Guidestar 05-2011

Het

GRATIS

digitale magazine van de Astro Event Group vzw - Jaargang 6 - Mei 2011 - Redactie@aegvzw.be - www.aegvzw.be

Editoriaal Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voorzitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie gedreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de diverse hemelse wonderen.

Redactioneel

Inhoudelijk 04 - Alan Shepard : De piloot die golf speelde op de Maan.

1 0 - Rubriek - Lancering in de kijker.

1 2 - De chronologie van de 'theorie van alles'.

1 4 - ESO - De rozerode gloed van stervorming.

1 6 - Rubriek - Boekbespreking.

1 7 - Rubriek - Zijn er nog vragen ?

20 - De Galileo tekenwedstrijd.

22 - Rubriek - Observatoria wereldwijd.

26 - Rubriek - Astrofoto van de maand.

30 - ESA - Frank De Winne over 50 jaar bemande ruimtevaart.

32 - Rubriek - Space History.

39 - Rubriek - Ed's Space Art. 40 - Het 'Goede vrijdag' waarnemingsverslag.

41 - Noodplan na de zoveelste mislukte klimaattop.

42 - Rubriek - Woord van de maand.

45 - Atmosferisch CO2 gehalte bedroeg tienvoudige van nu.

46 - Met VTI Torhout naar de Universiteit van Utrecht.

50 - Rubriek - De AEG activiteitenkalender.

51 - LOFAR houdt vinger aan pols van radio hemel.

52 - ESA - Ruimtevaartsoftware helpt Belgisch bedrijf.

54 - Rubriek - Sasteria onder de zon.

60 - Voyager nadert de interstellaire ruimte.

61 - Rubriek - Het AEG kortnieuws.

62 - Rubriek - Sterrenbeeld van de maand.

64 - Endeavour vertrekt ook morgen nog niet.

65 - Rubriek - Wedstrijd.

68 - ESO - Een vervormd galactisch paar.

70 - Rubriek - De hemelkalender.

78 - Op zoek naar een tweede Aarde.

80 - Rubriek - Astro-Links.

Kris Christiaens Kris Christiaens Erwin Louagie ESO Red. / Philip Corneille Redactioneel Koen Note Philip Corneille Red. / Karel Teuwen ESA Danny Van Hoecke Ed Hengeveld Philip Corneille Red. / GB Dirk Devlies Red. / NGV Jean-Pierre Grootaerd Redactioneel Astron ESA Filip Feys Red. / SG Redactioneel Dieter Janssoone Red. / Belga Redactioneel ESO Marc van der Sluys M. Brouwer Redactioneel.

Informatief Deze digitale publicatie, beschikbaar als PDF, Flash en iPad bestand, is een non-profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten bij een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Hendrik De Rycke (redactie), Kris Christiaens (redactie) en Sander Vancanneyt (redactie). De vaste rubrieken worden onderhouden door Philip Corneille, Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Dieter Janssoone, Filip Feys en Danny Van Hoecke. Zin om ook een artikel te schrijven en / of rubriek te onderhouden. Contacteer ons dan via redactie@aegvzw.be.

De Astro Event Group vzw, noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt, is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze

digitale publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met diverse websites. Deze digitale publicatie kan genieten van de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht. Dankzij de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de diverse sponsoren kunnen we deze digitale publicatie gratis verspreiden.

Deze digitale publicatie is volledig ontworpen met gratis open-source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink-scape en Paint.net.

Voorpagina: Ondanks z'n reeds uitgebreide staat van dienst blijft de Hubble Space Telescoop (HST) nog steeds bijzonder indrukwekkende beelden van het heelal te maken.

Zo ook van de Tarantula gasnevel die deel uitmaakt van de grote Magellaanse wolk. Bron: NASA. Deze prachtige foto, genomen door de Wide Field Imager vanop de 2,2 meter MPG/ESO telescoop op La Silla in Chili toont de twee NGC 31 69 (links) en NGC 31 66 (rechts) sterrenstelsels in al hun glorie.

Bron: ESO.

003

Alan Shepard: De piloot die golf speelde op de Maan Kris Christiaens

Shepard werd geboren in East Derry in de Verenigde Staten.

Na zijn schooltijd in East Derry en Derry in New Hampshire verkreeg hij in 1 944 een Bachelor of Science graad aan de United States Naval Academy. Hij studeerde in 1 951 tevens af als testpiloot aan de Naval War College, Newport, Rhode Island. Shepard deed uitgebreide vliegervaring op als testpiloot. Uiteindelijk had hij meer dan 8000 vlieguren, waarvan 3700 uren in straalvliegtuigen. Op latere leeftijd werden hem een aantal eredoctoraten toegekend: Master of Arts, Dartmouth College, in 1 971 een Doctorate of Science aan de Miami University (Oxford, Ohio) en in 1 972 een Doctorate of Humanities aan het Franklin Pierce College.

Bron: NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

004

Hoofdartikel

Alan shepard werd voor het eerst gelanceerd op 5 mei 1 961 aan boord van de Mercury MR-3 (Freedom 7), de eerste bemande ruimtevlucht in het kader van het Amerikaanse Mercury project. Tijdens deze vlucht werd Shepard de eerste Amerikaan in de ruimte. Het was een korte, zogenaamde ballistische vlucht, maar daarbij werd wel een hoogte van meer dan 1 00 km bereikt (namelijk 1 87 km), dus het geldt als een officiĂŤle ruimtevlucht. Hij landde na een vlucht van 1 5 minuten in de Atlantische Oceaan, 486 km gemeten vanaf het punt van lancering.

Bron: NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

005

Shepard werd als gezagvoerder voor zijn tweede ruimtevlucht gelanceerd op 31 januari 1 971 aan boord van de Apollo 1 4, samen met Stuart Roosa en Edgar Mitchell. Bij deze derde bemande maanlanding waren Shepard en Mitchell de vijfde respectievelijk zesde mens op de maan. Op het maanoppervlak installeerden en activeerden ze allerlei wetenschappelijke instrumenten. Ze verzamelden ongeveer 45 kilo maansteen. De totale vlucht duurde 1 0 dagen. Bron: NASA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

006

007

Kortnieuws In het restant van een meer dan vier eeuwen geleden ontplofte ster is een patroon van 'röntgenstrepen' ontdekt. Dat patroon vormt het eerste directe bewijs dat een kosmisch verschijnsel deeltjes kan versnellen tot energieën vele malen groter zijn dan die in de krachtigste deeltjesversneller op aarde. Het bestaan van het röntgenpatroon is aan het licht gekomen na langdurig onderzoek van het restant van de supernova van 1 572 met de Chandra-röntgensatelliet. Bij een supernovaexplosie ontstaan zeer sterke magnetische velden, waarvan de veldlijnen onderling verstrikt kunnen raken. Vermoed wordt dat de door Chandra ontdekte röntgenstrepen gebieden zijn waar de magnetische velden nog meer verstrengeld zijn dan elders. Onduidelijk is echter nog waarom dat zo'n regelmatig patroon oplevert.Maar ongeacht de precieze oorzaak, kan de afstand tussen de röntgenstrepen worden gebruikt om de energieën te schatten van de deeltjes die door de magnetische velden worden versneld, en daardoor röntgenstraling gaan uitzenden.Uit de schatting bleekt dat de deeltjes energieën krijgen die honderd keer groter zijn dan de energieën die met de Large Hadron Collider, de krachtigste deeltjesversneller op aarde, worden bereikt. Dit resultaat kan voor een deel verklaren waar de meest energierijke deeltjes van de kosmische straling vandaan komen, waar de aarde voortdurend mee wordt gebombardeerd. Dat supernova-explosies een belangrijke leverancier zijn van deze deeltjes werd al langer vermoed, maar een direct bewijs ontbrak tot nog toe. Bron: NU / 01 -04-2011 .

Een internationale groep wetenschappers heeft een nieuw mineraal ontdekt, wassoniet. De stof werd aangetroffen in een miljarden jaren oude meteoriet, die ooit neerkwam op de Zuidpool.

Dat meldt de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. Het mineraal is maar een honderdste van een mensenhaar breed.

"Wassoniet wordt gevormd door slechts twee elementen, zwavel en titanium, maar het heeft een unieke kristalstructuur, die nog niet eerder is waargenomen", zegt NASA-hoofdonderzoeker Keiko Nakamura-Messenger. De meteoriet waarin wassoniet is gevonden, is afkomstig uit een gebied in ons zonnestelsel tussen de planeten Mars en Jupiter. De meteoriet en de mineralen daarin, zoals wassoniet, zijn waarschijnlijk gevormd bij het ontstaan van het zonnestelsell, miljarden jaren geleden. Bron: ANP / SAM / 06-04-2011 .

De Amerikaanse National Science Foundation schenkt een 1 2 meter submillimeter-antenne aan het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (CfA). De ALMA Vertex Prototype Antenne was een van de drie proefantennes die gebouwd zijn voor de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) in Noord-Chili. ALMA is inmiddels volop in aanbouw; de prototypeantennes, voornamelijk gebruikt voor het uittesten van constructietechnieken, zijn niet langer nodig. Het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics heeft veel ervaring met (sub)millimeterastronomie, onder andere met de Sub Millimeter Array op Mauna Kea, Hawaii. De nieuwe locatie voor de antenne, die beheerd wordt in samenwerking met het sterrenkundig instituut ASIAA in Taiwan, moet nog worden gekozen. Hij zal via de VLBI-techniek (Very Long Baseline Interferometry) gekoppeld worden aan andere submillimeterschotels.

Bron: NU / 06-04-2011 .

De planeten Aarde en Mars zijn vier miljard jaar geleden sterk afgekoeld doordat ze met een regen van meteorieten ter grootte van suikerkorrels werden bestookt. Dat schrijven Britse wetenschappers in het vakblad

Geochimica et Cosmochimica Acta. De wetenschappers onderzochten de gevolgen van het zogeheten late, zware bombardement de periode kort na het ontstaan van het zonnestelsel waarin de pas gevormde planeten nog het doelwit waren van ruimtestenen van de meest uiteenlopende afmetingen. Doorgaans gaat de aandacht daarbij uit naar de grootste exemplaren, die bijvoorbeeld op onze maan grote kraters sloegen. Maar ook de allerkleinste overblijfselen van het materiaal waaruit de planeten ontstonden hadden grote gevolgen.

Bij hun tocht door de atmosferen van de aarde en Mars gaven de micrometeorieten onder meer zwaveldioxide af, wat catastrofale gevolgen had voor het toenmalige klimaat.

Zwaveldioxide in de lucht vormt namelijk zogeheten aerosolen - vaste en vloeibare deeltjes die in de lucht blijven zweven en het zonlicht weerkaatsen. De onderzoekers hebben berekend dat de regen van micrometeorieten op aarde tot de productie van 20 miljoen ton zwaveldioxide per jaar leidde. De Aarde en Mars zouden hierdoor zo sterk zijn afgekoeld, dat het ontstaan van leven lange tijd werd bemoeilijkt. Op Aarde moet miljoenen jaren een poolklimaat hebben geheerst, en Mars is feitelijk nooit meer van de regen van micrometeorieten hersteld. Bron: NU / 06-042011 .

Twee jaar na de lancering van de satelliet GOCE heeft de Europese ruimtevaartorganisatie ESA de resultaten gepresenteerd.

Op een conferentie in München is donderdag een kaart van het zwaartekrachtveld van de aarde vrijgegeven. De ESA spreekt van het ''nauwkeurigste model ooit''. Op de afbeelding ziet de planeet eruit als een oliebol. ''Waar de zwaartekracht sterker is, steekt de aarde uit. En waar de zwaartekracht zwakker is, is een dal’’, zegt Robert Meisner van het Europese centrum voor aardeobservatie Esrin. Iemand die bijvoorbeeld van het zuiden van India naar de Rode Zee vaart, gaat bij wijze van spreken ''op zee de heuvel op, ongeveer 1 00 meter in totaal’’, aldus Meisner. De zwaartekracht verschilt van plaats tot plaats omdat de massa van de aarde niet gelijk verdeeld is. Hoe meer massa, des te groter de zwaartekracht. Door die verschillen gedetailleerd te onderzoeken, krijgen wetenschappers een schat aan informatie. Zo lijkt er een verband te zijn tussen zwaartekracht en aardbevingen. ''Bevingen laten een handtekening achter in de zwaartekracht’’, stelt de ESA. Kleine veranderingen in het zwaartekrachtveld zouden een waarschuwing kunnen zijn voor aardbevingen. Uiteindelijk hopen wetenschappers zo beter voorbereid te zijn op naderend onheil.

Bron: ANP / 06-04-2011 .

Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA gaat niet in op het idee van Hollywood-regisseur James Cameron om het nieuwe Marswagentje Curiosity uit te rusten met een hoge resolutie 3D-zoomcamera. In plaats daarvan wordt de mobiele onderzoeksrobot, die komende zomer gelanceerd moet worden, voorzien van een camera met telelens en een groothoekcamera.

