87_

Rojnameyek ji aliyê ragihandina navendî ya PDK-Sê ve tê weşandin

23ê Çirya Pêşî / 15 - 10 - 2016

Kurdistan-Hejmar(87)

www.pdk-s.com

Ne PYDê û ne dadgehên wê rewa ne ..

Kurdo Sorkî

-Qamişlo

Hat zanîn ku dê di rojên bê de 19 serkirde û endamên Encûmena Niştimanî ya Kurd li Sûriyê (ENKS) û Partiya Demokrata Kurdistan-Sûriya PDKSê dê ji aliyê dadgehên Partiya Yekîtiya DemoqratîkPYDê ve bêne dadgehkirin.

Derbarê vê mijarê de Rojnameya Kurdistan ev raport

ji bajarê Qamişlo amade kir. Li ser vê mijarê Elî Ehmed ku xelkê bajarê Qamişlo ye wiha got:"Ez matmayî dimînim çawa desthilatek ne rewa xelkên sivîl û siyasetmedarn bê tuhmet dadgeh dike, bila Partiya Yekîtiya Demoqratîk PYDê û damdezgehên ser bi wê ve ku ne ew rewa

ne û ne jî dadgehên wan, tenê henekê xwe bi xwe dikin û her kes dizane ew kî ne û yên bê sedem girtî ne kî ne". Îmad Hesen dibêje di dema rejîma Esed e tiştekî bi vî rengê niha rû neda, û rejîma Esed tumetên wê ne wek yê vê partiyê bûn, Hesen da zanîn ku niha PYDê vî karî dike tenê da ku ENKSê û

alîgirên wê xwe jê re daxînin, û di texmîna min de ti carî ev milet li pey PYDê naçe, ji ber ku rasteqîniya wê nasdikin.

Delal Oso derbarê vê babetê de got:"Çend kesên nezan xwe kirine parêzer û dadvan û PYDê ji wan redadgeh avakirine û wan jî ji xwe bawer kirine, bila PYDê li xwe vegere

û wan serkirdeyan berde ji berku van xebateke bêhemba di ber mafê gelê Kurd li Sûriyê de kirine û ketine zindanên rejîma Esed e, PYDê nikar û nemumkine karibe hêza van kesan kêm bike yan tine bike, ji ber ku ev kes çavê wan ji zindanîkirinê natirse, mixabin Kurdbi destê Kurdan têne girtin.

Tê zanîn, ku bi dehan endam û serkirdeyên ENKSê ji merasîma şehîdê Pêşmerge Hebîb Qedrî Mihmed Seîd di roja 15 Tîrmehê de li ser destê çekdarên PYDê hatin girtin, û heta niha çarenivîsa wan nediyar e, jibilî vê yekê hejmarek berya niha li cem vê partiyê girtî ne, û ti agahî li ser wan nîne.

Kasanî: Welatiyên li deverên Kurdî mane xweragir in “Bila xwîna şehîdan bi qurbaniya yekîtiya Kurdan be” 3

Xwendekarên kampan çavên wan li zanîngehê ye

3

Axaftinek li ser mirina zimanan

2

4 www.pdk-s.com

2

23ê Çirya Pêşî / 15 - 10 - 2016

Kurdistan-Hejmar(87)

www.pdk-s.com

Kasanî: Welatiyên li deverên Kurdî mane xweragir in -Soz Xelîl-Qamişlo

Nivı̂skar Gulal Kasanı̂ dibê je rewşa welatiyê n Rojavayê Kurdistanê gelekı̂ xerb e ji hemı̂ waran ve û bi teybet warê abû rı̂, û xelkê mayı̂ bi rastı̂ xelkekı̂ xweragir e. *Bi giştî rewşa niha ya Rojavayê Kurdistanê çawa dibînî?

Wekı̂ ku ji me ve diyar e, û ji her mirovekı̂ Kurd re jı̂ , ev delı̂ve li ber çav ye, astengiya Sû riyê bi çi awayı̂ destpê kir û di çend qonaxê n çetin re derbas bû , û hı̂n jı̂ derbas dibe, jidestpê ka ku şoreş bi şê weyekı̂ aştiyane destpê kir, li ser destê zarokê n Der'a vejiya û hin bi hin pê lê n wê bi şeqepê lı̂ li bajarê n Sû riyê geriya û herê ma Kurdı̂ ji wê ne cuda bû n, ji ber wilo xwepê şandan li herê ma Kurdı̂ bi hilperı̂n li seranserı̂ xakê destpê kir, lê li vir pirsek xwe nı̂şan dike, gelo berpirsê n Kurd amede bû n, û tevgera Kurdı̂ li gor vê nû jeniyê hişyar bû . Rewşa Rojavayê Kurdistanê li ber pê lê vê xulpelê la ji nişka ve, ne amede bû , bo karı̂na xweyı̂ ragerı̂ bi taybet ji aliyê siyası̂ ve rê ja wê di nav milet de bilind û bihê z bike, ji ber weha ta niha di geraveke lawezı̂ re digere nexasim, ji hê la rê kxistinı̂ ve, û ev bû sedemeke sereke ta roja ı̂ro em temenê vê ne hostahiyê didin di ber miletê xwe de.

