Umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych w świetle przepisów prawa pracy i prawa podatkowego

Rozdział XX

Umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych w świetle przepisów prawa pracy i prawa podatkowego Małgorzata Dziubińska1, Paweł Szczęśniak2 Cel przyświecający niniejszemu opracowaniu to próba całościowej analizy umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych i ujęcie jej do celów podatkowych. Autorzy kolejno omawiają podstawową zasadę prawa pracy dotyczącą obowiązku pracodawcy ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji, pojęcie kwalifikacji zawodowych oraz dokonują charakterystyki umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Na końcu została podjęta próba analizy przedmiotowej umowy w aspekcie regulacji prawnopodatkowej.

1. Uwagi wprowadzające Zagadnienie umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych budziło i nadal budzi wiele kontrowersji. W literaturze nie brakuje opracowań odnoszących się ogólnie do umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych3. Cel przyświecający niniejszemu opracowaniu to próba całościowej analizy umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych i ujęcie jej do celów podatkowych.

Dla osiągnięcia wskazanego wyżej celu w pierwszej kolejności scharakteryzowano podstawową zasadę prawa pracy dotyczącą obowiązku pracodawcy ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji. Następnie określone będzie pojęcie 1

Studentka UMCS w Lublinie.

Student UMCS w Lublinie.

3 Zob. B. Budka, Uprawnienia pracownika w razie naruszenia przez pracodawcę obowiązku ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych – artykuł dyskusyjny, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2008, nr 11; M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji zawodowych – w kodeksie pracy, Służba Pracownicza 2010, nr 11; E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2010, nr 11; M. Raczkowski, Charakter prawny urlopu szkoleniowego, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2011, nr 6; A. Wiącek, Prawne formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2009, nr 9; tenże, Podnoszenie kwalifikacji zawodowych w znowelizowanym kodeksie pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2010, nr 9.

2

240

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

podnoszenia kwalifikacji zawodowych na gruncie ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych4. W części trzeciej niniejszego opracowania zostanie opisana problematyka wzajemnych praw i obowiązków stron stosunku pracy związanych z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych. Na końcu zaś zostanie podjęta próba analizy tejże umowy w aspekcie regulacji prawnopodatkowej. Całość analizy zostanie opatrzona podsumowaniem oraz wnioskami de lege ferenda.

Za podstawową metodę badawczą przyjęto metodę dogmatyczno-prawną.

W związku z tym zawarte w opracowaniu uwagi dotyczą głównie analizy dogmatycznej odpowiednich regulacji normatywnych. Podstawowym materiałem badawczym były takie źródła prawa, jak Kodeks pracy5, Kodeks cywilny6 oraz ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych7. Wykorzystanie metody statystycznej, jako metody pomocniczej, ma jedynie ilustrować ekonomiczne znaczenie analizowanych zagadnień prawnych.

2. Obowiązek pracodawcy ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych jako podstawowa zasada prawa pracy Jedną z podstawowych zasad prawa pracy – wyrażoną w art. 17 KP, a powtórzoną w identycznym brzmieniu w art. 94 pkt 6 KP – jest zasada dotycząca obowiązku pracodawcy ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Pomimo że przepisy statuujące przedmiotowy obowiązek zostały sformułowane w sposób imperatywny, to uznaje się, iż nie mają one charakteru obowiązku w ścisłym znaczeniu. W literaturze8 i w judykaturze9 przeważa zapatrywanie, że art. 17 KP usta4 Ustawa z dnia 20 maja 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU 2010, nr 105, poz. 655), dalej jako: „ustawa nowelizująca”, „nowelizacja”.

5 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (t.j. DzU 1998, nr 21, poz. 94 z późn. zm.), dalej jako: „KP”.

6 Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (DzU 1964, nr 16, poz. 93 z późn. zm.), dalej jako: „KC”.

7 Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. DzU 2012, poz. 361 z późn. zm.), dalej jako: „u.p.d.o.f.”.

8 Zob. B. Budka, Uprawnienia pracownika …, dz. cyt., s. 14; E. Engel-Babska, Glosa do wyroku SN z dnia 25 maja 2000 r., I PKN 657/99, Orzecznictwo Sądów Polskich 2002, nr 6, poz. 89; W. Muszalski, Art. 17, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. tegoż, Warszawa 2007, s. 44; K. Rączka, Art. 17, [w:] M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2010, s. 72; M. Wandzel, Art. 17, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. B. Wagner, Gdańsk 2007, s. 61; A. Wiącek, Prawne formy …, dz. cyt., s. 28.

9 Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2000 r., I PKN 657/99, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2001, nr 22, poz. 660; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r., I UK 260/05, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 2007, nr 9-10, poz. 140; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 2005 r., II PZP 2/05, Orzecznictwo Sądów Polskich 2006, nr 6, poz. 76.

M. Dziubińska, P. Szczęśniak, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji ...

241

nawia ogólną powinność pracodawcy, niemającą charakteru roszczeniowego. Normę wynikającą z omawianego przepisu można uznać za swego rodzaju wytyczną prowadzenia polityki personalnej o charakterze stymulacyjnym lub za wskazówkę interpretacyjną10. Tak więc można uznać, że na pracodawcy nie spoczywa obowiązek ułatwiana pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Pracodawca jednak powinien pełnić funkcję czynnika wspierającego11, który sprzyja podnoszeniu kwalifikacji zawodowych przez zainteresowanych pracowników12. W doktrynie wyrażono również odmienne, lecz odosobnione zapatrywanie, zgodnie z którym obowiązek nałożony na pracodawcę w art. 17 KP ma charakter bezwzględny i pracownik może wywodzić z niego określone roszczenia względem pracodawcy13.

W literaturze wypowiedziano pogląd14, iż naruszenie omawianego obowiązku przez pracodawcę może stanowić uzasadnioną podstawę do skorzystania przez pracownika z uprawnienia polegającego na możliwości rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia15. W tym przypadku rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia będzie możliwe wówczas, gdy pracownik wykaże, że nastąpiło ciężkie i zawinione przez pracodawcę naruszenie podstawowego obowiązku względem pracownika, jakim może być obowiązek ułatwiania podnoszenia kwalifikacji zawodowych16. Podkreślić trzeba, że owe ciężkie naruszenie podstawowego obowiązku musi cechować wina umyślna bądź co najmniej rażące niedbalstwo pracodawcy17.

