Επαναπροσδιοριζοντας τη Συγχρονη κατοικηση by Pavlina Kriki

Επαναπροσδιοριζοντασ τη συγχρονη κατοικηση

Βασιλικη Βαδεβουλη Παυλινα Κρικη

Βασιλική Βαδεβουλη Παυλίνα Κρίκη

“Επαναπροσδιοριζοντασ τη συγχρονη κατοικηση”

ΔΗΜΟΚΡΊΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΕΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΏΝ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: Πολυξένη Μάντζου ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Π. Μάντζου Μ. Αναστασίου Κ. Μπαλτζοπούλου ΞΑΝΘΗ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016

Περιεχομενα Κεφαλαιο 1 - ΘεωριαΕρευναΕρμηνεια Α. Μεταβλητοτητα Γενικά ................................................................................................ 9 Ως προς τα όρια ................................................................................ 16 Ως προς την προσαρμοστικότητα .......................................................... 20 Ως προς την κυτταρική δομη ............................................................... 26 Α. Υβριδοποιηση Γενικά .............................................................................................. 30 Ως προς το προγραμμα ..................................................................... 47 Ως προς την κλιση ............................................................................. 62

Κεφαλαιο 2 - ΠρακτικηΕφαρμογη Α. Διαπιστωση & προταση ....................................................................... 68 Β. Συνθετικη ιδεα ................................................................................... 70 Γ. Τομεσ ............................................................................................... 73 Δ. Στατικοσ φορεασ ................................................................................ 76 Ε. Ορια. ημιυπαιθριοι & εξωστεσ .............................................................. 78 ΣΤ. Σκαλεσ ............................................................................................ 80 Ζ. Εξωτερικεσ κυκλοφοριεσ ....................................................................... 80 Ζ. Κατοψεισ ........................................................................................... 82 Η. Οψεισ .............................................................................................. 84 Θ. Εσωτερικα ......................................................................................... 86 Ι. Συνολικη αποψη ................................................................................. 90

κεφαλαιο

Α. ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ

ΓΕΝΙΚΑ

«Η αλλαγή είναι η μόνη σταθερά» Ηράκλειτος

Για τη σταθερότητα της κατασκευής, γράφει ο Α. Κωνσταντινίδης: «Αν το κάθε οικοδόμημα δεν είναι μονάχα ένα στέγαστρο, αλλά και μια επένδυση για το ανθρώπινο σώμα, τότε δεν είναι πια μια πλαστική μορφή μόνιμη και σταθερή, αλλά είναι – πρέπει να είναι – κάτι πολύ πιο εύπλαστο, κάτι πολύ προσωρινό, όχι εικόνα, αλλά ζωή και δράση.» Ενώ παρακάτω, αναφέρει πώς το σχήμα της κατοικίας συνδέεται με την ουσία της λειτουργίας που μπορεί να περικλείει: «Το πώς κλείνουνε οι πλευρές του ενός ή άλλου στοιχείου, μέσα από μια ορισμένη γωνία (ορθή, οξεία ή αμβλεία), σε ένα συγκεκριμένο ορθογώνιο ή τραπέζιο ή όποιο άλλο πολυγωνικό σχήμα, δεν είναι τυχαίο ή συμπτωματικό, αλλά κατά κάποιον ενδόμυχο τρόπο προκαθορισμένο: ανάλογα με ό,τι θα συμβεί στα δωμάτια ή στο δωμάτιο, στη τζαμαρία ή στο χαγιάτι, στην αυλή ή στο μέρος που ορίζεται για τους θάμνους και τα φυτά και τα άνθη.»

Το Schröder House στην Ουτρέχτη της Ολλανδίας αποτέλεσε την εποχή που κτίστηκε καινοτόμο όσον αφορά το σχεδιασμό και την κατασκευή του. Στο εσωτερικό δεν υπάρχουν σταθερά όρια, αλλά η δυνατότητα μεταβολής των χώρων ανάλογα με τις συνθήκες, τόσο στο ισόγειο όσο και στον όροφο. Ακόμα, παρατηρούνται μικρές διαφορές ανάμεσα στον εσωτερικό και τον εξωτερικό χώρο, καθώς τα υλικά και οι γραμμές εισχωρούν μέσα στην κατοικία από το εξωτερικό Archigram ήταν το όνομα μιας πρωτοποριακής αρχιτεκτονικής ομάδας η οποία σχηματίστηκε τη δεκαετία του 1960 στο Λονδίνο. Αντλώντας έμπνευση από την τεχνολογία, με σκοπό τη δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας, επί μια περίπου δεκαετία οι Archigram παρουσίαζαν σταθερά ακραίες φαντασιακές ιδέες και εικόνες μιας αχαλίνωτης νεωτερικότητας, υπό την μορφή υποθετικών έργων. Αφοσιωμένοι σε μια προσέγγιση τεχνολογικά εξελιγμένων δομών και υποδομών εστιασμένων στην τεχνολογία επιβίωσης, η ομάδα πειραματιζόταν με θέματα όπως οι σπονδυλωτές δομές, η κινητικότητα μέσα στο περιβάλλον, οι χώρο-κάψουλες και οι εικόνες μαζικής κατανάλωσης. Φορέας των ιδεών και των φαντασιών τους αποτέλεσε το ομώνυμο περιοδικό/ φυλλάδιο “Archigram”. Οι Archigram επιθυμούσαν να αποτρέψουν τον Μοντερνισμό από το να μετατραπεί σε μια στείρα και ‘ασφαλή’ ορθοδοξία από τους οπαδούς του. Ανάμεσα στις πηγές έμπνευσης της ομάδας ήταν κατ’ αρχάς τα έργα του Ρίτσαρντ Μπάκμινστερ Φούλερ. Εμπνεόμενοι, προσπαθούν να εφεύρουν πρωτοποριακά συστήματα και μηχανισμούς ως έναν εναλλακτικό φορέα των κατοίκων

Η κατοικια Rietveld Schröder στην Ουτρεχτη, Ολλανδια

του πλανήτη. Σε αντίθεση όμως με το εφήμερο των προτάσεων του Φούλερ, ο οποίος θεωρεί ότι περισσότερα πράγματα πρέπει να γίνουν με λιγότερους πόρους (λόγω των πεπερασμένων υλικών), οι Archigram βασίζουν την σκέψη τους σε ένα μέλλον ανεξάντλητων πόρων. Μια δεύτερη πηγή έμπνευσης ήταν γι’αυτούς τα σχέδια του φουτουριστή Αντόνιο Σαντ’ Ελία, ο οποίος οραματιζόταν μια “μηχανοποιημένη” πόλη του μέλλοντος. Αυτό είναι ίσως και το πιο ουσιαστικό χαρακτηριστικό του κόσμου των Archigram, η διαρκής αναζήτηση μιας ουτοπίας, κατασκευασμένης για να φιλοξενεί τις ανθρώπινες ανέσεις. Αυτός ο προσανατολισμός προς τις ανθρώπινες επιθυμίες, συνάδει με την στροφή που συνέβαινε την εποχή εκείνη στην κοινωνική αναπαραγωγή της αρχιτεκτονικής: Το δομημένο περιβάλλον ανακατευθύνονταν για να υπηρετήσει μια φιλελεύθερη, και όχι πλέον κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία· να παράσχει στέγη σε καταναλωτές, και όχι πλέον σε εργάτες· να θέλξει το σώμα και όχι να το πειθαρχήσει. Παρακάτω παρατίθενται κάποια από τα πιο χαρακτηριστικά τους έργα. Plug-In City (1964) Warren Chalk, Peter Cook, Dennis Crompton Το project The Plug-in City ως σύνολο, ήταν ο συνδυασμός σειράς ιδεών που αναπτυχθηκαν ανάμεσα στο 1962 και 1964. Το project The Metal Cabin Housing ήταν το πρωτότυπο, από την άποψη ότι τοποθέτησε μετακινούμενες κατοικίες σε μία μεγακατασκευή (megastructure) από σκυρόδεμα. Το θέμα συζήτησης ήταν αυτό των αναλώσιμων κτιρίων: και τί συμβαίνει στην περίπτωση που ολόκληρο το περιβάλλον μπορεί να προγραμματιστεί και κατασκευαστεί για να αλλάζει? Στο project ανήκουν ακόμα η έκθεση The Living City, η οποία ασχολείται κυρίως με τα υλικά και τους συμβολισμούς της πόλης, και το Montreal Tower, το οποίο αποτέλεσε ιδανικό μοντέλο για τη δοκιμή συσσώρευσης κατασκευών μέσα σε μία μεγακατασκευή. Walking City (1964) Πρόταση για μία νομαδική πόλη στην οποία οι αστικές παροχές δεν θα ήταν αγκυρωμένες σε συγκεκριμένη περιοχή. Το project Walking City πραγματεύεται ένα μέλλον στο οποίο τα συνορα και τα όρια εγκαταλείπονται, προς όφελος ενός νομαδικού τρόπου ζωής ανάμεσα σε ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Ισχυρή έμπνευση αποτέλσεσαν προγράμματα της NASA. Οι κατασκευές σχεδιάστηκεαν έτσι ώστε να μπορουν να αγκυρώνουν σε αναμονές για αστικές παροχές και δίκτυα σε διαφορετικές περιοχές, και να υποστηρίζουν τις ανάγκες των ανθρώπων

που κατοικούν σε αυτές, είτε πρόκειται για απλή κατοίκησ, είτε για διασκέδαση, εργασία ή ταξίδια. Μέσα από τη νομαδική αυτή ύπραξη γίνεται ανταλλαγή ιδεών και κουλτούρας, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο δίκτυο πληροφοριών και ανθρώπων. Auto-Environment (1964-66) Αν πάρεις το αυτοκίνητο, μπορεί να είναι ένα σύμβολοαντικείμενο και μέσο μέσα από το οποίο κυκλοφορείς και διασκεδάζεις, μπορείόμως και να είναι ένα κινητό δωμάτιο το οποίο αγκυρώνεις σε μία κινητή τράπεζα, δίνοντας έτσι περισσότερη εσωτερική έκταση σε αυτή. Στις παραδοσιακές μορφές drive-in αρχιτεκτονικής μπορούν να διακριθούν 2 κομμάτια: Η ενότητα των παροχών και των μηχανικών συστημάτων και το ιερο, ο χώρος που κατά κυριο λόγο γίνεται η κοινωνική συνναναστροφή των πολλών, το σαλόνι, το ρεστοράν, το σινεμά. Η διαφορά τώρα είναι οτι όλα αυτά είναι κινητά, είναι αυτοκίνητα. Ας εφαρμόσουμε την αρχή αυτή στην κατοικία: η κουζίνα, το μπάνιο και το βεστιάριο, καθώς αποτελούν στην ουσία χώρους “εργασίας” και διαθέτουν βαρύ και ογκώδη εξοπλισμό όπως ψυγεία, λεκάνες και φούρνους μπορούν να θεωρηθούν σταθερές ενότητες παροχών και εξοπλισμου. Οι περιοχές “κατοίκησης” είναι όλες οι υπόλοιπες και οι οποίες, μέσω πανέλων αναδιπλούμενων, μπορούν να ξεχωρίζουν και να ασχηματίζουν κινητά στοιχεία- containers, ικανά να “οδηγηθουν μακριά”. Σε μια drive-in κατοικία ο όγκος κάθε στιγμή καθορίζεται από τον αριθμό ατόμων που σουν ή βρίσκονται παροδικά μέσα σε αυτή. Control and Choice Dwelling(1967) Ο προσδιορισμός του περιβάλλοντος δεν είναι πια στα χέρια του σχεδιαστή του κτιρίου: Μπορ εί ο χρήστης να κάνει τις επιλογές του, πατώντας διακόπτες, και ρυθμίζοντας τις συνθήκες στις οποίες θέλει να βρίσκεται στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Πολλή συζήτηση έγινε και γύρω από τον φόβο του ανθρώπου για τη μηχανή που καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μας. Blow-out Village / Peter Cook (1966) Το project The Blow-out Village σκόπευε να συνδυάσει τρεις τεχνολογικούς παράγοντες παράγοντες ως υποστήριξη για την δημιουργία ενός “χωριού”. Το Χωριο δεν θα θύμιζε κατι γλυκό και φιλόξενο- θα αναπαριστούσε κάποιο σκάφος, πολλά υδραυλικά συστήματα και αιώρηση. Το Χωριό θα ήταν πλήρως λειτουργικό μόνο όταν όλα τα κομμάτια του θα έφταναν στον προορισμό τους.

Capsule Homes Project (1964) To project αφορά μία νέα προκατασκευασμένη κατοικία, ο μόνος περιορισμός της οποίας θα ήταν να μπορεί να τοποθετηθεί σε ένα κατακόρυφο κατασκεύασμα. Το concept ήταν η δημιουργία μίας καψουλας- κατοικίας, η οποία να διαθέτει την εργονομία και τον σχεδιασμό μίας διαστημικής κάψουλας. Τα κομμάτια από τα οποία θα αποτελούνταν θα είχαν τη δυνατότητα να ανανεώνονται ανάλογα με τις εξελίξεις της τεχνολογίας και της ανάγκες του χρήστη. Ταυτόχρονα με την ανάπτυξη αυτού του project, αναπτυσσόταν και το project The Plug in City και, παρότι έμειναν εντελώς ανεξάρτητητα, έγινε αντιληπτή η δυνατότητα χρήσης των κατοικιών του Capsules Homes με το concept του Plug in City. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική προσπαθεί να διαχειριστεί έναν κόσμο που διαρκώς μεταλλάσσεται, όπου οι ανάγκες μεταβάλλονται και άνθρωποι από διαφορετικές κουλτούρες έρχονται συνεχώς σε επαφή και συνδιαλέγονται σε πολλαπλά επίπεδα. Η διαδικασία της δημιουργίας, της μεταμόρφωσης, της αλλαγής αποτελεί σταθερό παράγοντα. Η χωρική αντιμετώπιση των δεδομένων αυτών, οφείλει να είναι ευέλικτη και ικανή να δίνει ένα εύρος εναλλακτικών λύσεων με πολλαπλές κατευθύνσεις. Ως προς τις λειτουργίες, ενισχύεται η προσέγγιση ότι πλέον κάθε χώρος έχει τη δυνατότητα πολλαπλών ερμηνειών και διαδραματίζει περισσότερους ρόλους. Μέσα σε αυτόν η μία λειτουργία ρέει στην άλλη και ο χώρος γίνεται εύθραυστος. Σε επίπεδο μορφής, όταν κάτι μένει σκόπιμα και μόνιμα στην κατάσταση του ημιτελούς, προτρέπει τους χρήστες να το χειριστούν με το δικό τους τρόπο σκέψης και εμπειρία. Ο χειρισμός αυτός είναι συνεχής, αναδιοργανώνοντας το χώρο, χωρίς όμως να χάνει η συνολική κατασκευή την ταυτότητά της. Το σύστημα κατοίκησης δύναται να είναι ευέλικτο μέσω της μεταφοράς και κίνησης σταθερών στοιχείων, ορίων, ή και χώρων, επεκτείνοντας ή περιορίζοντας την κατασκευή.

