Guidestar 12-2011

Het

GRATIS

digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Jaargang 7 - December 2011 - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be

E d i to r i a a l Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen...

Redactioneel

Inhoudelijk 04 - Ijs in het (nieuwe) zonnestelsel 1 0 - Rubriek : Lancering in de kijker.

1 2 - En toen was er... Apollo 1 8.

1 3 - Rubriek : Zijn er nog vragen ?

1 4 - Rubriek : ESO. 1 6 - Rubriek : Boekbespreking.

1 7 - Georges LemaĂŽtre was Edwin Hubble voor.

20 - Droogte en sterkere cyclonen door de mens.

22 - Rubriek : Observatoria wereldwijd.

26 - Rubriek : Astrofoto v/d maand.

30 - Rubriek : ESA. 32 - Rubriek : Space history : Columbia STS-1 (deel 7).

39 - Verschillende soorten supernova's.

40 - Waterstofgeisers en ijzerpoeder op Mercurius.

41 - Hoe sterren ontstaan rond een zwart gat.

42 - Rubriek : Woord v/d maand.

46 - Sprites op Venus, Jupiter en Saturnus.

47 - Ludovic Marchard: tweede prijs Focus Aarde.

50 - Rubriek : De AEG activiteitenkalender.

51 - Neutrino's blijven verbazen.

52 - KH-9 HEXAGON : Spionage satellieten met Belgische roots.

54 - Serie : Roem en ondergang van de Space Shuttle.

60 - Wordt de klimaattop een maat voor niets ?

61 - Rubriek : Het AEG nieuws.

64 - Herschel vindt overvloed aan water rond jonge ster.

65 - Lutetia: zeldzaam overblijfsel onstaan van de Aarde ?

68 - Twijfels over de big bang.

70 - Rubriek : Hemelkalender.

75 - Wetenschappelijk correct sinterklaaspapier.

78 - Werkgroep kijkerbouw stelt nieuwe basistelescoop voor.

Philip Corneille Kris Christiaens Patrick Jaecques Redactioneel ESO Redactioneel J. Engels A. Klompmaker Philip Corneille Bart Declerq ESA Danny van Hoecke Redactioneel Visionair ASTRON Dirk Devlies CWI Jean-Pierre Grootaerd Redactioneel Redactioneel Kris Christiaens.

Herman Henderickx Redactioneel Redactioneel NOVA ESA / Drs. M. Baan Redactioneel Marc van der Sluys NOVA Jean-Pierre Grootaerd

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Dieter Janssoone, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

Apollo commandant Eugene Cernan naast de beruchte maanwagen die in de vier uur durende rit zo'n 35,9 km had afgelegd. Bron: NASA. Hierboven

Een gloednieuwe waarneming gemaakt door de APEX telescoop in de submilimeter-golflengte (870 Âľm) van de koude stofwolken in de Carina nevel. Bron: ESO / APEX.

003

I J s i n h e t (n i e u w e ) zonnestelsel Philip Corneille (FBIS)

004

Artistieke impressie van de New Horizons missie die in juli 201 5 nabij de ijzige dwergplaneet Pluto en de grootste maan Charon zal passeren.

Bron: Ed Hengeveld en Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Hoofdartikel

005

Onder de ijskorst van Jupiter’s maan Europa bevindt zich een oceaan waarin de waarschijnlijkheid op microscopisch leven groter is dan op de rode planeet Mars. Bron: NASA-JPL. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

006

In 2005 werden op Saturnus’s maan Enceladus geisers ontdekt die waterijs en methaan honderden kilometers de ruimte inspuwen en aldus de ringen van de planeet met nieuw materiaal aanvullen. Bron: NASA-JPL. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

007

Telescopen

GRATIS Powertank Twv 124,50 euro

Telescopen

Meade 6" LT SC telescoop Met de 6" LT heeft Meade een nieuwe high-end maar low-budget telescoop ontwikkeld met top prestaties voor zowel de beginnende als gevorderde astronoom. Het is de opvolger van de succesvolle ETX serie, die al jarenlang als onbetwiste topper op nr.1 stond als het gaat om verkoopaantallen van telescopen met een GoTo systeem. Zowel de 6" en 8" staan momenteel in eindejaarspromotie. Maak er gebruik van !

Meade DS 2080 t/m 2130 Een uniek gamma aan betaalbare Meade GOTO telescopen voor beginnende sterrenkundigen.

Gaande van een 8 cm refractor (lenzenkijker), 11 cm cassegrain tot een 1 3 cm reflector (spiegelkijker). Nu tijdelijk met GRATIS Bresser PC oculair zodoende je meteen uw favoriet hemels object kan vastleggen op de gevoelige plaat. Actie geldig tot 31 -1 2-2011 of einde voorraad.

1.199,50 euro (ipv 1 .299,50 euro)

399,50 euro (DS 2080)

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Accessoires

SkyWatcher SkyTEE­2 alt­azimuth De SKyTEE-2 van SkyWatcher is een zware altazimuth montering voor het simultaan dragen van twee telescopen tot elk maximaal 1 5 kg. Een SkyWatcher / Vixen zwaluwstaart is reeds voorzien op beide assen. Ideaal voor astrofotografen ! Inclusief stevig Skywatcher statief (ook verkrijgbaar zonder) !

Twv 79,50 euro

DVD

Stargazing Vijf hoogstaande sterrenkundige PBS documentaires voor de prijs van één. Met : 400 years of the telescope, Hubble's amazing rescue, The journey to Palomar, Seeing in the dark en Hunting the edge of space. Met een totale speelduur van maar liefst 390 minuten. Opgelet ! Regio 1 formaat. zonder Nederlandstalige ondertitels. Exclusieve USA import ! Uniek in de Benelux !

489,50 euro

39,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Boeken

Patches

Sterrengids 2012 De Sterrengids 201 2 is een jaarboek over hemelverschijnselen die in 201 2 zichtbaar zijn vanuit Nederland en België, met het blote oog, met een verrekijker of met een kleine of grote telescoop.

Hoogtepunten aan het firmament in 201 2 zijn de Venusovergang op 6 juni en de bedekking van Jupiter door de maan op 1 5 juli ...

27,50 euro Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Schaalmodellen

Saturn V (1/72) Uniek 1 /72 'die-cast' schaalmodel van de Amerikaanse Saturnus V draagraket. Met een hoogte van maar liefst 1 ,5 meter. Inclusief fraai voetstuk. Ideaal voor de echte ruimtevaart liefhebber, volkssterrenwacht en / of museum.

Slechts enkele exemplaren beschikbaar. Contacteer ons voor meer details ! Exclusieve China import !

199,50 euro Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Prijzen geldig tot 31 -1 2-201 1 of zolang de voorraad strekt. Levering in gans de Benelux (+ buurlanden) !

GRATIS PC oculair

TMA­03M patch + pin + sticker Sojoez TMA-03M is een geplande vlucht voor 30 november 2011 naar het Internationaal ruimtestation ISS. Het zal drie bemanningsleden lanceren van ISS Expeditie 30. TMA-03M zal de 111 e vlucht zijn van een Sojoez-ruimteschip, na de eerste lancering in 1 967. De Sojoez zal waarschijnlijk aan het ISS gekoppeld blijven voor de duur van expeditie 30 en dient als reddingsschip.

Tijdens deze vlucht zal de Nederlander Andre Kuipers voor zes maanden de ruimte ingaan.

34,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Brochure

Sinterklaas­ en kerstbrochure Op zoek naar een leuk en educatief Sinterklaas- of kerstgeschenk ? Raadpleeg dan onze uitgebreide eindejaarsbrochure boordevol binoculairs, boeken, posters, dvd's, gadgets, raketten, schaalmodellen, microscopen, weerstations, software, telescopen, bordspelen, globes en natuurlijk heel wat speelgoed ! Terug te vinden op onze website als online Flash document of downloadbare PDF brochure. Zeg het alvast door ...

GRATIS

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties. Ontdek onze nieuwsbrief !

© Eurekashop

Ti p ! O n td e k e ve n e e n s on ze b oe i e n d e worksh op s, ka m p e n e n b i n n e n - e n b u i te n l a n d se d a g u i tsta p p e n !

S c i e n c e a n d f u n f or e v e r y on e ! www.eurekashop.be E -m a i l : i n fo@e u re ka sh op . b e - Te l . : 0 5 9 /5 1 . 8 3 . 8 8

O ffi ci ë l e ve rd e l e r va n oa :

Kortnieuws Bij de zoektocht naar buitenaardse beschavingen wordt doorgaans geluisterd naar radiosignalen of gekeken naar korte laser-pulsen.

Maar twee Amerikaanse wetenschap-pers, Avi Loeb (Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics) and Edwin Turner (Princeton University), hebben een andere manier bedacht om 'E.T.' op te sporen: probeer het licht te detecteren waarmee deze zijn steden verlicht. De methode staat of valt natuurlijk met de vraag of zo'n buitenaardse beschaving überhaupt steden bouwt en deze ook net zo slordig verlicht als wij.

Maar ondetecteerbaar zou die stedelijke verlichting niet zijn. Elke planeet die om een ster cirkelt, vertoont voor een buitenstaander net zulke schijngestalten als onze maan. En wanneer we vanaf de aarde tegen zijn nachtzijde aan kijken, zou een met verlichte steden bezaaide planeet er net even anders uitzien als een onbewoonde planeet. Voor de noodzakelijke metingen schieten de huidige telescopen overigens ruimschoots tekort. Bron: NU / 04-11 -2011 .

Het oppervlak van de planeet Mars is nooit lang genoeg voldoende warm en vochtig geweest voor het ontstaan van leven. Dat blijkt uit een onderzoek waarvan de resultaten deze week in Nature zijn gepubliceerd. Áls er ooit al leven was op onze buurplaneet, moet dat ondergronds worden gezocht. Een en ander volgt uit een nieuwe inventarisatie van de meetgegevens van Europese en Amerikaanse ruimtesondes, die is opgesteld door Franse en Amerikaanse wetenschappers. De onder-zoekers hebben nauwkeurig in kaart gebracht waar zich kleimineralen aan de oppervlakte bevinden mineralen die alleen onder warme, vochtige omstandigheden worden gevormd. Op slechts enkele van de meer dan 350 onder-zochte locaties zijn inderdaad kleimineralen aan de oppervlakte aangetroffen. Ook elders zijn kleimineralen te vinden, maar die liggen dieper.

Volgens de onderzoekers betekent dit dat het Marsoppervlak de laatste vier miljard jaar vrijwel steeds ijskoud en gortdroog is geweest. Dat wil echter niet zeggen dat er op Mars nooit leven kan zijn geweest. Sommige van de gevonden kleimineralen ontstaan alleen bij temperaturen van meer dan 200 graden Celsius, wat erop wijst dat de ondergrondse omstandigheden op de planeet lange tijd veel gunstiger waren dan die aan het oppervlak. Bron: NU / 04-11 -2011 .

Astronomen hebben, met de Gemini Northtelescoop op Hawaï, dertien nieuwe absorptiebanden ontdekt in de spectra van sterren in het centrumgebied van ons Melkwegstelsel. De absorptiebanden behoren tot de familie van de 'diffuse interstellaire banden' (DIB's) waarvan de oorzaak al negentig jaar onduidelijk is. DIB's ontstaan door de absorptie van (ster)licht door moleculen in de interstellaire ruimte. Die absorptie resulteert in donkere banden op specifieke golflengten, van het ultraviolet tot het infrarood, in de spectra van sterren. Door welke atomen en moleculen de honderden DIB's worden veroorzaakt is nog grotendeels onverklaard. Volgens de meest recente ideeën komen ze voor rekening van organische moleculen.

Maar welke? Het zal nog een hele toer worden om dat door middel van laboratoriumonderzoek uit te puzzelen. Er zijn namelijk ontelbare combinaties van moleculen, temperatuur en druk mogelijk. Bron: NU / 04-11 -2011 .

