Rojnameyek ji aliyê ragihandina navendî ya PDK-Sê ve tê weşandin
Kurdistan-Hejmar (157)
Îlon / 15 - 9 - 2019
Zêdekirina nirxê mazotê bi plan
www.pdk-s.com
ji aliyê PYD ve hatiye kirin Dunya Ebdula-Qamişlo
Zêdekirina nirxê Mazotê, nerazîbûneke mezin li cem xelkên Kurdistana Sûriyê çêkiriye, buhakirina nirxê Mazotê nirxê hemû keresteyan bi xwe re zêde kiriye û bi
taybet nirxê nan ku madeyeke sereke ye di jiyana rojane ya welatiyan de. Ev ne car e yekem e ku Partiya Yekîtiya Drmokratîk PYDê nirxê keresteyan li welatiyan buha dike da ku neçar bibin û
koçber û penaber bibin. Ebdula Hemê wiha di vê derbarê de dibêje buhakirina nirxê mazotê enqest de di demeê de ku sotmenî û petrol li Kurdistana Sûriyê heye, ev siyaseta PYDê ji
destpêka şoreşê de ye, ewe jî buhakirina keresteyane da ku xelk koçber bibe û malên xwe bicih bihêlin, bi buhakirina mazotê nan jî buha dibe ku nan keresteyeke sereke di jiyana welatiyan,
herwiha hin tiştên din jî buha dibin. Omer Merwan jî wiha dibêje: PYDê destê xwe daniye li ser movikên jiyana welatiyan û li gor mezacê xwe xelkê birêve dibe, û her carê nirxê keresteyekê
bilind dike û sûdê jê dibîne, ev yek ji bilî danîn û ferzkirina bacan li ser xelkê hejmar, PYDê mala Kurdên Kurdistana Sûriyê bi biryarên xwe yên çewt xerab kiriye www.pdk-s.com
2
Îlon / 15 - 9 - 2019
Kurdistan-Hejmar (157)
Divê Netewên Yekgirtî bi cidî kar li ser Efrînê bike Kurdistan-Henan Omer Netewên Yekgirtî li ser rewşa Efrînê û tawan û binpêkirinên mirovî ji aliyê grûpên çekdar ve tên kirin hate deng û ragihand, li Efrînê grûpên çekdar bi berdewamî welatiyên Kurd ên sivîl direvînin, eşkence didin û dikujin. Komîteya Lêkolînê ya ser bi Netewên Yekgirtî ve di raportekê de belav kiriye, rewşa ewlehiyê li Efrînê gelekî xerabe û grûpên çekdar herêm li ser xwe parve kirine û serweriya yasayê li wê herêmê nîne. Raporta Netewên Yekgirtî diyar dike, li Efrînê bi berdewamî kiryarên revandinê, eşkencedan û kuştina welatiyan ji aliyê grûpên çekdar ve tên kirin û gelek caran qurbanî sivîl û Kurd in. Komîta Lêkolînê ya ser bi Netewên Yekgirtî ve amaje bi wê yekê jî kir, grûpên çekdar wek kesên dewlemend li welatiyên sivîl dinêrin û gelek caran bijîşk û bazirgan jî dibin qurbanî. Ev raport di demekê de ye, ji dema kontrolkirina Adara 2018an ji aliyê artêşa Tirkiyê û grûpên çekdar ên opozîsyona Sûriyê yên di bin fermana artêşa Tirkiyê de kar dikin, ji bilî destdanîna ser mal û milkên welatiyan, şewitandina daristan û darên zeytûnê, bicihkirina proseya guhartina demogra�î, grûpên çekdar bi berdewam tawan û kiriyarên revandin û eşkencedana welatiyan tên kirin û hejmarek mezin ji welatiyên sivîl di bin eşkencedana çekdaran de hatine kuştin. Li Efrînê zêdetir ji 40 welatiyên Kurd ên sivîl di bin eşkenceya hovane û bi guleyên rasterast ên grûpên çekdar de hatine.
