Campus Nederlands 1 leerwerkboek basis

em pl aa r

S U P M CA

ee se

S D N A L R E D E N

SIS A B K E O KB R E W R E LE Pelckmans

1

Inhoud

DEEL 1 Jezelf voorstellen Communicatie onderzoeken De bedoeling van de zender achterhalen Met gevarieerde onderwerpen betere teksten schrijven Teksten verkennen Korte gesprekken voeren In teksten de onvoltooid tegenwoordige tijd correct schrijven Heldere berichten schrijven Je leesprofiel verkennen Schooltaalwoorden oefenen Test jezelf!

Ik oefen extra!

Genietend lezen

10 15 19 22 27 3 5 35 4 411 50 50 59 59 772 2 74 80 80 84

Le es ex em pl aa r

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

9

DEEL 2

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

(Online)woordenboeken efficiënt gebruiken Beter communiceren met topische vragen Teksten globaal lezen emen Aantrekkelijker communiceren met synoniemen Over een herinnering vertellen Woorden onderzoeken den zoeken De betekenis van onbekendee woorden Feedback geven en krijgen en espreken Fragmenten uit Gips lezen en bespreken n oefenen en Schooltaalwoorden Test jezelf! a!

Ik oefen extra! d lezen Genietend CT 1 – Pimp je leeshoek! leeshoek PROJECT

87

88 98 105 113 119 123 133 139 145 151 153 159 163 167

DEEL L3

171

211 22 23 24 2 25 26 27 28 2 29 3 30

172 181 193 199 206 213 221 226 230 235 237 242 246

De hoofdletters in een te tekst correct cor schrijven rmulieren invullen Formulieren Betere met goed gekozen werkwoorden tere teksten sschrijven m Teksten intensief intensie lezen Teksten In n teksten de onvolto onvoltooid verleden tijd correct schrijven Een for telef Een formeel telefoongesprek voeren ritisch luisteren luister naar feiten en meningen Kritisch Het gezegde gezegd in een zin onderzoeken g Het Fragmen Fragmenten uit Verlamd lezen en bespreken Schoo Schooltaalwoorden oefenen T Te Test jezelf!

Ik oefen extra!

Genietend lezen

7

DEEL 4

249

31 32 33 34 35 36 37 38 39 40

250 257 262 269 277 280 9 289 296 301 309 309 311 1 311 3 17 317 3211 325 2 325

Le es ex em pl aa r

Poëzie verkennen Letterlijk en figuurlijk taalgebruik onderzoeken Een persoonlijke boodschap schrijven Voltooide tijden in een tekst correct schrijven Een oproep kritisch beluisteren Teksten met een opsommend verband lezen en schrijven De voorwerpen in een zin onderzoeken Een mondelinge uitleg geven Fragmenten uit het boek en de film Storm vergelijken Schooltaalwoorden oefenen Test jezelf!

Ik oefen extra!

Genietend lezen PROJECT 2 – Strijd voor het goede doel!

DEEL 5

329 9

41 42 43 44 45

330 335 3 341 347 353 360 367 371 375

De woordbouw onderzoeken In groep overleggen ven Teksten met een chronologisch verband lezen en schrijven Instructies krijgen en geven woorden en uitdrukkingen Aantrekkelijker communiceren met spreekwoorden Test jezelf!

Ik oefen extra!

Genietend lezen PROJECT 3 – Wat een jaar!

Portfolio

8

1 - 18

Â

1

1

Je stelt jezelf voor.

2 3

Je onderzoekt communicatie..

15

Je achterhaalt de bedoeling van an de e zender. zen ende err..

19 1

4 5 6

10

Je sschrijft Je ch hrijf riijf jft ft b bete be betere t re te e tteksten ekst ek sten st e met en 22 g evar ev var arie iieer erde er eo nder n nd der erwe we er gevarieerde onderwerpen.

Je vverkent Je erke er e ke ent tteksten. e st ek sten ste en.. en e

27

Je voert oe ertt k korte orte or r te te g gesprekjes espr es prek ekje ekj ek jje es met me et (o (on) (on)bekenden. n))be b

35

7

J sschrijft Je ch hriijf j t in n teksten de onvoltooid ttegenwoordige e en eg enwo wo oo tijd correct.

8

Je schrijft heldere berichten.

9 10

41

50

Je drukt je leesvoorkeur uit en verkent je leesproďŹ el.

Je oefent schooltaalwoorden.

59

72

Test jezelf!

Ik oefen extra!

74 80

Genietend lezen

84

9

1

Jezelf voorstellen Je leert … je oefent …

– je klasgenoten kennen.

– jezelf voorstellen.

– de OVUR-strategie.

Vul de enquête in.

Le es ex em pl aa r

1

enquête

Online of in een winkel shoppen?

MEER OVER JEZELF! EK T TD N O EN E ÊT U Q DOE DE EN

1

Waar W ar zou je willen wonen wonen? in België in in een ander land

2

Wat als je h het nieuwe kapsel van W at vertel je a vriend(in niet mooi vindt? je best beste vriend(in) de waarheid waarhe een leugentje leu om bestwil

3

10

DEEL 1

drink je na het lopen van een Wat d W coo coopertest? water frisdrank

4 Wat neem je uit de bibliotheek mee naar huis? een strip een boek 5

Wat doe je op woensdagnamiddag? sporten in de zetel hangen

6 Hoe pak jij de installatie van je nieuwe smartphone aan? eerst de gebruiksaanwijzing lezen uitproberen tot het werkt

7

Wat doe je het liefst in de paasvakantie? op reis gaan thuisblijven

16 Wat doe je als je ongeduldig voor een rood verkeerslicht staat? wachten tot het groen is toch oversteken

Le es ex em pl aa r

8 Wat verkies je voor het weekend? vroeg opstaan laat opblijven

15 Wat vind je het minst erg? huistaken maken studeren voor toetsen

9 Wat wil je doen in de kerstvakantie als het sneeuwt? gamen buiten spelen 10 Waar ga je nieuwe kleren kopen? in de winkel online 11 Hoe los je het op als je computer blokkeert? alleen proberen hulp vragen

12 Wat kies je als je op zaterdag niets te doen hebt? boeken lezen films bekijken

17 Waarvoor studeer je? om net de helft te halen om 10/10 te halen alen

18 Wat krijg je het liefst voor oor or jouw j w verjaardag? een cadeau au geld

19 Wat kies je om samen me met je vrienden e eten? te fastfood stfood een e gezonde ezon maaltijd

soort sport verkies je?

20 Welke so individuele sport groepssport

13 Met wie vier je het liefst een verjaardagsfeestje? met familie met vrienden

14 Wat zeg je alss je je kamer moet opruimen?

‘Oké, ké, ik begin er direct aan.’

‘Dat Dat doe ik straks we wel.’

1 Jezelf voorstellen

11

2

Leer je klasgenoten kennen. a b

◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯

in België in een ander land de waarheid een leugentje om bestwil water frisdrank een strip een boek sporten in de zetel hangen eerst de gebruiksaanwijzing lezen uitproberen tot het werkt op reis gaan thuisblijven vroeg opstaan laat opblijven gamen buiten spelen in de winkel online

11 ◯ ◯ 12 ◯ ◯ 13 ◯ ◯ 14 ◯ ◯ 15 ◯ ◯ 16 ◯ ◯ 17 ◯ ◯ 18 8 ◯ ◯ 19 ◯ ◯ 20 ◯ ◯

Pieter Berghmans → PB EJ Mariam El Jallali → MEJ alleen proberen hulp vragen boeken lezen films bekijken met familie met vrienden en ‘Oké, ik begin er direct aan.’

‘Dat doe ik straks wel.’ huistaken uistaken n maken studeren en voor toetsen wachten wac achten hten tot het groen groe is ttoch och oversteken om ne nett dee helft te ha hale halen om m 110/10 0/10 te halen een cadeau cade geld ge ffastfood as een gezonde ge maaltijd individuele sport ind groepssport

Le es ex em pl aa r

1

Stel je keuzes voor en luister naar die van je klasgenoten.

Kies minstens één klasgenoot die een andere keuze maakte en noteer de initialen bij het antwoord.

De beginletters van je voornaam Tip en van je achternaam vormen samen je initialen. Bestaat je naam uit meerdere woorden, dan gebruik je telkens de eerste letter.

2 3

4 5

6 7

8

9

10

c

48

aar de reden eden voor die andere and keuze. keuz Informeer* naar

OVUR

74

102

109

Als je een opdracht acht (luisteren, (luisteren lezen, spreken en schrijven) goed wilt aanpakken, volg je best deze vierr stappen stappen: → Wat moet je doen?

– oriënteren voorbereiden → Hoe pak je dat aan?

– voorbereide – u itvoeren uitvoeren → Je voert de opdracht uit. flectere → Je denkt na over je aanpak en het resultaat.

– rreflecteren eem van deze vier woorden de eerste letter en je krijgt het letterwoord OVUR. Neem

informeren

12

DEEL 1

Naaam N am

Klas Kl ass

Nr..

Nr

Jezelf vo oorsttellen 3 OV UR

Schrijf een tekstje over jezelf. Volg de zes stappen. Kijk naar het voorbeeld van Emma. a

Selecteer* vier keuzes uit de enquête waarover je graag meer zou vertellen. #Emma

Le es ex em pl aa r

10, 12, 8, 19 Keuzes:

OV UR

b

Noteer kort waarom je deze keuzes maakte. Vertel telkens iets over jezelf. #Emma

Keuze 10 Shoppen is geweldig, maar écht niet met mijn mama! Wel el op Zalando. n. Mijn favoriete se Keuze 12 Elke maand ga ik naar de bib voor een of twee boeken. serie is De Grijze Jager.

Keuze 8 Ik haat opstaan. Laat opblijven is leuker, want ik kijkk graag tv of le lees in mijn bed.

Keuze 19 Met mijn vrienden duik ik het liefst binnen in de Quick. Ik ben ee een enorme fan van de Giant.

OV UR

c

Keuze

Keuze Keu

Keuze

Keu Keuze

Verantwoord* je keuzes zes in een tek tekstje. Begin met Mijn naam is … Werk op een apart blad.

#Emma

Mijn naam is Emma De Roo.

Ik ben gek op shoppen, maar ik haat het om te gaan winkelen met mijn mama. Daarom v www.zalando.be. bestel ik al mijnn kleren online via

Elkee maand kies ik een of ttwee boeken in de bibliotheek. Mijn favoriete serie is De jze Jager. Daarvan aarv heb ik alle boeken twee keer gelezen. Hopelijk maken ze er ooit Grijze iEF H AAG iEF HNAJ v ik echt verschrikkelijk. Ik blijf liever laat op. ’s Avonds kijk ik graag tv of Opstaann vind leess ik in mijn bed. Het duurt soms tot 22 uur vooraleer mijn nachtlampje uitgaat.

Als ik mag kiezen waar we gaan eten, dan kies ik voor Quick. Die heerlijke Giantburger @HAL FA GM =E R=LAJL=G@AG .==J CD BHM HHD RAE N=G OAUHG@A F==ELCP@AG BHHJ .CPG mama maakt lekkere slaatjes.

d

– Begin niet Tip elke zin met ‘ik’.

– Elke zin begint met een hoofdletter en eindigt met een gepast leesteken.

– Sta stil bij de schrijfwijze van de woorden.

– Maak je zinnen niet te lang.

Herlees je kladversie en verbeter je zinnen tot je tevreden bent. Maak met kleuren, foto’s of tekeningen je tekst aantrekkelijker.

1 Jezelf voorstellen

selecteren verantwoorden

13

e

Verzorg je presentatie. Gebruik kleuren, foto’s, speciale letter types, tekeningen …

Maak je definitieve versie.

Tip

Mijn naam is Emma De Roo.

Le es ex em pl aa r

Ik ben gek op shoppen, maar ik haat het om te gaan winkelen met mijn mama. Daarom bestel ik al mijn kleren online via www.zalando.be.

Elke maand kies ik een of twee boeken in de bibliotheek. Mijn favoriete serie is De Grijze Jager. Daarvan heb ik alle boeken twee keer gelezen.

Hopelijk maken ze er ooit een film over!

Opstaan vind ik echt verschrikkelijk. Ik blijf liever laat op. ’s Avonds kijk ik graag tv of lees ik inn mijn bed. Het duurt soms tot 22 uur vooraleer mijnn tgaat. nachtlampje uitgaat.

Als ik mag kiezen waar we gaan eten, dan kies ik voor Quick. Diee heerlijke Giantburger doet me nu al watertanden. Maar ik hou ook wel van gezonde maaltijden, hoor! Mijn mama maakt lekkere slaatjes.

OV UR

f

Is je tekst klaar? Gebruik de checklist om je tekst kst te controler controleren. checklist

1 Elke zin begint met een hoofdletter. r.

2 Het eerste woord van de zinnen niet altijd beginnen en varieert (bv. nie met ‘ik’).

3 Mijn vier keuzes uit stap bod. p 1 komen aan bo

4 Ik heb gelet op dee schrijfwijze van de woorden.

5 De zinnen zijn niet et te lang. lang

6 De tekstt ziet er verzorgd uit.

Wat ging goed?

Wat ging minder goed? at gi

Mijn werkpunten bij een volgende schrijfopdracht: – – g

14

DEEL 1

Stop je schrijffiche in je portfolio.

ja

nee

Communicatie onderzoeken

2

Je leert … je oefent …

– de onderdelen van het communicatiemodel.

– communicatieve situaties onderzoeken.

Noteer hoe vaak je hiermee communiceert. Kies uit: meerdere keren per dag, dagelijks, wekelijks, maandelijks, jaarlijks, nooit.

2

Lees de e-mail. Vul het communicatiemodel aan voor oor de eerst verstuurde e-mail. e-

m pl aa r

1

MJ

di 20/06 06 20:03

ex

Myrthe he Jacobs <myrthe.jacobs@telenet.be> <my <myrthe.jac AW Annelien Wagemans

X

RE: Knuffel vergeten

Hey Annel Annelien

knuffel gevonden.

Ja, a, we hebben de d knuff Ik zal hem morgen m meenemen naar school.

Tot dan!

Le e

M t Myrthe Van: Annelien Wagemans [mailto: annelien.wagemans@gmail.com] Van Verzonden: maandag 19 juni 17:21 V Aan: Myrthe Jacobs <myrthe.jacobs@telenet.be> Onderwerp: Knuffel vergeten Dag Myrthe Mijn broertje is daarstraks komen spelen op het verjaardagsfeestje van jouw zusje.

Hebben jullie misschien een knuffel gevonden? Het is een wit schaapje.

We denken dat hij die bij jullie vergeten is.

Groetjes Myrthe Jacobs

Annelien Wagemans

Annelien

2 Communicatie onderzoeken

15

boodschap

ontvanger

doel

kanaal

effect

Le es ex em pl aa r

zender

1

Communicatiemodel

3

Communicatie is het overbrengen of uitwisselen van informatie. Spreken met elkaar, ar, iets aken, iemand ieman naar iemand schrijven, een bericht sturen, whatsappen, e-mailen, een gebaar maken, mmunicatie. begroeten, een pictogram plaatsen … zijn allemaal voorbeelden van communicatie.

n, iets vragen …)

De zender (schrijver, tekenaar, spreker …) heeft altijd een doel (iets meedelen, rek, sms, brief …). De voor ogen. Om dat doel te bereiken, kiest hij een kanaal (e-mail, gesprek, boodschap verstuurt hij naar de ontvanger (lezer, kijker, luisteraar …). Als het effect ov overeenkomt met het doel, dan is de communicatie geslaagd.

icatie onderzoeken o of voorbereiden.

Met het communicatiemodel kun je elke vorm van communicatie Aan de schoolpoort regelt een agente het verkeer. eer. Leerlingen wachten aan aa het zebrapad. De agente steekt haar hand omhoog.

zender

agente

Leerlingen veilig laten oversteken. doel

3

boodschap Alle weggebruikers moeten stoppen. kanaal al

lichaamstaal chaamstaal

ontvanger

weg-

gebruikers

De weggebruikers stoppen.

effect

Lees de situatie*. uatie*..

Tijdens jdens het et ontbijt heeft Jon Jonas zin in choco. Maar de pot staat niet op tafel. Hij vraagt: vraa ‘Is er nog choco, mama?’

Zijn mama staat recht om de p pot te halen.

a

V Vul ul het com communicatiemodel aan.

zender

boodschap

ontvanger

doel

kanaal

effect

de situatie

16

DEEL 1

b

Jonas vraagt: ‘Is er nog choco, mama?’

– Wat is een ‘normaal’ kort antwoord op een dergelijke vraag?

– Is de communicatie geslaagd als mama dat antwoordt?

– Waarom stelt Jonas die vraag als hij niet echt dat antwoord wil?

Le es ex em pl aa r

– Geef nog enkele voorbeelden van dergelijke ‘verzoeken’.

– Wat zou Jonas nog kunnen zeggen om de chocopot op tafel te krijgen?

c

Is de communicatie geslaagd?

4 Meneer Martens, de leraar wiskunde, is niet altijd even vrolijk. Wat at bedoeltt hij in deze situaties? situat

2

a

Jordy wiebelt op twee poten van zijn stoel. Meneer Martens ens vraagt: aagt: ‘Jordy, hoeveel poten heeft een stoel?’

b

n we eens een film?’ M Menee Wat later informeert Jordy: ‘Meneer, wanneerr kijken Meneer Martens n dag vallen.’ antwoordt: ‘Als Pasen en Pinksteren op één

c

rtphone. ne. Ze krijgt dit te horen: ‘Wat ‘W ben jij toch een harde Lisa tokkelt in de les op haar smartphone. werker!’

d

meneer Martens: Marte ‘Jordy, jij hebt je boeken weer Tijdens het uitdelen van de toetsen zegt menee ? niet vastgehad, hé?’

Boodschap

De boodschap iss niet altijd w wat er letterlijk gezegd wordt, want soms zit er ook betekeer de woorden, de lic nis achter lichaamstaal, het stemgebruik … Soms bedoelt de zender iets anders dan wat zijn letterlij letterlijke woorden weergeven.

Je ziet je hon hond Max doodgraag, maar je noemt hem altijd liefkozend ‘rotbeest’.

5

O Onderzoek nderzoek de communicatieve com situatie.

2 Communicatie onderzoeken

17

boodschap

ontvanger

doel

kanaal

effect

Le es ex em pl aa r

zender

6 Onderzoek de communicatieve situatie.

••••• 4G

10:33

86%

i

Sofia

Gisteren 21:33

Tot morgen, Karen Xx

Salut x

:25 Vandaag 8:25

Heb je snap gezien. en.

Gij zijt ook echt stom!

gelezen lezen 8:27

iMessage

zender

Karen

doel

18

boodschap ods p

ontvanger

kanaal anaal

effect

Sofia

a

Waaraan aan kun je zien dat Karen K en Sofia vriendinnen zijn?

b

Sofia S ofia heeft nog n niet geantwoord. Kruis aan wat dat volgens jou betekent. ◯ Z Ze e heeft even geen tijd om te antwoorden. ◯ Z Ze e vindt he het niet nodig om te antwoorden. ◯ Z Ze e is bo boos, omdat Karen haar stom noemt.

c

Waarvoor dient de emoji in het bericht? Verandert de emoji de letterlijke boodschap?

Waarv

d

Is de communicatie geslaagd?

e

Wat kan er fout lopen in de communicatie?

DEEL 1

De bedoeling van de zender achterhalen

3 Voorkennis

Je leert … je oefent …

– waarom zenders communiceren.

– de bedoeling van de zender herkennen.

– een communicatieve situatie onderzoeken.

communicatiemodel

Bekijk de fragmenten.

Fragment 1

Le es ex em pl aa r

1

2

a b c d e f

Waarover gaat het fragment? (Wat heb je gezien?)

Wie heeft dit fragment gemaakt? (Wie is de zender?)

Wat is de bedoeling van de zender?

Tot welk doelpubliek richt de zender zich?

Waarom zou iemand naar dit programma kijken?

In het fragment wordt Danny op drie verschillende plaatsen gefilmd. Som deze plekken op.

Fragment 2 a b c d e f

?)

Waarover gaat het fragment? (Wat heb je gezien?) nder?)

Wie heeft dit fragment gemaakt? (Wie is de zender?)

Wat is de bedoeling van de zender?

Tot welk doelpubliek richt de zender zich? ijken?

Waarom zou iemand naar dit filmpje kijken?

Wat is de functie van humor in het filmpje?

Fragment 3 a b c d e f

ent? (Wat at heb je gezien?)

Waarover gaat het fragment? akt? (Wie is de zender?) zender Wie heeft dit fragment gemaakt?

Wat is de bedoeling van de zender? iek richt ht de zender zich?

Tot welk doelpubliek emand naar dit filmpje kkijken?

Waarom zou iemand pen voor een boeking in de juiste j vo Zet de stappen volgorde.

Je ontvangt gt een bevestigingsm bevestigingsmail per e-mail.

Log g in op je ‘Mijn Kazou Kazouprofiel’.

Maak een Kaz Kazouprofiel aan.

Kies je droomvakantie in de Kazoukrant.

Klik op ‘Boek nu’.

Surf naar www.kazou.be.

Controleer wanneer je gekozen vakantie boekbaar wordt.

De makers van dit ffragment willen vooral …

fragment 1 2 3

a

een verhaal vertellen.

b

de kijkers beïnvloeden in hun gedachten, meningen of ideeën.

c

hun mening of standpunt geven aan de kijkers.

d

de kijkers informatie geven.

e

de kijkers uitleggen hoe je iets moet doen.

3 De bedoeling van de zender achterhalen

19

8

Doel van de zender Een zender heeft altijd een doel. Met zijn boodschap wil hij iets bereiken.

De zender wil …

– de ontvanger informeren. Hij geeft informatie, legt uit hoe iets zit.

Met een Facebookbericht laat Yassin weten dat hij verhuisd is.

– de gedachten, de mening of de ideeën van de ontvanger beïnvloeden.

Le es ex em pl aa r

Met luide stem prijst de marktkramer zijn verse aardbeien aan.

– zijn mening of standpunt geven aan de ontvanger.

Olivia vond het concert maar niks. Nour maakte haar duidelijk dat het concert cert d door de lichtshow toch wel de moeite waard was.

– instructies geven.

Oma legt uit hoe ik een cake moet bakken.

– een verhaal vertellen.

Tijdens het kampvuur las Matteo een griezelverhaal voor.

2

Bekijk het programmaoverzicht. Noteer naast ast elk programma het belangrijks belangrijkste doel van de programmamakers.

DE O NMIS B A RE T V-PRO G R A MM A’ S

18:55

22:35

20:30

19:45

16:10

17:00

REALITY

REALITY

LIVESHOW

SERIE

REALITY

SERIE

De dagschotel

De rechtbank bank

4EVER

woord d en wederwoord woord in de rechtbank ank

Zelf een voetbaltafel maken

STIP IT!

culinair magazine waarin een van de njam-chefs een eenvoudig en lekker gerecht klaarmaakt dat de kijker thuis gemakkelijk elijk kan namaken ken

Slotshow Iedereen Ied Kanker Tegen Kan

Peppee verklapt ons on vandaag ag zijn supersu simpel receptje om zeeduivel vel te bereiden me met een jasje van gebakken n geba aubergine en e een sausje vvan olijven en kerstomaten. n ke Scoren maar!

20

DEEL 1

Veel mensen leren uit hun fouten na een confrontatie confront met het gerecht, gere maar sommige somm bezoekers bezoeke in de rechtbank blijven hardleerse wetsovertreders.

Een huurgeschil, een aanranding, drugsproblematiek … Het zijn zware feiten, maar in De rechtbank hoor je het verhaal van beide kanten.

iiedereen tegen kanker sluit actie k met grote show op één Met de campagne Iedereen Tegen Kanker werd iedereen deze maand opgeroepen om zelf acties op poten te zetten. In deze slotshow wordt duidelijk hoe hard Vlaanderen werd gemobiliseerd om geld in te zamelen voor het goede doel. Tijdens de liveshow kun je bellen om geld over te schrijven.

vlaamse realistische fictiereeks over de vrienden emma, robin, lore en gamil. ze verschillen van karakter, maar hun vriendschap verbindt hen

Lore is erg aangedaan door de gebeurtenissen met haar leerkracht gitaar. Robin is in de war door het nieuws over zijn vader.

Emma heeft nog steeds gevoelens voor Gamil. Gamil vreest voor zijn rapport. Kortom, de zorgen stapelen zich op ...

het doe-hetzelfprogramma voor de handige klusser

Tijd om je vrienden uit te nodigen, want wij tonen je hoe je zelf een voetbaltafel kunt maken van multiplex.

de move tegen pesten wordt georganiseerd door ketnet en het vlaams netwerk ‘kies kleur tegen pesten’

Antipestexperte Kristl Habils beantwoordt vragen over pesten.

Vandaag: ‘Als ik zie dat iemand gepest wordt, durf ik niet altijd te helpen, omdat ik bang ben dat ze mij ook gaan pesten.’ Ontdek hier alles over de Move tegen pesten en hoe jij kunt helpen om pesten te voorkomen.

de programmamakers willen …

De dagschotel

b

De rechtbank

c

Slotshow Iedereen Tegen Kanker

d

4EVER

e

Zelf een voetbaltafel maken

f

STIP IT!

Le es ex em pl aa r

a

3

8

Beantwoord de vragen nadat je het beeldfragment bekeken hebt.

a b c

Wat wordt er verteld in het beeldfragment?

Van wie is de informatie afkomstig?

Wat is de belangrijkste bedoeling van de maker van dit fragment? ragment? nt?

d e

Hoe wordt de boodschap in beeld gebracht? t?

Welke doelen hadden de programmamakers kers nog og voor ogen?

Hoofddoel oel en nevendoel

Terwijl hij zijn hoofdd hoofddoel probeert te bereiken, werkt de zender meestal ook aan nevendoelen.

Met zijn rep reportage over de verdwijnende koraalriffen wil de cineast de kijkers vooral beïnvloede beïnvloeden in hun gedachten en aantonen dat de toestand zorgwekkend is. De ma makers tonen ook hoe koraal eruitziet, leggen uit wat koraal precies is en waar de riff riffen zich bevinden (informeren).

3 De bedoeling van de zender achterhalen

21

22

DEEL 1

de bewering

Is Is de tekst te duidelijk? duidel Is dee tekst te cor correct?

Is Is de tekst aaantrekkelijk?

d

Wat valt va op als je naar de zinsbouw kijkt bij de uitleg van elke bewering?

e

Welk effect heeft dit?

f

Wat zou je veranderen aan de tekst?

Le es ex em pl aa r a b c

WAAR: Een goudvis reageert op zonlicht. Een Een goudvis goud krijgt zo zijn gouden kleurtje. Een n goudvis maakt geen pigment aan zonder zonlicht. Een goudvis wordt dan wit. w

4 Een goudvis oudvis word wordt wit in het donker.

WAAR: Een jachtluipaard bereikt in slechts drie seconden een topsnelheid van 95 km per uur. Jachtluipaarden hebben immers een bijzondere bouw. Jachtluipaarden hebben een heel flexibele wervelkolom. Jachtluipaarden kunnen hun poten daardoor heel ver strekken. Jachtluipaarden kunnen met één stap dan ook zes meter afleggen.

WAAR: Nijlpaarden arden hebben n een rood pigment in hun Nijlpaarden n huid. Nijlpa aarden zijn ook rozig van kleur. Nij Nijlpaarden jlpaard jlpaarden produceren uceren inderdaad roze e melk, omdat het de et rood pigment d e wittee melk roze maakt.

2 Nijlp Nijlpaarden hebben roze melk. m k.

3 Een Een jachtlu jachtluipaard tluipa aard is sneller dan een Ferrari. snell d i

NIET WAAR: Een kameel leeft f in de d woestijn. Een kameel k l sslaat geen water op in zijn bulten. Een kameel gebruikt zijn bulten als vetopslagplaats. Een kameel gebruikt het vet in zijn bulten tijdens lange trektochten zonder eten of drinken.

1 Een kameel heeft water in zijn bulten.

waar off niet waar ar? ar

1

Lees de beweringen*.

Je leert … je oefent …

– het onderwerp in een zin vinden.

– dat een onderwerp een woord, een woordgroep of een zin kan zijn.

– betere teksten schrijven door het onderwerp te verplaatsen of aan te passen.

4

Met gevarieerde onderwerpen betere teksten schrijven

2

Over wie of waarover wordt in de zinnen iets gezegd?

Noteer het onderwerp. a

Waarom laten vliegtuigen een witte streep achter in de lucht?

b

Hoog boven in de lucht is de buitentemperatuur -50 graden Celsius.

De motoren van een vliegtuig stoten hete,

Le es ex em pl aa r

c

vochtige lucht uit.

d

De hete lucht wordt gemengd met de koude

buitenlucht.

e

Door het mengen van warme met koude lucht ontstaat waterdamp.

f

Die damp ziet eruit als een witte streep.

g

Wil je er zelf ook eens een maken?

h

Op een ijskoude dag adem je buiten zo lang mogelijk uit.

i

169

Jouw witte streep zal alleen een stuk minder der lang g zijn.

Onderwerp

Een zin bestaat uit twee hoofddelen: het et onderwerp en de zinsdelen die iets over dit onderwerp zeggen.

Het zinsdeel waarover in een zin iets noem je het onderwerp (O). ets gezegd wordt, no Kobe houdt erg van katten. gezegd Over wie wordt ietss gezegd? m dier. die Een kat is een tam Waarover wordt iets gezegd?

→ Kobe = O

→ een kat = O

Een onderwerp kan bestaan uit een woord, w een woordgroep of een zin.

Zij is bang ng van spinne spinnen. et dochtertje van de d buren is bang van spinnen.

Het Het meisje dat altijd altij zingt, is bang van spinnen.

(O = één woord).

(O = een woordgroep) (O = een zin)

4 Met gevarieerde onderwerpen betere teksten schrijven

23

Lees de tekst. Noteer het onderwerp en geef aan of het onderwerp uit een woord (W), een woordgroep (WG) of een zin (Z) bestaat.

5 Alles wat erop staat, valt in een diep gat. 6 Soms kan niets of niemand nog worden gered.

Overal ter wereld kunnen de nen. kraters plotseling verschijnen.

7 Op plaatsen waar er veel zout zou in de bodem zit, is de kans op zinkgaten groter. 8 Water Water ka kan ag immers oplossen. de zoutlaag 9 Langzaamaan amaan ontstaat dan een groot gatt onder de aardkorst. Het allergrootste zinkgat zink is 662 2 m diep. 10 10 Wie Wie het h wil kijken, moet naar China C bekijken, trekken.

Le es ex em pl aa r

3

Zinkgat

1 Heb jij ooit al eens een zinkgat gezien?

2 Zinkgaten zijn grote gaten in de grond die plotsklaps ontstaan. 3 De kraters kunnen klein, maar ook heel groot, diep en breed zijn.

Ze kunnen overal ontstaan: onder een huis, op de snelweg, onder een winkel … 4 In een paar seconden zakt een stuk grond helemaal weg.

1

W WG

Z

6

W

WG

Z

2

W WG Z

7

W

WG

Z

3

W WG Z

8

W

WG

Z

4

W W WG Z

9

W

WG

Z

5

W W WG Z

10

W

WG

Z

4 Schrijf het onderwerp rp over. r. Duid aan of he het enkelvoud (enk.) of meervoud (mv.) is. Noteer door welke van deze woorden je het onderwerp kunt ver vervangen*: ik, jij/je, het, zij/ze, hij, wij en jullie.

1 Som 1 Sommige Som om mmige ge me mensen ens geloven dat het getal ge etal 13 13 ongeluk ong ngelu brengt. 2 Op vrijdag de dertie ert r ieende blijft bl mijn tante daarom de dertiende dag hele he el d ag in bed liggen. 3 Wie extreem bang is voor het getal dertien, lijdt aan ba tris is 4 De vreemde naam is triskaidekafobie. afkomstig van de Griekse woorden voor dertien en angst. 5 Hotels die hier rekening mee houden, hebben geen dertiende verdieping. 6 Mijn ouders en ik slapen liever niet in hotelkamer dertien. 7 Willen jij en je vriendinnen op rij dertien in een vliegtuig zitten?

8 En ben jij bang voor de dertiende les in dit boek? 9 Wie maakt eindelijk eens komaf met dit bijgeloof?

vervangen

24

DEEL 1

Opgelet: dit is Tip een stapelopdracht.

Voor deze oefening moet je voor elke zin drie zaken doen.

1 Je zoekt het onderwerp en schrijft het op.

2 Je duidt aan of het onderwerp enkelvoud of meervoud is.

3 Je noteert door welk woord uit de lijst je het onderwerp kunt vervangen.

onderwerp

enk./mv. vervang onderwerp

1 2 3 4

Le es ex em pl aa r

5 6 7

8

9

169

Onderwerp

Het onderwerp kan in de 1ste, 2de of 3de persoon staan, zowel in het enkelvoud vou als in het meervoud.

Ik bak koekjes.

Jullie brengen het cadeau mee.

5

→ ik = O → jullie = O

→ ikk = 1ste pers. pers enk. e = 2de pers. pers mv. → jullie

persoon

enkelvoud

meervoud mee

1ste persoon

ik

wij, we

2de persoon

jij, je, u

jullie

3de persoon

hij, zij, het, Domien, Fra Frauke, de hond, het huis, de jongen ie danst … die

zij, ze, Domien en Frauke, de honden, de huizen, de jongens die dansen …

Vervang het onderwerp derwerp door een wo woord.

a

Een kameel gebruikt zijn bulten als al vetopslagplaats.

b

De melk van een nijlpaard nijlpaa is roze. r

c

Jachtluipaarden htluipaarden hebben eeen bijzondere bouw.

d

Goudvissen Goudvissen worden wo w wit in het donker.

6 V ervang h onde Vervang het onderwerp door een woordgroep van minstens drie woorden. a

Hij leeft in de woestijn.

b

Ze zzijn ook rozig van kleur.

c

Een jachtluipaard bereikt in drie seconden een topsnelheid.

d

Hij wordt dan wit.

4 Met gevarieerde onderwerpen betere teksten schrijven

25

Vervang het onderwerp door een zin. a

Een kameel gebruikt zijn bulten als vetopslagplaats.

b

Nijlpaarden zijn rozig van kleur.

c

Jachtluipaarden kunnen hun poten daardoor heel ver strekken.

Le es ex em pl aa r

7

d

Een goudvis wordt wit.

8 Wissel het onderwerp van plaats, zodat het niet steeds vooraan staat.

174

a

Een kameel gebruikt het vet in zijn bulten tijdens lange trektochten. ktochten. ten.

b

Nijlpaarden produceren roze melk, omdat het rood od pigment ment de witte melk roze r ma maakt.

c

Jachtluipaarden kunnen met één stap zess meter er afleggen.

d

Een goudvis maakt geen pigment ent aan zonder zonlicht.

Volgorde van de zinsdelen

Als je onderwerpen telkenss vooraan staan, kklinkt je tekst eentonig. Je kunt andere zinsdelen vooraan plaatsen om je tekst aantrekkelijker te m maken. Het eerste zinsdeel krijgt soms de nadruk.

Wij spelen n volgende week een belangrijke wedstrijd op verplaatsing. ee belangrijke wedstrijd op verplaatsing.

Volgendee week spelen we een Een belangrijke wedstrijd spelen we volgende week op verplaatsing. angrijke wedst Op verplaatsing spele spelen we volgende week een belangrijke wedstrijd.

onderwerpen vooraan in de zin. Maak de tekst aantrekkelijker door 9 IIn n deze tekst staan alle o meer eer variatie varia in de zin zinsbouw te brengen. Noteer de nieuwe tekst.

Ik zal onze driedaagse niet snel vergeten. Al mijn vrienden waren mee. We speelden op de eerste avond een huiveringwekkend detectivespel. We zochten tips in het bos rond de kampplaats. We streden om het hardst om de titel. Een oude, akelige man dook plots op van achter een boom. Hij zwaaide al tierend met een honkbalknuppel. We waren vreselijk bang. We holden de benen van onder ons lijf om aan de kampplaats te geraken. Onze leiders lachten om het hardst.

Zij hadden zelf voor de boeman gezorgd. En wij waren er weer eens flink ingetrapt …

26

DEEL 1

Teksten verkennen

5 Voorkennis

2

communicatiemodel

3

bedoeling van de zender

Je leert … je oefent …

– het teksttype en de lay-out van een tekst benoemen.

– een tekst oriënterend lezen.

– het onderwerp van een tekst bepalen.

– een tekst opmaken.

Kijk naar de teksten. Plaats bij elk teksttype het nummer van een tekst.

Richt eld in ere de we ar aar na e gen zin. je eig

xe m

1

pl aa r

Portfolio

ous Pippi Laangko

3

2

es

4

Rijkevorsel

L

1

Op 1 auguustuus ben ik jarrig.

5

Koom je zat a erdag me m ev evieren?

Tijd voor eeen zw Tijd z em e fe f estje!

We begginne n n om m 166 uu u r bij mi m j thui uis.

L at jee we La w ten of je kom mt? t

Omschrijving BOTERSANDWICHES 2 x 0,90 LOVILIO/MOZZARELLA CROWNFIELD/CORNFLAKES SOLO MARGARINE SAINT ALBY/BLOKPATÉ VITAKRONE/VLEESSALADE BELGIX/MINI SUIKERWAFELS TE BETALEN Betaalkaart

8 art.

€ 1,80 0,42 0,79 1,59 0,99 0,89 1,39 –––––––– 7,87 ======= 7,87

0261 155077/01 11:34 BE 0451.881.923 RPR/RPM Gent

6

het kasticket

de quote

de affiche

het toegangsticket

de uitnodiging

de kalender 5 Teksten verkennen

27

16

Teksttype Een teksttype is de naam voor teksten met dezelfde kenmerken. Door naar de opmaak van een tekst te kijken, herken je vaak het teksttype. een affiche, een grafiek, een stripverhaal, een uurrooster, een verjaardagskaartje …

Tijdschriftmakers richten zich tot een doelpubliek. Geef telkens het doelpubliek. Noteer teer ook ok drie onderwerpen waarmee de tijdschriftmakers dat doelpubliek lokken. De titelss op de cover zetten je op weg.

Le es ex em pl aa r

2

28

→

→

→

→

→

→

→

→

→

→

→

→

DEEL 1

Bekijk de tekst uit het boek Ik heb een vraag. a

Noteer deze termen op de juiste plaats.

Kies uit: de laatste alinea – de bronvermelding – de inleiding – de titel – de tussentitel.

WAAROM LANDT EEN KAT ALTIJD OP HAAR POTEN? DIETER, 14 JAAR

Le es ex em pl aa r

3

K

atten landen inderdaad meestal op hun poten, maar dat is niet altijd het geval. Twee eigenschappen zijn daarbij heel belangrijk: een goed evenwichtsgevoel en een grote lenigheid.

Goed evenwichtsgevoel

lenigheid gheid

Uit: Ik heb een vraag, wetenschappers geven antwoord, Bart Coenen en Stefanie Dehennin

Zo lenig als een kat

lichaamscontrole

Soms mislukt ukt

oude, dove katten katte

t weinig tijd te

Bioloog Anton Van de Putte, Ko Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurweten Natuurwetenschappen

21

LES 5

b

Bekijk de titel. Waarover gaat de tekst ekst volgens jou?

c

ntitels. Voegen die nog informatie toe?

Bekijk de tussentitels.

d

straties. Voegen die n info Bekijk de illustraties. nog informatie toe?

e

Bekijk kijk de vetgedrukte vetged woo woorden.

Welke nieuwe informatie geven zij?

f

elke nieuwe informatie kun je uit de bronvermelding afleiden?

Welke

g

Lees nu de inleiding. Klopt je idee over de inhoud van de tekst nog? Waarom?

h

Zou je de tekst helemaal willen lezen? Waarom (niet)?

