Inhoud Hoe werk je met Facet 6?
4
1 Droom 7 1 Wat verwacht je van de toekomst? 8 2 Hoe maakt zuster Jeanne Devos haar 10 droom waar? 3 Project Maken dromers het verschil? 16 2 Op zoek 25 1 Met welke levensbeschouwingen 26 kunnen mensen in aanraking komen als ze op zoek gaan naar zin? 2 Waar vinden mensen inspiratie om te 36 leven? 3 Hoe tonen mensen respect voor de 40 verhalen waar anderen van leven? 3 Arbeid 45 1 Waarom werken mensen? 46 2 Wat doet werk met een mens? 51 3 Welke verantwoordelijkheid nemen 56 mensen door hun werk op voor de mens, de maatschappij en God? forumgesprek Maakt schoonheid mensen gelukkiger? Verkenning Is schoonheid objectief of subjectief? Wordt in kunst het schone zichtbaar? Worden mensen gelukkiger als ze schoonheid zien of scheppen?
63
64 66 68 70
5 Tegendraads 95 1 Waar lijden mensen vandaag onder 96 onmenselijke arbeid? 2 Rerum novarum: een verschil tussen 100 papier en praktijk? 3 Wat bereikte priester Daens ondanks 104 de tegenstand? 4 Wie reageert vandaag tegen 108 onmenselijke arbeid? 6 Solidair 117 1 Waarover zet de parabel van de 118 arbeiders in de wijngaard ons aan het denken? 2 Waartoe leidt het kiezen voor 120 gerechtigheid op het werk? 3 Hoe kan een christelijke kijk op het 124 leven de arbeidswereld inspireren? 4 Hoe draagt een vrijwillige inzet bij 131 tot een solidaire wereld? 7 Scheppen 137 1 Welke vragen stellen mensen zich? 138 2 Wat kan het eerste scheppingsverhaal 140 vandaag betekenen?  
4 Kompas 75 1 bzw W elke wegwijzers ontdek je in 76 de Bergrede? 2 Wat zoeken en vinden mensen in 88 het gebed? 3 Hoe kan de Bergrede elke dag een 90 kompas zijn voor christenen?
3
Tegendraads 5 1
Waar lijden mensen vandaag onder onmenselijke arbeid?
2 Rerum novarum: een verschil tussen papier en praktijk? 3 Wat bereikte priester Daens ondanks de tegenstand? 4 Wie reageert vandaag tegen onmenselijke arbeid? 95
Waar lijden mensen vandaag onder onmenselijke arbeid?
1
LI V WA ING GE
PAY A
1
Prijsopbouw van een T-shirt
1 Winkel
2 Kledingmerk
3 Materiaal kosten
59
12
12
%
17,00
3,61
€
€
2
SH
2
IR T
3
3,40
€
4 Transport kosten
5 Tussenhandel
6 Fabriek in India
8
4
4
%
2,19
€
%
1,20
€
4 5 6 7 8
7 Kosten elektriciteit en gebouwen
8 Loon kledingarbeider
0,9
0,6
%
0,27
€
1
Hoe is de prijs van een T-shirt samengesteld?
a
Waar gaat het grootste deel van de verkoopprijs naartoe?
b
Hoe zou dat komen?
%
0,18
€
Bron: Fair Wear Foundation
96
%
1
P 9 VA R NE I EN J T- S €
%
%
1,15
€
2
Zoek uit wat in de beeldfragmenten aangeklaagd wordt.
2
Twee euro meer?
a
Wat wordt er aangeklaagd?
b
Wat gebeurde er toen de mensen info kregen?
c
Zou jij twee euro extra betalen als de arbeiders daardoor het dubbele van hun loon krijgen?
d
Wat is de bedoeling van het filmpje?
e
Wie wil dat we dit weten?
3
Weet je wie jouw kleren maakt?
a
Wat wordt er aangeklaagd?
b
Wat is de bedoeling van het filmpje?
97
4
Het leven van Dorson
a
Waar leeft Dorson?
b
Wat zijn de problemen?
c
Waarom werken ze?
d
Voor wie?
e
Hoe werken ze?
f
Probleem?
5
Goud uit Peru Kobalt uit Congo
a
Welke problemen zijn er nog?
b
Welke oplossingen worden hier voorgesteld?
98
3
Duid op de batterijen telkens aan in welke mate je akkoord gaat met de volgende uitspraken. niet akkoord
volledig akkoord
• Het is normaal dat kinderen moeten werken in ontwikkelingslanden. Op die manier kan er voor eten worden gezorgd. • Hoe mijn smartphone gemaakt wordt en wie daarvoor wordt uitgebuit, kan me niets schelen. • Het zou ook hier zo horen te zijn dat kinderen moeten werken om school en opleiding te betalen. Op die manier zouden ze beter beseffen waarom ze naar school gaan. • Het is normaal dat Amnesty International reageert tegen deze slavenarbeid.
4
Waarom weet je zo weinig over die arbeidsomstandigheden? Vink aan. PPWe weten het liever niet, want we willen gewoon genieten. PPWe kijken niet naar het nieuws. PPDe producenten hebben liever niet dat de klant het weet, de winst is belangrijker. PPWe staan er te weinig bij stil. PPOmdat we er zelf geen last van hebben.