Dema ku miletek dimı̂ne bê rê ber, di keftelefta parastinê de winda dibe, neçar e, ber nirxandina şaş, û rê girtina bi çiv, poxta vê gotinê milet winda ye, ji hê la siyası̂ ve ji ber wiha berê xwe da rê ya neçû n û nehatinê , yê di deriyayan werbû , û yê n di daristan û kewaşê n Bulxariyayê de winda bû n, yan ji serim û qerayê jiyana xwe jidest dan. Dema ku paşeroj xuyabana û li ber çavê milet ev nakokı̂ nebana, cih girtin wê ji amanca milet bana, lê nakokiyê n siyası̂ yê n di navbera TEVDEM û ENKSê de digel ê rı̂şê n grû pê n tundrew

Girtina siyasetmedaran cihê mixabiniyê ye Divê ENKSê karê xwe aktîv bike bi ser herê ma Kurdı̂ ve, metirsiyeke mezin ket dilê gelê me de, ji bilı̂ �işan û biriyarê n ne rewa ve ji aliyê asayişa bi ser bi TEV-DEMê ve derketin holê Mı̂na leşkeriya neçar.

Dema ku tevgera siyası̂ Kurdı̂ bi yek liv û tevgerê bana wê dikarı̂bana gel li hev bicivandina, lê ji ber Ku ENKSê bi xwe jı̂ ne dikarı̂bû xwe ji xiloxaviyan xwe biparê ze, di encamê de milet xwe li tixû b û sı̂noran xist, kete bin tı̂rê vê n şerpeziyê de . *Rewşa abûrî, gelo xelk çawa xwe diqedîne ?

Milet di delı̂veyeke teng re derbas dibe, nı̂r û kewdanê n ku di ser welatê me re derbas dibin pir bandora xwe dikişı̂ne ser jiyanê ji hemı̂ aliyan ve çi abû rı̂, civakı̂, siyası̂, û çand , ta ji aliyê mirovahı̂ ve jı̂ , ji ber mafê mirovan di gelek cihan de binpê dibe bi behanya parastin û şoreşê , xembarı̂ û hejarı̂ destê xwe bi xortı̂ daniye ser stiwê wı̂, ez dixwazim bi vê boneyê bê jim: Miletê me hewqas barê feqı̂riyê dihilgire ji xeynı̂ xwe ragere li hember ê rı̂şê n teqı̂ner, em ti piştgiriyê nabı̂nin ji xelkê me yê n li derve; ji wan tê xwestin piştgiriya derû nı̂ û ta ji aliyê mewdan

ve jı̂ , lê mixabin ta roja ı̂ro ev tişt cihê xwe negirtiye û ne bû ye. I�ro em dikarin bê jin miletê me, ew e yê xwedanê xwerageriyê , ew e yê berxewdê r e, ji ber ku pirr aziriyan dikşı̂ne, ji ber kê mbû na pê wistiyê n jiyana rojan e, peydabû na egerê n xwarin, û derman bi şê weyekı̂ zehmet ji ber wilo gelek ji milet berê xwe dan e welatê n biyanı̂ û yê n mayı̂ jı̂ li ber qı̂ç û kirı̂za kedxewriya bazirganan dikazin. Kedxwerı̂ pençê n xwe di nava çavê n civakê de rakiriye .Pirisgirê ka herı̂ mezin kê mbû na derman ye, û buhabû na nirxê n pê diviyê n jiyana rojan e. *Girtina siyasetmedar û çalakvanên Kurd ji aliyê PYDê ve çawa dibîn î?

Girtina siyasetmedaran cihê daxê ye, ne tiştekı̂ rewa ye, ta ne li gor zagon û yasayê n ku hatine çespandin di rê baz û sı̂stema xweseriya demokrat a ji aliyekı̂ tekane ve hatiye ragihandin, di dema ku miletê me li benda hevgihaneke Kurdewarı̂ ye, bo gihana kê ş û pirsa Kurdı̂ li hemû dezgeh û navı̂nê n navdewletı̂. Ev kiryar ne di xizmeta doza Kurdı̂ de ye, di bawriya min de, wê bandora van kiryaran li ser pê kanı̂na mafê Kurdan

hebe, ez dixwazim mı̂na nameyekê ji PYD re ji nivı̂skarekı̂ xwedı̂ pê nû seke azad û li min guhdar bike ; bi van kiryaran tu zirarê digihı̂ne sı̂stem û rê baza xwe, tu xwe bi şê weyekı̂ xirab pê şkê şı̂ meydana navdewletı̂ dikı̂, va ye Turk xwedı̂ dewlet û hê zin jibilı̂ ku endameke di hebendê n navdewletı̂ de ye , ji ber ku nikarı̂ bû pirsa Kurdı̂ çareser bike, bi darê zorê Diaxive, dike û nake derbası̂ Yekı̂tiya Ewroya bibe, lê kes guh lê nake, ez bihê vı̂ me ku li xwe vegere û van girtiyan ji girtı̂gehan berde, cihê van xebatkaran ne zindan û girtı̂geh in , cihê wan û we ku win ligel hev vê derfeta zê rı̂n bixin xizmeta doza xwe de , ne Itı̂laf û ne jı̂ yê n wekû Cerba ji me Kurdan re tiştekı̂ nakin , bere çavê me li hev be ne li ber destê xelkê be . *Têkçûna rewşê di histê kê de ye?

Herdû berpisyar in, her yek ji wan li gor karı̂na xwe gunhê vı̂ miletı̂ di stiwê xwe de hildigre, aliyê xwedı̂ hê z û leşker bê htir radihê je gunhan. *Karê ENKSê çawa dibînî?