Cameron opperde zijn idee een jaar geleden, toen de beide conventionele camera's al klaar waren. Na lang aandringen besloot NASA zijn idee alsnog in overweging te nemen, maar nu is besloten dat er te weinig tijd is om de geavanceerde 3D-camera grondig te testen.

Dat wil overigens niet zeggen dat Cameron uit het veld geslagen is. Hij is er stellig van overtuigd dat zijn 'Avatar-technologie' voor toekomstige ruimtemissies zal worden gebruikt.

Bron: NU / 06-04-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Gravity Field and Steady-State Ocean Circulation Explorer (GOCE) is een wetenschappelijke aardobservatiesatelliet ontwikkeld door ESA. GOCE werd op 1 7 maart 2009 gelanceerd vanop Kosmodroom Plesetsk met een Rokotdraagraket. De satelliet, met een gewicht van 1 200 kg, werd in een lage baan geplaatst van ongeveer 280 km hoogte.

Bron: ESA. www.esa.int

009

Lancering in de kijker

Resourcesat 2, Youthsat en X足Sat Kris Christiaens

01 0

Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

011

De chronologie van de 'theorie van alles' Erwin Louagie

01 2

De LHC is voorlopig de krachtigste versneller, maar er liggen nog zwaardere en krachtiger machines op de tekentafel, zoals de ILC (International Linear Collider), die ergens tussen 201 5 en 2020 in gebruik moet worden genomen.

Een lichte controverse deed zich voor toen beweerd werd dat het - in theorie - mogelijk is dat de enorme energieĂŤn van de LHC subatomaire zwarte gaten, en ook wel "vreemde materie" zou kunnen scheppen, die theoretisch grote schade zouden kunnen aanrichten.

De risico's van deze niet eerder gedane experimenten zijn echter door meerdere partijen onderzocht, waaronder een groep van onafhankelijke wetenschappers en een onderzoek in opdracht van CERN zelf. Men heeft geconcludeerd dat de kans op feitelijke incidenten van dit soort als verwaarloosbaar beschouwd kan worden en dat de botsingen van de deeltjes geen aannemelijk gevaar opleveren.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

De Large Hadron Collider (LHC) is een ondergrondse deeltjesversneller gebouwd op de Frans-Zwitserse grens in de buurt van Genève. De LHC is het grootste door mensen gemaakte apparaat en wordt gebruikt om natuurkundig onderzoek aan elementaire deeltjes te doen. De LHC is gebouwd door CERN en is op 1 0 september 2008 voor het eerst in gebruik genomen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

01 3

European Southern Observatory

De rozerode gloed van stervorming ESO

01 4

De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (European Southern Observatory, afgekort ESO) is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, bij M端nchen.

De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor,op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

01 5

Boekbespreking Philip Corneille

01 6

Zin om een gloednieuw sterrenkundig en / of ruimtevaartgericht boek te lezen en hiervan een korte boekbespreking over te schrijven ? Dan helpen wij u graag verder ! Kortom, neem contact op met de redactie via redactie@aegvzw.be.

Rubriek

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek Hebt u een vraag rond het thema sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart ? Laat het ons dan weten ! Wij proberen deze dan zo goed mogelijk te beantwoorden in deze rubriek.

Hebt u een praktische vraag ?

Stel deze dan op het forum op... www.spacepage.be

01 7

Binoculairs

Bresser Cobra 7x50 De Bresser Cobra 7x50 is een elegante verrekijker met kraakheldere optische prestaties. De 7x50 is waarschijnlijk het meest veelzijdige van alle modellen. Deze verrekijker heeft een hoge kracht voor lichtverzameling waarmee een uittrede pupil ontstaat van 7.1 5 mm, dezelfde grootte als een volledig verwijd menselijk oog. Als u verrekijkers wilt gebruiken met weinig licht, zoals bij astronomie, natuur en varen, dan hoeft u niet verder te zoeken...

82,50 euro

Telescopen

Meade 8" f/5 Lightbridge Deze Meade Lightbridge 8" Dobson telescoop pas in uw kofferbak en is eenvoudig te demonteren en in elkaar te zetten. De lagers van het draaigedeelte zijn van staal en daardoor erg sterk en duurzaam. De optiek is van hoge kwaliteit en alleen de beste materialen worden gebruikt door Meade wat zorgt voor een stevige, maar nog steeds draagbare telescoop voor dezelfde prijs als een veel mindere niet demonteerbare Dobson telescoop.

TOPPER

499,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

DVD / BluRay

NIEUW

!

How the universe works De serie 'How The Universe Works' leert ons o.a. hoe sterren worden geboren, hoe oerenergie werkt! U komt alles te weten over zwarte gaten, de oerknal en de supernova’s. Deze documentaire brengt u ver buiten onze eigen melkweg, een spectaculaire en onvoorstelbaar mooie reis door het heelal. Speelduur : 360 minuten (2 BluRay).

Engelstalig met Nederlandstalige ondertitels. !

DVD / BluRay

Trough the wormhole Deze baanbrekende serie, gepresenteerd door Morgan Freeman, exploreert de diepste mysteries en geheimen van het bestaan. Zijn we alleen? Wat was er voor het eerste leven ? Hoe begon het leven ? Voor het eerst brengen we de meest briljante geesten binnen de wetenschap samen om al deze vragen te verklaren. Speelduur : 360 minuten (2 BluRay). Engelstalig met Nederlandstalige ondertitels.

NIEUW !

29,50 euro

27,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Boeken

Boeken

Making beautiful deep­sky images Steeds meer amateur astronomen maken schittrende deep-sky foto's. Maar hoe doen ze dat precies ? Dit voortreffelijke boek legt het u stap na stap uit zodoende ook u binnenkort de wonderbaarlijke sterrenhemel kan vastleggen op de gevoelige plaat.

Ondek onze meer dan 250 nieuwe (Engelstalige) ' Springer ' boeken !

28,50 euro

NIEUW

!

Gagarin De graphic novel 'Gagarin - Het grootste avontuur van de mensheid' is het spannende verslag van een krankzinnige missie. Met oog voor detail en gebaseerd op eigen research volgen we de ‘Colombus van de kosmos’ op diens heikele avontuur, waarmee - precies vijftig jaar geleden voor het eerst een aardling het Groot Onbekende in werd gekatapuleerd. Taal: Nederlands. Pagina's: 1 28.

19,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Raketten

Air Burst rocket Air Burst, de wereldwijd snelste en hoogst vliegende luchtraket ! Met een vrij instelbare vlieghoogte tot 300 meter. De Air Burst raket krijgt z'n energie door midden van een eenvoudige fietspomp in combinatie van een innovatieve drukcilinder. De bijgeleverde raket is uiterst stevig en heeft een schuimrubberen neus voor veelvuldig gebruik.

Inbegrepen in deze set is een lanceerplatform, twee herbruikbare raketten en zestig kunststoffen 'boosters' benodigd voor de drukcilinder.

Raketten

TOPPER

39,50 euro

Waterraket set Deze meer dan degelijke en duurzame waterraket set is een absolute must voor iedereen, zowel jong als oud, die geboeid is door ruimtevaart. Vul de raket maximaal voor 1 /3 met water, plaats deze op de lanceerinstallatie en vul de rest van de raket, met een fietspomp (niet inbegrepen), verder aan met lucht. Eén druk op de knop... en de raket kiest het luchtruim. Ideaal voor tijdens de zomermaanden !

45,50 euro

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Prijzen geldig tot 31 -05-201 1 of zolang de voorraad strekt. Levering in gans de Benelux (+ buurlanden) !

Inclusief verzendings- en verpakkingskosten (België) !

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties. Ontdek onze nieuwsbrief !

© Eurekashop

Science and fun for everyone ! www.eurekashop.be E -m a i l : i n fo@e u re ka sh op . b e - Te l . : 0 5 9 /5 1 . 8 3 . 8 8

n g en l everi el u x ! k o o en Nu s de B i n g an

Kortnieuws De bemanning van het Internationaal Ruimtestation ISS moet dan toch geen evacuatie uitvoeren. Dat maakt de NASA dinsdagavond bekend. Eerder op de dag hield NASA rekening met een mogelijk evacuatie van de drie bemanningsleden voor een naderende brok ruimteschroot.De desbetreffende brok passeert in de komende uren in de nabije buurt van het ISS. Het gaat om een brokstuk van de Chinese weersatelliet Fengyun-1 C dat binnen een 'box' van 75 op 25 op 25 km van het station kan komen. Er was dan ook een waarschuwing van categorie 'rood' voor een mogelijke botsing, maar die is ondertussen afgezwakt naar categorie 'groen'. Naar verwachting zou het Chinese brokstuk om 22.21 uur Belgische tot op 4,5 km afstand voorbij zweven. Omdat er onvoldoende tijd was om, zoals vrijdag toen een ander stuk ruimteschroot een bedreiging vormde, het ISS uit de weg te manoeuvreren, werd er gedacht aan een evacuatie met een aangehechte Sojoez-capsule. Maar dat blijkt niet meer nodig. De Fengyun-1 C is in 2007 door de Chinezen zelf kapotgeschoten, wat tot felle kritiek in ruimtevaartmiddens heeft geleid.

Deskundigen waarschuwen al langer voor het gevaar van het toenemende ruimteschroot.

Bron: Belga / TMA / 05-04-2011 .

De Europese milieusatelliet Envisat heeft record laagteniveaus aan ozon boven de EuroAtlantische sector van de Noordpool gemeten, zo meldt het Europese Ruimtevaartbureau ESA. De ozonlaag bevindt zich op ongeveer 25 km hoogte en beschermt ons tegen de gevaarlijke ultraviolette straling van de zon.

Tussen het einde van de winter en eind maart ging er 40 procent van de ozonlaag verloren.

Het grootste verlies tot dusver gemeten was 30 procent gedurende de hele winter. Het zogeheten ozongat bij de Noordpool varieert steeds met de seizoenen: in de zomer is doorgaans enig herstel. Het laagterecord is volgens ESA te wijten aan ongewoon krachtige winden, die bekendstaan als de polaire vortex.

Die isoleerden de atmosferische massa boven de Noordpool en verhinderden haar zich te vermengen met lucht over lagere breedtegraden. Dit leidde tot zeer lage temperaturen en creëerde omstandigheden die elke winter boven de Zuidpool voorkomen. Toen het zonlicht van de voorbije maand deze koude luchtmassa bereikte, kwamen er chloor- en broomatomen vrij. Dit zijn ozonvernietigende gassen die afkomstig zijn uit cfk's. Zij breken het ozon af in drie afzonderlijke zuurstofmolecules. De stratosferische temperaturen boven de Noordpool variëren erg van winter tot winter. Vorig jaar waren de temperatuur en het ozongehalte er zeer hoog, zegt ESA. De laatste ongewoon lage stratosferische temperaturen boven de Noordpool zijn in 1 997 opgetekend.

Hoewel het ozonverlies ongekend is, is het niet onverwacht.

Wetenschappers hadden voorspeld dat aanzienlijk ozonverlies mogelijk is bij een koude winter in de stratosfeer, de tweede beschermlaag rond de aarde.

Wetenschappers van de WMO verwachten dat de ozonlaag rond de aarde zich de komende jaren herstelt. Dankzij het uitbannen van de ozonafbrekende stoffen moet de ozonlaag aandikken. De verwachting is dat de beschermlaag in 2030 à 2040 is hersteld tot de dikte die vóór 1 980 was gemeten. Boven de Zuidpool, waar het gewoonlijk kouder is, verloopt het herstel trager. Wetenschappers rekenen erop dat de ozonlaag bij de Zuidpool pas twintig jaar later is hersteld, tussen 2045 en 2060. Bron: ANP / 04-04-2011 .

De NASA heeft de laatste vlucht van het ruimteveer Endeavour verschoven, zo heeft het Amerikaanse ruimtevaartbureau vandaag bekendgemaakt.De shuttle zal nu pas op 29

april om 21 .47 uur Belgische tijd vertrekken op Cape Canaveral in Florida, in plaats van tien dagen eerder.Het uitstel heeft te maken met het drukke verkeer naar en van het Internationaal Ruimtestation ISS, legt de NASA uit. Op 27 april moet van op de basis Bajkonoer in Kazachstan het Russisch bevoorradingsschip Progress-42 (volgens de Amerikaanse classificatie) naar het ISS vertrekken, om er twee dagen later aan te meren. Op 1 9 april zal de NASA nog eens alles bekijken vooraleer definitief groen licht te geven voor de missie van de Endeavour. Eveneens op Bajkonoer moet morgen om 00.1 8 uur Belgische tijd een Sojoez-draagraket opstijgen. Die moet een Sojoez-capsule met de 27ste hoofdbeman-ning van het ISS naar de spacemeccano slingeren.