5 Teksten verkennen

29

51

Oriënterend lezen

Le es ex em pl aa r

Als je een tekst voor het eerst ziet, ga je oriënterend lezen. Je bekijkt eerst de titel, de tussentitels, de illustratie(s), de opgemaakte woorden en de bronvermelding. Daarna lees je de inleiding. Zo kom je al veel te weten over de tekst. Je kunt het onderwerp van de tekst achterhalen en ook het teksttype, het doelpubliek en misschien het doel van de schrijver ontdekken.

Zo beslis je of je de tekst kunt gebruiken en of je die wel wilt lezen.

Oriënterend lezen gebeurt vaak automatisch, zonder dat je je ervan bewust bent. Ervaren lezers kunnen heel goed oriënterend lezen. oriënterend lezen

Waarom?

Om een eerste indruk van de tekst te krijgen.

Om onderwerp, teksttype, doelpubliek … te bepalen.

Je let op …

de titel de illustraties opvallende woorden

de schrijver de bron …

4 Lees de tekst oriënterend.

WIE WIL

?

Wat at hoor hoort bij wie?

Welk product is voor welke doelgroep?

E MIJN IDEE

Y

ES! Het is gelukt, je hebt een idee ee voor je eigen zaak waar je zelf helemaal al blij van wordt.

Maar dt. Maa dan komt de e vraag: wie nog meer? Met andere woorden: jouw orden: wie wordt jou doelgroep? elgroep? Om dat te ontdekken dekken is een ee marktnodig. Dat is onderzoek nod naar de een onderzoek on mensen die jouw product mense dienst straks willen of dien kkopen.

A

B

1

3

C

D

2

E

5

4

1

30

DEEL 1

2

3

4

5

Hulp van hashtags

te liken. Handig! Als je liever mensen wilt bereiken die je niet kent en die jou niet kennen, dan kun je gebruikmaken van hashtags. Bijvoorbeeld: #armbandjes #diy (staat voor ‘do it yourself’, zelfgemaakt) #watvindjij.

Le es ex em pl aa r

Om de mening van veel mensen te leren kennen, zijn de sociale media een ideaal kanaal. Dat is vooral handig als jouw doelgroep je al volgt.

Stel: je maakt leuke armbandjes. Je hebt heel veel ideeën en materialen en je wilt weten waarmee je het beste verder kunt. Waar is de meeste vraag naar? Gebruik dan de sociale media. Post je foto’s en vraag je volgers om hun favoriete armbandjes

H UH?

Doelgroep?

Wie wordt jouw doelgroep? ls ondernemer is het heel belangrijk om precies cies te weten wet wie jouw doelgroep is. Voor wie is jouw product bedoeld?

Je kunt daarbij denken aan leeftijd, jongens gens of meisjes, woonplaats, beschikbaar budget ... Make-up -up is bijvoorbeeld wel interessant voor veel meisjes, maar ar niet voor de meeste jongens. Hoe meer je van je doelgroep oep weet, hoe beter bete je jouw product (en de reclame) daarop kunt afstemme afstemmen.

A

Tip

2

Je kunt een en onderzoek doen. Vraag Vr mensen of waar sen waar ze van houden hou ze naar op zoek zijn. Mis Misschien kom je err zo achter dat jouw vrienden erg van kaas houden. houden Dan ga je daar toch een handelt handeltje in beginnen.

3

4 Je hebt een idee. Je gaat met je brillen naar het bejaardenhuis. Daar wonen oude mensen en die hebben vaak slechte ogen. Je hebt je doelgroep gevonden.

Het kan ook andersom. Jij hebt ie iets wat je graag wilt verkopen, maar ma je weet niet et precies aan wie. w Stel dat je op de rommelmarkt eeen stapel leesbrillen hebt gekocht. gekoc Aan wie verkopen? zou je die dan verko

5 Je wilt ook graag weten hoeveel geld jouw doelgroep kan besteden. Wat willen jouw vrienden betalen voor een lekker stukje kaas? En hoeveel hebben oude mensen over voor een mooie leesbril? Dat kun je vernemen door het te vragen.

6 Als je goed weet wie jouw doelgroep is, kan je beter verkopen. Weet jij al wie jouw doelgroep is?

Naar: Dat is je eigen zaak, P. Smeulders & A. Bon

1

Wat is een doelgroep? Dat zijn de mensen die jouw product of dienst wel willen. Maar hoe kom je er nu achter wie dat precies zijn? En wat zijn de noden van jouw doelgroep eigenlijk?

Doe een e onderzoek altijd bij meerdere mensen. Hoe meer mensen je bevraagt, hoe beter je je doelgroep leert kennen en hoe beter je je product op hen kunt afstemmen.

Stel de mensen uit jouw doelgroep bijvoorbeeld deze vragen: • Lijkt dit product je handig en leuk?

• Zou je het willen hebben?

• Wat vind je er leuk aan?

• Waarom valt het product niet bij jou in de smaak?

• Hoeveel zou je ervoor willen betalen?

• Wat kan ik aanpassen om het beter te maken?

5 Teksten verkennen

31

Waarover gaat de tekst waarschijnlijk?

b

Welke elementen hielpen je om het onderwerp van de tekst te vinden?

c

Lees enkel de inleiding. Kruis daarna aan wat past. ◯ legt uit wat een doelgroep en een marktonderzoek is.

De auteur … ◯ vertelt hoe je een zaak moet opstarten. ◯ maakt je nieuwsgierig naar de rest van de tekst. ◯ verklapt waarover de tekst zal gaan. ◯ overtuigt je om de volledige tekst te lezen. ◯ somt al enkele mogelijke producten en doelgroepen groepen oepen op.

Le es ex em pl aa r

a

19

d

Wat is de bedoeling van het spelletje naast de inleiding?

e

Wat doet de jongen in de kader?

f

Wie is het doelpubliek van deze tekst? Waaraan araan merk je dat? d

g

Wat is de bedoeling van de auteur? uteur?

h

Kruis de elementen n aan die je in de tekst ziet ziet. ◯ cursieve woorden rden ◯ felle kleuren en ◯ gemarkeerde eerde woorden orden ◯ grotee beginletters nletters ◯ grote rote letters ters ◯ illustraties es

◯ ◯ ◯ ◯ ◯ ◯

onderstreepte woorden speciale lettertypes tekeningen vetgedrukte woorden witregels woorden in hoofdletters

Onderwerp werp

Een tekst kst gaat ergen ergens over. Dat is het onderwerp. Je kunt met één woord of met een paar woorden zeggen w wat het onderwerp is. Door oriënterend te lezen, ontdek je vaak het onderwerp. onderwerp

De illustrator plaatste bij een artikel een foto van een olifant. Boven de tekst staat de titel ‘Olifanten weten wat samenwerking is’. → onderwerp van de tekst = olifanten

188

Lay-out

Door een goede lay-out kun je een tekst aangenaam en duidelijk maken.

Enkele mogelijkheden: vetjes zetten, cursief zetten, onderstrepen, lettergrootte aanpassen, kleuren gebruiken, illustraties (tekeningen, foto’s …) toevoegen, witruimte gebruiken, spatie zetten …

Opgelet: te veel is te veel! Een te drukke lay-out maakt de tekst moeilijk leesbaar.

32

DEEL 1

Naaam N am

Klas Kl ass

Nr..

Nr

Een tijjdschrrifftartiikel lay-o outen n

Le es ex em pl aa r

8 Volg het stappenplan en lay-out een tijdschriftartikel. Kies een van deze vier situaties.

situatie 1

situatie 2

Lay-out de tekst Mens naar Mars voor een volwassenentijdschrift. Volg het stappenplan.

Lay-out de tekst Freeze! eeze! ze! voor een jongerenjongerenppenp tijdschrift. Volg het stappenplan.

situatie 3

Zoek zelf een tekst die je in een en jongerentijdjongerentijd ntijdschrift zou publiceren. Maak ak zelf een paspassende lay-out. Gebruik jee fantasie.

OV UR

a

OV UR

b c

OV UR

d

situatie 4 si

Zoek zelf een ee tekst die je in een volwassenentijdschrift zou publiceren. Maak zelf een tijdschrif passende lay-out. Gebruik je fantasie. passe

Oriënteer je op de opdracht. pdracht. edoeling van het tijdschriftartikel? tij – Wat is de bedoeling et onderwerp van he – Wat is het het tijdschriftartikel? et doelpublie – Wie is het doelpubliek van het tijdschriftartikel? kijk in de evaluatiefiche evaluatiefi – Bekijk op welke criteria* je straks wordt geëvalueerd. bruik de tekst die je kkrijgt of zoek zelf een tekst.

Gebruik Verzamel passen bij het onderwerp van je artikel en die geschikt zijn voor het rzamel foto’s die p elpublie doelpubliek.

Volg het stappenplan stappe of ga zelf creatief aan de slag.

Stap 1 Kies Ki voor de hele tekst het lettertype Verdana.

Stap 2 Gebruik voor de titel lettergrootte 20. Maak de letters vet en geef ze een rode kleur. De titel centreer je.

Stap 3 Zet alle tussentitels vet en gebruik lettergrootte 16.

Stap 4 Voor de inleiding gebruik je cursieve letters. De tekst van de inleiding vul je uit.

Stap 5 Gebruik lettergrootte 12 voor de tekst van de alinea’s. Alinea’s scheid je d.m.v. een witregel.

Stap 6 Zoek een afbeelding die past bij het onderwerp van de tekst. De afbeelding plaats je naast de eerste alinea.

Stap 7 Voor de bronvermelding gebruik je lettergrootte 8. De bron lijn je rechts uit.

het criterium

5 Teksten verkennen

33

OV UR

e

Beoordeel elke uitspraak over je tijdschriftartikel met een score op 5.

Wissel daarna je tekst met een klasgenoot. Geef ook hem/haar scores. mijn score

klasgenoot

1 De hele tekst staat in een leesbaar lettertype en past bij het doelpubliek.

Le es ex em pl aa r

2 De titel is voldoende groot en valt op.

3 De tussentitels zijn kleiner dan de titel en vallen op.

4 De inleiding is duidelijk aanwezig.

5 De alinea’s zijn duidelijk gescheiden van elkaar.

6 De foto’s passen bij het onderwerp en het doelpubliek van de tekst.

7 De bronvermelding is correct.

Wat ging goed?

Wat ging minder goed?

Mijn werkpunten en bij een volgende schrijfopdracht: – –

f

34

DEEL 1

Stop op je schrijffiche schrijffic in je portfolio.

Korte gesprekken voeren

Voorkennis

1

OVUR

2

communicatiemodel

3

bedoeling van de zender

Je leert … je oefent …

– hoe je een spreekopdracht aanpakt.

– iemand begroeten, bedanken en een gesprek afsluiten.

– doorvragen om meer informatie te bekomen. ikken. en . en – formele en informele taal gepast gebruiken.

– actief luisteren.

Bekijk het fragment.

a b c d

e 2

1

ex em pl aa r

6

Waarom komen hier zoveel mensen samen? men?

Waarvoor dienen de kaartjes op de tafel? igden dan stoelen? stoelen Wat betekent: Er zijn meer gegadigden Welke uitspraken zijn waar? ◯ De mensen komen uit alle lle Vlaamse amse provincies. ◯ Deze mensen leren nog maar net Nederlands. ◯ Sommige mensen willen hun Nederlands oef oefenen. ◯ Vlamingen schakelen akelen te snel nel op een andere ande taal o over.

Verzin* samen met je buur vijf vragen die op de kkaartjes zouden kunnen staan.

Welke extra vragen zou jijij hier stellen om een uitgebreider* u antwoord te krijgen?

Le es

Vliegangst!

Vliega

Wat is jouw grootste angst?

Hou jij van muziek?

Ja.

verzinnen uitgebreid

6 Korte gesprekken voeren

35

3

Ga op speeddate met je klasgenoten en bespreek nadien het verloop ervan. a b c d

Bij welke vraag had je het vlotste gesprek?

Bij welke vraag liep het gesprek het moeilijkst?

Welke vraag zou je gebruiken om met een onbekende in gesprek te gaan?

Welke vraag zou je nooit stellen aan een onbekende?

Le es ex em pl aa r

4 Welke vragen zou jij uitvoerig beantwoorden? Leg bij één vraag uit waarom je dat niet zou ou doen. Bedenk ook bijvragen die je wel aan het praten krijgen.

Welke taken krijg jij thuis?

a

Is vriendschap p belangrijk voor jou?

b

Waar is je agenda?

c

120

H Hangt er een poster boven p jjouw bed?

d

Open en gesloten en vragen

Je kunt open en gesloten vra vragen stellen. vraag kun je ui uitgebreid antwoord geven.

Op een open vraa De vraag ag begint vaak met een vraagwoord.

Waarom ga jje graag op reis?

Bij een gesloten vraag kun je kiezen uit een aantal antwoordmogelijkheden of is het antwoord jja of nee. Een ja-neevraag is dus ook een gesloten vraag.

W je mokka-ijs of aardbeienijs?

Wil Ben je vandaag jarig?

So Soms krijg je niet meteen een duidelijk antwoord. Dan moet je doorvragen.

Je stelt dan een extra vraag.

Kunt u dat even herhalen?

Wil je dat nog een keer uitleggen?

Kun je een voorbeeld geven?

Wat bedoel je precies met …?

36

DEEL 1

Speel de situaties en noteer een mogelijke begroeting en afsluiter.

begroeting

afsluiter

begroeting

afsluiter fsluiter

begroeting

afsluiter

Le es ex em pl aa r

5

Je vraagt â&#x20AC;&#x2122;s morgens aan een voor jou onbekende leerkracht om een taak in het vakje van jouw leerkracht te leggen.

foto situatie

Je bent nieuw in de school en je wilt een klasgenoot iets vragen.

foto situatie

Aan de schoolpoort oort onthaal je oekers voor de ouder de bezoekers ouderavond..

14

Formele en e informele taal

Gebruik gepaste taal in elke situatie.

For Formele taal gebruik je bij plechtige gelegenheden of bij onbekende personen. Je houdt zo wat afstand.

Goedemorgen mevrouw, kunt u me de weg naar het station wijzen?

Informele taal gebruik je in meer vertrouwde situaties. Je hebt een persoonlijke band met de ontvanger.

Hey Malika, weet jij hoe we het best naar de sporthal ďŹ etsen?

6 Korte gesprekken voeren

37

6 Bekijk het fragment. a b c d 7

Waarover praten Karin, Rani en Beau?

Hoe tonen ze alle drie dat ze geïnteresseerd zijn in wat de ander vertelt?

Hoe moedigt Karin Beau en Rani aan om verder te praten?

Welke soort vragen stelt Karin?

Bekijk het fragment.

Hoe begroet Britt de dame aan de balie?

Hoe merk je dat Britt actief luistert?

Hoe wordt het gesprek afgerond? komt Wat heeft Britt daarna waarschijnlijk nog gedaan, zonder dat het hier in beeld komt?

Beoordeel hoe Britt het gesprek voerde. Geef haar telkens een cijfer op 3.

Le es ex em pl aa r

a b c d e

76

– Britt begroet de loketbediende gepast.

/ /3

– Britt stelt duidelijke vragen.

/3

n.

– Britt stelt bijvragen om meer informatie te bekomen.

/3

– Britts taal past bij de situatie.

/3

– Britt luistert actief.

/3

Actief luisteren

Als je actief luistert, laat je de ander merken dat je geïnteresseer geïnteresseerd bent in wat hij vertelt. eden: Je laat zien dat je luistert. Enkele mogelijkheden: afleiden.

– Je kijkt de spreker aan en laat je niett afleiden aart de spreker nie niet aan.

– Je maakt oogcontact, maar staart ereen met wat de ander zegt.

– Je gelaatsuitdrukking komt overeen Bij een droevig verhaal aal kijk je bedroe bedroefd.

– Met kleine woordjes jes (= tussenwerp tussenwerpsels) en hummen moedig je de spreker aan. hmhm, ja, ah, h, inderdaad …

– Nu en dan n knik je de spreker ttoe. odig stel je bi bijvragen.

– Indien nodig – …

38

DEEL 1

Naaam N am

Klas Kl ass

Nr..

Nr

Een kortt gessprek voeren n

Le es ex em p

ar

8 Volg het stappenplan en voer een kort gesprek met je klasgenoot.

Kies een van deze vier situaties.

situatie 1

situatie 2

Je bent na een toneelvoorstelling in het auditorium je turnzak vergeten. Je vraagt aan n een medewerker het leerlingensecretariaat at of je hem mag gaan zoeken.

Je leerkracht eerkracht heeft je laten weten w we dat de les Je kent de plaatsvindt in een ee ander lokaal. lo weg op je nieuwe school schoo nog niet zo goed dat lokaal zich bevindt. en weet niet nie waar da speelplaats de weg aan een Je vraagt op de sp oudere leerling leerling.

situatie 3

Je bent be het voetballen beu en je bent op zoek naar een sport die bij je past. Je informeert n een buur of zijn sport jou wel zou kunnen bij ee aa aanspreken.

situatie 4

Je krijgt een hond voor je verjaardag. Op straat zie je een leuke hond. Je vraagt de eigenaar om informatie over het ras en de verzorging ervan.

6 Korte gesprekken voeren

39

a

Lees de opdracht aandachtig en oriënteer je op de spreekopdracht.

– Wie is de gesprekspartner?

– Wat is de bedoeling van het gesprek?

– Waarover zal het gesprek gaan?

– Welke taal past bij dit gesprek? ◯ formele taal ◯ informele taal – Bekijk in de evaluatiefiche op welke criteria je straks wordt geëvalueerd. Noteer ook een persoonlijk werkpunt bij je eigen criteria.

OV UR

b

Denk na over de inhoud van het gesprek.

– Hoe ga je de persoon aanspreken?

– Welke open en gesloten vragen kun je stellen?

– Welke mogelijke bijvragen kun je stellen?

– Hoe bedank je je gesprekspartner?

– Hoe sluit je het gesprek af?

Le es ex em pl aa r

OV UR

OV UR OV UR

c

Oefen het gesprek een aantal keren in. Ga na of je voldoet aan de evaluatiecriteria. valuatiecriteria.

d

Breng het gesprek voor de klas.

e

Evalueer je gesprek.

Noteer telkens een cijfer op 3.

116

1 Je begroet de gesprekspartner gepast.

121

2 Op het einde sluit je het gesprek gepast af.

3 Je stelt duidelijke vragen.

120

4 Je stelt indien nodig bijvragen om meer informatie te bekomen.

5 Je taal past bij de situatie.

76

6 Je luistert actief. mijn eigen criteria 7

8 extra criteria eria 9

10

Watt ging goed?

Wat ging minder goed?

Mijn werkpunten bij een volgende spreekopdracht: – –

f

40

Deze hulpmiddelen kun je gebruiken: ruiken: ◯ vademecum ◯ feedback tijdens ns het oefenen ◯ spreekkaderr

DEEL 1

Stop je spreekfiche in je portfolio.

dezee sco scores kom komen va van … klasgenoot leerkracht klasgenoo mezelf

In teksten de onvoltooid tegenwoordige tijd correct schrijven

7

4

onderwerp

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– onderwerp en persoonsvorm herkennen.

– de overeenkomst tussen onderwerp en persoonsvorm.

– de spelling van de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd en de imperatief. de – een tekst schrijven met aandacht voor de werkwoorden.

1

Lees de tekst. Markeer elke persoonsvorm.

We blijven in de vertrekhal even rondkijken. Op de rtrektijden en we reusachtige borden lezen we de vertrektijden ullen komen. schrikken. We vrezen dat we te laat zullen onz We lopen naar de wachtrij voorr de check-in van onze bagage. Gelukkig zijn we snell aan de beurt. We leggen n geven de tick de paspoorten op de balie en tickets aan de tten we de koffers op o de bagagestewardess. Daarna zetten band. We krijgen er ook instapkaarten. Straks ok onze instapkaar w York.

York gaan we naar New

2

Herschrijf het verhaal in de ik-vorm.

In de vertrekhal 1 … ik even rondkijken. ken. Op de reusac reusachtige borden 2 … ik de vertrektijden komen. Ik 6 … naar de wachtrij voor de check-in van en ik 3 … . Ik 4 … dat ik te laat 5 … kom nel aan de beurt beurt. Ik 8 … het paspoort op de balie en 9 … het mijn bagage. Gelukkig 7 … ik snel s. Daarn ticket aan de stewardess.

Daarna 10 … ik de koffers op de bagageband. Ik 11 … er ook mijn instapkaart. Straks 12 … ik naar New Yo York.

288

1

5

9

2

6

10

3

7

11

4

8

12

Stam

De stam van een werkwoord vind je door van het hele werkwoord -en af te halen. Wat je ove overhoudt, is de stam. Soms moet je de schrijfwijze van de stam aanpassen. dansen leven

→ dans → leef

bakken zien

→ bak → zie

7 In teksten de onvoltooid tegenwoordige tijd correct schrijven

41

Welk werkwoord wordt voorgesteld? Noteer telkens de infinitief en de stam.

Le es ex em pl aa r

3

Infinitief:

Infinitief:

Infinitief:

Stam:

Stam:

Stam::

Infinitief:

Infinitief: ief:

Infinitief: Infinit

Stam:

tam: Stam:

S Stam:

4 Onderstreep het onderwerp rp en noteer oteer de gevraagde gegevens. gegeve infinitief in

42

a

Dit dier behoort tot de hoefachtigen.

b

Met zijn lange staart houdt hij vlie vliegen nsecten van zijn lijf. en andere insecten

c

55 kilometer er per uur bed bedraagt zijn topsnelheid

d

Een n opvallend vlekkenpatroon vlekk bevindt h op zijn huid zich huid.

e

Een flink mannetje man wordt tot wel vijf meter lang.

f

Welk dier is het?

DEEL 1

stam

persoonsvorm

4 Lees het artikel.

Kopje koffie?

Le es ex em pl aa r

60 euro alsjeblieft!

In een koffiebar in Antwerpen kun je een n heel ost er dure koffie bestellen. Eén kopje koffie kost 60 euro! Dit drankje maakt men van olifantenifantenkeutels.

De koffie wordt geproduceerd in Thailand.

Olifanten krijgen er altijd koffiebonen als maaltijd. De boontjes gaan door de maag van de olifant en komen terecht in de keutels. De keutels worden gezeefd en vermalen.

In de buik van de olifant krijgen de koffieboontjes een andere smaak. Ze worden ‘fruitiger en

a

zoeter’. Elk jaar wordt err maar 70 tot 100 maakt. Het is dus eeen kilogram olifantenkoffie gemaakt. rom kost het zoveel geld. geld uniek* product! Daarom en fantastisch idee! Deze D Ik vind het alvast een n vroeger in het circu olifanten werkten circus. Ze ed en hebben nu dus een e beter leven! werden gered

m.

Markeer in deze zinnen de persoonsvorm.

1

sch idee! ee!

Ik vind het alvast een fantastisch

2

Dit drankje maakt men van koffiekeutels. keutels.

3

De koffie wordt geproduceerd produceerd d in Thailand.

b

Welke klank hoor je op het einde van elke persoons pe persoonsvorm?

c

d klank? klank Op welkee drie manieren schrijf je die

d

Noteer er de gegevens voor elke persoonsvorm. pe zin n

infinitief finitie

stam

persoonsvorm

uitgang

1

2 3

uniek

7 In teksten de onvoltooid tegenwoordige tijd correct schrijven

43

288

De onvoltooid tegenwoordige tijd Voor de spelling van de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd (PV t.t.) volg je deze stappen: 1 Neem de infinitief. denken, redden denk, red 2 Vorm de stam.

3 Voeg de uitgang toe indien nodig. ik denk, jij denkt, ik red, jij redt stam

ik vind

Le es ex em pl aa r

Enkelvoud 1ste persoon ik 2de persoon jij / je / u

stam + t

jij vindt

3de persoon hij / zij / het / de hond / Linse / … stam + t

zij vindt

Meervoud 1ste persoon wij / we

hele werkwoord

2de persoon jullie

3de persoon zij / ze / de dieren / Jinse en Kobe / …

wij vinden

jullie vinden ze vinden

Ik wil een persoonsvorm nsvorm m schrijven schrij in de

TEGENWOORDIGE WOOR OORD ORDIGE GE TIJD T .

Vervang de p persoonsvorm soonsvorm vorm door d smurfen. smur smurf urfen.. ikk hoor h

ik ik schrijf schr hrijf hrijf jf

smurf murf e sstam t tam

smurft e sstam sm tam + t

smurfen e het h hele werkwoord

Ik (vermoeden) dat er iets aan de hand is.

Ik smurf dat er iets aan de hand is. e Schrijf de stam. e Ik vermoed dat er iets aan de hand is.

Smurfin smurft straks met hem. e Schrijf stam + t. e Smurfin danst straks met hem.

Smurfin (dansen) straks met hem.

En, (vinden) jij mijn dansje leuk?

En, smurf jij mijn dansje leuk? e Schrijf de stam. e En, vind jij mijn dansje leuk?

44

DEEL 1

5

Onderstreep het onderwerp. Noteer de gevraagde gegevens. infinitief Buiten … de kerkklok een laatste keer.

luiden

b

In de verte … een hevig onweer … .

losbarsten

c

Een vleermuis … tegen het raam en doet me schrikken.

belanden

d

In het huis … zich een vreemde geur.

verspreiden

e

Plots … iemand me … .

vastgrijpen

f

Een man … een doek voor mijn neus.

houden

g

Ik … slaperig, voel dat ik val.

worden

h

Dan … een zachte hand me even.

schudden

i

Ik … mijn ogen … en wurm me uit bed.

uitwrijven ven

persoonsvorm t.t.

Le es ex em pl aa r

a

stam

6 Lees het artikel. Schrijf de persoonsvorm in n de tegenwoordige genwoordige tijd t

Briljante Belgische elgische uitvi uitvinding

Het apparaatje kan twee dingen: het 1 zuiveren vervuild vervuilde lucht en het 2 produceren elektriciteit.

luchtkwa Ze De uitvinding 3 beïnvloeden niett alleen de luchtkwaliteit.

4 produceren ook waterstofgas. fgas. Dit gas g 5 pro promoten men sterk als toekomstige energiebron.. Twee vliegen in één klap! perimenteren volop verder. Het apparaat Het Belgische team 6 experimenteren 7 bieden al veel mogelijkheden op een kkleine oppervlakte. Maar orden het later gebruikt om de lucht in steden te misschien 8 worden zuiveren! Het team 9 focussen op nieuwe toepassingen. Ik 10 branden alvast van nieuwsgie nieuwsgierigheid om het ook in mijn buurt uit oberen. te proberen.

1

6

2

7

3

8

4

9

5

10

7 In teksten de onvoltooid tegenwoordige tijd correct schrijven

45

7

Lees het digitale krantenbericht. Onderzoek de eerste alinea.

HOME > NIEUWS > BEROEMD & BIZAR

Le es ex em pl aa r

Gezocht: dierenverzorger op onbewoond eiland d Vandaag om 07:30 door vtd, mak

Werk je graag in de natuur? Verzorg je graag vogels? Word je graag gewekt door het geluid van zeehonden of vogels? Red je graag dieren in nesten? Vind je een verhuis naar de Farneeilanden geen probleem?

Je verzorgt de dieren en je leidt bezoekers rond. Je helpt ook mee bij het wetenschappelijk onderzoek. Je telt bijvoorbeeld zeehondenpups, voert herstellingen uit of houdt papegaaiduikerss in leven door hen droog te maken met de haardroger.

Je bereidt je wel best voor op een eenzaam leven, vooral tijdens ijdens een zware storm of tijdens het paringsseizoen. Je bezoekt ekt je familie slechts af en toe.

Nog steeds interesse? Dan solliciteer je best zo o snel mogelijk bij de Britse organisatie ‘The National Trust’.

Rust op de Farne-eilanden

a

Wat is het onderwerp van an elke zin??

b

Op welke plaats staat voor/na de persoonsvorm aat het onderwerp nderwerp telkens telkens? voor/n

c

Wat is de uitgang ang van n al deze persoons persoonsvormen?

d

n deze zinnen en ‘je’ door ‘je zus’. Not Vervang in Noteer enkel de persoonsvorm en het onderwerp.

– Werk erk je graag raag in de natuur?

– Verzorg erzorg je graag vogels? voge

e

Watt merk je op?

f

Vervang van ook in deze zinnen ‘je’ door ‘je zus’. Noteer enkel de persoonsvorm en het onderwerp.

– Word Word je graag gewekt door het geluid van zeehonden of vogels?

– Red je graag dieren in nesten?

– Vind je een verhuis naar de Farne-eilanden geen probleem?

46

DEEL 1

8 Onderzoek de tweede alinea van het krantenbericht.

Wat is het onderwerp van elke zin?

b

Op welke plaats staat het onderwerp telkens? voor/na de persoonsvorm

c

Wat is de uitgang van al deze persoonsvormen?

d

Vervang in deze zinnen ‘je’ door ‘je zus’. Noteer enkel de persoonsvorm en het onderwerp. erwerp.

– Je verzorgt de dieren.

Le es ex em pl aa r

a

– Je leidt bezoekers rond.

– Je helpt ook mee bij het wetenschappelijk onderzoek.

9 Onderzoek de derde alinea van het krantenbericht. a

Wat is het onderwerp van elke zin?

b

Op welke plaats staat het onderwerp telkens? kens? voor/na oor/na de persoonsvorm

c

Waarom is ‘je’ na de persoonsvorm in dezee zinnen geen onderw onderwerp? enzaam leven.

– Je bereidt je wel best voor op een eenzaam

– Je bezoekt je familie slechts af en toe.

290

Jij of je als onderwerp achter chter de persoons persoonsvorm

Als je of jij onderwerp rwerp is en na de persoonsvorm per staat, dan valt de uitgang -t weg. jij = onderwerp erwerp

→ Vind jij het leuk?

Opgelet:: soms is je j geen ond onderwerp, maar … ts een deel van va het onderwerp. Dan is je een bezittelijk voornaamwoord.

– sle slechts je zus = onde onderwerp → Vindt je zus het leuk?

– h hoort rt je bij b werkwoorden als zich haasten, zich herinneren, zich wassen … Dan is je een wederkerend voornaamwoord.

Jij kleedt je aan.

→ zich aankleden

7 In teksten de onvoltooid tegenwoordige tijd correct schrijven

47

10 De berghouding is de uitgangspositie voor heel wat yogaoefeningen. Luister en noteer de werkwoorden. Beantwoord daarna de vragen.

Le es ex em pl aa r

Deze oefening verbetert de houding, g, echt. versterkt de spieren en maakt dee rug recht.

– – – – – – – – – – – –

304

1 Gaan rechtstaan.

2 Plaatsen de voeten naast elkaar en 3 laten je grote tenen elkaar raken. aken.

4 Houden de hielen licht uit elkaar zodat de voeten een rechthoek ek vormen. voorm r en.

5 Spreiden de tenen en bal van de voet, 6 tillen deze ietsje opp enn 7 landen nna nadien aadieen w we weer eer er oopp de grond.

8 Waggelen heen en weer en 9 verdelen het gewichtt overr beide ide voeten. v etten vo en.

10 Voelen nu het contact met de grond.

11 Brengen de binnenste enkels en de holtess van vaan de voet voet oe iets ieets t omhoog. omhhoo oog. g.

12 Voorstellen je een energielón … . Die loopt looppt vanuit vanuuit dee grond om omhoog mhoog og langs l s ddee bi bbinnenn n, de nek en het h t hooId. he kant van de dóbeenspieren, de liezen, 13 Draaien het staartbeen richtingg de grond nd en de navel naar binnen, binne nen, 14 rote roteren daarbó de dóbenen licht naar binnen. -ee staat nu mooi recht.

15 Trekken de schouders omhoog, dan naar achteren en e omlaag. De D kruin k van je hooId is in kken, de kin parallel allel aan de grond. ««n lón boven het bekken, 16 Houden de ogen en zachtjes es dicht en 17 blijven éénn minuut minuu u t in die houding.

18 Schudden nadien je hele ele lichaam m los.

1

6

11

16

2

7

12

17

3

8

13

18

4

9

14

5

10 0

15

a

Wat merk je als je het on onderwerp onderwer van de zinnen zoekt?

b

Wat drukt elk ingevuld in Wat werkwoord uit?

c

sc Hoee schrijf je zzo een werkwoord?

Imperatief

In een bevelende zin staat meestal geen onderwerp. Het werkwoord is dan geen persoonsvorm, maar een imperatief. De imperatief schrijf je meestal zoals de stam.

Ruim je kamer op!

Antwoord op mijn vraag!

Rust even uit.

48

DEEL 1

11 Schrijf de imperatief of de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd.

– – – – – –

– – – –

Le es ex e

–

Je 1 voorbereiden je beter goed … .

2 Houden een groot blad papier en kleurpotloden klaar.

Je 3 verdelen je blad met potloodlijnen in drie gelijke delen.

In het bovenste vak schets je het hoofd van het monster.

4 Besteden je er voldoende tijd aan?

Plooi nu het eerste vak om en geef het blad aan je buur. Zo ziet dieie dee tekening niet.

Daarna 5 inbeelden je buur het lijf van het monster. Hoeveel armen arm ar mn men me buik krijgt het monster? Worden het handen of klauwen? Staatt de buik bol of niet? …

6 Kleden je de griezel aan of net niet?

Opnieuw 7 worden er een vak geplooid. vann he hett lilijfjf … . Heeft H efft he Heef He hett Een derde leerling 8 uitvinden de onderzijdee va monster lange tenen? Voeg je een staart, benenn ooff po poten pote ten en to toe? e?

Geef het monster nog één keer door. De laatste kunstenaar uns nste ste tennaar tena n ar 9 afronden het portret … met kleur en textuur, uur ur,, bv bv.. sc schu schubben. hubb bben ben. e. en 10 Aanbieden het kunstwerk terug … aan an de eeerste erst er ste te tekenaar. teke te kena ken nnaar aar.

Schrikt die niet te erg?

ar

monsters

Aan de slag met de monsters uit je nachtmerries. htmerries.

1

5

9

2

6

10

3

7

4

8

12 Kruis de zinnen aan waarin d de persoons persoonsvorm of imperatief past. a

vind

◯ … jij dat dromen dr bedrog b zijn? ◯ JJee moed moeder … het h liedje van Marco Borsato fantastisch! ◯ IIkk … Nederlandstalige Nederl liedjes maar stom!

b

vermijdt

◯ Je … b best smartphonegebruik net voor het slapengaan. ◯ … je j vriend elk gesprek met jou? ◯ … kijken naar thrillers als je snel bang bent!

c

wordt

◯ … jij al die goede raad van je ouders ook niet beu? ◯ Ik … overspoeld met tips over gezonde voeding. ◯ Youssef … slaperig zodra de avond valt.

d

schud

◯ Timo … nog even zijn benen los, voor hij gaat rennen. ◯ Ik … de fles fruitsap. ◯ … je kussens goed op voor je in je bed stapt.

e

raadt

◯ Je … het antwoord op de laatste vraag nooit. ◯ Vader … naar mijn cijfer op de geschiedenistoets. ◯ … eens hoeveel vrienden ik volg op Instagram.

7 In teksten de onvoltooid tegenwoordige tijd correct schrijven

49

Heldere berichten schrijven

8

1

OVUR

2

communicatiemodel

3

bedoeling van de zender

4

onderwerp volgorde zinsdelen

Je leert … je oefent …

– of een boodschap duidelijk, volledig en gepast is.

– berichten kritisch lezen.

– hoe je een schrijfopdracht aanpakt.

– samenstellingen en afleidingen gebruiken.

– berichten schrijven.

Le es ex em pl aa r

Voor Vo Voorkennis orrke kenn nnis nn is

7

tegenwoordige tijd

Portfolio

1

Na een vakantieweek met zijn vader is Brecht terug bij zijn moeder der en zijn plusgezin. Op zijn zi kamer vindt hij op zijn bureau deze post-its.

Mindless Voodoo Maji paars = uitverkocht $

Yasmin kwam langs. g Ze doet je j de groeten.

10

Misschiien Vollten blauw?

2 LE D

v

1

a b

D

3

Begrijp jij de boodschap mis je? ap van elk bericht? Welke informatie informa in dschap begrijpen? egrijpen? Welke informat i Zou Brecht de boodschap informatie zou hij missen?

Helder schrijven

Als je helder schrijft, rijft, wil je dat de lez lezer vlot begrijpt wat je bedoelt. Daarom denk je vooraf atie, je bedoeling en de boodschap. Je lezer begrijpt jouw boodschap na over de situatie, ls de informatie informa volledig en duidelijk is. gemakkelijker als Volledig?

Duidelijk?

2

→ →

Weet de lezer wat hij moet weten?

Begrijpt de lezer wat er staat?

Lees ees dit bericht be e klasblog. op een

d #1 » 29 september, 18:44

Heeeeeeelp!

iemand een sleutel van een locker gevonden? er hangt een flashy sleutelhanger aan reservesleutel = € 20 dokken aan het leerlingensecretariaat mijn ma = ruzie met

Rick

50

DEEL 1

Vul het communicatiemodel aan. zender

boodschap

ontvanger

doel

kanaal

effect

Le es ex em pl aa r

a

b

Hoe oud schat je Rick? Waarom?

c

Hoe past Rick zijn taalgebruik aan de ontvangers aan?

d e

Hoe groot schat jij de kans dat hij het gewenste effect zal bereiken? ken? en om de sleutel te vinden?

Welke extra informatie zou de ontvanger kunnen helpen – – – –

3

Je hebt gisteren een sleutel van een en locker gevonden en afgegeven afge op o het leerlingensecretariaat. a

Schrijf een korte reactiee op de klasblog sblog voor Rick. M Meld je vondst, noem de vindplaats, anger en n wat je ermee g gedaan heb beschrijf de sleutelhanger hebt.

d #2 » 29 september, 119:26

b

L Lees ees het b ee berichtje van je buur en geef telkens een score op vijf. Noteer hier jouw score.

– H Het bericht is volledig: de lezer weet alles wat hij moet weten.

/5

– De informatie is duidelijk: de lezer begrijpt alles meteen.

/5

– De zinnen en woorden zijn correct.

Gebruik deze controlevragen. ◯ Begint elke zin met een hoofdletter? ◯ Eindigt elke zin met een leesteken? ◯ Zijn alle werkwoorden juist gespeld? ◯ Werden er geen woorden of letters vergeten?

/5

8 Heldere berichten schrijven

51

4 Mama liet vanmorgen een berichtje voor jou achter.

Le es ex em pl aa r

. erken w j i b n t gaa ? a w r buiten too s i n a n l i k p het vu B en o r o o v aait. k m a b n o e z d ? het ga Zet je e j t brood a t d e l i h w oor op Papa v g e l e voor b j is i j g r u thu Zo 3 1 m O mama

a

Vul het communicatiemodel aan.

boodschap

zender

ontvanger

kanaal

b

Zo’n haastig geschreven chreven n briefje moet kort en duide duidelijk zijn. Vervang het gekleurde deel door één woord. buite – Zet je dee bak voorr het vuilnis buiten?

– Zorg jij voor beleg voor voo op het br brood?

c

Op het briefje staan st een hoop ho taken voor jou. Spijtig, maar in je agenda zie je dat je iets gep We informatie moet mama zeker krijgen? anders hebt gepland.

Welke – – –

09:00 0 9:00 110:00 11:00

12:00 13:00 14:00 15:00 16:00

52

DEEL 1

bioscoop met Yannick & Mila + shoppen

Schrijf een bericht naar mama. Gebruik vooral de tegenwoordige tijd.

Le es ex em pl aa r

d

e

262

Lees het berichtje van je buur en geef telkens een score core op vijf. jf. Noteer hier jouw score. scor

at zij moet oet weten. weten – Het bericht is volledig: mama weet alles wat

/5

– De informatie is duidelijk: mama begrijpt pt alless metee meteen.

/5

d.

– De boodschap is kort geformuleerd.

/5

rect.

– De zinnen en woorden zijn correct.