Het kortstondige heldere licht van een verre gammaflits heeft een team van astronomen in staat gesteld om de chemische samenstelling van twee zeer verre sterrenstelsels te onderzoeken. Verrassend genoeg blijkt uit dit onderzoek, dat is gedaan met de Europese Very Large Telescope, dat de beide stelsels meer zware elementen bevatten dan de zon. Dat is opmerkelijk, omdat zij door hun grote afstand

worden waargenomen op een moment dat het heelal minder dan twee miljard jaar oud was en nog betrekkelijk weinig elementen zwaarder dan helium bevatte. De combinatie van een gammaflits en een hoog gehalte aan zware elementen is waarschijnlijk geen toeval. Het lijkt er namelijk op dat de twee stelsels bezig zijn om samen te smelten. Zo'n gebeurtenis leidt tot de snelle vorming van veel nieuwe sterren, waarvan de zwaarste al snel 'opbranden' en hun korte bestaan afsluiten met een supernova-explosie.

De hevigste van deze explosies kunnen gepaard gaan met een korte uitbarsting van intense gammastraling - een gammaflits dus. En bij elke supernova-explosie wordt het omringende sterrenstelsel verrijkt met zware elementen. Dat laatste zou dan de bijzondere chemische samenstelling van de onderzochte stelsels kunnen verklaren. Als deze interpretatie van de onderzoeksgegevens juist is, moet het huidige heelal wemelen van de 'uitgeputte' sterrenstelsels die vrijwel uitsluitend bestaan uit zwarte gaten, koele dwergen en andere stellaire overblijfselen.

Het opsporen van deze schimmige sterrenstelsels zal echter niet gemakkelijk zijn.

Bron: NU / 04-11 -2011 .

IJsdeeltjes in de ruimte tussen de sterren zijn een geschikte broedplaats voor de vorming van complexe organische moleculen. Dat blijkt uit laboratoriumonderzoek door astrochemici van de Heriot-Watt-universiteit in Edinburgh. Waarnemingen met infraroodsatellieten wijzen erop dat de stofdeeltjes in interstellaire gaswolken zijn bedekt met een dun laagje ijs. Dat ijs speelt een belangrijke rol bij de vorming van sterren zoals onze zon. Het zorgt ervoor dat ook relatief kleine gaswolken, ondanks hun bescheiden zwaartekracht, tot sterren kunnen samentrekken.

Zonder verkoelende ijsdeeltjes zou dat niet lukken: de temperatuur in de gaswolk loopt dan zo snel op, dat zijn 'instorting' stilvalt voordat er een ster is ontstaan. Behalve bij de vorming van kleine sterren spelen de ijzige stof deeltjes ook een belangrijke rol in de interstellaire chemie. Ze bevorderen chemische reacties en beschermen moleculen tegen verwoestende kosmische straling. Om dat laatste aspect te onderzoeken hebben de Schotse onderzoekers nagebootste interstellaire stofdeeltjes met en zonder ijscoating bestookt met elektronen, zoals die ook in de kosmische straling voorkomen. Daarbij is vooral gekeken naar de invloed die deze straling heeft op de eenvoudige organische verbinding acetonnitril. Ze ontdekten dat de moleculen op 'kale' stofdeeltjes niet lang standhielden: ze werden door de elektronen afgebroken. Op de ijzige stofdeeltjes vonden juist chemische reacties plaats die tot de vorming van ingewikkeldere moleculen kunnen leiden. Bron: NU / 04-11 -2011 .

Het Witte Huis sluit het idee van buitenaardse wezens in een ver sterrenstelsel niet uit maar er is geen bewijs dat die aliens contact hebben gezocht met het menselijke ras. Dat eerder buitengewone bericht stuurde een medewerker van het Witte Huis vandaag de wereld in. "Er is geen bewijs voor het bestaan van buitenaardse wezens. Ook is er geen bewijs dat buitenaardse wezens contact hebben gezocht met het menselijke ras. En er is geen reden om aan te nemen dat de Amerikaanse overheid, of iemand anders, bewijs voor buitenaards leven achter gehouden heeft", aldus Phil Larson, die in het Witte Huis over het heelalbeleid gaat. Het Witte Huis was verplicht om met een verklaring te komen nadat twee publieke petities daarom gevraagd hadden. Volgens een nieuw beleid van het Witte Huis moet bij elke publieke petitie met meer dan 5.000 handtekeningen binnen 30 dagen officieel antwoord gegeven worden.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Een organische verbinding is een chemische verbinding waarvan een molecuul minstens een koolstofatoom bevat. Uitzonderingen vormen de carbonaten, cyaniden, cyanaten en thiocyanaten, die, hoewel ze een koolstofatoom bevatten, toch tot de anorganische verbindingen gerekend worden.

Organosiliciumverbindingen,die silicium in plaats van koolstof bevatten, worden wel tot de organische verbindingen gerekend. http://kepler.nasa.gov/

009

Lancering in de kijker :

Phobos­Grunt & Yinghuo­1 Kris Christiaens

01 0

Phobos-Grunt is een Russische ruimtesonde, ontworpen om op de Marsmaan Phobos te landen en een monster van de bodem van die maan terug te brengen naar de aarde. De sonde nam ook Yinghuo-1 , een kleine Chinese satelliet mee die in een baan rond Mars moest gebracht worden. Aan boord was tevens het experiment LIFE (Living Interplanetary Flight Experiment) van de Californische Planetary Society.

Dit is een kleine capsule met een gewicht van hooguit 1 00 gram, waarin staaltjes van een tiental micro-organismen (bacteriën, archaea en eukaryoten) de reis naar Mars en terug zouden maken. Daarmee wilde men nagaan of organismen een langdurige blootstelling aan de sterke straling in de ruimte kunnen overleven.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

011

En toen was er... Apollo 18 Patrick Jaecques

De Apollo-maanlandingscomplottheorie is een complottheorie die stelt dat de Verenigde Staten niet echt astronauten naar de maan hebben gestuurd. De meeste wetenschappers, technici en ruimtevaartkenners schuiven de theorie als ongegrond terzijde. Er is een overvloed aan fysiek bewijs voor het tegendeel van de complottheorie. Volgens deze complottheorie hebben de maanlandingen binnen het Apolloruimtevaartprogramma in de jaren 1 969 tot 1 972 niet daadwerkelijk plaatsgevonden, maar zijn ze door de NASA en de Amerikaanse regering in scène gezet.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 2

Artikel

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek Hebt u een vraag rond het thema sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten ! Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op... www.spacepage.be

01 3

European Southern Observatory :

Onthullingen rond VLT waar­ nemingen van gammaflits ESO

01 4

Sinds het begin van het derde millennium is de Very Large Telescope het vlaggenschip van de Europese sterrenkunde op aarde. Het is het meest geavanceerde optische instrument ter wereld, bestaande uit vier afzonderlijke telescopen ('Unit Telescopes') met hoofdspiegels van 8,2 meter en vier verplaatsbare 1 ,8-meter hulp telescopen ('Auxiliary Telescopes'). Deze telescopen kunnen samenwerken, in groepjes van twee of drie, en zo een reusachtige interferometer vormen: de Very Large Telescope Interferometer (VLTI). Daarmee kunnen astronomen details waarnemen die 25 keer zo klein zijn als de kleinste details die de afzonderlijke telescopen laten zien. De lichtbundels worden in de VLTI gecombineerd met behulp van een ingewikkeld stelsel van spiegels in ondergrondse tunnels, waar de honderd meter lange lichtwegen tot op minder dan een duizendste millimeter gelijk aan elkaar moeten worden gehouden. Met dat soort precisie is de VLTI in staat om afbeeldingen te reconstrueren met een resolutie van enkele duizendsten van een boogseconde – dat is zoiets als het van elkaar onderscheiden van de beide koplampen van een auto op de afstand van de maan.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

01 5

Boekbespreking Redactioneel

01 6

Zin om een gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en hiervan een korte boekbespreking over te schrijven ? Dan helpen wij u graag verder ! Kortom, neem contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

Rubriek

G e o r g e s L e m a î tr e w a s E d w i n Hu b b l e vo o r J. Engels

Artikel Georges Henri Joseph Edouard Lemaître (Charleroi, 1 7 juli 1 894 – Leuven, 20 juni 1 966) was een Belgische katholieke priester, astronoom, kosmoloog, wiskundige en natuurkundige. Zijn belangrijkste wetenschappelijke bijdragen leverde hij aan de algemene relativiteitstheorie en aan de kosmologie door zijn hypothese van het uitdijende heelal (1 927) en als grondlegger van de oerknaltheorie (1 931 ). Lemaître was professor aan de universiteit van Leuven, titulair kanunnik en lid en voorzitter van 1 960 tot aan zijn dood van de Pauselijke Academie voor de Wetenschappen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 7

Kortnieuws Voor zes 'ruimtereizigers' komt er na anderhalf jaar een einde aan hun missie naar Mars.

Vandaag worden ze vrijgelaten uit hun capsule in een loods in Moskou. Tijdens de zogenaamde missie 'Mars500' simuleerden ze een reis naar Mars en de terugkeer naar Aarde.

Drie Russen, een Italiaan, een Fransman en een Chinees lieten zich vorig jaar in juni vrijwillig opsluiten in Moskou. Na de 'lancering' begonnen ze aan een reis van 250 dagen naar Mars. Daar aangekomen daalden drie astronauten in januari in speciale ruimtepakken af naar het Marsoppervlak om er stenen te verzamelen voor onderzoek. De conversaties die ze voerden, deden er 20 minuten over om de 'vluchtleiding' op Aarde te bereiken. Al die tijd bleven de drie andere astronauten in een baan om Mars vliegen. Na een maand keerden de zes terug naar Aarde, een reis van 240 dagen. Aan hun reis komt vandaag dus een einde. Doel van de reis was te onderzoeken hoe lichaam en geest van de ruimtereizigers reageren op een lange periode van eenzaamheid en afzondering in een kleine ruimte. Ondertussen werden de astronauten ook onderworpen aan talrijke medische en psychologische proeven. De missie was een proefproject voor een eventuele echte missie naar de rode planeet. Tegen 2030 zou zo'n missie werkelijkheid kunnen worden. Bron: HLN / 03-11 -2011 .

China is erin geslaagd voor de eerste keer aan te koppelen in de ruimte. De onbemande ruimtecapsule Shenzhou 8 koppelde op 343 kilometer hoogte van op afstand bestuurd aan ruimtemodule Tiangong 1 aan. Het rendez-vous in het heelal tussen het 'magische schip' en het 'paradijs in de hemel' werd live op de Chinese televisie uitgezonden. Daar was sprake van een historische gebeurtenis. Het succes bij deze eerste aankoppeling is een belangrijke stap op de weg naar de geplande bouw van een Chinees ruimtestation, dat rond 2020 moet klaar zijn. Het is ook een wezenlijke vooruitgang voor de Chinese plannen om naar de maan en weer terug te vliegen. Bron: Belga / 03-11 -2011 .

Meldde de Washington Times vorige week nog dat de naar exoplaneten speurende NASAsatelliet Kepler mogelijk al halverwege zijn missie zal worden uitgeschakeld, bij NASA zelf denken ze daar anders over. Volgens plaatsvervangend Kepler-projectmanager Charles Sobeck zal in januari juist een verlengingsverzoek worden ingediend. Het in bedrijf houden van Kepler kost ongeveer 20 miljoen dollar per jaar. Maar die kosten vallen in het niet bij het opstarten van welke nieuwe ruimtemissie dan ook. Astronomen die zich met het onderzoek van planeten buiten ons zonnestelsel bezighouden, kunnen zich dan ook nauwelijks voorstellen dat de zeer succesvolle Kepler-satelliet vroegtijdig wordt uitgeschakeld. Toch is ook Sobeck zich ervan bewust dat er binnen NASA keuzes moeten worden gemaakt. 'Iedereen kampt met krappe budgets,' zegt hij op Space.com. 'Kepler heeft veel medestanders op het hoofdkantoor, maar dat hebben andere missies ook.' Bron: NU / 0311 -2011 .

De eerste Russische interplanetaire ruimtemissie in meer dan twee decennia heeft met grote problemen te kampen. De sonde PhobosGrunt is woensdag na de lancering uit koers geraakt doordat een motor dienst weigerde.

Dat heeft het hoofd van de Russische ruimtevaartorganisatie Roskosmos laten weten, aldus persbureau Interfax.