Ciężkie naruszenie przedmiotowego obowiązku może polegać np. na nieuzasadnionym braku zgody na udział pracownika w wybranej formie podnoszenia kwalifikacji zawodowej18, na obciążaniu obowiązkiem pracy w godzinach nadliczbowych tylko w celu uniemożliwienia podnoszenia kwalifikacji zawodowych lub na innym nagannym zachowaniu pracodawcy.

10

Por. W. Muszalski, Art. 17 [w:] Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 44.

J. Marciniak, Regulacje i umowy dotyczące szkoleń w zakładzie pracy – zmiany w przepisach od 16 lipca 2010 r. Komentarz praktyczny, Lex/el. Nr 116501.

12 Por. B. Budka, Uprawnienia pracownika …, dz. cyt., s. 15; K. Jaśkowski, E. Maniewska, Kodeks pracy. Komentarz, Kraków 2004, s. 294; A. Wiącek, Prawne formy …, dz. cyt., s. 28.

13 M.T. Romer, Prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2012, s. 80.

14 B. Budka, Uprawnienia pracownika …, dz. cyt., s. 14.

15 Zob. art. 55 § 11 KP. 16 Por. R. Brol, Rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia, Służba Pracownicza 1999, nr 7-8, s. 5; D. Dörre-Nowak, Obowiązek pracodawcy szanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika oraz konsekwencje prawne jego naruszenia, Studia z Zakresu Prawa Pracy i Polityki Społecznej 1999, nr 1, s. 223; T. Liszcz, Prawo pracy, Warszawa 2009, s. 180.

17 Zob. M. Gersdorf, Jeszcze w sprawie konstrukcji prawnej rozwiązania stosunku pracy w trybie natychmiastowym z winy pracownika, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1998, nr 6, s. 37; A. Jasińska-Cichoń, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1997, nr 11, s. 42; R. Sadlik, Odszkodowanie dla pracownika za rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia, Służba Pracownicza 2011, nr 8, s. 15.

18 M. Nałęcz, Art. 94, [w:] Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 330.

11

242

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

W przypadku uzasadnionego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika przysługiwać mu będzie odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia19. Jeżeli umowa o pracę została zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy, odszkodowanie będzie musiało być zapłacone w wysokości wynagrodzenia za okres 2 tygodni20. Jeżeli do rozwiązania umowy o pracę przez pracownika bez wypowiedzenia doszło w sposób nieuzasadniony w świetle art. 55 § 11 KP21, to wówczas pracodawcy przysługiwać będzie roszczenie o odszkodowanie22. Co istotne, przyznanie odszkodowania pracodawcy nie jest zależne od poniesienia przez niego szkody23. Odszkodowanie przysługuje pracodawcy tylko wówczas, gdy rozwiązanie umowy jest nieuzasadnione24. Tak więc w innych przypadkach niezgodnego z prawem rozwiązania umowy pracodawcy nie przysługuje roszczenie odszkodowawcze25.

3. Geneza umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych Przed przejściem do dalszej analizy rozwiązań normatywnych warto przytoczyć wyniki badań przeprowadzonych przez Główny Urząd Statystyczny na temat kształcenia dorosłych26. Po pierwsze zauważyć należy, że w zbiorowości osób w wieku od 25 do 64 lat co trzecia osoba (7 390 tys., 35,8%) podjęła lub kontynuowała aktywność edukacyjną. Z kolei co piąta osoba (4 503 tys., 21,8%) uczestniczyła łącznie w kształceniu w systemie „szkolnym” i/lub dokształcała się na kursach i szkoleniach27. Po drugie, wyniki badań Głównego Urzędu Statystycznego jasno wskazują, że częściej kształcą się osoby pracujące niż bezrobotne i bierne zawodowo28. Zwią19

R. Sadlik, Odszkodowanie …, dz. cyt., s. 15.

Zob. art. 55 § 11 in fine KP. 21 Z uwagi na niewystąpienie przyczyny wskazanej w tym przepisie, zob. podobny pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 1999 r., III ZP 3/99, Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 1999, nr 17, poz. 542.

22 B. Budka, Uprawnienia pracownika …, dz. cyt., s. 17; M. Gersdorf, Art. 55, [w:] M. Gersdorf, K. Rączka, M. Raczkowski, Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 471; M. T. Romer, Gdy pracodawca nie zawinił, Prawo Pracy 2007, nr 6, s. 3.

23 Zob. M. Dąbrowski, Rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia przez pracownika z przyczyn dotyczących pracodawcy (Uwagi de lege lata), Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 1996, nr 3, s. 35; R. Sadlik, Odszkodowanie dla pracodawcy od byłego pracownika, Prawo Pracy 2007, nr 1, s. 9.

24 Zob. art. 611 KP. 25 Por. B. Budka, Uprawnienia pracownika …, dz. cyt., s. 17; M. Gersdorf, Jeszcze w sprawie …, dz. cyt., s. 37; R. Sadlik, Odszkodowanie dla pracodawcy od byłego pracownika, Prawo Pracy 2007, nr 1, s. 9.

26 Główny Urząd Statystyczny, Informacje i opracowania statystyczne. Kształcenie dorosłych, Warszawa 2009.

27 Tamże, s. 25.

28 Tamże, s. 29.

20

243

M. Dziubińska, P. Szczęśniak, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji ...

zane jest to z istotną rolą pracodawców, którzy są w stanie ułatwiać i współfinansować różne formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych swoich pracowników29.

Tab. 1. Osoby w wieku 25-64 lata według uczestnictwa w kształceniu formalnym, pozaformalnym i nieformalnym oraz statusu na rynku pracy30 w kształceniu nieformalnym4

Osoby nieuczestniczące w żadnej formie kształcenia

35,8 45,3 27,0 16,0

w kształceniu pozaformalnym3

[tys.]