ENKSê ta roja ı̂ro ji sist û lawaziya xwe ya ku bi dehê n salan di nav de teqinı̂ bû xwe neparastiye, ji ber van egran di aliyê liv û tevgera xwe de ne çalak bû , ji ber hilbjê rê n serkirde –bi gelemperı̂- ne xwedanê mı̂jiyekı̂ siyası̂ bû n, ji ber wiha tevgera siyası̂ Kurdı̂ hejarê zabû neke kesayetekı̂ hevgeh bû , belko Şê x Me'şû qê Xiznewı̂, yek ji wan kesan bû lê mixabin zû ji jiyanê bar. Ez dikarim bê jim bizava Kurdı̂ di hiş û ramanê xwe de ne bi serê xwe bû , di tê vilı̂ û hevdijiya şepê lê n Kurdistanı̂ de xindiqı̂ bû . *Karê ENKSê di nav yan ligel Îtîlafê çawa dinerxînî ?

Ez dikarim ji du aliyan ve ravekim; ji aliyê dı̂ploması̂ ve kar û xebateke pir baş dibe, kê şeya Kurdı̂ li hemû cihana azad belav bû , em dikarin bê jin ku bû nimrak giring di ragera siyası̂ ya navdewletı̂ û herê mı̂ de. *Vîtoya 5an hate bikaranîn ji aliyê Rûsya ve rewşa Sûriyê ber bi çi qonaxê ve diçe?

Ev bû yrê n nû jen ê n ku nih derketin ser kirı̂za

Sû riyê , di navbera Emrı̂ka û Rû san de, tê xuyakirin û li gor salox û agahiyê n ragihandinı̂, tê vilı̂ berê xwe �irehtir kir, hin bi hin li ber rizandinê ve diçe, lê hin dibı̂nin astengiya Sû riyê bû ye mı̂na golbesteke genı̂ ji Rû san re amede bibû .

Dema ku Emerı̂kanan derfet dan Rû san bo çespandina rola wan di kirı̂za Sû riyê de, hin çavdê r dibı̂nin şaşiyeke mezin bû di stratejiya Emrı̂kı̂ de, dema ku bû sedema dirê jkirina temenê rê jı̂ma Sû riyê bi birı̂na çekê n nû jen û pê şketı̂ ji destê artê şa azad, lê Rû san bi xurtı̂ û bi hemû giraniya xwe derbası̂ xaka Sû riyê nexasim piştı̂ ku Potin dikarı̂ bû biryara derbasbû nê bidestxı̂ne, ji vir piştigiriya leşkerı̂ û ya dı̂ploması̂ ligel hev meşiyan, ji ber evê çendê jı̂ " Vı̂to" tê bikaranı̂n ta gihişt vê astê , ne dû r e, ku bê serı̂ bimı̂ne. Rû s ne ji bo çavê rejı̂mê vê bergeriya leşkerı̂ û dı̂ploması̂ dikin, lê ji bo vegerı̂na rola xwe ya zê rı̂n ya ji demek dirê j ve sar bibû û paşguh ma bû . www.pdk-s.com

23ê Çirya Pêşî / 15 - 10 - 2016

Hesekê..

Kurdistan-Hejmar(87)

“Bila xwîna şehîdan bi qurbaniya yekîtiya Kurdan be”

Idrîs Hiso- Hewlêr Ji nû ve Hesekê xwe dixemiland, careke din laşê xwe ji xwı̂na şerê kı̂nê baqij dikir, hê dı̂ hê dı̂ tevger li bazar û kolanê n wê vedigeriyan .Hesekê bû k û delaliya Kurdistanê ye bi xwê dan û keda Kurdan hatiye avakirin, piştı̂ şerekı̂ 7 rojı̂ ku di encam de bajê r ji xelkê n xwe vala bibû , bitenê dengê çek û teqemeniyan lê dihat bihı̂stin, careke din dengê zarok, jin û mê ran li Hesekê vegeriya. Welatiyê n Hesekê

careke din tevı̂ hemû talı̂ û û zordariya çi ji aliyê rê jı̂ma sitemkar û çi ji aliyê deselata rê veberiya xweser vegeriyan çalakı̂ û karê n xwe .Bê htir ji 7 caran Hesekê ji xelkê n xwe vala bû ye, lê belê her carekê dengê çekan bidawı̂ dibe xelk li Hesekê vedigerin, Kurd, Kirı̂stiyan û Erebê n Hesekê naxwazin bajarê wan bibe kavil, naxwazin bajarê wan bibe wargehê teror û xwekujan, dixwazin ji devê la dengê çekan dengê bang û naqû san li bajê r bilind be, dengê dı̂lan û şahiyan bilind be, bi vı̂ canı̂ xelkê n Hesekê careke din dixwestin ê ş û xemgı̂niyê n xwe derbas bikin û bi dengê muzı̂k û şahiyê berê xwe bidin jiyanê . Lê belê xwedanê n raman û alayê n reş naxwazin Heseka