Met de aankomst op 7 april om 01 .1 8 uur Belgische tijd van de Russen Andrej Borisenko en Aleksandr Samokoetjajev, alsmede de Amerikaan Ron Garan zal het complex weer zes opvarenden tellen. De huidige opvarenden zijn de Russische gezagsvoerder Dmitri Kondratjev, de Italiaan Paolo Nespoli en de Amerikaanse astronaute Cady Coleman. Zij zijn sinds midden december aan boord. Bron: Belga / ADHA / 04-04-2011 .

Twee Russische kosmonauten en een Amerikaanse astronaut zijn in de nacht van maandag op dinsdag begonnen aan een bijzondere ruimtereis. Hun missie staat in het teken van een halve eeuw bemande ruimtevaart. Op 1 2 april is het precies vijftig jaar geleden dat de Russische kosmonaut Joeri Gagarin als eerste mens de dampkring verliet.

In 1 961 draaide Gagarin in anderhalf uur tijd een rondje om de aarde. De Sovjet-Unie wilde met de vlucht bewijzen dat het superieur was aan de aartsvijand, de Verenigde Staten. Een Amerikaan bereikte echter de grootste mijlpaal uit de geschiedenis van de ruimtevaart. Op 20 juli 1 969 zette Neil Armstrong als eerste mens ooit voet op de maan. De lancering van dinsdag had plaats om 04.1 8 uur lokale tijd vanaf de basis Cosmodrome Baikonoer in Kazachstan. De Sojoezcapsule die over twee dagen bij het ISS arriveert, heet de Gagarin, ter ere van de eerste mens in de ruimte. De Russen Alexander Samokoetiaiev en Andrej Borisenko worden tijdens de reis vergezeld door de Amerikaan Ronald Garan. Zij verblijven de komende zes maanden in het ISS, dat sinds 1 998 wordt gebouwd op een afstand van 355 kilometer boven het aardoppervlak. De reis van Joeri Gagarin begon op hetzelfde lanceerplatform in Kazachstan. Destijds, op het hoogtepunt van de Koude Oorlog, was het ondenkbaar dat er Amerikanen in de buurt zouden komen van Baikonoer. De locatie van de basis was een van de meest geheime en zwaar bewaakte in de Sovjet-Unie. Later dit jaar, als de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie het spaceshuttle-programma stopzet, wordt de Sojoez het enige transportmiddel voor reizen naar het ISS. Bron: ANP / 05-04-2011 .

Op 1 2 april 2011 was het vijftig jaar geleden dat de Rus Joeri Gagarin werd gelanceerd. In zijn Vostok 1 -capsule bleef hij ruim één uur buiten de dampkring. Ter ere van de vijftigste verjaardag van de vlucht verscheen er op 1 2 april een bijzondere film over de vlucht van Gagarin. De film is gemaakt door ESA-astronaut Pablo Nespoli en de Britse filmmaker Christopher Riley. ‘First Orbit’ combineert archiefbeelden met prachtige HD-video’s die door Nespoli gemaakt zijn vanuit de Cupola-module van het internationale ruimtestation. De volledige film kan men gratis, in verschillende videoformaten en resoluties, downloaden vanaf de onderstaande website. Een absolute aanrader ! www.firstorbit.org

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

01 9

De Galileo tekenwedstrijd Koen Note

020

Het Galileo-programma is het Europese initiatief voor een eigen satellietnavigatiesysteem.

Tijdens het programma zullen minstens 27 satellieten worden gelanceerd. Daarmee blijft Europa toonaangevend op het vlak van ruimtetechnologieĂŤn.

Dankzij het Galileo-programma zal Europa onafhankelijk van het Amerikaanse GPS-systeem toegang krijgen tot satellietnavigatie. Het satellietsysteem biedt tal van mogelijkheden, bijvoorbeeld op het vlak van transportbeheer en toepassingen voor mobiele telefonie.

De Galileo-satellieten zullen vanaf 2011 in verschillende fases worden gelanceerd totdat het netwerk compleet is.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

Observatoria wereldwijd

1,20 m Mercator telescoop op La Palma (Canarische eilanden) Philip Corneille

De auteur naast de P7-2000 fotometer aan de Nasmyth focus van de Mercator telescoop. De witte schijf bovenin de koepel wordt gebruikt voor calibratie doeleinden.

De 1 ,20 m Mercator telescoop met de Merope II CCD camera aan de Cassegrain focus.Bron: Philip Corneille Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Interplanetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

022

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

023

De controle kamer van de Belgische Mercator telescoop op La Palma. Op de schermen aan de rechterzijde verschijnt informatie voor de HERMES spectrograaf.

De auteur aan de voet van de Mercator koepel op La Palma.

De telescoop en het bijhorend gebouw zijn een exacte kopie van de Zwitserse Euler telescoop op La Silla in Chili. Bron: Philip Corneille Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

024

025

026

Astrofoto v/d maand Het NGC 5907 spiraalstelsel in het sterrenbeeld Draco op zo'n 50 miljoen lichtjaar verwijderd van de Aarde. Vastgelegd door Karel Teuwen met een 40 cm 'corrected' Newton@f3.75 op een ASA DDM85. Vastgelegd door middel van een FLI ML 1 6803 + CFW-5-7 met Baader LRGB filter. Locatie: Verclause (Frankrijk). Veel meer van dit fraais op... www.karelteuwen.be

Astrofotografie is een specialisatie binnen de fotografie dat zich richt op het nemen van foto's van objecten aan de nachtelijke hemel, zoals planeten, sterren en zgn. Deep sky objecten. In West-Europa zijn er veel amateurs die zich bezighouden met astrofotografie.

Astrofotografie wordt gebruikt om objecten zichtbaar te maken die te zwak zijn om met het blote oog waar te nemen.

Dit is mogelijk omdat zowel klassieke als digitale camera's in staat zijn om over een langere periode voldoende lichtdeeltjes te verzamelen.

De eerste astrofoto wordt toegeschreven aan John William Draper, die in 1 840 een foto nam van de Maan. Zijn zoon, Henry Draper, fotografeerde in 1 880 als eerste de Orionnevel, wat in feite de eerste vastlegging was van een Deep Space Object. Sinds het begin van de jaren '90 zijn de meeste professionele observatoria overgeschakeld op het gebruik van CCD camera's. Door de technologische ontwikkeling wordt de ccd-camera ook meer en meer gebruikt door de amateurastronoom. Ook het gebruik van de digitale camera kent een sterke opkomst in de astrofotografie en heeft de klassieke emulsie vrijwel verdrongen.

Door de lichtvervuiling is het maken van goede astrofoto's een moeilijke taak. Hierdoor zoeken vele amateurs regelmatig donkere hemels op.

Enkel het gebruik van dure camera's, speciale filters, ... kunnen iets doen aan de lichtvervuiling, maar maken ook dat astrofotografie enkel weggelegd is voor de gegoede amateurs.

027

Kortnieuws De sp.a wil telefooncellen ombouwen tot oplaadpunten voor elektrische auto's. "In Spanje en Oostenrijk wordt dat idee al voluit getest", zegt sp.a-Kamerlid Karin Temmerman in de krant Het Laatste Nieuws. Temmerman wijst erop dat in een telefooncel al bekabeling aanwezig is. "Je hoeft daar echt niet veel in te investeren. Veel meer dan een stekkerdoos heb je niet nodig." Dat klopt. In Oostenrijk wordt de kostprijs om een telefooncel uit te rusten als oplaadpunt op 3.000 tot 5.000 euro geschat.

Het zou ook een nieuw leven kunnen geven aan de 6.700 telefooncellen in ons land, die steeds minder worden gebruikt. "Het probleem met de elektrische auto is dat je oplaadpunten moet vinden. Er zijn er veel te weinig. Op die manier kan het nooit een succes worden." De gemiddelde tijd om een batterij op te laden bedraagt zo'n zes uur. Precies omdat dat zo lang duurt, breekt de elektrische auto niet door, heeft de redactie van de krantengroep Sudpresse uitgevlooid. Vorig jaar werden er 347 elektrische wagens verkocht. In de eerste drie maanden van dit jaar werden er 31 aan de man gebracht, het overgrote deel bij bedrijven.

Bron: HLN / SAM / 06-04-2011 .

Indonesië wil zijn broeikasuitstoot binnen negen jaar terugbrengen met 26 procent, en als het Westen financieel wil bijdragen zelfs met 41 procent. Bijna vijftig andere ontwikkelingslanden willen eveneens vrijwillig hun emissies reduceren. De Malediven willen in 2020 klimaatneutraal zijn. Indonesië bevestigde het nieuws op de klimaatconferentie in Bangkok, waar op dit moment de topconferentie van november in het ZuidAfrikaanse Durban wordt voorbereid. Het is een grote beleidswijziging van een land dat tot de vijf grootste vervuilers op aarde behoort. Tot nog toe wilde Indonesië zich alleen richten op het tegengaan van ontbossing. Volgens Shalimar Vitan van Oxfam is het Indonesische nieuws een belangrijk signaal. "Het laat zien dat Indonesië een deel van de last op zich wil nemen, volgens het principe van gezamenlijke maar gedifferentieerde verantwoordelijkheid."

Meer ontwikkelingslanden zijn zo ambitieus, onthullen deskundigen van Climate Analytics, een Duitse denktank die de verschillende beloftes voor uitstootbeperking bijhoudt op de website climateactiontracker.org. Vooral de Malediven, Bhutan, Papua Nieuw Guinea en Costa Rica zijn voorbeelden van hoe het moet.

De Malediven, een eilandengroep in de Indische Oceaan, willen in 2020 klimaatneutraal worden, ongeacht of er financiële hulp voor beschikbaar komt. In Bangkok staan de ontwikkelingslanden met China tegenover de geïndustrialiseerde wereld. "We moeten ze horen zeggen dat ze zich gaan houden aan de tweede periode van het Kyotoprotocol", zei een zichtbaar gefrustreerde Colombiaanse onderhandelaar in een discussie deze week.

Het protocol loopt in 201 2 af, maar over het vervolg hangt nog een wolk van onzekerheid.

"Ontwikkelingslanden doen meer om de uitstoot te verminderen, zonder wettelijke verplichtingen, dan de geïndustrialiseerde landen." "Een politiek commitment aan de tweede fase (van Kyoto) is heel belangrijk", zegt Rajani Ranjan Rashmi, een Indiase onderhandelaar. "Het is de opstap om verder te gaan. Er zijn grotere ambities nodig." Rijke landen zijn op dit moment bereid om hun uitstoot in 2020 met 1 0 tot 1 5 procent te verminderen ten opzichte van 1 990, veel minder dan de 25 tot 40 procent die nodig is volgens de wetenschappers van het IPCC, het klimaatbureau van de VN. Bron: IPS / ADB / 06-04-2011 .

Zwitserland wordt geteisterd door een van de droogste periodes in bijna 1 50 jaar. Dat heeft

de weerdienst Meteosuisse in het Alpenland gemeld. "2011 zal waarschijnlijk eindigen als een van de droogste jaren sinds 1 864'', aldus een klimatoloog van Meteosuisse. In 1 864 werd de weerdienst opgericht. De droogste jaren waren tot nu toe 1 884 en 1 921 . Sinds begin dit jaar is er gemiddeld half zo veel neerslag gevallen als normaal in het land. In de rivier Töss in het kanton Zürich is het waterpeil zo drastisch gezakt dat vissoorten als forel eruit gered moeten worden. In een aantal andere kantons is het verboden vuur te maken in of nabij de vaak kurkdroge bossen. Ook dreigt er voor de koeien in de alpenweiden weinig vers gras te grazen over te blijven. Ze moeten later dit jaar waarschijnlijk worden gevoed met hooi en graan. Bron: ANP / ADB / 20-04-2011 .