20 634 13 360 1614 5 659

w kształceniu formalnym2

w jakiejkolwiek formie kształcenia

Ogółem pracujący bezrobotni bierni zawodowo

Ogółem

Wyszczególnienie

W tym osoby uczestniczące1

5,5 6,9 6,2 2,1

[%] 18,6 26,3 8,8 3,0

25,4 31,0 19,5 14,0

64,2 54,7 73,0 84,0

1– dane nie sumują się na ogółem, gdyż jedna osoba mogła uczestniczyć jednocześnie w kilku formach kształcenia.

2 – edukacja w systemie formalnym obejmuje naukę w systemie szkolnym (szkoła podstawowa, gimnazjum, szkoły ponadpodstawowe, kształcenie na poziomie studiów wyższych i doktoranckich).

3 – udział w edukacji poza systemem formalnym obejmuje wszelkie zorganizowane działania edukacyjne, które nie odpowiadają definicji edukacji szkolnej, tzn. nie są one zapewnione poprzez formalne instytucje szkolne.

4 – jest to samodzielne uczenie się respondenta w celu uzyskania wiedzy lub doskonalenia umiejętności (samokształcenie).

Analiza powyższych danych statystycznych prowadzi do wniosku, że współczesna gospodarka jest gospodarką opartą na wiedzy. Przygotowanie zawodowe i stałe samodoskonalenie zawodowe jest warunkiem koniecznym prawidłowego przebiegu kariery zawodowej. Racjonalny normodawca powinien dążyć do wprowadzenia instytucji prawnych o odpowiedniej jakości, które będą stwarzały optymalne warunki do podnoszenia kwalifikacji przez pracowników31. Powyższe uwagi potwierdzają dobitnie zasadność podjęcia przedmiotowej problematyki.

Dokonując próby możliwie najbardziej wyczerpującego opracowania instytucji umowy o podnoszenie kwalifikacji zawodowych, należy określić źródła prawa regulujące powyższe zagadnienie. Punktem wyjścia dla dalszych rozważań będzie Kon29

Zob. I. Szymkuć, Dofinansowanie przez pracodawcę kształcenia pracownika a podatek dochodowy od osób fizycznych, Doradztwo Podatkowe 2012, nr 5, s. 39.

30 Dane za: Główny Urząd Statystyczny, Informacje i opracowania ..., dz. cyt., s. 29.

31 Ł. Pisarczyk, Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2003, nr 4, s. 37.

244

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

wencja Nr 140 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1974 r. dotycząca płatnego urlopu szkoleniowego32 oraz Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy Nr 142 z 1975 r. dotycząca roli poradnictwa i kształcenia zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich33. Obie regulacje zostały ratyfikowane przez Polskę w 1979 r. Równie istotna wydaje się być także ratyfikowana przez Polskę Europejska Karta Społeczna34, która zobowiązuje państwo do zapewnienia skutecznego wykonania prawa do szkolenia zawodowego35. Z kolei analizę polskich regulacji w tym zakresie należy rozpocząć od art. 70 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej36, który ustanawia prawo do nauki37. W związku z tym należy podkreślić, że na państwie spoczywają pewne obowiązki polegające na wspieraniu obywateli w procesie ich kształcenia się38.

Na gruncie KP przedmiotowa kwestia została uregulowana w przepisach art. 1031-1036. Warto zauważyć, że kodeksowe zagadnienie dotyczące podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracownika uległo w ostatnich latach poważnym zmianom. Źródłem tego jest fakt, iż z dniem 11 kwietnia 2010 r., na skutek wyroku Trybunału Konstytucyjnego39, moc obowiązującą utracił przepis art. 103 KP, a w konsekwencji także wydane na jego podstawie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych40. Na mocy wyroku Trybunału Konstytucyjnego przepisy te okazały się niezgodne z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Owa niezgodność art. 103 KP 32 Konwencja Nr 140 dotycząca płatnego urlopu szkoleniowego, przyjęta w Genewie dnia 24 czerwca 1974 r. (DzU 1979, nr 16, poz. 100), dalej jako: „Konwencja MOP Nr 140”.

33 Konwencja Nr 142 dotycząca roli poradnictwa i kształcenia zawodowego w rozwoju zasobów ludzkich, przyjęta w Genewie dnia 23 czerwca 1975 r. (DzU 1979, nr 29, poz. 164), dalej jako: „Konwencja MOP Nr 142”.

34 Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r. (DzU 1999, nr 8, poz. 67 z późn. zm.), dalej jako: „EKS”.

35 Zob. M. Włodarczyk, Art. 10 – Prawo do szkolenia zawodowego, [w:] Europejska Karta Społeczna, pod red. B. Skulimowskiej, Biuletyn Ośrodka Informacji i Dokumentacji Rady Europy Centrum Europejskiego Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 1997, nr 1-2, s. 72 i nast. Ponadto warto zwrócić uwagę, iż EKS stanowi także, iż osoby niepełnosprawne mają prawo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej, bez względu na przyczynę i rodzaj ich inwalidztwa.

36 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU 1997, nr 78, poz. 483 z późn. zm.), dalej jako: „Konstytucja”.

37 O gwarancjach konstytucyjnego prawa do nauki por. A. Jakubowski, Glosa do wyroku WSA z dnia 27 października 2010 r., II SA/Po 454/10, Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego 2012, nr 2, s. 157.

38 Por. Ł. Pisarczyk, Obowiązek ułatwiania ..., dz. cyt., s. 30.

39 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 2009 r., K 28/08, Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego. Zbiór Urzędowy. Seria A 2009, nr 3, poz. 28.

40 Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 października 1993 r. w sprawie zasad i warunków podnoszenia kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych (DzU 1993, nr 103, poz. 472).

M. Dziubińska, P. Szczęśniak, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji ...

245

z Konstytucją polegała na braku szczegółowo wskazanego zakresu spraw przekazanych do uregulowania w rozporządzeniu oraz wytycznych co do treści aktu wykonawczego41. W związku z tym materia ta została ponownie uregulowana w ustawie z dnia 20 mają 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych42.