Herî dawî jî roja 8ê vê mehê, welatiyê bi navê Mihemed Henîf Husên ê ji gundê Bilêlko ku roja 30 Tebaxa bûrî ji aliyê grûpeke çekdar ve hatibû revandin, di bin eşkenceya hovane de hat kuştin. Sara Hemedo wiha di derbarê rewşa Efrînê de dibêje, heger Neteweyên Yekgrtî vê yekê rast dibêje bila hêzên navdewletî parastina xelkê Efrînê bikin, û nehêlin grûpên çekdar yên ser bi Idlibê ve kiryaran derheqê welatiyên sivîl de encam bidin, divê parastieneke rasteqîne ji bo xelkê me yên li Efrînê hebe, milk û malên wan tê talankirin û dizîn heta bikaribin bi aramî jiyana xwe ya rojane derbas bikin û karê derbara jiyana xwe jî bi hêsan derbas bikin. Tirkiyê şaştiyeke mezin kiriye dema ku
bi van çekdaran derbasî nava bajarê Efrînê nekiriba, dê ev kiryar jç nehatibanan kirin, dema ku Tirkiyê bi artêşa xwe derbas biba ti ziyan nedghişte welatiyên sivîl yên herêma Efrînê ku di dema niha de bûye meydana diziya grûpên çekdar, herwiha encamdana kiryaran ji dizî, talankirin, revandin, kuştin û wergirtina bacan ji welatiyên hejar û belengaz, lewma ya giring ew e ku Neteweyên Yekgirtî bi cidî kar li ser vê mijarê bike û di rûniştinê xwe de li ser vê karesatê raweste ku hetaniha bi sed hezaran kes awarebûne. Wehab Ebdulezîz jî wiha ji rojnameya Kurdistan re derbarê rewşa xerab ya Efrînê wiha dibêje, nabe ti aliyek Efrînê piştguh bike, û divê Encûmena Niştîmaniya
Kurdî li Sûriyê li ser vê pirsê bêhtir bixebite û karekî cidî bike, û vê rewşê bighîne welatên mezin mîna Emerîka û Rûsiya, herwiha ji Tirkiyê bixwaze ku rê li ber van grûpên çekdar bigre da ku kiryarên werin rawestandin, nabe ti alî li ser hesabê xelkê Efrînê alîkariyan bide hev mîna Partiya Yekîtiya Demokratîk PYDê ku ev demeke bi nava rizgarkirina Efrînê alîkariyê ji xelkê Kurdistana Sûriyê werdigre bi hinceta ku ewê Efrînê rizgar bike û kena xwe bi xelkê hejmar û belengaz dike, lê ji her kesî re diyar e ku Partiya Karkerên Kurdistanê û Partiya Yekîtiya Demoqratîk PYDê li ser van kiryaran dijîn.herwiha daxwazê ji rêxistina parastina jîngehê li tevahiya cîhanê
dikin ku parastina daristanên Efrînê ji şewtandinê bikin ku grûpên çekdar wan daristanan dişewitîne û wan êzingan di zivistanê ed difroşe û ev yek bi xwe karesateke li dijî mirovahiyê ye, divê liv û tevgereke lezgîn bête kirin da ku ev kiryar were rawestandin.Ji roja dagîrkirina Efrînê ve, bi hezaran Erebên Xûtayê û navçeyên cuda ên Sûriyê bi alîkariya artêşa Tirkiyê û grûpên çekdar ve derbasî Efrînê bûn û destên xwe danîn ser mal û milkên xelkê û tê de hatin bicihkirin. Li Herêma Efrîn ku nêzîkî milyonek kes dijîn û jiwan ji sedî 95 xelkê Kurd bûn, ji bo guhartina nasnameya Kurdîbûna Efrînê, bi hezaran koçber û çekdarên navçeyên cuda ên Sûriyê û bi taybet Xûtaya Şamê, Humis
www.pdk-s.com