Volgens Roskosmos-chef Vladimir Popovkin heeft de missieleiding het contact met het ruimtevaartuig niet verloren. Technici zouden nog drie dagen

de tijd hebben om de sonde alsnog de gewenste richting te geven. Daarna zijn de batterijen op.Phobos-Grunt zou op weg moeten zijn naar Phobos, een kleine, oliebolvormige maan die rond Mars draait. De sonde moet daar in 201 3 enkele dagen lang grond opgraven, die vervolgens opslaan in een speciale capsule en uiteindelijk in 201 4 terugkeren op aarde. De bodemmonsters moeten wetenschappers meer inzicht bieden in de manier waarop planeten als de aarde en Mars miljarden jaren geleden zijn ontstaan. Aan boord zijn ook bacteri谷n die op aarde onder extreme omstandigheden leven, plantenzaden en miniscule ongewervelde diertjes, zogeheten beerdiertjes of mosbeertjes. Duidelijk moet worden of de organismen voor langere tijd in de ruimte kunnen overleven. Rusland bracht in 1 988 voor het laatst een bezoek aan een ander hemellichaam. In 1 996 stortte een Marsverkenner neer na de lancering. Rusland richtte zich na de val van de Sovjet-Unie vooral op de ruimtestations Mir en ISS. De missie van Phobos-Grunt geldt als een van de meest ambitieuze Russische ruimtevaartondernemingen van de laatste jaren. Bron: ANP / 0911 -2011 .

Twee onderzoekers van de Pennsylvania State University rekenen in een artikel in Acta Astronautica voor dat het bestaan van buitenaardse objecten in ons eigen zonnestelsel nog lang niet kan worden uitgesloten. Als er ooit een buitenaardse beschaving op bezoek is geweest in ons zonnestelsel en daarbij kunstmatige objecten (zoals bijvoorbeeld ruimtesondes) heeft achtergelaten, zal het niet meevallen om die te vinden, aldus Jacob HaqqMisra en Ravi Kumar Kopparapu. Op zich geen opzienbarende constatering natuurlijk, gegeven het feit dat de meeste objecten in het zonnestelsel nog lang niet volledig en gedetailleerd in kaart zijn gebracht. De twee onderzoekers hebben nu echter een soort rekenmethode ontwikkeld om erachter te komen of een bepaald gebied in het zonnestelsel intensief genoeg is onderzocht om de aanwezigheid van buitenaardse artefacten uit te kunnen sluiten, op basis van verschillende aannames. Bron: NU / 08-11 -2011 .

De Zuid-Amerikaanse landen die deel uitmaken van UNASUR - de Unie van Zuid-Amerikaanse staten - hebben aangekondigd dat ze samen een ruimtevaartagentschap willen oprichten.

Op termijn willen ze onbemande vluchten uitvoeren en over trainingstoestellen van ZuidAmerikaanse makelij beschikken. "Bedoeling is zo snel mogelijk toegang te krijgen tot de ruimte, met een lanceerplatform en satellieten die in Zuid-Amerika worden gemaakt", verklaarde de Argentijnse minister van Defensie Arturo Puricelli in Lima naar aanleiding van een vergadering van de ministers van Defensie uit de UNASUR-landen. "Er is het voorbeeld van de Europese Unie, dat ook een ruimtevaartagentschap heeft. Wij zullen samenwerken om de kosten te kunnen drukken en ervaring op te doen", voegde Puricelli eraan toe. Bron: Belga / JV / 1 2-11 -2011 .

Meer up足to足date nieuws op www.spacepage.be

2001 : A Space Odyssey is een science fiction boek en speelfilm uit 1 968, ontstaan uit een samenwerking tussen filmmaker Stanley Kubrick en schrijver / uitvinder Arthur C. Clarke. Beide zijn gebaseerd op The Sentinel, een kort verhaal van Clarke. Kubrick zocht contact met Clarke om samen een sciencefictionfilm te maken. Dit leverde een screenplay op, dat de basis vormde voor zowel het boek van Clarke als de film van Kubrick. Beide werken behandelen thema's als de menselijke evolutie, kunstmatige intelligentie, technologische ontwikkelingen, buitenaards leven en re誰ncarnatie. www.imdb.com

01 9

Droogte en sterkere cyclonen door de mens A. Klompmaker

Donkere moessonwolken pakken zich samen bij Salt Lake, Calcutta, India. Bron: Biswarup Ganguly Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

020

Artikel

De maximale intensiteit van cyclonen nam toe voor de moessonperiode door een afname in de verticale windschering. Bron: Nature.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Observatoria wereldwijd :

76,2 m Lovell radio Telescope ­ Jodrell Bank (GB) Philip Corneille

022

De auteur nabij de 76,2 m Lovell radio telescoop in Jodrell Bank – Cheshire - GB. Bron: Philip Corneille.

Sinds 1 955 domineert de 89 m hoge stalen structuur van de Lovell radio telescoop het landschap van Cheshire in Noord-west Engeland. Bron: Philip Corneille.

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

023

De Jodrell Bank controlekamer met op de achtergrond de Lovell radio telescoop bij valavond. Bron: Anthony Holloway.

De Lovell telescoop heeft een draaisnelheid van 6 graden / minuut in elevatie en 9 graden / minuut in azimuth. In 2007 werd de volledige centrale wiel structuur vervangen. Bron: Philip Corneille.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

024

025

026

Astrofoto v/d maand Dit is een mozaiek van 3x1 7 afzonderlijke opnames, telkens Rood, Groen en Blauw per stukje. De opnames waren genomen met de Basler AC1 300 camera, ieder filmpje was 500 frames lang aan 30 beelden per seconde. De seeing was die avond vrij slecht, zodat ik uiteindelijk in het primair focus gewerkt heb (30cm F/4.8) - niet alle aansluitingen zijn door die seeing even naadloos en zeker aan de kant van de terminator krijg je wat eigenaardige kleurartefacten door kleine verschillen in positie en beeldkwaliteit van kleur op kleur (zo zijn de kraters aan de zuidpool niet werkelijk groen en ook die ene strook geel lijkt me wat "fout") Het beeld werd in twee lagen bewerkt, ĂŠĂŠn laag de kleuropname met de saturatie enorm opgetrokken en dan wat geblurred. In een tweede laag werd dan het groene beeld (dat gemiddeld het scherpste resultaat gaf) als "luminositeit" erover gelegd. Het eindresultaat werd dan verkleind van 3800 x 3800 naar 1 600 x 1 600 pixels en lichtjes aangescherpt. Bron: Bart Declerq.

Astrofotografie is een specialisatie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West-Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofotografie.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1 840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotogra-feerde in 1 880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object.

Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's.

Door de technologische ontwikkeling wordt de ccd-camera ook meer en meer gebruikt door de amateur-astronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen. Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regel-matig donkere hemels op. Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

027

K o r tn i e u w s De eerste sterren in het heelal waren niet zo kolossaal als voorheen werd gedacht. Dat blijkt uit computersimulaties waarvan de resultaten in Science (11 november) zijn gepubliceerd. Met behulp van een computermodel dat de omstandigheden in het vroege heelal nabootst, hebben astronomen van NASA's Jet Propulsion Laboratory virtuele sterren laten 'groeien'. Dat ging trouwens aanzienlijk sneller dan in het echt: de noodzakelijke berekeningen duurden 'slechts' enkele weken. De resultaten waren verrassend.

Tot nu toe werd gedacht dat de eerste sterren de grootste ooit waren, met massa's die honderden keren zo groot waren als die van onze zon. Maar de nagebootste sterren bleven onder de honderd zonsmassa's. Sterren ontstaan door het samentrekken van grote wolken van gas onder invloed van de zwaartekracht. Helemaal zonder slag of stoot gaat dat niet: doordat het samentrekkende gas steeds heter wordt, ontstaat er een tegendruk die de stervorming probeert tegen te houden. Bij de vorming van normale sterren zoals onze zon wordt die hindernis overwonnen door de aanwezigheid van zware elementen, die als 'koelmiddel' fungeren. In het vroege heelal bestonden die zware elementen echter nog niet. Hierdoor konden alleen sterren ontstaan die genoeg massa hadden om de tegendruk van het gas te overwinnen. Maar die massa werd waarschijnlijk niet zo groot als tot nu toe werd gedacht. Het computermodel laat namelijk zien dat het gas in de directe omgeving van de ster-in-wording zo heet wordt, dat het niet langer naar de ster toe valt, maar aan de zwaartekracht ervan ontsnapt. Hierdoor stopt de groei van de ster sneller dan verwacht. Bron: NU / 11 -11 -2011 .

Astronomen van drie Amerikaanse instituten hebben voor het eerst verre gaswolken weten op te sporen die vrijwel geen elementen zwaarder dan helium bevatten. De gaswolken werden ontdekt bij analyse van het licht van quasars - de heldere kernen van verre sterrenstelsels (Science, 11 november). In het spectrum van twee quasars zijn absorptielijnen te zien die erop wijzen dat zich tussen de quasar en de aarde een grote hoeveelheid waterstofgas bevindt.

Absorptielijnen van zwaardere elementen als koolstof, stikstof, zuurstof en silicium ontbreken echter volkomen. De astronomen schatten dat de gaswolken minstens tienduizend keer zo weinig 'zware' elementen bevatten als onze zon, die voor ongeveer 98 procent uit waterstof en helium bestaat. Daarmee lijkt de hun samenstelling sterk op die van het 'maagdelijke' kosmische gas dat kort na de oerknal moet zijn ontstaan. Dat gas bevatte nog vrijwel geen zware elementen: die werden pas enkele honderden miljoenen later door de eerste sterren geproduceerd. De beide gaswolken bevinden zich op afstanden van ongeveer twaalf miljard lichtjaar, wat vergelijkbaar is met de afstand van de beide sterrenstelsels die onlangs door Europese astronomen zijn onderzocht. Opmerkelijk genoeg bevat het gas in die verre stelsels juist relatief veel zware elementen. Dit grote verschil wordt toegeschreven aan de omstandigheden ter plaatse. De twee verre sterrenstelsels zijn in botsing met elkaar, waardoor in hoog tempo nieuwe sterren en dus ook zware elementen - worden geproduceerd. In de nu ontdekte verre gaswolken zijn geen sterren te zien: mogelijk gaat het inderdaad om ongerept oergas dat nog bezig is naar een sterrenstelsel-in-wording toe te stromen.

Bron: NU / 11 -11 -2011 .

In het vroege heelal bestonden kleine, jonge sterrenstelsels die in adembenemend tempo nieuwe sterren produceerden. Dat blijkt uit onderzoek met de Hubble-ruimtetelescoop waarbij onder anderen de Nederlandse astronoom Arjen van der Wel betrokken is. De gangbare modellen bieden geen verklaring voor

deze stellaire geboortegolven. Dwergstel-sels mogen dan veel talrijker zijn dan sterrenstelsels zoals de Melkweg, ze zijn ook veel kleiner en bevatten honderd keer zo weinig materie.

Hierdoor zijn verre dwergstel-sels moeilijk waarneembaar: tot nu toe waren slechts enkele van deze objecten nauwkeurig onderzocht.

Dankzij de CANDELS-survey, waarbij tussen 201 0 en 201 3 met de Hubble-ruimtetelescoop naar verre sterrenstelsels wordt gespeurd, is daar nu verandering in gekomen. Bij die survey zijn 69 dwergstelsels gevonden die zich op afstanden van ongeveer negen miljard lichtjaar bevinden.

De dwerg-stelsels vielen op door hun bijzondere kleur, waarvan nader onderzoek heeft uitgewezen dat deze wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van grote aantallen jonge sterren.

Geschat wordt dat het tempo van stervorming in de verre dwergstelsels duizend keer zo hoog is als in ons Melkwegstelsel. Daarmee hebben de astronomen een belangrijk puzzelstukje in de evolutie van sterrenstelsels gevonden. Uit onderzoek van nabije dwergstelsels blijkt namelijk dat deze grotendeels uit sterren bestaan die meer dan acht miljard jaar oud zijn. Onduidelijk was echter nog of die sterren binnen korte tijd waren gevormd of verspreid over een periode van miljarden jaren. De nieuwe resultaten laten zien dat er in veel gevallen sprake moet zijn geweest van een bevolkingsexplosie. Ook computermodellen van de evolutie van dwergstelsels voorspellen een snelle vorming van sterren. Maar de nu waargenomen stellaire geboortegolven zijn - om nog onduidelijke redenen - veel groter. Bron: NU / 11 -11 -2011 .