Affakkelen, het verbranden van overtollig aardgas, zorgt wereldwijd voor evenveel uitstoot als 77 miljoen auto's. De cijfers zijn afkomstig van technologie- en elektronicaconcern General Electric (GE), dat op korte termijn een groot potentieel ziet in het aanpakken van die verspilling. Al dat gas kan op vrij korte termijn omgezet worden in warmte of elektriciteit. General Electric schat dat een goeie 5 procent van de wereldwijde productie van aardgas verloren gaat in het affakelen. Dat is het equivalent van bijna een derde van de Europese gasconsumptie, goed voor een uitstoot van 400 miljoen ton CO2. In de meeste gevallen is het verbrande gas een bijproduct van de olieproductie. Toch kan die enorme verspilling vermeden worden, zegt GE. Afhankelijk van de regio waar de installatie zich bevindt, kan het gas gebruikt worden om energie op te wekken, kan het terug in de grond gepompt worden om te helpen bij oliewinning of kan het via pijpleidingen vervoerd worden naar plaatsen waar het bruikbaar is. Zo kan vermeden worden dat bijna 20 miljard dollar (1 4 miljard euro) aan gas verloren gaat.Dat is lang geen toekomstmuziek, zegt GE, want de technologie is inmiddels voorhanden om het overbodige gas nuttig te gebruiken. "Als er wereldwijd meer aandacht en samenwerking komt, inclusief partnerships, degelijk beleid en innovatieve technologieën, dan kan affakkelen op grote schaal over amper vijf jaar tijd zo goed als geëlimineerd worden", zegt Farina. Een van de landen met het grootste potentieel is Rusland, waar jaarlijks 50 miljard kubieke meter gas wordt verspild. Als de helft van dat gas wordt opgevangen, kan dat 2 miljard dollar (1 ,4 miljard euro) opleveren. Ook ontwikkelingslanden kunnen een goede zaak doen. Nigeria bijvoorbeeld heeft de hoeveelheid die afgefakkeld wordt, in tien jaar tijd al verminderd met 28 procent. Maar de olieindustrie verspilt nog steeds 1 5 miljard kubieke meter per jaar, in een land waar bijna de helft van de bevolking het zonder elektriciteit moet stellen. Ook landen als Angola, Gabon, Congo en Kameroen laten samen jaarlijks zo'n 1 0 miljard kubieke meter door de vingers glippen.

Om wereldwijd het tij te keren, ijvert GE voor duidelijke engagementen van lokale en regionale overheden. Er moet ook meer samenwerking komen tussen de overheid en de industrie, en tot slot moeten ook de banken over de brug komen met het kapitaal en de garanties om de nodige investeringen mogelijk te maken. Bron: IPS / GB / 09-04-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Affakkelen van gas en het lekken van het broeikasgas methaan zorgt wereldwijd voor een enorme uitstoot van broeikasgassen. Methaan is als broeikasgas 23 maal zo schadelijk als koolstofdioxide.

Affakkelen is in Europa zelfs officieel verboden omdat het veel luchtverontreiniging met zich meebrengt. Bovendien wordt er door affakelen veel gas verspild, terwijl de honger naar energie groter is dan ooit.

Soms is het echter te gevaarlijk of onpraktisch om het vrijgekomen gas op een andere manier te verwijderen (en is er kans op een blow out) en wordt er toch gas afgefakkeld. Op de foto hierboven zie je een voorbeeld van een gasfakkel... in de haven van Antwerpen. www.ademgezond.nl

029

European Space Agency

Frank De Winne over 50 jaar bemande ruimtevaart ESA

Frank De Winne aan het Canadarm 2 werkstation aan boord van het Destiny laboratorium van het Internationale ruimtestation. Bron: ESA. Frank De Winne op weg naar de lift die hem naar de top van de Soyuz raket zal brengen op 27 mei 2009. Bron: ESA. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

030

Artikel

031

Het 'Goede vrijdag' waarnemingsverslag Philip Corneille

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

040

Artikel

Noodplan na de zoveelste mislukte klimaattop Red. / GB

Artikel Tegenwoordig staat klimaatverandering volop in de belangstelling vanwege de momenteel geobserveerde opwarming van de Aarde. Klimaatverandering is echter niet uniek aangezien het klimaat, net als het weer, continu aan het veranderen is. In het geologische verleden zijn er perioden geweest waarin het op land meest warm en vochtig was of juist erg heet en droog.

Ook zijn er perioden geweest waarin het op Aarde veel kouder was dan nu, zoals tijdens de ijstijden. De verschillen in klimaat gedurende de verschillende perioden zijn het grootst in de poolgebieden en rond breedtegraden waar nu een gematigd klimaat heerst en ze zijn het kleinst rond de evenaar en tussen de keerkringen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

041

Woord van de maand

Terraforming Dirk Devlies

042

Terraforming is een term van Robert Zubrin voor zijn ambitieuze plannen om de atmosfeer en het klimaat van andere planeten te veranderen zodat deze voor mensen bewoonbaar worden. De allereerste horde die genomen moet worden is de aanpassing of het aanmaken van een atmosfeer met een samenstelling vergelijkbaar met die van de aarde, een voorwaarde voor aards leven. Men spreekt van planetaire techniek als het doel niet is de planeet in kwestie te laten lijken op de Aarde.

Op de foto hiernaast ziet u een succesvolle transformatie van de planeet Mars. Bron: NASA. Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woordenboek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

043

De controle kamer van de Belgische Mercator telescoop op La Palma. Op de schermen aan de rechterzijde verschijnt informatie voor de HERMES spectrograaf.

De auteur aan de voet van de Mercator koepel op La Palma.

De telescoop en het bijhorend gebouw zijn een exacte kopie van de Zwitserse Euler telescoop op La Silla in Chili. Bron: Philip Corneille Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

044

Atmosferisch CO2 gehalte bedroeg tienvoudige van nu Red. / NGV

Artikel De atmosfeer van de aarde bevat tegenwoordig ongeveer 390 ppm koolstofdioxide. Deze concentratie neemt jaarlijks toe. Het IPCC houdt zich intensief bezig met de mogelijke oorzaken en gevolgen daarvan voor de opwarming van de aarde.

Koolstofdioxide toegevoegd aan water vormt koolzuur en wordt veel gebruikt in frisdranken. Het veroorzaakt daar de "prik". Het komt ook van nature voor in mineraalwater.

Koolstofdioxide wordt in sommige typen brandblussers gebruikt om vuur te bestrijden, met name indien water gevaarlijk zou zijn als blusmiddel doordat het chemische reacties veroorzaakt, stroom geleidt of grote schade kan veroorzaken, zoals in papieren archieven.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

045

Met VTI Torhout naar de Universiteit van Utrecht Jean­Pierre Grootaerd

046

In de jaren zestig ontwikkelden de Amerikanen Glashow, Salam en Weinberg theorieën die de zwakke kracht verbonden met de elektromagnetische kracht en die daarmee de basis legden voor het nu algemeen gangbare ‘Standaardmodel’ van elementaire deeltjes. Zij kregen hiervoor in 1 978 de Nobelprijs. Een probleem was dat hun theorieën bij gebrek aan een wiskundig consistente beschrijving niet praktisch bruikbaar waren. De theorie was niet bruikbaar omdat als er mee gerekend werd er allerlei oneindigheden uitkwamen.

Deze oneindigheden betekenen echter niks, daar kunnen geen voorspelling mee worden gemaakt.

Veel onderzoekers hadden de moed opgegeven dat de theorie ooit tot een bruikbare toepassing kon leiden. De Utrechtse hoogleraar prof. dr.

Martin Veltman was ervan overtuigd dat er wel een oplossing kon worden gevonden voor het probleem van de oneindigheden. In samenwerking met zijn promotor slaagde Gerard ’t Hooft er in 1 970 in om de door Veltman ontwikkelde aanpak uit te werken tot een deugdelijk wiskundig fundament om de zwakke en de elektromagnetische kracht bijeen te brengen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Artikel

Ga mee op expeditie met Nobelprijswinnaar Gerard ’t Hooft naar de wereld van het extreem kleine, koude, snelle en zware op zoek naar een theorie van alles! Aan boord van een ruimteschip reis je langs natuurkundige fenomenen die je voorstellingsvermogen te boven gaan. Schiet met deeltjes in het Quantumlab, ontsnap aan zwarte gaten en onderga een kosmische regenbui. Deze boeiende tentoonstelling is nog te bezoeken tot en met 8 mei aanstaande. www.mastertheuniverse.nl

047

048

De LHC is voorlopig de krachtigste versneller, maar er liggen nog zwaardere en krachtiger machines op de tekentafel, zoals de ILC (International Linear Collider), die ergens tussen 201 5 en 2020 in gebruik moet worden genomen.

Een lichte controverse deed zich voor toen beweerd werd dat het - in theorie - mogelijk is dat de enorme energieĂŤn van de LHC subatomaire zwarte gaten, en ook wel "vreemde materie" zou kunnen scheppen, die theoretisch grote schade zouden kunnen aanrichten.

De risico's van deze niet eerder gedane experimenten zijn echter door meerdere partijen onderzocht, waaronder een groep van onafhankelijke wetenschappers en een onderzoek in opdracht van CERN zelf. Men heeft geconcludeerd dat de kans op feitelijke incidenten van dit soort als verwaarloosbaar beschouwd kan worden en dat de botsingen van de deeltjes geen aannemelijk gevaar opleveren.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Kortnieuws De afgelopen tien jaar hebben astronomen honderden planeten buiten ons zonnestelsel ontdekt. Of daar planeten tussen zitten waar leven mogelijk is, moet nog blijken. Maar als het aan de Amerikaanse astronoom Eric Agol ligt, zal de eerste leefbare planeet op een nogal onverwachte plek worden gevonden: in de omgeving van een uitgeputte ster. In een artikel in de Astrophysical Journal Letters oppert Agol dat leefbare planeten ter grootte van de aarde veel gemakkelijker vindbaar zijn als ze om zogeheten witte dwergen cirkelen. Een witte dwerg is het restant van een ster die, tegen het einde van zijn bestaan, zijn buitenste gaslagen heeft afgestoten. Aanvankelijk is zo'n restant heel heet, maar uiteindelijk wordt hij koeler dan de zon, waardoor de zone waar aangename temperaturen heersen heel dicht bij de ster komt te liggen. Eventuele planeten die zich in die zone bevinden, zijn al vindbaar met een relatief kleine telescoop mits ze tijdens elke omloop, vanaf de aarde gezien, eventjes vóór hun ster langs trekken. Zulke planeetovergangen hebben tot gevolg dat de ster met grote regelmaat kleine helderheidsdipjes vertoont. Agol stelt voor om de 20.000 meest nabije witte dwergen op de aanwezigheid van planeten in de leefbare zone te onderzoeken.

Dat is wel een hele klus, want daartoe moet elk van die sterren zeker enkele tientallen uren worden waargenomen. Bron: NU / 04-04-2011 .

De eerste gesteenten die in ons zonnestelsel werden gevormd, leken meer op suikerspin dan op de harde gesteenten van nu. Dat schrijven Britse onderzoekers in het tijdschrift Nature Geoscience (27 maart). De eerste gesteenten ontstonden door condensatie van vaste stoffen in de wolk van restmaterie rond de pasgeboren zon. De oudste overblijfselen die we daarvan hebben zijn koolstofrijke meteorieten, die doorgaans koolstof-chondrieten worden genoemd. Deze meteorieten bevatten zogeheten chondrulen: harde kerntjes van ongeveer een millimeter groot, waarop zich miljarden jaren geleden microscopisch kleine stofdeeltjes begonnen af te zetten. Uit een zeer nauwkeurige analyse van zo'n chondrule konden de wetenschappers een reconstructie maken van de oriëntaties en posities van de minuscule deeltjes die zich eraan hebben gehecht. Daarbij ontdekten zij dat deze stofdeeltjes een gelijkmatig patroon vormen, dat waarschijnlijk het gevolg is van de schokgolven die in de turbulente wolk oermaterie optraden. Ook bleek dat het gesteente oorspronkelijk heel fragiel moet zijn geweest. Hun stevigheid verkregen de eerste steentjes pas na vele schokken te hebben ondergaan. Bron: NU / 04-04-2011 .

Astronomen van de Universiteit van Texas in Austin hebben een van de helderste supernova-explosies ooit ontdekt. Supernova's zijn de catastrofale explosies van zware sterren die aan het eind van hun leven zijn gekomen.

Ze kunnen een miljard keer zoveel energie uitstralen als de zon. De nieuw ontdekte supernova (2008am geheten) is echter nog eens honderd keer zo lichtsterk. Op aarde hebben we daar overigens niet veel van gemerkt: de supernova-explosie vond plaats in een sterrenstelsel op 3,7 miljard lichtjaar afstand. De extreme helderheid van de supernova is vermoedelijk het gevolg van de wisselwerking van het weggeblazen sterrengas met een schil van materie die in een eerder stadium door de ster de ruimte in is geblazen.

Bron: NU / 04-04-2011 .

Die ster was waarschijnlijk een zogeheten Luminous Blue Variable - een extreem zware en hete veranderlijke ster met een massa van meer dan honderd zonsmassa's. In totaal zijn

nu ruim tien van dit soort superlichtsterke supernova's gevonden. Ze zijn waarschijnlijk duizend keer zo zeldzaam als 'gewone' supernova's.

De Amerikaanse sonde Messenger heeft dinsdag zijn eerste foto's gemaakt van de planeet Mercurius. In totaal maakte de satelliet 364 afbeeldingen. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft de eerste foto uit de reeks vrijgegeven. De Messenger was eerder deze maand, als eerste ruimtevaartuig ooit, in een baan rond Mercurius gebracht. Een jaar lang brengt de sonde het oppervlak van de kleine planeet in kaart. De missie is het eerste grote onderzoek naar Mercurius sinds 1 975.