û Helebê ku li gor rêkeftina di navbera çekdarên opozîsyonê û rêjîma Sûriyê û bi serperiştiya Rûsyayê ji navçeyên xwe derketin û li gor wan rêkeftinan biryar bûn bo Idlibê bêne veguhastin, lê artêşa Tirkiyê û mîlîşyayên li Efrînê ew li Efrînê li şûna Kurdê derbider bicih kirin. aliyekî din ve, artêşa Tirkiyê di êrîşa xwqe de gelek şûnwarên Efrînê bombebaran û wêran kirin wek girê dîrokî Eyn Dara û bi dehan şûnwarên li çiyayê Lêlûn li navçey Şêrewa. Grûpên çekdar di vê sala dagîrkirinê de jî, bi mebesta lêgerîna li zêr û entîkeyan piraniya gir û şûnwarên dîrokî, gor û mezargehên pîroz li Efrînê kolandin û têkdan û taybet cihên pîroz ên Kurdên Êzidî û Elewî.Nabe ev kiryar berdewam bibin û sivê ev alî werin sizakirin ji ber ku wan tawanên li dijî mirovahiyê encamdane.Mihemed Henan jî wiha ji rojnameya Kurdistan re got , Li gor belgeyên binpêkirin û kiryarên li Efrînê dibin ên wekî kuştin û revandina welatiyan, dizî û talan, aramnckirina jêrxaneya Efrînê û koçkirina welatiyan, ev binpêkirin li gor yasa, rêkeftin û peymanên navdewletî digihin asta tawanên şer û tawanên qirkirina bikomî. Tevî ku rêxistinên navdewletî yên wek Human Rights Watch, Rêxistina Lêborîna Navdewletî û rêxistinên yasayî yên Kurdî gelek dosye û belgeyên van tawanan gihandin Sekreteriya Giştî ya Netewên Yekgirtî û şaxên wê, lê aliyên navdewletî, navedên biryardanê li cîhanê û Netewên Yekgirtî li hember van tawanên li Efrînê tê kirin, bêdeng e û tenê car caran daxuyaniyan dide û bi cidî kar li ser vê pirsê nake. www.pdk-s.com
Îlon / 15 - 9 - 2019
Kurdistan-Hejmar (157)
Destkeftên niha ji encamên Şoreşa Îlonê ne Îmad Xidir- Hewlêr Şoreşa Îlonê yek ji wan Şorşan e ku dengekî mezin li tevahiya dever û cîhanê deng veda û heta niha jî destketên Kurdan ji encama vê şoreşê û divê ev destkeft bi her .awayî werne parastin Şoreşa Îlonê ji wê serhildana Kurdan ra dihêt gotin ko li 11'ê Îlona sala 1961'ê bi rêberî ya Mela Mistefa yê Barzanî li Kurdistana Başûr dijberî hukmeta Îraqê bi awayekê çekdarane destpêbû û li roja 6'ê Adara sala 1974'ê piştî Rêkkevtina .Elcezayîrê bi dûmahî hat Piştî kûdetaya 14'ê Tîrmeha 1958'ê bi seroktiya Evdilkerîm Qasimî û vegeryana Barzanî ji Yekîtiya Komarên Sosyalîstên Sovyetî, têkhiliyên navbera Kurdan û hukmeta Bexdayê gelek baş bûn. Hukmetê wekî qehremanekê neteweyî pşrgîniya Mela Mistafyî kir. Bi awayekê fermî pêzanîn bi pêkkatina Komara Îraqê ji du neteweyên Kurd û Ereb .hat kirin Lê sîûda Evdilkerîmî ew bû ko desthilata xwe ji dest bidit û şaşiyên yek li pey yekên wî di warê siyaseta navxweyî ya Îraqê da bûn sedema herifyana desthilata wî. Lihevnehatinên wî digel Kurdan jî bûn sedema destpêbûna şoreşa .çekdaraneya Kurdan Bi dirêjî ya temenê 14 saliyê Şoreşa Îlonê, Kurdan gelek caran dest bi danûstanan digel hukmeta Îraqê dikir û carina jî şer di navbera wan da gerim dibû. Piştî ko Partiya Be's a Erebî bi kûdetayekê hatî ser desthilatê, lihevhatinek di navbera Kurdan û hukmetê da çêbû ko bi navê Beyana 11'ê Adarê hatîye niyasîn. Ew beyan belgeyeka dîrokî bû ko xebata Kurdan pêngaveka dî ber bi pêşve bir û di belgename anko dokomenteka hukmetê da bi awayekê fermî Zimanê Kurdî wekî zimanê fermî yê herêmeka otonoma