Gebruik deze controlevragen. n. ◯ Begint elke zin met een en hoofdletter? fdletter? ◯ Eindigt elke zin met et een leesteken? esteken? ◯ Zijn alle werkwoorden oorden juist gespeld? ◯ Werden er geen een woorden rden of letters ve vergeten?

/5

Samenstelling

Als je twee (of meer) eer) grondwoorden samenvoegt, s dan krijg je een samenstelling. n kunnen je helpen o Samenstellingen om iets kort te formuleren. maximumsnelheid, msnelheid, dr driesterrenhotel, superleuk, achteruitgang …

5

Vervang Vervang door een samenstelling. samenst s a

zo zo hoog hoo als een toren to

b

box box om je lun lunch in op te bergen

c

bewoner van een rusthuis

d

ffolder van een attractiepark folde

e

console waar je op speelt

f

systeem om te meten

g

zo blauw als de hemel

h

olie voor als je gaat zonnen

8 Heldere berichten schrijven

53

6 Lees het gesprek.

••••• 4G

20:08

90%

a

Waarover gaat dit gesprek?

b

In een gesprek wisselen zender en ontvantvanger voortdurend van rol. Wie is de eerste zender?

Training Amir, Lars, Liam, Nand, Trainer …

Le es ex em pl aa r

Trainer Christoph Match zaterdag: A-ploeg – Wildert Horendonk – B-ploeg

18:06

Danté Hoe laat?

18:06✓✓

Trainer Christoph 9 u.

18:07

Liam Ook voor de B’s?

18:09

Trainer Christoph 11 u.

18:09

Danté ͲƉůŽĞŐ с ŬůĞĞĚŬĂŵĞƌ ϧ͍

c

Wie neemt nog deel aan an de chat? hat?

d

Welkee informatie matie in de eerste post po had het heen kunnen en en weer sturen van berichten be k beperken? boodschap ken? Herschrijf de eerste ee b zodat duidelijk is. dat die volledig en duid Trainer Christ Christoph

18:12✓✓

Trainer Christoph Zoals gewoonlijk

18:13

Nand ƵƐ ďŝũĞĞŶŬŽŵĞŶ Žŵ Ϫ͘ϥϢ Ƶ͍͘

18:15

Trainer Christoph

18:21 21

Lars Wassen wij de truitjes van de A-ploeg? oeg?

19:48

Trainer ainer Christoph Christop Nee, Cis en van d de B-ploeg Amir 19:56 Lars Oké, é, dan da zal ’t voor volgende week zijn 19:56 Amir Stond genoteerd

20:02

Tuur En wij komen met de B’s bijeen om 10 u. aan de sporthal?

20:03 Trainer Christoph 20:05

54

DEEL 1

e

Lees het berichtje van je buur en geef telkens een score op vijf. Noteer hier jouw score.

– Het bericht is volledig: de lezer weet alles wat hij moet weten.

/5

– De informatie is duidelijk: de lezer begrijpt alles meteen.

/5

– De boodschap is kort geformuleerd.

/5

7

Formuleer korter. Vervang de gekleurde woorden door één woord.

Gebruik het vetgedrukte woord als basis hiervoor. a

Nooit wil ik nog met Bram naar de stad. Hij gedraagt zich alsof hij een klein kind is.

Hij gedraagt zich

b

Bah. De hond kotste onze sofa onder. Gelukkig is dat niet erg voor de sofa, want je kunt hem vlot wassen.

Le es ex em pl aa r

Gelukkig is de sofa

c

Haha. Papa valt in slaap voor de televisie. Morgen zal hij zijn lievelingsprogramma amma opnieuw pnieuw bekijken.

Morgen zal hij zijn lievelingsprogramma

d

Fietsen meenemen? Mmm? Het is een streek vol bergen.

De streek is

263

Afleiding

Als je aan een grondwoord een voorvoegsel (kopje) en/of een achtervoegsel (s (staartje) toeegsels zijn geen zelfstandige zelfsta woorvoegt, krijg je een afleiding. Voorvoegsels en achtervoegsels et een grondwoord. Afleidingen Afleid den. Ze krijgen pas betekenis als je ze combineert met kunnen je helpen om iets kort te formuleren. fut + -loos avontuur + -lijk wan- + hoop on- + recht

→ futloos → avontuurlijk → wanhoop → onrecht

fleiding. g.

8 Vervang door een afleiding. a

niet erg aardig ardig

f

wat herhaald wordt

b

zonderr geluid d

g

klein lam

c

gemakkelijk emakkelijk te breken

h

iemand die laf is

d

van adel

i

een vrouwelijke directeur

e

goed ed te begrijpen begrijpe

j

zonder moeite

9 A Andrei ndrei drei zet dit b berichtje voor zijn klasgenoten op Smartschool.

Aan: 1A6 Kopie: Onderwerp: foltering

Hey moete wij ook les 10 lere in mijn agenda staat les 9 maar sofie zei daarstrax precies ook iets van les 10 …

Daaaaaaaaaag Andrei

8 Heldere berichten schrijven

55

a

Waarom schrijft Andrei een bericht?

b c d e

Is de boodschap volledig?

Is de vraag duidelijk?

Zijn de zinnen correct?

Het taalgebruik van Andrei is informeel. Is dit gepast?

◯ ◯ ◯ ◯

ja ja ja ja

◯ ◯ ◯ ◯

nee nee nee nee

Le es ex em pl aa r

10 Andrei stelt de vraag ook aan zijn leraar via Smartschool.

Aan: Eric Van Damme Kopie: Onderwerp: vraag over toets van dinsdag Beste meneer Van Damme

Moeten wij ook les 10 kennen voor de toets van geschiedenis? In mijn jn agenda staat alleen les 9.

Sofie uit mijn klas dacht dat we ook les 10 moesten kennen. Nu begin egin ik te twijfelen.

Kunt u mij helpen?

Alvast bedankt.

Andrei Stoica uit 1A11

a

Waarom schrijft Andrei een ander bericht?

b

Kruis aan waarin arin de twee berichten bericht verschillen. ver

◯ ◯ ◯ ◯ ◯

14

de inhoud ud (ontbreken (ontbrekende info) de aanspreking aanspreking ansprekin de spelling spelling van sommige som woorden w het taalgebruik he taalgebr de zinnen zin

◯ ◯ ◯ ◯ ◯

zijn naam de eindgroet de datum de lay-out de onderwerpsregel

Gepaste communicatie c

Als je je doel wil bereiken, hou je rekening met de situatie en de ontvanger. Je probeert jouw aanpak en jouw taal op je doelpubliek af te stemmen om gepast te communiceren. aan Een kleuter spreek je anders aan dan een tiener.

56

DEEL 1

Naaam N am

Klas Kl ass

Nr..

Nr

Een hellder bericchtt schrijjven

Le es ex em pl aa r

11 Volg het stappenplan en schrijf een bericht. Kies een van deze vier situaties.

situatie 1

situatie 2

Je hebt een taak gemaakt en wilt die door je moeder laten nalezen. Omdat je deze week bij je vader bent, stuur je haar een e-mail.

Geef duidelijk aan waarop ze moet letten.

Tijdens jullie vakantie zorgt de buurjongen ulliee huisdier. Schrijf de twee weken voor jullie instructies voor hem uitt op een briefje.

situatie 3

Je kat is spoorloos sinds eergisteren. eren. Plaats aat een zoekertje online.

ssituatie ituat 4

Je had je ingeschreven inges voor een bask basketbalto basketbaltoernooi op woensdagnamiddag.

Met een Smartschoolbericht laat je de leerkr leerkracht weten dat je niet kunt komen. Je ke kent deze leerkracht niet.

OV UR

a

Lees de opdracht cht aandachtig en oriënteer o je op de schrijfopdracht. e bedoeling van het b – Wat is de bericht?

– Wat is het et onderwerp van het bericht? ie is het doelpubliek van het bericht?

– Wie – Welke taal past bij jo jouw bericht? ◯ formele taal ◯ informele taal e – Bekijk in de evaluatiefiche op welke criteria je straks wordt geëvalueerd. Noteer ook een persoonlijk werkpunt w bij je eigen criteria.

OV UR

b

Denk na ove over de inhoud. Wat wil je zeker zeggen of vragen? Noteer dit in enkele kernwoorden.

Deze hulpmiddelen kun je gebruiken: ◯ spellingcorrector ◯ (online)woordenboek ◯ vademecum ◯ tussentijdse feedback ◯ hulpkaarten 1, 2, 7-10 ◯ schrijfkader 8 Heldere berichten schrijven

57

OV UR

c

Schrijf je boodschap. Gebruik vooral de tegenwoordige tijd. Maak eerst een kladversie.

Tip

Le es ex em pl aa r

– Zorg voor afwisseling in je zinsbouw. Je zin begint niet steeds met het onderwerp.

– Haal de spellingfouten eruit. Gebruik de spellingcorrector en een (online)woordenboek.

– Lees je tekst hardop na. Pas aan wat stroef klinkt.

– Vraag hulp indien nodig. Laat de tekst ook door iemand anders nalezen en overweeg of je de commentaar opvolgt.

OV UR

d

Werk de definitieve versie uit. Verzorg de afwerking.

e

Beoordeel elke uitspraak over je bericht met een score op 5.

Wissel daarna je tekst met een klasgenoot. Geef ook hem/haar scores.

mijn jn scoree

102

1 Is het bericht volledig: weet de lezer wat hij moet weten?

108

2 Is de informatie duidelijk: begrijpt de lezer alles meteen?

3 Is de boodschap kort geformuleerd?

4 Is de communicatie gepast: past het taalgebruik bij d de ontvanger?

5 Zijn de zinnen en woorden correct?

– Begint elke zin met een hoofdletter?

– Eindigt elke zin met een leesteken? steken? ect gespeld?

– Zijn alle werkwoorden correct den of letters verg – Werden er geen woorden vergeten? mijn eigen criteria

328

267

280

286

6

7 extra criteria 8

9

Wat ging goed goed?

ging minder goed?

Wat gi

Mijn werkpunten bij een volgende schrijfopdracht: – –

f

58

DEEL 1

Stop je schrijffiche in je portfolio.

klasgenoot asgeno

Je leesprofiel verkennen

9

5

oriënterend lezen

Le es ex em pl aa r

Voor Vo Voorkennis orke or kenn ke nn nis i

Je leert … je oefent …

– je voorkeur, gewoontes en intenties verwoorden.

– covers oriënterend lezen.

– het verschil tussen fictie en non-fictie.

– je leeservaring verwoorden.

– je leesprofiel verkennen.

1

Bekijk de foto’s.

a

b c

a

b

c

d

e

f

W Waar aar ar lees l je het he vaakst? Kleur het vakje bij de passen passende foto blauw.

W aar lees je het liefst? Kleur het vakje bij Waar de pass passende foto groen.

Waa Waarom verdiep je je in een boek, tijds schrift, strip …? ◯ Om me niet te vervelen. ◯ Omdat ik dat leuk vind. ◯ Omdat het moet voor school. ◯ Omdat mijn ouders me verplichten. ◯ Om inspiratie op te doen voor mijn latere schrijfcarrière. ◯ andere reden: …

g

9 Je leesprofiel verkennen

59

2

Kleur de ster in bij de boeken die jij interessant* vindt.

Maak nadien een top drie van de boeken die je het meest aanspreken.

VOOR DE REISKOFFER

Le es ex em pl aa r

1

Een knus plekje, wat rust en een goed boek: de drie onmisbare onderdelen voor een geslaagde leesvakantie.

OM NAAR UIT TE KIJKEN! 1 Het offer van de Baobab

De zestienjarige militaire student en freerunner Marcus Holme mag deel gaan uitmaken van het Special Abilities Team (SPAT), een geheim team van jonge spionnen dat opereert onder de radar van de gewone inlichtingendiensten. Maar ar als hij op school een overtreding begaat, wordt zijn overplaatsing naar het SPAT T op non-actief gezet en moet hij de rest van het jaar op een andere middelbare lbare school, het Parability Centre (PAC), doorbrengen. In dat instituut heeft de helft van de leerlingen een beperking en Marcus baalt ervan dat hij een half jaar bij een ‘stelletje kreupelen’ moet gaan zitten. Maar wanneer hij de mysterieuze jonge spionne Victoria Falls ontmoet en het PAC een verborgen n link blijkt te hebben met het SPAT, komt Marcus alsnog in een wereld van undercoveroperadercoveroperaties terecht. De confrontatie met huurmoordenaar Cliff ff Coleman zal zijn leven l voorgoed veranderen ...

2

Elvy's wereld

igen

So oho Deel 1

jill

2

schirnhofer

Elvy’s eigen wereld – So boho

Elvy’s eigen wereld – So boho! is het eerste deel in een nieuwe fic fictieserie die vooral meisjes zal aanspreken, geschreven creaqueen. en door ’s lands bekendste be We maken kennis met Elvy, een dromerig, merig, creatief meisje dat vooral in haar eigen wereldje leeft. Ze moet van haar ouders meer onder de mensen komen, daarom stelt haar vader voor dat ze de zomer bij haar haa hippiezus Joy en haar bohovrienden op Ibiza doorbrengt. komt goed van pas op gt. Elvy’s tekentalent teken het eiland als zij samen met buurmeisje Kate eeen kledinglabel begint. Het wordt een zomer om nooit ooit te vergeten!

3

3 Ik juich voor jou ou

Wolf Erlbruchss illustraties van spor sportende dieren inspireerden Edward van de Vendel tot gedichten dichten die net zo mooi, ontroerend en grappig zijn. Ze gaan over atleten en stuntelaars, kampioenen en verliezers. Niet alleen voor sporters en kamp supporters verdient iedereen! porters – zo’n aanmoediging aanmoed

4 De minireuzenmiereneter minireuzen

Wistt je dat muize muizen kunnen zingen? Dat sprinkhanen heel verlegen kunnen zijn?

Dat mieren eren een kaart maken van hun omgeving en dat walvissen hun eigen hitparade ade hebben?

Dieren eren doen do soms heel gek. Tenminste, dat vinden wij, mensen. Maar als je dieren gaat onderzoeken, blijkt dat ze niet zo gek zijn als wij vaak denken. Sterker nog: nog we kunnen heel veel van ze leren. In De minireuzenmiereneter vertelt Menno Steketee je precies waarom.

interessant

60

DEEL 1

4

5

Hoe zwaar zijn wolken? Wie vond het potlood uit? Hoeveel verschillende knopen open bestaan er?

Van de rij van Fibonacci tot de atomaire structuur. Van het periodiek systeem der elementen tot zonnewendes en equinoxen. Van de sferen van de aarde arde tot wolwol kenclassificatie. Maar ook: hoe zit een orkest in elkaar? Alles over schroeven en spijkers. Penselen en kwasten. De fasen van de maan. Papierformaten. formaten. Rivieren.

Het menselijk skelet …

BR

LA

M

ES

TT

JA

Le es ex em pl aa r

E

ES

OV

5 Over alles R ALL

OW

N & RICHA

RD

P

Van wolken tot Romeinse cijfers en van atomen tot schroeven. Nog nooit is kennis zo leuk geweest!

LEMNISCAAT

6 De evolutie van Calpurnia Tate

Het is de zomer van 1899 en het is héét in Texas. s. Calpurnia – Callie Vee – is bijna twaalf en het enige meisje in een gezin met zeven kinderen. Het liefst liefs brengt ze haar tijd door bij de rivier achter het huis, samen met haar grootvader, op zoek grootv naar bijzondere planten en dieren. Juist wanneer Callie en haar haa grootvader een grote ontdekking doen, verbiedt haar moeder haar nog langer buiten te zwerven.

Ze moet leren koken, naaien en pianospelen een goede echtgenote en anospelen om later ee huisvrouw te worden. Pure tijdverspilling, Calpurnia. Ze droomt ervan te erspilling, vindt Calpu reizen en naar de universiteit it te gaan. Maar is dat wel mogelijk voor een meisje aan het eind van de 19de eeuw?

6

7 Oscar Cook – Buitengewone ngewone geb gebeurtenissen

Ik ben dertien en n woon in een beja bejaardenhuis. Het gebouw is tot de nok gevuld met scheten en met kommer en kwel. Maar ook met vrolijkheid n scheldwoorden, m en vriendschap, zelf ondervonden. De oud-militair Karel, de gekke schap, dat heb ik ze professorr Otto en het aardig aardige besje Lise zijn mijn vrienden geworden. Zonder hen zou ik nooit in het verleden van de graaf zijn gedoken om mijn vader uit de verle gevangenis vangenis te redden. redden Of was ik nooit op zoek gegaan naar wat er met mijn moeder is gebeurd toen to ze enkele jaren geleden in mysterieuze omstandigheden stierf. Of had ik nooit beseft hoe hecht mijn vriendschap met Stiene is. Of had ik dat er bovenmenselijke krachten bestaan ... nooit geloofd d

7

cover ove

Titel:

cover cover o

Titel:

cover cove

Titel:

Boeken B o kiezen

B Boeken lezen wordt plezieriger als je boeken kiest die bij je passen en die je aanspreken.

Enkele manieren om goed te kiezen: – Zoek in een boekenrek, de bibliotheek, de boekhandel … Kies op basis van de cover, de flaptekst of de eerste bladzijden van een boek.

– Vraag leesadvies.

– Bezoek websites zoals boekenzoeker.org, boek.be, pluizer.be, lezenvoordelijst.be …

9 Je leesprofiel verkennen

61

3

Lees de fragmenten uit jouw boekentop 3.

| Het offer van de Baobab

Le es ex em pl aa r

kate kriske

De afvoerpijp die naast het raam liep, was voor Marcus cus wat een lift lif was voor een niet-klimmer, en niet veel later zat hij gehurkt hurkt naast de deur van de verlichte kamer. De deur stond op p een kier en hij hi rd gevoerd. hoorde flarden van het gesprek dat binnen werd ‘Levering … kilo … John … wanneer …’

Marcus vermoedde dat ze een drugsdeal aan het bespreken waren en vroeg zich opnieuw af wat hij daar eigenlijk doen. Wat igenlijk zat te doen had hij verwacht? Dat de mannen, zodra hij voor de deur zzat, een boompje zouden opzetten over hun of meteen un relatie met de kolonel o zouden vertellen waarom ze rondhingen ndhingen bij het PAC? sgierigheid zijn gezo Hij begreep dat zijn nieuwsgierigheid gezond verstand vertroep zijn schreden terug te beld had en besloot om op te keren. Hij had zich id toen hij beneden benede een deur hoorde openechter amper omgedraaid gaan. de de gang. ‘Zitte Een zware stem vulde ‘Zitten jullie boven?’ taat al klaar’, k ‘Ja, en je pint staat klonk het uit de kamer. de de stem.

‘Perfect!’ antwoordde Marcus hoorde een trap kraken en kreeg het, ondanks de vriesatuur in het gebouw, gebo temperatuur plots behoorlijk warm. Hij zocht een ppingsroute, maar dat leek niet zo eenvoudig. Het raam ontsnappingsroute, waardoor hij naar binnen b was gekomen, kwam uit op de trap, dus opt Verder waren de andere deuren op de gang met dat was geen optie. houten plan planken dichtgetimmerd, waarschijnlijk om vandalen tegen ouden. te houden.

Het gekraak gekra van de trap werd luider. Een lichte paniek begon zich van Marcus meester te maken. Hij keek de gang nogmaals rond.

Voo Voor, achter, links, rechts, nergens was er een uitweg. Hij zat als een r in de val. Angstig keek hij naar het plafond. rat

62

DEEL 1

| Elvy’s eigen wereld – So boho

Le es ex em pl aa r

jill schirnhofer

TOO COOL FOR SCHOOL

Elvy tekent nog een laatste bloemblaadje en dan is de paginaa in h haar geschiedenisschrift vol. Aan het begin van het eerste jaar leekk het haar uw en anders, nog wel spannend, de middelbare school. Alles was nieuw maar inmiddels is ze helemaal gewend en kan ze niet wachten tot de kenen. bel gaat. Dan kan ze naar huis en rustig verder tekenen.

Zodra de tekening af is, kijkt ze dromerig voor zich uit. Zoals altijd ouw Groenewal vraagt denkt ze aan alles behalve de les zelf. Als mevrouw Ma als alle waar ze met haar hoofd zit, hoort ze de vraag nauwelijks. Maar nt op draaien en Groenewal G hoofden van haar klasgenoten haar kant haar met een strenge blik aankijkt, weet ze genoeg. Met een schok is ze weer wakker. ns in het hoofdstuk o Shit, opletten nu! Ze zijn ergens over de middeleeuword wen, toch? Elvy voelt haar wangen rood worden, en ook dat ziet de hele klas. Gênant! Ze hoopt dat Groenewal verde verder geen vragen gaat stellen. aar ze zijn gebleven gebleve in het hoofdstuk. Ze krijgt het Ze heeft geen idee waar u gaat ze nog meer mee blozen! er heet van. O nee, nu uistert de jongen na ‘Bladzijde 17’, fluistert naast haar. ikt Elvy naar hem. Maar M Dankbaar knikt al op diezelfde bladzijde raakt ze ntratie weer kwijt. k haar concentratie De plaatjes van de schilderijen, de kasullerige, versie telen, de krullerige, versierde letters: voor Elvy allemaal redenen om weerr diep in gedachten tte verzinken en elke beschikbare ruimte in haar hrift onder te teken schrift tekenen. ‘Elvy!’ Ineens staat Groenewal voor haar. ‘Pak me je bij de directeur.’ Ze slaakt een vermoeide zucht je spullen en meld en gaat verder: ‘Ik weet dat je het liefste de hele dag alleen maar zit te tekenen, maa maar je moet dit schooljaar echt je hoofd erbij houden. Ik heb je al zo vaak gewaarschuwd …’ evro Mevrouw Groenewal komt heel streng over, maar Elvy kent ook haar aard kant. Ze is de enige leraar die haar tekeningen stilletjes waaraardige deert. Mooi hoor -, schreef ze vorige week bij een van de tekeningen onderaan een gemaakte toets. Dat complimentje verzachtte enigszins het hopeloze cijfer drie dat in de linkerbovenhoek stond. Elvy weet dat Groenewal tijdens klassenraden een goed woordje voor haar doet, dus ze voelt zich een beetje schuldig. Zelfs haar lievelingsleraar krijgt ze zover dat ze haar eruit stuurt!

9 Je leesprofiel verkennen

63

| Ik juich voor jou

Le es ex em pl aa r

edward van de vendel

Het onmogelijke

Stel dat alle sporters op een dag op slag stil blijven staan.

Nét als ze slaan, serveren of schoppen. oren: Net als ze koppen of proberen te scoren: zomaar bevroren. ar voren. n.

Voetballers met hun voet naar vangen.

Hockeyers in een slag gevangen. cket gehangen ehangen Tennissers aan hun racket en hun rackets aan de bal. wsberichten ichten al: Ik zie de nieuwsberichten EWEGING NG WEGGERUKT T UIT DE BEWEGING E HEEFT FT ER OP PAUZE GE DRUKT en: WIE GEDRUKT? ar dan Maar – met een en knal – doen de sporters het we weer en maken ze samen, sam tegelijk, in één keer, een gigantisch, gigantisch g punt.

Stel je dat eventjes ev voo als je kunt: voor overal over e al opluc opluchting, overal feest! dat nog nooit zo groot is geweest, Geluk da n zo geheel en zo gul. onmogelijke tegen het mogelijke: Het onmo He tienmiljoen – nul. tienmi

64

DEEL 1

| De minireuzenmiereneter

aa r

menno steketee

Sprinkhanenstress

Le

Als je bioloog bent, kun je leuk veldwerk doen, en laboratoriumdingen. Maar risoms is het werk van een bioloog wel heel spannend. Daar komt ie: Amerikaanse biologen hebben de grijpkaken van nare spinnen dichtgelijmd. jmd. Zo konden de spinnen geen sprinkhanen meer pakken, maar ze nog wel el erg aan het schrikken maken.

De biologen deden dat om te kijken of en hoe geschrokken ken sprinkhanen veranderden. Dat zou natuurlijk niet lukken als de spinnen de sprinkhanen ook opaten. Vandaar die dichtgekitte kaken. Zo kwamen dee onderzoekers erachter dat sprinkhanen die zich letterlijk dood hadden geschrokken, chrokken, invloed hebben hebbe op rottende planten. De banggemaakte dode dieren n zorgden ervoor dat d plantenresten minder snel verteerden dan wanneer er op de bodem sprinkhanen sprinkh lagen die gewoon waren overleden. De schrik maakte dat de sprin sprinkhaanlichamen andere stofjes gingen bevatten. enlijk een soort antimest. anti In bange sprinkhanen zit dus eigenlijk Vreemd. Tot nu toe, zeggen de biologen, waren geen voorbeelden beken bekend van dieren die direct van invloed zijn op het bodemleven. even. Iedereen dacht d dat alleen planten daarvoor van belang waren. Want als je alle lle bomen, struiken stru en ander gewas in een gebied optelt, dan valt de optelsom van d de dieren die daarin leven in het niet. lijk wat die sprink De vraag is natuurlijk sprinkhanen (of spinnen) eraan hebben – want zo zit de natuur meestal wel in elkaar – dat de planten minder snel verteren. Misschien schien kunnen spinnen spinn op een bodem met antimest minder vaak een hinderlaag derlaag leggen. Omdat Omd er op zo’n bodem minder planten groeien. orden weer minder mi Daardoor worden sprinkhanen opgegeten en zo komen er dus meer sprinkhanen. Dat is weer w goed voor de spinnen en dan begint het verhaal van n voren af aan. Zo hou houden spinnen en sprinkhanen elkaar in evenwicht.

© Irene Goede

9 Je leesprofiel verkennen

65

| Over alles

pl aa r

james brown & richard platt

DE ANATOMIE VAN EEN

FIETS

Toen de fiets aan het eind van de negentiende de eeuw was waas geperfectioneerd, veranderde hij het vervoer oer – en hielp bij bij het ontstaan van de eerste vrouwenbeweging. wenbeweging.

KUNSTRIJDERS Loopmachines verschenen ook op het toneel: schaars geklede acrobaten bereden ze om het publiek in musichalls te vermaken.

STIEKEME FIETSERS Toen Amerikaanse vrouwen voor het eerst in ‘kleding met gevorkt kruis’ (broeken)) rondfietsten, veroorzaakten ze ophef. Kranten schreven hreven in 1894 dat meer dan an honderd vrouwen in New Ne York rondfietsten n – ’s nachts, als niemand ze zag. za

Le es

SCHAPEN N SCHEREN SCHE Fietstechnologie maakte oook het schapen scheren makkema lijker: rond 1900 introduceerde een aantal aant bedrijven doorr fietskracht fietskrach aangedreven Een fiets en vachtscharen. vachtsc die op een standaard werd bereden, kon twee vachtber scharen aandrijven. sc

H

et vervoer op twee wielen begon in 1817, toen de Duitse bosbouwkundige uwkundige Baron Karl von v Drais het paard wilde vervangen. ‘loopmachine’ ervangen. Hij gaf zijn houten ‘lo oo twee wielen en een stuur, maar nog geen peda pedalen – berijd ders moesten sten zichzelf al lopend lope vooruit duwen.

De fiets ontwikkelde zich op een vreemde en gevaarlijke manier. fiets een enorm groot anier. In 1870 had een ‘gewone’ ‘gew voorwiel en een piepklein piepkle achterwiel. Het zadel was zo hoog als de schouder van een volwassen man en vallen was een groot risico. risic

VEILIGE, EILIGE, MODERNE MO FIETSEN In 1885 5 kwam k de Engelse uitvinder John Starley met een veel ontwerp. Zijn ‘Rover’ had een diamantvormig frame, beter o twee even grote wielen, een door pedalen aangedreven ketting en een stuur dat vastzat aan de voorvork.

Deze ‘veiligheids’-fietsen waren niet goedkoop: ze kostten een fabrieksarbeider negen weken loon. Maar ze waren tweedehands goedkoper te krijgen en een paard, dat een stal en eten nodig heeft, was waas nog nog veel ve duurder. duurd rder er.. Me er Mensen die te arm waren voor een paard, a d, konden ar kon ond den op een een fiets verder en sneller reizen en da dan n te voet. t

VROUWEN OP DE FIETS ETS ET S

Voor vrouwen was de fietss – letterlijk let e terlijk – ee een en bevrijding. De Amerikaanse se ffeministe eministe Susan B. Anthony zei in 1896: 896 96: ‘Niets heeft meer voor de emancipatie cip ipatie van de vrouw gedaan dan de fiets … Ik verheug me iedere re keer dat ik een vrouw voorbij rbi b j zie fietsen … het toonbeeld van vrije, ongebreidelde vrouwelijkheid.’ heid.’

De fiets gaf vrouwen de vrijheid om te reizen en verloste hen n van korsetten en enkellange rokken. Ze gingen praktische kleding dragen: wijde broeken, knickerbockers genaamd. Deze ‘nieuwe vrouwen’ wilden meer dan het recht om te fietsen. Het duurde niet lang of ze eisten, en wonnen, iets veel belangrijkers: het recht om te stemmen.

66

DEEL 1

| De evolutie van Calpurnia Tate

Le es ex em pl aa r

jacqueline kelly

TEXAS, 1899

I

k vroeg moeder of ik mijn haar af mocht knippen, want het hing als een n smoorhete vracht tot onder aan mijn rug. Ze zei nee, ze wilde niet hebben n dat ik er als een kale wilde bij liep. Dat vond ik vreselijk oneerlijk en n vooral vreselijk héét.

Daarom bedacht ik een plan: elke week zou ik een centimeter afknippen ppen – één stiekem centimetertje – zodat moeder het niet merkte.. Ze kon het niet merken, omdat ik het ging verbloemen met voorbeeldig g gedrag. gedra Als ik me als een keurige jongedame gedroeg, ontsnapte ik vaak aan haar oplettendhei oplettendheid.

Ze was meestal tot over haar oren verwikkeld in huishoudelijke en in ishoudel ke kwesties kwe het voortdurende rumoer van mijn broers. Het hoeveel heret is ongelooflijk ong looflijk hoev rie en heibel zes broers kunnen veroorzaken. de hitte en. Bovendien verergerde vererg moeders ziekmakende hoofdpijnaanvallen haar toevlucht nemen allen en moest ze h tot een grote lepel van Lydia Pinkham’s m’s Kruidendrank, ook o wel bekend als het Beste Bloedzuiverende Middel voor Dames.

Dam ’s Avonds knipte ik opgetogen, n, maar met bonzend bonzen hart, de eerste centimeter af met een borduurschaartje. aartje. Ik keek naar dat hooibergje van zachte haartjes in mijn hand. Ik had een n doelbewuste stap gezet op weg naar mijn toekomst in de glanzende Nieuwe over een paar maanden begon. Het leek me euwe Eeuw, die al ove beslist een heel eel gewichtig moment. moment Die nacht sliep ep ik slecht uit angst voor de dag van morgen. ’s Ochtends liep ik met ingehouden ngehouden adem de ttrap af naar het ontbijt. De pecanflensjes smaakten naarr karton. En weet je wat w er gebeurde? Helemaal niets. Niemand had ook maar Ik was vreselijk opgelucht, maar dacht ook: ja, zo gaat ar iets in de gaten. ga dat nou in dit gez gezin. Trouwens, niemand merkte iets tot we vier weken en vier centimeter verder waren en onze kokkin Viola me op een ochtend eens goed centim bekeek. bekeek Maar ze zei niets.

9 Je leesprofiel verkennen

67

vera van renterghem

| Oscar Cook – Buitengewone gebeurtenissen

ar

op

Le e

Ik loop snel verder. Een veel smallere gang leidt naar de eetzaal van de oudjes. el van borden De zaal is tot aan het plafond gevuld met geroezemoes en gerinkel dt gemompeld mpel en bestek. De bejaarden zitten rond tafeltjes van vier. Er wordt en ‘Wat zeg je?’ gezegd en ja geknikt op goed geluk dat het niet nee moet zijn. hen minzaam. nzaam. Er zijn er e Sommigen kijken strak voor zich uit en anderen glimlachen ie hun drank in die argwanend naar hun glas kijken alsof er gif in zit en er zijn er die en, somss vind ik ze stom, soms s s één teug achteroverslaan. Soms voel ik medelijden, waaraa ben ik verbaasd, soms moet ik lachen, maar meestal vraag ik me af waaraan lijft hangen bij een vrouwtje vrouwtj dat me et ze denken als ze plots stilvallen. Mijn blik blijft met ar buurvrouw snijdt. Ze Z lache bevende hand de korsten van het brood van haar lachen weetal gadeslaan. adeslaan. Soms lijkt o oud wor naar elkaar. Minutenlang blijf ik het tweetal worden erkomen. n. nog niet het ergste wat je kan overkomen. ander uitsteekt, Karel, een tachtigplusser die met kop en schouders boven de anderen ening en wenkt. ‘K ‘Kom erbij zitten!’ Zijn ziet me staan aarzelen aan de deuropening blijfsel uit zijn jonge jaren, toen hij para bulderstem is een overblijfsel paracommando was er in Congo. go. bij het Belgische leger kele keren ren proberen uit te leggen wat hij in Congo heeft Hij heeft me al enkele fijne niet va gedaan, maar ik weet err nog steeds het fijn van. Zijn verhalen veranderen erklap. Soms lijkt het alsof hij in zijn eeentje een heel leger Congolese om de haverklap. en heeft opgeleid, soms alsof also hij het leger le militairen links heeft laten liggen en in entje dee brousse heeft verkend. verken Ik hou ho wel van zijn gepeperde vertellingen, zijn eentje ooral wanneer anneer ik geen zin heb h om aan mijn huiswerk te beginnen. vooral ndzon valt op zijn gezicht. g E De ochtendzon Een koppige denkrimpel tussen stalen ogen sno geven h en een kortgeknipte snor hem de allure van een kolonel. Het zou me niet he erom doet. verwonderen als hij het

68

DEEL 1

a

Beoordeel de drie fragmenten.

Uitleg:

Le es ex em pl aa r

Fragment vond ik: ◯ beter dan verwacht. ◯ even goed als verwacht. ◯ minder goed dan verwacht.

b

c

Fragment vond ik: ◯ beter dan verwacht. ◯ even goed als verwacht. ◯ minder goed dan verwacht.

Uitleg:

Fragment vond ik: ◯ beter dan verwacht. ◯ even goed als verwacht. ◯ minder goed dan verwacht.

Uitleg:

Hoe ziet jouw top 3 er nu uit? fragment

Titel: tel:

fragment

Titel:l:

fragment

Titel: el:

Blijven de boeken in dezelfde je ervaringen met je buur. ezelfdee volgorde staan? Bespreek Bes

JA

PL

A

M

ES

R ALL

TT

E

ES

OV

4 Verbind elke cover met dee uitspraak die het h best bij het boek past.

BR

OW

N & RICHAR

D

Van wolken tot Romeinse omeinse cijfe cijfers en van atomen tot ot schroeven. Nog nooit is kenniss zo leuk gewe geweest!

LEMNISCAAT

Dee auteur D au verzint ve het volledige verhaal (of een deel ervan).

De auteur D aute wil de lezer amuseren en/of ontroeren.

De auteur gebruikt alleen feiten om het boek te schrijven.

De auteur wil de lezer informeren of iets bijleren.

9 Je leesprofiel verkennen

69

17

Fictie en non-fictie De teksttypes die je leest, hoort of ziet, kun je verdelen in fictie en non-fictie. Als je een tekst fictie noemt, dan zijn de belangrijkste elementen van de tekst verzonnen. De maker wil de lezer, kijker, luisteraar … vooral amuseren, ontroeren, iets laten beleven.

Deze teksttypes behoren tot fictie: een gedicht, een sprookje, een verhaal, een film …

Le es ex em pl aa r

Het offer van de Baobab van Kate Kriske is een verzonnen verhaal over een geheim team van jonge spionnen.

Als je een tekst non-fictie noemt, dan bevat de tekst enkel feiten. De maker vertelt iets over ver echte mensen, over dingen die bestaan of gebeurtenissen die niet verzonnen zijn. Hij wil de lezer informatie geven.

Deze teksttypes zijn non-fictie: een krantenartikel, een documentaire, een woordenboek, denboek een reisgids …

Over alles van James Brown en Richard Platt is een boek vol informatie rmatie over het he menselijk lichaam, planeten, wiskunde …

5

Noteer bij elk boek waar je het in de bibliotheek vindt. t.

GELIJKVLOERS

JEUGDBIBLIOTHEEK OTHE VERDIEPING 1 VERDIEPING 2 VERDIEPIN

Computerlokaal Infobalie

Leeszaal 1 Non-fictie documenta Dvd’s (documentaires) chiedenis Geschiedenis Kunst Landen en reisgidse reisgidsen ens en maatschap Mens maatschappij milieu Natuur en mi Wetenschap

Inleveren boeken Kinderleeszaal

VERDIEPING 3

Fictiee Fi Fantasy en science– Fanta fiction fict Historische verhalen Hoorspelen Humor Meisjesliteratuur Spanning en avontuur

Poëzie Strips Fantasy en science– fiction Graphic novel Klassiekers

144

de

Elvy's wereld

ig gen

KIEKEBOES KIE LOSSE FLODDERS

So oho D Deel 1

jill jil

schirnhofer schirnh

Standaard Uitgeverij

1

70

2

3

4

1

4

2

5

3

6

DEEL 1

5

6

6 Vervolledig je leesprofiel.

mijn leesprofiel Waar lees ik?

in de klas in de bibliotheek buiten in mijn slaapkamer op school op reis

Le es ex em pl aa r Wat lees ik?

Waarom lees ik?

boeken tijdschriften hoorspelen strips

uit verveling uit interesse omdat ik het leuk vind omdat het moet

Welke boeken lees ik graag?

non-fictieboeken historische verhalen fantasyboeken sciencefictionboeken spannende boeken avonturenboeken humoristische boeken poëziebundels romantische verhalen

Waar haal ik mijn boek boeken?

Ik leen ze in de bibliotheek.

Ik koop koo ze in de winkel.

Ik lees ze online of op een e-reader.

Mijn favoriete te schrijver is

Ditt boek zou ik mijn beste be vriend(in) vriend aanraden: Ditt boek zou ik een ee vriend(in) vriend(in zeker afraden:

Ik lees omdat dat ik …

7

er slimmer van word. geniet van de taal taal. dan ontsnap aan het dagelijkse leven. zo in het hoofd hoo van iemand anders kan kijken.

Mijn leesuitdaging voor dit schooljaar

3

6

12

24

Vergelijk Vergelij jouw leesprofiel met dat van je buur. Bespreek de gelijkenissen en/of verschillen.

9 Je leesprofiel verkennen

71

10

Schooltaalwoorden oefenen

zelfstandig naamwoord

bijvoeglijk naamwoord

informeren

de bewering

automatisch

selecteren

het criterium

interessant

verantwoorden

de formulering

uitgebreid

vervangen

de instructie

uniek

vervolledigen

de situatie

Le es ex em pl aa r

werkwoord

verzinnen

1

Vorm passende trio’s met telkens een woord dat ongeveer hetzelfdee betekent (synoniem) en een woord dat het tegenovergestelde betekent (antoniem).

Kies uit: buitengewoon – saai – gaat vanzelf – ruim – beknoptt – alledaags daags – boeiend – ze zelf doen doen.

2

3

72

5

uniek

ga

5

uitgebreid

ga

5

interessant

ga

5

ch automatisch

ga

Welke betekenis past in de context?

a

Tijdens de les wetenschappelijk lijk werk rk maakten we haar haargel. We kregen de instructies in een bundeltje.

O de bevelen O dee aanwijzingen gen O de vvooronderzoeken ooron

b

De formulering van an de instructies nstructies in de bund bundel was soms onduidelijk.

O de omschrijving ving O de de uitdrukking uitdrukk O de formule

c

Omdat err ook stappen appen ontbraken, zei onze leraar dat hij de bundel zou vervolledigen.

O aanvullen vullen O invullen O bijvullen bijvu

d

Aan welke criteria riteria moet goede g haargel haa voldoen?