Toen scheerde de sonde Mariner 1 0 drie keer langs de planeet. Over Mercurius, die in ons zonnestelsel het dichtst bij de zon staat, is weinig bekend. Zo is niet duidelijk uit welke materialen de planeet bestaat. Ook is er misschien ijs in kraters waar de zon niet schijnt en heeft Mercurius mogelijk vulkanen. Door dat te onderzoeken, hopen de wetenschappers beter inzicht te krijgen in de geschiedenis van het zonnestelsel, dus ook van de aarde. Bron: ANP / 04-04-2011 .

SOFIA, de Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy, heeft woensdag 6 april haar eerste vlucht gemaakt met het nieuwe instrument GREAT. Dat laatste is een spectrometer waarmee zogeheten terahertzstraling uit het heelal kan worden geanalyseerd - straling in het overgangsgebied van het infrarood naar microgolven. De extreem infrarode straling die met GREAT wordt waargenomen, is vooral interessant voor het onderzoek van stervormingsgebieden in ons Melkwegstelsel.

Tijdens de eerste vlucht is onder meer het spectrum van het actieve stervormingsgebied M1 7 vastgelegd. SOFIA is een Duits / Amerikaans project, dat nog het beste kan worden omschreven als een 'vliegende sterrenwacht'. Deze bestaat uit een gemodificeerde Boeing 747SP met een 2,5meter telescoop aan boord. Daarmee kunnen tot op een hoogte van ongeveer 1 3 kilometer waarnemingen worden gedaan. Die grote vlieghoogte is met name voor infraroodwaarnemingen van groot belang: lager in de atmosfeer wordt veel hinder ondervonden van de absorberende werking van waterdamp.

Bron: 07-04-2011 .

De grote Saturnusmaan Titan is mogelijk veel minder geologisch actief dan tot nog toe werd aangenomen. Tot die conclusie komen NASAwetenschappers op basis van gegevens van de ruimtesonde Cassini. Titan vertoont een gevarieerd landschap van meren van vloeibaar methaan, valleien die door methaanstromen zijn uitgesleten en inslagkraters. Volgens een gangbare theorie zou dit landschap voor een belangrijk deel zijn gevormd onder invloed van de inwendige warmte van de Saturnusmaan, die een zekere mate van (ijs)vulkanisme in stand zou houden. Volgens de onderzoekers laat recent onderzoek van het inwendige van Titan echter weinig ruimte voor eventuele vulkanische activiteit. Bovendien kunnen de geologische structuren op de Saturnusmaan heel goed door de werking van wind en regen zijn ontstaan. Het valt overigens niet mee om uitsluitsel te krijgen over de geologische toestand van Titan. De maan is in een dichte atmosfeer gehuld, wat het onderzoek van zijn oppervlak nogal bemoeilijkt. Bron: NU / 08-042011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA) is een astronomisch project tussen het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA en het Duitse ruimtevaartagentschap DLR. Dit astronomisch infrarood observatorium bestaat uit een Boeing 747SP pasagiersvliegtuig waarin een 2,5 meter reflector telescoop werd ingebouwd waarmee men astronomische waarnemingen kan verrichten in de stratosfeer op een hoogte van ongeveer 1 2 kilometer. www.sofia.usra.edu

049

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

050

Rubriek

LOFAR houdt vinger aan pols van radio hemel Astron

Artikel

Door het unieke ontwerp kan LOFAR tegelijkertijd in veel verschillende richtingen kijken.

Voor deze foto werden vijf pulsars, verspreid over de hele hemel, tegelijktijd onderzocht.

Bron: Tom Hassall / U.Man. / ASTRON. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

051

European Space Agency

Ruimtevaartsoftware helpt Belgisch bedrijf ESA

Dankzij de ESAComp simulatiesoftware kon men het nieuwe materiaal uitgebreid analyseren waardoor potentiĂŤle klanten van het product exact konden zien wat ze konden verwachten. De samenwerking tussen het Belgisch bedrijf en ESA verliep in het kader van ESA's Technology Transfer Programme (TTP) dat als doel heeft ruimtevaarttechnologieen systemen over te dragen naar domeinen buiten de ruimtevaart.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

052

Artikel

053

Sasteria onder de sterren

Het fotograferen van de Zon (deel 2) Filip Feys

054

Geboren in het jaar 1 961 te Tielt en opgegroeid in Meulebeke ben ik een West Vlamink in hart en ziel. Mijn schoolperiode heb ik dan ook doorgebracht in omstreken en later ook mijn beroep als hooggeschoold houtbewerker en later als leerkracht aan het VTI te Izegem. Ik ben getrouwd in 1 981 met Chantal en samen hebben we een dochter.

Sharon is afgestudeerd als Bachelor in Elektro-Mechanica en Chantal is professioneel kunstenares. Reeds meer dan 30 jaar is astronomie een ver doorgedreven hobby voor mij.

Gestart met een 50mm kijkertje en lid van de VVS en later van de werkgroep Deep-Sky en zonwaarneming is mijn hobby veranderd in dagelijkse bezigheid. Bepaalde dromen om iets op te starten en mensen een kans te geven om de sterrenhemel te bewonderen heb ik altijd in mij gehad.

Griekenland lag ons beiden nauw aan het hart en de keuze was vlug gemaakt voor een locatie waar sterren kijken vele nachten verzekerd was. Nu voel ik mij thuis hier op Kreta en ben ik ĂŠĂŠn van de gelukkigen die van mijn hobby een beroep heb kunnen maken. Het derde jaar komt eraan en we kijken er terug naar uit om jullie wegwijs te maken in de wonderen van het heelal hier op Kreta.

Rubriek

055

Protuberansen kunnen ongeveer 50.000 Ă 1 00.000 km boven het oppervlak van de zon uitsteken. De grootste die ooit werd waargenomen was 350.000 km hoog. Protuberansen en filamenten kunnen verschillende maanden oud worden, maar sommige verdwijnen veel sneller weer.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

056

057

Stones cannot fall from the sky Philip Corneille (AEG)

Voordracht

"Stenen kunnen niet uit de lucht vallen want er zijn geen stenen in de lucht" Met deze uitspraak maakte de Franse scheikundige Antoine Laurent de Lavoisier zijn visie duidelijk inzake meteoren en meteorieten. Echter aan het begin van de 1 9de eeuw ontdekken diverse astronomen objecten tussen de banen van Mars & Jupiter en werd de asteroïdengordel geleidelijk in kaart gebracht. De Duitse fysicus Ernst Chladni en de Franse wiskundige JeanBaptiste Biot waren na de val van de Pallas (1 772 Siberië), L’Aigle (1 803 Frankrijk) en Chassigny (1 81 5 Frankrijk) meteorieten overtuigd van de kosmische origine van deze donderstenen...

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20. 00 uur tot 22. 30 uur op vrijdag 6 mei 201 0.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw - www.aegvzw.be

Deelname is GRATIS

Leren werken met de NMPT 68cm telescoop (deel 1/3) Philippe Vercoutter (AstroLAB Iris)

Cursus

"Leren werken met de NMPT 68cm telescoop" door Philippe Vercoutter. Deel 1 /3. Info: Hierbij is het de bedoeling dat we, gedurende drie praktijkgerichte avonden, zelfstandig leren werken met deze telescoop. Zodoende we in de toekomst op eigen initiatief deze kunnen bedienen, en waarnemingsprojecten kunnen verwezenlijken. Locatie : AstroLAB Iris te Ieper. Van 21 .00 uur tot 22.30 uur (of later). Leden die in de buurt van deze volkssterrenwacht wonen dienen zelf te zorgen voor transport. Wie in de regio Oostende woont dient contact op te nemen met het bestuur zodoende we in groep ons kunnen verplaatsen.

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20. 00 uur tot 22. 30 uur op vrijdag 3 juni 201 0.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw - www.aegvzw.be

Deelname is GRATIS

Kortnieuws Amerikaanse wetenschappers analyseren een meting van de deeltjesversneller Tevatron die mogelijk wijst op het bestaan van een nog onbekend deeltje. Het opmerkelijke resultaat is afkomstig uit een analyse van miljarden botsingen tussen protonen en antiprotonen in de deeltjesversneller Tevatron van het Amerikaanse onderzoekscentrum Fermilab. De wetenschappers buigen zich over de meting van een stroom deeltjes die lijkt ontstaan uit een nog onbekend partikel dat zwaarder is dan een proton, zo meldt nieuwssite ScienceNews.

De kans dat het gaat om een foutieve meting is ongeveer 1 op 1 300. Die kans is natuurkundig gezien echter niet klein genoeg om met zekerheid te kunnen zeggen dat er een nieuw deeltje is gemeten. De meting wordt beschreven in een paper in het online wetenschappelijk archief Arxiv.org. Het gaat in ieder geval niet om het raadselachtige Higgsdeeltje waar naar wordt gezocht in de Europese deeltjesversneller Large Hadron Collider. Dit deeltje produceert namelijk zwaarderdere afvalproducten. “Niemand weet wat hier aan de hand is”, verklaart wetenschapper Christopher Hill van het Fermilab in de New York Times. “Als dit waar is, gaat het om de meest significante ontdekking in de natuurkunde in een halve eeuw.” Hill was overigens niet betrokken bij het onderzoek.

Deskunigen waarschuwen echter dat het beschreven resultaat kan zijn ontstaan uit onnauwkeurigheden in de modellen die wetenschappers gebruiken om de processen in de deeltjesversneller in kaart te brengen. Dat meldt nieuwssite ScienceNow. “De grote vraag is hoe goed we de achtergrond van deze gebeurtenissen begrijpen, niet alleen theoretisch, maar ook in termen van wat er gebeurt in de deeltjesdetector”, aldus onderzoeker Joseph Lykken. Bron: NU / 07-042011 .

Een internationaal team van sterrenkundigen heeft een dubbelster ontdekt, bestaande uit twee witte dwergsterren die in 39 minuten om elkaar heen wentelen. De onderlinge afstand tussen beide sterretjes is zo klein, dat zij binnen enkele tientallen miljoenen jaren met elkaar in botsing zullen komen en een 'nieuwe' ster vormen. Een witte dwerg is het restant van een ster die aan het eind van zijn bestaan zijn buitenste gaslagen heeft afgestoten. Het overblijfsel, in feite de kern van de oorspronkelijke ster, is ongeveer zo groot als de aarde, maar vele malen zwaarder.

Dubbelsterren die uit twee van die witte dwergen bestaan zijn schaars, en zulke compacte als de recent ontdekte dubbelster SDSS J01 0657.39 al helemaal. De onderlinge afstand tussen de twee sterren, die waarschijnlijk geheel uit helium bestaan, is slechts 225.000 kilometer - kleiner dus dan de afstand aarde-maan. Doordat de beide sterretjes zo snel om elkaar heen draaien, zenden ze veel zogeheten gravitatiestraling uit.

Hierdoor verliezen ze snelheid en naderen ze elkaar steeds dichter. Bij relatief zware witte dwergen kan de uiteindelijke botsing uitdraaien op een supernova-explosie. Maar déze witte dwergen hebben daar niet genoeg massa voor: samen zijn ze nog niet half zo zwaar als onze zon. Hun samensmelting zal dan ook met een sisser aflopen. Het resultaat zal waarschijnlijk niet van een 'normale' ster te onderscheiden zijn. Bron: NU / 07-04-2011 .

Een nieuwe computersimulatie laat zien dat botsingen tussen twee neutronensterren de meest waarschijnlijke oorzaak zijn van de zogeheten korte gammaflitsen. Gammaflitsen zijn de meest energierijke explosies in het heelal. De meeste van deze kolossale uitbarstingen van gammastraling duren langer

dan twee seconden. Aangenomen wordt dat deze 'normale' gammaflitsen worden veroorzaakt door het instorten van een zware ster tot een zwart gat. Daarbij komt niet alle stermaterie in het zwarte gat terecht: een groot deel ervan wordt in de vorm van twee bundels of 'jets' met enorme snelheid terug de ruimte in geblazen. Uit de computersimulatie van botsende neutronensterren blijkt dat ook daarbij jets kunnen ontstaan. Net als veel zwarte gaten zijn neutronensterren de restanten van sterren die aan het eind van hun bestaan zijn geëxplodeerd. Ze zijn echter minder zwaar.

Twee neutronensterren die met elkaar in botsing komen, kunnen alsnog een zwart gat vormen. Daarbij raken hun magnetische velden verstrengeld, wat aanvankelijk nogal chaotische gevolgen heeft. Maar de computerberekeningen laten zien dat er uiteindelijk een nieuw magnetisch veld ontstaat dat duizend keer zo sterk is als de oorspronkelijke velden. En dat veld kan de materiebundels vormen die noodzakelijk zijn voor het optreden van een gammaflits die korter dan twee seconden duren. 07-04-2011 .