Τhe plug-in city

Walking city

Control and choice dwelling

Auto environment

Αδιαφάνεια

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑ ΟΡΙΑ Οπτική Διαπερατότητα

Προσπελασιμότητα

Το Center Artisanal των Κανδύλη,Josic και Wood, δημιουργήθηκε το 1952 για τη στέγαση καλλιτεχνών, ως εξέλιξη της ιδέας του ‘habitat’, που ανέπτυξαν την δεκαετία του 50. Η ιδέα αυτή στόχευε στον επαναπροσδιορισμό της μεμονωμένης κατοικίας, με βάση τη συνολική αρμονική και πνευματική ολοκλήρωσης των ενοίκων. Μέσω της δυνατότητας μεταβολής σταθερών στοιχείων, όπως της τοιχοποιίας, το κτήριο μπορούσε να επαναχρησιμοποιηθεί με διάφορα προγράμματα πέρα της κατοικίας.Η δυναμική μεταβλητότητα του κτιρίου επέτρεπε στους καλλιτέχνες να εργάζονται μαζί σε διαφορετικούς συνδυασμούς, χωρίς τον απόλυτο περιορισμό των χωρικών προσδιορισμών. Η Παραδοσιακή Γιαπωνεζικη Κατοικία χαρακτηρίζεται στο εσωτερικό και εξωτερικό της από τα ευμετάβλητα όρια. Το παραδοσιακό γιαπωνέζικο σπίτι έχει ξεχωριστές χωρικές χρήσεις μόνο για την είσοδο (genkan), την κουζίνα, το μπάνιο και την τουαλέτα. Κάθε δωμάτιο μπορεί να είναι το σαλόνι, η τραπεζαρία, το γραφείο ή η κρεβατοκάμαρα. Η δυνατότητα αυτή δίνεται λόγω των μεταφερόμενων επίπλων, τα οποία αποθηκεύονται στο oshiire, τον αποθηκευτικό δηλαδή χώρο. Στην Ιαπωνία η λέξη σαλόνι μεταφράζεται ως “χώρος διημέρευσης” (ima). Το μέγεθος του χώρου αυτού μεταβάλλεται ανά πάσα στιγμή, μετακινώντας τα χωρίσματα που χρησιμεύουν ως τοίχοι. Αποτελούνται από κυλιόμενες παράλληλες πόρτες (fusuma). Τα Fusuma καλύπτουν όλο το ύψος του ανοίγματος, δίνοντας τη δυνατότητα απομόνωσης ενός χώρου. Ο πλούτος στην Ιαπωνία δεν εκφράζεται τόσο στα έπιπλα όσο στον χώρο. Στην δυτική αρχιτεκτονική οι τοίχοι υπάρχουν για να προστατεύουν τον άνθρωπο από τις καιρικές συνθήκες και οποιονδήποτε εισβολέα. Στην Ιαπωνία έχουν απλά την έννοια του αρχιτεκτονικού στοιχείου. Η παραδοσιακή γιαπωνέζικη κατοικία είναι πάντα υπερυψωμένη για να αντέχει στις πλημμύρες, στους τυφώνες, αλλά και για να δημιουργείται ένα φυσικό ρεύμα αέρα, σαν εξωτερικό σύστημα κλιματισμού. Λειτουργεί περισσότερο σαν καταφύγιο για τους κατοίκους, με έναν σεβασμό όμως στην θερινή θερμότητα και το κρύο του χειμώνα. Όσον αφορά το μπάνιο, η μπανιέρα είναι βυθισμένη σχεδόν μισό μέτρο στη γη και ξύλινη, με αποτέλεσμα το μπάνιο να είναι το πιο ζεστό σημείο του σπιτιού. Συχνά σε αυτή την ιδιότυπη σάουνα συγκεντρώνεται ολόκληρη η οικογένεια. Στις παρυφές της κατοικίας βρίσκονται τα rōka, ξύλινα επιστρωμένα περάσματα, σαν διάδρομοι. Τα rōka χωρίζονται από το ima με τα shōji, μετακινούμενες πόρτες, κατασκευασμένες από χαρτί και ξύλο. Τα όρια μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού χώρου καθορίζονται κάθε

φορά από τους ίδιους τους κατοίκους, ανάλογα με τις προσωπικές ανάγκες και τις καιρικές συνθήκες. Το χαρτί που χρησιμοποιείται στην κατασκευή των shōji είναι πολύ λεπτό, έτσι ώστε να μπορεί να περνά το φως του ήλιου μέσα στην κατοικία. Η σημερινή Ιαπωνία μοιάζει να ταλανίζεται μεταξύ του παρελθόντος και του μέλλοντος ή, πιο σωστά, μεταξύ του παραδοσιακού και του μοντέρνου. Το πρώτο αναδεικνύεται μέσα από τις μνήμες του παρελθόντος και το δεύτερο μέσα από τις επιρροές της Δύσης. Η αύξηση του πληθυσμού, σε συνδυασμό με το πρόβλημα της έλλειψης χώρου, έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια μια μεγάλη επέκταση των γιαπωνέζικων μεγαλουπόλεων «προς τα πάνω». Τα τυπικά Σύγχρονα Γιαπωνέζικα Σπίτια της πόλης είναι μικρές γκαρσονιέρες. Αποτελούνται από ένα δωμάτιο, μπάνιο και κουζίνα. Το μεγάλο δωμάτιο του σπιτιού χρησιμεύει και ως υπνοδωμάτιο. Όταν έλθει η ώρα του ύπνου οι Ιάπωνες βγάζουν από τις εντοιχισμένες ντουλάπες τους τα «φουτόν» έτσι ονομάζονται τα στρώματα που χρησιμοποιούν για κρεβάτι , τα εναποθέτουν στα «τατάμι» και αποσύρουν το τραπέζι. Μέχρι και σήμερα η ιαπωνική αρχιτεκτονική χρησιμοποιεί τη μεταβλητότητα και τα κινητά όρια, προκειμένου να εξυπηρετήσει πολλαπλές ανάγκες του χρήστη μέσα στην κατοικία. Η παράδοση, σε συνδυασμό με το συνεχώς αυξανόμενο πληθυσμό έχει αποδώσει στα σύγχρονα ιαπωνικά ρεύματα χαρακτηριστικά της ‘smallarchitecture’. Τα tatami και τα shoji είναι πολύ δημοφιλή μέχρι σήμερα και χρησιμοποιούνται με τολμηρό τρόπο, όχι μόνο στα παραδοσιακά σπίτια αλλά και στην σύγχρονη αρχιτεκτονική γενικότερα. Γίνεται αντιληπτό ότι ο ρόλος και η ερμηνεία των ορίων επαναπροσδιορίζεται ανάλογα με την περίσταση, τον τόπο καταγωγής, την κουλτούρα και τις διαπροσωπικές σχέσεις των χρηστών. Τα όρια δεν είναι πάντοτε σαφή και απροσπέλαστα. Μπορούν να μετακινούνται, να επεκτείνονται ή να εναλλάσσουν ρόλους από τοίχο σε πόρτα, από πάτωμα σε έπιπλο. Ειδικά στην περίπτωση που ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να ανασχεδιάσει την κατοικία του, η ευελιξία των ορίων εξυπηρετεί τους διαφορετικούς τρόπους που μπορεί να βιωθεί ένας χώρος. Μεταβλητά χωρίσματα μπορούν να διαφέρουν ως προς τον καταμερισμό και τη διαφάνειά τους, και να χρησιμοποιούνται είτε για να διαχωρίσουν είτε για να ενοποιήσουν χώρους. Τέλος, τα όρια μίας κατοικίας μπορεί να είναι ρευστά και να καθορίζονται από τη σχέση τους με τα όρια των όμορων κατοικιών, ή ημιυπαίθριων χώρων, ευνοώντας την κοινωνική επαφή.

Centre artisanal / Κανδυλησ, josic, woods

Παραδοσιακη Αρχιτεκτονικη στην Ιαπωνια/ Αποψη του χωρου διημερευσησ

Συγχρονη Αρχιτεκτονικη στην Ιαπωνια/

Hyogo House του Tsubasa Iwahashi

Συγχρονη Αρχιτεκτονικη στην Ιαπωνια/ Rain Shelter House απο τουσ YandM Design

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

Ο P. Eisenman αναφέρει: « (…)Ακριβώς επειδή η αρχιτεκτονική πρέπει να είναι πάντα παρουσία και κατασκευή, θα έχει πάντα την τάση να σταθεροποιεί και τελικά να θεσμοθετεί τον εαυτό της. Με άλλες λέξεις, από τη στιγμή που ένα κτίριο κτίζεται, είτε έπρεπε να κατασκευαστεί με τη μορφή που κατασκευάστηκε είτε όχι, αν ένα ακόμα κτίριο κατασκευαστεί με την ίδια μορφή, απλά ακολουθώντας αυτή τη νεοσύστατη μορφή, αρχίζει να θεσμοθετεί την πλέον υπάρχουσα σειρά μορφών. (...) Από τη στιγμή που η αρχιτεκτονική είναι η δημιουργία, η μεταμόρφωση και η κριτική των θεσμών, η πράξη της κατασκευής, επομένως και η αποδοχή της παρουσίας ενός θεσμού, είναι ανάποδη αυτής της δημιουργίας των θεσμών. Συνεπώς, ο αρχιτεκτονικός διάλογος είναι ένας διάλογος που δεν μπορεί να αποκλεισθεί με την κριτική έννοια της απόστασης από τα ίδια του τα όρια. Πρέπει πάντοτε να βρίσκεται στη διαδικασία του γίνεσθαι, της αλλαγής. Επομένως, απαιτεί μία αποπλαισιοποίηση εκ των έσω.» Σύμφωνα με τον M. Heidegger, Γερμανό φιλόσοφο, η κατοίκηση είναι ο τρόπος με τον οποίο οι θνητοί είναι πάνω στη γη. Το κατοικώ είναι συνυφασμένο με το παραμένω, διαμένω, και την εμπειρία αυτού του παραμένω. Κατοικούμε, ειρηνεύουμε, σημαίνει: παραμένουμε περίκλειστοι σε ελευθερία, δηλαδή στην ελευθερία εκείνη η οποία διαφυλάσσει οτιδήποτε στην ουσία του. «Η διαδικασία της αλλαγής πρέπει να μας παρουσιάζεται σταθερά ως μια μόνιμη κατάσταση, γι’ αυτό η μεταβλητότητα πρέπει να εμφανίζεται πάνω απ’ όλα ως σταθερός παράγοντας, που συμβάλλει στη σημασία κάθε μεμονωμένης μορφής. Για να αντέξουν τις αλλαγές , οι χτισμένες μορφές πρέπει να είναι φτιαγμένες με τέτοιον τρόπο, ώστε να επιτρέπουν πολλαπλές ερμηνείες, δηλαδή να μπορούν και να αφομοιώνουν και να αποπνέουν πολλαπλές ερμηνείες. χωρίς ωστόσο να χάνουν την ταυτότητά τους μέσα σ’ αυτή τη διαδικασία.» «Έτσι, οι οποιεσδήποτε ομοιόμορφες κατοικίες την ίδια χρονική περίοδο, πρέπει να μπορούν να στεγάζουν εναλλακτικά νοήματα. Είναι εξίσου σαφές ότι ούτε η ουδετερότητα, η οποία είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ευελιξίας, ούτε η εξειδίκευση, που είναι συνέπεια της υπερβολικής έκφρασης, μπορούν να δώσουν μια ικανοποιητική λύση. Η δυνατότητα λύσης δεν βρίσκεται κάπου μεταξύ αυτών των δύο άκρων, αλλά αρκετά μακριά και από τα δύο: δηλαδή σε μία άποψη όπου ο καθένας μπορεί να συσχετισθεί με το δικό του τρόπο, μια άποψη που μπορεί επομένως να προσλάβει διαφορετικό νόημα για κάθε άτομο.» «Όχι μόνο αποτελεί προϋπόθεση για κάθε επιλογή η ικανότητα σύλληψης του εύρους των προσφερόμενων δυνατοτήτων (και επομένως των ορίων τους), αλλά επίσης αυτός που επιλέγει να μπορεί να φαντάζεται μία

προς μία τις εναλλακτικές λύσεις με τοδικό του τρόπο σκέψης, να μπορεί τις συλλάβει με τους όρους της δικής του εμπειρίας.» «Κάθε μορφή, αντί να είναι ουδέτερη πρέπει να εμπεριέχει τη μεγαλύτερη δυνατή ποικιλία προτάσεων , οι οποίες χωρίς να επιβάλλουν κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση, να μπορούν να προκαλούν διαρκώς συσχετισμούς.» «Σ’ εκείνες τις περιπτώσεις, όπου σκόπιμα αφήνουμε κάτι ημιτελές, γιατί περιμένουμε ότι οι χρήστε ς μπορούν να κάνουν κάτι καλύτερο στο τελείωμα του από τι θα μπορούσαμε να κάνουμε εμείς, η βασική μορφή που χρησιμοποιείται θα πρέπει να προσφέρεται, σε τεχνικό και πρακτικό επίπεδο, για τέτοιους σκοπούς. Το ημιτελές αντικείμενο πρέπει να συνιστά μια προτροπή.», Herman Herzberger, “Μαθήματα για Σπουδαστές αρχιτεκτονικής”. Το 1966 στο περιοδικό Forum 7-1967 “Identity”, δημοσιεύτηκε το εξής κείμενο: «Στο σχέδιο κάθε κτιρίου ο αρχιτέκτονας πρέπει να έχει διαρκώς υπόψιν του ότι οι χρήστες πρέπει να έχουν την ελευθερία να αποφασίζουν μόνοι τους πως θέλουν να χρησιμοποιήσουν κάθε τμήμα, κάθε χώρο. Η προσωπική ερμηνεία τους είναι απείρως πιο σημαντική από την στερεοτυπική προσέγγιση του αρχιτέκτονα που είναι προσκολλημένος στο κτιριολογικό του πρόγραμμα. Ο συνδυασμός των λειτουργιών, που μαζί συγκροτούν το πρόγραμμα, είναι προσαρμοσμένος σε έναν τυποποιημένο τρόπο ζωής. Το αναπόφευκτο αποτέλεσμα είναι να υποχρεώνονται όλοι να ταιριάζουν στην εικόνα που πρέπει να προβάλλουμε προς τα έξω, σύμφωνα με την οποία πρέπει να ενεργούμε, να τρώμε, να κοιμόμαστε, να μπαίνουμε στα σπίτια μας (...).» «Οι διαφορές που προκύπτουν από την ανάγκη του κάθε ατόμου να ερμηνεύει μια συγκεκριμένη λειτουργία με το δικό του τρόπο, ανάλογα με τις συνθήκες και τον τόπο, είναι αυτές που τελικά προσδιορίζουν την ταυτότητα του καθενός μας. Και επειδή είναι αδύνατον να προσαρμόσουμε τις ανάγκες όλων για να ταιριάζουν απόλυτα, πρέπει αν δημιουργούμε αυτή τη δυνατότητα προσωπικής ερμηνείας, μελετώντας και σχεδιάζοντας τα πράγματα κατά τρόπο που μπορούν πραγματικά να ερμηνευθούν. Δεν αρκεί να αφήνουμε απλώς περιθώριο για προσωπική ερμηνεία, με άλλα λόγια να σταματούμε το σχεδιασμό σε πιο πρώιμο στάδιο. Αυτό αναμφισβήτητα θα κατέληγε σε μεγαλύτερο βαθμό ευελιξίας, αλλά η ευελιξία δεν συμβάλλει απαραίτητα στην καλύτερη λειτουργία των πραγμάτων. Όσο δεν υπάρχει μια πραγματική διερεύνηση των επιλογών που προσφέρονται στους ανθρώπους, το