O regels egels O eisen O normen

Leid werkwoorden erkwoorden aaf van de deze woorden. a

uitgebreid uitgeb

b

bewering ew de bewering

c

d fformulering de ormul

d

sit de situatie

e

in interessant

f

automatisch

DEEL 1

4 Vul de zinnen aan.

Le es ex em pl aa r

Voor je aan de spreekopdracht begint, moet je een onderwerp 1 … . Kies best iets wat je zelf 2 … vindt. Het hoeft niet 3 … te zijn om er 4 … over te kunnen vertellen. Daarna moet je je over de inhoud 5 … . Ook de 6 … waarop je beoordeeld zal worden, ken je best op voorhand. Als je voldoende informatie verzameld hebt, 7 … je welke zaken je wilt gebruiken. Schrijf in kernwoorden op wat je zal vertellen. Opgelet, et, goede zinnen bouwen gebeurt niet 8 … .

Je oefent die beter goed in. En het kan geen kwaad dat je woorden die vaak voorkomen, eens 9 … door andere. ere. Over Ov de 10 … van je inleiding en je slot denk je best goed na: deze zinnen moeten meteen goed zitten.

5

1

5

9

2

6

10

3

7

4

8

Vervang de gekleurde woorden door een schooltaalwoord alwoord met dezelfde de betekenis. be

a

De soldaten bevonden zich in een n hopeloze oze positie positie.

b

g Vond jij die uitspraak ook zo grappig?

c

araan hij het et geld uitgegeve uitgegeven had.

Hij moest uitleggen waaraan

d

Ik ben op zoek naar gegevens ns over kickbokse kickboksen.

e

gstelling voor voe voetbal?

Toont hij soms belangstelling

6 De gekleurde de woorden rden zijn synonieme synoniemen. Slechts Slec één van de twee synoniemen past in de zin. ep watt niet past.

Doorstreep a b c d e

7

Vandaag andaag mag ag je beginnen met het aanvullen/vervolledigen van de voorraad. ze zinnen mag je het onder In deze onderwerp vervangen/inspringen door één woord. nt u mij vertellen/informer vertellen/informeren over de vertrektijden van de trein? vertellen/inf Kunt eerste ronde ron werden werde enkele kandidaten geselecteerd/gesorteerd. Zij gingen naar de Na de eerste halve finale. fina Miek was klein klein, maar kon zich op het veld al flink verantwoorden/verdedigen.

Miek

V Voor oor deze zinnen gebruik je woorden uit de woordfamilie van de schooltaalwoorden. a

De … van va de spelers voor de finale gebeurde op basis t van talent en uithouding.

b

O Ook de … had de trainer niet willekeurig gekozen.

Enkel de besten mochten op de bank.

c

Mare … dat ze eerst geselecteerd was.

d

Dat is niet waar, het is een … .

e

Toen de trainer dit verhaal hoorde, moest ze zich … bij de clubleiding.

f

Wat hen vooral …, was waarom Mare dit verhaal overal vertelde.

10 Schooltaalwoorden oefenen

73

Test jezelf!

1

Lees deze berichten. Vul het communicatiemodel aan voor het tweede bericht.

••••• 4G

15:05

86%

i

Jack> Vandaag 14:25

Le es ex em pl aa r

Hadden wij niet om 14 u. afgesproken voor het groepswerk?

Sorry, ik zit vast!

15:0 en 15:03 gelezen

iMessage

zender

Jack

doel

boodschapp

kanaal al

ontvanger

Sep

effect

Ik kan communicatieve ieve situaties onderz onderzoeken.

2

Bekijk het filmpje.

a

Watt is de bedoeling bedoe van de zender?

b

sten Dunst had zich de ontmoeting duidelijk anders voorgesteld. Waarom?

Kirsten

c

De meisjes stelden maar één vraag. Welke en waarom?

Ik kan de bedoeling van de zender herkennen.

74

les 2

DEEL 1

les 3

Lees de tekst Waarom je er op een selfie anders uitziet oriënterend.

in een wereld waar per dag triljoenen selfies worden genomen is het ondenkbaar dat je niet je best doet voor de allerbeste foto. en daar hebben we heel wat moeite en tijd voor over. gek genoeg zie je er in het echt áltijd anders uit dan op je schermpje. recent onderzoek wees uit wat de verklaring hiervoor is.

Oorzaak Volgens recent onderzoek zorgt een selfie voor een vertekend beeld van de werkelijkheid. Oorzaak hiervoor is de afstand van je gezicht tot de camera. Deze afstand is slechts een armlengte. Het close-upbeeld zorgt voor een lichte verstoring van de werkelijkheid. Het veroorzaakt een vervorming van het gezicht.

ar

Waarom je je er er op op een een Waarom selfie anders anders uitziet uitziet t selfie t

positie van de camera: houd je hem m iets te laag? ag?

Dan heb je al snel een onderkin,, een langere ngere neus n en een breder voorhoofd. Neem eem je d dee ffoto o om meer e ee van bovenuit, dan gebeurtt he omgekeerde. hett om h omge geke eke keer erde de. de e.

Gevolgen niet enkel nkel voor jongeren n Het lijkt misschien chien een en onbelangrijk onderzoek, ond maar dat iss het zeker kerr niet. ke n . Selfies lfi fies zijn n een verver vormde ver versie ersi sie e van van de werkelijkhe werkelijkheid. wer erke kelilijk jkhe heid id.. Wanneer Wann Wa n mensen en zich daar niet bewust van zijn, kkan dat grote ote gevolgen gen hebben. Vooral Voor jongeren, jonge die

‘Het gaat zelfs zo ver dat mensen me plastische overwegen om stische e chirurgie over hun selfies.’ er beter ter uit te zien zi op h

Opgeblazen neus Het onderzoek onthult dat de gemiddelde emiddeldee se selfie – gemaakt op een afstand van zo’n 30 centimeter centime van het gezicht – ervoor zorgt rgt dat je e neus zo’n 30 procent breder lijkt. Ook het topje pje van je neus lijkt zo’n 7 procent breder. r. Maar dit zijn niet de enige vertekeningen: en: ook andere ndere delen van het gezicht moeten eraan n geloven. geloven n veel smaller of voller Je gezicht kan lijken. Of jee ogen lijken jken groter en je neus kleiner. einer. Alles hangt af van de d

geneigd zzijn hun zelfb zelfbeeld grotendeels op selfies te basere baseren, kunnen kunn er onzeker van worden. Wat kan leide leiden tot emotionele problemen. weer ka zelfs volwassenen aan om een plastische Het zet zelf ingreep tte overwegen om er beter uit te komen in op hun selfies. Dit bleek ook uit een enquête onder 2500 plastisch chirurgen in Amerika.

55 procent van de patiënten baseert zijn motivatie voor plastische chirurgie op selfies waarover hij niet tevreden is.

‘Jongeren denken dat hun selfies een ‘‘Jong goed beeld geven van hoe zij eruitzien. go Niets is minder waar.’

Bron: &c

L

3

Test jezelf!

75

a

Bekijk de titel. Waarover gaat de tekst volgens jou?

b

Bekijk de tussentitels. Welke informatie verklappen die?

1 2

Le es ex em pl aa r

3 c

Bekijk de illustratie. Voegt die nog informatie toe? Zo ja, welke?

d

Bekijk de opvallend gedrukte woorden. Welke nieuwe informatie geven zij?

e

Welke informatie kun je afleiden uit de bronvermelding?

f

teks Leg uit.

Lees de inleiding. Komt de inhoud ervan overeen met jee idee over de tekst?

g

Hoort deze tekst bij fictie of non-fictie??

O fictie O non-fictie

h

Som vijf manieren op waarmee deze opgemaakt. eze tekst werd opg

i

Wat is het onderwerp tekst? p van de teks

j

Kruis aan wat at past. Meer keuzes zijn mogelijk.

De inleiding eiding O geeft ft het h onderwerp van de tekst duidelijk weer.

O vertelt vertel dat er recent onderzoek is gedaan naar selfies.

O verklapt hoe het komt dat je er op een selfie anders uitziet dan in het echt.

O somt al één verklaring op.

O maakt je nieuwsgierig naar de rest van de tekst.

k

Wat W wil wi de schrijver met deze tekst bereiken?

Hij wi wil de lezer

76

Ik kkan de bedoeling van de zender herkennen.

les 3

Ik kan een tekst oriënterend lezen.

les 5

Ik herken het verschil tussen fictie en non-fictie.

les 9

DEEL 1

4 Lees de tekst nu volledig. a

Neem deze uitspraken door en kruis de juiste antwoorden aan. waar

niet waar niet in de tekst

Meerdere oorzaken liggen aan de basis van de nietrealistische selfies.

Le es ex em pl aa r

Ook volwassenen laten zich vangen door het selfieprobleem.

De gemiddelde selfie wordt gemaakt op 40 cm van het gezicht.

Je neus kan op een selfie al gauw 30 % groter lijken.

De vraag naar plastische chirurgie stijgt door selfies.

b

Wat is de oorzaak voor het vertekend beeld van de selfie?

c

Waarom is het belangrijk dat jongeren zich bewust worden rden van de vervorm vervormingen op selfies?

d

Waaruit blijkt dat ook volwassenen geen van de vertekeningen van selfies? n weet hebben va

Ik kan informatie in een tekst vinden.

5

les 5

Lees de tekst en vul de tabel aan. Noteer Not het onderwerp en geef aan of het een woord (W), een WG) of een zin (Z) is. Duid aan of het onderwerp in het enkelvoud of het meervoud woordgroep (WG) staat. Vervang het onderwer onderwerp door een woord (W), een woordgroep (WG) of een zin (Z).

Na Azië, Verenigde Ver Staten en Londen nu ook onden is de d selfieccino sel verkri verkrijgbaar in

1

België

W Wat zou jij ervan vinden om jezelf eens op te d drinken?  Yassin, die onlangs bar O-Cortado in Antwerpen opende, maakt dit mogelijk.  Een zogenaamde selfieccino is een cappuccino met een selfie erop.  Ook warme chocolademelk of een latte zijn geschikt om selfieccino’s te maken.  Bij de bestelling van hun selfieccino

sturen klanten hun selfie door.  Een speciale printer die gevuld is met koffie-extracten print de foto op het melkschuim.  In amper  seconden is de klus geklaard.  Wie eens graag met zijn bestie op een kopje koffie prijkt, hoeft hiervoor maar enkele euro’s extra neer te tellen.

Test jezelf!

77

onderwerp

w, wg of enk. of z? mv.?

vervang nieuw onderwerp door

ϣ WG

ϥ

W

Le es ex em pl aa r

Ϥ

Ϧ ϧ

Ϩ

Z

ϩ

W

Ϫ ϫ

WG

Ik kan betere teksten schrijven door het onderwerp nderwerp te verplaatsen of aan te passen.

les 4

6 Schrijf de werkwoorden in de tegenwoordige genwoordige tijd tijd.

1 Ontdekken op wie jij lijkt:: op Mona Lisa, Picasso of …? Dankzij de Google Art Selfie lfie 2 vinden je jouw dubbelganger. selfie ger. Met je selfi 3 speuren Google le zijn uitgebreide uitgebreid kunstcollectie spiellectie af naar jouw spie gelbeeld ld op een schilderij. De app 4 bevatten atte namelijk duizenden d schilderijen. erijen. Google 5 ontleden allerlei kenmerken vvan je gezicht om m daarna door alle schilderijen heen te bladeren.

Vervolgens bla 6 tonen de app je de verschillende overeenkomstige schilderijen. Er overeen

7 worden ook aangegeven hoeveel procent de geschilderde persoon pro en jij op elkaar lijken. Door die functie 8 stuiten je wellicht op nieuwe schilderijen, maar het is vooral geinig om te zien op welke dubbelganger je lijkt. 9 Bevreemden het resultaat je? Bijvoorbeeld als Google een dubbelganger van het andere geslacht 10 aanduiden?

Ach, de software 11 selecteren niet op geslacht. 12 Verbrodden dit je kijkplezier?

1

4

7

10

2

5

8

11

3

6

9

12

Ik kan een persoonsvorm in de tegenwoordige tijd correct schrijven.

78

DEEL 1

les 7

7

Schrijf een kort bericht in de plaats van Evi. Volg het stappenplan.

Le es ex em pl aa r

Evi stelt haar klasgenoten voor om hun selfiestick mee te nemen op de excursie naar Parijs. Via Smartschool probeert ze haar klasgenoten te overtuigen. Ze vraagt hen ook om haar te steunen wanneer ze de vraag stelt aan de leraar tijdens de les.

OV UR

a

Lees de opdracht aandachtig en oriënteer je op de schrijfopdracht.

– Wat wil Evi met haar bericht bereiken?

– Wie is haar doelpubliek?

– Welke taal past erij?

O formele taal

O informele taal aal

– Aan welke criteria moet je bericht voldoen?

OV UR

b

kele woorden.

Wat moet Evi zeker zeggen of vragen? Noteer dit in enkele

OV UR

c

Schrijf Evi’s bericht op een apart blad. Zorg rg dat je taalgebruik bij de ontvanger past.

OV UR

d

Controleer je bericht aan de hand van deze uitsprak uitspraken.

9

102

108

1 Is het bericht volledig: weet de lezer wat hij moet weten?

2 Is de informatie duidelijk: begrijpt de lezer alles meteen? geformulee 3 Is de boodschap kort geformuleerd?

4 Is de communicatie mmunicatie gepast: past het taalgebruik bij de ontvanger?

328

267

280

286

wo 5 Zijn de zinnen en woorden correct?

– Begint elke zin met m een hoofdletter?

– Eindigt elke zin met een leesteken?

– Zijn alle werkwoorden correct gespeld? den er geen woorden of letters vergeten?

– W Werden

Ikk kan communicatieve commu situaties onderzoeken.

les 2

an de bedoeling van de zender herkennen.

Ik kan

les 3

kan een persoonsvorm in de tegenwoordige tijd correct Ik ka sc schrijven.

les 7

Ik kan een helder bericht schrijven.

les 8

Test jezelf!

79

Ik oefen extra

1

Lees de situatie. Vul daarna het communicatiemodel aan.

2

Le es ex em pl aa r

Onderweg naar het shoppingcenter hebben mama en haar beste vriendin het druk met bijkletsen. Aan de stoplichten gaat mama helemaal op in het verhaal. Achter hen staatt een rode auto. Plots toetert hij. Mama rijdt snel verder.

2

zender

boodschap

ontvanger

doel

kanaal

effect ffect

Lees de situatie. Vul daarna het communicatiemodel aan.

2

Er komt een en ambulance ulance aangereden met loeiende loe sirenes.

De weggebruikers maken de weg snel vrij. gebruikers aan de stoplichten stoplich ma Met volle vaart door het rode licht. aart rijdt de ambulancewagen ambulancewag am

3

zender

boodschap ods

ontvanger

doel

kanaal al

effect

Noteer teer onder nder elke tekstballo tekstballon het belangrijkste be doel.

1

2

Ik haat ďŹ tnessen. Ik vind het geen echte sport.

80

DEEL 1

3

3

De ďŹ tness is elke dag geopend van 10 u. tot 22 u.

Start met 10 minuten opwarming. Fiets of loop aan een rustig tempo.

4 Markeer het onderwerp. a

Ben jij bang voor spinnen?

b

Voor de Darwin’s bark spider hoeven jullie niet bang te zijn.

c

Wij hebben wel iets bijzonders ontdekt over deze spin.

d

Ze kunnen namelijk een web maken van wel 25 meter breed.

e

Een autoweg met zes rijvakken is even breed.

f

Het spinsel is dan ook supersterk.

xe m pl aa r

5

4

Markeer het onderwerp.

4

a

Waarom geeft een sidderaal stroom af?

b

Het dier geeft stroom af om zijn weg te vinden.

c

In het donkere, modderige water kan de vis immers niet zo goed zien.

d

Ook zijn prooien spoort dit bijzondere dier op die manier op.

e

Andere dieren, maar ook mensen passen best op p voor dee stroomstoten.

f

Ze kunnen minstens 500 volt zijn.

g

500 volt is meer dan het dubbele van wat er uit een stopcontac stopcontact komt.

6 Lees de tekst oriënterend.

Blote

beesten sten

Le e

De meeste dieren ierren e heb hebben ebbe ben en een n vacht vach va chtt off een verenpak npak ak om m zich zich te beschermen be esc sche sch hermen h rmen en n tegen koude, ko oud ude, e, regen n … Maar Maarr sommige somm so omm mmige mmig e dieren poedelnaakt door eren en gaan n po poed poe edel e elna n ak kt d oo o or hett leven. een leve ven.. Vind Vin ind d jjij ij hett idee ide id ee e e van v ne en kale e kale kat een gek? off e en blote en blo ote hond ho ond maar m ar gek ma k? TegenTe ege gen woordig meer woor wo ordi ord or dig d g winnen winnen en ze steed ssteeds st eeds ds m eer aan populariteit. popula po pulari arite riteit iit..

2

Naaktkat N aakttk k

Ook de naaktkat naaktk of Sphynx is niet volledig naakt. vol na Zijn huid is bedekt met hele korte donshaartjes. Die zie je bijna niet, maar je voelt ze w wel. Zijn velletje voelt bijna hetzelfde als een perzik. De naaktkat is bijzonder populair bij mensen die allergisch voor katten zijn en toch graag een kat willen houden. De naam van de Sphynx is gebaseerd op de gelijkenis met de afbeeldingen van katten uit de Egyptische oudheid.

5

1

Naakthond N aa

TOP 3

Zijn naa naam doet vermoeden dat deze hond volle ese volledig naakt is. Toch heeft de Chinese na naakthond een grote kuif op zijn kop en ook zijn poten en staart zijn voorzien van plukjes men aan haar. Dit ras werd vroeger meegenomen izen te boord van schepen om ratten en muizen vangen. Het grootste voordeel van dee haarloze hond was dat hij geen vlooien meebracht.

Ook nu komt hij meer en meer in the picture, omdat hij meestal geen problemen geeft bij ouden, allergieën. Mensen die van honden houden, kunnen deze haarloze variant dus well in huis nemen.

3

Naakte molrat

Dit beest is geen knapperd, maar dat hoeft ook niet. Het diertje leeft onder de grond: niemand die hem ziet.

Op zijn lijf zitten enkel enkele snor- en tastharen. Parasieten kunnen zich hier niet aan vasthouden: daarvan heeft hij dus geen last.

Ik oefen extra

81

6 Lees de tekst oriĂŤnterend.

Bekijk de titel. Waarover gaat de tekst volgens jou?

b

Bekijk de tussentitels. Welke informatie krijg je?

c

Bekijk de illustraties. Voegen ze informatie toe?

Le es ex em pl aa r

a

7

82

d

Lees de inleiding. Kruis aan wat past.

De inleiding: O geeft het onderwerp van de tekst duidelijk weer.

O somt enkele naakte diersoorten op.

O maakt je nieuwsgierig naar de rest van de tekst. t.

O legt uit wat een naakt dier is.

e

Waarvoor dient de huidbedekking zoals een vacht of veren normaal? aal?

f g

Poedelnaakte dieren zijn niet populair.

Wat is het onderwerp van de tekst?

h

n?

Hoeveel dieren worden in deze tekst besproken?

i

In welke alinea lees je iets over een dierr onder de grond?

O waar

O niet et waar

Lees de tekst nu helemaal. aal.

5

a

Waarover gaat de tekst? st?

b

it met je veronderstelling n o Klopt dit na het oriĂŤnterend lezen? O ja

c

Geen ook voordelen. Geef twee voorbeelden uit de tekst. een huidbedekking edekking heb hebben biedt o

d

Waarnaar W aarnaar verwijst de naam van de Sfynx? aarn

DEEL 1

O nee

8 Schrijf de persoonsvorm in de tegenwoordige tijd of de imperatief.

7

bloeden

… je neus nog steeds?

b

besteden

Ik … te weinig aandacht aan orde.

c

verwoesten

De storm … de oogst in een mum van tijd.

d

bereiden

… je moeder wel eens spinnensoep met Halloween?

e

zich verbeelden

Hij … … dat hij een koning uit de 17de eeuw is.

f

vinden

Hij … de toets veel te gemakkelijk.

g

vinden

Ik … ze ook gemakkelijk.

h

vinden

… jij ze ook zo eenvoudig?

i

houden

Mijn zus … van shoppen.

j

zijn

… blij dat je niet altijd mee moet!

Le es ex em pl aa r

a

9 Kruis de zinnen aan waarin de persoonsvorm of imperatief tief past.

7

O Onze ploeg … straks misschien een trofee. ofee.

O Vader … zich snel op.

O Willen jullie ook een medaille …?

a

wint

b

schud O Iedere morgen … moeder me wakker. r O… voor gebruik.

O Ik … wel enkele smoesjes esjes uitt mijn mouw.

c

houdt O Niemand … zich h aan de voorschriften.

O… hij nog van n jou?

O Waarom … je je niet iet aan de spelre spelregels?

10 Welke teksttypess horen bij fictie en welke bij non-fictie? non-fi teksttype

fictie f ctie

non-fictie n teksttype

een attest

een diploma

een biografie

een elfje

een avonturenverhaal urenverhaal

een horoscoop

een n bekeuring

een raptekst

een betaalbewijs betaalbew

een reisgids

en bijsluiter een

een roman

een n boodschappenlijstje bo

een sprookje

een cartoon

een zoekertje

9

fictie

non-fictie

Ik oefen extra

83

Genietend lezen

1

Bekijk de cover en lees de flaptekst.

Le es ex em pl aa r

Voor haar veertiende verjaardag krijgt Emma hét cadeau van haar leven.

Haar vader, die zijn gezin zeven jaar geleden verliet, neemt haar mee op een reis naar de Verenigde Staten van Amerika. Emma is door het dollee el zo heen, maar mama is net iets minder enthousiast. Is dit geschenk wel m mooi als het lijkt? Kent Emma haar vader wel genoeg om alleen met hem op reis te gaan? Misschien is de terughoudendheid van haar moeder niet helemaal onterecht … chterliet? et? Kun je Hoe vergeef je iemand die je op je zevende zomaar achterliet? n reisje uitwissen? zeven lange jaren van bitter weinig contact met een grediënten iënten voor de zoekzoekHumor en scherpe confrontaties vormen de ingrediënten tocht naar een antwoord op deze vragen.

a

b c

2

Lees het fragment op de volgende bladzijden. den.

a b c d e f g h i j

3

Welke thema’s zullen er volgens jou in dit boek aan bod d komen? n? eheimen – geschiedenis – gewel afscheid – anders zijn – avontuur – familie – geheimen geweld – griezel – humor – jaloers zijn – liefde – magiee – misdaad – mysteries mysterie – blemen en ellende – reizen – sc mythische wezens – oorlog – pesten – problemen school – erdrietig ig zijn – vriendschap endschap – wereldproblemen w sciencefiction – tussen twee culturen – verdrietig Sporen cover en flaptekst jou aan om ditt boek te lezen? Waarom wel/niet wel/niet? al tot de fictie behoort.

Geef twee redenen waarom dit verhaal

Sluit het fragment aan bij jouw ouw verwachting? rwachting? Leg ui uit. Wat ha had je anders verwacht?

Vind je het verhaal realistisch? je keuze. stisch? Geef ef een score op vijf v en verklaar v De titel van dit hoofdstuk stuk is Feest en toch weer niet. niet. Leg Le die uit. dels een heuse diepvriezer ge geworde De koelcel is inmiddels geworden. Wat bedoelt de auteur hiermee? a’s gevoelens oelens doorheen het fragm Beschrijf Emma’s fragment. acht 1 past volgens volgen jou het he best bij dit fragment?

Welk thema uit opdracht a’s gedrag? Wat W zou jij doen als je in haar schoenen stond?

Wat vind jij van Emma’s ‘Ik kom van mijn leven mijn kamer niet me meer uit’, zegt Emma op het einde van het fragment en zichzelf. elf. Heb jij zoiets oo een gezegd? Meende je dat? Hield je dit vol? tegen ook al eens edereen heeft eft wel eens ruzie r thuis. Hoe zou dit conflict in een ander gezin kunnen verlopen?

Iedereen a Aan wie zou je dit boek aanrade aanraden?

Waarom?

De auteur eur beschrijft de lichaa lichaamstaal van de moeder. Leef je in het personage in en speel hoe zij zich gedraagt. a

b

c d

M Mijn ijn m moeder staat te kijken alsof ze zonet Sinterklaas met paard en al door de schoorsteen heeft zien z vallen vallen.

S prakeloos h prake Sprakeloos hapt ze naar lucht als een goudvis die door een fatale salto naast zijn viskom is bela beland. h Mams haalt minachtend haar neus op.

Mam Mams kijkt me aan met een blik die me duidelijk maakt dat ik beter mijn mond kan houden.

4 O Op haar kamer stuurt Emma een boodschap naar haar vriendin. Schrijf dit bericht uit.

84

DEEL 1

‘Hi i i i i i i i i ! ’ De gil die ik slaak, klinkt hoog en schril.

De schreeuw verlaat mijn lichaam alsof twee gigantische handen mijn middenrif zo hard dichtknijpen dat mijn longen alle lucht in één keer naar buiten persen. De buren vragen zich op dit moment vast af of ze de hulpdiensten moeten bellen.

Maar ik gil niet van paniek of angst, en ook niet omdat ik pijn heb. Ik gil omdat ik nog nooit in mijn leven zo blij ben geweest.

Ik vlieg mijn vader om de hals en knijp hem zowat fijn.

‘Ho, rustig maar’, lacht paps. ‘Straks wurg je me nog en gaat het hele feestje niet door.’

Mijn moeder staat toe te kijken alsof ze zonet Sinterklaas met paard en al door de schoorsteen heeft zien vallen. Sprakeloos hapt ze naar lucht als een goudvis die

Le es ex em pl aa r

hem Ed. Dat deed ze ook bij paps toen ze nog van hem hield. Gek toch: ze kiest een nieuwe partner met vrijwel dezelfde naam, noemt hem hetzelfde en slaagt erin hem net als paps te doen zwijgen als zij het hoge woord voert. Begrijp me niet verkeerd, mijn moeder kan lief zijn, heel lief zelfs. Maar als ze hett krijgt, kun je niet snel genoeg een loopgraaff induiken.

‘Je laat ons in de steek als Emma zeven is, je bezoekt haar amperr één keer per jaa jaar en nu kom je doodleuk aandraven draven met het idee om haar mee te nemen men naar Amerika.’

‘Het is geen idee’,, verdedigt paps zich, z terwijl hij in zijn n binnenzak grijp grijpt. Hij haalt er een envelop uit. ‘Ik heb de tickets al gekocht.’

‘En waar haal jij ineens dat gel geld vandaan om zo’n dure reis te betalen?’ k heb gespaard ‘Ik gespaard.’

‘Zeven jaar lang, zeker?’

Mams haalt Als mijn moeder verontwaarntwaa minachtend haar neus lsof de de digd is, lijkt het alsof deur op. ‘Nou ja, met die van een gigantische koelcel che koelce boekjes van jou kan ik me wel voorstellen dat wagenwijd wordt . dt opengezet openg het zo lang geduurd door een fatale salto naast aast zijn viskom is heeft. Wel, dan heb je mooi je geld in het beland. Ongeloof spreekt ogen. Ik kt uit haar oge water gegooid, want dit feestje gaat niet zit nog midden in een huppelknuffe huppelknuffel – je door. Geen denken aan dat ik mijn dochpakt iemand vast nooit meer ast alsof je hem no ter de toelating geef om met jou op reis te los zult laten en tegelijkertijd met n springt teg gaan.’ beide voeten op en neer – w wanneer ze een Daar is hij dan: de doodsteek. Ik laat eerstee poging waagt om mijn vreugde de mijn armen en mijn hoofd hangen, want grond d in te boren. ik weet dat het voorbij is. Vijf seconden ‘Meen je dat nou echt, Edwin?’ intense vreugde, dat is blijkbaar alles wat klinkt ijskoud. Ik voel meteen Haar stem k mijn moeder me gunt op mijn verjaardag.

Maar mijn vader geeft het nog niet op, hij hoe laat he het is. Als mijn moeder verontwaarademt diep in en maakt zich op voor wat digd is, lij lijkt het alsof de deur van een giganwellicht zijn laatste offensief zal zijn. tische h koelcel wagenwijd wordt opengezet.

‘Luister, Miranda, ik …’

Omdat ik al weet wat er gaat komen, laat ik Om mijn vader los en wacht op de doodsteek die ‘Ik hoef helemaal niet naar jou te luistemijn moeder ongetwijfeld zal toebrengen. ren! Je hebt je nooit een verantwoordelijke Paps is nooit opgewassen geweest tegen haar. vader getoond. Toen Emma nog klein was, Edward trouwens ook niet. Edward is de heb je me met haar laten zitten. Ik moest het zelf maar zien te klaren – niet dat het nieuwe partner van mijn moeder. Ze noemt

T

Genietend lezen

85

die beseft dat hij het gevecht – weeral – verloren heeft.

‘Ik denk dat je iets vergeet, mams’, zeg ik. ‘Of beter, dat je iemand vergeet.’

Ik schrik zelf van de kilte in mijn stem.

Blijkbaar ben ik echt de dochter van de ijskoningin, een ijsprinses, zeg maar. Mams ms kijkt me aan met een blik die me duidelijk jk maakt dat ik beter mijn mond kan n houden houde – slik. Nee, dat ga ik deze ze keer nu eens niet doen. Tussen mijn vaders ers duim en wijsvinger bungelt de kans van mijn leven en die laat ik me niet ontglippen. ippen.

‘Of tel ik niet meer Het gaat eer mee dan? He toevallig wel overr mijn verjaardagscadeau. verjaardagsc Paps geeft me het mooiste geschenk ges van heel mijn leven en dat wil jij aar van me aafpakken. Of zomaar Blijkbaar ben ik echt ben je jaloers da dat jij niet op de dochter van de dat geweldige ge idee bent gekoinses, ijskoningin, een ijsprinses, men? Heb jij me ooit al meegenomen naar Amerika? Nee, zeg maar. elk jaar naar diezelfde saaie en mezelf. Daar heb jij niets mee te maken.’ badplaats in Spanje van het strand naar badplaa Edward buigt zijn hoofd en doet een een terrasje t hollen en weer terug. Nu kan stapje achteruit. Tot zover de inbreng van iik eens een reis maken die ik nooit meer zal mijn pluspapa. Veel plus us is daar ook niet n vergeten en dan vind jij het nodig om me dat te verbieden. Wat moet ik doen? Gooaan. Maar wat mamss net heeft gezegd, gezeg brengt iets in me naarr boven waarvan waar ik gelen naar plaatjes van Amerika op die niet wist dat ik k het had. Withete woede! smartphone die ik voor mijn verjaardag Mijn ouderss hebben hun problemen p van jou en Ed heb gekregen? Ik haat je, gehad en ik heb alles ondergaan, zonon mams, hoor je me? Ik haat je!’ der ooit oit te klagen. Toen mijn m moeder me De woorden stromen uit mijn mond zeven n jaar geleden vertelde ve dat het voor als gloeiende lava en raken mijn moeder als scherpe ijskristallen. Zonder op haar iedereen reen beter w was dat paps wegging, reactie te wachten draai ik me om en ren heb ik mijn verd verdriet opgekropt. Ik vond het vreselijk dat hij niet meer bij ons zou de woonkamer uit. Met twee treden tegelijk wonen, maar het leek logisch dat ik bij storm ik de trap op en boven laat ik me mams b bleef. Daar heb ik me eigenlijk nooit snikkend op mijn bed vallen. Mijn verjaarvragen bij gesteld. Mams heeft haar moeidag is verpest nog voor hij goed en wel is begonnen. Op verjaardagen is het traditie llijke momenten en als ze in de ijskoninginmodus komt, doe ik altijd een stapje terug. dat we samen uit eten gaan, mam, Edward Wachten tot het overwaait, is altijd de beste en ik. Wel, dat kunnen ze mooi vergeten. tactiek gebleken. Maar nu gaat ze te ver.

Ik kom van mijn leven mijn kamer niet Die vliegtuigtickets hangen daar voor mijn meer uit. V neus, in de slappe hand van mijn vader,

Le es ex em pl aa r

daarvoor ooit anders was geweest, trouwens – en nu wil je met haar op reis alsof dat de gewoonste zaak van de wereld is.

Dacht je nou echt dat je daarmee jaren van afwezigheid kon wegvegen?’ De koelcel is inmiddels een heuse diepvriezer geworden. ‘Aan fantasie heeft het jou nooit ontbroken, dat moet ik je nageven. Maar je bent nooit een vader geweest, Edwin, en dat zul je nooit zijn.’

‘Schat’, probeert Edward zich in het gesprek te mengen. Ik zie aan zijn gezicht dat hij vindt dat mams overdrijft, maar ik weet dat hij beter geen poging kan doen.

‘Bemoei je er niet mee, Ed’, haalt mams fel naar hem uit. ‘Dit is iets tussen mijn ex

86

DEEL 1

2

11

Je gebruikt een (online)woordenboek efficiĂŤnt.

12 13

Je communiceert beter met topische vragen.

98

Je leest teksten globaal.

14 14 15 16 16

88

105 105 10 5

Je ccommuniceert om ommu mmu muni nice ceer ertt e aant aa nttre n ekkel kk kel elijijijke ker me ker ke met et aantrekkelijker sy yno oni ne nie emen em en. en n. synoniemen.

1113 1 13

Je e vvertelt er te er erte teltt o telt over verr een ve ee e en herinnering. h rrinn her he nner erring erin ing. g.

119

Je onderzoekt k t woorden wo w oor orde en om om preciezer pre eci ciez e er tte e co ccommuniceren. om

123

17 7

Je zzoekt Je oekt o oe ektt d de eb be betekenis teke te ke eni n van onbekende woorden o vverschillende op ersc ers er schi ssc hiillllen ende de m manieren.

18

Je geeft en krijgt feedback.

19 9 20 20

133

139

Je leest en bespreekt fragmenten uit het boek Gips 145 en formuleert je leeservaring.

Je oefent schooltaalwoorden.

151

Test jezelf!

Ik oefen extra!

153 159

Genietend lezen

163

PROJECT 1 â&#x20AC;&#x201C; Pimp je leeshoek! 167

87

11

(Online)woordenboeken efficiënt gebruiken

8

samenstelling en afleiding

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– alfabetisch rangschikken.

– het belang van gestructureerde bronnen.

– woorden opzoeken in een (online)woordenboek. oorr– betere teksten schrijven door verwijswoorden te gebruiken.

1

Deze drie fragmenten* beschrijven elk twintig creaturen uit een bestiarium. Dat is een uik de teksten ksten opsomming van fantasiewezens uit vertellingen, boeken, films, games … Gebruik ebt. voor een korte quiz tegen de tijd. Noteer bij elke ronde de tijd die je nodig hebt.

Ronde 1

Markeer de beschrijvingen* van cockatrice, bernace, dipsa, alerion en banshee.

Nodige tijd:

Chimaera: een vuurspuwend fabeldier met een leeuwengenkop lichaam, een geitenkop op de rug en een staart met slangenkop Dipsa: een slang zo giftig dat je sterft voor je de beet voelt chten van an Draugen: een grote draak die zich voedt met gedachten roeit AmphisAmphis mphismensen Bernace: een vogel die aan een boom groeit baena: een reuzenslang met een kop aan beide de uiteinden nden AnteAnte an vangen n Caladrius: lope: een dier zo wild dat geen jager het kan een vogel die ziektes voorspelt en kan genezen Crocotta: centaur cen efaal: een en fabeldier in de een vijand van mens en hond Cynocefaal: op Banshee: een fee fe gedaante van een mens met een hondenkop ellen Dwerg: kleine man die in mijnen werkt Centaur: die de dood van personen kan voorspellen aard Alerion: koning koni der vogels Catoblepas: een dier met een mens met het onderlijf van een paard een hoofd zo zwaar dat hijij ermeee over de grond sleept een reuzenslang die een mens slee Basilisk: Bas n Draak: dee machtigste van alle grote gr met een blik kan doden slangen Bonnacon: een os die zijn apen Draen: mens die verandert iin een draak Cockatrice: een vogel met een mest gebruikt als wapen hagedissenstaartt Ronde 2

Markeerr de beschrijvingen meermin, leucrota en onager. chrijvingen van trol, tro minotaurus, mino dige tijd: d: Nodige

het fragment de beschrijving

88

Leucrota Leucrota: ta:: half leeuwin, ha half hyen hyena Manticora: Manticora ora:: een mix tussen leeuw, lee mens en schorpioen Medusa:: eeen Medusa en vrouw met slangenhaar, sla wie haar ziet verander in st verandert steen Meerman: Meerman eerman:: half vis, ha half man Meermin:: half vis, half vrouw Meermin Minotaurus:: bov Minotaur Minotaurus bovenlichaam van een mens, kop en poten van een stier manticora Muscaliet: verschillende dieren in één Mu Muscaliet Onager: een ezel die de tijd weet O Onager Onocentaur: het bovenlijf is een mens, het onderlijf een ezel Ono Pard: een snelle en dodelijke katachtige (luipaard) P Pegasus: een paard met vleugels Reus: enorme mensen die reizigers beroven Satyr: boven een mens, onder een geit Sciapode mythologisch dwergachtig schepsel met één groot been met zeer grote voet Scitalis: een slang met rare tekens op zijn rug Trol: een groot mensachtig wezen dat vergroeid en afzichtelijk is

DEEL 2

2

Bekijk de teksttypes. woordenboek

inhoudstafel register klaslijst

horoscoop

bestiarium

menukaart verjaardagskalender er

Markeer de teksttypes die volgens jou alfabetisch gerangschikt* zijn.

Welke andere ordeningen* kunnen de gebruikers van de overblijvende teksttypes helpen? n?

Le es ex em pl aa r

1 2

boodschappenlijst

ingrediëntenlijst

3

Vul eerst het alfabet aan in de tabel en ontcijfer daarna de geheime me boodschap. schap 1

2

3

4

5

6

7

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 2 24 25 26

a

4-1-7 12-9-5-22-5 1-14-14-1 9-2?

19-20-18-1-11-19 1-6-19-16-18-5-11-5-14 1-1-14 4-5 2-9-2?

14-1 19-3-8-15-15-12.

24-24-24 19-20-1-6

4 Schrijf onder elke vlag de taal van het land en rangs rangschik ze daarna in alfabetische volgorde. de verjaardag

doğum ğum günü

urodziny

födelsedagen

el cump cumpleaños der Geburtstag il compleanno

o aniversário

ʏɲ ɶɸʆɹɽʄɿɲ

the birthday

ziua de naștere l’anniversaire

Talen in alfabetische volgorde:

rangschikken de ordening

11 (Online)woordenboeken efficiënt gebruiken

89

5

Lees deze lijst.

••••• 4G

12:12

Groepen

Contacten

21%

+

P

Paelinckx Bart

Le es ex em pl aa r

Peeters Fran

A • D • F • I • K • N • P • S • W • Z

Peetersen Kobe

Peetersen Liena Peraer Alex

Pham Chung Pichal Peter Pieters Eva

Polat Zeynep

143

a

Waar vind je zo’n lijst terug?

b

Waarom komt Peraer na Peeters?

c

or Peetersen? erse Waarom staat Peeters voor

Alfabetisch rangschikken n

Hoe rangschik je woorden alfabetisch alfabetisch?

– Kijk naarr de eerste letter van elk woord. p (in je hoofd – Overloop hoofd) het alfabet. eze eerste letters ze – Deze zet je dan in alfabetische volgorde.

Rome, Londen, Helsinki, Hel Madrid, Berlijn ↓ Rome ond Rome, Londen, Helsinki, Madrid, Berlijn ↓ Ber Berlijn, Helsinki, Londen, Madrid, Rome

– Bij gelijke beginletters rangschik je op de eerste niet-gelijke letter.

Peraer, Peeters, Peetermans ↓ Peraer, Peeters, Peetermans ↓ Peeters, Peetermans, Peraer ↓ Peetermans, Peeters, Peraer

Opgelet: niets komt altijd vóór iets.