Astronomen hebben, met de hulp van duizenden vrijwilligers, een bijzondere pulsar ontdekt. De rondtollende neutronenster vormt een paar met een witte dwergster, en is daardoor bijzonder geschikt voor het toetsen van de algemene relativiteitstheorie. Wetenschappers die zich met kosmisch onderzoek bezighouden, hebben een luxeprobleem. Ze verzamelen zo veel gegevens, dat het steeds moeilijker wordt om die gegevens te analyseren. Daarom roepen zij steeds vaker de hulp in van vrijwilligers die de rekenkracht van hun pc's ter beschikking willen stellen voor dataverwerking via het internet. Eén van die initiatieven is Einstein@Home, een programma waarbij gegevens van de Areciboradiotelescoop worden geanalyseerd om nieuwe pulserende neutronensterren te vinden.

Op die manier is ook de exotisch pulsar J1 952+2630 opgespoord. Deze neutronenster, 31 .000 lichtjaar van ons verwijderd, geeft eens in de 20,7 milliseconde een korte stoot radiostraling. Door het pulsgedrag heel nauwkeurig te analyseren zijn professionele astronomen tot de ontdekking gekomen dat er kleine, regelmatige variaties in die pulsperiode zitten. Daaruit kan worden afgeleid dat de pulsar een kleine, maar zware begeleider heeft: vermoedelijk een witte dwerg. De twee wentelen in vrijwel volmaakte cirkelbanen in ruim negen uur om hun gemeenschappelijke zwaartepunt. Dat maakt deze bijzondere dubbelster tot een geschikt object voor het meten van relativistische verschijnselen. Zo hopen astromen bij J1 952+2630 het zogeheten Shapiro-effect te kunnen meten. Dat effect zorgt ervoor dat (radio)straling die vlak langs een zwaar object scheert van het rechte pad afwijkt en dus een beetje vertraging oploopt.

Als deze vertragingen in het geval van J1 952+2630 inderdaad meetbaar zijn, kunnen daaruit de massa's van de pulsar en de witte dwerg worden afgeleid.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Einstein@home is een distributed computing-project, opgezet door de Universiteit van Wisconsin / Milwaukee. Het project wil de theorie van het bestaan van gravitatiegolven bewijzen door gebruik van gedistribueerde softwaretoepassingen. Deze software gebruikt data die verkregen wordt door verschillende ruimtedetectoren. De hoeveelheid data die bij de metingen geanalyseerd moet worden wil men laten doen op particuliere computers. Op 1 2n augustus 201 0 werd de eerste ontdekking van een tot nog toe onbekende pulsar via Einstein @Home gepubliceerd in Science.

059

Voyager nadert de interstellaire ruimte Red. / SG

De ruimtesonde heeft in juni 201 0 de randen van het zonnestelsel bereikt en staat op het punt om het zonnestelsel te verlaten. Momenteel beweegt de Voyager met een snelheid van ruim 60.000 km per uur door de heliosheath.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

060

Artikel

Het AEG kortnieuws Redactioneel

Rubriek

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

061

Sterrenbeeld van de maand

Crater of beker Dieter Janssoone

Reeds in de oudheid herkende men bepaalde patronen aan de nachtelijke hemel waaraan men macht toeschreef. Meestal bevinden zich een of meer heldere sterren in de figuur. De samenstand is in de meeste gevallen slechts een schijnbare: het is vaak zo dat de ene ster veel verder weg staat dan de andere.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

062

Rubriek

Kortnieuws Komeet Wild 2 is ooit warm genoeg geweest om het bestaan van vloeibaar water mogelijk te maken. Dat blijkt uit onderzoek aan microscopische stofdeeltjes van de komeet die in 2004 zijn opgepikt door de Amerikaanse ruimtesonde Stardust en die twee jaar later op aarde werden afgeleverd. Van kometen wordt algemeen aangenomen dat het stijf bevroren klompen van ijs en gruis zijn; komeet Wild 2 heeft het grootste deel van zijn leven in de Kuipergordel doorgebracht, ver buiten de baan van Neptunus. Uit de ontdekking van het zwavelhoudende mineraal kubaniet in de komeetstofjes blijkt echter dat er op de komeet ooit vloeibaar water moet zijn geweest. Het mineraal kan uitsluitend onder invloed van vloeibaar water ontstaan, bij temperaturen boven 50 graden Celsius. Eén van de twee vormen van kubaniet kan echter weer niet ontstaan als de temperatuur hoger is dan 21 0 graden. Op die manier biedt het mineralogisch onderzoek aan het komeetstof informatie over de temperatuurgeschiedenis en de mogelijke warmtebronnen van de komeet. Hoe de bevroren komeet ooit zo warm kan zijn geweest, is niet bekend. Mogelijk is er sprake geweest van plotselinge verhitting als gevolg van een inslag. Ook kan de komeet ooit deel hebben uitgemaakt van een groter hemellichaam dat is opgewarmd door het verval van radiioactieve elementen. De resultaten worden binnenkort online gepubliceerd in het vakblad Geochimica et Cosmochimica Acta. 07-04-2011 .

De vorig jaar door de WISE-satelliet ontdekte planetoïde 201 0 SO1 6 blijkt een begeleider van de aarde te zijn. Net als een handjevol soortgenoten beweegt hij in vrijwel dezelfde baan als onze planeet om de zon, waarbij zijn afstand afwisselend toe- en afneemt. Dat merkwaardige gedrag ontstaat doordat objecten die op iets grotere afstand dan de aarde om de zon draaien een iets langere omlooptijd hebben dan onze planeet, terwijl objecten in iets kleinere banen dan de aarde juist sneller bewegen. Een planetoïde die vlak binnen de aardbaan om de zon draait, zal ons dus proberen in te halen. De zwaartekracht van de aarde zorgt er echter voor dat de planetoïde vlak voor zijn inhaalmanoeuvre wat verder naar buiten wordt getrokken, waardoor zijn baan wijder wordt dan de aardbaan. Vanaf dat moment verliest de planetoïde terrein op onze planeet, totdat hij door deze wordt ingehaald en weer in een kleinere omloopbaan om de zon wordt getrokken. Het resultaat is dat het hemellichaam vanaf de aarde gezien een hoefijzervormige baan lijkt te volgen, waarbij hij af en toe wel in de buurt van onze planeet komt, maar deze nooit passeert. Bij de naar schatting enkele honderden meters grote planetoïde 201 0 SO1 6 duurt de complete cyclus ongeveer 350 jaar. Hoefijzerbanen zijn niet stabiel: een kleine verstoring is voldoende om de planetoïde definitief in een wijdere of minder wijde omloopbaan om de zon te brengen. Maar computersimulaties laten zien dat 201 0 SO1 6 toch nog wel een tijdje in de buurt van de aardbaan zal blijven: minstens 1 20.000 jaar en misschien zelfs nog wat langer.

07-04-2011 .

De dwergplaneet Pluto aan de rand van ons zonnestelsel heeft een veel grotere atmosfeer dan gedacht. Het gasomhulsel van het ijzige hemellichaam strekt zich 3.000 km ver uit, of een vierde van de afstand tot de maan Charon, zo hebben Britse astronomen met de 1 5 meter James-Clerk-Maxwell-Telescoop op Hawaii waargenomen. De atmosfeer van Pluto liet zich pas in 1 988 verschalken, toen het hemellichaam van op de Aarde gezien voor een ver verwijderde ster voorbijschoof en waarbij haar

licht niet abrupt verdween. Het moest dus door een omhulsel van gas (rond Pluto) zijn afgezwakt. Eerst was gedacht dat de atmosfeer van Pluto goed honderd km dik was. Het team rond Jane Greaves van de Universiteit van St Andrews ontdekte ook koolstofmonoxide in de extreem dunne atmosfeer van de dwergplaneet, waarbij die stof een evenwichtsoefening maakt met het broeikasgas methaan.

Waarschijnlijk ondergaat Pluto momenteel een klimaatsverandering, meent de onderzoeksploeg. Bron: Belga / ADV / 1 9-04-2011 .

De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie brengt zijn eerste digibordles uit voor het primair onderwijs. Zon & Planeten is ontwikkeld voor de bovenbouw PO. De les is een introductie op ons zonnestelsel en wordt klassikaal gegeven. De les gaat over de zon, de maan, de aarde en de andere zeven planeten die rond de zon draaien. De les is zeer gebruikersvriendelijk en wordt klassikaal gegeven op het digitale schoolbord. Het zonnestelsel wordt in beeld gebracht, waarna de zon en de afzonderlijke planeten aangeklikt kunnen worden. De planeten verschijnen dan groot en met diepte in beeld terwijl ze om hun as draaien. De gesproken toelichting is van sterrenkunde-journalist Govert Schilling. De korte teksten in beeld ondersteunen de gesproken tekst, die elk moment even stilgezet kan worden om vragen van de kinderen te beantwoorden. De digibordles sluit aan bij de kerndoelen van diverse leergebieden binnen het primair onderwijs. Na het geven van de digibordles Zon & Planeten, kunnen de leerlingen aan de slag met twee speciaal ontwikkelde NOVAlab-practica. De NOVAlaboefening ‘Springen op de maan’ laat leerlingen berekenen wat hun gewicht is op een andere planeet. De NOVAlab-oefening ‘Een reis naar Mars’ daagt leerlingen uit te rekenen aan afstanden en snelheden in de ruimte. Deze practica zijn als aparte pdf’s te downloaden, evenals de antwoordbladen. Het overzicht ‘Planetenweetjes’ geeft feitelijke informatie over het zonnestelsel die gebruikt kan worden bij het maken van de NOVAlab-oefeningen. De digibordles Zon & Planeten is een uitgave van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA). Concept en ontwikkeling: Bert Vegelien, Stefan de Groot, Jaap Vreeling en Marieke Baan. Realisatie & Animaties: Creative Cave. Begeleiding: Books2download Research en teksten: Alex de Koter, Jaap Vreeling en Marieke Baan. Stem en redactie: Govert Schilling. Bron: NOVA / 1 8-04-2011 .

Verscheidene amateur-astronomen hebben de afgelopen dagen video-opnamen gemaakt van de kleine planetoïde 2011 GP59, die in de nacht van 8 op 9 april werd ontdekt. Op de beelden is de planetoïde te zien als een klein lichtstipje dat met een periode van ongeveer vier minuten aan en uit knippert. Dat wijst erop dat het naar schatting vijftig meter grote object een langgerekte vorm heeft en we vanaf de aarde afwisselend tegen zijn lange en zijn korte zijde aan kijken. Zijn rotatietijd bedraagt in dat geval iets minder dan acht minuten. Op de avond van vrijdag 1 5 april bereikt 2011 GP59 zijn kleinste afstand tot de aarde. Die bedraagt ongeveer 533.000 kilometer. Ongetwijfeld zullen van die 'nipte misser' nog de nodige video-opnamen worden gemaakt. Bron: NU / 1 5-04-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het elektronisch schoolbord, in het Engels jargon een "smartboard", vervangt het zwarte schoolbord in de klas, en meer en meer ook het whiteboard op school en kantoor. Op het scherm vooraan worden met een videoprojector, die aangesloten is op een computer (eventueel met internet-aansluiting) beelden geprojecteerd.

Ook zijn er videomogelijkheden en is soms geluidsversterking aanwezig. Op het scherm kan extra informatie worden bijgeschreven, en het geheel kan digitaal worden opgeslagen.

Naargelang de gebruikte technologie wordt voor het schrijven een speciale pen, of gewoon de vinger gebruikt. www.astronomie.nl/digibord/

063

Endeavour vertrekt ook morgen nog niet...

Red. / Belga

De spaceshuttle Endeavour (NASA-aanduiding: OV-1 05) is een van de vijf "spaceshuttles".

Het is de vijfde operationele spaceshuttle die werd gebouwd en een van de drie overgebleven spaceshuttles na het verongelukken van de Challenger en de Columbia.

De Endeavour is genoemd naar het eerste schip van de Britse ontdekkingsreiziger James Cook die in 1 768 naar de Grote Oceaan reisde om vandaar de planeet Venus voor de zon langs te zien gaan.

Hierdoor kon de afstand tussen de zon en de aarde worden bepaald. Ook heeft deze reis geleid tot de ontdekking van Hawa誰. Naar het zusterschip van Cooks Endeavour is de Discovery vernoemd.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

064

Artikel

Wedstrijd

Win een meteoriet !