Britse astronomen hebben aanwijzingen gevonden dat er twee soorten neutronen-sterren zijn. Neutronensterren zijn de compacte restanten van zware sterren die als supernova zijn geëxplodeerd. De ontdekking kan erop wijzen dat niet alle neutronensterren op dezelfde manier ontstaan, iets wat al op theoretische gronden was voorspeld. De astronomen hebben een groot aantal zogeheten zware röntgendubbelsterren geïnventariseerd. Dat zijn dubbelstersystemen waarin een snel om zijn as tollende neutronenster en een zware, jonge ster om elkaar heen draaien.

Het onderzoek laat zien dat de neutronensterren in twee groepen kunnen worden onderverdeeld die zich vooral in rotatiesnelheid onderscheiden.

Het ene type neutronenster tolt gemiddeld zes keer per minuut om zijn as, het andere eens in de vijf minuten. Nader onderzoek moet uitwijzen of deze tweedeling direct verband houdt met hun ontstaansproces. Er zijn twee soorten supernovaexplosies waarbij zware sterren betrokken zijn, en de ontdekking dat er ook twee soorten neutronensterren bestaan, zou erop kunnen wijzen dat het een met het ander te maken heeft.

Bron: NU / 11 -11 -2011 .

Op deze Hubble-foto van de bolvormige sterrenhoop NGC 1 846 zijn voornamelijk oude sterren zichtbaar. De bolhoop bevindt zich in de Grote Magelhaense Wolk, een onregelmatig gevormde begeleider van ons eigen Melkwegstelsel. De sterren in de bolhoop zijn vele miljarden jaren oud. Geheel onderaan de foto is een klein groen vlekje zichtbaar: een zogeheten planetaire nevel. Zulke nevels ontstaan wanneer zonachtige sterren aan het eind van hun leven hun buitenste gaslagen de ruimte in blazen. Overigens is niet zeker of de planetaire nevel daadwerkelijk deel uitmaakt van de bolhoop, of dat het om een voorgrond-object gaat. De Hubble-foto werd een kleine zes jaar geleden al gemaakt door de Nederlandse astronoom Paul Goudfrooij; hij werd vandaag vrijgegeven door NASA. Bron: NU / 23-11 -2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Een neutronenster is het eindstadium van een ster waarvan de kernmassa voor de implosie tussen 1 ,4 en 3 maal die van de zon bedraagt.

Omdat aan het eind van de levensduur tijdens het supernovastadium van de ster een aanzienlijk deel van de massa wordt weggeblazen is de neutronenster zelf wat minder zwaar. De straal is in de orde van grootte van 1 0 kilometer. www.eso.org

029

European Space Agency :

P ro b a vi ert 10e verj aard ag ESA

030

Een Proba HRC beeld van de Giza piramiden in Egypte genomen op 20 maart 2004. Bron: ESA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

031

Verschillende soorten su p ern o va' s Redactioneel

Artikel

Plot van de rotatie- en omloopsnelheid van Be/X-pulsars uit de Kleine en Grote Magelhaanse Wolk (rood, zwart) en de Melkweg (blauw).

De verdeling van de rotatiesnelheden vertoont twee kuilen (rechts), die van de omloopssnelheden twee pieken (boven).

Dat wijst op twee verschillende populaties pulsars.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

039

Waterstofgeisers en ijzerpoeder op Mercurius Visionair

MESSENGER is de tweede vlucht naar de planeet Mercurius, georganiseerd door NASA als onderdeel van het Discovery programma. De naam MESSENGER is een afkorting voor MErcury Surface Space ENvironment, GEochemistry and Ranging en wordt daarom met hoofdletters geschreven. De naam is overigens wel toepasselijk omdat de god Mercurius in de Romeinse mythologie de rol van boodschapper van de goden vervulde. Deze vlucht kan worden gezien als de opvolger van de Mariner 1 0.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

H o e s te r r e n o n ts ta a n rond een zwart gat ASTRON

Artikel Artist impression van de gevonden gas- en stofschijf.

Het binnenste deel van de schijf wordt verwarmd door energie die vrij komt bij de groei van het centrale zwarte gat. De dichtheid van de schijf is zo hoog dat zelfs straling er niet uit kan ontsnappen. Bron: NASA / JPL-Caltech.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

041

Woord van de maand

Yarkovsky effect Dirk Devlies

042

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

043

Deze kaart toont de locatie op Aarde waar sterrenkundigen de verduistering van een magnitude 6.6 ster in het sterrenbeeld Auriga door de 58 km grote astero誰de (224) Oceana zullen kunnen waarnemen.

Deze kaart is samengesteld door het Ocult softwareprogramma.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

044

045

Sprites op Venus, S a tu r n u s e n J u p i te r CWI

Sprites zijn een soort stratosfeerontlading. Het zijn elektrische ontladingen boven cumulonimbus-wolken en kunnen een hoogte bereiken van 95 kilometer. Ze zijn zichtbaar als rood-oranje, zwakke, lichtgevende flitsen die zeer kort duren en weliswaar voor het blote oog zichtbaar zijn, maar die men niet kan volgen.

Sprites zijn de meest voorkomende soort stratosfeerontladingen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

046

Artikel

L u d o v i c Ma r c h a n d : tw e e d e p r i j s F o c u s A a r d e Jean足Pierre Grootaerd

Artikel

De zelfgemaakte 27 cm Newtontelescoop van Ludovic. Het bewijs praktische sterrenkunde, dankzij de werkgroep kijkerbouw, echt voor iedereen toegankelijk is.

De Prijs Focus Aarde wil de aansluiting tussen secundair en hoger onderwijs bevorderen door technische en wetenschappelijke geletterdheid op het voorplan te brengen. De relatie tussen maatschappelijke zorg en wetenschappelijke vindingrijkheid is een blijvende prioriteit voor komende generaties. De Prijs bekroont jaarlijks de beste ge誰ntegreerde proeven (GIP) en vakoverschrijdende groepsprojecten (BuSO en CDO) die de aarde of de ruimte tot onderwerp hebben, gezien vanuit wetenschappelijke, technische, kunstzinnige, ecologische, sociaalgeografische of kosmologische hoek en die het welzijn bevorderen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051 047

Kortnieuws Volgens berekeningen van het Amerikaanse ministerie van Energie is de CO2-uitstoot vorig jaar ongekend sterk toegenomen. Dat schrijft de Volkskrant. Er werd in 201 0 51 2 miljoen ton koolstofdioxide meer uitgestoten dan een jaar eerder. Dat is een stijging van zes procent.

China, India en de VS zijn de grootste vervuilers. De sterke stijging werd veroorzaakt door de heropleving van de economie vorig jaar.

Er werden meer goederen geproduceerd en ook meer mensen gingen op reis, waardoor het verbruik van fossiele brandstoffen toenam.

Vooral in China in India werd veel steenkool verbrand. De cijfers overtreffen zelfs de somberste voorspellingen van het Intergouvernementele panel over klimaatverandering (IPCC) uit 2007. Er werd toen voor deze eeuw een stijging voorspeld van de gemiddelde temperatuur op aarde van 2,4 tot 6,4 graden Celcius. Bron: ADHA / 04-11 -2011 .

Wetenschappers van de NASA hebben een scheur ontdekt in een gletsjer in Antarctica, die steeds groter wordt en de komende maanden een ijsberg tot gevolg zou kunnen hebben even groot als New York. De scheur in de gletsjer van Pine Island, in het westelijke gedeelte van Antarctica, is al minstens 30 kilometer lang en 50 meter diep. Elke dag wordt de scheur 2 meter groter, waardoor tegen begin 201 2 een ijsberg van ongeveer 880 vierkante kilometer kan loskomen.

De wetenschappers benadrukken dat het fenomeen geen gevolg is van de opwarming van de aarde, maar van een natuurlijke cyclus. Bron: AFP / ADHA / SPS. In Australië is de zogeheten 'carbon tax' goedgekeurd door de Senaat. Dat is een belasting op de uitstoot van broeikasgassen. De carbon tax is erg omstreden Down Under.

Tegenstanders vrezen dat de maatregel op termijn heel wat jobs zal kosten. De belasting is dan ook gericht op vele grote bedrijven zoals mijnbouwondernemingen en staalpro-ducenten.

Ook luchtvaartmaatschappijen worden door de nieuwe belasting geviseerd. De carbon tax is bedoeld om bedrijven tot minder energieverbruik aan te sporen en ze te laten overstappen naar duurzame energie. Ongeveer 500 bedrijven, de "grootste vervuilers", zullen de komende drie jaar 23 dollar per uitgestoten ton moeten betalen. Tegenstanders vrezen dat de bedrijven die 'boete' op de consumenten zullen verhalen of erger nog, dat er gesnoeid zal worden in arbeidsplaatsen. Milieubewegingen verwelkomen de nieuwe maatregel dan weer met open armen. Bron: HLN / SPS / 08-11 -2011 .

Hoewel diverse weerkundigen koude wintermaanden voorspellen, zou het wel eens een kwakkelwinter kunnen worden. Omdat er relatief veel zonneactiviteit is, kan het nog wel zes jaar duren voor koude oostenwinden strenge vorst laten terugkeren. Dat stelt de wetenschapssite bitsofscience.org in een winterprognose.

Afgelopen jaar zou het 'zonneminimum' dat schaatsijs mede mogelijk maakt ten einde zijn gekomen. Actuele waar-nemingen tonen volgens de wetenschapssite aan dat het aantal 'zonnevlekken' in november tot boven de honderd is gestegen. Klima-tologen vermoeden al jaren een verband tussen de hoeveelheid zonneactiviteit en Europees winterweer. Het komt erop neer dat de kans op hogedrukgebieden rond de Noordpool en boven Scandinavië toeneemt bij lage zonneactiviteit en weinig zonnevlekken. Dat scenario zorgt voor koud en vrij droog weer. Als de hoeveelheid vlekken toeneemt, trekken de westenwinden over het noordelijk halfrond weer aan en krijgt Europa met depressies vanaf IJsland te maken.

Dat zorgt voor veelal regenachtig winterweer in Nederland. Klimaatmodellen en observaties van de NASA bevestigen dat het verband zo sterk is,

stelt Bitsofscience. In de jaren dat Elfstedentocht werd verreden - 1 963, 1 985, 1 986 en 1 997 - zou de zon zich relatief rustig hebben gehouden.

Ook in de afgelopen drie jaar, toen in Nederland enkele toertochten op natuurijs werden verreden, waren er relatief weinig zonnevlekken.

Bron: Novum / 1 0-11 -2011 .

Uit een voorlopige schatting blijkt dat het aandeel hernieuwbare energie in het totale energieverbruik in Vlaanderen in 201 0 3,3 procent bedroeg. Dat blijkt uit het antwoord van Vlaams minister van Energie Freya Van Den Bossche op een schriftelijke vraag van Valerie Taeldeman (CD&V). Volgens de Europese richtlijn hernieuwbare energie van 23 april 2009 moet dit aandeel in België tegen 2020 verhoogd worden tot 1 3 procent. Het totale Vlaamse verbruik van hernieuwbare energie bedroeg in 201 0 9.802 GWh, waarvan 3.511 GWh groene stroom, 4.226 GWh groene warmte en 2.065 GWh door hernieuwbare energie in transport, voornamelijk biobrand-stoffen. De groene stroom is voor 63 procent afkomstig uit biomassa, 1 4 procent van zonne-energie, 1 2 procent van biogas en 11 procent uit windenergie, de groene warmte voor 95 procent uit biomassa, 3 procent uit omgevings-energie (warmtepompen) en 2 procent uit zonneenergie. Volgens een EU-richtlijn moet het aandeel duurzame energie in het energieverbruik van EU tegen 2020 20 procent bedragen, meer dan het dubbele van vandaag.