rengê spı̂ liber xweke, lewma wan xelkê n sivı̂l di zemawendekê de ku zemawenda mala Fatimê bû kirin armanc û roja 3ê Cotmehê careke din xwı̂na Kurdan li Hesekê hate rijandin û bê htir ji 30 welatiyê n sivı̂l bû n şehı̂d, bê htir ji 100 welatiyê n din jı̂ birı̂ndar bû n, welatiyê n mayı̂ jı̂ bû n xuşik, zarok û dê û bavê n birı̂ndar û şehı̂dan.Di karê siyası̂ de Kurd nabin yek, lê belê di govend û dı̂lanê de Kurd yekin, govendek wan dike yek, tu dibê je qey doz û welatê Kurdan govend û dı̂lan e, di teqı̂na hola Senabil de Kurd wek netewe hatin armanckirin, ne bi tenê aliyekı̂ siyası̂ hate armanckirin. Di komkujiya zemawanda mala Fatimê de Kurd wekı̂ Kurd hatin

armanc kirin, govenda Kurdı̂ ku tê de aliyê n Kurdı̂ dibû n yek armanca dijminan bû . Pı̂remê rekı̂ xizmê mala Fatimê wisa ji min re got: “Heger wê Kurd bibin yek bila xwı̂na şehı̂dê n me bi qurbana wê yekı̂tiyê be .”Gelo wê siyasetmedarê n Kurd wane û ı̂bretan ji vê armanckirinê bigrin, û destê n xwe tê xin hevdû de û govenda rû met û namû sê bigerı̂nin bi heman canê gernadina govenda hola Senabil ku, endamê n Asayiş, YPG û serkirdeyê n ENKSê tê de bi hevdû re şehı̂dbû n ji ber Kurd bû n, û di govendek Kurdı̂ de destê hevdû girtibû n.Dema ez behsa siyasetmedarê n Kurd dikim gewriya min tal dibe nizanim çima?

de hebû n û heta niha jı̂ li dibistan û amadeyê n kampan peyda dibin mı̂na kê mbû na pirtû kê n rê baza xwendinê , û kê mbû na mamosteyê n pispor û hin kê mayê n din, weke ku li Kampa Kewirgoskê di Amadeya Cegerxwı̂n de tenê 12 mamoste girê best ı̂mze kirine ji rexê perwerde û rê xistina UNESCO ve ji bo waneyan bidin xwendekaran, ev yek bû ye cihê nerazı̂bû na mamosteyan û xwendevanan ji ber ku mamoste kê m in û pê wist e zê de bibin bi taybetı̂ pisporê n zanistı̂, rewş wiha ye jı̂ li kampê n din ji ber ku rê xistina UNESCO ya navdewletı̂ ev merc danı̂ne û hejmara mamosteyan zê de nake ji ber ku ew bi

barê pê dekirina mû çeyê wan dabı̂n dike, hê jaye were gotin ku tenê li dibistana Cegerxwı̂n li Kampa Kewirgoskê 202 xwendekar hatine tomar kirin ji bo sala xwendina nû 20162017-z û çavê n wan li çareserkirina aloziyê n wan e û astengı̂ di rê ya xwendina wan de werin rakirin ji bo karwana xwendinê berdewam be, û bi hê vı̂ ne ku ew xwendekarê n derçû yı̂ sala bû rı̂ cihê xwe di nav zanı̂ngehê n Herê ma Kurdistanê de bibı̂nin û xwendina wan ya dirê j vala neçe, weke Helbestvanê Kurd yê navdar gotiye : Xwendin nebe kes naçe pê ş peyda dibin derd û ê ş.

Xwendekarên kampan çavên wan li zanîngehê ye -Raid Mihemed- Kewirgosk

Piştı̂ ku kampê n penaberê n Rojavayê Kurdistanê li Herê ma Kurdistanê hatine damezirandin, ji wan re dibistan vebû n û hejmarek mezin ji zarokê n penaberan xwendina xwe bi awayekı̂ baş berdewam kirin, û jê bê par neman, ji ber wiha dibistana amadayı̂ jı̂ ji bo xwendevanê n rê za 10 û 11 û 12an vebû , û sala par hejmarek ji derçû yê n pola 12an ji Kampa Domı̂z navê xwe di zanı̂ngehê n Başû rê Kurdistanê de tomar , û niha xwendina xwe ya bilind berdewam dikin, ı̂sal jı̂ li kampê n din yê penaberê n Rojavayê Kurdistanê jibilı̂ Domı̂z li Kampa Kewirgoskê û li Darşikranê û Qoştepe û Basirme û hin kampê n din dibistanê n amadeyı̂ vebû n mı̂na Amadeyı̂ a Cegerxwı̂n li Kampa Kewirgoskê ku ı̂sal ji 30 xwendekarê n pola 12an tenê 15 derçû n, û çavê n wan niha ku kursiyekê ji xwe re dabı̂n bikin li zanı̂ngehê Herê mê di herdû beşê n wê jeyı̂ û zanistı̂ de, lê heta niha qebû lkirina wan ne diyar e, bi taybetı̂ ku rê kxistina SPARK ya Holendı̂ hat