Redactioneel

Rubriek

Gedurende de maanden juni en juli krijgen onze leden een driedelige praktijkgerichte cursus aangeboden waarin ze leren werken met de 68cm NMPT telescoop (en randapparatuur) van AstroLAB Iris te Ieper.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

065

Kortnieuws Ondanks speculaties omtrent het tegendeel is de Sovjetrus Joeri Gagarin wel degelijk de eerste mens in de ruimte geworden, zo heeft een Russische ruimtevaartingenieur aan twee Belgische journalisten verzekerd. Geboren op 1 2 januari 1 922 in Moskou, was Oleg Ivanovski op 1 2 april 1 961 één van de drie enige mensen die Gagarin begeleidden tot bij zijn Vostokcapsule en was hij de laatste om Gagarin de hand te schudden. "Ik was veel ongeruster en nerveuzer dan hij (Gagarin)", vertelde de ingenieur tijdens een gesprek in 2007.

Ivanovski kent de berichten en speculaties dat Gagarin niet de eerste zou zijn geweest.

Voorganger(s) zou(den) een ongeluk zijn overkomen, wat niet paste in de Sovjetpropagandamachine. Zo is er het hardnekkig gerucht dat Viktor Iljoesjin, zoon van de vermaarde vliegtuigbouwer, Gagarin ongelukkig was voorgegaan. "Onzin. Het is het soort verhalen waarop het Westen verzot is", zei Ivanovsky. "Er zijn twijfels omdat men stemmen uit een Sovjetrussisch ruimteschip had gehoord. Maar voor de historische vlucht van Gagarin diende men de communicatiesystemen te testen, moest men er zich van gewissen dat de menselijke stem goed doorkwam", aldus Ivanovsky. Hij legde uit dat men derhalve in een Vostok-ruimteschip een bandopnemer met daarop "specimen" van menselijke stemmen had gestopt. "Onder die specimen - ik onthul het nu - was er een opname van het Koor van het Rode Leger. Kan men dan schrijven dat tientallen zangers voor Gagarin in de ruimte hadden gevlogen?" Bron: Belga / TVL / 08-04-2011 .

Er lijkt een verklaring te zijn gevonden voor de mysterieuze 'kracht' die de verre Pioneerruimtesondes afremt - de zogeheten Pioneeranomalie. Een nieuwe analyse wijst erop dat de afremming wordt veroorzaakt door de ongelijkmatige warmte-uitstraling van de beide sondes. De ruimtesondes Pioneer 1 0 en 11 werden bijna veertig jaar geleden gelanceerd, scheerden respectievelijk langs de planeten Jupiter en Saturnus en zijn bezig ons zonnestelsel te verlaten. Omdat ze geen raketaandrijving hebben, verliezen de Pioneers geleidelijk snelheid door de zwaartekrachtsaantrekking van de zon. Maar uit metingen blijk dat ze iets sterker worden afgeremd dan verwacht. Om die kleine afwijking te verklaren, hebben wetenschappers allerlei suggesties opgevoerd. Sommigen meenden zelfs dat de bestaande zwaartekrachtstheorie op de schop zou moeten. Maar volgens Portugese fysici is dat niet nodig. Hun analyse laat zien dat de Pioneers hun warmte niet gelijkmatig in alle richtingen uitstralen. Bovendien wordt een deel van die warmtestraling weerkaatst door de achterzijde van de grote radioschotel waarmee de beide ruimtesondes zijn uitgerust. Dat zou resulteren in een geringe netto-reactiekracht die de waargenomen afremming geheel kan verklaren. Overigens zijn nog niet alle onderzoekers ervan overtuigd dat de Pioneeranomalie op deze manier kan worden opgelost.

Misschien dat een groot onderzoeksrapport dat later dit jaar verschijnt daar nog verandering in kan brengen. Bron : NU / 07-04-2011 .

China start met de bouw van een satelliet die de elektromagnetische straling in de atmosfeer meet om aardbevingen te voorspellen. Het eerste exemplaar moet in 201 4 de ruimte in gaan. China werkt al sinds 2003 aan de 'Seismo-Electromagnetische Satelliet' (CSES), het eerste ruimteonderdeel van een omvangrijk netwerk met ook meestations op de grond. Als het hele systeem klaar is, moet het kunnen waarschuwen voor aardbevingen zoals die in Japan begin maart. Intensieve seismische activiteit zorgt voor schommelingen in het

magnetisch veld rond de aarde. Als het systeem erin slaagt die veranderingen te meten, is het mogelijk om een verhoogde kans op aardbevingen te detecteren. China wil de eerste satelliet lanceren in 201 4 en tegen 201 7 nog twee exemplaren in een baan rond de aarde brengen. Het hele systeem zou operationeel moeten zijn tegen 2020. De CSES is niet de eerste satelliet die specifiek gericht is op aardbevingen. De Franse ruimtevaartdienst maakt gebruik van Demeter, een kleine satelliet die het verband tussen aardbevingen en elektronmagnetische stralingen onderzoekt.

Maar het Chinese systeem wordt een stuk complexer en ambitieuzer. Er zullen meerdere satellieten gebruikt worden en in tegenstelling tot Demeter wordt niet alleen het verband onderzocht, maar moet het systeem ook aardbevingen kunnen voorspellen. Bron: IPS / ADB / 20-04-2011 .

De NASA heeft enkele bedrijven bijna 270 miljoen dollar gegeven om een nieuw bemand ruimtetransportsysteem te ontwikkelen nu het shuttletijdperk op zijn einde loopt, aldus een communiqué van het Amerikaanse ruimtevaartbureau. Tengevolge van beslissingen van de regeringen-Bush en Obama vliegt dit jaar voor het laatst een spaceshuttle en wendt de NASA zich tot de privésector voor het ontwikkelen van nieuwe transportsystemen, ook om astronauten naar en van het Internationaal Ruimtestation ISS te brengen.

Vier bedrijven krijgen nu geld uit een enveloppe van 269,3 miljoen dollar om een concept van bemand transport uit te werken, met inbegrip van lanceersysteem. De grootste hap, 92,3 miljoen dollar, gaat naar Boeing. Dan komen de Sierra Nevada Corporation (80), Space Exploration Technologies (of SpaceX van Egon Musk dat al succesvol private draagraketten heeft ontwikkeld) en Blue Origin (22), een bedrijf dat door Amazone-oprichter Jeff Bezos uit de grond is gestampt. Na de laatste shuttlevlucht is de NASA - tot er een nieuw transportsysteem is - afhankelijk van de Russische Sojoez voor astronautenvervoer.

"Wij engageren ons om Amerikaanse astronauten veilig in Amerikaanse ruimtetuigen te vervoeren en een einde te maken aan het outsourcen van deze dienst aan buitenlandse regeringen", verklaarde NASA-hoofd Charles Bolden die in 1 992 de gezagvoerder van Dirk Frimout was in het ruimteveer Atlantis. Vorig jaar had de NASA ook al 50 miljoen dollar veil voor - veelal dezelfde - bedrijven in een eerste studieronde naar alternatieve transportsystemen. Het ruimtevaartbureau moest zijn eigen plannen voor een nieuwe draagraket en capsule opbergen. Bron: Belga / 1 9-04-2011 .

Op een veiling in New York is een 50 jaar oude Sovjetcapsule geveild voor 2,8 miljoen dollar, meldt veilinghuis Sotheby's. De veiling had plaats in het kader van de 50ste verjaardag van de lancering van de eerste menselijke ruimtevlucht van Joeri Gagarin. De geveilde Vostok 3KA-2 deed dienst als laatste testcapsule voor de vlucht van Gagarin op 1 2 april 1 961 . Op het ogenblik van de lancering op 1 5 maaart 1 961 werd de capsule bemand door een levensgrote pop en de hond Zvezdochka ('kleine ster' in het Russisch). Na een volledige omwenteling rond de Aarde, keerde de capsule succesvol terug in de atmosfeer en landde zonder schade. Het unieke stuk werd aangekocht door Jevgeny Joertsjenko, voorzitter van het Moskouse investeringsfonds AS Popov. Hij was een van de slechts twee bieders. Vooraf werd gemikt op een prijs tussen 2 en 1 0 miljoen dollar.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Het Amerikaanse commerciële ruimtevaartbedrijf SpaceX heeft op dinsdag 5 april 2011 zijn plannen bekend gemaakt voor de ontwikkeling van 's werelds krachtigste commerciële raket.

De nieuwe raket luistert naar de naam 'Falcon Heavy' en moet 53 ton in een lage baan om de Aarde kunnen brengen.

Het laadvermogen van een Amerikaanse SpaceShuttle is slechts 25 ton en de Europese Ariane 5 raket kan 21 ton in de ruimte brengen. www.spacex.com

067

European Southern Observatory

Een vervormd galactisch paar

ESO

068

De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (European Southern Observatory, afgekort ESO) is een Europese organisatie die zich bezighoudt met astronomisch onderzoek. Het hoofdkantoor is gevestigd in Garching, bij M端nchen.

De ESO beheert twee sterrenwachten in Chili, een op La Silla, ten oosten van La Serena, de ander op Paranal, ten zuiden van Antofagasta. Op Paranal bevindt zich de Very Large Telescope (VLT). Op dit moment wordt een derde faciliteit gebouwd op de hoogvlakte van Chajnantor,op 5000 m hoogte, in de buurt van San Pedro de Atacama, waar de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) zal verrijzen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

069

Hemelkalender

Deze maand te zien aan de sterrenhemel...

Marc van der Sluys

070

Marc van der Sluys is postdoctoraal onderzoeker aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Zijn werk richt zich op de evolutie van compacte dubbelsterren en het waarnemen van gravitatiegolven van witte dwergen, neutronensterren en zwarte gaten met LIGO / Virgo en LISA. Hij geeft regelmatig populaire lezingen en maakt daarnaast de populair-wetenschappelijke website hemel.waarnemen.com Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Rubriek

071

Een occultatie of bedekking is een astronomische gebeurtenis die men kan waarnemen wanneer een niet-lichtend hemellichaam tussen de waarnemer en een verdergelegen lichaam – lichtend door ofwel straling ofwel weerkaatsing van licht – passeert. Als dit verdergelegen lichaam slechts gedeeltelijk of periodiek wordt verborgen, noemt men dit rakelingse of scherende occultatie (Engels: grazing occultation). Men spreekt van het verschijnsel (immersie) bij het verdwijnen van een ster bij bedekking door de maan, of van een satelliet bij bedekking door de planeet.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

072

073

Een bolvormige sterrenhoop (of bolhoop) is een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait (zoals een satelliet). Bolhopen hangen goed aaneen door zwaartekracht – vandaar hun typische bolvorm – en zijn zeer dicht (relatief gezien) in de buurt van hun kern. Hierdoor komen sterren soms heel dicht bij elkaar. Enkele zeer exotische stersoorten (blauwe achterblijvers, milliseconde-pulsars en lichte rÜntgendubbelsterren (LMXB's)) komen veel meer voor in bolvormige sterrenhopen. Bolvormige sterrenhopen bestaan meestal uit honderdduizenden oude sterren, vergelijkbaar met het centrum van een spiraalstelsel, maar beperkt tot een volume van slechts enkele kubieke parsecs.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

074

075

Kortnieuws Internetconcern Google gaat zich verder richten op hernieuwbare energie. Dit keer investeert Google zowat 1 00 miljoen dollar (70 miljoen euro) in een windmolenpark in de Amerikaanse staat Oregon. Het windmolenpark moet het grootste ter wereld worden en met 845 Megawatt genoeg stroom opleveren voor meer dan 235.000 gezinnen. Het project werd Shepherds Flat gedoopt en moet in 201 2 operationeel zijn. Het zal het grootste park in haar soort worden en het is het zoveelste project voor de productie van groene stroom dat de technologiereus sponsort. Naar eigen zeggen hebben ze eerder al 350 miljoen dollar (250 miljoen euro) in verschillende zonne-panelen- en windmolenparken geïnvesteerd. Vorige week raakte er nog bekend dat het bedrijf achter de grootste zoekmachine ter wereld maar liefst 1 68 miljoen dollar (11 5 miljoen dollar) investeert in een centrale op zonne-energie. Deze centrale wordt momenteel gebouwd in de Mojavewoestijn in de Amerikaanse staat Califonië. Vanaf 201 3 zal de centrale 1 92 Megawatt zonne-energie kunnen omzetten in groene stroom. Bron: Belga / SG / 1 9-04-2011 .

Klimaatverandering is onzin, zeggen we na een koude winterdag. Al Gore had tóch gelijk, zeggen we op een hete lentedag. Zo veranderlijk is onze ‘klimaatmening’, blijkt uit onderzoek. Na de eerste – wel heel erg vroege – zomerse dag van dit jaar, toen het bijna 25 graden werd in De Bilt, riepen sommigen het alweer: kijk, dat komt door klimaatverandering.

Afgelopen winter toen het heel koud was, ging de vox populi juist de andere kant op: Al Gore zou ongelijk hebben, klimaatverandering is onzin. PVV-intellectueel Martin Bosma liet deze winter vanaf zijn vakantieadres weten: ‘Ik sta tot mijn knieën in de sneeuw te wachten op de global warming van charlatan Al Gore.’ Hoeveel feiten er ook bekend zijn over klimaatverandering, het weer van de dag heeft behoorlijk wat invloed op hoe een flinke groep mensen denkt over de stijgende temperaturen.