.Kurdî hat niyasîn Kurdên her çar parçeyên Kurdistanê pardarî di Şoreşa Îlonê da kir. Ji bo cara pêşîn hemî çîn û texên civaka kurdewarî pişikdarî şoreşê bûn û navê Kurdan li seranserî .cîhanê belavbû Hindek rexne li rêberî ya şoreşê hatina girtin û hindek aliyên veşartî li wê şoreşê hêşta nekevtine ber ruhniya eşkira bûnê. Sedemên wan rexneyan û wan nekifşî û nezelaliyan heye ko hindek jî ji ber lihevnegirtinên hundirîn di rêberş ya şoreşê da bûbit. Îbrahîm Ehmed, avokatekê ji Silêmaniyê, wekî hevrikekê serekî yê Mela Mistefayî karebû cidatiyê biêxit rêza
şoreşgêran û li sala 1966'ê hindek ji Kurdên Soranî bi seroktiya Celal Talebanî li dijî şoreşê derkevtin meydanê. Ev netebayî heta roja îro jî .berdewam e Partiya Demokrat a Kurdistanê - Sûriyê (PDK-S) bi boneya salvegera berpabûna Şoreşa Îlonê peyamek belav kir tê de hat: Şoreşa Îlonê ya pîroz ya bi rêbertiya Mela Mistefa Barzanî yê Nemir veguhasineke girîng û pêşketî di dîroka şoreş û serhildanên Kurdan di dirêjahiya dîrokê de çê kir û bingeh bo avakirina dibistana xebat û têkoşînê danî, bo bidestanîna hêvî û daxwazên gelê
.Kurdistanê Polîtburoya PDK-Sê peyama xwe pîrozbahiyê arasteyî Serok Mesûd Barzanî, Partiya Demokrat a Kurdistanê, Pêşmergeyên Qehreman û gelê Kurdistanê kir û hêviya berdewamiya pêşketin û serkeftinan li ser rêbaza Kurdatiyê rêbaza Barzaniyê Nemir .kir Di peyama Polîtburoya PDK-Sê de hat, Şoreşa Îlonê ya pîroz ya bi rêbertiya Mela Mistefa Barzanî yê Nemir veguhasineke girîng û pêşketî di dîroka şoreş û serhildanên Kurdan di dirêjahiya dîrokê de çê kir û bingeh bo avakirina dibistana xebat û têkoşînê danî, bo bidestanîna
hêvî û daxwazên gelê .Kurdistanê Di beşeke din a daxuyaniya PDKSê de hat, bi xwîna şehîdan, têkoşîna Pêşmergeyên qehreman û serkirdatiya hişmend şoreşê karî gelek destkeft û armancan bidest ve bîne û di pêşiya wan de rêjîma Iraqê ya rûxandî neçar kir ku peymana 11ê Adara 1970 îmze bike û li mafên gelê Kurdistanê ya otonomîyê (sîstema xwebirêvebirinê) mikur .bê PDK-Sê di daxuyaniya xwe de amaje bi wê dike, tevî şikestina 6ê Adara 1975an, lê kizotê têkoşînê venemirî,
www.pdk-s.com
3