Voor ons land werd als doelstelling 1 3 procent gesteld. In de loop van 201 0 legde België de Europese Commissie een nationaal actieplan voor waarin het aangeeft hoe het die doelstelling wil realiseren. "Deze doelstelling moet nog worden verdeeld tussen gewesten en federale overheid. De besprekingen hierover zullen pas kunnen starten als er een federale regering is met volle bevoegdheden. Vlaanderen wil ijveren voor een billijk deel", zegt de minister. Bron: Belga / 1 5-11 -2011 .

België ondervindt nu al duidelijk de gevolgen van de klimaatverandering. De gemiddelde temperatuur in ons land ligt al 2,3 graden hoger dan in de pre-industriële periode, zo blijkt uit gegevens van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). Gevreesd wordt dat ons land steeds vaker te maken zal krijgen met extreme weersomstandigheden. Het Milieurapport Vlaanderen (MIRA) van de VMM maakte vandaag de waarden bekend van de voornaamste indicatoren die het klimaat in ons land in kaart brengen. De gegevens werden geactualiseerd met de cijfers van het jaar 201 0. Daaruit blijkt dat België een significante stijging van de gemiddelde jaartemperatuur kent. Die stijging werd al aan het eind van de negentiende eeuw ingezet, maar versnelde halverwege de twintigste eeuw.

Ondertussen is het in België gemiddeld 2,3 graden warmer dan tweehonderd jaar geleden.

De temperatuurstijging is het grootst in de zomer en de lente. De klimaatverandering blijkt ook uit het feit dat de zestien warmste jaren sinds 1 833 zich allemaal in de periode tussen 1 989 en 201 0 bevinden. Voorts zit ook het aantal zomerse dagen (maximumtemperatuur van meer dan 25 graden) in de lift. Naast warmer, wordt het in ons land ook natter. De jaarlijkse hoeveelheid neerslag kent een langzame maar aanhoudende stijging (gemiddeld 5 mm per decennium). Die toename tekent zich enkel tijdens de winter af.

Tot slot wordt de kust geconfronteerd met een duidelijke stijging van het zeeniveau. Vergeleken met 1 970, lag het jaargemiddelde van het zeeniveau in 201 0 al 1 03 mm hoger in Oostende, 11 5 mm hoger in Nieuwpoort en 1 33 mm hoger in Zeebrugge.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Duurzame energie is energie waarover de mensheid voor onbeperkte tijd kan beschikken en waarbij, door het gebruik ervan, het leefmilieu en de mogelijkheden voor toekomstige generaties niet worden benadeeld. Vormen van duurzame energie zijn bijvoorbeeld zonne-energie en windenergie, een bron die nog vele jaren beschikbaar zal zijn. www.klimaat.be

049

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

De volledige activiteitenkalender, die steeds tot het einde van het kalenderjaar loopt, kan men terugvinden op onze welbekende website.

Opgelet ! Sinds oktober vinden al onze publieke voordrachten plaats in de moderne Forum zaal van de Openbare Bibliotheek van de stad Oostende.

De toegang blijft, zoals de traditie het wil, volkomen gratis.

Meer weten over dit thema ? www.aegvzw.be

050

Rubriek

Neutrino's blijven verbazen Redactioneel

Artikel Het neutrino (meer in het bijzonder het elektronneutrino) werd in 1 930 voor het eerst gepostuleerd door Wolfgang Pauli, die het nodig had om het continue spectrum van bètaverval te verklaren. Het voorspelde deeltje was nodig om de wet van behoud van energie, de wet van behoud van impuls, en de wet van behoud van impulsmoment bij bèta-verval theoretisch te kunnen behouden. Het toen nog niet-ontdekte deeltje noemde Pauli een "neutron", dit naar analogie met de proton en het elektron, waarvan reeds bekend was dat zij producten van bèta-verval zijn. Sommige natuurkundigen, zoals Niels Bohr, waren tegen deze interpretatie van bèta-verval en waren bereid te accepteren dat energie, impuls en impulsmoment geen behouden grootheden waren.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

KH足9 HEXAGON: Spionage satellieten met Belgische roots Kris Christiaens

Big Bird was de populaire benaming van een HEXAGON spionagesatelliet die door de Verenigde Staten is ingezet gedurende de periode van de Koude Oorlog tussen 1 971 en 1 986.

052

Alles wat tot nu toe bekend is geworden over Big Bird, is afkomstig van bepaalde bronnen in de directe omgeving van Amerikaanse overheidspersonen.

Deze personen zeggen bij een geheime bijeenkomst aanwezig te zijn geweest waarin de belangrijkste technische zaken en fotomateriaal van Big Bird werden besproken. Door deze indiscretie is men in staat om Big Bird enigszins te beschrijven. Uit andere bronnen zijn er direct betrokkenen van het project Big Bird bereid geweest om enige informatie over dit project vrij te geven. Omdat Big Bird nog niet gedeclassificeerd is, worden deze bronnen tot op de huidige dag geheim gehouden.

Meer weten over dit thema ? www.aegvzw.be

Artikel

053

S eri e: Ro em en o n d erg an g v a n d e S p a c e S h u ttl e Herman Henderickx

Atlantis en Endevaour samen op lanceerinrichting van het Kennedy Space Center in 2008. Voorbereiding laatste vlucht naar Hubble telescoop.

Bron: NASA.

Voor de laatste keer nadert het veer Atlantis de landingsbaan in Florida. Bron: NASA.

054

Herman Henderickx versloeg 40 jaar lang de ruimtevaart voor de BRT, dan BRTN, tenslotte VRT, eerst als freelance correspondent in Houston en New York, dan als personeelslid van de radioredactie van de openbare omroep. Sinds 1 september 2007 is hij met pensioen, maar volgt de buitenaardse activiteiten van de mens nog altijd op de voet.

Hij publiceerde ”Mens op de Maan” en met zijn collega’s Boudewijn Van Spilbeeck en Tijs Mauroo “Het Ruimtedagboek van Frank De Winne”

Serie (1 /3)

055

056

De onderkant van een Space Shuttle met enkele hittewerende tegels. Bron: NASA. Een opengewerkte tekening van de Amerikaanse Space Shuttle. Bron: Explainthatstuf.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

057

K o r tn i e u w s Amerikaanse wetenschappers hebben naar hun mening onder de ijskorst van de Jupitermaan Europa grote hoeveelheden water gevonden, zoveel als in de Noord-Amerikaanse Grote Meren, zo staat in het jongste nummer van het wetenschappelijke vakblad Nature. Vorsers rond Britney Schmidt van de Universiteit van Texas bekeken foto's die de sonde Galileo tussen 1 995 en 2003 van de heldere en mysterieuze maan heeft gemaakt, meer bepaald van twee grote heuvelachtige gebieden. Europa is één van de grootste manen van ons zonnestelsel en de tweede dichtste tot de reuzenplaneet. Het hemellichaam is bedekt met een dikke ijskorst.

Maar die bevat scheuren en vertoont bobbels.

Voortbouwend op gelijkaardige geologische verschijnselen op Aarde denken de vorsers die geaccidenteerde terreinen, op een zo koude plek met zo weinig zonlicht, uit te leggen door de aanwezigheid van een zee onder de ijskorst die tien km dik zou zijn. Grote bellen water zouden tot drie km onder het oppervlak komen. Interacties tussen dit water en het bovenliggende ijs zouden dan het verbrokkelde karakter van het ijsoppervlak kunnen verklaren. Mogelijk zijn er nog vele andere gelijkaardige zeeën in de vlakkere gebieden van Europa. Indien een toekomstige missie de vondst bevestigt, is dit sprekend. Want water geldt als een conditie voor het leven zoals wij dat kennen. Tekenen van leven hebben de wetenschappers echter niet gevonden. Schmidt en co schatten de kans daarvoor trouwens laag in. 1 7-11 -2011 .

Astronomen van het Max-Planck-Institut für Astronomie hebben voor het eerst de oriëntatie gemeten van de magnetische velden in reusachtige gaswolken in een naburig sterrenstelsel. Hun resultaten wijzen erop dat magnetische velden een belangrijke rol spelen bij de aanvoer van gas, die ervoor zorgt dat de dichtheid in zo'n gaswolk groot genoeg wordt om sterren te laten ontstaan (Nature online, 1 6 november). Sterren worden geboren uit samentrekkende wolken van moleculair waterstofgas en stof. Over deze moleculaire wolken is al veel bekend, maar onduidelijk was nog hoe ze een dichtheid kunnen bereiken die honderden keren zo groot is als die van het interstellaire gas in hun omgeving. Sommige astronomen vermoedden dat magnetische velden daarbij een belangrijke rol konden spelen. Anderen meenden dat er in de gaswolken zoveel turbulenties optreden, dat de invloed van magnetische velden teniet wordt gedaan. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat dat laatste waarschijnlijk niet het geval is. Metingen met een submillimeter-telescoop op Hawaï laten zien dat de magnetische velden in het naburige spiraalstelsel M33 de grootste ordening vertonen op plaatsen waar zich moleculaire wolken bevinden. Als in deze wolken turbulentie de overhand zou hebben, zouden de magnetische velden veel willekeuriger georiënteerd moeten zijn. Bron: NU / 1 7-11 -2011 .

De planetoïde 2005 YU55, die op 9 november op een afstand van slechts ongeveer 320.000 kilometer langs de aarde scheerde, is iets kleiner dan gedacht. Dat blijkt uit waarnemingen met de Europese infraroodsatelliet Herschel. Waarschijnlijk is het object een tamelijk losse opeenhoping van puin. De Herschelwaarnemingen vonden pas plaats op 1 0 november, toen de planetoïde iets meer dan 800 duizend kilometer van de satelliet verwijderd was.De beelden laten zien dat 2005 YU55 een middellijn van 31 0 tot 340 meter heeft, wat beduidend minder is dan de eerdere schatting van 400 meter die gebaseerd was op radarwaarnemingen die vorig jaar door NASA zijn gedaan. Hoe dan ook was het voor het eerst dat Herschel op zo'n klein object werd gericht. Uit de infraroodwaarnemingen blijkt ook dat het albedo (lichtweerkaatsend vermogen) van 2005 YU55

slechts zes procent bedraagt. Het oppervlak van de planetoïde is dus zeer donker, wat erop wijst dat hij veel koolstofhoudend materiaal bevat. Echt verrassend is dat niet, want ongeveer driekwart van alle planetoïden behoort tot de koolstofrijke C-klasse. Uit het eveneens gemeten temperatuurverloop over het oppervlak van 2005 YU55 kan worden geconcludeerd dat de planetoïde waarschijnlijk een losse opeenhoping van kleinere brokken gesteente is. Mogelijk vertoont hij sterke overeenkomsten met de planetoïde Itokawa, die enkele jaren geleden van dichtbij is bekeken door de Japanse ruimtesonde Hayabusa. Bron: NU / 1 7-11 -2011 .

Voor het eerst is het astronomen gelukt om een volledige beschrijving te geven van een zwart gat.

De nauwkeurige metingen maken het mogelijk om de complete geschiedenis van het ongeveer zes miljoen jaar oude object te reconstrueren. Het zwarte gat, dat deel uitmaakt van de dubbelster Cygnus X-1 draagt, is al bijna vijftig jaar een begrip in de sterrenkunde. Het heeft een normale ster als begeleider, waar hij materie van wegsnoept. Bij deze overdracht wordt de materie dermate heet, dat zij röntgenstraling uitzendt. Het zwarte gat zelf zendt geen enkele waarneembare vorm van straling uit. Hierdoor kunnen er maar drie stukjes informatie over zo'n object worden verzameld: zijn massa, zijn rotatiesnelheid en zijn elektrische lading. Dankzij nieuwe metingen met drie röntgensatellieten en de VLBA, een groot Amerikaans netwerk van radiotelescopen, zijn de massa en rotatiesnelheid van het zwarte gat nu beter bekend dan ooit. Zijn elektrische lading is vrijwel nul. De VLBA-metingen hebben uitsluitsel gegeven over de afstand van Cygnus X-1 . Deze blijkt 6070 lichtjaar te bedragen, waar eerdere schattingen uitkwamen op 5800 tot 7800 lichtjaar.