στερεοτυπικό μοντέλο δεν θα εξαφανιστεί. Αυτή η διεύρυνση μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν κάνουμε τα πράγματα που μας περιβάλλουν ικανά να διαδραματίζουν μια ποικιλία ρόλων, δηλαδή να προσλαμβάνουν διαφορετικές όψεις, ενόσω παραμένουν ίδια. (...)» Η έννοια του “Small Αrchitecture” έχει εισαχθεί στο αρχιτεκτονικό λεξιλόγιο τα τελευταία χρόνια και αφορά μικρές κατασκευές, στην πλειοψηφία τους κατοικίες, οι οποίες τονίζουν την ευελιξία και μεταβλητότητα της αρχιτεκτονικής. Σε μικρούς χώρους οργανώνονται όλοι οι αναγκαίοι για την κατοίκηση χώροι, εισχωρώντας ο ένας στον άλλον. Ευμετάβλητες και πολυχρηστικές επιφάνειες μετακινούνται, αποκαλύπτοντας κάθε φόρα διαφορετικό χώρο, μόνο όταν αυτός χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί. Χαρακτηριστικό των κτιρίων της κατηγορίας αυτής είναι ο πειραματισμός με τις διάφορες μορφές, πάνω στην προσπάθεια αξιοποίησης όσο το δυνατόν περισσότερου χώρου. Κατά καιρούς έχουν πραγματοποιηθεί διάφορα projects, με δημιουργία σύγχρονων κατασκευών ή με προσπάθεια ανάδειξης μικρών κατασκευών που έχει χρησιμοποιήσει η ανθρωπότητα στην ιστορία της, μέσω σύγχρονης έκφρασης. Η έννοια της νομαδικής κατοίκησης υπάρχει από τις απαρχές του κόσμου, ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει κάνει την επανεμφάνιση της στη σύγχρονη κοινωνία, ορίζοντας ως νομάδες του κόσμου ανθρώπους που βρίσκονται σε συνεχή κίνηση. Οι λόγοι για τους οποίους η έννοια του νομαδισμού έχει κάνει σε μεγάλο βαθμό την επανεμφάνισή της στη σύγχρονη κοινωνία, δε διαφέρει από αυτόν που έκανε τους προγόνους μας να μεταφέροντα από τη μία περιοχή στην άλλη, δηλαδή το βιοπορισμό, διαφέρει ωστόσο στα μέσα. Η ανάπτυξη των τεχνολογικών επιτευγμάτων στο χώρο των μέσων μαζικής επικοινωνίας, έχει κάνει δυνατή τη μετακίνηση, είτε μόνο για εργασία, είτε τη συνεχή μετακίνηση και για εργασία και για κατοίκηση. Επιπλέον, παρατηρείται ότι πραγματοποιούνται όλο και περισσότερα projects, τα οποία ασχολούνται με τη μετακίνηση της ίδιας της κατασκευής, όπου ο άνθρωπος κατοικεί. Παραδείγματα νομαδικών κατασκευών επεξεργάζονται τη δυνατότητα μεταφοράς της ίδιας της κατοικίας από το ένα μέρος στο άλλο. Η κλίμακά τους εκτείνεται από μικρά μεταφερόμενα σπίτια (η πιο απλή και παραδοσιακή μορφή είναι αυτή του τροχόσπιτου, το οποίο όμως σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως για παραθεριστικές εξορμήσεις) και φτάνουν στην κλίμακα του ρουχισμού.

Η σύγχρονη κατασκευή, λοιπόν, αξιοποιώντας τεχνολογικά εξελιγμένες δομές, όπως για παράδειγμα σπονδυλωτές δομές, έχει τη δυνατότητα να εξυπηρετήσει την απαραίτητη μεταβλητότητα της σύγχρονης κατοίκησης. Εκτός από κάποιες κατασκευαστικές σταθερές, το κτίσμα έχει προσαρμόσιμες παραμέτρους για να επιτρέπει τη διαρκή ανανέωση και εισαγωγή νέων στοιχείων. Ο χαρακτήρας του κτισίματος δεν είναι πλέον απαραίτητο να αποτελεί πλήρως προαποφασισμένη και προσχεδιασμένη ενέργεια. Και η ίδια η κατασκευή δεν γίνεται να είναι μόνιμη και σταθερή, από τη στιγμή που στεγάζει μία ζωή που βρίσκεται σε εξέλιξη. Οφείλει να είναι εύπλαστη, προσωρινή και δυναμική. Το κτίριο σχεδιάζεται από τον αρχιτέκτονα με στόχο να αλλάζει, να επεκτείνεται ή να περιορίζεται. Αυτή η κατασκευαστική μεθοδολογία επιτρέπει την ενσωμάτωση της κατοικίας σε όλες τις γεωγραφικές τοποθεσίες. Έχει ένα πολύ ευέλικτο σύστημα, το οποίο μπορεί να διαφοροποιείται και να προσαρμόζεται στις τοπικές προδιαγραφές και κλιματολογικές συνθήκες.

Διαμερισμα στη Μαδριτη απο τους Beriot Bernardini Arquitectos.

Songpa Micro Housing/ SsArchitects

“Pneumad’ / Min l day

“Nomadic Shelter / SALT siida workshop

Σχετικα με την προσαρμοστικοτητα

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΔΟΜΗ «Το γεγονός ότι το χτίσιμο ασκείται συλλογικά, ότι είναι μια δραστηριότητα που αφορά το σύνολο των μελών της κοινότητας, ότι ασκείται από τον καθένα και από όλους μαζί, παντού και πάντοτε, αποδυναμώνει τον χαρακτήρα του χτισίματος ως πλήρως προαποφασισμένης και προσχεδιασμένης επενέργειας ενός δρώντος υποκειμένου.» Παύλος Λέφας, “Αρχιτεκτονική και κατοίκηση, από τον Heidegger στον Koolhaas”.

Modular design (αρθρωτός σχεδιασμός) ονομάζεται μία σχεδιαστική προσέγγιση η οποία διαιρεί ένα σύστημα σε μικρότερα κομμάτια, που μπορούν να δημιουργηθούν ανεξάρτητα και να χρησιμοποιηθούν σε διαφορετικά συστήματα. Ένα αρθρωτό σύστημα χαρακτηρίζεται από λειτουργικό καταμερισμό σε διακριτά και επαναχρησιμοποιήσιμα στοιχεία, αυστηρή χρήση καλώς ορισμένων κομματιών και εκτενή χρήση βιομηχανικών προδιαγραφών για την παραγωγή των αρθρωτών στοιχείων. Τα κομμάτια που αποτελούν την κατασκευή είναι ως επί το πλείστων προκατασκευασμένα και συναρμολογούνται στο σημείο τοποθέτησης. Χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο σήμερα, καθώς ο τρόπος κατασκευής επιτρέπει τη μεταβλητότητα και την επανάληψη, στοιχείων πολλαπλής χρήσης, όπως οριζόντιες, κάθετες και κεκλιμένες επιφάνειες. Παρόλο που παραδείγματα αρθρωτούσχεδιασμού παρατηρούνται από πολύ παλιά, τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα έχουν δώσει τη δυνατότητα κατασκευής ιδιαίτερα σύνθετων κατασκευών οι οποίες, χάρη στις ιδιότητες της σχεδιαστικής αυτής μεθοδολογίας δίνουν αποτελεσματικές και αισθητικά αποδεκτές λύσεις, χωρίς να υστερούν σε λειτουργικότητα και καλαισθησία. Η βασική πρόθεση στο Habitat 67 του Moshe Sadie στο Montreal του Canada ήταν η δημιουργία ενός ευέλικτου συστήματος κατοικιών, που θα προσέφερε καλύτερη ποιότητα ζωής από αντίστοιχα παραδείγματα. Τα διαμερίσματα αποτελούνταν από επαναλαμβανόμενες κυβικές μονάδας, τοποθετημένες ελεύθερα στην κάτοψη. Τα όρια των διαμερισμάτων δεν ήταν πάντα σαφή και εξαρτώνται από τα όρια των όμορων διαμερισμάτων, πυροδοτώντας μία γόνιμη διαδικασία συζήτησης για την επεξεργασία του χώρου. Η ευελιξία αυτή ενίσχυε την δυνατότητα ανάπτυξης ημιυπαίθριων χώρων ανάμεσα στις μονάδες, ευνοώντας την κοινωνική επαφή. Μέχρι και σήμερα αποτελεί πρότυπο συλλογικής κατοίκησης. Συνεπώς, η μεταβλητότητα της κατασκευής και η δυνατότητα να ορίζει ο ένοικος τον χώρο του μπορούν να εκφραστούν χωρικά μέσω της κυτταρικής δομής κατοίκησης. Ένα σύστημα που διαιρείται σε τμήματα – κύτταρα, τα οποία λειτουργούν ανεξάρτητα και μπορούν να ανήκουν και σε άλλα συστήματα, όταν και εάν χρειαστεί. Τα κύτταρα αποτελούν επαναλαμβανόμενες μονάδες, που μπορούν να είναι πλήρως προκατασκευασμένες και να προστίθενται ή να αφαιρούνται στη συνολική κατασκευή, ανάλογα με τις απαιτήσεις. Ο βασικός περιορισμός των προκατασκευασμένων τμημάτων είναι ο σχεδιασμός τους τέτοιο τρόπο, ώστε να ενσωματώνονται στο υπάρχον

πλέγμα υποδοχής τους, για να αποτελέσουν κομμάτι της συνολικής κατασκευής. Τέλος, η κυτταρική δομή διευκολύνει τη σχετική τυποποίηση των μεγεθών, με αποτέλεσμα ο αρχιτέκτονας να μπορεί να ορίσει τυπολογίες. Ο χρήστης επιλέγει τα στοιχεία που επιθυμεί από έναν τυπολογικό κατάλογο, ορίζοντας τελικά μία ξεχωριστή κατοικία, ανάλογα με τις δικές του ανάγκες και επιθυμίες.

B-AND-BEE: Κατασκευες διανυκτερευσησ σε χωρους φεστιβαλ

My MicroNY, πολυκατοικια με modular κατοικιεσ στη Νεα Υορκη

Ηαβιτατ 67 / Moshe Sadie / Montreal, Canada

Σημερα

ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Μελλον (?) ΠΡΟΤΑΣΗ

Β. ΥΒΡΙΔΟΠΟΙΗΣΗ

«Το πιο γνωστό προϊόν αρχιτεκτονικής είναι, φυσικά, η κατοικία. Επειδή η παρουσία της είναι παντού, αποτελεί την πιο λεπτομερή και ταυτόχρονα την πιο ευμετάβλητη γενική μορφή. Μπορεί να στεγάζει ένα άτομο ή εκατό οικογένειες, μπορεί να έχει χτιστεί από πέτρα, ξύλο, πηλό, τσιμέντο ή μέταλλο ή από πολλά υλικά μαζί – ακόμα και χαρτί, γρασίδι ή χιόνι. Οι άνθρωποι έχουν φτιάξει τα σπίτια τους στις σπηλιές άγονων βουνών και σπίτια από δέρματα ζώων παίρνοντάς τα μαζί τους στην πορεία, έχουν χρησιμοποιήσει δέντρα για στέγες αγκυρώνοντας τα σπίτια τους στους ζωντανούς κορμούς τους. Η επιτακτική ανάγκη των κατοικιών, σε όλες τις συνθήκες, από τους πόλους που είναι νεκροί σαν το φεγγάρι μέχρι τις σπάταλες Μεσογειακές χώρες, έχει προκαλέσει την αξιοποίηση κάθε μέσου κατασκευής. Το σπίτι είναι το σχολείο του κατασκευαστή. Αλλά οι μεγάλες αρχιτεκτονικές ιδέες σπάνια έχουν προκύψει από ανάγκες εντός της οικίας. Έχουν προκύψει ως ναός, τάφος, φρούριο, δημαρχείο, θέατρο. Ο λόγος είναι αρκετά απλός: η φυλετική κουλτούρα είναι συλλογική, και ως εκ τούτου ουσιαστικά δημόσια. Όταν ο Εαυτός γίνεται συλλογικός, όπως μέσα στη φυλή, ο Κόσμος του είναι κοινόχρηστος, και για την ατομικότητά του, είναι το σπίτι. Η συμβολική έκφραση είναι κάτι που απέχει μίλια από το σχεδιασμό και τη σωστή οργάνωση. Δεν προτείνει πράγματα για να κάνουμε, αλλά ενσωματώνει το συναίσθημα, το ρυθμό, το πάθος ή τη νηφαλιότητα, την επιπολαιότητα ή το φόβο με τα οποία όλα γίνονται. Αυτή είναι η εικόνα της ζωής που είναι δημιουργημένη στα κτίρια.» S. Langer, Feeling and Form(1953) «Το σπίτι χτίζεται ασφαλώς για ανθρώπους. Δεν μπορεί παρά να είναι ένα αστείο όταν διάφοροι προφήτες της αρχιτεκτονικής μιλάνε για “μηχανή κατοίκησης” και εννοούν το σπίτι. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τις επιπτώσεις της έννοιας “μηχανή κατοίκησης”, μιας μηχανής που έχει ως προϊόν της την κατοίκηση, δηλαδή την εργασία, το φαγητό, τον ύπνο, την ανατροφή των παιδιών, την παρέα.» Bruno Taut «Tο ενδιαφέρον για τον αρχιτέκτονα είναι ακριβώς να προτείνει χώρους που θα μπορούσαν πράγματι – κάπως, κάποτε– να κατοικούνται, αλλά που τώρα δεν είναι αυτονόητο ότι αυτό μπορεί να συμβεί. Δυστυχώς ένα προαποφασισμένο πρόγραμμα κατασκευής εξωθεί τον αρχιτέκτονα να απαρνείται τον πρωταρχικό του ρόλο, που είναι να ακυρώνει ορισμένα κλισέ, να δημιουργεί εναλλακτικές αντιλήψεις για τη χρήση και έτσι να ανασχεδιάζει τον τρόπο που βιώνεται ένας χώρος», Α. Antonas