Nawiązując do powyższych uwag, należy wskazać, że celem nowelizacji jest wykonanie zobowiązań, których zrealizowania Polska podjęła się na gruncie wyżej wspomnianych umów międzynarodowych. Utrata mocy obowiązującej art. 103 KP skutkowała koniecznością uchwalenia art. 1031-1036 KP. Już w tym miejscu należy wskazać na najważniejsze zmiany wprowadzone przez omawianą nowelizację. W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż materia związana z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych została uregulowana w przepisach o randze ustawowej.

Ponadto, ustawodawca zrezygnował z pojęcia skierowania pracownika na szkolenie, wprowadzając jednocześnie formułę podnoszenia kwalifikacji zawodowej z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy43. Wszyscy pracownicy, wobec których została podjęta pozytywna decyzja o podjęciu procesu doskonalenia zawodowego, mają zagwarantowane te same kategorie uprawnień. Innymi słowy przepisy KP przewidują te same rodzaje świadczeń dla osób, które podnoszą kwalifikacje zawodowe za zgodą pracodawcy, jak i z jego inicjatywy. Ustawodawca zrezygnował także z podziału na szkolne i pozaszkolne formy doskonalenia zawodowego44. Wprowadzono stały wymiar urlopu szkoleniowego, a także odrębne świadczenie, jakim jest zwolnienie z całości lub części dnia pracy45. Istotnym novum jest również ustawowe unormowanie dotyczące tzw. umowy szkoleniowej, która reguluje wzajemne prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy46.

4. Pojęcie kwalifikacji zawodowych Analiza wskazanych wyżej zagadnień nie jest możliwa bez wyjaśnienia znaczenia pojęcia „kwalifikacje zawodowe”. „Kwalifikacje” w znaczeniu potocznym 41

Zob. A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 15. O rozporządzeniu jako akcie wydanym na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego por. B. Skwara, Rozporządzenie jako akt wykonawczy do ustawy w polskim prawie konstytucyjnym, Warszawa 2010, s. 150 i nast.; Stanowisko Rady Legislacyjnej w sprawie „konstruowania” upoważnień do wydawania rozporządzeń, Przegląd Legislacyjny 1998, nr 3-4, s. 187.

42 Inicjatorem uchwalenia ustawy nowelizującej był Senat Rzeczpospolitej Polskiej, por. M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji zawodowych …, dz. cyt., s. 9.

43

Zob. art. 1031 in fine KP. Por. A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 15; A. Wiącek, Prawne formy …, dz. cyt., s. 29.

45 Zob. art. 1031 § 2 KP. 46 E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu ..., dz. cyt., s. 22; A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 20.

44

246

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

to „wykształcenie i uzdolnienie potrzebne do pełnienia jakiejś funkcji lub wykonywania jakiegoś zawodu”47. Z kolei przymiotnik „zawodowe” zawęża desygnaty pojęcia kwalifikacji do takich, które „przygotowują do konkretnego zawodu”48. Należy zwrócić uwagę, że normatywna definicja „podnoszenia kwalifikacji” została wprowadzona mocą ustawy nowelizującej49. Zgodnie z art. 1031 KP, podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest zdobywaniem lub uzupełnianiem wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy albo za jego zgodą. Jak słusznie podnosi się w piśmiennictwie, „kwalifikacje zawodowe to wiedza i umiejętności potrzebne do wykonywania konkretnej pracy na danym stanowisku, których zdobywanie popiera indywidualny pracodawca”50. Pojęciem kwalifikacji zawodowych objąć można kwalifikacje rzeczywiste, pożądane i formalne51.

Pracodawca ma obowiązek ułatwiania pracownikowi podnoszenie tylko takich kwalifikacji zawodowych, które potrzebne są do wykonywania określonej pracy. W tym znaczeniu chodzi o tylko takie kwalifikacje, które są potrzebne do wykonywania określonego rodzaju pracy u konkretnego pracodawcy52. W literaturze przeważa zapatrywanie, że w tym zakresie przepisyKP nie mogą ograniczać pracodawców. Tak więc możliwe jest wspieranie pracowników w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych niezwiązanych nawet z aktualnie wykonywaną pracą (dokształcanie w sensie ogólnym)53.

Rozpoczęcie procesu podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez pracownika uzależnione zostało od decyzji pracodawcy. Decyzja ta może zostać powzięta na dwa sposoby. Pierwszy z nich polega na tym, że to pracodawca inicjuje proces doszkalania. Drugi oznacza, że inicjatorem staje się pracownik, który w należyty sposób informuje pracodawcę o woli podjęcia nauki. Pracodawca zaś może wyrazić na to zgodę bądź tej zgody odmówić. Oznacza to, że z ochrony prawnej korzysta tylko ten pracownik, którego działania poparł pracodawca54. W tym miejscu warto rozróżnić pojęcie zgody oraz inicjatywy pracodawcy. Przepisy KP nie formułują bezpośrednio definicji „zgody”, w związku z czym na podstawie przepisu

47

Słownik języka polskiego, pod red. M. Szymczaka, t. I, Warszawa 1978, s. 1096.

Tamże, t. III, s. 976.

49 A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 15.

50 Por. B. Budka, Kwalifikacje a kwalifikacje zawodowe pracowników, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2009, nr 6, s. 15.

51 Kwalifikacjami rzeczywistymi są wiedza i umiejętności danej osoby, które mogą być przydatne przy wykonywaniu pracy zawodowej. W ujęciu formalnym pojęcie to oznacza staż pracy oraz wykształcenie. Minimalny zakres wiedzy i umiejętności wymagany na danym stanowisku to kwalifikacje pożądane. Por. M. Włodarczyk, Art. 1031, [w:] Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K. W. Barana, Warszawa 2012, s. 693.

52 Por. M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 10.

53 A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 16.

54 M. Włodarczyk, Art. 1031, [w:] Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 693.

48

M. Dziubińska, P. Szczęśniak, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji ...

247

art. 300 KP należy odwołać się do odpowiednich przepisów prawa cywilnego55.