Uit de combinatie van deze nieuwe afstand en de gegevens die de afgelopen twintig jaar met de röntgensatellieten zijn verzameld, blijkt dat het zwarte gat in Cygnus X-1 bijna vijftien keer zo zwaar is als onze zon en meer dan achthonderd keer per seconde om zijn as tolt. De VLBAmetingen hebben verder laten zien dat Cygnus X1 maar heel traag beweegt ten opzichte van de sterren in zijn omgeving. Dat wijst erop dat het zwarte gat bij zijn geboorte geen grote 'schop' heeft gekregen. En dat versterkt het al bestaande vermoeden dat de ongeveer honderd zonsmassa's wegende ster waaruit hij is voortgekomen geen supernova-explosie heeft ondergaan, maar 'stilletjes' in elkaar is gezakt.

Bron: NU / 1 8-11 -2011 .

Morgan Rehnberg, een student van Beloit College in Wisconsin, heeft een computerprogramma geschreven dat door sterrenkundigen van het National Optical Astronomy Observatory (NOAO) in Tucson, Arizona, met succes is ingezet. Het programma is gemaakt voor het opsporen van zogeheten 'aardscheerders' planetoïden die de aarde op kleine afstand kunnen naderen. Sterrenkundigen beschikken wel over verschillende softwarepakketten om op fotoreeksen te zoeken naar zwakke, bewegende lichtstipjes, maar omdat aardscheerders zo snel van positie veranderen, voldoen de meeste standaardprogramma's niet goed. In het kader van het Research Experience for Undergraduates-programma van NOAO heeft Rehnberg tijdens een zomerstage het computerprogramma PhAst geschreven (Photometry and Astrometry), waarmee zeer nauwkeurig posities en helderheden van bewegende objecten bepaald kunnen worden. Het programma is met succes uitgetest op de bekende aardscheerder NEO2008 QT3; in de toekomst zal het vermoedelijk ook gebruikt kunnen worden voor het opsporen van onbekende planetoïden.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Cygnus X-1 is een röntgenbron (X-ray source) in het sterrenbeeld Zwaan (Cygnus). Deze bron van röntgenstraling is hoogstwaarschijnlijk een zwart gat. De naam komt van het feit dat dit de eerst ontdekte röntgenbron in het sterrenbeeld Zwaan is. Deze ontdekking leverde het eerste belangrijke bewijs voor het bestaan van zwarte gaten. Al in 1 962 bestond het vermoeden dat in dit sterrenbeeld een sterke röntgenbron aanwezig was. Dit werd bevestigd door waarnemingen met de Uhururöntgentelescoop in 1 970. In 1 971 ontdekten L.L.E. Braes en G.K. Miley van Sterrewacht Leiden, en, onafhankelijk daarvan, R.M. Hjellming en C.M. Wade van het Amerikaanse National Radio Astronomy Observatory (NRAO), radiostraling van Cygnus X-1 .

059

Wordt de klimaattop e e n m a a t v o o r n i e ts ?

Redactioneel

Het Kyoto-protocol of Verdrag van Kyoto werd in 1 997 opgesteld in de Japanse stad Kioto en regelt de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Het is een protocol onder het Klimaatverdrag.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

060

Artikel

Het AEG kortnieuws Redactioneel

Rubriek Tip ! Ontdek de vele honderden foto's van onze activiteiten op onze Flicr pagina of kijk wat je de komende weken en maanden mag verwachten in onze werking via onze up-to-date Facebook pagina. Om nog maar te zwijgen van onze portaal website op... www.aegvzw.be

061

K o r tn i e u w s Rusland brengt weer mensen in de ruimte. Het land lanceerde maandagochtend een raket met twee Russen en een Amerikaan. Anton Sjkaplerov, Anatoli Ivanisjin en Daniel Burbank vertrekken voor een half jaar naar het internationale ruimtestation ISS. Rusland heeft maandenlang geen bemande lanceringen kunnen uitvoeren. Het programma werd in augustus stilgelegd na een ongeluk met een onbemand Russisch ruimtevrachtschip. Dat verging in de dampkring. Brokstukken stortten neer in Siberië.Het ongeluk was de vierde mislukte lancering van Rusland in minder dan 1 jaar tijd. Enkele dagen geleden ontstonden ook problemen bij de lancering van de Marssonde Phobos-Grunt. Die raakte uit koers en is waarschijnlijk verloren gegaan.De Nederlandse astronaut André Kuipers gaat bij de eerstvolgende lancering de ruimte in. De Amsterdammer moet eind december met een Rus en een Amerikaan voor een half jaar naar het ISS gaan. Problemen maandag kunnen ook gevolgen hebben voor zijn missie. Bron: ANP / 1 4-11 -2011 .

Meer dan 40 jaar na hun historische maanlanding zijn de Apollo 11 -astronauten Neil Armstrong en Buzz Aldrin met de hoogste onderscheiding van het Amerikaans Congres gelauwerd. De eerste mensen op de maan ontvingen de gouden medaille van het parlement vandaag tijdens een feestelijke plechtigheid in het Capitool in Washington. Ook hun teamgenoot Michael Collins, die destijds in juli 1 969 in de Apollo-module rond de maan cirkelde, kreeg de onderscheiding. Dezelfde eer viel John Glenn te beurt, die als eerste Amerikaan in 1 962 een ruimteschip rond de aarde stuurde. Bron : DPA / 1 5-11 -2011 .

Een Sojoez-capsule is succesvol gekoppeld aan het Internationaal Ruimtestation ISS. Aan boord van de Sojoez-capsule bevinden zich twee Russische en een Amerikaanse astronaut.

Dat meldt het Russische ruimtevaartagentschap Roskosmos. De vastkoppeling van de Sojoez-capsule TMA-22 aan het ISS vond plaats om 06.24 uur, 1 0 minuten vroeger dan voorzien, aldus een woordvoerder van Roskosmos. De drie ruimtevaarders zullen tot midden maart 201 2 in het ISS verblijven. Bron: Belga / VSV / 1 6-11 -2011 .

Nieuwe opnamen van ruimtesonde Cassini tonen de geboorte en evolutie van het kolossale onweersgebied dat het noordelijk halfrond van Saturnus bijna een jaar lang heeft geteisterd. De 'storm' verscheen op 5 december als een kleine witte vlek in het wolkendek, maar omsloot binnen twee maanden de hele planeet. Het monsterachtige onweerscomplex, dat zich in de noordzuidrichting over ongeveer 1 5.000 kilometer uitstrekte, is het grootste dat de afgelopen twintig jaar op Saturnus is gezien en verreweg het grootste dat door een ruimtesonde van nabij is gevolgd. Op dezelfde dag dat Cassini de eerste beelden van het onweersgebied maakte, detecteerden andere instrumenten van de ruimtesonde elektrische ontladingen in de Saturnusatmosfeer. Aan deze actieve fase kwam eind juni een einde, maar zelfs nu nog zijn restanten van de turbulente onweerswolken te zien. Daarmee was dit ook het langdurigste onweersgebied dat ooit op Saturnus is waargenomen. De vorige recordhouder, die in 1 903 werd opgemerkt, hield het 'maar' 1 50 dagen vol. Het ontstaan van de grote onweersgebieden op Saturnus vertoont meer overeenkomsten met een vulkaanuitbarsting dan met een aards weersysteem. Het lijkt erop dat zich in de atmosfeer met tussenpozen van twintig tot dertig jaar een enorme druk opbouwt.

Maar wat die druk in bedwang houdt tot het tot

een uitbarsting komt, is nog onduidelijk. Bron: NU / 1 8-11 -2011 .

De verloren gewaande Russische sonde Phobos-Grunt heeft onverwacht een teken van leven gegeven. Een Europees grondstation heeft dinsdagavond een eerste signaal opgepikt van de uit koers geraakte verkenner.

Dat heeft de Europese ruimtevaartorganisatie ESA woensdag gemeld. Het is niet duidelijk of de sonde alsnog richting de planeet Mars kan reizen. De Phobos-Grunt werd begin deze maand gelanceerd. De sonde zou in 201 3 bodemmonsters nemen van Phobos, een van de manen van de planeet Mars, en het materiaal terugbrengen naar de aarde. Kort na de lancering ging het contact met de sonde echter verloren. Het vaartuig zit daardoor vast in een baan rond de aarde. De vluchtleiding kan de sonde niet de opdracht geven de oversteek naar Mars te maken. Rusland heeft de afgelopen dagen al voorzichtig toegegeven dat de Phobos-Grunt verloren lijkt. ''We moeten realistisch zijn. De kans dat de missie alsnog slaagt, is extreem klein’’, zei onderdirecteur Vitali Davidov van ruimtevaartorganisatie Roskosmos dinsdag. De Phobos-Grunt was het meest ambitieuze Russische ruimtevaartproject van de laatste jaren. De missie heeft omgerekend ongeveer 1 20 miljoen euro gekost. Het afgelopen jaar zijn vijf Russische lanceringen mislukt. Bron: ANP / 23-11 -2011 .

Op tientallen vluchten van Air France naar Azië, Noord- en Zuid-Amerika, Afrika en Oceanië kunnen passagiers unieke Europese satellietbeelden zien van het landschap waar ze overheen vliegen. Dit dankzij een jarenlange samenwerking tussen de luchtvaartmaatschappij en de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Vele honderden satellietfoto's zijn onlangs toegevoegd aan het Geovisionsysteem, waarmee reizigers ook het verloop van hun vlucht kunnen bijhouden. De opnamen zijn gemaakt door de Europese satellieten Envisat en Proba, door de Koreaanse kunstmaan Kompsat, en door de Franse aardonderzoekssatelliet SPOT. In de toekomst moeten nog veel meer satellietfoto's worden toegevoegd. Bron: NU / 24-11 -2011 .

Het Amerikaanse voertuig Curiosity is begonnen aan zijn reis naar Mars. De verkenner werd zaterdag gelanceerd vanaf ruimtebasis Cape Canaveral in Florida. Het rijdende laboratorium moet duidelijk maken of leven op Mars ooit mogelijk is geweest en heel misschien nog steeds mogelijk is. De Curiosity moet in augustus 201 2 aankomen op Mars.

Daar gaat het voertuig ongeveer 2 jaar lang het oppervlak omwoelen, rotsen onderzoeken, gassen in de atmosfeer meten en foto's nemen.

Het project kost ongeveer 2 miljard dollar (1 ,5 miljard euro). De Curiosity is een grotere en betere versie van de drie karretjes waarmee de Amerikanen eerder over Mars hebben gereden: de Sojourner uit 1 997 en de Spirit en de Opportunity uit 2004. Zij hebben onder meer mineralen gevonden die alleen ontstaan onder invloed van water. Dat wijst erop dat er ooit water op Mars moet hebben gestroomd. De Sovjet-Unie probeerde in 1 971 twee verkenners naar Mars te sturen, maar beide pogingen mislukten. Europa wil in 201 8 de verkenner ExoMars lanceren. Bron: NU / 28-11 2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het Mars Science Laboratory (MSL) is een nieuw type verkenner dat onderzoek gaat doen op Mars.

Het laboratorium, met de naam de Curiosity, is ongeveer drie keer zo groot als de twee Mars Exploration Rover verkenners die in 2004 een succesvolle missie uitvoerden, en zal bodemmonsters analyseren op het mogelijke voorkomen van leven in het verleden. De landingsplaats is uitgekozen op basis van recente satellietfoto's die het bestaan van water hebben aangetoond.

De lancering stond oorspronkelijk gepland in oktober 2009.

Wegens technische problemen bij de ontwikkeling werd de lancering uitgesteld.

De lancering vond plaats op 26 november 2011 . http://mars.jpl.nasa.gov/msl/

063

Hersch el vi n d t o vervl o ed a a n w a te r r o n d j o n g e s te r NOVA

064

De ruimtetelescoop Herschel werd samen met de Planck Observatory op 1 4 mei 2009 door de Europese Ruimtevaartorganisatie met een Ariane 5raket succesvol vanaf de lanceerbasis Centre Spatial Guyanais in Kourou in FransGuyana in de ruimte gebracht.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

Lutetia: zeldzaam overblijfsel ontstaan van de Aarde ?