Η κατοικία έχει δεχτεί ανά τους αιώνες τροποποιήσεις και μεταποιήσεις, ανάλογα με τις ανάγκες των ενοίκων και της εκάστοτε εποχής. Χωρικά, η κατοικία αποτελεί το παλαιότερο κτίσμα που έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος, ξεκινώντας από το πλήρως φυσικό χώρο, αυτόν που του προσέφερε η φύση, δηλαδή τη σπηλιά και φτάνοντας σήμερα στο πλήρως δομημένο και ελεγχόμενο από τον άνθρωπο περιβάλλον, τις πόλεις και τις κατοικίες μέσα σε αυτές. Η κατοικία αποτέλεσε και συνεχίζει, σε κάποιο βαθμό, να αποτελεί τον χωρικό διαμεσολαβητή μέσω του ανθρώπου και του εξωτερικού περιβάλλοντος. Χαρακτηριστικά ο Emmanuel Levinas γράφει: «Το διαμένειν είναι περισυλλογή, μια έλευση προς το εγώ, μια μόνωση στο εγώ, όπως σε μια φιλόξενη γη». ( EmmanuelLevinas, “Ολότητα και Άπειρο, Δοκίμιο για την εξωτερικότητα”). Αντίστοιχα, η ίδια η αρχιτεκτονική αποτελεί το διαμεσολαβητή μέσω του δομημένου περιβάλλοντος και του ανθρώπου. «Η αρχιτεκτονική δεν οργανώνει απλώς τον πραγματικό φυσικό χώρο, αλλά δημιουργεί επιπλέον και ένα χώρο “δυνητικό” ή “πλασματικό” (…) Η Αρχιτεκτονική γενικά θεωρείται η τέχνη του χώρου, εννοώντας τον πραγματικό, τον πρακτικό χώρο. Και το κτίριο θεωρείται με τόση βεβαιότητα ως η κατασκευή ενός πράγματος που καθορίζει και οργανώνει χωρικές ενότητες, που όλοι μιλούν για την αρχιτεκτονική ως “χωρική δημιουργία” χωρίς να ρωτάνε τι έχει δημιουργηθεί, ή πώς εμπλέκεται ο χώρος. Οι έννοιες της οργάνωσης χώρου και της δημιουργίας χώρου διαρκώς εναλλάσσονται και η πρωτογενής ψευδαίσθηση δίνει τη θέση της στην πρωτογενή πραγματικότητα. (…) Ο Αρχιτέκτονας δημιουργεί την εικόνα: μια φυσική παρουσία στο ανθρώπινο περιβάλλον, που εκφράζει τα χαρακτηριστικά ρυθμικά λειτουργικά πρότυπα που συνιστούν τον πολιτισμό. Τέτοια πρότυπα είναι οι εναλλαγές του ύπνου και της αφύπνισης, του ριψοκίνδυνου και της ασφάλειας, της συναισθηματικής φόρτισης και της ηρεμίας, της λιτότητας και της εγκατάλειψης, της ομαλότητας και των απρόοπτων της ζωής.», γράφει η S. Langer. Κάθε εποχή και κάθε περιοχή έχει να αναδείξει διαφορετικούς τύπους κατοικιών, με διαφορετικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες, ανάλογα με τις συνθήκες που επικρατούν. Ιστορικά παρατηρείται τόσο η εμφάνιση όσο και η εξέλιξη της συλλογικής κατοίκησης και της πολυκατοικίας από την αρχαιότητα, σε διαφορετικές περιοχές και ιστορικές περιόδους Κατοικίες που υπερβαίνουν τα 20 μέτρα σε ύψος και στεγάζουν πάνω από μία οικογένειες στο ίδιο οικοδόμημα υπάρχουν από την αρχαιότητα. Παραδείγματα εμφανίζονται στην αρχαία και μεσαιωνική Ρώμη, την

Υεμενη, 16οσ αιωνασ

Ψηφιακη αναπαρασταση των Insulae στη Ρωμη

Υεμένη και την αρχαία Αίγυπτο, ωστόσο λίγα κτίσματα σώζονται μέχρι σήμερα καθώς, ακόμα και στην εποχή τους ήταν συνηθισμένο φαινόμενο ψηλά κτίρια να πέφτουν, λόγω έλλειψης κατάλληλων υλικών και επαρκών στατικών μεθόδων. Εξαίρεση αποτελούν πολλά μεσαιωνικά κτίσματα, κυρίως στην Ιταλία. Οι αρχαίες αυτές πολυκατοικίες εμφανίζονται σε αστικά, για τα δεδομένα της εκάστοτε εποχής, κέντρα. Οι χρήσεις των ορόφων έρχονται σε συμμόρφωση με τις σύγχρονες χρήσεις, δηλαδή εμπόριο στο ισόγειο και το πατάρι και κατοικίες στους επάνω ορόφους. Λόγω έλλειψης εύκολης ανάβασης, οι κατοικίες στους κάτω ορόφους ήταν οι πιο δημοφιλείς και “πλούσιες’. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα της αρχαιότητας αποτελούν τα Insulae. Έτσι ονομάζονταν οι πρώιμες πολυκατοικίες, κατασκευασμένες στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, οι οποίες και στέγαζαν τη πλειοψηφία του πληθυσμού της Ρώμης. Αποτελούσαν κατασκευάσματα τεσσάρων ή πέντε ορόφων και κτίζονταν κυρίως με ξύλο, τούβλα από λάσπη και μετέπειτα από μια πρώιμη μορφή σκυροδέματος. Κάθε Insulae αποτελούνταν από περίπου 6 με 7 διαμερίσματα, δεν ξεπερνούσε συνολικά τα 330 τμ και μπορούσε να στεγάσει πάνω από 40 ανθρώπους. Η ανοικοδόμηση πανομοιότυπων κατοικιών σε ταυτόχρονο χρόνο για τη στέγαση πολλών οικογενειών εμφανίζεται ξανά το 16ο αιώνα, με τη μορφή των κατοικιών εν σειρά (terraced ή rowhouses) στη Γαλλία και την Αγγλία. Παρότι εμφανίζονται το 16ο αιώνα, η μεγαλύτερη ανάπτυξη σημειώνεται μετά τη Βιομηχανική επανάσταση και τη συρροή πλήθους εργατών στα αστικά κέντρα. Ένα από τα πρώτα παραδείγματα κατοικιών εν σειρά που σώζονται μέχρι και σήμερα είναι οι κατοικίες στην Place des Vosges (παλαιότερα Place Royale), στο Παρίσι, στην περιοχή Marais. Κτίστηκε περί τα 1605 με 1612 από τον Ερρίκο IV. Την εποχή εκείνη αποτέλεσε μεγάλη καινοτομία το γεγονός ότι όλες οι κατοικίες κατασκευάσθηκαν με τα ίδια χαρακτηριστικά, τόσο σε κάτοψη και διάταξη, όσο και σε εξωτερική όψη. Οι ένοικοι των πολυτελών αυτών κατοικιών αυτών ήταν κυρίως επιφανείς άνθρωποι της κοινωνίας του Παρισιού, ενώ η πλατεία γύρω από την οποία κτίσθηκαν θεωρούνταν ‘αριστοκρατική’. Σήμερα στη θέση των κατοικιών αυτών στέκονται νεότερα κτίσματα του 19ου αιώνα, καθώς τα αρχικά καταστράφηκαν κατά τη βιομηχανική επανάσταση. Ένα ακόμα παράδειγμα άξιο αναφοράς είναι οι πολυκατοικίες του Haussmann, οι οποίες και πρωτοστατούν σε πολλούς μεγάλους δρόμους του Παρισιού και καλύπτουν ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα. Η καινοτομία

Place des Vogues / περιοχη Marαιs, Παρισι, Γαλλια / Ημερομηνια κατασκευησ: περι τα1850

Τυπικεσ κατοικιεσ εν σειρα Haussmann / Boulevard Haussmann, Παρισι, Γαλλια / Ημερομηνια κατασκευησ: περι τα1860

έγκειται στο γεγονός ότι ο Haussmann αντιμετώπισε τις κατοικίες όχι ως ξεχωριστά οικοδομήματα, αλλά ως ενιαία κτίσματα μίας ομοιόμορφης όψης. Τα κτίσματα αυτά ήταν ως και 24 μέτρα ψηλά, με φάρδος που έφτανε και τα 18 μέτρα. Το εσωτερικό, σε αντίθεση με το εξωτερικό που ελέγχονταν πλήρως από το δήμο του Παρισιού, επέτρεπε στους ενοίκους να δημιουργήσουν το δικό τους χώρο. Το ισόγειο και ο ημιώροφος συνήθως ήταν χώρος εμπορίου. Ο δεύτερος όροφος διέθετε συνήθως τα πιο ακριβά διαμερίσματα. Ο τρίτος και τέταρτος όροφος είχαν ίδια χαρακτηριστικά με τον δεύτερο, ίσως όχι τόσο ακριβά υλικά και τέλος, η σοφίτα ήταν μικρή σε τετραγωνικά και χρησιμοποιούνταν από ενοίκους χαμηλού εισοδήματος ή το υπηρετικό προσωπικό των διαμερισμάτων των κάτω ορόφων. Στην Αγγλία τα πρώτα ενιαία μέτωπα κατοικιών πραγματοποιήθηκαν μετά την Μεγάλη Πυρκαγιά του 1666, όταν ο Nicholas Barbon ξεκίνησε να ανακατασκευάζει την πόλη. Οι κατοικίες αυτές κτίστηκαν με σκοπό να στεγάζουν την οικογένεια και τους υπηρέτες σε ένα οικοδόμημα, συνήθεια πρωτοποριακή για την εποχή, η οποία και χαρακτηρίσθηκε τότε ως την “υπέρτατη μορφή ζωής”. Η σάλα μετατράπηκε στο μεγαλύτερο και κοινωνικότερο δωμάτιο του σπιτιού, όπου η αριστοκρατία διασκέδαζε και εντυπωσίαζε τους συνδαιτυμόνες της. Κατά τον 17ο και 18ο αιώνα τα υλικά που χρησιμοποιούνταν ήταν τοπικά, ενώ στο εσωτερικό υπήρχαν μικρά δωμάτια, κυρίως λόγω στατικών περιορισμών. Κατά τη βιομηχανική επανάσταση, το 19ο αιώνα, με τη μαζική εισροή εργατών στα μεγάλα αστικά και βιομηχανικά κέντρα, η κατοικία εν σειρά αποτέλεσε την πιο οικονομική λύση στέγασης πολλών ανθρώπων σε σχετικά περιορισμένο χώρο. Αρχικά στις κατοικίες, ακολουθήθηκε το μοντέλο της μονόχωρης κατοικίας, ωστόσο ο ελάχιστος χώρος που αντιστοιχούσε σε μία οικογένεια δημιουργούσε ανθυγιεινές και άθλιες συνθήκες διαβίωσης, γεγονός που αποτέλεσε και τη γενεσιουργό αιτία για τον μετασχηματισμό της κατοικίας και τη μετάβαση από το ένα δωμάτιο στα πολλά, για κάθε οικογένεια. Οικογένειες των δέκα ατόμων στοιβάζονταν σε μικρά δωμάτια, χωρίς να έχουν ληφθεί μέτρα υγιεινής. Ουσιαστικά, οι ιδιοκτήτες μιας αγροτικής κατοικίας μετατράπηκαν σε βιομηχανικούς εργάτες αναδεικνύοντας την ανάγκη για κατασκευή εργατικών κατοικιών. Το ζήτημα της κατοικίας αποτελούσε θέμα βαρύνουσας σημασίας. Ο Engels, στο βιβλίο “Για το ζήτημα της κατοικίας” αναλύει τις πτυχές του προβλήματος, αναγνωρίζοντας ως διέξοδο την κρατική βοήθεια και την κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής.

Χαρακτηριστικο δειγμα βρετανικων κατοικιων εν σειρα / Bath, M. Bretania

Πλατεια Grosvenor, ενα απο τα πρωτα παραδειγματα κατοιkιων εν σειρα στη Μ. Βρετανια / Πινακασ εποχησ

Γράφει χαρακτηριστικά: «Οι μεγάλοι εργοστασιάρχες στην ύπαιθρο, ιδίως στην Αγγλία, αντιλήφθηκαν από καιρό ότι το χτίσιμο εργατικών κατοικιών δεν είναι μόνο μια ανάγκη, αλλά και κάτι που αποδίδει πολύ καλό κέρδος. Με αυτόν τον τρόπο στην Αγγλία δημιουργήθηκαν ολόκληρα χωριά, πολλά από τα οποία εξελίχθηκαν αργότερα σε πόλεις.» Η έννοια της εργατικής κατοικίας εμφανίζεται για πρώτη φορά στις μεγάλες διεθνείς βιομηχανικές εκθέσεις του 19ου αιώνα. Το μοντέλο εργατικής κατοικίας στη διεθνή έκθεση του 1851αποτέλεσε το πρώτο μοντέλο εργατικής κατοικίας. Κάθε διαμέρισμα αντιστοιχεί σε μία οικογένεια. Κύριο χαρακτηριστικό του κάθε διαμερίσματος είναι η οργάνωση τριών διακριτών χώρων για ύπνο, που εξασφαλίζουν την ηθική και την αναπαραγωγή στην οικογένεια, έννοιες με τις οποίες ταυτίστηκε. Εξαιρετικές συνθήκες για την εποχή, όπου ζούσαν 20 με 30 άτομα σε κάθε διαμέρισμα. Η θέση των υπνοδωματίων των παιδιών σε σχέση με τη γενική οργάνωση της κάτοψης καθορίζεται από την ανάγκη της επιτήρησης των παιδιών από τους γονείς. Η εισαγωγή ραφιών και ντουλαπιών αποτελεί την πρώτη απόπειρα στοιχείων επίπλωσης στην εργατική κατοικία. Παραδείγματα παρατηρούνται σε όλες τις γρήγορα αναπτυσσόμενες χώρες της Ευρώπης μετά τη βιομηχανική επανάσταση, με την Αγγλία και τη Ρωσία να πρωτοστατούν. Αρχικά χρησιμοποιήθηκαν ήδη υπάρχοντες τύποι κατοικιών, όπως η κατοικία εν σειρά στην Γαλλία και την Αγγλία, ωστόσο όσο περισσότερο εξελίσσονταν τα υλικά, οι μέθοδοι αλλά και οι ανάγκες για μεγαλύτερη στέγαση, οι κατοικίες άρχισαν να ακολουθούν περισσότερο το μοντέλο της πολυκατοικίας (TowerHouse). Ειδικότερα μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο, την ανάπτυξη του Μοντέρνου κινήματος και την εφεύρεση του ανελκυστήρα, ο τύπος της πολυκατοικίας μονοπώλησε σχεδόν το ενδιαφέρον, προκαλώντας ένα δεύτερο κύμα ταχείας οικιστικής ανάπτυξης, αυτή τη φορά αποκλειστικά καθ’ ύψος, σε όλες σχεδόν τις Ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις. Στην εγκαθίδρυση του Σοβιετικού κράτους, τα Σπιτια της Κολεκτιβασ στη Ρωσία του 1920 ήταν σπίτια κοινόβια, όπου οι ένοικοι δεν είχαν ατομική ιδιοκτησία, αλλά μετείχαν από κοινού στην παραγωγή, διαχείριση και απολαβή υλικών αγαθών. Ήταν η δημιουργία ενός τύπου κατοικίας που θα λειτουργούσε σαν μεταβατικό στάδιο προς το αυθεντικό κολεκτιβιστικό σχήμα. Προσπαθώντας να εκφράσουν μία ισορροπημένη σχέση ανάμεσα στους ιδιωτικούς και τους κοινόχρηστους χώρους, ενίσχυσαν υπερβολικά τους κοινόχρηστους, με ιδιωτικά δωμάτια 15 τετραγωνικών για κάθε οικογένεια. Ο Τύπος κατοικιας F εμφανίζεται στη Σοβιετική