Według KC, z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Wola ta może być zawarta w umowie o podnoszenie kwalifikacji zawodowej. Jeżeli jednak pracodawca nie ma obowiązku zawierania takiego kontraktu, wolę swą może wyrazić chociażby w sposób dorozumiany56. Pracodawca, podejmując pozytywną decyzję o doszkalaniu, zgadza się na faktyczne zrealizowanie pełnego, zamkniętego procesu kształcenia57.

Pracownikowi, który rozpoczął proces doskonalenia zawodowego, a nie ujawnił tego swojemu pracodawcy, nie przysługuje ochrona przewidziana w KP.58 Zupełnie inaczej wygląda sytuacja, gdy pracodawca występuje z tą propozycją59. Warto zauważyć, że prawa pracowników podnoszących kwalifikacje zawodowe są takie same bez względu na to, kto był pierwotnym inicjatorem procesu dokształcania.

5. Pojęcie i charakterystyka umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych Nawiązując do powyższych uwag, należy wskazać, że jedną z form podjęcia pozytywnej decyzji o doskonaleniu zawodowym pracownika jest umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Przepis art. 1034 § 1 KP ustanawia obowiązek sporządzenia takiego kontraktu przez każdego pracodawcę, który zamierza zobligować pracownika do pozostawiania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych60. W innych wypadkach zawarcie takiej umowy ma charakter fakultatywny61. W doktrynie uznaje się, że przedmiotowa umowa nie jest umową prawa cywilnego, lecz odrębną umową prawa pracy ściśle związaną z umową o pracę62 lub klauzulą autonomiczną umowy o pracę63.

Omawiany kontrakt winień być sporządzony na piśmie. Ustawa nie określa skutków niezachowania tej formy, dlatego też należy stwierdzić, iż została ona za55

Tak m.in. M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 14; A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 16.

56 Por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2008 r., V CSK 174/08, Lex nr 477605.

57 M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 15.

58 Zob. A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 17.

59 M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 10.

60 Por. M. Frączek, Urlop szkoleniowy dla pracownika studiującego, Służba Pracownicza 2012, nr 11, s. 1.

61 E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu ..., dz. cyt., s. 24.

62 Zob. L. Florek, Ustawa i umowa w prawie pracy, Warszawa 2010, s. 125; E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu ..., dz. cyt., s. 26.

63 Zob. Ł. Pisarczyk, Obowiązek ułatwiania ..., dz. cyt., s. 33; R. Semerak-Nebeś, Umowa o świadczenia zakładu pracy w związku z podnoszeniem kwalifikacji przez pracownika, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1986, nr 12, s. 46; M. Włodarczyk, Glosa do wyroku SN z 13.10.1999 r., I PKN 292/99, Orzecznictwo Sądów Polskich 2001, z. 10, poz. 150.

248

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

strzeżona jedynie dla celów dowodowych (forma ad probationem). Oznacza to, że wzajemne oświadczenia woli złożone w formie ustnej nie czynią umowy nieważnej, a jedynie powodują przeszkody w procesie dowodowym64. W przypadku, gdy pracodawca dokona zgody na podnoszenie kwalifikacji zawodowych poza umową szkoleniową, nie będzie jednocześnie mógł żądać od pracownika ani kontynuowania zatrudnienia po ukończeniu doszkalania, ani zwrotu kosztów poniesionych na ten cel z tytułu dodatkowych świadczeń65.

Ustawodawca unormował treść umowy szkoleniowej bardzo ogólnie. Strony winny w niej określić wzajemne prawa i obowiązki (np. wymiar urlopu szkoleniowego czy przyznanie pracownikowi dodatkowych świadczeń)66. Przepis art.

1034 § 2 KP stanowi, że umowa ta nie może jedynie zawierać postanowień mniej korzystnych dla pracownika niż przepisy niniejszego rozdziału67. Pracodawca nie może ograniczyć praw wynikających z przepisów KP, a także z układów zbiorowych pracy czy regulaminów68.

Pracownikowi przysługują dwa rodzaje świadczeń z tytułu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Pierwsza grupa, wynikająca z ustawy, ma charakter obligatoryjny (obowiązkowy)69. Druga grupa zaś jest fakultatywna (nieobowiązkowa) i zależy od woli pracodawcy70. W ramach kategorii świadczeń obligatoryjnych wyróżnić można różne formy przyznania pracownikowi czasu wolnego od pracy, w którym zachowuje on prawo do wynagrodzenia. Mowa tu o urlopie szkoleniowym oraz o zwolnieniu z całości lub części dnia pracy na czas niezbędny do tego, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania71. Urlop szkoleniowy przysługuje pracownikowi przed egzaminem zamykającym proces podnoszenia kwalifikacji zawodowych72. Przepis art. 103 § 1 pkt 1-4 KP konkretyzuje zarówno rodzaje egzaminu, jak i czas, w którym udzielany jest urlop. Przepisy KP nie objaśniają definicji egzaminu maturalnego, eksternistycznego, potwierdzają64

Odmiennie A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 20.

Por. M. Włodarczyk, Art. 1031, [w:] Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 698.

66 O elementach koniecznych umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych zob. szerzej E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu ..., dz. cyt., s. 22.

67 Zob. A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 20.

68 M. Włodarczyk, Art. 1031, [w:] Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 698.

69 Zob. art. 1031 § 2 KP., por. także M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 10 i nast.

70 Świadczenia faktulatywne przykładowo wymienione w art. 1033 KP. 71 Por. M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 10.

72 Zob. art. 1032 KP. Regulacja ta została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w wyniku ratyfikacji Konwencji MOP nr 140 dotyczącej płatnego urlopu szkoleniowego. Akt ten powołuje się na potrzeby współczesnego rynku pracy, który wymaga od pracowników ciągłego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Państwa strony zgodziły się na wprowadzenie do swoich porządków prawnych prawa do płatnego urlopu szkoleniowego, który umożliwi doskonalenie zawodowe, a także dobrze wpłynie na poziom świadczonej na rynku pracy.