û alı̂kariyek pê şkê şı̂ xwendevanan kir ku wê ji hejmarekê re pereyan dabı̂n bike da ku xwendekar karibe xwendina xwe berdwam bike, û wiha jı̂ rê xistina Davı̂ ya ku Hikû meta Elmanı̂ piştgiriya wê dike wê jı̂ alı̂kariyek pê şkê şı̂ xwendekarê n derçû yê yê n pola 12an ku wê 150 ji wan li seranserê Başû rê Kurdistanê wê qizinc û sû dê jê wergirin , lê heya niha ku xwendevan navê xwe tomar kirine di faylê rê xistinê de, lê ne xuya ye wê alı̂karı̂ bighe kê û wê kı̂ ji wa bê par bimı̂ne , bi taybetı̂ hı̂n tomara fermı̂ ya derçû yê n pola 12an ya Hikû meta Herê ma Kurdistanê destpê nekiriye, wiha û piştı̂ ku gelek astengı̂ di rê ya xwendinê

www.pdk-s.com

3

Xebateke bêhemba ji gelê Kurd re pêşkêş kirin

-Bidûvçûn Nû redı̂n kurê Yû siv ji malbatek welatparê z û netewperwer bû . Di sala 1919an de li Paloyê nê zı̂kı̂ Amed hat ser rû yê dinê . Malbata wı̂ tevlı̂ şoreşa Şê x Seı̂d bû n, ji bo wê yekê bav û birayê wı̂ Dr. Na�iz hatin girtin. Piştı̂ berdana wan bi birayê xwe re hate binxetê temenê wı̂ nê zı̂kı̂ heft salan bû . U� li bajarê Qamişloê bi cih bû n. Dr. Na�iz bijı̂şk bû û Nû redı̂n dixwend ta ku dı̂ploma Bekaloryayê sitand û çu Kurdistana I�raqê û li Bexdayê hate girtin. Piştı̂ berdana wı̂ berê xwe da Libnanê û xwendina xwe ya Zanı̂ngehê xilas kir. Paşê çû Siwı̂sre û xwendina bilind(Dektora) di civaknasiyê de di sala 1956an da sitand. Dema ku xwendina xwe li wir dikir tê kiliyê n wı̂ ji milet qut nebû n, û Komela Xwendevanê n Kurd li Ewropa çê kir.

Careke din vegeriya Sû riya û piştgirı̂ kir di damezirandina Partiya Demoqrata Kurd li Sû riya û ev partı̂ ji aliyê wı̂ û Osman Sebrı̂ û hin kesayetiyê n din ve di 14.6.1957an da hat damezirandin. Piştı̂ salekê ji damezirandinê , tevlê bû û ew bû serokê partiyê . Dema ku rewş li Sû riya nexweş bû di sala 1960an da hate girtin. Di gotina xwe de ku dabû dadvanê ewlekariya dewletê gotibû (Divê ku hû n zanibin rastiya hebû na miletê Kurd li ser qada xwe li Sû riyê , ji mê j ve ta niha miletekı̂ xwedı̂ ziman û foloklor û kevnetorekı̂ taybet e, û girê dana wı̂ bi van tiştan nebû ye cihê jihevçû nê û nexweşiyê di navbera Kurd û Ereb de). Di sala 1962an de wek nû nerê partiyê , bi xurtı̂ tevlı̂ hilbijartina parlamentoyê bû . Lê , ji ber ku lı̂stik û pı̂lanê n hê zê dewletê ew serneket. Di sala 1967an de vegeriya Tirkiyê û di sala 1970an de çû Swı̂sreyê û di 07.10.1988an de jiyana xwe li wir jidest da.

Xebata wı̂ ne tenê di warê siyası̂ de bû . Ew li Sû riyê xwe digihı̂ne Celadet Bedirxan û di kovara Hawarê de dest bi nivı̂sandina kurteçı̂rokan dike. Memê Alan bi tı̂pê n latı̂nı̂ çap kir, Şivanê Kurd ya Erebê Şemo wergerand û pirtû kek bi navê bangek ji bo miletê Kurd di sala 1982an da derxist. Di gelek rojname û kovaran de nivı̂sand. OsmanSebrı̂: Tê koşer, helbestvan û siyasetmedarê Kurd Apo Osman Sebrı̂ beriya 23 salan ji nav me bar kir. Osman Sebrı̂ jiyaneke zehmet û tije dijwarı̂ û koçberı̂ û girtin û ı̂şkence derbas kir. Osman kurê Serokeşı̂rê Mirdê san Sebrı̂ Axa bû û di 5ê Çileya 1905an de li gundê Narincê yê Kolika Semsû rê jidayı̂k bû bû . Gava ew 10 salı̂ bû , bavê wı̂ çû rehmetê û ew ji aliyê apê xwe Şukrı̂ ve hat mezinkirin. Osman Sebrı̂ di sala 1929an de derbası̂ Binxetê bû û çû Kobanê , cem Mala Hirço Begê . Vê bû yerê li herê mê deng veda û gelek dengbê jan kilam li ser wı̂ gotin.

Osman Sebrı̂ li Sû riyê jı̂ bi sedema karê n siyası̂, sirgû nı̂ Urdun, Fı̂lı̂stı̂n û Madagaskarê bû . Di tevahiya jiyana xwe de 12 salan di zindanê de ma û rewşa wı̂ ya aborı̂ xirab bû .

Lê Osman Sebrı̂ wek hı̂m û tehtê n Kurdistanê berxwedê r û serhişk bû . Ew qet li pê şiya dijwariyan neçemiya û her û her kar û xebata xwe ya siyası̂ û edebı̂ domand. Bi taybetı̂ xizmeteke berçav di kovara Hawarê de kir û gelek berhemê n giranbuha li pey xwe hı̂ştin wek: Bahoz, Derdê n Me, Çar Leheng, Dı̂wan, Bı̂ranı̂n, Eli�beya Tê kû , Bersiva Hoşeng û hin berhemê n din.Osman Sebrı̂ di 11ê Cotmeha 1993an koça dawı̂ kir û gora wı̂ li Binxetê , li nê zı̂kı̂ gundê Berkevirê yê girê dayı̂ bajarê Dirbê siyê ye. Hebestvanê Kurd Nû jen di helbesteke xwe de behsa lehengiya Osman Sebı̂r dike û wiha dibê je: Ala xebatê te xweş hilanı̂. Li ser kenarê bilind te danı̂. Hê j`biçû kanı̂ te berxwedan kir. Li ber xwı̂nmija te dest hilanı̂. Lehengê mezin ketiye ser rê . Bi serxwebû nê bawerı̂ anı̂. Xebata te kir qet ji bı̂r nabe. Perda ser diza te xweş hilanı̂.