belkû zêdetir berpa bû û ji nû ve di 26ê Gulana .1976an de destpê kir Herwiha di peyama PDKSê de hat, îro zêdetir rêbaza şoreşê (rêbaza Barzaniyê Nemir) xurtir dibe û pê re projeya netewî ya Kurdistanî bi serokatiya Serok Mesûd Barzanî bipêş dikeve û bi saya wê federalîzm ji Herêma Kurdistanê re bicih hat û gelê Kurdistanê bi hêviya destkeftine din e bi taybet piştî referandûma dîrokî di 25ê Îlona 2017an de ya ku kevirê bingehîn a serxwebûna .Kurdistanî danî li ser Şoreşa Îlonê Mihemed Xelef wiha ji rojnameya Kurdistan re dibêje, ev şoreş bi raberatiya Mela Mistefa Barzanî ji şoreşên herî bi bandor bûye li ser tevahiya Kurdistanê û encamên baş bidestê xwe ve anî, Kurdên Kurdistana Sûriyê jî têde beşdar bûn, û piştevanê vê şoreşê bûn ji roja .destpêkirina wê Herwiha Mihemed Elî jî wiha li ser şoreşê dibêje, divê ev şoreş di nava Kurdan de neyê jibîr kirin û Kurd bilind binerxîninm vê şoreşê nava Kurdan gihande tevahiya herêm û cîhanê, nabe Kurd şoreşên xwe bi çi hincetê be jibîr bikin,Şoreşa Îlonê ya Kurdistanê Bexda neçar kir li mafê Kurd mikur bê.Rêkeftina 11 Adara sala 1970ê yek ji bûyerên girîng ên di dîroka sedsala bîstan de bû li Başûrê Kurdistanê, ku ji bo yekem car rêkeftinek di navbera dagîkeran û tevgera azadîxwaz a Kurd de li dan bi çend mafên girîng, dîrokî û neteweyî hat dayîn, ku ti rêkeftinekê di dîroka Kurdî de nekarî wiha bi ronî mafê Kurd biçespîne. Ya herî giring di dema niha Kurd yekdest û yekhelwest bin da ku van destkeftên niha jidest nedin, Barzanî her dem daxwaza yekîtî û yekhelwestiyê dikir da ku Kurd bighên mafên xwe yên rewa li her çar .perçeyên Kurdistanê www.pdk-s.com
Îlon / 15 - 9 - 2019
Barzanî
Çand û Huner
www.pdk-s.com
4
Her malek Dibistanek, yek ji �îlmên heftemîn festîvala Duhokê
Idrîs Hiso-Duhok
Şiyar Alyanî deng veda şerê êlûnê dem bû deme serxwebûnê Rubar tijî bûn ji xwînê bu me nasneme û rêbere rêbaza me ji Àla zere bi şev û roja li singere Qehreman û têkoşere him rêzan û cengawere lehenge bîr û bawere serwerê kurda li her dere ji mere bûye ronî û çira Pêşmerge hatin ji her dera çêliyê şêra dana dera ji ber ser�irazî û hebûnê Omîda kurda Berzanî Hikmê zatî ji mere anî kerkûk dilê kurdistanî soz û biryar pêra danî te navê kurda belavkir Ala rengîn bilind rakir dilê çil melyûnî şakir yazdehê Avdarê širîne cejin û sersal û evîne Azadî û xemrevîne îro ev roja kurdaye govenda qîz û xortaye li her cihî deng vedaye
Yarê
Nêçîrvan Remdan Ax ji derdê te yar Te ez hiştim bê cih û war Kul û derdê min zêde bûn Te ev dil kiriya xembar Ma tû li min napirsî Ez dikim gazî û hewar Ji bo te Ez dinalim Rondik ji çave min têne xwar Jiyan bê te nexweş e li min nîne sebir û hedar Her roj li min dibe êvar Ji bo te dimînim şiyar Tû ji dilê min nayê derê Ez te ji bîrnakim tûcar