Peeters, Peetersen

90

DEEL 2

6 Rangschik* deze woorden in alfabetische volgorde. adder, aasgier, aal, aalscholver, addertandvis

b

Mali, Malta, Malawi, Macedonië, Macau

c

Zoutleeuw, Zonhoven, Zottegem, Zoersel, Zonnebeke

d

peterselie, pijlkruid, pijpajuin, pastinaak, paksoi, paprika, prei

Le es ex em pl aa r

a

7

Bij welk trefwoord vind je de betekenis van het woord in een (online)woordenboek? nline)woordenboek? denboek? Vul aa aan. woord

145 147

trefwoord

a

automaten

b

gecontroleerd

c

vervelender

d

kalfje

e

grafische

woordsoor woordsoort zelfstandig bijvoeglijk werkwoord oord naamwoord aamwoord naamwoord

Trefwoord

Het trefwoord in een woordenboek is het woord dat uitgelegd wordt. Een trefwoord is vorm. In een woordenboek woorde steeds de basisvorm. staan de trefwoorden vetgedrukt en in kleur. Ze ch gerangschikt. gerangschi staan alfabetisch nd je de basisvorm vvan een woord?

Hoe vind we – Voor een werkwoord zoek je de infinitief. zwem zwemt

→ trefwoord zwemmen

gefietst

→ trefwoord fietsen

– Voo Voor een zelfstandig naamwoord zoek je het enkelvoud in de kortste vorm. ma mannen m manen

→ trefwoord man → trefwoord maan

ongelukje knuffeltje

→ trefwoord ongeluk → trefwoord knuffel

– Voor andere woorden (bv. bijvoeglijke naamwoorden …) zoek je de kortste vorm. grote

→ trefwoord groot

zwarter

→ trefwoord zwart

– Voor samenstellingen en afleidingen zoek je de onbekende grondwoorden op. referentierichting ontactvol

→ zoek bij referentie → zoek bij tact

rangschikken

11 (Online)woordenboeken efficiënt gebruiken

91

8 Bekijk de verschillende woordenboeklemma’s voor het trefwoord romance.

romance

Le es ex em pl aa r

zelfst. naamw. (de) VERBUIGINGEN: romances <br> romancen 1) een romantische liefdesgeschiedenis 2) een aandoenlijk lied 3) een aandoenlijk gedicht Uit: www.woorden.org

Betekenis ‘romance’

Je hebt gezocht op het woord: romance.

ro·man·ce (de; v(m); meervoud: romances, romancen)

1 amoureuze verhouding 2 verhalend lied of gedicht over een gevoelig onderwerp

Uit: www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands

ro•man•ce de /roomãnse/ v m -s, -n  amoureuze verhouding  verhalend lied of gedicht over een gevoelig onderwerp

Uit: Prisma Ui Uit: U Prisma iisma Woordenbo Woord denbo b Woordenboek Nederlands

Uit: Van Dale Pocketwoordenboek

a

ro-man-ce ro-man-ce ro-ma n "roomãs "room oomãsԥ" DE (MV –s, –n) , desav liefdesavontuur

Kruis aan of het woordenboeklemma oeklemma ma deze informatie informat geeft. onlinewoordenboeken linewoordenboek woorden.org rden.org vanda vandale.be

1

de betekenis(sen) van an het woord

2

d (de of het lidwoord het)

3

het genus (mannelijk m, vrouwelijk v of zijdig o) onzijdig

van dale pocket- prisma woordenboek woordenboek nederlands nederlands

4 het meervoud 5

de uits uitspraak

6 de kle klemtoon

b

Welke Welk keuze geniet jouw voorkeur? Waarom?

c

Bekijk het lemma van het Van Dale pocketwoordenboek.

– Waarom staan er streepjes in het woord?

– Waarom is de a onderstreept bij de uitspraak?

92

DEEL 2

9 Beantwoord de vragen met behulp van je (online)woordenboek. a

cadeaus – cadeau’s

interessant – interresant – interressant

groentensoep – groentesoep

e-mailen – emailen

pannekoek – pannenkoek

abbonement – abonnement – abbonnement

Noteer het meervoud van deze woorden.

Le es ex em pl aa r

b

Markeer de juist geschreven woorden.

– dommerik – politica

c

Wat betekenen deze woorden?

– raffineren – fresco

10 Lees de tekst en het woordenboeklemma.

Toen hij nog een keer keek, eek, zag hij ook dat het helemaal hele helem geen wolvenschip w was. n de vorm en stijl wel op. H Het schip was slank in het Het leek er in het had beslist niet de brede, lage midden, het zagg er snel uit en he n je een vrachtschip altijd zo goed kon herkennen. romp waaraan egenstelling elling tot de wolven wolvenschepen d In tegenstelling die Devon had gezien, had deze bezoeker zoeker echter geen groot vi vierkant zeil dat dwars op de mastt stond. In plaats laats daarvan daar wa het getuigd met een driehoewas kig zeil dat hoog in de mast aan aa een lange, sierlijke gaffel vastzat.

De vier houten, met me meta metalen platen versterkte, ronde schilden die aan stuurboord urb over de verschansing hingen, waren daarentegen onmiskenbaar Skandisch.

Naar: Broederband erband rba b nd d 5 – De De schorpioenberg schorpioenberg, sch hor o pio i enberg berg,, John John h Fl Flanagan Flanaga l

romp

de (m) [-en] 1 2 3 4 5 6

lichaam ichaam zo zonder hoofd en ledematen ho hoofdvorm van een gebouw zonder toebehoren va van schepen onderste deel vvan vliegtuigen het geheel zonder vleugels, wielen enz. kledingstuk of deel van kleding dat dat deel van het lichaam omsluit ondeugdelijke muskaatnoot, stuk muskaatnoot of kruidnagel

Ui Apple Woordenboek Uit:

11 (Online)woordenboeken efficiënt gebruiken

93

a

Welke betekenis van romp is in de tekst van toepassing?

b

Hoe weet je dat?

c

Zoek de onderstreepte woorden op in het (online)woordenboek en noteer de betekenis. s.

Le es ex em pl aa r

– mast – gaffel

– stuurboord

– verschansing

d

Zoek de betekenissen van deze twee werkwoorden op.

– getuigen – tuigen

e

150

w Van welk werkwoord is getuigd in de tekst het voltooid deelwoord? Hoe weet je dat?

Context

Als een woord meer dan één betekenis heeft, eft, dan staat er in het woordenboek meestal voor va het woord in de context past. elke betekenis een cijfer. Je kijkt dan welke betekenis van Het kamermeisje ververste te gisteren nog de la lakens en de sloop. sloop de, het; 1 v(m) en o slopen; n; o overtrek overtre ve kussen fbraak 2 m het slopen; afbraak

→ Het kamermeisje sje ververste de lakens en de overtrek van het kussen.

11 Raadpleeg de infinitief en kruis de vorm van het werkwoord pleeg woordenlijst.org. rdenlijst.org. Noteer telkens* te aan. an. Soms ms zijn er meerdere mogelijkheden. mogelij m werkwoord

infinitief

vorm van het werkwoord

pv t.t.

a

prees

b

ploos ploo uit

c

voer

d

droop

e

geplacht

f

sleep

telkens

94

DEEL 2

v.t.

vd

12 Zoek online naar de gepaste betekenis van de gekleurde woorden.

Deze bacteriën overleven niet in zo’n zuur milieu.

b

Wie niet horen wil, moet voelen.

c

De rechercheur verifieerde het alibi van de verdachte.

d

Dat werk is nogal lomp geschilderd.

e

Mijn grootmoeder kraaide dat ik moest komen eten.

Le es ex em pl aa r

a

Hoe vind ik online de betekenis van een woord??

Tip – Ga naar een onlinewoordenboek en tik het (tref)woord in.

– In een zoekmachine tik jee het (tref)woord in, samen enis’. Klik een site aan. aan met het woord ‘betekenis’.

13 Vervang de vetgedrukte woorden door verwijswoorden (zij, hun, onze, nze, die …). De stukjes stukje uit woordenlijst.org kunnen je helpen.

1

De drankautomaat bij de supermarkt rmarktt is weer eens leeg. leeg De drankdran ag bijgevuld. uld. Een overzicht van ((van v de automaat wordt deze middag n vind jee terug op de prijslijst. prijslijs drankautomaat) dranken

2

Tijdenss de voetbalmatch plant pl de politie strenge veiligheidsmaatregelen. en. De politie wil koste ko wa het kost vermijden* dat supporwat ans elkaar treffen. tre tersclans 500 van (van de politie) agenten worden veili tte verzekeren. ingezet om de veiligheid

3

Dit is een middel tegen schimmelinfecties. Het middel is aangewezen bij de behandeling van huidinfecties ten gevolge van schimmels. (Van het middel) mogelijke bijwerkingen zijn jeuk, irritaties of een licht branderig gevoel. vermijden

11 (Online)woordenboeken efficiënt gebruiken

95

152

Woordsoorten Het (online)woordenboek informeert vaak ook tot welke woordsoort een woord behoort.

Bij een zelfstandig naamwoord staat een lidwoord of het genus m, v of o (mannelijk, vrouwelijk, onzijdig). schroevendraaier m (de-woord) Bij een werkwoord vind je de verleden tijd en het voltooid deelwoord.

Le es ex em pl aa r

dragen, droeg, gedragen

Bij een bijvoeglijk naamwoord vind je soms de trappen van vergelijking. kwaad, kwader, -st net, -ter, -st

14 Het woord tijger komt tien keer voor. Kruis aan welke woorden tijger ijger kunnen nen vervangen.

De tijger staat misschien en wel het meest bekend om zijn estreep mooie goudgele, gestreepte vacht. Door de strepen 1 van de tijger kan 2 een tijgerr zich goed ppen in het bos. Iedere Ied verstoppen tijgerr heeft unieke strepen. strepe 3 De tijgers ijge hebben ebben meer mee dan honderd strepen op de vacht 4 van tijgers, ijgers maa maar de strepen van iedere tijger zijn uniek.

va een tijger is Het gebrul 5 van horen Maar 6 de tijger goedd te horen. maakt ook ‘infrageluid’. Dat m geluid is zó laag dat wij mensen het niet kunnen horen. Veel andere dieren horen het wel en weten zo dat ze moeten maken dat ze wegkomen. 7 Tijgers kunnen met hun infrageluid ook partners lokken. Het lage gebrul is van veel verder weg te horen dan het gewone gebrul.

Naar: National all Geographic Geogra aphic phi hiic Junior h Jun Juni unior i

hij

1

van n de tijger tijge

2

een tijger

3

De tijgers tijg

4 van ttijgers 5

van een tijger

6 de tijger 7

96

DEEL 2

Tijgers

zijn

die het wilde dier kat

ze

hun

Verwijswoorden Verwijswoorden gebruik je om woorden te vervangen. Zo maak je je tekst aangenamer om te lezen. Als je twijfelt over een verwijswoord, kan een (online)woordenboek je meestal helpen.

Bij een zelfstandig naamwoord helpt het genus om het juiste verwijswoord te kiezen. de ooi [v, -en] vrouwelijk schaap

de auto [m, -’s] voertuig op meer dan twee wielen

↓

↓

het everzwijn [-en] wild zwijn ↓

Le es ex em pl aa r

36

Zij graast in de wei.

Haar lammetjes staan vlakbij.

Hij reed door het groen.

Zijn lichten waren aan.

Het verstopt zich achter de boom.

Zijn staart staat omhoog.

13 Raadpleeg woordenlijst.org en verbeter de woorden indien nodig. odig. Zoek oek de zes fouten.

JANUARI

20

MIJN DAG

Toen ik 1 opstond vanmorgen, was as het nog donker. Ik ke keek naar mij mijn smartphone en ik ge-updat geupdatet’’. Dat Da heeft heef mijn toestel vannacht kon het uur niet zien. Er stond ‘Uw Uw iOS is 2 ge-updatet toesteming voo voor gegeven. Een 4 halfuur blijkbaar zelf beslist, want ikk heb hier ier geen 3 toestem later zat ik al in de klas. Tijdens ijdens plastische stische opvoeding verfden verfd we onze 5 portreten. simboli ’, zei de leraar. Toen ik naar ‘De kleur die we gebruikten, gevoel 6 simboliseren uikten, moest je gevo school fietste, hoorde koos ik 7 onmiddellijk voor de kleur rde ik dee vogeltjes fluiten. Daarom D g heb. he groen. Ik denk dat ik wel iets moois mo 8 gecrëerd

In de namiddag middag hadden we 9 nederlands ed . Dan zit ik naast Youssef en dat vind ik wel fijn. u weer wat minder op en keek wat meer Hij heeft eft 10 supermooie ogen. Ik lette uiteraard opzij. zij.

Zweten! :-( Morgen gen is het sportdag. Zwete Tot morgen morge

1

6

2

7

3

8

4

9

5

10

11 (Online)woordenboeken efficiënt gebruiken

97

12

Beter communiceren met topische vragen

1

OVUR

3

bedoeling van de zender

4

onderwerp volgorde zinsdelen

5

oriënterend lezen

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– hoe je een kijk- en luisteropdracht aanpakt.

– je voorkennis activeren met topische vragen. ett – een tekst of een onderwerp verkennen met de hulp van topische vragen.

– reportages bekijken.

– een krantenbericht schrijven.

Portfolio

OV UR

1

Bekijk het beginscherm van een reportage die je straks zal bekijken. Oriënteer je op het he fragment.

a b c d e f g h i

98

DEEL 2

Wat Wat zie je?

Wat at is de titel? tite Welke sport zal er getoond worden?

Welk elke spor Wat is eeen haka?

Wie maakte het filmpje? m W weet je over deze zender?

Wat Waarom zou de zender dit filmpje tonen?

Waar zou dit evenement plaatsvinden?

Wanneer zou dit gebeuren?

2

Bereid je voor op de kijkopdracht. a b

Ga na wat je over deze zaken al weet: rugby, haka, Sporza, Nieuw-Zeeland.

Wat zou je in het fragment te weten willen komen? Noteer twee vragen.

c d

Wat zal je straks met de informatie uit het fragment moeten doen?

Dit is niet je eerste kijkopdracht. Welke tips gebruik je na de vorige opdrachten?

Le es ex em pl aa r

OV UR

OV UR

3

Bekijk het begin van de reportage. a b c

OV UR

Wat kom je al te weten?

Wat verwacht je nog te zien in de rest van het fragment?

Waarom zou jij verder naar deze reportage kijken?

4 Bekijk het hele fragment. a

Dit zijn de antwoorden. Noteer de vragen bij het fra fragmen fragment.

– een rugbykamp

kantie – tijdens de paasvakantie

en, zowel jongens ongens als meisjes meisje – jongeren,

n traditionele tionele NieuwNieuw-Zeelan eelandse oo – een Nieuw-Zeelandse oorlogsdans egenstander bang b ma – om de tegenstander te maken of om respect te tonen ton of

OV UR

5

b

Markeer rkeer het eerste eer woord van elke vraag die je noteerde. Noteer nog enkele vraagwoorden.

c

F ormuleer met vraagwoorden ormu vr Formuleer nog twee andere vragen over de rugbysport.

Refle Reflecteer op de kijkopdracht. a

Wat liep er goed?

b

Wat zou je bij een nieuwe kijkopdracht anders doen?

12 Beter communiceren met topische vragen

99

128

Topische vragen Een tekst kun je verkennen door er topische vragen over te stellen.

Met behulp van vraagwoorden ga je na over welke informatie je beschikt.

Veelvoorkomende vraagwoorden zijn: Wie? Wat? Waar? Wanneer? Welk(e)? Waarom? Waardoor? Waarmee? Hoe? Hoelang? Hoeveel? …

Vaak kun je niet alle vragen bij een tekst stellen en moet je de vragen aanpassen.

Ook als je een onderwerp wil verkennen, kun je de topische vragen gebruiken.

OV UR

m pl aa r

Je wilt een spreekbeurt over een bekend persoon houden.

– Wie is die persoon?

– Wat doet die persoon?

– Waarom heb ik die persoon gekozen?

– Waar leeft/werkt/woont die persoon?

– Welke verdienste heeft die persoon?

– Hoe heb ik die persoon leren kennen?

6 Bekijk het beginscherm van een reportage die je straks zal bekijken. ken. Oriënteer je op o het fragment.

Zwaar verkeersongeval op E19

Le e

x

BINNENLAND

a b c d e f g

100

DEEL 2

T

Wat zie je?

Wat is de titel?

Welk soort fragment zal er getoond worden?

Wat is een wolkenatlas?

Wie maakte het filmpje?

Wat weet je over deze zender?

Waarom zou de zender dit filmpje tonen?

7

Bereid je voor op de kijkopdracht. a b

Wat zal je straks met de informatie uit het fragment moeten doen?

Wat zou je in het fragment te weten willen komen? Noteer twee vragen.

c

Met welke kijktips van de vorige opdracht probeer je nu rekening te houden?

Le es ex em pl aa r

OV UR

OV UR

8 Bekijk het fragment. a

Dit zijn de antwoorden. Noteer de vragen bij het fragment.

een lijst met alle soorten wolken die er bestaan

De nieuwe ieuwe vers versie sie werd aa aangevuld met nieuwe euw we wolken. wo

enkele tientallen jaren

Ze h hebben een belangrijk effect op het klimaat. klim

Hett criterium m is dat ze vaa vaak moeten voorkomen.

b

OV UR

De hoge wolken of cirruswolken zie je het meest.

Hoee leidt het nie Ho nieuwsanker nieuwsan het fragment in?

9 R Reflecteer efl eflecteer op de kijkopdracht. a

W Wat liep er goed?

b

Wat zou je bij een nieuwe kijkopdracht anders doen?

12 Beter communiceren met topische vragen

101

14 Als schoolopdracht schreef Yasmine een artikel over een kunstroof. a

Wat zou je in het fragment te weten willen komen? Noteer twee topische vragen.

b

Gebruik de informatie uit het fragment om de tekst zo precies mogelijk aan te vullen.

Le es ex em pl aa r

SPECTACULAIRE KUNSTROOF

In de 1 … Sint-Baafskathedraal is op klaarlichte dag een kunstwerkk gestolen.

Het gaat om het beeld ‘Salomé’ van de kunstenaar 2 … . Van dee daders ontbreekt elk spoor.

Het beeld maakte deel uit van de tentoonstelling 3 … . Op een sokkel zie je een 4 … en een 5 … . Het is uit carraramarmer gehouwen en precies afgewerkt. Ondanks het edele materiaal en de verƓjnde techniek zorgt het kunstwerk voor een lugubere sfeer..

‘Het is voorlopig eenn raads raadsel hoe ddit erdwenen’’, zegt de werk zomaar is verdwenen’, et weegt echt w wa directeur. ‘Het wel wat en kan niett zomaar inn eeen bbinnenza binnenzak

1

4

2

5

den. Niemand van de gestoken worden. w bewakerss of de bezoekers heeft wat rkt.’ gemerkt.’

En ook de bedoeling van de kunstroof is onbekend. Houde Houden de dieven het rk voor zichzelf? Het verkopen is werk bóna onmogelók zo zonder certiƓcaat van de kunstenaar. Misschien zullen zee er wel losgeld voor vragen. De toekomst zal dit uitwózen.

3

c

Noteer de vraagwoordvragen aagwoordvragen die Yasmine Yasmin in elke alinea probeerde te beantwoorden.

inleiding

midden midde

1

2 3

102

DEEL 2

Naaam N am

Klas Kl ass

Nr..

Nr

Een kran nten nberiich ht schrrijven

Le es ex em pl aa r

15 Volg het stappenplan en schrijf een krantenbericht. Kies een van deze twee situaties.

situatie 1

Gebruik je fantasie en schrijf een krantenbericht over een kunstroof. Het gestolen kunstwerk is een beroemd meesterwerk uit een befaamd museum.

situatie 2

Gebruik je fantasie en schrijf een He krantenbericht overr een kunstroof. Het werk is een en onbekend werk gestolen kunstwerk e privécollectie collectie van een rijke rijk en komt uit de industrieel.

OV UR

a

Lees de opdracht aandachtig en oriënteer je op de schrijfopdracht. jfopdracht.

– Wat is de bedoeling van het krantenbericht?

– Wat is het onderwerp van het krantenbericht? t?

– Wie is het doelpubliek van het krantenbericht? mele ttaal ◯ informele taal – Welke taal past bij jouw bericht? ◯ formele teria je straks wordt geëvalueerd.

– Bekijk in de evaluatiefiche op welke criteria Noteer ook een persoonlijk werkpunt nt bij je eigen criteria. crite

OV UR

b

Verzamel de informatie voor de inleiding krantenbericht. eiding van het kra – Wat werd er gestolen? en?

– Wanneer werd het gestolen?

– Wie is de kunstenaar? tolen?

– Waar werd het gestolen?

c

an het middenstuk middenstu beschrijf je het kunstwerk.

In de eerste alinea van – Wat zie je?

– Waaruit is het kunstwerk gem gemaakt? aar je bij het b – Wat ervaar bekijken?

d

h middenstuk vertel je hoe de overval gebeurde. Gebruik je fantasie.

In dee tweede alinea van het H is het kunstwerk kunst – Hoe verdwenen?

– Hoe hebben de daders dit aangepakt? me – Waarom merkte de bewaking niets?

e

In de la laatste alinea probeer je de bedoeling van de daders te beschrijven. Gebruik je fantasie.

Wa – Waarom hebben de dieven het werk gestolen?

– W Wat willen ze met het kunstwerk aanvangen?

– Hoe groot zijn hun kansen op succes?

Deze hulpmiddelen kun je gebruiken: ◯ spellingcorrector ◯ (online)woordenboek ◯ vademecum ◯ tussentijdse feedback* ◯ hulpkaarten 1, 2, 7-10 ◯ schrijfkader

de feedback

12 Beter communiceren met topische vragen

103

f

Schrijf de inleiding en het middenstuk uit.

g

Werk de definitieve versie uit. Verzorg de afwerking.

– Maak eerst een kladversie.

Tip – Zorg dat de boodschap volledig, duidelijk en gepast is.

– Lees je tekst hardop na. Pas aan wat stroef klinkt.

– Laat je krantenbericht nalezen door een klasgenoot en vraag om advies. Indien nodig pas je de tekst aan.

Le es ex em pl aa r

OV UR

OV UR

h

Beoordeel elke uitspraak over je krantenbericht met een score op 5.

Wissel daarna je tekst met een klasgenoot. Geef ook hem/haar scores.

mijn score

102

1 Is het bericht volledig: weet de lezer wat hij moet weten?

108

2 Is de informatie duidelijk: begrijpt de lezer alles meteen?

3 Is de boodschap kort geformuleerd?

4 Is de communicatie gepast: past het taalgebruik bij de ontvanger?

328

5 Zijn de zinnen en woorden correct?

– Begint elke zin met een hoofdletter? r?

– Eindigt elke zin met een leesteken?

– Zijn alle werkwoorden correct ct gespeld?

– Werden er geen woorden off letters vergeten? mijn eigen criteria

331

267

280

286

6

304

7 extra criteria 8

9

ed?

Wat ging goed?

minder goed?

Wat ging mind

Mijn werkpunten bij een volgende schrijfopdracht: – –

i

104

DEEL 2

Stop je schrijffiche in je portfolio.

klasgenoot

Teksten globaal lezen

13

5

oriënterend lezen

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– hoe je een leesopdracht aanpakt.

– oriënterend en globaal lezen.

– het onderwerp en de hoofdpunten zoeken.

– kernzinnen vinden.

– alinea’s en de tekststructuur IMS.

1

Uit drie teksten werden de inleiding en het slot geknipt.

Zulke gelaatsuitdrukkingen helpen de mensen al duizenden jaren om vlot met elkaar samen te leven. Ze brengen duidelijke, sociale boodschappen over. Je hebt vaak geen hoop woorden nodig; een lach maakt duidelijk waar a het op staat.

Wetenschappers hebben uitgerekend dat er tegen 2050 negen miljard mensen op aarde rondlopen. Dat zijn er twee miljard meer dan nu. Extra veel monden om te voeden dus. Eén én we landprobleem: er komt geen nieuwe bouwgrond bij voor het kweken eken van appe koppen ppe voedsel. Daarom zijn knappe op zoek naar nieuwe voedselbronnen. nne Zij onderzoeken of kweekvlees lees een eden. b oplossing kan bieden.

Risicoloos os is het nog g niet, maar deze d aandachtspunten achtspunten unten maken een wereld we il. c van verschil.

a

Je hoeft nog geen barbecue arbecue ue aan te n kweekvleesfeestje. kweekvleesfeestje schaffen voor een g wel even voor het labo Het duurt nog labo-ees op de markt kom ratoriumvlees komt.

d

We weten n het intuïtief; de ene lach lac vertelt elt niet hetzelfde als de andere. and Sommige mmige zijn zelfs ro ronduit vvals. Wat maakt dat we ons bij de ene e lach gerustgesteld voelen, terwijl de andere kwetst? e ons kwetst

f

Mijn M ijn buren vvertellen mij vaak dat de ttrampoline het beste stuk speelgoed trampolin was dat da ze ooit voor hun kinderen koc kochten. Trampolinespringen is niet alleen een uitstekende lichamelijke oefening, het versterkt de concentratie en vermindert stress. Keerzijde van de medaille is het risico op blessures.

Met de tips in dit artikel kun je de gevaren beperken.

Noteer teer de letters letter van de tekstfragmenten te die duidelijk bij elkaar horen. tekst 1

tekst 2

tekst 3

inleiding slot ot

b

Wat is het onderwerp van elke tekst?

– tekst 1

– tekst 2 – tekst 3

13 Teksten globaal lezen

105

Lees de tekst oriĂŤnterend.

Le es ex em pl aa r

2

106

DEEL 2

Wat is het onderwerp van deze tekst?

b

Voorspel in één zin waarover deze tekst gaat. Maak van je antwoord een vraagwoordvraag.

c

Wat wordt er besproken over dit onderwerp? Geef één woord per alinea.

Le es ex em pl aa r

a

d

3

Welke vragen heb jij over deze tekst en dit onderwerp?

Lees van de tekst de inleiding, het slot en het begin en einde van elke alinea. ea.

a

Wie of wat is Graham?

b

Waarom werd hij gemaakt?

c

Klopt je voorspelling uit opdracht 1?

d

Zijn jouw vragen uit opdracht 1 beantwoord? woord? Heb je nieuwe vvragen?

4 Lees de inleiding opnieuw.

5

a

Waaraan herken je de inleiding? ing?

b

Wat doet de schrijver chrijverr hier in de inleiding? inleidin Kies uit: u ◯ Hij geeft ft zijn mening ning over het onde onderwerp onderwerp. ◯ Hij vertelt ertelt waarover de tekst gaat. g ◯ Hijj maaktt de lezer nieuwsgierig, nieuwsgier zodat zod hij de tekst leest. ◯ Hij geeftt de belangrij belangrijkste informatie inform uit de tekst.

Lees het et slot. a

Waaraan aaraan herken je het slo slot?

b

Wat de Wat doet d d schrijver hier in het slot? Kies uit: ◯ Hij ge geeft nog nieuwe informatie. ◯ H Hij sluit de tekst mooi af. ◯ Hij maakt reclame voor een volgend artikel. ◯ Hij vat de tekst samen. ◯ Hij herhaalt de hoofdzaken.

13 Teksten globaal lezen

107

6 Bekijk het middenstuk van de tekst.

Waaraan herken je de alinea’s van het midden?

b

Uit hoeveel alinea’s bestaat het midden?

Le es ex em pl aa r

a

c

20 24

n idee waarr die Enkel de eerste en de laatste zin van elke alinea zijn leesbaar. Heb je al een alinea’s over gaan?

Inleiding, midden en slot

Veel goed opgebouwde teksten bestaan uit een inleiding (I), een midden (M) mid M) en een en een slot (S).

Niet alle teksten bestaan uit deze drie delen. zer trekken. Hij probe probeert de lezer te Met een inleiding wil de schrijver de aandacht van de lezer overhalen om de hele tekst te lezen.

In het midden van de tekst staat de meeste informatie. atie. Hierin wo wordt het onderwerp uitgewerkt in zijn verschillende hoofdpunten. Vaak ak staat er één h hoofdpunt in één alinea. twe alinea’s, inspringen, de Een alinea herken je aan de opmaak (een witregel tussen twee ten beginnen …). Soms heeft een alinea ook een tusvolgende alinea op een nieuwe regel laten sentitel (of tussenkopje).

kst afrondt, is er een slot. In een slot kun je antwoorden op Wanneer de laatste alinea de tekst en conclusie trekken of de hoofdgedachte herhalen. In een slot de vraag uit de inleiding, een matie. staat geen nieuwe informatie.

108

DEEL 2

Lees de tekst.

Verse groenten Voldoende voeding is essentieel. De voorverpakte astronautenvoeding die al jaren gebruikt wordt tijdens ruimtemissies, blijft sowieso het basisvoedsel. Toch zoekt men ook mogelijkheden om het menu aan te vullen met verse groenten.

Deze worden dan gekweekt eekt op de ‘groene binnenwanden’ anden’ van de capsule.

Bescherming g kosmische straling Kosmische mische straling is de straling aling in de ruimte. Deze Dez

vormt een gevaar voor de astronauten. Ze kan kanker anker veroorzaken, maar beschadigt ook het brein n van de ruimtereizigers. De e met water gevulde ulde wanden van de capsule le beschermen de astronauten onauten tijdens hun hu reis.

Recycleren ycleren water en lucht Naast voedsel zijn z ook water en lucht cht levensnoodzakelijk. levens Alle lucht luch en water moeten voortdurend hergebruikt voortdur worden. Het is immers niet wor mogelijk om voldoende water mo vvoor acht maanden mee te nemen. De recyclagesystemen die onderhoud en herstel vragen, bevinden zich centraal in de capsule.

Sporten aan boord Een langdurig verblijf in een gewichtsloze wichtsloze ttoestand eist veel van het lichaam. Het llichaam wordt slap, omdat de spieren niet meer gebruikt worden. Beweging is van cruciaal belang om de spieren en botten in conditie te houden. In de fitnessruimte trainen de Marsreizigers hun spieren voortdurend.

Een aangepast ruimtetuig maakt de lange reis wel wat comfortabeler, maar het is nog lang niet zeker of er ooit een reis naar Mars zal komen.

Naar: National Geographic

Voldoende ruimte Een gewone ruimtecapsule is te klein voor een langdurig verblijf met zes mensen.

NASA stelt dat je voor een reis naar Mars minstens met zes personen moet zijn. Een mogelijke oplossing is een opblaasbare capsule die na lancering wordt uitgeklapt.

Zoekt de mens een nieuwe woonplaats in de ruimte? Wetenschappers denken vaak aan Mars, maar hoe geraak je er? De afstand tot Mars bedraagt 54 miljoen kilometer. Dat is 140 keer zo ver als de maan. De reis ernaartoe zou acht maanden duren. Een nieuwe soort ruimtevaartuig is alvast nodig om zo’n reis te overleven.

Hoe zou het eruitzien? Aan welke voorwaarden en moet het beantwoorden?

pl aa r

REIS NAAR MARS

Le

7

13 Teksten globaal lezen

109

Wat is het onderwerp van de tekst?

b

Wat wil de schrijver met zijn tekst bereiken?

c

Heeft deze tekst een tweedelige (I-M) of een driedelige (I-M-S) structuur?

Le es ex em pl aa r

a

d

Hoeveel hoofdpunten behandelt het middenstuk?

e

Vat elk hoofdpunt in één woord samen.

f

Stel bij elk hoofdpunt een vraag waarop de alinea een antwoord woord geeft.

– alinea 2 – alinea 3

– alinea 4 – alinea 5

– alinea 6

g

n van de alinea’s van het middenstuk. middens m Lees de eerste en de laatste zin Kruis aan wat past. in deze alinea vind je het antwoord oord op je vraag (zie opdracht f) …

2

3

alinea 4 5

6

in de eerste zin.

in de laatste zin.

laatst zin. zowel in de eerste alss in de laatste

niet in de eerste erste en ook niet in de d laatste zin.

52

Globaal lezen

Als je meer wilt weten wet over de inhoud van de tekst, lees je de inleiding en het slot. Je probeert ook de hoofdpunten hoofdp te achterhalen. Hiervoor lees je naast de tussentitels ook de eerste en de laats laatste zin van elke alinea. Zo vorm je je een beeld van het onderwerp en de erschillen hoofdpunten die besproken worden. Deze leesstrategie heet globaal lezen. verschillende oriënterend lezen

Waarom?

W

Om een eerste indruk van de tekst te Om het onderwerp en hoofdpunten krijgen. uit de tekst te halen.

Om onderwerp, teksttype, doelpubliek … te bepalen.

Je let op … de titel de illustraties opvallende woorden de schrijver de bron …

110

DEEL 2

globaal lezen

inleiding en slot tussentitels eerste en laatste zin van een alinea …

8 Lees de tekst globaal.

Le es ex em pl aa r

Nieuw orgaan g? nodig?

Elk orgaan heeft een taak in je lichaam.

Werkt het niet goed? Dan word je ziek.

Soms is een transplantatie de enige oplossing. Je krijgt dan een orgaan van een donor. Waar komt het vandaan?

Hoe geraakt het bij de patiënt?

donor moet wel passen in het et lichaam van de d ontvanger. Een transplantatie alleen nsplantatie slaagt alle als het orgaan goed ontvanger. oed past bij de ontvan

voor transplantatie

••˙· Een donor is iemand die een orgaan an wil afstaan. Zo helpt hij iemand wiens organen ganen dt een do niet meer goed werken. Vaak redt donor verleden, levens. Meestal is een donor overleden, on kan donor zijn. maar ook een levend persoon d één van zijn twee Iemand kan bijvoorbeeld nieren afstaan. De helft niertransft van alle niertrans plantaties komt van levende vende donors. ·••˙ Niet alle organen kunnen gebr gebruikt worden. Geschikte chikte organen zijn de nieren, de alvleesklier, leesklier, de lever, soms som een stukje van gaat kunnen ook het de darm. Als het snel gaat, hartt en de longen getransplanteerd worden; nam die overleven namelijk niet lang buiten het lichaam. Een nier houdt het iets langer vol: dag. een volledige d

˙·•• Ma Maar het loopt niet altijd op wieltjes.

Niet iieder orgaan past in ieder mens. Donor en ontvanger moeten bijvoorbeeld dezelfde bloedgroep hebben. Een lichaam met bloedgroep O aanvaardt geen orgaan van een donor met bloedgroep A. Ook de grootte van de organen moet overeenstemmen. Niet iedere nier is even groot, maar de nier van de

••˙· Vaak zijn er meer kandidaten voor één orgaan, bijvoorbeeld voor een nier. Er komt dan een wachtlijst. Daarop staan alle patienten die dat orgaan nodig hebben. Wie bovenaan de lijst staat, is het eerst aan de beurt. Soms duurt het jaren voor een patiënt geholpen wordt. ˙••· De weg diee een orgaan aflegt van donor naar ontvanger er is zowel letterlijk als figuurlijk guurlijk lang. Gelukkig g groeit het n en is de aantal donoren medische wereld reld steeds beter uitgerust om de transplantaties succesvol te realiseren.

Klaar voor transport

Menselijke organen

•˙·• Organen en worden in een spe speciale koffer getransporteerd. garandeert een nsporteerd. Die gara optimale en male conditie, de juiste temperatuur tem beschermt schermt tegen bacteriën. Een Ee ambulance brengt de koffer bliksemsnel naar het ziekenis van de ontvanger. ontva huis Als de afstand te groot is of als het echt dringend is, dan worden vliegtuigen of helikopters ingezet. In Australië wil me men zelfs drones inzetten voor het transport ort van v organen naar afgelegen gebieden.

13 Teksten globaal lezen

111

a

Wat is het onderwerp van de tekst?

b

Wat weet jij al over dit onderwerp? Wat verwacht je van deze tekst?

c

Lees de eerste en de laatste zin van elke alinea uit het middenstuk. Noteer telkens het hoofdpunt in een vraag.

Le es ex em pl aa r

– alinea 2 – alinea 3

– alinea 4 – alinea 5

– alinea 6

d

Welke zin hielp je het meest bij het formuleren van de hoofdpunten? unten? Noteer een E naast naas de vraag als het de eerste zin van de alinea was. Noteer een en L alss het de laatste zin van va de alinea was.

– alinea 2 – alinea 3

– alinea 4 – alinea 5

– alinea 6

25

Kernzinnen

In een goed geschreven tekst bevat evat elke alinea één hoofdpunt. Die gedachte wordt uitgernzin meestal helemaal vooraan de alinea (eerste zin) of drukt in een kernzin. Je vindt de kernzin ste zin). helemaal achteraan (laatste De andere zinnen zijn aanvullende nvullende zinnen. Ze geven meer informatie bij het hoofdpunt en, uitleg …). (voorbeelden, argumenten,

112

DEEL 2

Aantrekkelijker communiceren met synoniemen

14

8

samenstelling en afleiding

11

(online)woordenboek

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– teksten aantrekkelijker en duidelijker maken.

– gepaste synoniemen kiezen.

– woordherhaling vermijden.

– synoniemen (online) opzoeken.

– de context onderzoeken om de woordbetekenis te achterhalen.

1

Maak de tekst aantrekkelijker. Vervang de gekleurde woorden. Je vindt inspiratie tie in de fich fiche.

NORA VAN HESEN taekwondoka 26-jarige vrouw uit Antwerpen Europees kampioene W.-Ɠnaliste bónaam .nock-out-Nora

NORA VAN HESEN STOPT

1 Nora Van Hesen stopt met taekwondo. Dat heeft 2 Nora Van Hesen gisteren aangekondigd op een persconferentie. 3 Nora Van Hesen blesseerde zich aan haar scheenbeen tódens de W.-Ɠnale tegen de Marokkaanse Azouah. Deze blessure dwingt 4 Nora Van Hesen om te stoppen. 5 Nora Van Hesen zal zich vanaf nu bezighouden met het et trainen van doclub. 6 Nora jongeren in de Antwerpse taekwondoclub.

Van Hesen verklaarde ‘Blessures res horen bó de sport rriªre zo moet eindig en het is spótig dat món carriªre eindigen.

Ik ben wel trots op wat ik bereikt ereikt heb en ga nu ren te inspireren.’ inspirere proberen om jongeren

2

Van Hesen tódens een opwarming.

1

4

2

5

3

6

N Noteer oteer teer de woorden woor die het best in de zinnen passen. a

K Kies iess ui uit: vreten – eten – nuttigen.

Koning Filip … zijn maaltijd in de balzaal.

– Koning

– Het He varken … onze restjes op in enkele luttele seconden.

– Ik … vanmiddag thuis, omdat mijn moeder ook thuis is.

b

Kies uit: bak – auto – rammelkar.

– Die … valt bijna helemaal uit elkaar. Wat een wrak!

– Kom je langs met de fiets of met de … ?

– Wauw, wat een snelheid! Echt een vette … !

14 Aantrekkelijker communiceren met synoniemen

113

376

Synoniemen Synoniemen zijn woorden met ‘ongeveer’ (≈) dezelfde betekenis. bedroefd ≈ droevig ≈ ongelukkig ≈ treurig ≈ triest ≈ verdrietig Woorden kunnen verschillen in gevoelswaarde. Daardoor passen sommige synoniemen niet in bepaalde situaties.

Le es ex em pl aa r

Flik is een synoniem voor politieagent. → Je spreekt een politieman beter niet aan met flik.

3

Vervang de gekleurde woorden door een synoniem. Let op: soms moet je e woorden den aanpassen.

Kies uit: arrogant – lastig – meestal ¬– saai – slecht – stom – straffen ffen n – uitgeput – verschrikkelijk – woedend.

Lisa

Vandaag was een 1 beroerde dag.. Eerst zat ik op de bus naast een 2 irritante snotneus die maar niet stil kon zitt zitten. De rit naar school leek uren te duren.