Εργατικες Κατοικιες , Ρωσια / Αρχεσ 20ου αιωνα

Εργατικες Κατοικιες , Ρωσια / Αρχεσ 20ου αιωνα / Εσωτερικη αποψη κοινοχρηστων χωρων

Εργατικες Κατοικιες , Ρωσια / Αρχεσ 20ου αιωνα / κατοψη οροφου

Ένωση την περίοδο του κονστρουκτιβισμού και αποτελεί σημαντικό στάδιο για την πορεία προς την κοινοβιακή κατοίκηση, με τη συλλογική χρήση κοινόχρηστων εξυπηρετήσεων. Διαφοροποιεί τις κοινωνικές από τις οικογενειακές λειτουργίες και προσπαθεί να δώσει κίνητρα για την εκτενέστερη χρήση των κοινόχρηστων χώρων. Αντίστοιχα, Η DOM – KOMMUNA αποτέλεσε το μοντέλο στέγασης που δεν προέκυψε μόνο ως μια αναγκαία απάντηση στην μεγάλη στεγαστική κρίση, αλλά ως ένας «νέος κοινωνικός συμπυκνωτής» της εποχής, που θα συνέβαλε στην επιτάχυνση της κοινωνικής προόδου της Σοβιετικής Ένωσης, με βάση την μαρξιστική ιδεολογία. Δημιουργήθηκε για την κατάργηση των ταξικών διαφορών μεσκοπόνα καθιερώσειένα νέο πρότυποστέγασης, και λειτουργούσε σαν μια μικρή αυτόνομη κοινότητα περιλαμβάνοντας εκτός της χρήσης της κατοικίας και μια σειρά από υπηρεσίες. Στην Ελλάδα, που αποτελούσε ακόμα νεαρό κράτος, η κρατική προσοχή ασχολήθηκε εκτενώς με το θέμα μετά τη μικρασιατική καταστροφή, όπου έπρεπε να στεγαστούν εκατομμύρια προσφύγων. Ως λύση κατασκευάστηκαν ειδικά οικήματα. Το έργο της προσωρινής στέγασης ανέλαβε αρχικά το Ταμειο περίθαλψης Προσφύγων, όπου την κάθε μονάδα δεν αποτελούσε το οίκημα, αλλά το δωμάτιο, αφού κάθε δωμάτιο αντιστοιχεί σε μία οικογένεια. Η ποιότητα των κτισμάτων ήταν πολύ χαμηλή λόγω φτηνών υλικών, και μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μόνο ως προσωρινές λύσεις, παρόλα αυτά αποτελούσαν τις μόνιμες κατοικίες των προσφύγων. Πιο εκτεταμένη και επίσημη γίνεται η προσπάθεια κατά την κατασκευή των πρώτων προσφυγικών της ΕΑΠ (Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων).Σχεδιάστηκαν 3 διαφορετικές τυπολογίες σε διαδοχικά χρονικά διαστήματα, που περιελάμβαναν δωμάτια για κάθε οικογένεια και κοινόχρηστη κουζίνα. Σύνολα κτισμένα στην ανθρώπινη κλίμακα εστίαζαν στη διατήρηση της κοινωνικότητας στις γειτονιές, λόγω έλλειψης χώρου εντός της κατοικίας.Η ανάπτυξη καθ’ ύψος, μέσω της πρότασης για κατασκευή τριώροφων πολυκατοικιών θεωρήθηκε αποτελεσματική και κοντά στην κλίμακα της πρωτεύουσας. Ειδικά στα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, προσπάθησαν να δώσουν έμφαση σε κοινόχρηστους χώρους και χώρους εκτόνωσης, με εξώστες για κάθε μονάδα και κοινόχρηστους χώρους πλυντηρίων στα δώματα. Το κάθε διαμέρισμα ήταν εξοπλισμένο με χώρους υγιεινής και κουζίνα για κάθε οικογένεια. Η επιστροφή των στρατιωτών μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε στο δεύτερο μεγάλο κύμα εσωτερικής

Unite d’ Habitation / LeCorbusier/ Βερολινο, Γερμανια

Εγκαταστασεισ της Ε.Α.Π. (επιτροπη / Ελλαδα

αποκατστασησ προσφυγων)

Villagio Mateotti / GiancarloDeCarlo / Τερνι, Ιταλια

Karl Marx Hof / Biennh, Αυστρια

μετανάστευσης και είχε ως συνέπεια την εκ νέου ανοικοδόμηση των αστικών κέντρων. Με αυτό το κύμα ανοικοδόμησης εισήχθη και ο όρος της προκατασκευής (prefabrication) και της τυπολογίας στα διαμερίσματα, ξεκινώντας από το Βερολίνο και στη συνέχεια σε όλη την κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Ο γάλλος εκπρόσωπος του Διαφωτισμού Αντουάν Κρισοστόμ Κατραμέρ ντε Κινσί, ο οποίος τονίζει: «Η λέξη τύπος δεν παρουσιάζει τόσο την εικόνα ενός πράγματος προς τέλεια αντιγραφή ή προς τέλεια απομίμηση όσο την ιδέα ενός στοιχείου που πρέπει να χρησιμεύσει ως κανών στο μοντέλο. (...) Το μοντέλο, νοούμενο αναφορικώς προς τη διαδικασία πραγματοποίησης της τέχνης, είναι ένα αντικείμενο συμφώνως προς το οποίο καθένας δύναται να συλλάβει έργα τα οποία δεν θα ομοιάζουν ουδόλως μεταξύ τους. Τα πάντα είναι ακριβή και δεδομένα στο μοντέλο· τα πάντα είναι λίγο πολύ ασαφή στον τύπο». Το Karl Marx Hof στη Βιέννη της Αυστρίας θεωρείται το μακρύτερο κτίσμα παγκοσμίως με κύρια χρήση την κατοικία (1 χλμ όψη και εκτείνεται σε τέσσερις στάσεις τραμ) και κτίστηκε το 1927 για να στεγάσει την εργατική τάξη της εποχής, στη Σοσιαλιστική Βιέννη, μετά τον Α’ παγκόσμιο πόλεμο. Τα διαμερίσματα ήταν από 30 έως 60 τ.μ. και κτίσθηκε για να στεγάσει περίπου 5 χιλιάδες κατοίκους. Το Unite D’ Habitation του LeCorbusier δημιουργήθηκε το 1947 για την αποκατάσταση των αστέγων του Β’ παγκοσμίου Πολέμου και εξέφραζε τη θεώρηση του αρχιτέκτονα για τη σύγχρονη κατοίκηση, «Το σπίτι είναι μια μηχανή για να κατοικείς. Λουτρό, ήλιος, ζεστό νερό, κρύο νερό, επιθυμητή θερμοκρασία, συντήρηση τροφίμων, υγιεινή». Θεωρούσε πως η κατοικία αποτελεί καταφύγιο για τον άνθρωπο, που έπρεπε όμως να εκσυγχρονιστεί, μέσω της μείωσης της σπατάλης χώρου και την έμφαση στον ηλιασμό, τον αερισμό και τη λειτουργικότητα. Το κτήριο έχει 18 ορόφους και 337 διαμερίσματα, κάθε ένα από τα οποία αποτελείται από έναν ολόκληρο όροφο και ένα πατάρι. Ο κάτω όροφος περιλαμβάνει καθιστικό και κουζίνα, ενώ το πατάρι περιλαμβάνει υπνοδωμάτια και χώρο υγιεινής, διακρίνοντας έτσι το χώρο με βάση τη λειτουργία. Η Unite είναι ένα κτίριο block σχεδόν ανεξάρτητο, καθώς στέγαζε κοινόχρηστες λειτουργίες, όπως εμπορικά καταστήματα, εστιατόριο, γυμναστήριο, βρεφονηπιακό σταθμό. Παρ’ όλα αυτά οι ένοικοι προτίμησαν να εξυπηρετούν αυτές τις ανάγκες τους ψωνίζοντας εκτός κτηρίου, στην πόλη, αφήνοντας τους ορόφους αυτούς ερημωμένους. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι αποτελεί ένα από τα πρώιμα παραδείγματα megastructure- κτιρίου μικτής χρήσης.

CS # 1 / J. R. Davidson

CS # 6 / Richard Neutra

Το Villagio Mateotti στο Terni της Ιταλίας, του GiancarloDeCarloείναι εργατικές κατοικίες που χτίστηκαν το 1972. Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν η οργάνωση του συγκροτήματος με βάση την εσωτερική σε αυτό κίνηση, η οποία πραγματοποιείται με διαδρόμους – πεζοδρόμους εγκάρσιους και αξονικούς, γέφυρες και κλίμακες, δίνοντας τη δυνατότητα μετάβασης σε κάθε σημείο του συγκροτήματος, είτε σε ισόγειο είτε σε όροφο. Ο DeCarlo τόνιζε τη σημασία των λεπτομερειών, που βοηθούν στην εξυπηρέτηση των ψυχολογικών αναγκών των χρηστών, πέρα από τη λειτουργικότητα. Το κτήριο στέγαζε κοινόχρηστες λειτουργίες, όπως σχολεία και καταστήματα. Ο αρχιτέκτονας έχοντας στο μυαλό του ότι οι ένοικοι μπορεί να αλλάξουν, σχεδίασε πολλούς τύπους κατοικιών, με δυνατότητα αναδιοργάνωσης των χώρων. Τα Case Study Houses ήταν ένα πειραματικό πρόγραμμα που έγινε στην Αμερική, στο Λος Άντζελες, υπό την αιγίδα του περιοδικού αρχιτεκτονικής και design“Arts&Architecture”, και ειδικότερα της εκδότριάς του, John Entenza. Αποτελούν ένα μεταβατικό στάδιο, καθώς χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες στρατιωτών, χωρίς όμως να διαθέτουν τα βασικά στοιχεία των εργατικών κατοικιών και των σύγχρονων πολυκατοικιών. 36 πρωτότυπες κατοικίες, τα σχέδια των οποίων θα αποτελούσαν το μοντέλο για φθηνές και γρήγορες κατασκευές, κατασκευάστηκαν με σκοπό τη συμμετοχή στην οικοδομική έκρηξη της περιόδου για τη στέγαση των εκατομμυρίων στρατιωτών που επέστρεφαν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το σχεδιασμό των κτιρίων ανέλαβαν μερικά από τα μεγαλύτερα ονόματα της αρχιτεκτονικής, όπως οι Richard Neutra, οι Charles & Ray Eames, J. R. Davidson και Ralph Rapson, οι οποίοι έδιναν το στίγμα τους σε κάθε κατοικία. Παρόλο που όλα τα κτίρια πραγματοποιήθηκαν υπό την αιγίδα του περιοδικού και είχαν σκοπό την στέγαση της ίδιας κοινωνικής ομάδας ανθρώπων, υπάρχει πλήρης ανομοιότητα μεταξύ των κτισμάτων, τόσο στη μορφή, όσο και στον τρόπο αντιμετώπισης των προτύπων κατοίκησης. Παρακάτω παρατίθενται κάποια παραδείγματα, τα οποία παρουσιάζουν ενδιαφέρον ως προς τα λειτουργικά πρότυπα και τη μεταβλητότητα της κατασκευής. Επί παραδείγματι, το CSH #1 του J. R. Davidson αποτελεί μία άνετη κατοικία, που δίνει έμφαση στη δυνατότητα ανεξάρτητης χρήσης των λειτουργιών από το ζευγάρι, τοποθετώντας δύο τουαλέτες στην κρεβατοκάμαρα. Επισημαίνει επίσης την ανάγκη εύκολης πρόσβασης στην κουζίνα οποιαδήποτε ώρα της ημέρας. Στο CSH #6 του Richard Neutra η κατοικία χωρίζεται σε τέσσερις τομείς, τον τομέα της εισόδου, τον κοινωνικός τομέας, ο οποίος ενισχύει τη συναναστροφή, τον τομέα

της άθλησης, και τον τομέα πρακτικών χρήσεων, όπως η κουζίνα και το μπάνιο. Σταδιακά, οι πολυκατοικίες της εργατικής τάξης, με την εξέλιξη της κοινωνίας και των επαγγελματικών απαιτήσεων, μετατρέπονται σε πολυκατοικίες- διαμερίσματα της μεσαίας τάξης, πολλαπλές κατοικίες δηλαδή, τοποθετημένες στην ίδια κατασκευή, επεκτεινόμενη καθ’ ύψος, οι οποίες όμως δεν εξαρτώνται, ούτε προκαθορίζονται από κρατικές συντεταγμένες. Η χρήση της είναι ευρεία και απευθύνεται σε κάθε περίπτωση κατοίκησης. Παγιώνεται ως κυρίαρχο στοιχείο μίας νέας αστικής νοοτροπίας, ανασχηματίζοντας παράλληλα και το αστικό τοπίο. Οι προδιαγραφές για την ενοικίαση ή αγορά ενός διαμερίσματος δεν υπάρχουν πλέον, όπως υπήρχαν και υπάρχουν ακόμα για τις εργατικές κατοικίες. Πάνω σε αυτό το μοντέλο κατοίκησης πλέον, ο αρχιτεκτονικός χώρος έχει να επιδείξει πλήθος αξιόλογων παραδειγμάτων, τα οποία άλλοτε είναι συμβατά και επαναλαμβανόμενα, άλλοτε μοναδικά και ιδιαίτερα, με διαφορετικούς τρόπους κατασκευής και μορφών. Τα παραπάνω υλοποιημένα παραδείγματα οδηγούν σε κάποια συμπεράσματα. Η διαδικασία της κατοίκησης περιλαμβάνει το ευρύ φάσμα των δραστηριοτήτων του ατόμου εντός της οικίας του, την ουσία του «διαμένειν» και «παραμένειν». Η ξεκούραση, το φαγητό, η ανατροφή των παιδιών, η περισυλλογή. Επιπλέον ανάγκες, κατά καιρούς ικανοποιούνται εκτός της κατοικίας ή ενσωματώνονται σε αυτήν, επεκτείνοντας τον ημερήσιο χρόνο χρήσης της. Κατά την ενσωμάτωση των νέων αυτών αναγκών η κατοίκηση διευρύνεται πρακτικά και εννοιολογικά, και η κατοικία οφείλει να καλύψει και να διαχειριστεί τη νέα κάθε φορά πραγματικότητα. Εκτός των επιπλέον λειτουργικών αναγκών που σχετίζονται με το δημόσιο χώρο, δίνεται ισάξια σημασία στις κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες των χρηστών, σε συναισθήματα, συμβολισμούς, που όλα μαζί οδηγούν στην ολοκλήρωση των ενοίκων και διαφέρουν ως προς τις πολιτιστικές καταβολές και ιδιαιτερότητες. Ο βαθμός απομόνωσης, η συναναστροφή, η αυξανόμενη πληροφόρηση, η επαφή με το φυσικό στοιχείο, η εμφάνιση του ψηφιακού κόσμου, οργανώνουν ένα νέο πλαίσιο διαχωρισμού της κατοικίας, σε ζώνες που ήδη υπάρχουν και εφαρμόζονται, πολλές φορές ασυναίσθητα από τους ανθρώπους. Η οργάνωση του χώρου δεν βασίζεται πλέον μόνο στη λειτουργικότητα και συνδέεται με τη ζωή που δημιουργείται μέσα στο κτίριο, τη συμπεριφορά και την κουλτούρα των ενοίκων.