Dat blijkt uit onderzoek onder 1 .200 mensen, uitgevoerd door aan Columbia University verbonden onderzoekers. Degenen die denken dat het op een dag warmer is dan normaal, geloven volgens de onderzoekers vaker in global warming dan degenen die juist vinden dat het op een dag ongebruikelijk koud is. De resultaten staan in Psychological Science.

‘Sommige mensen vormen hun mening aan de hand van het weer van de dag, in plaats van te kijken of de temperaturen op de gehele aarde stijgen of dalen’, zegt een van de onderzoekers.

Zo evenaarde 201 0 ‘s werelds warmste jaar ooit volgens het Amerikaanse National Climatic Data Centre. Europa en Amerika hadden koude winters, vorig jaar, maar elders, zoals Rusland en Pakistan, was het juist erg heet. Zo was er hittegolf van twee maanden in Rusland. Hoe dan ook, hou je een poll over klimaatverandering, en wil je die een kant op sturen, dan loont het om in ieder geval de weersverwachtingen goed in de gaten houden. Bron: R. Tomesen / 1 0-04-2011 .

In de 1 7de en 1 8de eeuw was het in WestEuropa beduidend koeler dan nu. Vaak wordt deze 'kleine ijstijd' toegeschreven aan de zon, die toen opmerkelijk rustig was - dat wil zeggen: bijzonder weinig zonnevlekken vertoonde. Maar volgens recent onderzoek door onder anderen de Nederlandse astronoom Karel Schrijver kan de inactieve zon de één à twee graden lagere temperaturen van die periode niet volledig verklaren. De hoeveelheid energie die de zon uitstraalt, uitgedrukt in de zogeheten zonneconstante, gaat op en neer met een periode van elf jaar. Deze zonnecyclus is van invloed op het klimaat op aarde, vooral als de zonneconstante naar boven of beneden uitschiet. Uit het onderzoek van Schrijver en

collega's blijkt dat de zonneconstante tijdens de kleine ijstijd waarschijnlijk niet zo laag was als tot nog toe werd aangenomen. Dat leiden zij af uit directe metingen van de magnetische activiteit van de zon tijdens het recente zonneminimum, dat qua gebrek aan zonnevlekken vergelijkbaar was met de zonneminima van de kleine ijstijd. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat de zonneconstante destijds heel veel lager was dan nu. Oftewel: als de zon al van invloed was op de toenmalige temperaturen, moeten er nog andere factoren zijn geweest die aan de kou hebben bijgedragen. Bron: NU. De milieuorganisatie Greenpeace heeft Apple uitgeroepen tot 'minst groene' technologiebedrijf. Zo schrijft ZDNet. Apple eindigt laatste in de lijst van groene bedrijven omdat het te veel steenkoolenergie verbruikt. De lijst werd gisteren in de Verenigde Staten vrijgegeven en maakt deel uit van een Greenpeace-rapport met als naam 'Hoe vuil zijn jouw data?'. Uit het rapport blijkt dat Apple voor 54,5 procent afhankelijk is van steenkoolenergie. De vervuilende energie wordt aangewend om de dataservers van het bedrijf van stroom te voorzien.Niet alleen bij Apple wordt een te hoge afhankelijkheid van steenkoolenergie vastge-steld, ook andere grote technologiebedrijven scoren slecht.Facebook doet het met 53,2 procent slechts ruim een procent beter dan Apple en Twitter is voor 42,5 procent afhankelijk van steenkoolenergie. Maar er zijn er ook die betere punten behalen. Yahoo staat als eerste gerangschikt op de lijst. Het bedrijf verbuikt voor zijn activiteiten 'maar' 1 8,3 procent steenkoolenergie.

De miljarden die de komende jaren door rijke landen beschikbaar worden gesteld aan arme landen die kampen met de gevolgen van klimaatverandering, zijn zeer gevoelig voor corruptie. Daarvoor waarschuwde Transparency International vandaag. De arme landen die het geld de komende jaren ontvangen staan volgens de organisatie bovenaan de lijst met corrupte landen. De twintig landen die het meest getroffen zullen worden door klimaatverandering - en dus veel geld zullen ontvangen - hebben cijfers van hooguit een 3,5 op de corruptiegraadmeter van Transparency International.

Volgens de organisatie kan corruptie in de toekomst worden voorkomen als het fonds nu goed wordt opgezet. In de structuur van het zogeheten groene fonds moet dan ruimte worden gemaakt voor participatie van burgers, toegankelijkheid tot informatie. Ontvangende landen zouden zich ook moeten verantwoorden voor hun uitgaven. Hierdoor worden het risico van belangenverstrengeling en de impact van lobby's van rijke delen van de samenleving verkleind, aldus Transparency International.

"Niets is heilig voor corruptie, zelfs niet de toekomst van onze planeet", aldus Huguette Labelle, voorzitter van Transparency International. "Als het niet lukt om de maatregelen tegen de opwarming van de aarde te beheren, dan leidt dat niet alleen op korte termijn tot de onjuiste toewijzing van hulpbronnen en frauduleuze praktijken maar in de toekomst ook tot schade voor de komende generaties." Twee weken geleden benoemde het VN-klimaatbureau nog een comité dat zich moet buigen over de vorm van het groene fonds.

Het werk van deze groep mensen moet voor het einde van het jaar klaar zijn. Dan is de jaarlijkse klimaattop, dit keer in het Zuid-Afrikaanse Durban. Het is de bedoeling dat de abstracte afspraken die afgelopen december zijn gemaakt op de top in Cancún in Mexico, in Durban concreter worden gemaakt. Bron: ANP / ADHA / 30-04-2011 .

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be

Hoewel een computer op het eerste gezicht ecologisch ongevaarlijk lijkt, is hij zeer energieverslindend en produceert hij veel afval. Er bestaan oplossingen om hem groener te maken, ook al zijn die niet perfect.

Op het eerste gezicht is de computer, en informatica in het algemeen, geen gevaar voor het milieu. Wanneer we echter de nieuwe technologieën van dichterbij bekijken, blijkt dat ze toch niet zo onschuldig zijn.

Dan denken we natuurlijk aan de inktpatronen maar ook aan de recyclage van afgedankte computers of het energieverbruik van een pc en in het bijzonder van « data centers », een plaats waar honderden servers bijeenstaan en waar de temperatuur voordurend laag gehouden moet worden. www.duurzameontwikkeling.be

077

Op zoek naar een tweede Aarde M. Brouwer

078

In de jaren zestig ontwikkelden de Amerikanen Glashow, Salam en Weinberg theorieën die de zwakke kracht verbonden met de elektromagnetische kracht en die daarmee de basis legden voor het nu algemeen gangbare ‘Standaardmodel’ van elementaire deeltjes. Zij kregen hiervoor in 1 978 de Nobelprijs. Een probleem was dat hun theorieën bij gebrek aan een wiskundig consistente beschrijving niet praktisch bruikbaar waren. De theorie was niet bruikbaar omdat als er mee gerekend werd er allerlei oneindigheden uitkwamen.

Deze oneindigheden betekenen echter niks, daar kunnen geen voorspelling mee worden gemaakt.

Veel onderzoekers hadden de moed opgegeven dat de theorie ooit tot een bruikbare toepassing kon leiden. De Utrechtse hoogleraar prof. dr.

Martin Veltman was ervan overtuigd dat er wel een oplossing kon worden gevonden voor het probleem van de oneindigheden. In samenwerking met zijn promotor slaagde Gerard ’t Hooft er in 1 970 in om de door Veltman ontwikkelde aanpak uit te werken tot een deugdelijk wiskundig fundament om de zwakke en de elektromagnetische kracht bijeen te brengen.

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

Reeks (1 /2)

Bij de zoektocht naar buitenaards leven gaat men ervan uit dat veel plaatsen niet voor leven geschikt zijn. Om geschikt te zijn, moet een planeet zich in een bewoonbare zone bevinden. In de astronomie is een bewoonbare zone (Habitable Zone, HZ) een gebied in de ruimte waar de omstandigheden ongeveer overeenkomen met die van de ruimte waarin de Aarde en Mars zich bevinden.

Er zijn twee voorwaarden waaraan voldaan moet zijn voordat een gebied mogelijk leven kan voortbrengen.

Enerzijds spreken astronomen over de Circumstellar Habitable Zone (CHZ) en anderzijds over de Galactic Habitable Zone (GHZ). De Habitable Zone (HZ) wordt ook aangeduid als leefzone, Green Belt, of de Goldilocks zone (omdat het niet te koud of te warm is, maar precies goed; de benaming verwijst naar het sprookje Goudlokje en de drie beren). In ons zonnestelsel strekt die bewoonbare zone zich uit van 0,95 tot 1 ,37 astronomische eenheden (AE) van de Zon. Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

079

17

01

02

03 04

06

08

18

23

09 11

13

12

24

10

19

22

31

35

34

36

16

15

32

14 07

20

21

28

33 29

05

30

26

27

37 38

25

Astro­links Ons land telt heel wat sterrenkundige (rood) en ruimtevaartgerichte (blauw) initiatieven.

Gaande van verenigingen voor jongeren en / of volwassenen, al dan niet in een overkoepelende structuur (VVS, CBAA of FFAAB), tot planetaria's en volkssterrenwachten (zwart). Private sterrenwachten, overkoepelende verenigingen en bedrijven in de ruimtevaartsector werden niet opgenomen in deze lijst.

Staat uw vereniging nog niet in deze lijst ? Breng ons dan snel op de hoogte via : redactie@ aegvzw.be. Wij zorgen dan dat uw gegevens worden opgenomen. Hoe nauwkeuriger deze pagina, hoe meer promotie we kunnen maken voor onze favoriete hobby !

Meer weten over dit thema ? www.spacepage.be

West­Vlaanderen

01 - Astro Event Group vzw (Oostende) 02 - JVS Quasar (Oostende) 03 - Jeugdwerkgroep Ruimtevaart vzw (Brugge) 04 - JVS Vigilia (Brugge) 05 - Astronomische Vriendenkring (Harelbeke) 06 - Volkssterrenwacht Beisbroek (Brugge) 07 - Volkssterrenwacht AstroLAB Iris (Ieper) Oost­Vlaanderen

08 - Spacepage (Adegem) 09 - De Polderster (Assenede) 1 0 - Werkgroep Sterrenkunde Ugent (Gent) 11 - VVS Scheldeland (Lokeren) 1 2 - Antares (Sint Niklaas) 1 3 - Mercator (Bazel) 1 4 - JVS Sirius (Aalst) 1 5 - Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent) Antwerpen

1 6 - VVS Brabantse Kouters (Londerzeel) 1 7 - Asterion (Wuustwezel) 1 8 - ASH Polaris (Herentals) 1 9 - Andromeda (Mol) 20 - VVS Cygni (Lille) 21 - Zonnewijzerkring Vlaanderen (Antwerpen) 22 - JVS Oberon (Hove) 23 - Kon. Sterrenkundig Genootschap Ant. (Antwerpen) 24 - Volkssterrenwacht Urania (Hove) Vlaams Brabant & Brussel

080

25 - Mercurius (Halle) 26 - Wega (Leuven) 27 - Sterrenwacht Altair (Zoutleeuw) 28 - Helios (Averbode) 29 - Astroclub Véga (Brussel) 30 - Koninklijk Planetarium (Brussel) 31 - Vlaamse Raket Organisatie (Mol)

32 - Preventie lichthinder (Leest) 33 - Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen) Limburg

34 - Noorderkroon (Hamont-Achel) 35 - LVWS Aquila (Lommel) 36 - JVS Stella Videns (Hechtel-Eksel) 37 - JVS Descartes (Genk) 38 - Volkssterrenwacht Europlanetarium (Genk) Waals Brabant & Brussel

39 - Astroclub Véga (Bruxelles) 40 - Cercle des Amateur d'Astronomie (Waterloo) 41 - Club d'Astronomie d'Ottignies (Louvin la Neuve) 42 - Astro Kot (Louvin la Neuve) 43 - Centre de Culture Scientifique ULB (Bruxelles) Luik

44 - Groupe Astronomie de Spa (Spa) 45 - Société Astronomique de Liège (Liège) Namen

46 - Astronamur (Namur) 47 - Cercle Astronomique Mosan (Dinant) Henegouwen

48 - Cercle Astronomique de Tournai (Tournai) 49 - Cercle Astronomie Olympus Mons (Mons) 50 - Cercle d'Astronomie Tycho (Mons) 51 - Cercle Scientific de Charleroi (Charleroi) 52 - Astro Laïka (Florenne) 53 - C.D.P.A. (Sivry) Luxemburg

54 - Astronomie Centre Ardenne (Neufchâteau)