De eerste lessen waren n 3 doods. Zeker toen mevrouw Winters begon over de oude ude Egyptenaren.

In de namiddag opvoeding. Dat is ddag hadden we lichamelijke licham 4 doorgaans aans leuk, maar van vandaag moest die 5 zelfingenomen Brent alle le aandacht opeisen opeisen. Hij vond er niets beters op dan in zijn 6 afschuwelijke o onderbroek door de turnzaal te lopen.

Meneer Vrints was 7 furieus. fu Hij 8 berispte die 9 idiote Brent en was nog de hele les le slechtgezind. Daardoor moesten we twintig toeren extra lopen.

Ik ben helemaal hele 10 afgepeigerd en ga nu al slapen. Het is 20.10 u.

Tot morgen!

To Xx Lisa X

114

1

6

2

7

3

8

4

9

5

10

DEEL 2

4 Zoek voor elk onderstreept woord twee synoniemen in de andere uitnodigingen.

Tobias wordt 9!

Le es ex em pl aa r

Hij geeft een tof feestje op woensdag 9 april.

Het begint om 14 u. en stopt om 17 u.

We spelen spelletjes en er zijn overheerlijke hapjes.

Laat je iets weten als je niet kunt komen?

1

wordt wo ordt 16 en geeftt een sp spetterende pet e te terend rende ffuif! uif! f!

Noteer 17 augustus alvast st in in jee agenda. genda.

We starten om 20 u. enn sluitenn af om 2 u.

Wees gerust, er is eten en dankzó De )rietkraam.

Geef een seintje tje alss je er niet bó kunt zón. n.

2

Marie-José rieen François zijn 25 jaar getrouwd.

Dat verdient een sublieme viering.

Het feest vangt aan om 16 u. en eindigt om 23 u.

Een heerlijk maal wordt voorzien door restaurant De Pollepel.

Gelieve te verwittigen wanneer u er niet bij kunt zijn.

Tot dan!

3

Tobias ias wordt wor 9!

Hij geeft een tof feestje op woensdag 9 april. et begint om 14h en stopt oom 17h.

Het We spelen spelletjes en er zijn overheerlijke hapjes hapjes.

Laat je iets weten als je niet kunt komen? nt komen

wordt 16 en geeft een spetterende fuif!

Noteer 17 augustus alvast in je agenda.

We starten om 20h en sluiten af om 2h.

Wees gerust, er is eten dankzó De )rietkraam.

Geef een seintje als je er niet bó kunt zón.

Marie-José en François zijn 25 jaar getrouwd.

Dat verdient een sublieme viering.

Het feest vangt aan om 16h en eindigt om 23h.

Een heerlijk maal wordt voorzien door restaurant De Pollepel.

Gelieve te verwittigen wanneer u er niet bij kunt zijn.

Tot dan!

feestje

spetterend starten

het eten eindigen

14 Aantrekkelijker communiceren met synoniemen

115

376

Synoniemen zoeken

Le es ex em pl aa r

Hoe zoek je synoniemen met je computer?

Selecteer het woord in het programma Word, klik daarna op je rechtermuisknop en kies synoniemen. Er verschijnt een hele lijst.

In een zoekmachine tik je trefwoord (bv. bedroefd) synoniem in en je krijgt websites met synoniemen.

5

Deze woorden drukken een emotie uit. Plaats deze woorden in het juiste vlak.

Kies uit: korzelig – kregelig – misnoegd – ongelukkig – ontstemd – onvoldaan an – opgetogen pgetogen – opgewekt – verdrietig – verheugd – welgezind – zalig.

6 Noteer de synoniemen die in de zin passen. sen.

gaan ≈ stappen, functioneren, verkeren, en, vertrekken, trekken, bewegen, rinkelen, lukken, zullen, trekken – Waar gaan ze nu weer naartoe? oe?

– Wat gaan ze nu weer doen? en?

– Gaat Jonah met Anja? a? Ik dacht ht dat hij op Evy was.

– Gaat het? Moett ik helpen? pen? at. We gaan. an.

– Het is al laat.

– Luister?? Gaatt de telefoon?

7

Noteer teer een en gepast synoniem voor he het gekleurde woord. Eerst bedenk je zelf een antwoord. sy Daarnaa raadpleeg je online een synoniemenzoeker.

Blijf je bij je keuze? eerste voorstel

116

a

De spo spoedarts bekijkt mijn gekneusde knie nda aandachtig.

b

Na een hele dag op zee eten de hongerige matrozen hun karig rantsoen.

c

Toen de kleuter zijn zin niet kreeg, begon hij uitdagend te huilen.

d

Een jonge hond moet je goed opleiden, anders zorgt die voor problemen.

e

Terwijl jullie vakantie nemen, zullen wij wel werken.

DEEL 2

nieuwe keuze (indien nodig)

8 Herhaalde, weinigzeggende woorden maken een tekst saai. Vul de thesaurus aan. Deze synoniemenlijst kan je helpen om je teksten duidelijker en aantrekkelijker te maken.

Een thesaurus is een woordenboek met synoniemen en verwante begrippen van woorden.

Tip

MIJN THESAURUS LOPEN

KIJKEN

Le es ex em pl aa r

ZEGGEN ďŹ&#x201A;uisteren

wandelen

LEUK

loeren

LACHEN

plezant

glimlachen

GOED

GROOT

enorm enor

VERDRIETIG

foutloos

treurig

MOOI

knap

9 Gebruik ebruik synoniemen om Die Dietses e-mail e-m aantrekkelijker te maken.

D

di 15/08 18:32

Dietse <dietse@telenet.be>

Dag mama en papa

Gisteren hebben we 15 km gegaan en â&#x20AC;&#x2122;s avonds waren we moe. Deze morgen was iedereen stram en daardoor kwamen we moeilijk uit de tent.

Vanmorgen zei onze leider dat er vanavond karaoke was. Het was grappig. Ik heb zojuist de Kabouterdans gezongen samen met Lode. Dat was lachen.

Het eten is goed.

Pjotr zit in het gips. Hij is verdrietig, omdat hij niet mee op dagtocht mag.

Ik vind het hier heel leuk, maar ik mis jullie wel een beetje.

Vrijdag ben ik terug. Tot dan!

Groetjes Dietse

14 Aantrekkelijker communiceren met synoniemen

117

Gisteren hebben we 15 km gegaan.

b

’s Avonds waren we moe.

c

We kwamen moeilijk uit de tent.

d

Vanmorgen zei onze leider dat er vanavond karaoke was.

e

Het was grappig.

f

Dat was lachen.

Le es ex em pl aa r

a

g

Het eten is goed.

h

Pjotr is verdrietig, omdat hij niet mee op dagtocht mag.

i

Ik vind het hier heel leuk.

10 Raad de betekenis van de gekleurde woorden. Gebruik de aanwezige zige informatie. ormat

46 47

a

Na een jaar hard werken gaf hij een expositie. Met die tentoonstelling entoonstelling stelling wilde hij een ee nieuw publiek aantrekken.

b

en schrok rok op en vluchtte in het he struikgewas. st In de verte zag hij een roedel. De groep herten

c

uleren? Ik heb die herhaling echt wel w nodig.

Kun je alstublieft nog eens recapituleren?

d

tie. Doorr deze korting viel de toegangsprijs toeg mee.

Gelukkig kregen we reductie.

e

horax of met m an andere woorden de borstkas werd geopend.

In het fragment zagen we hoe de thorax

Onbekende woorden orden in een tekst

Lees je een n onbekend woord in een tekst, dan raad je soms de betekenis met behulp van een synoniem noniem dat in de buu buurt van het woord staat.

Hij gedraagt zich erg matuur, maar zijn zus is helemaal niet zo volwassen.

Eline werkt consciëntieus. c Haar zorgvuldigheid is voorbeeldig.

Een signaalwoo signaalwoord geeft soms aan dat je een synoniem kunt verwachten: met andere ander woorden, oftewel …

Monotone oftewel eentonige kleuren ogen eerder saai.

M Arachnofobie of met andere woorden spinnenvrees komt vaak voor.

118

DEEL 2

Over een herinnering vertellen

15

1

OVUR

6

formeel en informeel actief luisteren

12

topische vragen

13

IMS-structuur

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– een programma globaal en intensief bekijken.

– notities nemen met kernwoorden in een IMS-structuur.

– het stemgebruik van een spreker met behulp van VITA beoordelen. ernrn n– een spreekopdracht uitvoeren met kernwoorden in een IMS-structuur. cht ht g even ev en n een n – feedback over de spreekopdracht geven ontvangen.

Portfolio

1

Bekijk het verhaal van Karolien. a

b

c

2

Luister nog eens. ns. Let op de opbouw van h het verh verhaal en bestudeer hoe de vertelster haar ngt. verhaal brengt. a

b c d

7

Beschrijf wat je zag.

– Wie zag je?

– Waarmee begon het fragment?

– Wat volgde daarop?

– Waarmee eindigde het fragment?

Beschrijf het verhaal dat je hoorde.

– Wie zijn de hoofdpersonages?

– Wat weet je over hen?

– Waarover gaat het verhaal?

– Wanneer speelt het verhaal zich af?

– Waar speelt het verhaal zich af? an?

– Wat was er zo bijzonder aan? ng van Karolien het best ssamen?

Welke zin vat de herinnering ◯ Karolien verhuisde naar aar Kinshasa. asa. Jacky woond woonde buite buiten hun compound. ◯ Jacky en Karolien waren heel verschillend, m maar ze beleefden samen een avontuur. ◯ Karolien en Jacky ky waren even n oud, maar hadden h een totaal verschillend leven.

Let op de IMS-structuur.

IMS MS--structuur. ctuu ee begint het verhaal?

– Waarmee Wat hoor je in het middenstuk? mi middenstu – Wat Hoe eindigt het verhaal? ver – Hoe at maakt het aantrekkelijk aaantrekkeli om naar de vertelster te luisteren?

Wat Bespreek haar stemgebruik. stemgeb s Bespreek Denk aan volume, intonatie, tempo en articulatie.

Wat hoort de kijker k o de achtergrond? Waarom zouden de makers hiervoor kiezen?

Wat op

Volume, in intonatie, tempo en articulatie

Do de manier waarop je jouw zinnen uitspreekt, druk je uit wat je denkt en hoe je je Door vo voelt.

Je drukt je emoties uit door het volume (luid of stil), de intonatie (hoog of laag), het tempo (traag of snel) en de articulatie (duidelijk of onduidelijk). Je kunt deze vier zaken onthouden met het ezelsbruggetje VITA (volume, intonatie, tempo, articulatie).

Iemand die heel boos is, kan heel luid beginnen roepen. (volume) Iemand die bang is, zal vaak hoger beginnen praten. (intonatie) Iemand die gehaast is, zal snel praten. (tempo) Iemand die boos is, maar het niet hardop durft te zeggen, mompelt binnensmonds. (articulatie)

15 Over een herinnering vertellen

119

3

Beluister nog een herinnering.

situatie 2

Le es ex em pl aa r

situatie 1

herinnering aan een vakantie

a

herinnering aan een aangrijpend end moment men

Vink de situatie die je beluisterde, aan en vul het schema aan met kernwoorden. nwoorden. den.

– Inleiding

Wie?

Wat?

Waar?

Wanneer?

– Midden

– Slot

b

Beoordeel het stemgebruik van de verteller. ler. Geef telkens een score.

– volume

/5

– tempo em

/5

– intonatie

5 /5

– articulatie articu

/5

c

g na. Gebruik ebruik hiervoor he het schem Vertel de herinnering schema met kernwoorden. Oefen eerst et op jouw ouw stemgebruik. enkele keren en let

d

Geef feedback ack over de prestatie van een ee klasgenoot. klasg Noteer ook de feedback die jij kreeg. men deze vra vragen.

Overloop hiervoor samen – – – – – –

Hoe verliep liep het voorstellen van de herinnering?

Was de IMS-structuur IMS IMS--structuu tructuur in het verhaal v duidelijk?

Hoe Hoe was mijn volume? volume Hoe Ho was mijn intonatie? into Hoe Hoe was mijn mij tempo?

Hoe Hoe was mijn mij articulatie? articu

O O O O O O

O O O O O O

O O O O O O

O O O O O O

– D Dit it onthoud ik voor de volgende keer:

97

100

120

Kernwoorden K ernwo

Kernwoorden geven samen de belangrijkste informatie van een tekst, een verhaal, een Ke uitzending … kort weer. Een korte lijst of een schema met kernwoorden is een handig spiekbriefje voor tijdens een presentatie.

DEEL 2

O O O O O O

O O O O O O

Naaam N am

Klas Kl ass

Nr..

Nr

Over ee en he erinnerring g verrtelllen n

Le es ex em pl aa r

4 Volg het stappenplan en vertel over een herinnering. Kies een van deze vier situaties.

situatie 1

situatie 2

Wat heb je ooit gemaakt of gebouwd waarop je heel trots was?

Welke vakantieherinnering ering blijft je het meeste bij?

situatie 3

situatiee 4 si

Wat was het spannendste wat je ooit deed?

Welk aangrijpend aangr moment m blijft je altijd bij?

OV UR

a

Lees de opdracht aandachtig en oriënteer riënteer je op de spreekopdracht. s – Waarom zal je spreken (= het spreekdoel)?

– Heb je al eerder over zo’n verteld? Wat ging er goed? En wat liep er fout? n moment verteld efiche op welke crite – Bekijk in de evaluatiefiche criteria je straks wordt geëvalueerd. Noteer ook een unt bij je eigen criteria. cr persoonlijk werkpunt

OV UR

b

n met kernwoorden kernw Vat het verhaal samen in het IMS-schema.

– Inleiding g

Wie? ie?

Wa Wat?

Waar?

Wanneer?

c

– Midden

Beschrijving herinnering:

– Slot

Wanneer denk je eraan terug?

Besteed extra aandacht aan de inleiding en schrijf die uit.

15 Over een herinnering vertellen

121

Maak zinnen met de kernwoorden uit het midden. Doe dit verschillende keren mondeling.

Noteer deze zinnen niet.

e

Schrijf ook het slot uit in zinnen.

Le es ex em pl aa r

d

f

Oefen je volledige verhaal een paar keer in.

Gebruik het schema met de kernwoorden als steun. Zij vormen de leidraad doorheen je verhaal.

OV UR

g

Stel je herinnering voor.

OV UR

h

Beoordeel je eigen presentatie in het blauw. De appreciatie van een klasgenoot kom komt in het groen.

20 24 7

Deze hulpmiddelen kun je gebruiken: iken ◯ vademecum ◯ spiekbriefje met et kernwoorden woorde ◯ feedback tijdens dens het oefenen ◯ spreekkader der er

1

Hoe verliep het voorstellen van de herinnering? g?

O O O O O O

2

Was de IMS-structuur in het verhaal duidelijk? elijk?

O O O O O O

3

Hoe was mijn volume?

O O O O O O

4 Hoe was mijn intonatie?

O O O O O O

5

Hoe was mijn tempo?

O O O O O O

6 Hoe was mijn articulatie? e?

O O O O O O

mijn eigen criteria 7

O O O O O O

8

O O O O O O

extra criteria ria 9

O O O O O O

10

O O O O O O

Watt ging goed?

Wat ging minder goed?

Mijn werkpunten bij een volgende spreekopdracht: – –

i

122

DEEL 2

Stop je spreekfiche in je portfolio.

Woorden onderzoeken

16 Voorkennis

1

OVUR

4

volgorde zinsdelen

7

tegenwoordige tijd verwijswoorden (online)woordenboek

13

IMS-structuur

Le es ex em pl aa r

11

Je leert … je oefent …

– lidwoorden, bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden.

– zinnen preciezer maken door de keuze van bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden.

– bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden opzoeken.

– aantrekkelijke teksten schrijven.

Portfolio

1

Lees deze vraag uit een enquête*.

1

Als maaltijd mogen ze me … voorschotelen.. a b c d e

a b c

d e

f g

een knapperige hamburger een pittige soep een pikante wrap een fris slaatje es een overheerlijke roomsoes

Onderstreep telkens het belangrijkste angrijkste woord in i elke keuze. keu Hoe noem je dergelijke woorden? keuz Ho Welk woord staat steedss vooraan in de keuzes?

Hoe noem je zo’n woord? den die in deze woordgroepen w woordgroep net voor de zelfstandige naamwoorden Hoe noem je dee woorden staan? jke naamwoorden weg. Lijkt Lij het dan nog zo lekker?

Denk de bijvoeglijke ng de bijvoeglijke naamwoorden naamwoo e zorg ervoor dat het gerecht echt niet smakelijk Vervang en kt. klinkt. n – een

hamburger

een e – een

soep

en – eeen

wrap

een e – een

slaatje

en – eeen

roomsoes

Wat doen de d bijvoeglijke naamwoorden?

Wat e Welke extra letter krijgen de bijvoeglijke naamwoorden in deze combinaties?

de enquête

16 Woorden onderzoeken

123

209

Zelfstandig naamwoord, bijvoeglijk naamwoord en lidwoord

226

Een zelfstandig naamwoord (zn) is een woord voor een mens, een dier, een plant of een ding. buurjongen – goudvis – cactus – bikini Een bijvoeglijk naamwoord (bn) geeft een kenmerk of een eigenschap van het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort.

Le es ex em pl aa r

de lieve / jonge / speelse … hond Een lidwoord (lw) is een klein woord dat voor zelfstandige naamwoorden staat. Het maakt kt wee duidelijk of de zender een willekeurige of welbepaalde persoon of zaak bedoelt. Er zijn twee d bepaalde lidwoorden (de en het) en een onbepaald lidwoord (een). Geen is een ontkennend lidwoord. een song (= onbepaald) een kasteel (= onbepaald) geen auto (= ontkennend)

de song (= bepaald) het kasteel (= bepaald)

onbepaald indefinite article lidwoord article indéfini

bepaald d lidwoo lidwoord

definite nit articl article

article défini

enkelvoud een man een vrouw een kind

a man a woman a child / an angry child

un homme une femme un enfant

enkelvoud ud de d jongen en de man de vro vrouw hett kind

the boy the man the woman the child

le garçon l’homme la femme l’enfant

meervoud mannen vrouwen kinderen

men women children

des hommess des femmes mes des enfants nts

meervoud de mannen de vrouwen de kinderen

the men the women the children

les hommes les femmes les enfants

Het Latijn gebruikt geen lidwoorden.

2

Lees deze vraag uitt een enquête. nquête.

2

Waarmee ee ga je akkoord? a b c

a

b

Lasagne ne is lekker.

Een bungeejump is gevaarlijk.

Een n zwemparadijs zwemparad is leuk.

Versterk Versterk elk bijvoeglijk bijvoeg naamwoord door er iets voor te plaatsen. Zorg voor afwisseling. ekker k – le lekker

→

– gek

→

– saa saai

→

Vergelijk elke keuze met een sterkere en de sterkste optie.

V – Lasagne is lekker, maar spaghetti is nog lekkerder en pizza is het lekkerst.

– Een bungeejump is gevaarlijk, maar

– Een zwemparadijs is leuk, maar

124

DEEL 2

d Een toneeltje is soms gek. e Halloweenfeestjes zijn saai.

220

Bijvoeglijk naamwoord

226

Een bijvoeglijk naamwoord (bn) geeft een kenmerk of een eigenschap van het zelfstandig naamwoord waar het bij hoort. de lieve / jonge / speelse … hond De hond is … . lief / klein / gevaarlijk …

– Een bijvoeglijk naamwoord staat meestal voor een zelfstandig naamwoord.

De tocht is gevaarlijk.

Le es ex em pl aa r

een gevaarlijke tocht

– Bijvoeglijke naamwoorden kun je vaak verbuigen. Dan voeg je de letter -e toe.

De fiets is nieuw. een klein stukje

de nieuwe fiets het kleine stukje

– Bij veel bijvoeglijke naamwoorden zijn er trappen van vergelijking ng mogelijk.

Harry is handig. Micha is handiger. Rayan is het handigst.

3

bijvoeglijk naamwoord

adjective

adjectif

djec adjectief

een zwart paard een zwarte deur zwarte paarden zwarte deuren

a black horse a black door black horses black doors

un cheval val noi noir une porte noire dess chevaux noirs des es port portes noires res

equu niger equus porta orta n nigra equi nigri portae nigrae

Lees de tekst.

a

Onderstreep de bijvoeglijke ke naamwoorden. woorden.

Wuiv Wu iven iv e de wat a errplan p an pl ante ten. n .le n. leur urró ur róke ró ke ke ósvo ós vooge vog gels. gels lss )l ) itt se send n e viiss ssen sen en. Er Er ziti leeve evven en i de Vl in Vlaa aaams msee be beke ken. ke n.. De ja jare reenla nlaan nl ange gee innve inve vest ster st errinnge genn in i wat ater erzu er rzu z iv iver eerin er eri rin i g, beeek ekhe h rs hers rste tell en te en nat atu tuuu uurg rgeb rg geb ebie eb iede ie denn be de b gi beg ginnn n vr ne nen v uc ucht hten af tee werrpe ht pen. n Nattuu uurp rpun rp unnt ging gi ngg op zooek oekk naa aaar ar ar de d bru ruiis ruis ru isen sen e dsste beee eekk enn vond von o d di d e in die i de .empe .em .e mpenn. De .le mpen llein i e in Nete N Ne ete t iiss me m t stip sttip ddee le leve vend nnddig igst gst stte wa w terte looop op van a Vla laan aand aan ande dere de ren. re n. De /i /imb mbur urgs ge Abee Ab bee eek enn de Aa Aa veerr voollllled eddiggen de to top top ddrriee. Ho Hoew eewel eel de oppme merk rkel rk elók el ókee ve ók verb rbbet e te ete rring ri iing ng van de af afge gelopen deecennniaa zek eker ker er geaa geapprecieer eerd* wordt, iss er noog ve veel ell werk aan w ann dee wiink nkel el.

Beken

Uiitt:: Natuur Uit: Uit N Natuur.b Natuur.blad t b bl

appreciëren

16 Woorden onderzoeken

125

b

Vul de trappen van vergelijking aan.

stellende trap

vergrotende trap

overtreffende trap het kleurrijkst

flitsender dan

Le es ex em pl aa r

bruisend het kleinst

levendiger dan

opmerkelijk

152

Bijvoeglijk naamwoord in een (online)woordenboek

Je (online)woordenboek geeft je meer informatie dan enkel de betekenis etekenis van een bijvoeglijk bijv naamwoord. e·gaal (bn; egaler, st) 1 (van kleuren): zonder afwisseling isseling van licht lak, gelijkmatig, lijkmatig en donker, over het hele oppervlak gelijk 2 vlak, overal gelijk

Dit is een bijvoeglijk naamwoord. er en egaalst. egaalst Dit zijn de trappen van vergelijking: egaler

4 Lees de promotietekst.

Mentawai awai wai

H elwitte Hagelwitte l itt stranden, t oude wouden woud me met krijsende rijsende aapjes apjes en de bes beste surfcondit surfcondities: op dee wondermooie Mentawai-eila Mentawai-eilanden Ment in dee buurt van Sumatra (I (Indonesië) (Indones vind je kennis met de bewohet et allemaal. Maak M ners. De taaie Mentawai M leven l nog volgens het jager-verzamelaar jager-verzamelaarsbestaan. ger-verza Bezoek het nationale park Sib nation Siberut. Ga surfen in een vann de magnifi magnifieke surfspots, bijvoorbeeld in het he parad paradijselijke Bosua.

126

a b

O Onderstreep de bijvoeglijke naamwoorden.

Lees de tekst nu zonder de bijvoeglijke naamwoorden. Wat verandert aan de sfeer van de tekst?

c

Markeer de eerste drie zelfstandige naamwoorden uit de promotietekst over Mentawai.

DEEL 2

d

Noteer de grondwoorden van die zelfstandige naamwoorden met hun lidwoord.

e

Waarin verschillen de gemarkeerde woorden van de grondwoorden?

f

Vervang het gekleurde door één woord.

Le es ex em pl aa r

– Maak kennis met de bewoners.

– De taaie Mentawai leven nog volgens het jager-verzamelaarsbestaan.

– Bezoek het nationale park Siberut.

211

Zelfstandig naamwoord

Een zelfstandig naamwoord (zn) heeft meestal vier kenmerken: zetten.

1 Je kunt een zelfstandig naamwoord meestal in het enkelvoud of in het meervoud zet een hangmat → twee hangmatten

2

Voor een zelfstandig naamwoord kun je meestal een lidwoord woord zetten. etten een cactus, de cactus

3

Van de meeste zelfstandige naamwoorden kun je ee een verkleinwoor verkleinwoord maken. ke goudvis → goudvisje

4 Een zelfstandig naamwoord heeft een gen genus: mannelijk (m), ( onzijdig (o) of vrouwelijk (v). dige naamwoorden naamwoorde hebben de als lidwoord (de-woorMannelijke en vrouwelijke zelfstandige woord (het-woorden). (het orde Dit is ook belangrijk bij den). Onzijdige hebben het als lidwoord verwijswoorden.

De hond heet Lucien. → Daar loopt hij. Ik zou zijn gezelschap niet kunnen missen.

5

zelfstandig naamwoord rd noun nou

substantif

substantief

een grote jongen prachtige huizen

un grand garçon des maisons magnifiques

puer magnus magnificae villae

a tall boy beautiful houses beautif

Lees de e weetjes. Noteer het he verwijswoord verw en vul de tabellen aan.

Ee vleeseter haalt 1 … zout uit vlees. Vlinders eten geen vlees. 2 …

Een zoeken zout in een andere voedselbron. In het westelijke Amazonegebied is 3 … bijna niet te vinden. Daarom haalt een vlinder die daar leeft 4 … dagelijkse portie zout uit de tranen van een schildpad.

verwijswoord

het verwijst naar …

genus

enkelvoud (enk.) of meervoud (mv.)

1

2 3 4

16 Woorden onderzoeken

127

Als er een lekker hapje in zicht is, slingert de kameleon 1 … tong met 18 km per uur de lucht in. 2 … kan wel twee keer de lengte van zijn lichaam worden. Willen prooien ontsnappen, dan moeten 3 … zorgen dat ze ver van de kleurenkunstenaar vandaan blijven. De tongen van kameleons zijn immers dubbel zo lang als 4 … lijf. het verwijst naar …

genus

enkelvoud (enk.) v.) of meervoud (mv.)

Le es ex em pl aa r

verwijswoord 1

2 3

4

In een film zag ik dat een kaper een lapje over zijn oog had. h Droeg 1 … nkt was as of droeg hij 2 … o om een andere a dit lapje omdat zijn oog verminkt reden? jes om een oog gewend te h Zeeschuimers droegen ooglapjes houden dden 3 … meteen goed zicht als ze z het donkere aan het donker. Zo hadden gen. Een zeerover die be benedende ging, verschoof scheepsruim ingingen. benedendeks 4 … ooglapje. Omdat mdat het ene oog al aan het he donk donker gewend was, kon ddellijk goed oriënteren. hij zich onmiddellijk

verwijswoord

het verwijst naar …

genus

enkelvoud (enk.) of meervoud (mv.)

1

2 3

4

152

Zelfstandig andig naamwoord naamw in een (online)woordenboek

Je (online)woorden (online)woordenboek geeft je meer informatie dan enkel de betekenis van een lfstandig naamwoord. zelfstandig

Betekenis ‘pizza’ Beteke

Je hebt gezocht op het woord: pizza.

pizza v(m) -’s gerecht dat bestaat uit een ronde deegbodem gevuld met kaas, tomaten en andere ingrediënten

Dit is het genus van dit zelfstandig naamwoord. Pizza is vrouwelijk of mannelijk.

De pizza is klaar. → Zij (of hij) is klaar.

Dit is het meervoud.

een pizza → twee pizza’s

128

DEEL 2

6 Vul de zinnen aan met een verwijswoord.

Heb je die wilde kat eindelijk gevangen? … steelt het eten van Minou.

b

De teef laat … jongen de hele dag drinken.

c

Zie je die ezel? … kijkt naar deze kant.

d

Dieren hebben een sterk instinct. Ze volgen … om te overleven.

e

Wil je de lamp vervangen? … is al weken stuk.

f

Ik begrijp de grafiek niet. Ik vind … niet duidelijk.

g

De lading was te zwaar. … moest voor een stuk overgeladen worden.

h

De inkt is op. Wil je … zo snel mogelijk vervangen?

i

De luier van de baby is vuil. Wil jij … vervangen?

j

Heb jij dat nieuwtje gisteren ook opgevangen? Je bent … toch ch niet vergeten?

k

eden worden. worden Die botsing was het gevolg van onoplettendheid. … kon vermeden

Le es ex em pl aa r

a

7

Je wilt echt (niet) graag op weekend naar het vakantiehuisje. tiehuisje. je. Voeg bijvoeglijke naamwoorden naamw er overtuigen rtuigen om (niet) te b boeken aan de beschrijving* toe. Zo kun je je ouders beter boeken.

Vakantiehuis antiehuis te huur

Weekendhuisje endhuisje in de Ardennen.

Ard De chalet bestaat uit een inkomhal, woonkamer, een keuken, twee slaapkamers en hal, een woonkam een badkamer. De kamers worden verwarmd door houtkachels.

De licht binnen en geven een uitzicht op het dal. e ramen laten lic

de beschrijving

16 Woorden onderzoeken

129

9 Lees het fictiefragment uit Vertel me drie dingen.

Le es ex

rden Ik wilde voornamelijk dat er dingen niét gebeurden.

Ik wilde een dag waarop ik mijn kleine teen niet stootte, niet op mijn nieuwste T-shirt morste. orste. Een dag waarop ik me niet verlegen, opgelaten gelaten of onaan-

a b c d e

130

DEEL 2

trekkelijk voelde. Ik zou mijn bus niet missen en mijn gymkleren niet vergeten. Als ik na de lunchpauze in de spiegel keek, zouden er geen kleine stukjes salami tussen mijn beugel zitten en zou er niets groens aan mijn neus bungelen.

Oké, het waren niet alleen maar weglatingen. Ik voegde er een echte kus aan toe, hoewel ik niet had had mlo lo kunnen vertellen met wie. Een of andere naamloze, gezichtsloze jongen die me in mijn fantasie helemaal m ma op mijn gemak stelde, me kende en me het ge gevoell hien steldee ikk mee voor or dat da gaf dat ik leuk was. Misschien pannenkoek ekee at voordat v rda datt ik mijn moeders heerlijkee pannenkoeken altij in de vorm van va ik naar school ging. Ze bakt ze altijd n ik misschien missch hieen al te oud d voor v mijn initialen, ook al ben dat soort dingen. En ’ss avonds at ik haar aaar vegetarische veg lasagne. Ik ben dol op haar vegetarische vege get ch lasagne.

Niks geks. ien was het wel pizzadag pizzadaa op school. Onze Of misschien lkantine heeft verrassend lekkere pizza’s. schoolkantine Een perfecte dag hoeft geen fantasie-uitstapje anttas naar de Caraïben te omvatten, om of parachutespringen, of jn armen om een leren jack van iemand op een mijn snelle moto motorfiets … Hoewel dat allemaal, en meer, we op Scarletts lijstje stond. Maar ik heb uiteraard wel d van v eenvoudige dingen gehouden. altijd

Waarover gaat at het fragment? agment? weten Over wie kom je iets te weten? tts idee van de perfe perfecte dag Wat is Scarletts dag? kt het hoofdpersonage oofdpersonage er ook oo zo over? o Denkt Waarom? iens mening ng deel jij het meest?

Wiens

ar

Vroeger praatten Scarlett en ik vaak over het concept van de ‘perfecte dag’. Wat zou er gebeuren – vanaf het moment dat we wakker werden tot het moment dat we gingen slapen – om die dag beter te maken dan alle andere dagen die eraan vooraf waren gegaan?

We hadden geen grootse dromen. Althans, ik niet.

Scarlett daarentegen fantaseerde maar raak. Ze wilde wakker gekust worden door een knappe prins op een wit paard. Diezelfde prins zou haar een heerlijk ontbijt op bed serveren met versgebakken donuts, fruitige smoothies en verse aardbeien. Ze droomde ook over een bezoekje aan het allergrootste subtropisch zwemparadijs of een megalomaan shoppingparadijs. Waarom geen bloedstollende parachutesprong of urenlang vlinders in haar buik in angstaanjagende rollercoasters. Ze zou die dag ook de knuffelzachte puppy krijgen waarvan ze al zo lang droomde. Oh ja, een persoonlijke ontmoeting met haar grootste idool stond ook op haar lijstje … waarna ze samen met hem zou indommelen in een hangmat op een parelwit strand op de Caraïben.

—

Naaam N am

Klas Kl ass

Nr..

Nr

Een top p- of flopdag bescchrijjven n

Le es ex em pl aa r

9 Volg het stappenplan en beschrijf een topdag of een flopdag. Kies een van deze situaties.

situatie 1

situatie 2

Beschrijf jouw top- of flopdag. Vertel wat je doet. Hoe voel je je daarbij? Wie is er bij je? …

Beschrijf de top- of flopdag pdag van n iemand die je oer er of zus, je beste vriend heel goed kent: je broer orietee tante of oma … Verte Vertel of vriendin, je favoriete wat er gebeurt.. Hoe voelt hij/zij zich? Wie is er bij? …

situatie 3

Beschrijf de topdag van je idool. Hoe wil hij hi aat er op het et of zij wakker worden? Wat staat l? Welkee sfeer is menu? Wat gebeurt er zoal? er? Waar vertoeft hij of zij? …

OV UR

a

OV UR

b

c

ssituatie uat 4

Beschrijf sch de flopdag flo van je idool. Alles loopt mis, aal van bij het ontbijt. Beschrijf hoe zijn of haar baaldag baa verloopt. Hoe voelt hij/zij zich? …

Lees de opdracht aandachtig ndachtig en oriënteer oriën je op de schrijfopdracht. al je schrijven (= het schrijfdoel)?

– Waarom zal – Heb je all eerder zo’n tekst geschreven?

Wat ging er goed? En wat liep er fout? Waarop ge moet je letten? ekijk in de evaluatiefiche evaluatiefi – Bekijk op welke criteria je straks wordt geëvalueerd. Noteer ook een persoonlijk werkpunt werkpun bij je eigen criteria. ainstorm: schrijf sch alle ideeën op in kernwoorden. Zoek ook precieze en bruikbare woordBrainstorm: epen van bijvoeglijke bijv groepen naamwoorden met zelfstandige naamwoorden. Gebruik de tekst d Vertel me drie dingen als inspiratie.

Kies uit je brainstorm bruikbare ideeën.

Deze hulpmiddelen kun je gebruiken: ◯ spellingcorrector ◯ (online)woordenboek ◯ vademecum ◯ tussentijdse feedback ◯ hulpkaarten 1, 2, 7-12 ◯ schrijfkader 16 Woorden onderzoeken

131

OV UR

d

Le es ex em pl aa r

e

Schrijf je tekst in de tegenwoordige – Stel het hoofdpersonage en de situatie voor Tip tijd. Maak eerst een kladversie. Geef in de inleiding. kleur aan je tekst door treffende bij– Beschrijf de topdag of de flopdag in het midden. voeglijke naamwoorden te kiezen.

– Rond de tekst af met een grappige anekdote, een Vraag hulp indien nodig. Laat de tekst onverwachte wending of een besluit. ook door iemand anders nalezen en – Zorg voor afwisseling in je zinsbouw. Begin niet overweeg of je de commentaar opvolgt. steeds met het onderwerp.

Werk de definitieve versie uit. Verzorg de afwerking.

Beoordeel elke uitspraak over je tekst met een score op 5. Wissel daarna je tekst mett een klasgenoot. Geef ook hem/haar scores.

OV UR

f

102

1 Mijn beschrijving maakt duidelijk waarom die dag zo bijzonder is voor de hoofdpersoon.

108

2 Mijn woordkeuze verduidelijkt of het een topdag of een flopdag is.

220

226

3 Ik gebruikte treffende bijvoeglijke naamwoorden.

286

4 Mijn tekst staat in de tegenwoordige tijd.

De werkwoorden zijn correct gespeld.

290 174

5 Er is afwisseling in de zinsbouw.

177

6 Elke zin begint met een hoofdletter.

328

7 Elke zin eindigt met een leesteken. k

331

mijn eigen criteria

267

8

280

9

extra criteria

10 11

at ging goed?

Wat

gi minder goed?

Watt ging

Mijn werkpunten bij een volgende schrijfopdracht: – –

g

132

DEEL 2

Stop je schrijffiche in je portfolio.

mijn score

score van

De betekenis van onbekende woorden zoeken

17

8

samenstelling en afleiding

11

(online)woordenboek

14

synoniemen

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– het achterhalen van de betekenis van een woord in een tekst.

– de woordenschatstrategieën.

1

Kruis aan bij welke teksttypes je meestal verder kunt lezen (of luisteren) als je een en woord rd niet begrijpt. ◯ ◯ ◯ ◯ ◯

2

het jeugdverhaal het kruiswoordraadsel de Ultratop op de radio de proefwerkvraag de liedjestekst

◯ ◯ ◯ ◯ ◯

de quizvraag het contract het stripverhaal het recept om cake tee bakken de instructie om een en nieuwe uwe computer te installeren ins

Is deze bewering een voedingsmythe of mogen we ze echt geloven?

Door het eten van wortels ga je beter zien. mythe/waarheid

3

Deze woorden kom je straks aks tegen. Overloop Overlo de lijst zonder diep na te denken. Markeer de elemaal begrijpt in het gro groen. Markeer Ma woorden die je helemaal de woorden die je vaag kent oranje.

de antioxidant ntioxidant dee portiee

het bètacaroteen bètac de kij kijker het minera m mineraal de vitamine d vitam

de bladgroente het essentieel vetzuur de kleurstof nachtblind het selenium de voedingsstof

bomvol de conditie functioneren het magnesium het omega 3-vetzuur het zink

4 Denk enk nog even e na ov over de woorden uit de lijst. Soms kun je door het woord goed te bekijken bet weten wat het betekent.

Noteer drie van die woorden.

17 De betekenis van onbekende woorden zoeken

133

44

Betekenis zoeken van woorden

45

Wat doe je als je een woord niet begrijpt?

Stap 1: je zoekt uit welk soort woord het is: een werkwoord, een zelfstandig naamwoord, een bijvoeglijk naamwoord …?

Bij het maken van stevia wordt maïs op een natuurlijke manier gefermenteerd. → Fermenteren is een werkwoord, iets wat je met maïs kunt doen.

Le es ex em pl aa r

Stap 2: daarna ga je op zoek naar bekende delen in het woord.

– Ken je andere woorden die erop lijken (woordfamilie)?

Voorts wordt er ook gewerkt met nanofiltratie. → Hier herken je het woord ‘filter’ in.

– Lijkt het op een woord uit een andere taal (taalverwantschap)? ap) historisch → history (Engels) histoire (Frans)

– Bij een samenstelling: ken ik al een deel van het woord?

De blaadjes van de steviaplant worden gebruikt omdat ze calorievrij zijn. z aken me De betekenis van deze samenstelling heeft te maken met vrij zijn van calorieën.

– Bij een afleiding: ken ik nog woorden met dit it voor voor- en/of /of achtervoe achtervoegsel?

Via verhitting wordt het ruwe extract ingedikt. nged et product wor Bij hitte werden ver- en -ing gevoegd. Het wordt dus erg warm gemaakt.

Stap 3: je kunt uitleg vragen aan iemand diee het woord misschien missc wel kent. Als je de betekenis dan nog niet kent, kun je het woord opzoek opzoeken in een (online)woordenboek.

5

Zoek informatie over de gemarkeerde eerde woorden in i de te tekst. Geef jezelf telkens een score.

3 = Ik begrijp het woord helemaal. eveer watt het woord betek betekent, maar ma ik kan toch probleemloos pro 2 = Ik weet ongeveer verder lezen. iet wat het woord beteke betekent en zo begrijp ik de tekst niet.