Zindanê n neyar tevde şahid in. Li berxwedana vı̂ pehlewanı̂.

Carkê avê tin gê ra Afrı̂ka. Li Madegeşker dibû xuyanı̂. Ji rengê Sı̂pan tu serbilind ı̂. Wek çawa Sı̂pan serı̂ dananı̂.

www.pdk-s.com

23ê Çirya Pêşî / 15 - 10 - 2016

Çand û Huner

”Karîn”, ”şiyan” û ”tiwanîn” û hevrehên wan di zarên kurdî de

Hisên Mihemed - ( Finlenda ) Spasiyê n bê payan bo van kekê n hê ja ku di amadekirina vê nivı̂sarê de xwe bi bersivdana gelek pirsê n min westand: Hasan Aslan (zazakı̂), Muhemmed Teqevı̂ (kurmanciya Xorasanê ), Ali Bayrakli (kurmanciya Konyayê ).

Di zimanê kurdı̂ de, li gor zar û devokê n cuda, sê peyvê n ji rehê n cuda bi maneya ”taqet hebû n, pê çê bû n, jê hatin, qabiliyet hebû n, hê z û qewet bo kirina tiştekı̂ hebû n” (bi inglı̂zı̂ ”can, to be able to”) tê n bikaranı̂n: • karı̂n (herwiha ”kanı̂n”) • şiyan (herwiha ”şê n, şe kirin, şu kirin”, bi zazakı̂ ”şayene, eşkayene, şikayene, bese kerdene”) • tiwanı̂n (herwiha ”tiwanisı̂n, tiwanistin, tanistin”) Mirov dikare bergeh û cografyaya bikaranı̂na van peyvan wiha diyar bike: Karı̂n (kanı̂n, kaynı̂n, kû ynı̂n) ”Karı̂n” û forma wê ya duyemı̂n ”kanı̂n” di kurmanciya navendı̂ û serhedı̂ de ji sinorê deverê n ermenı̂axiv li bakurrojhilata Kurdistanê heta

bigihe deverê n erebı̂axiv yê n Sû riyê tê bikaranı̂n.

Formê n ”kaynı̂n, kû ynı̂n” (rehê dema niha -kû -: ez dekû m, ez nikû m) di kurmanciya Xorasanê de li gel hevwateyê n xwe ”weşe kirin” (weşe dekem, weşe nakem) tê n xebitandin (bo ”weşe kirin” li jê rtir binê rin). Şiyan (şu kirin, şe kirin, şayene, weşe kirin, bese kerdene) Peyva ”şiyan” di kurmanciya rojhilatı̂ de bi ber�irehı̂ tê bikaranı̂n û li wan deveran ne peyva ”karı̂n” ne jı̂ ti formeke wê ya din (kanı̂n, kaynı̂n, kû ynı̂n) peyda nabin.

Peyva ”şiyan” (rehê dema niha ”-şê -”) di soranı̂ de jı̂ heye lê bi maneya xwe ji ”şiyan” ya kurmancı̂ bisinortir e û tenê wateya ”mimkin bû n” tê bikaranı̂n.

Hevreha peyva ”şiyan” di farisı̂ de jı̂ wek ”şayesten” heye lê wateya wê ”hê ja bû n, layiq bû n, jê hatı̂ bû n, bi kê r hatin” e.

Di kurmanciya rojavayı̂ de jı̂ bi maneya ”şiyan, karı̂n” formê n wek ”şu kirin, şe kirin” hene ku hevrehê n peyva ”şiyan” (rehê dema niha ”-şê -”) ne.

Di zazakı̂ de peyva ”şayene” (rehê dema niha ”-şena”) hevwate û bê guman hevreha ”şiyan” ya kurmanciya rojhilatı̂ û ”şu/ şe kirin” ya kurmanciya rojavayı̂ ye.

Di zazakı̂ de bi heman maneyê herwiha peyvê n ”şikayene, eşkayene” (rehê n dema niha ”-şiken”, ”-eşken”) hene ku bi ihtimaleke

Nexşeya bikaranı̂na gotina karı̂n

mezin ew jı̂ hevrehê n ”şayene” ya zazakı̂ û ”şiyan” ya kurmanciya rojhilatı̂ ne lê sebebê hebû na dengê K di wan de nayê zanı̂n.

Di kurmanciya Xorasanê de bi heman maneyê peyva ”weşe kirin” heye ku hevreha ”şe kirin, şu kirin” ya kurmanciya rojavayı̂ û ”şiyan” ya kurmanciya rojhilatı̂ ye. Dengê n ”we” di ”weşe kirin” de divê pê şgirek be.