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «An architectural program is a list of required utilities. It indicates their relation, but suggests neither their combination nor their proportion.» «(...) Συνδεδεμένη με μία ιδεολογία αμιγή και απελευθερωμένη τεχνική, μια τέτοια θεωρία βασιζόταν σε μια συμπεριφορική ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία η εξατομικευμένη συμπεριφορά μπορεί να επηρεαστεί, ακόμα και να εκλογικευτεί, από την οργάνωση του χώρου. Αν μια χωρική οργάνωση μπορεί προσωρινά να τροποποιήσει την ατομική ή συλλογική συμπεριφορά, αυτό δε σημαίνει απαραίτητα ότι θα αλλάξει τη κοινωνικοοικονομική δομή μίας αντιδραστικής κοινωνίας.» «Η αρχιτεκτονική και τα γεγονότα συνεχώς υπερβαίνουν το ένα τους κανόνες του άλλου, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Οι κανόνες αυτοί, ορισμένοι ως οργανωμένες συνθέσεις, μπορούν να τεθούν υπό αμφισβήτηση, παραμένουν ωστόσο σημεία αναφοράς. Το κτίριο αποτελεί σημείο αναφοράς για τις δραστηριότητες που θα κληθούν να αναιρέσουν τη λειτουργία του. Η θεωρία αρχιτεκτονικής είναι μία θεωρία σειρών που απειλείται από την ίδια τη χρήση που επιτρέπει. Και το αντίστροφο.» «Σε πιο επίπεδο θα μπορούσε η λογοτεχνική αφήγηση να ρίξει φως στο θέμα της οργάνωσης γεγονότων (events) στα κτίρια, είτε ονομάζεται “χρήση”, είτε “λειτουργίες”, “δραστηριότητες” ή “προγράμματα”? Αν οι συγγραφείς μπορούσαν να επεξεργαστούν τη δομή των ιστοριών με τον ίδιο τρόπο που στρεβλώνουν το λεξιλόγιο και τη γραμματική, δεν θα μπορούσαν οι αρχιτέκτονες να κάνουν το ίδιο, οργανώνοντας το πρόγραμμα με τον ίδιο γνώμονα, απομονωμένο ή με δημιουργική χροιά? Γιατί αν οι αρχιτέκτονες μπορούσαν εν γνώσει τους να χρησιμοποιήσουν εργαλεία όπως η επανάληψη, η διαστρέβλωση ή η παράθεση στην επίσημη διαδικασία σχεδιασμού τοίχων, δεν θα μπορούσαν να κάνουν το ίδιο σε σχέση με τα γεγονότα που προκύπτουν μέσα σε αυτούς τους ίδιους τοίχους? Άλμα επί κοντό στο παρεκκλήσι, ποδηλατάδα στο πλυσταριό, skydiving στο ασανσέρ? (...)» «Υπάρχουν κλειστές και ανοιχτές ακολουθίες μεταμορφώσεων. Οι κλειστές ακολουθίες έχουν ένα προβλεπόμενο τέλος, καθώς οι επιλεγμένοι κανόνες τελικά ορίζουν την περάτωση μίας διαδικασίας, την κυκλοφορία της ή την επαναληψιμότητα της. Οι ανοιχτές ακολουθίες δεν έχουν όρια, έτσι νέα στοιχεία μεταμόρφωσης μπορούν να εισαχθούν ανά πάσα στιγμή ανάλογα με διάφορα κριτήρια, όπως η συνέκβαση ή ο διαχωρισμώς άλλων, διαφορετικών ακολουθιών.» B. Tschumi, “Architecture and Disjunction”

O Edward T. Hall, στο βιβλίο “The hidden dimension”, εισαγάγει την έννοια των proxemics, των ειδών χώρων που χαρακτηρίζουν τις αποστάσεις που διατηρούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, ανάλογα με την περίσταση, τον τόπο καταγωγής, την κουλτούρα και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Σύμφωνα με την θεωρία των proxemics υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι χώρων: Οι σταθεροί χώροιστοιχεία (fixed- feature space), οι ημισταθεροί χώροι (semi-fixed feature space)και ο ανεπίσημος χώρος (informal space). Οι σταθεροί χώροι περιέχουν μη μετακινήσιμα χωρικά στοιχεία, όπως τοίχοι και όρια περιοχών, οι ημισταθεροί χώροι περιέχουν μετακινήσιμα αντικείμενα και ο ανεπίσημος χώρος είναι ο χώρος που ορίζει της προσωπική περιοχή γύρω από το ανθρώπινο σώμα. Ο Hall αναλύει διεξοδικά και με παραδείγματα πως, ενώ οι παραπάνω κατηγορίες υπάρχουν και εφαρμόζονται, πολλές φορές ασυναίσθητα από τους ανθρώπους, κάθε κοινωνική και πολιτισμική ομάδα ερμηνεύει τα όρια μεταξύ των κατηγοριών αυτών διαφορετικά. Για παράδειγμα, η έννοια του ορίου μιας περιοχής, που για έναν Αμερικάνο ή Ευρωπαίο είναι ιδιαίτερα ξεκάθαρη, για έναν Άραβα είναι πολύ συγκεχυμένη, καθώς τα όρια είναι για να μετακινούνται, να επεκτείνονται και να επαναπροσδιορίζονται. Αντίστοιχα, στον επαγγελματικό και στον οικιακό χώρο, η τοποθέτηση ενός Αμερικάνου στο κατώφλι ενός γραφείου ή μιας κατοικίας με ανοιχτή πόρτα σημαίνει ότι βρίσκεται έξω από τον προσωπικό χώρο, για έναν Γερμανό και μόνο η οπτική επαφή με τον χώρο στο εσωτερικό σημαίνει ότι έχει τοποθετηθεί ο επισκέπτης ήδη μέσα σε αυτόν. Παρόμοια παραδείγματα βρίσκονται ανάμεσα και στους λαούς της Ευρώπης και της Ασίας. Ο ίδιος ο Hall, μετά από χρόνιες παρατηρήσεις και παραδείγματα, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι, χωρικές συνήθειες προσφιλείς και δεδομένες σε έναν λαό μπορούν να είναι ξένες και μη προτιμώμενες σε έναν άλλον. Αναφέρει ακόμα ότι οι συμπεριφορές των ανθρώπων, ειδικά στην Ευρώπη και την Αμερική διαφέρουν ανάλογα με το χώρο στον οποίο βρίσκονται, επαγγελματικός ή οικιακός. Η αρχιτεκτονική αποτελεί συνεπώς τη διαμεσολάβηση που επιτρέπει στο άτομο να διαχωρίζει τα επίπεδα στα οποία ένας άνθρωπος μπορεί να πλησιάσει, χωρικά ή συμπεριφορικά. Η σύγχρονη αρχιτεκτονική επομένως προσπαθεί να αναγνωρίσει τα όρια αυτά, σε έναν κόσμο διαρκώς μεταλλασσόμενο, όπου άνθρωποι από διαφορετικές κουλτούρες έρχονται συνεχώς σε επαφή και συνδιαλέγονται σε πολλαπλά επίπεδα. Η χωρική αντιμετώπιση οφείλει να είναι ευέλικτη και εύπλαστη, σύμφωνα με τις ανάγκες των εκάστοτε χρηστών. Άλλα παραδείγματα διαφορών μεταξύ λαών, που ο E.T.

Hall παρατηρεί: > Σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά κριτήρια, οι Αμερικάνοι χρησιμοποιούν το χώρο με σπάταλο τρόπο και σπάνια σχεδιάζουν επαρκώς για τις δημόσιες ανάγκες. Στην πραγματικότητα φαίνεται σαν οι Αμερικάνοι να νομίζουν πως οι άνθρωποι δεν έχουν καμία ανάγκη που να σχετίζεται με το χώρο γενικότερα. > Σχετικά με το κατώφλι: Οι Αμερικάνοι, όταν βρίσκονται στο κατώφλι μίας πόρτας, είτε ιδιωτικής κατοικίας είτε γραφείου, ακόμα και να μιλάνε με κάποιον στο εσωτερικό του χώρου, θεωρούν ότι βρίσκονται έξω από αυτόν. Οι Γερμανοί θεωρούν ότι κάποιος τρίτος βρίσκεται εντός του “χώρου του” όταν μπορεί να δει μέσα σε αυτόν. >H έννοια της πόρτας είναι πολύ σημαντική για τους Γερμανούς. Πολλά δημόσια κτίρια έχουν διπλές πόρτες και όλες έχουν ηχομόνωση. Μία κλειστή πόρτα στη Γερμανία δε σημαίνει ότι ο άνθρωπός που βρίσκεται στην απέναντι πλευρά θέλει να μείνει απαραίτητα μόνος (σε αντίθεση με τους Αμερικάνους). Μια κλειστή πόρτα στη Γερμανία σημαίνει απλά τάξη. > Οι Γερμανοί νιώθουν ότι, εάν κάποιος μετακινήσει μια καρέκλα από τη θέση που βρίσκεται, χαλάει τη δομή των πραγμάτων. Για αυτό το λόγο και οι καρέκλες, και κατά συνέπεια πολλά έπιπλά τους, είναι κατασκευασμένα από ιδιαίτερα βαριά υλικά. > Ο μέσος Αμερικάνος θεωρεί δεδομένο πως, από τη στιγμή που θα γεννηθεί θα έχει στο σπίτι που κατοικεί το δικό του δωμάτιο. Ο μέσος Άγγλος αντίθετα, μπορεί να φτάσει να παντρευτεί για να έχει το δικό του χώρο και αυτό πάλι με το/τη σύζυγό του. Αυτό έχει συμπεριφορικές συνέπειες ανάμεσα στους δύο λαούς. Ο Αμερικάνος, όταν θέλει να μείνει μόνος του, πάει στο δωμάτιο και κλείνει την πόρτα. Στηρίζεται συνεπώς σε αρχιτεκτονικά στοιχεία προκειμένου να επικοινωνήσει τις προθέσεις του. Ο Άγγλος αντίθετα, δεδομένου οτι δεν έχει δικό του χώρο για μεγάλο μέρος της ζωής του, στηρίζεται σε συμπεριφορές που προκαλούν αμφιβολία, καθώς δεν χρησιμοποιεί κάποια ξεκάθαρη κίνηση, όπως το κλείσιμο μίας πόρτας. > Παλαιότερα, τα υψηλά κοινωνικά στρώματα στην Αγγλία θεωρούσαν ότι η συζυγική κρεβατοκάμαρα ανήκε στον άντρα. Ήταν αυτός που χρειαζόταν ΄προστασία’ από τα παιδιά της οικογένειας, που δεν είχαν ακόμα υιοθετήσει τις διακριτικές συνήθειες ιδιωτικότητας των ενηλίκων. Το ίδιο ισχύει και για το δωμάτιο του γραφείου. > Οι Γάλλοι θεωρούν ότι το σπίτι είναι για την οικογένεια και οι καφετέριες και τα εστιατόρια για κοινωνικοποίηση. Οι κατοικίες των Γάλλων επίσης είναι μικρές, άρα πολλές φορές υπάρχει κυκλοφοριακή συμφόρηση, ωθώντας τα μέλη της οικογένειας να βγουν έξω από αυτή και να περάσουν το χρόνο τους.

Ο G. Perec, στο βιβλίο “Χωρείες Χώρων” επιχειρεί να επανερμηνεύσει την έννοια της κατοίκησης, δίνοντας διαφορετικά κριτήρια, βάσει των οποίων σχεδιάζεται και κατασκευάζεται ένα σπίτι. Έτσι θέτει στον αναγνώστη ερωτήματα τα οποία πολλές φορές θεωρούνται δεδομένα, ωστόσο αποτελούν νόρμες τις οποίες οι ίδιοι οι άνθρωποι δημιούργησαν, ανάλογα με τις συνθήκες και τις ανάγκες τους ως προς την κατοίκηση. «Όταν, σε μια δεδομένη κρεβατοκάμαρα, αλλάζουμε τη θέση του κρεβατιού, μπορούμε να πούμε ότι αλλάζουμε κρεβατοκάμαρα; Όταν “ενοικείς έναν τόπο”, τον οικειοποιείσαι; 1. Κάθε διαμέρισμα αποτελείται από έναν μεταβλητό, αλλά πεπερασμένο, αριθμό δωματίων. 2. Κάθε δωμάτιο έχει τη δική του λειτουργία. Η λειτουργικότητα λειτουργεί σύμφωνα με μια διαδικασία μονοσήμαντη, σειριακή και νυχθήμερη: οι καθημερινές δραστηριότητες αντιστοιχούν σε ωρολογιακές φέτες, και σε κάθε ωρολογιακή φέτα αντιστοιχεί κι ένα απ’ τα δωμάτια του διαμερίσματος. Tο μοντέλο μου δε θ’ άλλαζε δραματικά αν, αντί να έχουμε, όπως εδώ, χώρους να χωρίζονται από τοίχους που οροθετούν μια κρεβατοκάμαρα, ένα σαλόνι, μια τραπεζαρία, μια κουζίνα κ.λπ., προβλέπαμε (όπως γίνεται συχνά σήμερα) ένα χώρο δήθεν ενιαίο, που να μπορούμε να τον διαμορφώσουμε κατά βούλησιν (λίβινγκρουμ, καθιστικό κ.λπ.): σ’ αυτή την περίπτωση, δε θα ‘χαμε κουζίνα, αλλά χώρο μαγειρέματος* όχι κρεβατοκάμαρα, αλλά χώρο ύπνου* όχι τραπεζαρία, αλλά χώρο φαγητού. Αλλά θα είχε σχεδιαστεί επί τη βάσει συναρτήσεων των δωματίων μεταξύ τους.» «Έννοια της υποδοχής: θα βασιζόταν σε αισθητηριακές λειτουργίες. Προστατευόμαστε, οχυρωνόμαστε. Οι πόρτες αναχαιτίζουν και χωρίζουν. Επιβάλλει το διαχωρισμό, το ιδιωτικό, το οικιακό . ο κόσμος, το δημόσιο, το πολιτικό.» «Γιατί να μην ευνοήσουμε τη διασπορά; Αντί να ζούμε σε έναν μόνο τόπο και να επιζητούμε απεγνωσμένα να συγκεντρώσουμε εκεί όλες τις δραστηριότητές μας, γιατί να μην μπορούμε να έχουμε, διάσπαρτα πέντ’-έξι δωμάτια; Το δισάκι σου στον ώμο, δεν κρατάς τίποτα, μένεις σε ξενοδοχεία που τ’ αλλάζεις σαν πουκάμισα, αλλάζεις πόλη, αλλάζεις χώρα· διαβάζεις και μιλάς τέσσερις-πέντε γλώσσες· σπίτι σου δεν αισθάνεσαι πουθενά, αλλά σχεδόν παντού.» «Το σπουδαστήριο είναι ένα ξύλινο έπιπλο, πάνω στο πλακόστρωτο δάπεδο ενός καθεδρικού ναού. Εδράζεται πάνω σ’ ένα βάθρο (χρειάζεται ν’ ανέβεις τρία σκαλοπάτια) και αποτελείται κυρίως από έξι εταζέρες με βιβλία και διάφορα αντικείμενα (κουτιά, π.χ., κι ένα