1 = Ik weet niet

Door oor het eten e van wortels a je niet beter zien. ga

Wortels zitten bomvol vitamine A en andere v d houden. Van deze stoffen ga je voedingsstoffen die je ogen gezond niet echt beter zien, maar ze zorgen er well voor dat je kijkers in goede conditie dus ni blijven. Mensen die te weinig bètacaroteen eten, dee kleurstof die je vindt in wortel worteltjes, kunnen last krijgen van nachtblindheid. Wortelen zijn ook nuttig voor het functi functioneren k van de hersenen, ze zouden zelfs het geheugen verbeteren. aasappels en hazelnoh Eet je ook veel groene bladgroenten, kiwi’s, pompelmoezen, sinaasappels idanten d nte bij uitstek. ten, dan heb je meteen een portie vitamine C en E binnen, dé antioxidanten oo aan Ook mineralen zijn onmisbaar voor onze ooggezondheid. Denk daarbij vooral magnesium, zink en selenium. Vergeet ook niet om voldoende omega 3-vetzuren op te nemen. Deze stof vind je vooral in vette vis vis. Voor deze essentiële vetzuren eet je dus beter regelmatig zalm, tonijn of makreel.

134

DEEL 2

dit verklapt de tekst. vitamine

b

het bètacaroteen

c

de antioxidant

d

het mineraal

e

de vette vis

f

het essentieel vetzuur

Le es ex em pl aa r

a

mijn score

8 Lees het weetje Krijg je migraine van kaas, wijn of chocolade?

Krijg je migraine van kaas, wijn n of chocolade?

Oude kaas ligt wel een jaar te rijpen, en tijdens dat at rijpen ontstaan er afbraakproducten. Deze stoffen noemen we amines es en zee zitten vooral in eten dat lang is gerijpt of gefermenteerd, zoals salami, alami, sojasaus ojasaus of gerookte makreel. Onze darmen bevatten echter speciale ale enzymen ymen oftewel eiwitten die deze amines afbreken. Je moet dus echt ht een enorme rme hoeveelheid bin bin-nenkrijgen om er hoofdpijn van te krijgen. en.

a

Zoek in het weetje watt deze woorden zouden kun kunnen be betekenen.

– de amine

teerd – gefermenteerd nzym – het enzym

b

d betekenis van het woord te achterhalen?

Hoe heeft dee tekst jou geholpen om de

c

lke signaalwoorden verklappen verkla Welke deze woordrelatie?

17 De betekenis van onbekende woorden zoeken

135

9 Lees het weetje Zijn zoetstoffen gezonder dan suiker?

Zijn zoetstoffen gezonder dan suiker?

Le es ex em pl aa r

Te veel suiker is ongezond. Producenten vervangen die steeds meer door zoetstoffen. Vooral de natuurlijke zoetstof stevia is populair. Stevia is niet beter dan de synthetische concurrent aspartaam, maar het is wel gezonder dan suiker. Suiker is ook nefast voor de tanden, stevia en aspartaam daarentegen zijn tandvriendelijk. Maar beweren dat zoetstoffen gunstig zijn voor de gezondheid is een brug te ver. Een overconsumptie van zoetstoffen is funest voor het lichaam.

a

Zoek in het weetje wat deze woorden zouden kunnen betekenen. nen.

– synthetisch

– nefast voor de tanden – funest

b

ekenis van het woord te achterh achterha Hoe heeft de tekst jou geholpen om de betekenis achterhalen?

c

n deze woordrelatie?

Welke signaalwoorden verklappen

10 Lees het weetje Neem je ijzer zer op als je spinazie eet?

Neem je ijzer r op als je spinazie spin eet?

Een studie ie onderzocht rzocht soldaten op trainingska trainingskamp. tra Twintig procent van hen had anemie; nemie; zee hadden dus te weinig weini ijzer in hun bloed. Deze bloedarmoede ontstaat tstaat als het et lichaam mi minder ijzer o opneemt dan nodig. Onaangepast voedsell is de grote boosdoe boosdoener. De beste bron voor ijzer is vlees. Popeye groenten wordt heel slecht opgenomen. Een had het dus verkeerd: ijzer uit groe andere re mogelijke o oorzaak van anemie is coeliakie, door deze aangeboren spijsverteringsziekte verteringsziek neemt het lichaam onvoldoende ijzer op.

a

Zoek Zoe oek in he het weetje wat deze woorden zouden kunnen betekenen.

an – anemie

– coeliakie

b

136

DEEL 2

Hoe heeft de tekst jou geholpen om de betekenis van het woord te achterhalen?

11 Lees het weetje Kun je ook afvallen van eten?

Kun je ook afvallen van eten?

Le es ex em pl aa r

Sommige diëten hebben het over de katabole voedingsmiddelen zoals bleekselderij, komkommers, doperwten, kiwi’s ... Je zou voor het kauwen, het verteren en het opnemen van deze etenswaren meer calorieën nodig hebben dan erin zitten. Zo beweren diëtisten wel eens dat je hiervan afvalt, vandaar de naam negatieve calorieën. Maar dat is een vergissing: 100 gram komkommer levert twaalf kcal (kilocalorieën), maar een minuut kauwen kost slechts een halve kcal.

Ook van exotisch fruit wordt wel eens beweerd dat je ervan afvalt. Denk maar aan mango’s, papaja’s, lychees, avocado’s …

Spijtig, maar ook dit klopt niet. Al blijven deze lekkernijen uiteraard calo-riearm en overheerlijk.

a

Zoek in het weetje uitleg over katabole voedingsmiddelen. iddelen.

b

ermoedelijk delijk* * synoniem is voor kat katabole voedingsZoek in het weetje een woordgroep die vermoedelijk* middelen.

c

rmatie over katabole katab voedingsmiddelen? voe Op welke manier krijg je nog meer informatie

d

otisch fruit?

Welke uitleg krijg je over exotisch

e

aalwoorden en verklappen dat er voo Welke signaalwoorden voorbeelden volgen?

vermoedelijk

17 De betekenis van onbekende woorden zoeken

137

46 47

Betekenis zoeken van woorden in teksten Wat doe je als je in een tekst een onbekend woord leest?

Vraag je af of het woord belangrijk is voor jouw begrip van de tekst. Misschien begrijp je de tekst wel zonder dat je de betekenis van dat ene woord kent. Meestal kun je dan gewoon doorlezen. Maar als het woord wel belangrijk is om de tekst te snappen, kun je ook de context (= de omringende tekst) bevragen.

Soms raad je de betekenis door een synoniem dat in de buurt van het woord staat.

Een signaalwoord geeft soms aan dat je een synoniem kunt verwachten: met andere woorden, oftewel …

Le es ex em pl aa r

1

De rover bedreigde de ridder met zijn ponjaard. De dolk prikte in zijn keel.

2

Soms raad je de betekenis door een antoniem dat in de buurt van het woord d staat.

Een signaalwoord geeft soms aan dat je een antoniem kunt verwachten: chten: maar, daarentegen, in tegenstelling tot, echter, enerzijds … anderzijds …

Enerzijds was de hertog pacifistisch, maar anderzijds was hij ook erg oorlogszuchtig oorlogszuchtig.

3

Soms raad je de betekenis met behulp van een omschrijving of een definitie die in i de buurt van het woord staat.

Mijn vriend heeft dyslexie. Door deze stoornis heeft eft hij erg veel moeit moeite met lezen.

4 Soms raad je de betekenis met behulp van voorbeelden eelden die bij de term wor worden gegeven. ve Een signaalwoord geeft soms aan dat je een off meer voorbeelden kunt verwachten: zoals, denk maar aan, bijvoorbeeld, neem nu, namelijk na een dubbele punt vind amelijk … Ook n je wel eens voorbeelden.

Het museum toont heel wat maritieme em schatten: stu stukken van zeilboten, portretten kken, kompassen … van zeevaarders, zeeroverspakken,

5

Soms raad je de betekenis met et behulp van de illus illustraties die bij de tekst staan.

De arts neemt dan een stethoscoop hoscoop voor verder onderzoek.

Je kunt ook uitleg vragen aan iemand die het h woord misschien wel kent.

Als je de betekeniss dan nog niet kent, kkun je het woord opzoeken in een (online)woordenboek.

138

DEEL 2

Feedback geven en krijgen

18 Voorkennis

1

OVUR

6

formeel en informeel actief luisteren

15

VITA

Je leert … je oefent …

– wat goede feedback is.

– feedback beoordelen met behulp van kijkfragmenten.

– feedback geven.

– een rondleiding in je kamer geven.

Le es ex em pl aa r

Portfolio

1

Bekijk drie introducties van lessen. a

Noteer telkens het onderwerp van hun les.

◯ Staf en Matthias

◯ L Lieven ie ieven

◯ Wim

– Staf en Matthias: thias: – Lieven: m: – Wim:

b

oe proberen en de leraren in hun intro intr de aandacht van het publiek te trekken?

Hoe – Staf Staf en Matthias: – Lieven: Lieven: – Wim: Wim:

c

Welke les zou jij h Welke het liefst bijwonen? Waarom?

18 Feedback geven en krijgen

139

d

Staf, Matthias, Lieven en Wim willen graag weten wat jij van hun inleiding vindt. Bekijk hun intro’s opnieuw en vul de fiche in voor één van hen.

Naam: 0

1

2

3

stemgebruik Je past je volume aan de situatie aan.

intonatie

Je intonatie is aangenaam om te beluisteren en versterkt de boodschap.

tempo

Je tempo ondersteunt de boodschap.

Le es ex em pl aa r

volume

articulatie Je articulatie is altijd duidelijk. publieksgericht oogcontact

Je maakt oogcontact met het publiek.

lichaamstaal Je lichaamstaal is open en natuurlijk. taal

2

Standaardnederlands

Je spreekt Standaardnederlands.

uitspraak andere

Je uitspraak is verzorgd.

Bekijk het tv-fragment*.

a

b c d e

Wat vindt Peter van hett gegrilde lde vlees? Waarom denk je dat? ris en Els over hun prestatie? p prestati Wat vertelt Peterr aan Kris feedb Hoe gaan Kris en Els om met die feedback? et ‘Hou Hou dat zo, hè hè’ Wat bedoeltt Peter met hè’??

Geef je oordeel.

Peters eters feedback dback …

het fragment

140

DEEL 2

is is respectvol respectvo en beleefd.

/3

b evat p bevat positieve punten.

/3

gee geeft tips waar de deelnemers iets aan hebben.

/3

gebeurt vooral vanuit de ik-persoon.

/3

is duidelijk en helder.

/3

3

Bekijk het tv-fragment. a b c

Welke boodschap krijgt meneer Willems?

Wat bedoelt de man hiermee?

Geef je oordeel. is respectvol en beleefd.

/3

bevat positieve punten.

/3

Le es ex em pl aa r

De feedback …

d

geeft tips waar de deelnemers iets aan hebben.

/3

gebeurt vooral vanuit de ik-persoon.

/3

is duidelijk en helder.

/3

Hoe zou jij je na deze feedback voelen als je in de schoenen van het personeel stond? ston

4 Lees de feedback die deze voetbalspeelster krijgt.

1

2

Ik zag al je harde werk.

Daar lag het echt niet aan.

Naar mijn gevoel heb je een slechte wedstrijd gespeeld.

3

Je toonde in inzet, spe maar je speelde lecht vandaag. va slecht

Ja, de inzet was er wel, maar je was echt slecht.

a b

Stel dat jij de voetballer etballer er bent. Welke feedback fe zou jou het meest raken? p is telkens ens dezelfde. Waarom Waa is d De boodschap de eerste feedback minder kwetsend dan de andere?

c

ef elke feedback edback een score s op drie Geef drie.

Dee feedback …

feedback 1

feedback 2

feedback 3

– iiss respectvol respectvo en beleefd. belee

/3

/3

/3

bevat punten.

–b evat positieve posit p

/3

/3

/3

eeft tips waa ee geeft waar de deelnemers iets aan hebben.

–g

/3

/3

/3

gebeurt vanuit de ik-persoon.

–g eebeurt vooral v

/3

/3

/3

– is du duidelijk en helder.

/3

/3

/3

18 Feedback geven en krijgen

141

Feedback geven In een leerproces is feedback bijzonder nuttig. Feedback kan je helpen om jezelf en je prestaties te verbeteren.

Wanneer je feedback geeft, begin je met de sterke punten: dingen die je fijn vond, elementen die je geraakt hebben of interesse hebben opgewekt.

Je formuleert die altijd respectvol en opbouwend.

Le es ex em pl aa r

Zeg niet: Het ziet er allemaal saai uit.

Maar zeg: Probeer je teksten wat meer te illustreren.

Beschrijf wat je ziet, zeg wat het met je doet (ik-boodschap) en maak duidelijk wat err zou moeten gebeuren. Goede feedback bevat suggesties ter verbetering.

Bij mij kwam je nogal onzeker over.

Naar mijn gevoel had je iets luider kunnen spreken.

Ik vond het een schitterend optreden!

Ik geloof dat je nog nooit zo goed gespeeld hebt.

Je zou een pen kunnen vasthouden om wat minder met je handen te friemele friemelen. edereen bij je p Probeer het volledige publiek aan te kijken. Zo betrek je iedereen presentatie.

Oefen je tekst een paar keer thuis, zo zeg je minder snel ‘euh’.

Blijf zeker zo goed articuleren zoals vandaag. Je sprak rak echt heel duidelijk. duidel

Wanneer je feedback ontvangt, bedank je de zender.. Je vraagt door wanneer jje de feedback eren. Je grijpt eernaar terug voor gelijkaarniet begrijpt. Je ziet feedback als een kans om te leren. dige opdrachten in de toekomst.

5

Kijk hoe Mina een goocheltruc uc doet.

a

Vertel wat Mina volgens ens jou al goed doet. Gebruik Gebr de ik ik-vorm.

b

Leg uit wat er volgens jou minder goed lo loopt. Vul een van deze zinnen aan. ar mijn gevoel evo Naar oof dat Ik geloof gens mij Volgens

c

Geef ef een concrete concre * tip om dit punt te verbeteren.

Geef concrete*

d

Sluit met een positief punt en een aanmoediging.

S luit af me lui

concreet

142

DEEL 2

Naaam N am

Klass Kl Klas

Nr..

N Nr

Feedbacck op p een rondleiiding geven 6 Volg het stappenplan en stel jouw kamer voor. a

Kruis de foto aan die het meest op jouw kamer lijkt.

Le es ex em pl aa r

OV UR

OV UR

1

2

3

4

5

6

b

Leg uit waarom je die foto koos.

c

Som het meubilair in je slaapkamer op. Opgelet: enkel het m meubilair (bed, kast, nachtkastje …).

d

Noteer de zaken die typisch zijn voor jouw sla slaapkamer (stinkende sokken, posters, tekeningen, geheime plekjes, dagboek dagboeken …).

e

rondplan van je slaapkamer.

Teken een grondplan

18 Feedback geven en krijgen

143

f

Werk de rondleiding uit.

– Stippel een route uit. Noteer de punten waar je over wilt praten. (Wat toon je het eerst?

Wat komt daarna? …)

– Bedenk wat je bij elke stopplaats vertelt. Noteer dit in kernwoorden. (Heb je een anekdote?

Is er iets opvallends? Waarom is het voor jou belangrijk? Waar komt dit vandaan? …)

g

Zoek uit wie het grondplan zal natekenen. Duid die persoon aan voor je aan je presentatie begint.

Stel je kamer voor zoals in een rondleiding.

Deze hulpmiddelen kun je gebruiken: ebruiken: Met alleen jouw uitleg moet een klasgenoot het ◯ vademecum grondplan van jouw kamer tekenen. ◯ spiekbriefje met kernwoorden ernwoorden rden ◯ feedback tijdenss het oefenen nen ◯ spreekkader

Le es ex em pl aa r

h

OV UR

i

OV UR

j

Geef een klasgenoot mondeling feedback over zijn rondleiding. voorstellin – Vertel of je het grondplan gemakkelijk kon tekenen of niet. Kun jee je nu een voorstelling van de kamer maken?

– Zeg een of twee zaken die je waardeert in de presentatie.

– Leg uit wat er minder goed loopt.

– Geef een concrete tip om dit punt te verbeteren.

– Sluit af met een positief punt en een aanmoediging. en jouw score in.

Overleg met degene die jouw feedback kreeg. Vul samen mijn feedback …

116

121

1

is respectvol en beleefd.

/3

2

bevat positieve punten.

/3

3

geeft tips waar de rondleider iets heeft. ets aan heeft

/3

4 gebeurt vooral vanuit de ik-persoon. ers

/3

5

/3

is duidelijk en helder.

mijn eigen criteria 6

/3

7

/3

extra criteria eri 8

/3

9

/3

Wat ging goed?

W Wat ging minder goed?

Mijn werkpunten bij een volgende spreekopdracht: – – k

144

DEEL 2

Stop je spreekfiche in je portfolio.

Fragmenten uit Gips lezen en bespreken

19

5

oriënterend lezen

9

fictie en non-fictie

13

globaal lezen

14

synoniemen

Le es ex em pl aa r

Voorkennis

Je leert … je oefent …

– een verhaal, een personage en een situatie beoordelen.

– je leeservaring verwoorden aan de hand van beoordelingswoorden.

– een vervolg voorspellen.

– fictionele teksten lezen en beluisteren. aaal.

– je inleven in de context van een verhaal.

Portfolio

1

Bekijk het boek Gips van Anna Woltz. Waarover gaat het verhaal?

Annaa Wo Woltz t

Eén dag. Eén ziekenhuis. nhuis. Bergen ergen sneeuw. En ee een beetje beetj bloed.

Fitz is woedend. Haar ouders ders zijn net uit elkaar en het liefst li zou ze heletaan. Maarr dan raakt haar zusje zu gewond. gewond In het ziekenhuis maal niet bestaan. ontmoet Fitz een geheimzinnige jongen van vijft vijftien en voordat ze het p voor een ee verpleegster, steelt ze weet, verzint ze een romantisch plan v W gips en wordt ze per ongeluk zelf verliefd.

Want je kunt voor altijd in de zi maar je kunt ook dapper zijn. wachtkamer blijven zitten,

2

Deze woorden komen en uit het fragment dat je straks s zzal lezen. Wat zou er gebeuren? ¿IXW

3

papa pap

slee

vingertopje

KLEINE ZUS

Welke het fragment? elke woorden orden passen bij he fragm

geheimzinnig

afschuwelij afschuwelijk

mooi

brutaal

moeilijk

bloederig

beangstigend beangstig

gek

grappig

eng

onecht

triestig

vrolijk

leuk

pijnlijk

spannend

vreemd

onaangenaam

4 W Wat zou Fitz met deze uitspraak bedoelen?

Voor zoenende ouders hoef je niet bang te zijn.

Ouders worden pas gevaarlijk als ze niet meer zoenen.

19 Fragmenten uit Gips lezen en bespreken

145

5

Lees het fragment.

indelijk zie ik papa en Bente de straat in komen. Mijn vader fietst langzaam en blaast witte wolkjes uit. Zijn haar zat in de war toen hij geboren werd en zo is het altijd gebleven. In het verhaal van onze familie werd mama eerst verliefd op zijn rare haar, toen pas op de rest.

Bente zit op de bagagedrager, maar niet met haar gezicht naar voren. Ze kijkt naar de straat die al voorbij is en heeft een reusachtige slee in haar armen. Haar handen zijn rood van de kou, want haar wanten liggen nog bij mama.

Ik dacht dat ik onzichtbaar was achter het raam op de eerste verdieping, maar op opeens opee en begint mijn vader te zwaaien. Echt, die man kan geen halfuur onthouden dat hij at h i boos ij is. Er komt extra veel mist uit zijn mond en zijn hele gezicht lacht. Hij slee,, ij wijst naar ar dee sle steekt zijn duim op en zwaait nog een keer.

En dan gaan ze onderuit.

Het gebeurt zo snel dat ik ze bijna niet zie vallen. Het ene moment daar, het ment fietsen zee da daa volgende liggen ze allebei op de grond. Papa komt op het stuur terecht erecht en Bente Bent n e valt lt boven b op de slee. De slee die ze nog steeds omhelst.

Twee hartslagen is het helemaal stil. De buurvrouw krabben, ik w is opgehouden met k klem mijn vingers om de gouden ring – en dan begint ben ik int Bente te krijsen. Natuurlijk Natu meteen vergeten dat ik niet naar buiten mag. Ik ruk de deur open en storm de steile trap af. Zodra ik de voordeur opentrek, hoor ik Bente te weer. In mijn veel te dunne trui ren ik de straat op. De lucht is knisperend koud en bijt in mijn neus. Vanaf een afstand kan ik V het bloed al zien.

Papa zit op zijn knieën bij mijn zusje usje en de nieuwe buurvrouw staat er ook bij. Bente klemt de vingers van haar linkerhand hand om haar rechte rechterpols. Haar rechterhand is de hand die voor al het bloed zorgt. Ik blijf staan en voel iets draaien.

Het topje van haar ringvinger vinger is verdwenen. verdwene De vinger stopt te vroeg. En waar eerst een topje zat, zit nu bloed. angstaanjagend veel bloed. oed. Krankzinnig, ang

Le es ex em pl aa r

E

146

a

Met welke woorden beoordeel jij dit fra fragment? Markeer ze. boeiend ←→ vervelend eiend ver ontroerend ←→ doet e doe mij niets nie oofwaardig ←→ ongeloofwaardig on ongeloof geloofwaardig rassend voors verrassend ←→ voorspelbaar kenbaa onb herkenbaar ←→ onbekend grappig ←→ droevig

b

No eer de namen van de personages in het schema.

Noteer

DEEL 2

c

Welke extra informatie verneem je in deze uitspraken?

Natuurlijk ben ik meteen vergeten dat ik niet naar buiten mag.

Le es ex em pl aa r

Echt, die man kan geen halfuur onthouden dat hij boos is.

d

39

Hoe gaat het verhaal volgens jou verder?

Personage

In een verhaal geeft een schrijver veel informatie over bepaalde personages: nages – Hoe ziet het personage eruit?

– Wat doet hij/zij?

– Wat denkt of voelt het personage?

– Wat is zijn/haar karakter?

– Hoe gaat hij/zij om met de andere personages?

– …

6 Luister naar het vervolg. a

avontuurlijk uurlijk g bang oos boos brutaal daadkrachtig ellendig hulpvaard hulpvaardig

Noteer twee woorden die bij elk personage passen.

De lijst kan inspiratie brengen.

ik-figuur gu uur

humor humoristisch inte intelligent kalm kinderachtig nieuwsgierig onbeholpen ongeduldig

pap papa

Bente

ongeïnteresseerd opstandig paniekerig teleurgesteld verdrietig verlegen

buurvrouw

b c

In welk personage personag herken jij jezelf het best? Leg uit waarom.

W aarom neemt papa zijn dochter niet mee naar het ziekenhuis?

Waarom

d

Ik wee n zeker. We horen niet meer bij elkaar.’ Wat bedoelt Fitz met deze uitspraak?

‘Ik weet het nu

e

Wat gebeurt er tijdens een Paraplugesprek?

f

Wat maakte dit gesprek extra moeilijk voor Fitz?

19 Fragmenten uit Gips lezen en bespreken

147

7

Lees hoe het verhaal verdergaat.

ente giechelt, maar mama let niet op Douwe. Ze kijkt naar mij.

‘Waarom heb je een masker op?’

Ik stop meteen met lachen en hoop dat ze niet ziet dat mijn hart begint te bonken onder mijn trui. ‘Dat heeft papa’s nieuwe buurvrouw aan me gegeven.’

Ze trekt haar wenkbrauwen op. ‘Papa’s nieuwe buurvrouw?’

Ik knik. ‘Ze heeft Bentes leven gered én ze gaf ons een theedoek, een boterhamzakje en een masker cadeau.’

‘Dat is fijn’, zegt mama. ‘Maar doe dat enge ding nu maar af.’

‘Ik denk dat ze het beter op kan houden’, zegt papa zacht. Zijn gezicht is bleek. ek k. Het H t is He even stil.

‘Tja’, zegt mijn moeder dan. ‘Jij denkt ook dat een kind van negen een en enormee slee s ee kan k dragen terwijl ze achter op jouw fiets zit en de wegen spekglad zijn.’ Ze kijkt w weerr naar mij. ‘Felicia, we zijn hier in een ziekenhuis, niet op een feestje. Zett dat maskerr af.’ af.

‘Ik heet Fitz!’ roep ik. ‘Ik heb jullie op 1 januari een mail gestuurd vertellen dat ik uurd om te vert len d niet meer naar Felicia luister. Hoe moeilijk is het om dat te onthouden?’ thoud Ze zucht. ‘Fitz, zet dat masker af.’

‘Mij best.’

Ik haak de elastiekjes los. Zonder met mijn ogen te knipperen, kijk ik haar aan. a Ze leest de woorden op mijn gezicht en ik zie haar verstijven. tijven ‘Oké. Doe het maar weer op.’

Le es ex em pl aa r

B

a

Waarom draagt Fitz een masker?

b

ama en papa het erg vinden wat er op het gezicht staat?

Waaraan merk je dat mama

– –

c

araan merk erk je dat mama zic Waaraan zich aan papa ergert?

– –

d

148

DEEL 2

arom zou Fel Felicia haa Waarom haar naam in Fitz veranderd hebben?

8 Luister naar het volgende fragment.

Wat staat er op haar gezicht?

b c

Wat vind je van de woorden op haar gezicht?

Waarom schreef ze dit?

Le es ex em pl aa r

a

d

Hoe voelt Fitz zich bij Adam?

e

Waaraan merk je dit?

– –

9 Lees hoe het verder gaat.

k stop en kijk naar Adam. ‘Wil je dit echt horen?’ en?’

‘Geloof me.’ Hij veegt zijn bruine haar uit zijn ijn ogen. ‘Als ik het saai vind, dan merk je dat meteen. Vraag dat maar aan mijn leraren. ren. Ga door!’

Ik zucht. ‘We kwamen bij papa aan waren nog dicht. En de koelkast n en alle dozen w was leeg. Ik bracht mijn heen-en-weertas tas –’ – ‘Je wát?’

‘Mijn heen-en-weertas. Dat is een die je elke week van het ene huis naar en tas vol spullen d het andere sleept. Omdat je sommige dingen gewoon altijd nodig hebt.’ gew Hij knikt.

‘Bij papa moeten Bente en ik een ka kamer delen, dus we waren samen aan het uitpakken. Maar omdat ik mijn dikke trui ner nergens kon vinden, liep ik de gang weer op. En toen hoorde ik ze.’

Ik sta daar aar weer in die donkere donker gang vol verhuisstof. De muren zijn door een vorige bewoner geschilderd in een kleur die je zelf nooit zou kiezen. Op de vloer ligt bobbelig zeil k dat blijft plakken vaak je het ook dweilt. En dan hoor ik mijn ouders praten. lakken hoe va ‘Mijn vader was bijna aan het huilen’, zeg ik tegen Adam. ‘Hij riep dat hij er nooit aan te zijn. Hij had echt rotdagen gehad in zijn eentje. En toen ging wennen om gescheiden ge zei mijn moeder moede dat hij juist moest genieten van zijn tijd alleen.’

Adam fronst fron zijn wenkbrauwen. ‘Van zijn tijd zonder haar?’

‘Van Va zijn tijd zonder Bente en mij.’ Ik bal mijn vuisten. ‘Mama zei dat ze superveel zin had ad in i een weekend zonder kinderen. Want dan kon ze eindelijk weer zichzelf zijn. Ze had al ee een heel programma gemaakt! Vandaag ging ze hardlopen, vanavond cocktails drinken met vriendinnen. Morgenochtend uitslapen en daarna een heel seizoen van Mad Men kijken. En tussendoor ging ze de hele tijd dingen eten waar Bente en ik niet van houden.’

Dwars door de sneeuw zie ik het voor me. Hoe ze daar zit met een bord vol mosselen en kokosbrood en koriander. Helemaal alleen op onze bank. Voor onze televisie. Te smullen.

En dat ze dan eindelijk, na al die jaren, weer zichzelf is.

Het maakt dat ik niet meer wil bestaan.

‘Toen mama weg was,’ zeg ik, ‘heb ik de voor-altijd-onuitwisbare-stift gepakt die ze vorige week voor papa kocht. Als cadeautje, zodat hij op zijn verhuisdozen kon schrijven

I

19 Fragmenten uit Gips lezen en bespreken

149

Le es ex em pl aa r

wat erin zit. En toen heb ik me opgesloten in de badkamer en op mijn hoofd geschreven dat ze dood moet. Want dan kan ze voortaan helemaal alleen in haar kist lekker zichzelf zijn.’

Het is een tijdje stil.

‘Ik heb slecht nieuws voor je’, zegt Adam dan.

Ik kijk hem aan.

‘Je bent niet het stomste meisje dat ik ken. Dus nu krijg ik een kroket van je? Zullen we naar het ziekenhuisrestaurant gaan?’

a

Waarom is Fitz zo boos op haar mama?

b

klaar.

Ging* papa akkoord met mama’s beslissing? Verklaar.

c

Wat is er door de scheiding voor Fitzz en Bente ente veranderd? Houd Hou je aan aa de informatie uit de tekst.

d

Wat is een heen-en-weertas? n-en-weertas? eertas?

e

Waarom aarom verdient rdient Adam eeen kroket? kroket

f

Markeer rkeer minstens minste twee woorden w die bij het fragment passen.

herkenbaar herkenb

levensecht levense

gevoelloos

voor voorspelbaar

gemakkelijk

interessant verrassend

leerrijk

ongeloofwaardig

somber

ontroerend

geloofwaardig opwekkend

Beoordelingswoorden

Als je een mening wilt geven, vermijd je best weinigzeggende woorden zoals goed, gewoon of slecht. Met goedgekozen beoordelingswoorden geef je jouw mening veel nauwkeuriger weer.

Mijn buur vindt het verhaal goed spannend.

Ik vind Bente goed moedig.

De heftige ruzie tussen die vrienden vond ik slecht schokkend. akkoord gaan met

150

DEEL 2

10 Kies een situatie en beeld ze uit met je gezicht. Je buur beoordeelt je gelaatsuitdrukking.

Bente zit achter op vaders fiets.

Le es ex em pl aa r

Papa is in paniek na de valpartij.

Fitz ziet Bente bloedend liggen. ond. nd .

Bente ligt bloedend op de grond.

de wo w oor orde or den en op p het heett gezicht. gezic gez eziicht ht. h t De buurvrouw leest de woorden

Fitz tijdens het Paraplugesprek.

Fitz zet het masker af voor mama. p het hett gezicht. gez gez ezic zic icht ht..

Mama leest de woorden op

Fiitz tz praat tz prraat met m Adam.

Fitz

Ik vind de gelaatsuitdrukking van

◯ geloofwaardig ◯ herkenbaar

◯ ongeloofwaardig ofwaardig dig ◯ overtuigend tuigend

◯ vverrassend errassend asse ◯ vvoorspelbaar oo oorspelbaar

◯ vreemd ◯ weinigzeggend

11 Beeld een situatie uit de vorige opdracht uit met je lichaam lichaam. Je buur beoordeelt je lichaamstaal.

Ik vind de lichaamstaal aal van n

◯ geloofwaardig rdig ◯ herkenbaar aar

◯ o ongeloofwaardig ngeloofwaa ngeloofwaardig ◯ o overtuigend vertuige vertuigend

◯ verrassend ◯ voorspelbaar

◯ vreemd ◯ weinigzeggend

12 Kiess een korte rte situatie uit de tekstfra tekstfragmenten en speel die samen met een klasgenoot. a b

Raad ad welke situatie de andere anderen brengen.

Geef ef je mening.

Ik vind de acteerpre acteerprestatie van

◯ ge geloofwaardig loofw loofwaardig ◯ h herkenbaar erkenbaar ken ◯ llangdradig angdr angdradig

7

◯ ongeloofwaardig ◯ overtuigend ◯ sfeerloos

◯ sfeervol ◯ verrassend ◯ vlot gebracht

◯ voorspelbaar ◯ vreemd ◯ weinigzeggend

Lichaamstaal L

Communiceren doe je niet alleen met woorden, maar ook met je lichaam. Aan je mimiek, je oogcontact, je houding, de afstand die je houdt ten opzichte van iemand anders en je bewegingen en gebaren, kan de ontvanger ook zien hoe je je voelt of wat je denkt. Dit is lichaamstaal. Je kunt de elementen van lichaamstaal onthouden met het ezelsbruggetje MOHAB (mimiek, oogcontact, houding, afstand, bewegingen).

19 Fragmenten uit Gips lezen en bespreken

151

20 20

Schooltaalwoorden oefenen

werkwoord

zelfstandig naamwoord bijvoeglijk naamwoord

ander

akkoord gaan met

de beschrijving

concreet

plots

appreciëren

de enquête

ingewikkeld

telkens

observeren

de feedback

rangschikken

het fragment

vermijden

de ordening

Le es ex em pl aa r

vermoedelijk

1

2

Verbind de synoniemen. de feedback

•

• de schikking

appreciëren

•

• het onderzoek

de beschrijving

•

• waarderen

vermijden

•

• de reactie

observeren

•

n • ontwijken

het fragment

•

emmen • instemmen

rangschikken

•

• dee omschrijving

de enquête

•

• bekijken

akkoord gaan met

•

ordene • ordenen

de ordening

•

• het ge gedeelte

Kleur de woorden met een n tegengestelde betekenis in i dezelfde kleur. concreet

zeker eker

3

geleidelijkk

vermoe vermoedelijk

gemakkelijk

telkens telken

ingewikkeld

af en toe

plots

abstract

Vul de zinnen aan.

Wil je met de leerlingenraad een actie organiseren? Om problemen te 1 … houd je best rekening met een aantal 2 … tips.

Belangrijk is dat een aantal mensen 3 … de actie. Denk maar aan de directie, de leerkrachten, je medeleerlingen … .

Om het niet 4 … te maken, start je het best met enkele voorstellen. Geef een duidelijke 5 … van de acties. Via een 6 … kun je nagaan hoe je medeleerlingen over de voorstellen denken. Zo weet je ook of ze de actie zullen 7 … . Deze 8 … is uiteraard belangrijk voor de uitwerking.

152

1

4

7

2

5

8

3

6

DEEL 2

4 Vervang de gekleurde woorden door een schooltaalwoord met dezelfde betekenis (= een synoniem).

Gisteren toonde men een stukje van een nieuwe fictiereeks op televisie.

b

Ik vind dat het niet echt overeenkomt met de uitleg uit het programmaboekje.

c

Ik geloof niet dat veel kijkers de reeks zullen waarderen.

Le es ex em pl aa r

a

5

d

Wellicht wordt de reeks een flop.

e

Nochtans had een proefpubliek nu en dan informatie over hun kijkervaring gegeven.

De gekleurde woorden zijn synoniemen. Markeer het woord dat het best past in de zin.

a b c d e

Telkens/herhaaldelijk als ik piano speel, vlucht onze kat het et huis uit.

Urenlang ligt ze mij dan vanuit de tuin te bespieden/observeren. serveren en.. beoordelen en??

Zou het beestje mijn muziek echt niet appreciëren/beoordelen?

Misschien/Vermoedelijk vindt ze mijn getokkel onaangenaam. naangenaam. enaam Buiten wil ze wellicht de lawaaioverlast voorkomen/vermijden. men/vermijden rmijden..

6 In welke zin(nen) kun je de gekleurde woorden den vervangen vangen door het schooltaa schooltaalwoord?

7

a

de rangschikking ◯ Ik begrijp de structuur van mijn ijn wiskundeboek kundeboek nog steeds st niet. ◯ Waar komt de indeling in meetkunde, de, getallenleer, metend me rekenen r … vandaan? ◯ In mijn boek geschiedenis nis vind ik door de chronologische chrono ordening veel beter mijn weg.

b

de observatie ◯ Voor de waarneming eming van de vogels trokken trokke we na naar het bos. ◯ Daar vond ik het bespieden espieden van de wandelaars leuker. ◯ Het onderzoek zoek van an de resultaten g gebeurde nadien in de klas.

c

beschrijven jven ◯ Kun un je je eigen karakter in enkele en woorden w schetsen? ◯ Vind je het gemakkelijker gemakkeli om he het karakter van een vriendin te omschrijven? ◯ Jezelf zelf typeren is alleszins alles niet vanzelfsprekend.

d

hett vermoeden ◯ S Soms oms heb ik een onrustig onr gevoel vlak voor mijn verjaardag. ◯ Zo Zou u mijn voorgevo voorgevoel kloppen? Willen ze me verrassen? vo ◯ Na he hett vorige vverrassingsfeestje liggen de verwachtingen hoog.

V Voor oor deze zinne zinnen gebruik je woorden uit de woordfamilie van de schooltaalwoorden. a

Ik heb geen g enkel … waarom Lucien zo slechtgezind is.

b

Heb ik mijn boeken niet netjes genoeg … in mijn locker?

c

Is de manier waarop ik hem … te negatief?

d

Heb ik de gegevens niet … genoeg genoteerd?

e

Ik was verstrooid tijdens de … van zijn spreekopdracht.

20 Schooltaalwoorden oefenen

153

Test jezelf!

Bekijk het beginscherm van het filmpje.

Le es ex em pl aa r

1

OV UR

a

Oriënteer je op het kijkfragment.

– Wat zie je?

– Welk programma is het?

– Waarom zou de zender dit filmpje maken?

– Wie is het doelpubliek?

OV UR

b

Bereid je voor op de kijkopdracht.

– Wat moet je straks met de informatie ormatie uit het fragment fra doen? Kijk hiervoor naar de volgende opdrachten.

– Wat zou je in het fragment te wete weten willen komen? Noteer twee vragen.

OV UR

c

Bekijk het fragmen fragment.

d

Dit zijn de antwoorden antwoorden. Noteer de vragen erboven.

–

in het Sequoia Sequ National Park in California

–

de boom met het grootste volume of het meeste hout

–

omdat het op meer dan 2000 meter hoogte ligt

–

Sequoia’s groeien heel snel. Ze worden heel oud en ze kunnen tegen vuur.

– De dikke bast beschermt de binnenkant van de boom tegen hitte en dat maakt de boom praktisch vuurvast.

154

DEEL 2

– De meeste zijn ongeveer 2000 jaar oud.

– De jaarringen verklappen het.

– de General Sherman

Le es ex em pl aa r

–

1485 kubieke meter

e

Waaraan merk je dat dit geen Vlaamse reportage is?

Ik kan een tekst of onderwerp verkennen met topische vragen.

2

les 12

Lees de tekst Wereldrecord hoogste basketbalworp.

ORDD WERELDRECOR

HOOGSTE BASKETBALWORP

EEN BAL IN EEN RING BASKET EEN GD GESLAA ERIN ZIJN E ZE VERD. VERPUL RECORD NIEUW WERELD RDE DIT NIET ALLEEN VANOP EEN ONWAAROOGTE.. ZE PRESTEERDEN TE GOOIEN VANOP 200 METER HOOGTE INANTE PLAATS. HALLUC SCHIJNLIJKE HOOGTE , MAAR OOK VANOP EEN

GAUNSON HEBBEN S D, DEREK HERRON EN SCOTT BIZAR DE AUSTRALIËRS BRETT STANFORD,

De drie bendeleden noemen men zichzelf How Ridiculous uss of Hoe H EHODFKHOóN Met hun indrukwekkende basketbalshotss komen ze in het *XLQQHVV %RRN RI 5HFRUGV. QQHVV %RRN RI 5HFRUGV. Ze reizenn de wereld rond om de bal vanop afstand in de op een grote afstan ring te werpen. afstand is erpen. Maar afsta niet het enige ge criterium; criterium ze gaan ook op zoek naar na unieke plaatsen.

De bende How Ridiculous wil met R fantastische afstandsworpen op bózondere ózonde plaatsen in het GuinQHVV %RRN RI 5HFRUGV komen.

De kerels voeren hun avontuurlóke en sportieve stunts uit voor hun plezier. Maar er is meer hun prestaties worden geƓlmd en op

YouTube gez gezet. Daarmee willen ze een goed doel steunen. Zo maken ze van hun passie een deugd en helpen ze kinderen in armoede.