Di zazakı̂ de jı̂ (li Dê rsimê ) lê kera ”bese kerdene” heye ku tam hevreha ”weşe kirin” ya kurmanciya Xorasanê ye. Di zazakiya dê rsimı̂ de adeten Ş dibe S. Lê tiştê ecê b ew e ku adeten li beramberı̂ B-ya kurmancı̂ di zazakı̂ de V heye lê di vê peyvê de di zazakı̂ B û di kurmancı̂ W li kar e.

Tiwanı̂n (tiwanisı̂n, tiwanistin, tü anisı̂n, tü anistin, tanistin) Peyva serekı̂ ya bi wateya ”karı̂n, şiyan” yê n kurmancı̂ di soranı̂ de ”tiwanı̂n” e. Heman peyv di devokê n kurdiya başû rı̂ de bi awayê n ”tiwanisı̂n, tiwanistin, tü anisı̂n, tü anistin” (rehê dema niha ”-tiwan-”) tê bikaranı̂n.

Di devokê n şê xbizinı̂ de li Rojavaya Tirkiyê ew bû ye ”tanistin” (rehê dema niha ”-tan-”) lê herwiha ”tü anistin” jı̂ tê gotin.

Hevreha wê herwiha di farisı̂ de jı̂ wek ”tevanisten” (bi devkı̂ herwiha ”tû nisten, tû nissen”, rehê dema niha ”-tevan-, -tû n-) peyda dibe.

Wisa diyar e ku di ti devokê n kurmancı̂ de peyva ”tiwanı̂n” peyda nabe

yan jı̂ nemaye. Lê mirov dikare ji aliyê etı̂molojı̂ ve hem peyva ”şiyan” û hem jı̂ peyva ”tiwanı̂n” wek peyvê n xwemalı̂ yê n ı̂ranı̂ vegerı̂ne heta makezimanê proto-hindû ewropı̂.[1] Tinebû na peyva ”tiwanı̂n” di lehceyê n ne-hevsinorê n farisı̂ de (kurmancı̂, zazakı̂) dikare nı̂şana wê yekê be ku ”tiwanı̂n” ji farisı̂ ketiye soranı̂ û kurdiya başû rı̂ lê bi esehı̂ nayê zanı̂n. Eger ji farisı̂ hatibe jı̂, bi berı̂ sedan salan hatiye ji ber ku hem ji aliyê paşgira xwe ve bû ye kurdı̂ (bi soranı̂ bi paşgira ”-ı̂n” beramberı̂ ”-isten” ya farisı̂) û hem jı̂ ji aliyê cografı̂ ve di hemû soranı̂ de (hem li Rojhilata Kurdistanê û hem jı̂ li Başû rê Kurdistanê ) tê bikaranı̂n.

Lê gelo ”karı̂n” û hevrehê n xwe ji kû tê n?

Tiştê ecê b ew e ku di kurmanciya rojhilatı̂ de ”şiyan” û di kurmanciya rojavayı̂ de jı̂ hevrehê n ”şu, şe” û heta di zazakı̂ de jı̂ hevrehê n wan yê n wek ”şayene, şikayene, eşkayene, bese kerdene” hene lê di kurmanciya navendı̂ de – ku dikeve navbera van hemû yan, ti şû n û şopê n hevrehê n ”şiyan”ê peyda nabin.

Ji bilı̂ kurmanciya navendı̂ û hin deverê n kurmanciya Xorasanê , hevrehê n ”karı̂n” (yan ”kanı̂n, kaynı̂n, kû ynı̂n”ê ) ne di ti devokê n din yê n kurmancı̂ de, ne di ti zarê n din yê n kurdı̂ de û ne jı̂ di ti zimanê n din yê n ı̂ranı̂ de peyda nabin. Loma ew mirovı̂ neçarı̂ vê pirsê dikin: Gelo ”karı̂n” û hevrehê n wê ”kanı̂n, kaynı̂n, kû ynı̂n” ji kû tê n?

Hin nivı̂skarê n kurd hewl didin peyva ”karı̂n, kanı̂n” bi hevwateya wê ya inglı̂zı̂ ”can” (bixwı̂nin: ken), almanı̂ ”kann”, swê dı̂ ”kan” û hwd. yê n zimanê n germenı̂ ve girê bidin.[2] Rast e ku ”karı̂n, kanı̂n” bi rastı̂ hevwateyê n van peyvê n germenı̂ ne lê ji aliyê dı̂rokı̂ ve ew bi rastı̂ ne hevreh in anku ne ji eynı̂ rehê proto-hindû ewropı̂ peyda bû ne ji ber ku K-ya proto-hindû ewropı̂ ne di zimanê n ı̂ranı̂ de (ji bilı̂ çend cı̂navan wek ”kı̂”) wek K dimı̂ne (adeten di

zimanê n ı̂ranı̂ de dibe S yan Z) û ne jı̂ di zimanê n germenı̂ de (adeten di zimanê n germenı̂ de dibe H).

Ya rast, ”can, kann, kan” yê n zimanê n germenı̂ ne hevrehê n ”karı̂n, kanı̂n” lê hevrehê n peyva ”zanı̂n” û ”nası̂n” yê n kurdı̂ ne.[3] Eslê maneya peyvê n ”can, kann, kan” yê n zimanê n germenı̂ jı̂ ne ”karı̂n, kanı̂n, şiyan” bû lê ”zanı̂n” bû û paşı̂ wateya wan veguheriye.[4] Tinebû na ”karı̂n”ê û hevrehê n wê di devokê n din yê n kurmancı̂ de û di zar û zimanê n din yê n kurdı̂ û ı̂ranı̂ de gumaneke mezin peyda dikin ku ew nikare peyveke xwemalı̂ ya kurdı̂ be û mirovı̂ neçar dikin ku bo peydakirina etı̂molojiya wê li zimanê n derdorê binê re.