βάζο), καθώς κι ένα αναλόγιο, η οριζόντια επιφάνεια του οποίου φέρει δύο βιβλία, ένα μελανοδοχείο και μία πένα, η δε επικλινής, το βιβλίο που φαίνεται να διαβάζει ο άγιος. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι πάγια* θα ‘λέγε κανείς, δηλαδή, ότι συναπαρτίζουν κατά κάποιο τρόπο το έπιπλο. οι προοπτικές και οι κάθετοί της δεν οροθετούν πια το χώρο μόνον διά της άφατου πίστεως: είναι εκεί, μόνο και μόνο για να προσδώσουν στο έπιπλο την κλίμακά του. Το μη κατοικήσιμο: το στερεμένο, το πνιχτό, το μίζερο, το μαζεμένο, το μικρό, το ίσα ίσα, Το εχθρικό, το γκρίζο, το άσχημο.» «Ο χώρος είναι μια αμφιβολία: πρέπει συνεχώς να τον μαρκάρω, να τον ονοματίζω* δεν είναι ποτέ δικός μου, ποτέ δε μου ‘χει δοθεί, πρέπει να τον κατακτώ συνεχώς. Οι χώροι μου είναι εύθραυστοι: ο χρόνος θα τους φθείρει, τίποτα δε θα μοιάζει πια με αυτό που ήταν.» Συμπερασματικά, η αντίληψη που έχει ο μέσος Ευρωπαίος για την κατοικία, αναφέρεται σε έναν χώρο που απαρτίζεται από δωμάτια, με συγκεκριμένες και ξεχωριστές λειτουργίες το καθένα. Το δωμάτιο του ύπνου, το δωμάτιο του φαγητού, το δωμάτιο της προσωπικής υγιεινής, κλπ. Ο διαχωρισμός της κατοικίας βασίζεται, ως επί το πλείστων, στις λειτουργικές ζώνες, ομαδοποιημένες ως προς τους ιδιωτικούς/κοινόχρηστους χώρους, ή τους χώρους διημέρευσης/διανυκτέρευσης. Αυτό που παρατηρήθηκε ωστόσο, είναι ότι, καθώς η κοινωνία και τα τεχνολογικά επιτεύγματα εξελίσσονται, οι άλλοτε σαφώς οριοθετημένες χρήσεις των χώρων έχουν τροποποιηθεί, δίνοντας τη θέση τους σε διευρυμένους χώρους πολλαπλών χρήσεων. Κάθε δωμάτιο αποτελεί ένα διευρυμένο χωρικό πλαίσιο, που πρακτικά φιλοξενεί περισσότερες από μία χρήσεις. Είναι σαν το κουτί που αποκτάει κάθε φορά την ταυτότητα που θα του δώσει το υποκείμενο, στην προκειμένη περίπτωση οι ένοικοι, μέσω των δραστηριοτήτων τους. Ο ρόλος που έχει δώσει εξαρχής ο σχεδιαστής- αρχιτέκτονας, έχει όλο και μικρότερη σημασία. Αντίστοιχα, μία συγκεκριμένη χρήση μπορεί να ασκείται σε διαφορετικά δωμάτια. Για παράδειγμα, συχνά θα κοιμηθούμε στο καθιστικό ή θα φάμε στο κρεβάτι μας. Πραγματοποιείται ακόμα και σε έπιπλα και εξοπλισμό που εργονομικά δυσκολεύουν τη συγκεκριμένη χρήση. Ο χρήστης λοιπόν θα ασκήσει τη λειτουργία που επιθυμεί εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή, χωρίς να περιοριστεί από το ρόλο για τον οποίο προορίζεται σχεδιαστικά το δωμάτιο. Παρατηρείται, επίσης, ότι ο χρήστης βιώνει το χώρο με βάση τις εμπειρίες του και ερμηνεύει τις λειτουργίες διαφορετικά, αποδίδοντας κάθε φορά τη δική του ταυτότητα στην κατοικία. Καταλύεται η έννοια του τυποποιημένου τρόπου κατοίκησης, στον οποίο θα έπρεπε

όλοι να προσαρμοστούν. Η εικόνα αλλάζει ανάλογα με τον τρόπο που δραστηριοποιείται ο κάθε ένοικος, που τρώει, κοιμάται, εισέρχεται στο σπίτι του. Οι λειτουργίες είναι ρευστές, μη προκαθορισμένες και εξαρτώνται από την εκάστοτε ανάγκη του.

Εξέλιξη της Σαλασ

Διαχωρισμός, εντός της κατοικίας, επίσημου και ανεπίσημου σαλονιού

Ενα σαλόνι για κοινωνικές συναντήσεις

Κοινωνικές συναντήσεις και μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή

Εξέλιξη του χωρου προετοιμασιασ φαγητου

Εξέλιξη της

εστιασησ

Εξέλιξη των χωρων υγιεινης

Εξέλιξη

της

Εργασίας

Άμεσα συνδεδεμένοι ο χώρος κατοίκησης και ο χώρος εργασίας

Χώρος κατοικίας

Χώρος εργασίας

Ενσωμάτωση του εργασιακού χώρου στον χώρο κατοίκησης

Για πολλούς αιώνες η εργασία ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την κατοικία. Είτε με τη μορφή φυσικού χώρου, είτε με τη μορφή χειροπιαστής βιοποριστικής ανάγκης (το χωράφι δίπλα ή γύρω γύρω από την κατοικία, το οποίο και αποτελούσε τον τρόπο βιοπορισμού της οικογένειας και το λόγο εγκατάστασής της στη συγκεκριμένη περιοχή). Η κατοικία χωρικά ενστερνίζεται τον τρόπο ζωής και αποτελείται από μικρές μονόζωρες ή διχωρες κατοικίες, είτε πρόκειται γαι τις πόλεις είτε γιαι την ύπαιθρο. Η βιομηχανική επανάσταση αποτέλεσε το βασικό λόγο τροποποίησης του μοντέλου αυτού, με την εισαγωγή της μαζικής παραγωγής και την ανάγκη πολλών εργατικών χεριών στα εργοστάσια. Η γη και η φύση σταμάτησαν να αποτελούν το κυρίαρχο μέσο βιοπορισμού και τα εργοστάσια πήραν τη θέση τους. Πλέον η εργασία αποτελεί ξεχωριστό κομμάτι και αποκολλάται εντελώς από την κατοικία, με μοναδικό σύνδεσμο ισως τη χωρική εγγύτητα για λόγους μεταφοράς από τον ένα χώρο στον άλλο. Η κίνηση αυτή, έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του πλυθησμού στα αστικά κέντρα, επομένως και την ανέργερση πολλαπλών κατοικιών. Με την εισαγωγή του ψηφιακού κόσμου στην καθημερινότητα, η κατοικία παίρνει την μορφή του φυσικού κελύφους της εργασίας, χωρίς ομως να αλλάξει απαραίτητα μορφή. Προστίθενται τεχνολογικά στοιχεία, τα οποία δίνουν πρόσβασή στον άλλο χώρο, τον ψηφιακό.

Εμφανιση & ενσωματωση του διαδικτυου

Εμφάνιση ψηφιακού κόσμου, χωρίς καμία σύνδεση με την κατοικία

Αρχή χρήσης του διαδικτύου στην κατοικία

Πλήρης ενσωμάτωση του ψηφιακού κόσμου στη διαδικασία της κατοίκησης

Πριν το 1950 το παγκόσμιο δίκτυο δεν υπήρχε. Στα μέσα το 1960 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες επιτυχημένες απόπειδες επικοινωνίες μέσω του δικτύου, αποτέλεσμα κυρίως στρατιωτικών προγραμμάτων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μέχρι και το 1993 μόνο το 1% του πλανήτη χρησιμοποιούσε το διαδικτυο, και αυτό εκτός της κατοικίας, κυρίως σε χώρους εργασίας, στρατιωτικούς χώρους και ερευνητικά κέντρα. Η κατάσταση αυτή άρχισε να αλλάζει στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, το διαδίκτυο να διαδίδεται ευρέως και να εισάγεται στην κατοικία μέσω του προσωπικού υπολογιστή. Μέσα στη δεκαετία των ‘00 το διαδίκτυο έγινε αναπόσπαστο κομμάτι της κατοικίας, εισάγωντας ταυτόχρονα στην καθημερινότητα τον ψηφιακό χώρο και ενσωματώνοντάς τον στον σημερινό τρόπο ζωής. Σήμερα, σχεδόν σε όλο το κόσμο, δε νοείται κατοικία η οποία οχι απλα δεν διαθέτει ασύρματο δίκτυο, αλλά δεν ενσωματώνει και “έξυπνες” συσκευές, ο οποίες σε μικρό ή μεγάλο βαθμό ελέγχονται μέσα από το δίκτυο και διευκολυνουν την καθημερινότητα.

Εξέλιξη του χωρου αθλησησ

Κατοικία

Μη οργανωμένος χώρος άθλησης

GYM

Κατοικία

Οργανωμένος χώρος άθλησης

Ενσωματωμένος χώρος άθλησης στην κατοικία

Για αιώνες η άθληση και τα παιχνίδια αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι των διαφόρων πολιτισμών. Τα περισσότερα πραγματοποιούνταν είτε σε ανοιχτούς χώρους, τυχάιους, είτε σε χώρους ανοιχτούς, διαμορφωμένους κατάλληλα για το εκάστοτε άθλημα. Μέσα στον 19ο αιώνα δημιουργούνται οι πρώτοι κλειστοί διαμορφωμένοι χώροι άθλησης, αρχικά με τη μορφή σταδίων και με αποκορύφωμα τα κλειστά γυναστήρια προσωπικής εκγύμνασης. Τα κλειστά γυμναστήρια αποτέλεσαν και αποτελούν ακόμα τον κατ εξοχήν χώρο που απευθύνεται η πλειοψηφία του πλυθησμου για εκγύμναση και αυτό πιθανότατα γιατί συνδυάζει πολλαπλά είδη εκγύμνασης σε ένα κτίσμα. Μέσα από την εξέλιξη της τεχνολογίας, εισάγεται και η έννοια της κατ’ οίκον άθλησης, ανάλογα με το χώρο και τη διαθεσιμότητα σε όργανα άθλησης του καθενός. Πλέον με ένα κουμπί μπορεί ο καθένας να έχει έναν προσωπικό γυμναστή στην οθόνη του και με την καθοδήγησή του να προπονηθεί σε διαφόρων ειδών αθλήματα.

ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΛΙΣΗ «Ο τοίχος, μπορεί να είναι μία αδρανής επιφάνεια, αλλά, όταν αναλαμβάνει κάποιο ρόλο στην αρχιτεκτονική, πρέπει να αποκτήσει κάποιον προσανατολισμό, δηλαδή να αποτελέσει μέρος της διάταξης με ξεκάθαρα προσδιορισμένες σχέσεις.» «Η κατακορυφότητα και η οριζοντιότητα συμβάλλουν στο να μετατρέπουν τα κτίρια σε συμβολικές εικόνες. Η κατακόρυφη διάσταση παραμένει ανέπαφη και ιδεατά και οπτικά. Ένας πύργος, μέσα σε έναν παρθένο χώρο, επεκτείνεται και πέρα από το φυσικό αυτό περιβάλλον του. Μέσα όμως σε ένα αστικό περιβάλλον, με ψηλότερα κτίρια, ο πύργος θα έμοιαζε με παρωδία.» «Το μέγεθος του εσωτερικού τείνει να είναι ασαφές και ασταθές: δεν μπορεί να πει κανείς με σιγουριά ότι είναι μεγάλο ή μικρό, γιατί αυτό που αρχικά φαίνεται τεράστιο, μπορεί αργότερα να συρρικνωθεί σε ένα μικρότερο μέγεθος. Το εσωτερικό περικλείει το χρήστη του σαν μήτρα, που μπορεί ή να τον καθησυχάζει ή να τον καταπιέζει. Ένα εσωτερικό αποκαλύπτει το χαρακτήρα πιο ξεκάθαρα, όταν οι τοίχοι ή οι οροφές του, ή και τα δύο, είναι στρογγυλά και κοίλα: κυρίαρχος είναι ο κενός χώρος που σχηματίζουν εσωτερικά τα κοίλα μέρη μιας κυρτής οροφής. Ο κοίλος χώρος του εσωτερικού εκπροσωπεί τον άνθρωπο. Ο ένοικος είναι το κέντρο, από το οποίο πηγάζουν ακτινωτά διανύσματα και γεμίζουν τον κενό χώρο με την παρουσία του.» «Μία από τις συνηθέστερες πηγές πολυπλοκότητας είναι η απόκλιση από κάποιον κανόνα, Π.χ. το ορθογώνιο που γέρνει είναι μια παραμόρφωση του πρότυπου σχήματος. Κάθε οπτική απόκλιση από το παρόν πρότυπο, προσδίδει στο αντικείμενο μια ισχυρή οπτική δυναμική, που κατευθύνεται είτε προς το πρότυπο είτε απομακρύνεται από αυτό. Π.χ. οι γωνίες και οι καμπύλες στις Μπαρόκ προσόψεις που αποκλίνουν από το επίπεδο μέτωπο, προσδίδουν μία ισχυρή οπτική δυναμική: δίνουν την εντύπωση ότι το αρχικά ίσιο μέτωπο κυρτώνει έχοντας υποστεί κάποια συμπίεση.» «Για τον Loos, η αρχιτεκτονική θα έπρεπε να χρησιμεύει σαν μια προέκταση της φύσης. Ο συμβολισμός αυτός μπορεί να πάρει μία από τις δύο βασικές στάσεις απέναντι στη φύση : Ο αρχιτέκτονας μπορεί να συλλάβει τον άνθρωπο ως εκβλάστηση της φύσης. Από τη σκοπιά αυτή, τα αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, θα έπρεπε να συμμορφώνονται προς τη φύση : Τα κτίρια θα έπρεπε να έχουν βιομορφικά σχήματα - όπως είχε πει ο Wright παρά γεωμετρικά. Η “οργανική” αυτή αρχιτεκτονική ευνοεί περισσότερο τις καμπύλες από την ευθεία γραμμή και το επίπεδο, και συγχωνεύεται με τη συνεχή ροή του τοπίου.» R. Arnheim, “H δυναμική της Αρχιτεκτονικής”.