65

M. Dziubińska, P. Szczęśniak, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji ...

249

cego kwalifikacje zawodowe czy egzaminu dyplomowego. W związku z tym, dokonując wykładni tych pojęć, należy sięgnąć do ustaw szczególnych73. Prawo do urlopu szkoleniowego może przysługiwać także na mocy przepisów szczególnych, gdy proces dokształcania wieńczy obowiązkowy egzamin końcowy potwierdzający podniesienie kwalifikacji zawodowych74.

Z ustawy wynika również prawo pracownika do zwolnienia z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny75. Udział pracownika w obligatoryjnych zajęciach warunkuje więc prawo pracownika do czasu wolnego od pracy, za który zachowuje prawo do wynagrodzenia. Przymiotnik „niezbędny” oznacza, że czas przyznany pracownikowi, zależy nie tylko od programu szkoleniowego, ale także od odległości, jaka dzieli pracodawcę i miejsce zajęć, jak również od pory roku, warunków atmosferycznych i wyboru środka komunikacji. Pracownikowi nie przysługuje zwolnienie, gdy zajęcia odbywają się w czasie wolnym od pracy76.

Jak już zostało wspomniane, oprócz świadczeń przysługujących pracownikowi z mocy prawa, możemy wyróżnić także te o charakterze fakultatywnym (nieobowiązkowym)77, których obecność zależy od woli pracodawcy78. Przykładem świadczenia fakultatywnego może być pokrycie opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki czy zakwaterowanie79. Przepis art. 1033 KP, przykładowo wskazujący świadczenia fakultatywne, ma jedynie charakter informacyjny. Pracodawca, udzielając pracownikowi dodatkowych świadczeń, może jednocześnie zobowiązać go do odpracowania kosztów przeznaczonych na ten cel80. W takich okolicznościach sporządzenie umowy ma charakter obligatoryjny81. Okres odpracowania rozpoczyna się najwcześniej po zakończeniu konkretnego procesu podnoszenia kwalifikacji zawodowych i nie może trwać dłużej jak 3 lata82.

Istotne z punktu widzenia pracownika wydaje się być to, że przyznanie przez pracodawcę świadczeń o charakterze fakultatywnym może nieść za sobą pewne zo73

Zob. m.in. ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (DzU 2004, nr 256, poz. 2572 z późń. zm.).

74 M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 10.

75 Tamże, s. 10.

76 Zob. art. 1032 § 2 KP. 77 Zob. art. 1033 KP. 78 Por. M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 12; Marciniak, Regulacje i umowy dotyczące szkoleń w zakładzie pracy – zmiany w przepisach od 16 lipca 2010 r., Komentarz praktyczny, Lex/el. nr 116501.

79 W związku z tym, iż przepisy prawa pracy w tym zakresie mają charakter norm jednostronnie bezwzględnie obowiązujący, pracodawca zawsze może ukształtować sytuację pracownika korzystniej niż przewidują to omawiane normy.

80 O obowiązku odpracowania por. M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 12.

81 Tylko umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych może przewidywać tzw. okres odpracowania.

82 M. Frączek, R. Lisicki, Konsultacje i wyjaśnienia, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2011, nr 3, s. 44.

250

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

bowiązania. Stanowi o tym przepis art. 1035 KP, który nakłada na pracownika podnoszącego kwalifikacje zawodowe obowiązek zwrotu kosztów, jakie pracodawca poniósł z tytułu świadczeń dodatkowych83. Sytuacja ta następuje tylko w określonych przypadkach. Po pierwsze zobowiązanie powstaje wtedy, gdy pracownik nie podejmuje lub przerywa proces kwalifikacji zawodowych. Dzieje się tak, gdy koszty uzgodniono wcześniej w formie umowy. Drugi rodzaj przyczyn polega na rozwiązaniu stosunku pracy przez pracodawcę bez wypowiedzenia z winy pracownika, jeżeli rozwiązanie to nastąpiło w trakcie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo po jego zakończeniu, ale przed upływem okresu, przez jaki pracownik został zobowiązany w umowie do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu kwalifikacji zawodowych84. Zobowiązanie zwrotu kosztów powstaje także wtedy, gdy pracownik rozwiąże stosunek pracy za wypowiedzeniem bądź bez wypowiedzenia w czasie podnoszenia kwalifikacji zawodowych albo w okresie odpracowywania. Ustawodawca przewidział w tym przypadku kilka wyjątków. Zobowiązanie bowiem nie powstaje, jeżeli u podstaw wypowiedzenia legł mobbing oraz gdy rozwiązanie bez wypowiedzenia dokonane na podstawie art. 55 lub 943 KP było zgodne z prawem85.

Ustalenia tych okoliczności może dokonać jedynie sąd pracy. Warto zauważyć, że pracownik nie ma obowiązku zwrotu całej kwoty, ale jedynie tej, która odpowiada wartości świadczeń dodatkowych, pomniejszonej proporcjonalnie do okresu zatrudnienia po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Kluczową rolę w tej kwestii odgrywa umowa szkoleniowa, w której strony ustalają kwotę świadczeń dodatkowych. Pracownik jednocześnie nie jest zobowiązany do zwrotu kosztów, jakie poniósł pracodawca na wypłatę wynagrodzenia za czas, w którym praca nie była wykonywana ze względu na przyznanie świadczeń obowiązkowych86.

Powyższe uwagi dotyczą przypadku, gdy pracownik podejmuje proces doskonalenia zawodowego z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy. Chodzi o podnoszenie kwalifikacji w znaczeniu wąskim. W rzeczywistości umowę szkoleniową zawrzeć można również wtedy, gdy pracownik podejmuje proces samodoskonalenia z własnej inicjatywy i bez zgody pracodawcy. Chodzi tu o dokształcanie w sensie ogólnym, które wcale nie musi mieć bezpośredniego związku z obecnie sprawowanym stanowiskiem87. W tym przypadku umowa szkoleniowa również określać będzie wzajemne prawa i obowiązki stron. Pracodawca powinien wspierać rozwój swoich pracowników. Wsparcie to może objawiać się w sporządzeniu kontraktu, w którym pracownikowi przyznane zostaną świadczenia, a także w tworzeniu pozytywnej at83

Zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2011 r., II PK 48/11, Monitor Prawa Pracy 2012, nr 3, s. 142 i nast.