Di formê n ermenı̂ de mirov hem dikare rehê ”-kar-” (karı̂n) û hem jı̂ yê ”-kan” (kanı̂n) bibı̂ne. Formê n ”kaynı̂n, kû ynı̂n” bi zelalı̂ ji encama guherı̂na R bi Y ne, wek di peyva ”merı̂k/ meyı̂k” de.

Formê n ”kaynı̂n, kû ynı̂n” yê n kurmanciya Xorasanê ji du aliyan ve gelek giring in: • Ji peydabû na vê peyvê di kurmanciya Xorasanê de diyar e ku ”karı̂n” û varyantê n wê ne vê dawiyê ji ermenı̂ hatine.

Dı̂roka dirê j ya wergirtina ”karı̂n”ê û varyantê n wê herwiha ji wê jı̂ diyar e ku ”şiyan” û hevrehê n wê bi temamı̂ ji devokê n kurmanciya navendı̂ winda bû ne. Herwiha ji klası̂kan jı̂ diyar e ku wergirtina ”karı̂n” û hevrehê n wê bi kê mı̂ bi qası̂ pê ncsed salan kevn e ji ber ku ew bo nimû ne di Mem û Zı̂nê de jı̂ hatiye bikaranı̂n: Ya ne wehe em çira nikarı̂n Mecrû ḥ û d̦ e’ı̂f û dil�ikar ı̂n • Ew diyar dikin ku carekê hem R û hem jı̂ N li dawiya rehê lê kerê hebû ”*karn- (*”karnı̂n”, bidin ber ermenı̂ ”karê nal”) û dû re N ji hin devokan ketiye û bû ye ”karı̂n” û R jı̂ hin devokan winda bû ye û bû ye ”kanı̂n” lê di kurmanciya Xorasanê de ti ji herduyan winda nebû ne lê R-ya ”*karnı̂n”ê bû ye Y anku ”kaynı̂n” û dû re jı̂ ”kû ynı̂n”.

www.pdk-s.com

4

Axaftinek li ser mirina zimanan

Fener Hemedo- Hewlêr Mirina zimanekı̂ kê mbû na hejmara axı̂verê n wı̂ zimanı̂ ne ji ber ku sedemê n mirina wan an ferzkirina fê rbû na zimanekı̂ din li ser wan û neçarkirina wan da ku ê dı̂ nema zimanê xwe bikar bı̂nin, an jı̂ sedema wê guhertinê n demografı̂ û kuştina komı̂ û qeza û rû danê n xwezayı̂ ne heta ku bigihê je mirina dawı̂n axiverê wı̂ zimanı̂. Bi yek ji van şê weyan ziman dimire: yekemı̂n şê we ew e ku ziman hê dı̂ hê dı̂ bimire û wek nexweşiya penceşê rê di nav xelkê de belav bibe. Şê weyê diwem mirina zimê n ji jê r ber bi jor ve, û ew jı̂ dema ku ziman li deverekê tê guhertin, û qelsbû na wı̂ di nav axı̂verê n wı̂ de ta ku bigihê je hikû met û dewletê û nimû neya herı̂ baş Kurdı̂ li Başû rê Kurdistanê ye. Şê weyekı̂ din ji vê mirinê re mirina ji jor ber bi jê r ve, û ew jı̂ ji sedemê n tê kçû n û qelsbû nê yê n ku ji siyaset û yasayê n hikû mı̂ ve tê n bo nimû ne qedexekirina zimanekı̂ di dezgehê n fermı̂ de, bê guman li seranserı̂ Kurdistanê ev siyaset hate bikaranı̂n û ew hemû jı̂ gihane armancê n xwe. Sedema dawı̂n a mirina zimanan ew e sedema radı̂kal ango ya ku li rayê wı̂ zimanı̂ diê xe ji ber ası̂melasyon, komkujı̂ û cı̂nosaydê çê dibe, û ziman bi aweyekı̂ biyolocı̂ dimire û hingê ji vê yekê re "mirina ji nişka ve" tê gotin.

Tiştê herı̂ xirab ew e dema ku miletek zimanekı̂ din digel zimanê xwe de bikar bı̂ne û ew milet dibe xwedı̂ du zimanan ango "duzimanı̂" û hino hino berê xwe dide zimanê din û dikeve bin bandora kultur û çanda wı̂ zimanı̂ heta bigehê bikaranı̂na wı̂ zimanı̂ bê htir ji zimanê dayikê , helbet Rojavayê Kurdistanê mı̂naka herı̂ xurt e di warê pesn û xwedı̂tinê ya nifşê salê n 70 û 80yan yê n sedsala bı̂stan wan nexweşiya Erebı̂ di nav gundiyê n me yê n nexwende de belav kirin heta em gehiştin vê qonaxa ı̂ro em tê de dijı̂n .Ji dû v rewşenbı̂rê n Eerbı̂nas û siyasetê n Beisiyan zimanê Zı̂nê tê kçû û ê dı̂ zehmet e zaravê Amû de bı̂st salan vegere paş. Ez behsa 20 salan dikim ne 50 ha!!. www.pdk-s.com