ESA / Drs. M. Baan

Artikel Planeto誰den, ook wel astero誰den, kleine planeten of mindere planeten genoemd, zijn stukken materie in ons zonnestelsel die zich evenals planeten in een baan om de zon bewegen. Er zijn er inmiddels ruim 300 000 bekend. Verreweg de meeste hebben banen tussen de planeten Mars en Jupiter. De grootste zijn bijna 1 000 km groot, maar de overgrote meerderheid is zo klein als stof. Die laatsten zijn met een telescoop niet waarneembaar, maar ze komen veelvuldig als vallende sterren op aarde. Het materiaal schijnt vaak steenachtig te zijn, maar soms is het ijzer- of nikkelhoudend en op grote afstand van de zon zijn er ook ijsplaneto誰den.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

065

Kortnieuws De maan is naar alle waarschijnlijkheid ontstaan in de nasleep van een catastrofale botsing tussen de pasgevormde aarde en een protoplaneet ter grootte van Mars. Algemeen wordt aangenomen dat die botsing kort na de vorming van de aarde plaatsvond. Nieuwe modelberekeningen van geologen van de Harvard-universiteit laten echter zien dat de maan mogelijk pas 70 miljoen jaar na de aarde ontstond. In hun modelberekeningen, gepubliceerd in Proceedings of the National Academy of Sciences , maken Stein Jacobsen en Gang Yu gebruik van een radioactieve dateringsmethode, waarbij gekeken wordt naar de relatieve hoeveelheden van de isotopen hafnium-1 82 en wolfraam-1 82 in de mantel van de aarde en in maanstenen. Eerder waren op basis van isotopen-onderzoek al aanwijzingen gevonden dat de maan misschien relatief laat was ontstaan, maar dat leek niet in overeenstemming te zijn met modelberekeningen.

Jacobsen en Yu weten die twee nu wél met elkaar in overeenstemming te brengen, met de kanttekening dat dat alleen lukt wanneer de aarde zelf in vrij korte tijd is gevormd, binnen 8 tot 1 2 miljoen jaar na het ontstaan van het zonnestelsel. De twee geologen denken dat hun nieuwe modellen in de toekomst mogelijk ook kunnen leiden tot nieuwe inzichten in de wordingsgeschiedenis van de kleine planeet Mars. Bron: NU / 1 5-11 -2011 .

Nieuwe waarnemingen met de Hubbleruimtetelescoop en telescopen op Hawaï en in Arizona en Chili laten zien dat sterrenstelsels voortdurend enorme hoeveelheden waterstof-gas en andere materialen recyclen. Op die manier weten ze hun stervormingsfase tot meer dan tien miljard jaar te rekken (Science, 1 8 november).

Deze conclusie is gebaseerd op een reeks waarnemingen van het gas in de halo van ons Melkwegstelsel en meer dan veertig andere sterrenstelsels. Deze waarnemingen laten zien dat grote wolken waterstofgas vanuit de halo naar het melkwegvlak 'vallen', waar ze voor de vorming van nieuwe sterren kunnen worden gebruikt. De gaswolken bevatten genoeg materie voor de vorming van honderd miljoen sterren.

Een deel van het gas is gerecycled materiaal dat is vrijgekomen bij onder meer nova- en supernova-explosies; de rest is gas dat van buitenaf komt. Verder laten de Hubblewaarnemingen zien dat sterrenstelsels die veel nieuwe sterren produceren, zijn gehuld in een halo van heet gas dat rijk is aan zware elementen. Deze halo's kunnen zich tot op afstanden van meer dan 400 duizend lichtjaar van het eigenlijke sterrenstelsel uitstrekken en meer dan een miljard zonsmassa's aan gas bevatten. In veel gevallen valt dit gas uiteindelijk weer terug naar het sterrenstelsel. Maar niet alle stelsels slagen voor hun kringloopdiploma.

Sommige produceren in zo'n hoog tempo nieuwe sterren, dat zij hun eigen graf graven. De hevige sterrenwinden en supernova-explosies die het onvermijdelijke gevolg zijn van de stervorming, blazen heet gas met een dermate hoge snelheid weg, dat het de intergalactische ruimte in verdwijnt. Daardoor komt het stervormingsproces uiteindelijk stil te vallen. Bron : NU / 1 7-11 -2011 .

De Europese Cluster-satellieten hebben ontdekt dat de 'boegschok' die ontstaat waar de zonnewind in botsing komt met het magne-tische veld van de aarde opmerkelijk dun is: slechts zeventien kilometer. Dat betekent dat deze schokzone een efficiëntere deeltjes-versneller is dan tot nu toe werd gedacht. In de ruimte kunnen magnetische velden deeltjes tot bijna de lichtsnelheid versnellen. Maar het op gang krijgen van die deeltjes gaat de magnetische velden niet zo makkelijk af. Vandaar dat in grote deeltjesversnellers op aarde, zoals de Large Hadron Collider, gebruik wordt gemaakt van kleinere versnellers die de deeltjes met behulp

van een elektrisch veld alvast een flinke vaart geven voordat ze aan het magnetische veld van de hoofdversneller worden overgedragen. In de ruimte blijkt dat niet veel anders te gaan. Op 9 januari 2005 passeerden de vier Clustersatellieten de magnetische boegschok hoog boven de dagzijde van de aarde. Doordat de satellieten aan weerszijden van de boeggolf gepositio-neerd waren, konden ze precies volgen wat er in die schokzone met de elektronen van de zonnewind gebeurde. De metingen laten zien dat de energie van de elektronen snel toenam, waardoor ze een makkelijkere prooi werden voor verdere versnelling door magnetische velden. Dat boegschokken hiertoe in staat waren, werd al langer vermoed, maar het verschijnsel was nog nooit zo gedetailleerd waargenomen. De ontdekking is van belang, omdat het verschijnsel overal in het heelal optreedt. Overal waar een snel stromend medium in botsing komt met een obstakel of een trager medium ontstaan schokken. En hoe dunner de schokzone, des te efficiënter is deze in het versnellen van geladen deeltjes. Bron: NU / 1 7-11 -2011 .

Het ontdekken van een supernova is geen gemakkelijke taak. En de detectie van een supernova met radiotelescopen vereist heel wat voorbereiding. Toch is het Europese radioastronomen al twee weken na de verschijning van supernova 2011 dh, in juni van dit jaar, gelukt om een opname van de ontploffende ster te maken. De supernova-explosie voltrok zich in de zogeheten Draaikolknevel - een spiraalstelsel op een afstand van 23 miljoen lichtjaar. De 'radioopname', die deze week in het tijdschrift Astronomy & Astrophysics wordt gepubliceerd, is gemaakt met een groot netwerk van radiotelescopen die verspreid over Europa staan opgesteld. Met dat European VLBI Network kunnen opnamen worden gemaakt die zo scherp zijn dat je een golfballetje op de maan zou kunnen waarnemen. Het is voor het eerst dat al in zo'n vroeg stadium een scherpe opname van een supernova is gemaakt. Met de radio-opname kan onder meer de hemelpositie van de ontplofte ster heel nauwkeurig worden bepaald. Daarnaast zal zij worden gebruikt om de snelheid te bepalen van de schokgolf die bij de explosie ontstond.

Bron: NU / 24-11 -2011 .

Zeven nationale regerings- en onderzoeksorganisaties, waaronder de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), hebben vandaag de oprichting van de SKA-Organisatie aangekondigd. Deze organisatie moet de ontwerpfase van de Square Kilometre Array, de grootste radiotelescoop ooit, in goede banen leiden. Naar verwachting zullen zich de komende maanden nog meer instellingen bij de SKA-Organisatie aansluiten. Waar de SKA komt te staan, wordt volgend jaar beslist: het wordt of Zuid-Afrika (plus buurlanden) of Australië/Nieuw-Zeeland. Zeker is wel dat het instrument, dat een slordige anderhalf miljard euro gaat kosten, uit duizenden antennes en schotels zal gaan bestaan die een gezamenlijk opvangend oppervlak van één vierkante kilometer heeft. Deze antennes zullen verspreid over een 3000 vierkante kilometer groot gebied worden opgesteld, wat in een zeer grote beeldscherpte resulteert. SKA moet astronomen meer inzicht geven in het ontstaan en de evolutie van de eerste sterren en sterrenstelsels in het heelal, de rol van kosmische magneetvelden en de aard van de zwaartekracht. Naar verwachting zal in 201 6 een begin worden gemaakt met de bouw van de Square Kilometre Array. De eerste waarnemingen zouden dan in 201 9 kunnen beginnen. Bron: NU / 25-11 -2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Een supernova (meervoud : supernovae of supernova's) is het verschijnsel waarbij een ster op spectaculaire wijze explodeert: een supernovauitbarsting is herkenbaar aan de enorme hoeveelheid licht die erbij wordt uitgestraald. De ster vlamt op met de lichtkracht van honderden miljoenen tot meer dan een miljard zonnen.

Supernovae ontstaan via twee mechanismen: ten eerste zijn ze het natuurlijk levenseinde van alle zware sterren (supernovae typen Ib, Ic en II); ten tweede kunnen witte dwergen in nauwe dubbelsterren zich ontwikkelen tot een supernova (type Ia). De chemische elementen met een atoomnummer groter dan dat van ijzer danken hun ontstaan aan supernova's.

Twijfels over de oerknal Redactioneel

Donkere materie is ook een mogelijke oplossing voor bepaalde inconsistenties in de theorie van de oerknal. Metingen met de WMAP brachten aan het licht dat 23 % van de massa van het heelal donkere materie is, dat is veel meer dan de 4 % 'gewone' zichtbare materie. 73 % van de massa is donkere energie volgens E=mc². Niemand weet echter wat donkere materie is. Het verklaren van de aard van donkere materie is een van de grote problemen van de kosmologie. In filosofische terminologie gaat het om de gepostuleerde zogenaamde oerstof. Een mogelijke hypothese is het bestaan van deeltjes die slechts een zwakke interactie met hun omgeving hebben, de WIMP-deeltjes.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

068

Artikel

069

Hemelkalender

Deze maand te zien a a n d e s te r r e n h e m e l . . .

Marc van der Sluys

070

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair-wetenschappelijke website hemel.waarnemen.com Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

071

Meteorenzwermen zijn zwermen van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Deeltjes afkomstig van een zelfde komeet volgen alle ongeveer dezelfde baan.

Wanneer de aarde de baan van zo'n zwerm stofdeeltjes kruist, wordt onze planeet getroffen door een "bombardement" van stofdeeltjes, zodat er meer meteoren dan normaal zichtbaar zijn. Op dat moment zeggen we dat een meteoren-zwerm actief is. Bekende meteorenzwermen zijn onder meer de Perse誰den, Leoniden, Geminiden, Draconiden en Quadrantiden.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

072

073

074

Op 22 december, om 06.30 uur, begint de winter op het noordelijk halfrond: wintersolstitium. De Zon staat op minimale hoogte aan de hemel, voor een waarnemer in onze streken, en staat boven de Steenbokskeerkring. Vandaag is de kortste dag van het jaar en dus ook de langste nacht.

Dit is een ideale periode om de sterrenhemel te bekijken, en met name zwakke deepskyobjecten. De nachten duren langer dan gemiddeld, maar daar komt nog bij dat de nachten ook donkerder zijn, doordat de Zon zich in de nacht dieper onder de horizon begeeft. Na vandaag worden de nachten weer korter. De herfst duurde 89,85 dagen, de winter zal 88,99 dagen lang zijn. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan, beweegt zij langzamer.

Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer gegevens, zie de tabel de seizoenen. Dit heet ook wel de astronomische winter, de meteorologische winter begon op 1 december.

Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen tegengesteld aan die op het noordelijk halfrond en daar begint nu de zomer.