Derek scoorde na slechts drie pogingen. Hó wierp de basketbal vanop de dam 180 meter lager in het mandje.

De vorige records stonden al een aantal keren op hun naam. In 2011 haalden ze de titel binnen vanop een hoogte van 66,89 meter en die stelden ze zelf meteen twee keer scherper. Tot de Amerikaanse YouTubers van 'XGH 3HUIHFW het record in 2017 claimden vanop maar liefst 162,458 meter. De jongens van How Ridiculous wilden het record terug. Derek en zón vrienden reisden naar de Mouvoisin Dam in Zwitserland voor een nieuwe recordpoging.

De drie wilden hun grenzen wederom verleggen, zowel letterlók als Ɠguurlók. 5ecent trokken ze naar een continent dat ze nog niet eerder bezochten Afrika. Ze kozen ook een nieuw soort locatie, één met meer uitdaging. Het werd een waterval de Maletsun\anewaterval in Lesotho. Die is wel 200 meter hoog. Met een driepunter scoorde Derek een nieuwe plaats in het *XLQQHVV %RRN RI 5HFRUGV.

‘Het was echt een ongelofelijk moment’, vertelt Herron. ‘Ik zag het netje van de basketbalring bewegen, maar kon niet geloven dat het écht gelukt was. Pas toen ik merkte dat Scott door het dolle heen was, drong het tot mij door.’

Test jezelf!

155

a

Lees de tekst oriënterend.

– Wat is het onderwerp van de tekst?

– Wat wil de auteur met deze tekst bereiken? De auteur wil de lezer …

Le es ex em pl aa r

– Voorspel of deze beweringen waar zijn of niet. Opgelet, na het oriënterend lezen ken je niet alle antwoorden. waar niet waar ik kan n dit g) niet (nog) weten. ten 1 Het nieuwe wereldrecord voor de hoogste basketbalworp staat op 200 meter.

2

Het team bestaat uit vier personen.

3

Eerder stond er een record van 162,45 meter op hun naam.

4 Voor het vorige wereldrecord reisden de heren naar Afrika.

b

Lees de tekst globaal.

– Komt het onderwerp van de tekst overeen met et je voorspelling na het oriënterend o lezen?

O ja O nee – Lees de eerste en de laatste zin van elke alinea ea uit het midden. midd Noteer telkens de twee eerste woorden van de kernzin. ͻ ĂůŝŶĞĂ Ϥ ͻ ĂůŝŶĞĂ ϥ

ͻ ĂůŝŶĞĂ Ϧ ͻ ĂůŝŶĞĂ ϧ

– Wat doet de schrijver ijver in de inleiding? inleidin Kies uit: ◯ Hij geeft zijn mening over het onderwerp. ◯ Hij vertelt telt waarover de tekst tek gaat. ◯ Hij maakt de lezer nieuwsgierig, nieuw zodat hij de tekst leest. ◯ Hij geeft eeft de belangrijkste belan informatie uit de tekst.

c

Leess de tekst volledig. z het wereldrecord basketbalwerpen van op de grootste hoogte – Ho Hoe vaak braken ze volgens de tekst? te

– Wa Wat bedoelt de schrijver met: Ze willen hun grenzen verleggen, zowel letterlijk als figuurlijk?

– Wie gooide de bal bij de recordpogingen? Geef de volledige naam.

Ik kan een tekst globaal lezen.

156

DEEL 2

les 13

Lees een fragment uit De mooiste vakantiebestemmingen.

De mooiste vakantiebestemmingen authentieke sfeer door te logeren in een trullo: het typische witte bouwwerk dat teruggaat naar de vijftiende eeuw en opvalt door zijn kegelvormig dak. Vooral Alberobello is bekend om zijn gerestaureerde trulli.

Ook in de andere dorpjes werden de gebouwen opgeknapt en kun je in zo’n sprookjesachtig huisje logeren.

Maar voor wie aan zee wil zitten is een masseria waarschijnlijk een beter idee. Deze oude

boerenforten vind je terug in heel Zuid-Italië. Masseria’s fungeerden lange tijd als boerderij en boden m de onderdak aan werklieden. Om egen masseria’s te beschermen tegen vijanden, werden er hoge muren n gebouwd, gebouw om de panden heen daag de dag bij de die vandaag meestee boerenforten nog steeds overeindd staan. De versterkte hermen uitstekend uitsteken muren beschermen gen de verzengende zon en tegen de boerderijen zijn dan ook exclusieve logeer logeeradressen.

Le es ex em pl aa r

3

Door het mediterrane klimaat is Puglia het hele jaar door de geschikte vakantieplek!

Misschien droom je wel van een exclusieve accommodatie in een historisch gebouw. Dat kan en er is zelfs keuze!

Ben je helemaal gefascineerd door de Zuid-Italiaanse sfeer?

Dan geniet je volop van de

a

Zoek de antwoorden in de tekst.

– Wat is een trullo?

– Wat is het verschil tussen trullo en trulli?

– Wat is een masseria?

b

Wat betekent …

– kegelvormig?

– het boerenfort?

c

Verklaar de gekleurde ekleurde woorden. Gebruik G je (online)woordenboek.

– het mediterrane iterrane klim klimaat

accommodatie – dee exclusieve accomm – he het historisc historische gebouw

efasc door – Ben je gefascineerd Z id-Italië?

Zuid-Italië?

– Masseria’s Ma fungeren als boerderij.

d

Vervang de gekleurde woorden door een passend synoniem. Zoek online.

Verva – de exclusieve accommodatie – de authentieke sfeer

– het typische witte bouwwerk

– de gerestaureerde trulli – Er werden hoge muren om de panden gebouwd.

– de verzengende zon Test jezelf!

157

Ik kan woorden opzoeken in een (online)woordenboek.

les 11

Ik kan synoniemen gebruiken om een tekst aantrekkelijker en duidelijker te maken.

les 14

Ik kan de betekenis van woorden in een tekst achterhalen.

les 17

m pl aa r

4 Rangschik alfabetisch. basketbal – volleybal – voetbal – handbal – tennisbal – rugbybal – pingpongbal – golfbal al – honkbal – biljartbal – bowlingbal – kaatsbal

Ik kan woorden alfabetisch rangschikken.

5

lles es 11

Lees de tekst De gekste waterglijbanen. Noteer in elke kolom m twee voorbeelden voorbeelden. Zoek in de inleiding en de tweede alinea van de tekst.

De gekste

TOP 3

waterglijbanen

Le es

Droomde je wel eens over ver e een een glijbaan glijb j a jb die uitdagender of spannender nn n derr is dan dan het e et schuifafje in jullie plaatselijke p tsel elijke k zwembad? ke em mb Achter deze drie roetsjbanen een riee roe oet an oe neen n zit zitt alvast alv creatief brein. n.

2

D DUIZELINGWEKKEND

In de Tantrum Alley in Dubai glijd je met z’n vieren op een grote, rubberen band naar beneden. Door de trechtervormige draaitollen in de baan tol je als in een tornado.

158

DEEL 2

TORENHOOG

De Insano in Brazilië is met 41 meter de hoogste waterglijbaan ter wereld. Doordat de glijbaan supersteil is roetsj je met ruim 100 kilometer per uur naar beneden.

1

3

ANGSTAANJAGEND

Bij de Leap of Faith op de Bahama’s zal je geen kick krijgen van de snelheid of van het eindeloze rondtollen.

Wel van je gezelschap onder water ... Eerst glijd je vanaf een Mayatempel naar beneden. Daarna zoef je onder water door een glazen tunnel. En wie zwemt er om je heen? Juist ja … haaien en het zijn geen kleine exemplaartjes …

zelfstandige naamwoorden soortnamen eigennamen in het enkelvoud in het meervoud

Le es ex em pl aa r

trappen van vergelijking de vergrotende trap

verkleinwoord

de stellende trap

de overtreffende trap

Ik kan lidwoorden, bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden herkennen.

les 16

6 Maak de tekst aantrekkelijker. Vervang de gekleurde woorden(groep) en(groep) door ver verwijswoorden. noniemen. Indien nodig no Als er een * staat, vervang je de woorden(groep) door synoniemen. raadpleeg je een (online)woordenboek.

In  overleed Mata Hari.  Mataa Hari we werd rdd ggefusilleerd efus ef fus usililille leer le erdd do eer door or ddee Fransen.

Fran Fr ran anse ans sen. sse n.  De Frans Fransen verdachten  Mata Hari van spionage. In die tijd bevochten tijdens Wereldoorlog. enn Frankrijk Fran Fr ankr an krijijijk kr jkk enn Duitsland Dui uits uit tsla ts land la ndd elkaar elk l aaaar titijd lkaa jden jd enss de en d EEerste erst er stee We st

De mooiste spionne

tsse offi offici cicier eren er enn w aren aar en verliefd ver erlililief ief e d opp Mata efd Mat ataa Hari.

Haririri..  De Franse Ha Fran en Duitse officieren vonden  Mata Heel wat Franse en Duitse officieren waren Hari een beeldschone ne vr vrou vrouw. o w. ou w * Mata Hari hhad ad hheel eell wa ee watt lilief liefdesaffaires efde ef desa de saffa sa ffaiririree met  de Franse en Duitse officieren. De ffa Franse inlichtingendiensten g nd ge n ie i ns nste tenn wilden te wild wi w lden ld en Mata Mat ataa Hari HHari arresteren. arrrres este es t rre ter ren. n.  Mata Hari H werd door  de Franse inlichtingsdiensten verdacht. Ma zou militairen Mata ata HHari arri zo ou de FFranse rans ran ra nnse se mi mili lilita tair ta airiren en ggeheimen ehei eh eime eim ei menn ontfutselen. me m onntf tfut ut  De militaire geheimen speelde * Mata Hari door oor aan aan * de Duitsers Duitsers.. De FFranse ran ra anns nsee re rege regering g riring ge ng bbeschuldigde e ch es chul ul  Mata Hari van verraad.  De Franse regering veroordeelde oor orde d el de elde de Mata Mat ataa Hari Hari tot tot de de doodstraf. dood do odst od dst stra tra raf.ff.. De De soldaten sold so ldat ld aten at en van de Franse regering brachten haar voor het vuurpeloton. * Mata Hari we weigerde weig eig iger ger erde rde een een blinddoek blilind l nd nddo d ek te do te dragen drag dr agen ag en en keek  de soldaten van de Franse regering glimlachend aan, mooiste outfit. ggekleed ge klee kl klee eedd in hhaar a r mo aa mooi o st oist oi stee oou uutfi tfit.tt.. tfi SSommige So mmig mm i e historici ige ig hist hhi stor st oricicicii zijn or zijn van van mening men e in ingg dat d t Mata da Ma Hari allerminst een spionne was. Volgens  deze historici was Mata Hari eeen Hari Ha e ggewone en ewon ew onne vrouw v ouw vr ouuw die di verliefd verlrlie ve rllieefd werd w op de verkeerde mannen.  De historici vonden in elk geval geen bewijs vann  Mata Hari’s sschuld. va chul chul ch u d. d Dit Ditt verhaal ver e h is wereldberoemd.  Dit verhaal werd dan ook talloze keren verfilmd.  Op die manier w wordt word wo rdt rd dt dee hherinnering erin er inne in nerr aan deze mysterieuze, mooie spionne levend gehouden. ne

1

8

15

2

9

16

3

10

17

4

11

18

5

12

19

6

13

20

7

14

21

Ik kan een (online)woordenboek gebruiken.

Ik kan synoniemen gebruiken om een tekst aantrekkelijker en duidelijker te maken.

Ik kan verwijswoorden gebruiken om een tekst aantrekkelijker te maken.

les 11 les 14 Test jezelf! les 11

Test jezelf!

159

Ik oefen extra!

Rangschik de woorden alfabetisch.

11

a

schrijven – schoppen – springen – stampen – schamen – spreken – schelden – staan

b

aarlijk griezelig – gewoon – geliefd – geheimzinnig – grof – grappig – geloofwaardig – gevaarlijk

Le es ex em pl aa r

1

2

Lees deze zinnen en vul de tabel aan.

a b c

Met welke condities moet je rekening houden om toegang te krijgen? t.

In die oorlog zijn veel soldaten gevallen, ze worden jaarlijks herdacht.

De grove opmerking werd niet gewaardeerd.

woord

3

111

a

condities

b

gevallen

c

grove

trefwoord

woordsoort zelfstandig bijvoeglijk naamwoord naamwoord werkwoor werkwoord

betekenis b

Het woord gorilla komt acht keer voor. or. Kruis is aan welke woor woord(groep)en woord(groep) je kunt gebruiken om herhaling te vermijden.

11

De gorilla is de grootste ootste van alle apen. 1 0 kg wegen! 2 Gorilla’s De gorilla kan tot 200 familiegroep leven in grotee familiegroepen van ongeveer ODhV (Q 4 manne mannelijke gorilla is tien 3 JRULOODhV (Q 4 gorilla’s. de baas van 5 de gorilla taan twee soorten gorilla’s. 6 De Er bestaan la’s leven allema gorilla’s allemaal in Afrika, maar de oort in het oosten en de andere in het ene soort westen westen.

hij

1

De gorilla

2

Gorilla’s rilla

3

gorilla’s gor

4 mannelijke gorilla 5

van de gorilla’s

6 De gorilla’s

160

DEEL 2

zij

het dier (de) dieren (het) mannetje

hen

die

4 Dit zijn antwoorden. Welke vraag stel je om het gekleurde deel als antwoord te krijgen?

112 2

a De Hongaarse journalist Laszlo Biro vond de balpen uit in 1938. b esEen robot bestaat uit vijf onderdelen: de structuur, de sensoren, de actuatoren, de processoren en de batterij.

Le es ex em pl aa r

c

Bloed kleurt rood, omdat het rode bloedlichaampjes bevat.

d

De eerste maanlanding dateert van 1969.

e

Tijdens de les techniek leerden we werken met een soldeerbout.

5

Op welke vraag geeft de alinea een antwoord?

12 12

Vanaf de zon geteld is de aard aarde de derde z dus buurplaneett en Mars de vierde. Het zijn eten! De stand van de zon naar de aarde is planeten!

150 miljoen kilomet kilometer. Van de zon naar Mars is 230 miljoen kkilometer. Als beide planeten aan zelfde kant van v de zon staan, is de afstand dezelfde dus 80 m miljoen kilometer!

Hierover bestaan verschillende hillende verhalen. De bekendste stamt uit de riddertijd.. Ridders te paard droe droegen hun zwaarden toen links en vochten hten meestal met de rechterhand. r Het was dus het handigst om je tegensta tegenstander links te passeren. Dan had je meteen vechtpositie! Jaren later veranderde de een een goede vechtp Franse nse keizer Napoleon die d gewoonte in de landen waar hij de baas was. Rech Rechts rijden was makkelijker voor koetsiers met veel paarden. Die zaten het liefst links op de bok, zodat ze de zweep in hun hu rechterhand makkelijk konden gebruiken.

Op die pplek hadden ze ook meteen beter zicht op tegenliggers van link links. In Engeland is Napoleon nooit de baas geweest.

Dus daar da rijden ze nog steeds links!

Ik oefen extra!

161

6 Lees de alineaโ s. Markeer telkens de kernzin.

FAKE NEWS

SLIJMSTRIJD

Een slijmvlies is een dunne laag cellen die slijm maakt. Dit slijm beschermt je lichaam tegen slechte sto๏ฌ en. Je slijmvlies maakt meer slijm als het een indringer, een virus, ziet en deze wil stoppen. Een loopneus eus betekent dus dat er een virus in je lichaam haam zit en dat je slijmvliezen ertegen aan an het vechten zijn. Aanvallen!

Le es ex em pl aa r

Valse berichten en misleidende informatie zijn niet nieuw. Al in de oudheid is er sprake van valse en misleidende berichtgeving.

Valse nieuwsberichten zijn ook niet voorbehouden voor sociale media: ook de klassieke media en hun sites nemen valse nieuwsberichten over. Maar sinds de opkomst van sociale media worden deze berichten eens zo snel verspreid en blijven ze langer rondzwerven.

111

7

Lees de tekst.

113 3

Voet uit balans

Als je het achteraf in slow motion bekรณkt, ziet het er verschrikkelรณk uit.

Maar al bรณ al valt een enkelverstuiking meestal nog mee. Toch geldt ook hier beter voorkomen, dan genezen.

Bรณ een verstuiking van de enkel klapt je voet om. De enkelband komt onder spanning te staan, rekt uit of scheurt. Hierbรณ ontstaan kleine eine scheurtjes in de enkelband en scheuren wat bloedvaatjes. j

Door een verkeerde de beweging kan je voet onverwachtt naar binnen of buiten omslaan. mslaan. Het is snel gebeurd. gebeur

162

Een onverwachte kuil, trap of stoeprand is al genoeg om je te ve verstappen. Wie slappee enkelbanden heeft, he bรณvoorbeeldd door een vroegere ontwrichting, g, loopt meer risico risi op een bepaalde en verstuiking. Ook bep sporten, voetbal en en, zoals volle\bal, voe basketbal, of lopen op ee een hobbelig pad verhogen het rrisico.

De s\mptomen van een verstuiking s\mpto herken Je voelt onmiddelerken je snel. s lรณk een scherpe pรณn, die na een รณk ee paar paa minuten mindert. Je enkel zal opzwellen en er kunnen blauwe plekken ontstaan door een inwendige bloeding.

Verstuik je regelmatig je enkel? Train dan goed je onderbeenspieren.

Scheurde je al eerder je enkelband, gebruik dan preventief een enkelbrace of tape. Warm ook steeds op voor je begint te sporten. Dankzรณ een goeie training en opwarming voorkom je een enkelblessure.

(OLVH 5XPPHQV SUHYHQWLH DUWV &0

a

Watt is het onderwerp onder van va deze tekst?

b

Heeft eft deze d tek tekst een tweedelige (I-M) of een driedelige (I-M-S) structuur?

c

Stel bij elk hoofdpunt een vraag waarop de alinea een antwoord geeft. Duid naast elke vr vraag aan welke zin van de alinea je het meest hielp bij het bepalen van het hoofdpunt.

DEEL 2

alinea 2

eerste / laatste zin

alinea 3

eerste / laatste zin

alinea 4

eerste / laatste zin

alinea 5

eerste / laatste zin

d

Wat doet de schrijver hier in de inleiding? Kies uit: ◯ Hij geeft zijn mening over het onderwerp. ◯ Hij vertelt waarover de tekst gaat. ◯ Hij geeft de belangrijkste informatie uit de tekst.

8 Noteer de synoniemen die in de zin passen. a

14 14

eten ≈ smullen, dineren, peuzelen, innemen, slurpen

Le es ex em pl aa r

– Als mijn opa spaghetti eet, dan verdraag ik het gesmak echt niet.

– Droom jij er ook van om eens te eten in een kasteel?

– Jij kunt blijven eten aan dat duifje.

b

maken ≈ monteren, creëren, bouwen, herstellen, scoren

chillende nde punten.

– Zondag speelde broer een goede wedstrijd en hij maakte verschillende eroewoning.

– In onze straat zijn ze begonnen met het maken van een kangoeroewoning. n.

– De loodgieter kon dat toestel niet maken. Het bleeff lekken.

9 Zoek synoniemen voor de opgegeven woorden.

114 4

Charlie en ik is een fantastische voltreffer, treffer, in één woord briljant! bril ok. Twee jongens op een e spannend avontuur. De manier Charlie en ik leest als een soort roadbook. al opbouwt, is heel knap. Do waarop Mark Lowery het verhaal Door korte gedichten van Martin tussendoor te plaatsen, krijg je inzicht in zijn gevoelswer gevoelswereld. De afwisseling met flashbacks bouwt het en steeds spannender op waarom achter het weglopen op. Dit boek is werkelijk een voltreffer. Origineel, roerend én verrassend. Ik ben er eigenlijk nog steeds een beetje ondersteboheel veel humor, ontroerend ven van. Bijna jammerr dat het niet verder ga gaat. De personages kruipen onder je huid, je gaat van ze houden, en ikk had nog wel even vverder met ze willen reizen. In één woord briljant.

Markk Lowery – Charlie en ik is gewaardeerd met de maximale ***** (uitmuntend).

Recensie van Jolien Dalenberg

a

een groot succes ucces

d

vluchten

b

boeiend oeiend

e

spijtig

c

de variatie variatie

f

rondtoeren

10 Lees Lees de tekst en no noteer de gekleurde woorden in de tabel.

116 6

Twee mannen Twe ma uit B Brussel begonnen met het bedrijfje Dog Chef. De mannen zijn koks voor honden. Ze mak maken een lekkere maaltijd klaar. Daarna bezorgen ze de maaltijd aan huis. Net zoals jje een pizza bestelt. Pizza is niet zo gezond. En de brokken voor honden vaak ook niet.

Daarom b D bestaat Dog Chef. Het bedrijf maakt gezond eten voor honden. Het baasje van de hond m mag zelf het recept kiezen.

lidwoord

bijvoeglijk naamwoord

zelfstandig naamwoord enkelvoud meervoud

verkleinwoord

Ik oefen extra!

163

Genietend lezen

1

Bekijk de cover en lees de flaptekst.

Le es ex em pl aa r

Sam komt aarzelend de zaal binnen geschuifeld. Het is behoorlijk druk en de kans dat ze me zal opmerken is kleiner dan het bestaan van een hittegolf op de Mount Everest. But shit happens, vooral to me! Sam komt mijn uimel richting uit. Ik doe alsof ik haar niet zie en fixeer mijn blik op een kruimel stgepind nd op de tafel. Het lijkt alsof ik twee paar ogen heb: een paar dat vastgepind is op die kruimel, en een ander paar dat de bolletjesjurk volgt. En die is nu vervaarlijk dichtbij. Kon ik maar toveren! Sam blijft staan. m is anders ders dan d de Mika is geïntrigeerd door zijn nieuwe klasgenote. Sam opende looks die ze anderen en dat ligt heus niet alleen aan de uiteenlopende zichzelf aanmeet. Mika probeert te achterhalen wiee Sam precies is. Het en. wordt een zoektocht die hem erg op de proeff zal stellen.

a

b c d

2

Welke themacombinatie past het best bij dit boek? jaloers zijn – school pesten – verdriet liefde – vriendschap sciencefiction – oorlog eet je nu al over hen?

Over welke personages gaat het boek? Wat weet Is Mika een jongen of een meisje? Waarom denk jee dat? andel? Waarom (niet)? (niet Zou jij dit soort boek kopen in de boekhandel?

Lees het fragment op de volgende bladzijden. adzijden. en.

a b

Wie zijn de belangrijkste personages? onages? Wat weet je over h hen? gebeuren? Bas Wat zal er, volgens jou, mett deze personages gebeu Baseer je antwoorden op de informatie uit het fragment. uze zit de ikik -persoon sam samen met S c Tijdens de middagpauze ik-persoon Sam aan de tafel. De ik-persoon voelt ordt. Waarom?? dat hij bloedrood wordt. ersoon is Sam een meid met princi d Volgens de ik-persoon principes. Zoek twee voorbeelden van die princist. pes in de tekst. oon heeft principes. prin Zo e Maar ook de ik-persoon Zoek er twee in het fragment. pes streef jij na in je leven? l L f Welke principes Leg ook uit waarom je dat doet. er de ik ik-p persoon of Sam S tij g Ben jij eerder ik-persoon tijdens de les wiskunde? Verklaar. nd jij moeilijke moeilijker dan de M h Welk vak vind Mount Everest beklimmen? Leg uit. ik-p persoon en Sam zitten zitt op school. s i De ik-persoon Wat lijkt er op jouw school? En welke verschillen zijn er? ikik-persoon soon praat tegen te zic j De ik-persoon zichzelf in dit fragment. Wanneer praat jij tegen jezelf? Noteer watt je deze ocht ochtend tegen jezelf zei. Laat je buur raden waarom dat in je hoofd omging.

3

164

JJe e weet niet precies prec hoe de personages eruitzien. Zoek foto’s van personen die de ik-persoon kun M of Sam kunnen zijn. Maak een fotocombinatie die bij het fragment zou kunnen horen. Noteer in kernwoord enkele ker kernwoorden waarom je precies die foto’s koos.

DEEL 2

Le es ex em pl aa r

4

D

e volgende ochtend end sta ik i druk tee praten met Joren en Bas as wanneer Sam de ďŹ etsenstalling alling verlaat. Ze heeft een totale otale metamormetamor fose ondergaan. Ze draagt skinny jeans, een hippe jekker, ker, moderne laarsj laarsjes. Ze heeft haar Harry y Potterbril geruild g voor een modern ern exemplaar en haar h haar zit helemaall anders.

Hoe heeft ze dat klaargespeeld? klaargespe Heeft ze dan toch magische magis krachten? Ik ben bijna ontgoocheld ntgoocheld dat ik haar vanochtend niet ben tegengekomen! b tegeng In de klas kla ruik ik dat ze veel minder rozenparfum verkwist heeft, al zal ik ook rozen vanavond langer onder de douche staan vanav dan gewoonlijk.

Voor ik het goed en wel besef, deponeert Anne-Marie DeďŹ&#x201A;o, bijgenaamd De Vlo, niet A alleen onze klassen- maar ook onze wiskundelerares, een toets voor onze neus. We hebben haar die bijnaam gegeven, omdat ze voortdurend nerveus heen en weer springt voor het bord of tussen de rijen banken. Dat wij daar bloednerveus van worden en dat haar gedoe niet echt bevorderlijk is voor onze concentratie, zal haar een zorg wezen.

De opgaven zijn aartsmoeilijk en het koud zweet breekt me uit. Ik heb me gisterenavond wel goed voorbereid, maar de Mount Everest beklimmen lijkt me nu makkelijker. Ik lees en herlees de opgaven terwijl Sam gewoon aan de slag gaat. Uiteindelijk begin ik aarzelend aan de eerste opgave. Het lijkt alsof ik helemaal geen hersens meer heb onder mijn schedelpan, alsof ze uit mijn hoofd gewaaid zijn langs het kanaal.

Genietend lezen

165

Le es ex em pl aa r Al snel kan ik het niet laten om, als De Vlo even niet kijkt, mijn ogen over Sams blad te laten dwalen. Dat werkt zeer verhelderend. Ik bid de wiskundegoden dat De Vlo niets in de gaten krijgt, en voor één keer lijken ze me gunstig gezind. Misschien krijgen ze het ook wel op hun heupen van het gedoe van De Vlo en is het hun zoete wraak om me te laten afkijken, zonder te worden betrapt.

De laatste opgave van de toets lijkt wel Chinees in plaats van wiskunde. Natuureel, lijk heeft Sam in de gaten dat ik vals speel, maar ze laat me begaan en stoot mee zelfs licht aan als ik haar oplossing fout out over-schrijf.

Op het schoolplein ga ik bij Joren en Bas staan. De moeilijke toets is uiteraard hét ét gespreksonderwerp. werp. Ik luister niet echt cht naarr wat ze zeggen en e ze gaan zo o op in hun discussie dat mijn m mening g niet eens wordt gevraagd. gevraag Ik volg stiekem doeliekem Sam, die eerst nog do loos os overr het plein slentert, maar ma dan blijft staan bij Marie, de grootste eenz eenza eenzaat van de klass en van de hele hel school.

Tot ot mijn verbazing verbazin raken ze in gesprek.

Vreemd genoeg geno lucht dat me op. Zelfs een gesprek esprek met Marie M lijk me beter dan eenlijkt zaam en alleen op het plein rond te slenteren. ’s Middags ga ik in de eetzaal op mijn vertrouwde plekje zitten en net als de vorige dag komt Sam naar me toe.

‘Mag ik?’

Ze blijft naast de tafel staan. Ik nodig haar uit om te gaan zitten. Gentleman …

Maar heeft een gentleman ook geen recht op privacy? Ik laat mijn ergernis niet zien.

Er is een groot acteur aan mij verloren gegaan.

Sam kijkt me verbaasd aan als ze merkt dat mijn broodjes niet in zilverfolie zitten, maar in een broodtrommeltje. Ik voel dat ik bloedrood word. ‘Goed voor het milieu’, stamel ik.

Sam grijnst, opent haar lunchbox en neemt een hap van een boterham met alleen maar groentjes. Die zaten er giste-

Ik laat mijn ergernis nie niet gro a zien. Er iss een groot acteur n mij verloren verlore g aan gegaan.

De schelle helle bel voor de ochtend ochtendpauze klinktt als hemelse muziek in de oren. De Vlo springt pringt naar buiten, b mijn klasgenoten stuiven en de klas ui uit. Voor ééén keer, doe ik dat niet. Sam berg bergt alles traag op, ik wacht geduldig eduldig tot ze klaar is i en slenter met haar naar buit buiten.

‘Bedankt voo ‘Bedan voor … de hulp’, fluister ik.

Immer gentleman, Imm ge toch?

Sam ha haalt de schouders op. ‘Een wederdienst voor die ketting’, antwoordt ze.

E Een grote wederdienst!

‘Ik heb jou trouwens nog niet bedankt.’

Moet dat dan?

166

DEEL 2

T

Le es ex em pl aa r Genietend lezen

167

Le es ex em pl aa r ren ook tussen. Ik neem een flinke hap van mijn broodje, met ham én kaas én mayonaise. Sam fronst het voorhoofd.

‘Lust jij geen ham of kaas?’ vraag ik aarzelend.

‘Lusten wel’, antwoordt Sam, ‘maar ik eet het niet, uit principe.’

Een meid met principes … Ik weet niet wat ik daarvan moet denken. Ik kijk haar vragend aan. ‘Al die arme varkens die dag en nacht in kleine hokken worden gehouden, met als enig doel ze zo snel mogelijk vet te mesten …’ ui‘Er zijn ook varkens die gewoon buiten lopen’, zeg ik.

‘En al die koeien’, gaat Sam am door or alsof ze me niet heeft gehoord, ord, ‘waar‘waar ar-voor alsmaar meer grasland sland nodig is en waarvoor bijgevolg lg alsmaar ar meer ongerept bos wordt dt gekapt pt en die met meetbaree hoeveelheden hun winden onmeetbare methaangas de atmosfeer er in sturen, dat d is allemaall …’

Ik knik nik heftig. ftig. ‘… slecht voor het milieu’, eu’, ben ik k haar voor.

Sam glimlacht.

Ze heeft gelijk natuurl natuurlijk, ma maar ik denk er niet aan o om alleen no nog worteaarzelend naar len en n sla te eten. Ik kijk aar mijn lekkere broodje. broo ‘Sorry hoor’, hoor zegt Sam, S die mijn aarzeling heeft he gemer gemerkt.

‘Het was w niet mijn bedoeling om je je honger te on honge ontnemen.’

‘Ik heb niet veel trek’, lieg ik.

Ik stop st mijn broodje in mijn doos.

‘I ‘Ik ook niet’, zegt Sam, die hetzelfde doet met haar boterham. ‘Ik voel me d te moe om te eten of te drinken’, wijst

168

DEEL 2

ze met een hoofdgebaar naar het flesje water, dat nog altijd onaangeroerd op de tafel staat.

‘Wat wil je, naa die toets’, ets’, zeg ik.

‘Dat is niet de reden’, n’, reageert Sam. Sam Ik kijk haar vragend nd aan, maar er komt geen en antwoord woord deze keer. aar brilletje op tafel, sluit slu de Ze legt haar gen en begint egint ze te massere masseren. ogen ‘Je hebt ebt heel …’

Ik ga a mezelf comp compleet bel belachelijk maken! ‘… opmerkelijke ogen’, hoor ik mezelf zeggen zeggen.

‘Dat zal wel’, w schuddebolt sch Sam. ‘Ze doen doe me d denken aan een blauwe oceaan met fr oceaa frisgroene eilanden.’

Dat is er D erover!

‘Nog een foutje van de natuur’, zegt Sam terwijl ze haar bril weer opzet.

‘Geen fout, maar een wonder’, kraam ik uit.

Sam haalt met een bittere trek om de mond haar schouders op.

Ik wil iets vragen, maar ze staat op en zegt dat ze dringend naar het toilet moet. In een flits is ze verdwenen.

Vreemde meid, bedenk ik. Met principes. En ik ben een idioot. V

PROJECT 1 – Pimp je leeshoek!

Uitdaging

ar

Werk met je groep een aantrekkelijke leeshoek uit. Een leeshoek bevat boeken, afbeeldingen, voorwerr. pen … die verschillende aspecten van een thema belichten. Stel daarna je leeshoek aan anderen voor.

Kw Kwal wali allit alit itei eittsei tsei eise e ise sen en le eesho esho es hoek k – Je lees eeshoeek ek stelt lt een n the hema maa sfeer feeeerr vo voll en en aan antrrek ekke ekke kelililijk jkk voor. oo or – D Dee ge g too onde mat onde ateeria iale aleen zi zijn j gev jn e arieeerd: min insst steen ns vijf fictieboekken en, n, m miins n te t ns vijijff no nonnficti fic tied edoc occu um men ente ten, n, divverse and nder eree vo er voor o we or werp r en en …

– In je j leesh eeshoek sh h laat at je eeen voor vo oorge g le ge leze e en fr frag agme ment en/ n/of off aud udio-o io-op opnam pnames es hor oren en..

Kwa alitei al e ts t ei eise ise en voorstellin ng lee ng ee esh shoe oek k – Je stel sttel e t je je leeeshoek h k aa aant ntre nt rekk kke kel elijjk vvo oor oor o.

– De pr preesssen e ta en tatie tiie van vaan de d leeessh hoeek g geeebeurt enth thou usiast.

PROJECT 1 – Pimp je leeshoek!

169

OV UR

1

Bespreek deze vragen over je leeshoek met je groep. a b c d e

Wat moet je creëren?

Voor wie moet je dit maken (doelpubliek)?

Welk thema kies je?

Aan welke criteria moet de leeshoek voldoen? n Welke ervaringen kunnen jou helpen? Maakte je al eerder zoiets? Wat liep er toen goed en wat niet?

Noteer het thema en de groepsleden.

Le es ex em pl aa r

f

1

thema

Groepsleden

1

2 3

4

OV UR

2

Gebruik de topische vragen om het thema te verkennen. en.

a b

3

5

9

12

13

Welke zaken komen bij je op als je aan het gekozen zen thema ma denkt? denkt rialen passen erbij?

Welke boeken, documenten, fragmenten en materialen

Neem de kwaliteitseisen grondig door. Ga a op zoekk naar materiaal voor je le leeshoek.

a

b c

d

Selecteer een aanbod met verschillende illendee teksttypes; minstens min vijf fi fictiefragmenten en ta bij teksttypes. minstens vijf non-fictieteksten.. Noteerr de keuzes in de tabel hema aan de bezoeker duidelijk d te maken. Kijk daarnaast ook uit Zoek voorwerpen om jullie thema s. Noteer de resultaten in de d tabel bij voorwerpen. naar tekeningen en foto’s. muzi die bij jullie thema past. Ga ook na In een fijne leeshoek iss er ietss te horen. Kies muziek voor nodig ig hebt. Noteer de d besluit welke zaken je hiervoor besluiten bij geluid. et ook ingericht worden. Hoe Ho pakken pakk jullie dat aan? Welke spullen heb je De leeshoek moet g? Schrijf ijf de afspraken op o bij aank hiervoor nodig? aankleding.

afsprakenblad

Wie zorgt hiervoor?

Ten laatste op

teksttypes

fictie

jeugdboeken jeu poëzie

non-fictie non-fic

boeken

tijdschriften (artikels …)

voorwerpen werpe

afbeeldingen foto’s

tekeningen

geluid

passende muziek als achtergrondgeluid apparaten voor geluidsfragmenten (boxje, oortjes …) snoeren, verdeelstekker …

170

DEEL 2

Oké?

9

aankleding

een doek, een tafellaken … karton om af te schermen

4 Stel de meegebrachte zaken aan de groep voor.

Vink in de tabel van opdracht 3 af wat al in orde is. Wat moet er nog gebeuren?

Geeft het materiaal een duidelijk beeld van het thema?

Is er voldoende materiaal? Welke zaken ontbreken?

Wordt het een aantrekkelijk geheel? Wat kan er beter?

Is er genoeg afwisseling?

Zal je leeshoek aan de evaluatiecriteria voldoen?

Le es ex em pl aa r

a b c d e f

OV UR

5

In de leeshoek horen ook enkele zelfgemaakte documenten.

a

b

1

5

7

9

11

Een alfabetische lijst den (de gekozen ekozen teksten, teksten de geselecgesel – Maak een alfabetische lijst met alle benodigdheden teerde voorwerpen, het audiovisueel materiaal aal …). yperend bijvoeglijk naamwoord. naamwo – Noteer naast elk element uit de lijst een typerend – Zorg voor een passende lay-out.

Voorstelling van de leeshoek orte tekst. t. In dit document docume stel je niet alleen het – Maak je leeshoek bekend in een korte en voor. r. thema, maar ook de groepsleden Gebruik de tegenwoordige tijd. rg vo Zorg voor een geschikte opmaak.

Maak je boodschap kort, duidelijk en gepast.

6 Richt de leeshoek aantrekkelijk kkelijk in met de voorwerpen, voorwerpe de teksten, de documenten …

Tip

9

– W Werk driedimensionaal. Leg zaken plat op de tafel, kleef documenten tegen de achterwand, maar zet ook boeken, voorwerpen … rechtop.

– Maak een zichtbaar onderscheid tussen fictie en non-fictie.

– Test het audiovisueel materiaal.

7

16

Straks traks stel je de leeshoek lee aan aa de klasgenoten voor.

17

Tip

6

15 15

a

Maak een spiekbriefje Maak spie spiekbriefj met kernwoorden die de belangrijkste informatie over jouw leeshoek samen samenvatten.

b

Oefen Oef de voorstelling verschillende keren in. Let op je stemgebruik (VITA) en kies voor fo formele taal. De documenten, teksten en voorwerpen uit je leeshoek vormen de rode draad van je uitleg.

8 Beoordeel met de andere groepsleden het huidige resultaat. Geef feedback. a b c

Wat is af?

Wat moet nog gebeuren?

Wat moet bijgestuurd worden?

PROJECT 1 – Pimp je leeshoek!

171

9 Stel je leeshoek voor aan de andere groepen. Verzorg je stemgebruik (VITA).

Luister actief naar de andere voorstellingen.

OV UR

6

10 Geef feedback over de prestatie van een andere groep.

15 15

18

thema leeshoek

Le es ex em pl aa r

groepsleden a

Vertel wat er volgens jou heel goed uitgewerkt is. Gebruik de ik-vorm.

b

Leg uit wat er volgens jou minder goed loopt.

c

Geef een concrete tip om dit punt te verbeteren.

d

Sluit af met een positief punt en een aanmoediging.

11 Ook jij kreeg feedback. Noteer twee complimenten menten en een aandachtpunt. aandachtpu

18

12 Beoordeel jouw prestatie ie in hett blauw. Eventuele feedback feedbac van je leerkracht noteer je in het rood.

18 8

a b c d e f g

Het thema van an onze leeshoek eeshoek is duidelijk. duidel hoek is aantrekkelijk. trekkelijk Onze leeshoek De gekozen verduidelijken het thema. ozen materialen aterialen verduidelij ekozen audiofragmenten passen pa b het thema.

De gekozen bij Dee mondelinge hoek boeit het publiek. nge voorstelling voorstelli van de h ek werd enthousiast enthousias voorgesteld. voorg De hoek De documenten zijn correct cor o opgesteld.

13 Duid Duid aan hoe je groep groe func functioneerde. in n onze g groep …

– werd erd goed afgesproken wie wat zou meebrengen.

– bracht iedereen het afgesproken materiaal tijdig mee.

– had iedereen voldoende inbreng.

– werd er naar iedereen geluisterd.

– gaf iedereen opbouwende feedback aan anderen.

–

172

DEEL 2

1 1 1 1 1 1 1

2 2 2 2 2 2 2

3 3 3 3 3 3 3

4 4 4 4 4 4 4