84 E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu ..., dz. cyt., s. 25.

85 A. Wiącek, Podnoszenie kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 21.

86 M. Włodarczyk, Art. 1031, [w:] Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 699 i nast.

87 A. Wiącek, Prawne formy ..., dz. cyt., s. 29.

M. Dziubińska, P. Szczęśniak, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji ...

251

mosfery w stosunku do osób podejmujących naukę. Normę tę wyinterpretować można z ogólnej zasady zakładającej, iż pracodawca ma obowiązek ułatwiać podnoszenie kwalifikacji zawodowej pracowników. A contrario utrudnianie procesu doszkalania może zostać uznane za nadużycie prawa88.

6. Zagadnienie opodatkowania świadczeń przyznanych pracownikom na podnoszenie kwalifikacji zawodowych Analiza wskazanych wyżej zagadnień nie jest możliwa bez uwzględnienia prawnopodatkowych skutków zawarcia umowy o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych. Należy podkreślić, że ustawa nowelizująca z dnia 20 maja 2010 r. wprowadziła gruntowną zmianę zasad opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych świadczeń przyznanych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych89.

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 1 in principio u.p.d.o.f. stosunek pracy, w tym spółdzielczy stosunek pracy, stanowi źródło przychodów. Przychody ze stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy to wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężnych świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń90. Takimi przychodami mogą być m.in. wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop, świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych91. Zgodnie z generalną regułą, wartość świadczeń przyznanych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych powinna stanowić przychód ze stosunku pracy92. W myśl art. 21 w ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f. wartość świadczeń przyznanych pracownikom93 przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych jest wolna od podatku94. Ze 88

M. Włodarczyk, Art. 1031, [w:] Kodeks pracy ..., dz. cyt., s. 702.

Zob. art. 2 ustawy nowelizującej w zw. z art. 21 w ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f.

90 Zob. art. 12 ust. 1 u.p.d.o.f.

91 Zob. P. Borszowski, Glosa do wyroku NSA z dnia 14 listopada 2003 r., I SA/Łd 1493/2002, Przegląd Orzecznictwa Podatkowego 2005, z. 2, s. 122; A. Mariański, D. Strzelec, Glosa do uchwały NSA z dnia 24 maja 2010 r., II FPS 1/10, Przegląd Podatkowy 2010, nr 9, s. 43.

92 Por. D. Bronowski, Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych świadczeń przyznawanych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, Doradztwo Podatkowe 2012, nr 1, s. 41.

93 Przepis art. 21 ust. 1 pkt 90 u.p.d.o.f. ma zastosowanie wyłącznie do pracowników, por. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z dnia 25 sierpnia 2011 r., IPTPB2/415-274/11-2/KR. 94 Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 9 ust. 1 u.p.d.o.f. opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych m.in. w art. 21 powołanej ustawy.

89

252

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

zwolnienia podatkowego nie korzystają jednakże wynagrodzenia otrzymywane za czas zwolnienia z całości lub części dnia pracy oraz za czas urlopu szkoleniowego95.

Kwestią o zasadniczym znaczeniu podatkowym dla pracownika jest inicjatywa pracodawcy lub jego zgoda na podnoszenie kwalifikacji zawodowych96. Zgodnie z art. 1036 KP, pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę i umiejętności na zasadach innych, niż określone w art. 1031 -1035 KP, może być przyznane wyłącznie zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia lub urlop bezpłatny (w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą i pracownikiem)97. Ponadto, zgodnie z zasadą swobody umów, pracodawca posiada kompetencje normodawczą do przyznania pracownikowi dodatkowych świadczeń innego rodzaju98. Zważyć jednak trzeba, że owe dodatkowe świadczenia nie są wolne od podatku i stanowią przychód ze stosunku pracy podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych99.

Należy zwrócić uwagę, że wartość świadczeń przyznanych pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe, z inicjatywy lub za zgodą pracodawcy, będzie wolna od podatku, jeżeli podnoszenie tych kwalifikacji związane jest z zakresem obowiązków, które pracownik wykonuje lub będzie ewentualnie wykonywał w ramach zawartego stosunku prawnego100. Zagadnieniem o szczególnym znaczeniu jest moment rozpoczęcia podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Jeżeli pracodawca dofinansowuje koszty zdobywania lub uzupełniania wiedzy i umiejętności osoby, która podnoszenie kwalifikacji zawodowych rozpoczęła przed datą zatrudnienia, to wówczas wartość tychże świadczeń nie korzysta ze zwolnienia podatkowego101.

Wnioski końcowe Przeprowadzona analiza prowadzi do wniosku, że umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych jest instytucją o szczególnym znaczeniu dla rozwoju całej gospodarki. Analizowany obowiązujący de lege lata stan normatywny należy ocenić pozytywnie. Niektóre przepisy prawne, będące przedmiotem niniejszego opraco-

95

Zob. art. 21 w ust. 1 pkt 90 in fine u.p.d.o.f.

Por. D. Bronowski, Opodatkowanie podatkiem ..., dz. cyt., s. 42; M. Frączek, O podnoszeniu kwalifikacji ..., dz. cyt., s. 14.

97 O tzw. porozumieniu szkoleniowym por. E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu ..., dz. cyt., s. 27.

98 P. Machnikowski, Swoboda umów według art. 3531 k.c. Konstrukcja prawna, Warszawa 2005, s. 125 i nast.; M. Raczkowski, Pozorność w umownych stosunkach pracy, Warszawa 2010, s. 124 i nast.

99 Zob. D. Bronowski, Opodatkowanie podatkiem ..., dz. cyt., s. 41; interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Poznaniu z dnia 22 lutego 2011 r., ILPB1/415-1320/10-5/AMN. 100 Zob. interpretacja Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 17 lutego 2011 r., IBPBII/1/415-937/10/BD. 101 Por. D. Bronowski, Opodatkowanie podatkiem ..., dz. cyt., s. 42.