Doordat de Aarde duidelijk dichter bij de Zon staat in de zomer op het zuidelijk halfrond, en verder van de Zon in hun winter, zijn op het zuidelijk halfrond de winters meetbaar kouder en de zomers warmer dan op het noordelijk halfrond.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Wetenschappelijk correct sinterklaaspapier NOVA

Artikel

Wetenschappelijk correct Sinterklaaspapier door Keijzer Co., Wormerveer, Nederland: type 90011 (design met toestemming overgenomen). Bron: RuG, Peter Barthel Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

075

Kortnieuws Luchtvervuiling beïnvloedt de vorming van wolken waardoor droge gebieden droger worden en regen en storm in natte periodes juist toenemen. Dat concluderen Chinese, Amerikaanse en Israëlische onderzoekers in Nature Geoscience op zondag. Aerosolen zijn kleine vaste of vloeibare deeltjes die in de lucht komen door natuurlijke processen zoals bestuiving van bloemen of door uitstoot van bijvoorbeeld auto’s of kolencentrales. Deze deeltjes kunnen zonlicht weerkaatsen of juist opnemen, waardoor de aarde respectievelijk afkoelt en opwarmt. De deeltjes hebben ook effect op wolken: een wolk die meer van deze deeltjes bevat, heeft gemiddeld kleinere regendruppels dan een wolk met minder aerosolen. Maar wat het netto effect daarvan is, was nog niet uitgezocht. De onderzoekers legden daarom gegevens over aerosolen, wolken en het weer naast elkaar. Ze putten daarbij uit informatie die het weerstation van het in Oklahoma de afgelopen tien jaar verzamelde over de Southern Great Plains, een gebied centraal gelegen in de Verenigde Staten.

Vervolgens stopten ze deze gegevens in een model waarmee ze het oplossen van wolken simuleerden. Ze ontdekten dat aerosolen met name ’s zomers omhoog gerichte luchtstromen in de wolken veroorzaken, waardoor die wolken hoger worden. Bij wolken met relatief veel water nam door deze luchtstromen de hoeveelheid regen toe, bij minder verzadigde wolken juist af.

Dit betekent dat droge gebieden door luchtvervuiling droger worden en natte periodes natter, met mogelijk heviger overstromingen tot gevolg, stellen de onderzoekers. De conclusies van deze onderzoekers sluiten aan bij bevindingen die vorige maand in Science werden gepubliceerd, waaruit bleek dat luchtvervuiling in India de moesson, de jaarlijkse regenperiode, versterkt. En een publicatie in Nature van 6 november liet al zien dat roetdeeltjes de hoeveelheid stormen in het Arabisch gebied verhoogt. Bron: NU / 1 4-11 2011 .

De hoeveelheid broeikasgassen in de dampkring is vorig jaar gestegen tot een recordniveau. Belangrijkste oorzaken zijn het gebruik van fossiele brandstoffen, boskap en het gebruik van kunstmest. Dat blijkt uit een maandag gepubliceerde studie van de Wereld Meteorologische Organisatie, de VN-tak die zich bezighoudt met weer en klimaat. Onderzoekers keken onder meer naar de hoeveelheid koolstofdioxide (CO2), het belangrijkste broeikasgas. Ze telden 389 CO2-moleculen op elke miljoen deeltjes in de lucht. Nog nooit was zo veel koolstofdioxide gemeten.Ook de hoeveelheid methaan in de lucht stijgt snel. Dat komt mogelijk door het ontdooien van de permafrost in gebieden als Siberië, Canada en Alaska. De vervuiling is nog erger dan de slechtste scenario's die VN-klimaatonderzoekers in 2001 hadden opgesteld. Toch ziet de WMO ook lichtpuntjes. Zo heeft internationaal ingrijpen ertoe geleid dat de hoeveelheid chloorfluorkoolstofverbindingen (CFK's) afneemt. De stof, die vroeger veel werd gebruikt in koelkasten en spuitbussen, breekt de ozonlaag af. In plaats van CFK's worden tegenwoordig alternatieve stoffen gebruikt, zoals HFK's. Die breken de ozonlaag niet af, maar blijken wel sterk bij te dragen aan het broeikaseffect. De hoeveelheid HFK's in de dampkring stijgt snel.

Als de wereld niet ingrijpt, kunnen HFK's ongedaan maken wat er de laatste jaren is bereikt met het uitbannen van CFK's, waarschuwde de VN-milieuafdeling UNEP maandag in een eigen rapport. Bron: ANP / 21 11 -2011 .

De voorbije nacht bedroeg de temperatuur in Sint-Petersburg, in het noordoosten van

Rusland, zowat 8,8 graden Celsius. Dat is een record voor een novembermaand sinds het begin van de meteorologische statistieken 1 30 jaar geleden. In november 1 881 werd het vorige record opgetekend, met 7,2 graden Celsius in Sint-Petersburg, verklaart Aleksander Kolesov van het meteorologisch centrum. De gemiddelde temperatuur in de op één na grootste stad van Rusland in novemer bedraagt minder dan 1 ,9 graden en gaat gepaard met sneeuwval. In de voormalige hoofdstad van het Russische keizerrijk hielden echter hevige rukwinden lelijk huis. Enkele bomen werden ontworteld en verschillende daken raakten beschadigd, meldde de lokale afdeling van het ministerie van Noodsituaties. Bron: Belga / GB / 28-11 -2011 .

Klimaatveranderingen tasten de productiviteit van het bos aan door toenemende perioden van droogte. Ze leiden tot nooit eerder geziene verstoringen zoals zware stormschade, onbeheersbare bosbranden of nieuwe bosziekten met een grote regionale impact. Dat meldt de K.U.Leuven, die pleit voor een beter bosbeleid.

Een multidisciplinaire werkgroep over bossen nam het Vlaamse en Europese bosbeleid en -beheer onder de loep. De werkgroep kreeg daarbij de steun van Metaforum Leuven, de denktank die de deelname van de K.U.Leuven aan het maatschappelijk debat wil versterken.

De werkgroep meldt dat het belang van bossen wordt onderschat. Bossen leveren hout en zuiver water, verminderen broeikasgassen, houden erosie onder controle en filteren fijn stof.

Bovendien hebben stadsbossen en -bomen een belangrijk effect op de menselijke gezondheid en het menselijk welzijn. Om die diensten en de biodiversiteit te behouden en optimaal te benutten, pleit de K.U.Leuven voor een beter, coherent en verantwoordelijk bosbeleid. "Er moet daarom een Europese instantie opgericht worden die met geavanceerde rekenmodellen voorziet in vroegtijdige waarschuwing", aldus de K.U.Leuven. Volgens de universiteit is er ook nood aan meer coördinatie tussen initiatieven op internationaal, Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau, bewustwordingscampagnes en integratie in andere beleidsdomeinen zoals energie, landbouw, klimaat en biodiversiteit.

Bron: Belga / 28-11 -2011 .

De 1 7de conferentie van de Verenigde Naties over de strijd tegen de klimaatverandering is vandaag in Durban (Zuid-Afrika) van start gegaan en zal twaalf dagen duren. De top wil de klimaatonderhandelingen nieuw leven inblazen en het Kyoto-protocol, dat eind 201 2 afloopt, een toekomst geven. De Zuid-Afrikaanse overheid meldt dat ongeveer 20.000 afgevaardigden, experts, politici, ambtenaren en journalisten uit 1 90 staten aan de klimaattop deelnemen. De toekomst van het Kyotoprotocol, het enige internationale verdrag dat de uitstoot van broeikaseffecten in een veertigtal industrielanden tracht te beperken, staat centraal in de debatten. Daarnaast staat ook de financiering voor de meest kwetsbare landen op de agenda. Nog voor de start van de conferentie benadrukten de eilandstaten, die het meest kwetsbaar zijn voor klimaatverandering, de nood aan een klimaatakkoord. In een persmededeling noemen ze de bereidheid van de landen met de grootste CO2-uitstoot om de beslissingstermijn te verlengen, "verraad jegens de meest kwetsbare bevolkingen". Om te voorkomen dat Durban een nieuwe mislukking zoals Kopenhagen twee jaar geleden wordt, zullen vooral grote opkomende landen zoals India en China, maar ook de Verenigde Staten, een beslissende rol tijdens de top spelen. Bron: AFP / 28-11 -2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

077

Restauratie Cave telescoop Emmanuel Thienpont Jean足Pierre Grootaerd

De geslaagde restauratie van Emmanuel Thienpont z'n Cave telescoop. Bron: Luc Debeck.

De afgewerkte 27 cm Dobson telescoop. Klaar om de heldere nachten te lijf te gaan.

Twee Jupiter opnames als bewijs van de optische kwaliteit van de nieuwe telescoop. Bron: Luc Debeck.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

078

Artikel

079

17

01

02

03 04

06

08

18

23

09 11

13

12

24

10

19

22

31

35

34

36

16

15

32

14 07

20

21

28

33 29

05

30

26

27

37 38

25

Astro­links Ons land telt heel wat sterrenkundige (rood) en ruimtevaartgerichte (blauw) initiatieven.

Gaande van verenigingen voor jongeren en / of volwassenen, al dan niet in een overkoepelende structuur (VVS, CBAA of FFAAB), tot planetaria's en volkssterrenwachten (zwart). Private sterrenwachten, overkoepelende verenigingen en bedrijven in de ruimtevaartsector werden niet opgenomen in deze lijst.

Staat uw vereniging nog niet in deze lijst ? Breng ons dan snel op de hoogte via : redactie@ aegvzw.be. Wij zorgen dan dat uw gegevens worden opgenomen. Hoe nauwkeuriger deze pagina, hoe meer promotie we kunnen maken voor onze favoriete hobby !

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

West­Vlaanderen

01 - Astro Event Group vzw (Oostende) 02 - JVS Quasar (Oostende) 03 - Jeugdwerkgroep Ruimtevaart vzw (Brugge) 04 - JVS Vigilia (Brugge) 05 - Astronomische Vriendenkring (Harelbeke) 06 - Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) 07 - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris (Ieper) Oost­Vlaanderen

08 - Spacepage (Adegem) 09 - De Polderster (Assenede) 1 0 - Werkgroep Sterrenkunde Ugent (Gent) 11 - VVS Scheldeland (Lokeren) 1 2 - Antares (Sint Niklaas) 1 3 - Mercator (Bazel) 1 4 - JVS Sirius (Aalst) 1 5 - Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) Antwerpen

1 6 - VVS Brabantse Kouters (Londerzeel) 1 7 - Asterion (Wuustwezel) 1 8 - ASH Polaris (Herentals) 1 9 - Andromeda (Mol) 20 - VVS Cygni (Lille) 21 - Zonnewijzerkring Vlaanderen (Antwerpen) 22 - JVS Oberon (Hove) 23 - Kon. Sterrenkundig Genootschap Ant. (Antwerpen) 24 - Volkssterrenwacht Urania (Hove) Vlaams Brabant & Brussel

082

25 - Mercurius (Halle) 26 - Wega (Leuven) 27 - Sterrenwacht Altair (Zoutleeuw) 28 - Helios (Averbode) 29 - Astroclub Véga (Brussel) 30 - Koninklijk Planetarium (Brussel) 31 - Vlaamse Raket Organisatie (Mol)

32 - Preventie lichthinder (Leest) 33 - Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen) Limburg

34 - Noorderkroon (Hamont-Achel) 35 - LVWS Aquila (Lommel) 36 - JVS Stella Videns (Hechtel-Eksel) 37 - JVS Descartes (Genk) 38 - Volkssterrenwacht Europlanetarium (Genk) Waals Brabant & Brussel

39 - Astroclub Véga (Bruxelles) 40 - Cercle des Amateur d'Astronomie (Waterloo) 41 - Club d'Astronomie d'Ottignies (Louvin la Neuve) 42 - Astro Kot (Louvin la Neuve) 43 - Centre de Culture Scientifique ULB (Bruxelles) Luik

44 - Groupe Astronomie de Spa (Spa) 45 - Société Astronomique de Liège (Liège) Namen

46 - Astronamur (Namur) 47 - Cercle Astronomique Mosan (Dinant) Henegouwen

48 - Cercle Astronomique de Tournai (Tournai) 49 - Cercle Astronomie Olympus Mons (Mons) 50 - Cercle d'Astronomie Tycho (Mons) 51 - Cercle Scientific de Charleroi (Charleroi) 52 - Astro Laïka (Florenne) 53 - C.D.P.A. (Sivry) Luxemburg

54 - Astronomie Centre Ardenne (Neufchâteau)