O P. Virilio, συγγραφέας του βιβλίου “The Function of the Oblique”, το οποίο και αποτελεί μια ωδή στο κεκλιμένο επίπεδο, υποστήριξε πως η εποχή της γεωργίας ήταν η εποχή του οριζόντιου. Η βιομηχανική εποχή, με τους ουρανοξύστες και τις χαρακτηριστικές καμινάδες των εργοστασίων ήταν η εποχή του κατακόρυφου. Ο νέος κόσμος, σύγχρονος του Virilio, θα προσδιοριζόταν από την κεκλιμένη επιφάνεια. Σήμερα, χρόνια μετά τη δήλωση αυτή, παρατηρείται μία εκτενής αρχιτεκτονική τάση η οποία χρησιμοποιεί την κεκλιμένη επιφάνεια. Ενορχηστρωτές αυτής θεωρούνται η Zaha Hadid, o Jean Nouvel, ο Daniel Libeskind και αρκετοί άλλοι. Καταλήγοντας, η κλίση επιφανειών στο δομημένο χώρο μπορεί να εκφράσει και συμβολικές παραμέτρους, πέρα των εργονομικών. Η κατακορυφότητα και οριζοντιότητα αποδίδουν το ανέπαφο, ιδεατά και οπτικά. Αντίθετα, τα κεκλιμένα στοιχεία, προσδίδουν στο χώρο μια ισχυρή οπτική δυναμική. Είναι, επίσης, πιο ξεκάθαρος ο ρόλος τους ως προς το χρήστη, προσκλίνοντας ή αποκλίνοντας από αυτόν. Αντίστοιχα, τα κοίλα μέρη μίας κυρτής οροφής δηλώνουν σαν κέντρο τους τον άνθρωπο. Η κλίση, επίσης αποκλίνοντας από τον κανόνα, από το πρότυπο, εκφράζει μία νέα πραγματικότητα που προκύπτει από το συνδυασμό σύγχρονων χαρακτηριστικών. Από κει και πέρα το σχήμα του χώρου προκύπτει ενδόμυχα από το τι δραστηριότητες συμβαίνουν μέσα σε αυτόν.

Σκιτσα των P.Virilio & C. Parent / αναζητηση και ερμηνεια της κλισησ

Σχετικα με την κλιση

κεφαλαιο

Α. Η ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ Το κέλυφος της κατοικίας παραμένει διαχρονικά σταθερό, παρά τις διαφορετικές ανάγκες ποιότητας και ποσότητας χώρου που έχει ο κάτοικος κατά τη διάρκεια των χρόνων Η κατοικία αποτελεί πλέον το κέλυφος που καλύπτει πλήθος αναγκών, οι οποίες παλαιότερα πραγματοποιούνταν εκτός αυτής

Α. Η ΠΡΟΤΑΣΗ Το κέλυφος της κατοικίας μεταβάλλεται ανάλογα με τις ανάγκες του χρήστη, δημιουργώντας πολυχρηστικούς χώρους με ευμετάβλητα όρια και υβριδικές επιφάνεις, οι οποίες παραλαμβάνουν πλήθος λειτουργιών.

Υβριδοποίηση + Μεταβλητοτητα

Β. Η ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΙΔΕΑ

Atomikothta / Απομονωση

Το τέταρτο επίπεδο, εκφράζει την περισσυλογή του ατόμου, την ανάδειξη της ατομικότητάς του, μέσω της απομόνωσης. Η κλίση των ορίων σχηματίζουν τρίγωνο με την κορυφή του να τείνει στον ουρανό, συμβολίζοντας την εστίαση στην ατομική πνευματικότητα. Τα κύτταρα οριοθετούν χώρους ανάπαυσης, εργασίας κ.α. που τοποθετούν το άτομο στο επίκεντρό τους.

Πληροφορια

Στο τρίτο επίπεδο, η είσοδος της πληροφορίας αποδίδεται από την στρέψη των ορίων προς το εσωτερικό του χώρου - κυττάρου. Στο επίπεδο αυτό περιλαμβάνονται λειτουργίες όπου ο ένοικος ενημερώνεται μέσω πραγματικού ή ψηφιακού χώρου, όπως χώροι με οθόνες και βιβλιοθήκες.

Συλλογικοτητα / Κοινωνικοτητα

Στο δεύτερο επίπεδο, τα όρια κλίνουν προς τα έξω, επεκτείνοντας το χώρο, για να τονίσουν την ανάγκη του ατόμου για συναναστροφή. Επαφή με άτομα από το εξωτερικό περιβάλλον είτε με φυσική παρουσία είτε μέσω του ψηφιακού κόσμου. Χώροι κοινωνικότητας όπως καθιστικά, δώματια παρασκευής φαγητού, χώροι αναψυχής, εντάσσονται στο επίπεδο αυτό.

Φυση / Σωμα

Το πρώτο επίπεδο, αναφέρεται στη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, τη μητέρα γη, και το οποίο εκφράζεται ως μήτρα μέσα από την οποία το άτομο αναδύεται. Τα όρια εκφράζουν τη σχέση αυτή μέσω του τριγωνικού σχήματος που δείχνει να πηγάζει από τη γη. Περιλαμβάνονται κυρίως χώροι ενασχόλησης με τη φύση και το σώμα.

Δημιουργία μιας μονάδας κατοικίας, η οποία αποτελείται από χωριστά τμήματα – κύτταρα, τα οποία εντάσσονται σε μία κατασκευή πλαίσιο, με δυνατότητα να αφαιρούνται ή να προστίθενται. Η κυτταρική δομή κατοίκησης επιτρέπει στη μονάδα να διαμορφώνεται διαρκώς, να μεταβάλλεται στο χρόνο και να επαναπροσδιορίζει συνεχώς το περίγραμμά της. Στην ανάγκη αφαίρεσης χώρων ή λειτουργιών θα αποκολλώνται τα αντίστοιχα αχρείαστα κύτταρα. Αντίστοιχα, στην περίπτωση ανάγκης επιπλέον χώρων θα προστίθενται τα απαραίτητα κύτταρα στο πλαίσιο της κυτταρικής δομής. Κυριαρχεί, με αυτόν τον τρόπο, η δυναμική αρχιτεκτονική, μέσω μιας αναστρέψιμης ρευστότητας. Κύτταρο αποτελεί το κάθε δωμάτιο. Το σπίτι δεν είναι πλέον μία πάγια ακολουθία χώρων, με σαφώς προσδιορισμένες λειτουργίες, αλλά βασίζεται στη δυναμική οργάνωση της κατοικίας. Υπάρχει η δυνατότητα μεταλλαγής του μοτίβου κατοίκησης στο χρόνο και η προσαρμοστικότητα στις διαφορετικές χρήσεις και ανάγκες, ανάλογα με την ηλικία, τον αριθμό των μελών, την ενασχόληση.

Προσθεση

η αφαιρεση κυτταρων αναλογα με τις αναγκεσ του χρηστη

Γ. ΟΙ ΤΟΜΕΣ Ενδεικτικές διαγραμματικές τομές Η τομή ως βασικό εργαλείο της συνθετικής επεξεργασίας

Επιπεδο 1

Επιπεδο 2

Επιπεδο 3

Επιπεδο 4

Δ. ΣΤΑΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ 1. Φ.Ο. 2. Συμπληρωματικά μεταλλικα στοιχεια

3. Αντιανέμια 4. Ορθοστάτες 5. Ανελκυστήρας 6. Μεταλλικοί οδηγοί ανελκυστήρα

3 5

6 4

1 2 3

Η ευελιξία στην οποία προσβλέπει η πρόταση εξυπηρετείται από μια μεταλλική κατασκευή, υλικό που συνηθίζεται να χρησιμοποιείται για κατασκευές που επιδέχονται συχνές αλλαγές και επεκτάσεις. Στατικά ο φέρων οργανισμός αποτελείται από δύο αντίστροφα δικτυώματα, που ακολουθούν τις κλίσεις των χώρων και δημιουργούν το πλαίσιο στο οποίο εντάσσεται το κάθε κύτταρο. Οι πλαϊνές όψεις καλύπτονται από τα απαραίτητα αντιανέμια, ενώ για όλες τις ράβδους χρησιμοποιούνται κοίλες διατομές. Τα δάπεδα θα στηρίζονται στις κεφαλοδοκούς Οι τοίχοι και δάπεδα θα διαθέτουν τις κατάλληλες υποδοχές υποδοχές ώστε να συνδέονται οι Ηλεκρομηχανολογικές εγκαταστάσεις της κάθε κατοικίας με το κεντρικό σύστημα που θα βρίσκεται εγκατεστημένο στο οικόπεδο. Στο συνολικό πλαίσιο της κατασκευής θα προστίθενται, στην μπροστινή ή και την πίσω μεριά, παράλληλες ζώνες κατακόρυφης κυκλοφορίας. Οι ακριβείς διατομές του φορέα θα αλλάζουν ανάλογα με τη στατική μελέτη που θα γίνεται σε κάθε διαφορετικό οικόπεδο που θα προσαρμόζεται η κατασκευή. Μελέτες επίσης θα εκπονούνται για κάθε δυνατή μετατροπή του κτίσματος. Παρόλο που το αρχιτεκτονικό κύτταρο αποτελεί ο ένας χώρος - δωμάτιο, η στατική μονάδα είναι το ένα δικτύωμα (ορθό ή ανεστραμμένο). Συνεπώς κάθε φορά που θα χρειάζεται να επεκταθεί ή μειωθεί η κατασκευή, θα προστίθεται ένα δικτύωμα.

3.20 μ.

3.40 μ.

3.50 μ.

6.50 μ

8,30 μ 13.50 μ

6.50 μ

Ε. ΟΡΙΑ, ΗΜΙΥΠΑΙΘΡΙΟΙ & ΕΞΩΣΤΕΣ Τα όρια, οι εσωτερικοί και εξωτερικοί τοίχοι, έχουν ανάλογη ευελιξία με τη συνολική προσέγγιση. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανα πάσα στιγμή είτε ως σταθερός εξωτερικός τοίχος είτε ως ευμετάβλητο εσωτερικό. Συνεπώς, επιλέχτηκε η χρήση συρόμενων πανέλων που κινούνται επάνω σε οδηγούς περιμετρικά των κυττάρων και εξασφαλίζουν τη μεταβλητότητα της κάτοψης, με αναφορά στα ιαπωνικά shoji. Ένα από τα πανέλα θα αποτελεί την πόρτα, όταν αυτή απαιτείται στο χώρο. Κάθε πανέλο της όψης αποτελείται από μικρότερα τμήματα, αγκιστρωμένα σε μεταλλικό πλαίσιο, το οποίο κρύβεται από το υλικό πλήρωσης. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να αφαιρεί τμήματα της επιλογής του δημιουργώντας ανοίγματα, είτε στρέφοντάς τα είτε αντικαθιστώντας τα με γυαλί. Ακόμα, κομμάτια της όψης έχουν τη δυνατότητα στρέψης, προκειμένου να δημιουργήσουν εξώστη. Τα κύτταρα θα πλαισιώνουν τόσο κλειστούς θερμαινόμενους χώρους, όσο και εξωτερικούς, στους οποίους θα αφαιρούνται οι αχρείαστες όψεις ενώ ο φέρων οργανισμός θα συνεχίζει να υπάρχει. Οι εξωτερικοί χώροι θα αποτελούν είτε ημιυπαίθριους χώρους μίας κατοικίας, είτε κοινόχρηστους, που θα ενισχύουν την κοινωνική ζύμωση ανάμεσα σε ενοίκους διαφορετικών κατοικιών, όμορων ή μη. Τα κατώτερα ανοιχτά κύτταρα θα αποτελούν Pilotis.

Αφαιρεση

πανελων για τη δημιουργια μεγαλυτερου χωρου

Αφαιρεση

πανελων για τη δημιουργια περασματοσ

δημιουργια εξωστη

ΣΤ. ΣΚΑΛΕΣ ΣΚΑΛΑ ΠΑΝΕΛΟΥ Στις κεκλιμένες όψεις, τα τμήματα μπορούν να στρέφονται δημιουργώντας σκαλοπάτια. Ολόκληρο το πανέλο θα μετατρέπεται σε σκάλα, η οποία θα μετακινείται από το όριο όταν θα χρησιμοποιείται, συρόμενη μηχανικά επάνω σε οδηγούς. Εναλλακτικά το πανέλο - σκάλα θα μπορεί να χρησιμοποιείται ως ραφιέρα αναμένοντας εκ νέου τη χρήση της ως σκάλα. Τέλος, κομμάτια της όψης θα έχουν τη δυνατότητα στρέψης, προκειμένου να δημιουργήσουν εξώστη. ΣΚΑΛΑ ΣΕΡΠΑΝΤΙΝΑ Τοποθετείται σε οποι- οδήποτε σημείο και δίνεται η δυνατότητα να λειτουργεί είτε σαν σκάλα, είτε σαν ραφιέρα, είτε σαν διαχωριστικό χώρου, ανάλογα με το σημείο στο οποίο τοποθετείται και την κλίση την οποία έχει. Υπάρχει ακόμα η δυναότητα να μαζεύεται τελείως και να αποθηκέυεται στο επάνω δάπεδο. Προκειμένου να αγκιστρώνει σε διαφορετικά σημεία του δαπέδου ή των τοίχων, υπάρχουν οδηγοί οι οποίοι οριοθετούν και τα σημεία στα οποία μπορεί η σκάλα να ακινηοποιηθεί.

Ζ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΕΣ

Η πρόσβαση από έξω πραγματοποιείται με την τοποθετηση μιας πρόσθετης όψης, η οποία παραλαμβάνει τις κλίμακες και τους ανελκυστήρες. Η πρόσθετη αυτή όψη μπορεί να τοποθετηθεί στη μπροστά ή στην πίσω όψη του κτιρίου. Οι ανελκυστήρες ακολουθούν την κλίση της γενικότερης κατασκευής, τις 45 μοίρες. Η είσοδος στις κατοικίες μπορεί να γίνει από οποιδήποτε επίπεδο, ανάλογα με τις ανάγκες του χρήστη.

Μονοριχτη

σκάλα

Ανελκυστηρασ

Προσθετη

οψη

Η. ΚΑΤΟΨΕΙΣ Ενδεικτικές διαγραμματικές κατοψεισ Ενδεικτικές κατόψεις κυτταρικών συνόλων, αποτελούμενων από διαφορετικά τοποθετημένα οικιστικά σύνολα

Κατοψη 1

Κατοψη 2

Κατοψη 3

Κατοψη 4

Κατοψη 5

Θ. ΟΨΕΙΣ Ενδεικτικές διαγραμματικές οψεισ Ενδεικτικές όψεις κυτταρικών συνόλων, αποτελούμενων από διαφορετικά τοποθετημένα οικιστικά σύνολα

Οψη 1

Οψη 2

Οψη 3

Οψη 4

Οψη 5

Οψη 6

Ι. ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ

K. ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΠΟΨΗ

Τμηματικη

αποψη