Ji �îlmên ku di festîvala Duhokê ya navdewletî, gera heftemîn de beşdar �îlmê Her Malek Dibistanek e. Belge�îlmê Her Malek Dibistanek behsa rewşa zimanê Kurdî û qedexekirna wî ji aliyê desthilatdariyê Tirkiyê ve, bi taybet piştî biriyra daxistina dibistanên Kurdî li Tirkiyê ku berî çend salan ji aliyê şaredariyên Bakurê Kurdistanê ve bi fermî hatibûn vekirin û salane hejmara xwendekarên dibistanên bi Kurdî zêde dibûn dike. Xwendin û hemû çalakî û rêbazên fêrkirinê bi hemû pirtûkên xwe bi Kurdî bûn, mamoste jî hemû Kurd bûn. Sê çara salan wan zarokan tenê bi Kurdî xwendiye, lê piştre bi behaneyên bê bingeh û tenê ji bo qedexekirina ziman û berdewamiya asîmîlasyona Kurdan careke din dibistan têne girtin û Tirkiyê dixwaze ku bi darê zorê wan zarokan bişîne dibistanên Tirkî. Lê ew zarok û malbatên wan ku ji Ameda Bakurê Kurdistanê ne çûna dibistanên tirkî red dikin û biryarê didin ku zarokên xwe li malê bi Kurdî fêrbikin û berdewamiyê bi xwendin û perwerdeya wan bidin. Di �ilm de zarok, malbatên wan û mamosteyên dibistana Kurdî behsa vê mijarê dikin û didin xuya kirin ku heta di imkanên wan de be ew dê berdewam van zarokan li malan fêrî xwendin, perwerde û zanistê bikin û bi Kurdî. Tekeziyê li wê yekê jî dikin ku ew dê zarokên dibstanên Kurdî li malan bighînin astên bilind, lê ew dê neçin dibstanên tirkî. Fîlm mijara qedexekirina li ser zimanê Kurdî li Bakurê Kurdistanê dide xuyakirin û dixwaza nameya xwe him bighîne Kurdan ku divê malên
xwe bikin dibistan ji bo parastina kesayetî û zimanê xwe, him jî rola malê wek dibstana serekî û yekem ji mirov dide diyarkirin û dixwaze bêje ku ev erkê ser milê her malaek Kurd e ku bi rola xwe di parstina zimanê bav kalan de rabe. Her wisa dixwaze nameyekî bi ghîne dewleta Tirkiyê ya stemkar û dagîrker ku ew çendî sitemkarî û zordestiyê bikin jî dê nikaribin zimanê Kurdî û neteweya Kurd tine û qirbikin. Film hovîtî û xirabiya Tirkiyê jî jibo cîhanê dide nasîn ku çawa Tirkiyê mafê fêrkirina bi zimanê dayikê ku yek ji mafên bingehîn ên mirovaye binpê dike û bi tundî li dijî wan kesên ku malan jî perwerdeya bi zimanê xwe bibiînin dixebite û sitemkariyê dike. Film di pêşberka belge�îmên Kurdî de beşdare û ji berhemê 2019 ye, dirîjeya wî jî 57 xulekin û derhênerê �îlmî Ardin Diren e ku ji xelkê Amedê ye û derçûyê zankoya Eskîşehîr beşê sînema , niha jî di warê rexna sînemayî de gotaran ji hin rojname û kovaran re dinvîse û berî niha belge�îlmek bi navê Veguheztin jî derhênan kiriye.
Ji dest min çû
Nayif Çolo Ji dest min çû Nivîskara gotinên şevê Ku germ û gurîkirina Hestên min Li ser rûpelên geşbîniyê dinivîsand Dibû hogirê demê Bi hev re li kolanên hedanê Seyran dikirin Û ez vedixwendim Şahiya kenê xwe Bi nav Bi çûna te re mame Parisekê nanê dilşadiyê Li ber dergehên biyaniyê Bi tûrkê hêviyan Dil bi dil digerim Li geşta evîniyê bê rawestandin Her min vedgerîne Fedîbûn Û bi ava riw mêrxasiya min dişo Bê çar dimînim mîna kawikekî di ezmûna jiyanê de Pêre pêre tê bişaftin Berfa xwestekên min Li ber roka windabûnê Û dibim ava jibîrkirinê Poşmaniyê pê avdidim www.pdk-s.com