96

M. Dziubińska, P. Szczęśniak, Umowa o podnoszeniu kwalifikacji ...

253

wania, wykazują jednakże pewne niespójności i luki. W świetle powyższych rozważań za uzasadnione należałoby uznać następujące kierunki zmian.

Po pierwsze, w świetle communis opinio doctorum podstawowa zasada prawa pracy ustanowiona w art. 17 KP, a dotycząca obowiązku ułatwiania pracownikowi podnoszenia kwalifikacji zawodowych, jest ustawową deklaracją nie zawierającą treści normatywnej102. W związku z tym de lege ferenda należy postulować albo wprowadzenie jasnego rozwiązania, które nadałoby charakter roszczeniowy powyższemu obowiązkowi103, albo usunięcie go z katalogu podstawowych zasad prawa pracy104. Po drugie, z uwagi na bezpieczeństwo obrotu oraz cele fiskalne, umowa szkoleniowa powinna być zawierana na piśmie pod rygorem nieważności105.

Po trzecie, wadą omawianych regulacji jest brak prawa do urlopu szkoleniowego w trakcie sesji egzaminacyjnej w trakcie studiów lub w trakcie zaliczeń na kursach lub długotrwałych szkoleniach106. Rodzi to konieczność podejmowania indywidualnych negocjacji przez pracownika w celu przyznania świadczenia dodatkowego w postaci urlopu szkoleniowego w trakcie sesji egzaminacyjnej107.

Bibliografia Brol R., Rozwiązanie przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia, Służba Pracownicza 1999, nr 7-8.

Bronowski D., Opodatkowanie podatkiem dochodowym od osób fizycznych świadczeń przyznawanych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, Doradztwo Podatkowe 2012, nr 1.

Budka B., Kwalifikacje a kwalifikacje zawodowe pracowników, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2009, nr 6.

Budka B., Uprawnienia pracownika w razie naruszenia przez pracodawcę obowiązku ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych – artykuł dyskusyjny, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2008, nr 11.

Florek L., Ustawa i umowa w prawie pracy, Warszawa 2010.

Frączek M., O podnoszeniu kwalifikacji zawodowych – w kodeksie pracy, Służba Pracownicza 2010, nr 11.

102

Zob. Z. Góral, O kodeksowym katalogu zasad indywidualnego prawa pracy, Warszawa 2011, s. 199; E. Maniewska, Umowa o podnoszeniu ..., dz. cyt., s. 22.

103 Ł. Pisarczyk, Obowiązek ułatwiania ..., dz. cyt., s. 37.

104 Zob. W. Sanetra, Niektóre sporne zagadnienia kodyfikacji prawa pracy, [w:] Problemy kodyfikacji prawa pracy. Wybrane zagadnienia zabezpieczenia społecznego, pod red. A. Kubickiej, Gdańsk 2007, s. 35.

105 Por. I. Szymkuć, Dofinansowanie przez pracodawcę ..., dz. cyt., s. 39.

106 J. Marciniak, Regulacje i umowy dotyczące szkoleń w zakładzie pracy – zmiany w przepisach od 16 lipca 2010 r. Komentarz praktyczny, Lex/el. nr 116501.

107 Zob. M. Frączek, Urlop szkoleniowy ..., dz. cyt., s. 4.

254

Prawo pracy czynnikiem skutecznego kierowania ludźmi

Gersdorf M., Rączka K., Raczkowski M., Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2010.

Góral Z., O kodeksowym katalogu zasad indywidualnego prawa pracy, Warszawa 2011.

Kodeks pracy. Komentarz, pod red. K.W. Barana, Warszawa 2012.

Kodeks pracy. Komentarz, pod red. L. Florka Warszawa 2009.

Kodeks pracy. Komentarz, pod red. W. Muszalskiego, Warszawa 2007.

Kodeks pracy. Komentarz, pod red. B. Wagner, Gdańsk 2007.

Kodeks pracy. Komentarz, pod red. T. Zielińskiego, Warszawa 2001.

Liszcz T., Prawo pracy, Warszawa 2009.

Maniewska E., Umowa o podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2010, nr 11.

Marciniak J., Regulacje i umowy dotyczące szkoleń w zakładzie pracy – zmiany w przepisach od 16 lipca 2010 r. Komentarz praktyczny, Lex/el. Nr 116501.

Pisarczyk Ł., Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2003, nr 4.

Raczkowski M., Charakter prawny urlopu szkoleniowego, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2011, nr 6.

Romer M.T., Gdy pracodawca nie zawinił, Prawo Pracy 2007, nr 6.

Sadlik R., Odszkodowanie dla pracodawcy od byłego pracownika, Prawo Pracy 2007, nr 1.

Sadlik R., Odszkodowanie dla pracownika za rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia, Służba Pracownicza 2011, nr 8.

Sanetra W., Niektóre sporne zagadnienia kodyfikacji prawa pracy, [w:] Problemy kodyfikacji prawa pracy. Wybrane zagadnienia zabezpieczenia społecznego, pod red. A. Kubickiej, Gdańsk 2007.

Szymkuć I., Dofinansowanie przez pracodawcę kształcenia pracownika a podatek dochodowy od osób fizycznych, Doradztwo Podatkowe 2012, nr 5.

Wiącek A., Podnoszenie kwalifikacji zawodowych w znowelizowanym kodeksie pracy, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2010, nr 9.

Wiącek A., Prawne formy podnoszenia kwalifikacji zawodowych pracowników, Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2009, nr 9.

Contract for increasing professional qualifications in the light of Labor law and tax regulations This study is an attempt of broader analysis of function of the contract for increasing professional qualifications. The aim of this study is a comprehensive analysis of the contract and its inclusion for tax aims. The authors discuss the basic rule of the Labour Law concerning the employer's duty to facilitate increasing professional qualifications for his employees, explain the term „professional qualifications” and characterise the contract. In the end, the authors perform a practical analysis of the contract in view of tax regulations.