5
Waarom kunnen we de makers van de filmpjes tegendraads noemen?
6
Samenvatting Vul aan.
Kledij, toestellen, voedsel … worden meestal gemaakt in
A W
De lonen zijn
De werkomstandigheden zijn onveilig, onhygiënisch, onmenselijk. Voorbeelden:
MAAR
NT
Reactie door onder meer
Ik kan …
PPuitleggen wat er niet menswaardig is aan het werk dat zoveel mensen doen om onze luxegoederen te produceren.
PPuitleggen waarom organisaties hier de aandacht op willen vestigen. PPverwoorden hoe organisaties als Amnesty International mensen aan het denken kunnen zetten. 99
2
Rerum novarum: een verschil tussen papier en praktijk?
Priester Daens In het verleden bestonden de wantoestanden die we zagen in de filmpjes ook in Vlaanderen. Toen waren er geen organisaties en vakbonden die de mensen probeerden te verdedigen. Ook de priesters hielden zich toen niet echt bezig met de problematiek van de arme arbeiders. Adolf Daens (1839-1907) deed dat wel. Als priester werd hij erg getroffen door de mensonwaardige omstandigheden in de textielfabrieken in Aalst, door het onrecht en het lot van de
arbeiders. Daens bokste op tegen de fabrieksdirecteuren, ook katholieken, die vooral aan winst dachten. Hij vond inspiratie in de encycliek Rerum novarum van paus Leo XIII. Hij richtte de Christelijke Volkspartij op en engageerde zich politiek. Hij vond het normaal dat hij als katholiek koos voor de armsten. Hierbij kreeg hij heel wat tegenwerking van de burgerij en van de kerkelijke overheid. Uiteindelijk mocht hij geen priester meer zijn. In 2015 herstelde aartsbisschop Leonard hem in zijn eer.
1
Markeer in de tekst drie zaken die de tijd van priester Daens typeren.
2
Wat vertelt Daens op het spreekgestoelte, volgens het beeldfragment?
a
Wat doet hij anders dan de mensen gewoon waren?
b
Welk evangelieverhaal vertelt hij?
c
Waarom vertelt hij precies dat verhaal?
d
Wat wil hij daarmee bereiken?
e
Wat bereikt hij ermee?
f
Wie blijft wel luisteren tot op het einde?
100
3
Samenvatting Wat is Rerum novarum? Vul het schema in aan de hand van wat je hoorde in het beeldfragment.
Paus Leo XIII schreef in 1891 een brief aan alle christenen.
de encycliek
RERUM NOVARUM betekent: over de nieuwe dingen
Waar gaat het over? x
Wat wil hij zeggen? • De is
x
veel belangrijker dan
Hij pleit voor vakbonden. Dat zijn
• moeten een leefbaar leven hebben, het zijn geen machines. xx
In fabrieken in plaats van
Eigenaars:
Toestand in de fabriek:
x
x
x
De gewone man:
x
REACTIE • het dringt niet zo goed door. • wil dit aanklagen bij de industriëlen in Aalst.
101
4
102
Op welke manier was priester Daens in zijn tijd tegendraads? Noteer bij elk fragment het cijfer van de tekst die erbij hoort.
Ik wil niet meer naar een parochie of school gestuurd worden, ik laat me niet meer commanderen door mijn oversten. De bisschop weet dat het fout loopt. Ik wil in Aalst blijven om te bekijken hoe ik me hier nuttig kan maken.
Die meneer Woeste schrok nogal dat ik dat artikel in de krant had gezet. Die beseft helemaal niet dat er kinderen sterven doordat hij de mensen niet genoeg betaalt. En dat noemt zichzelf dan een echte katholiek!
Ik kwam in een arbeiderswijk terecht. Die mensen hadden nog nooit een priester in hun buurt gezien. Wat een schande. Ik ben verrast door de omstandigheden waarin ze moeten leven en werken. 3
1 2
Verdorie, ze leren het nooit, een kind dat honger heeft en steelt van de dieren een dief noemen … Met of zonder priesterkleed, ik zal er blijven zijn voor mijn mensen!
4
Het is toch raar dat de paus zo’n encycliek schrijft maar dat hij me niet wil ontvangen, opdat ik zou kunnen vertellen over de armoede in ons land.
6 5
7
8
Die Nette heeft ergens wel gelijk. Ik mag nu niet opgeven, ze rekenen op mij, die mensen. Ze zouden ontgoocheld zijn dat ik ben teruggefloten. Ik moet er echt blijven zijn voor hen.
Hoe is het mogelijk dat die controle niets heeft opgeleverd? Stom dat die rijken geen woord Nederlands spreken.
Je had ze moeten zien kijken toen ik binnenging in dat café. Eerst kwam ik de opzichter tegen over wie ik hoor dat hij de meisjes lastigvalt in de fabriek. En die ouders, die trokken zich niets aan van hun gestorven dochter. Het is echt erg dat niemand er om geeft als zo’n kind niet wordt begraven.
Ik kan …
PPuitleggen wat een encycliek is. PPuitleggen wat de paus wilde meegeven in de encycliek Rerum novarum. PPde betekenis uitleggen van het evangelieverhaal dat Daens vertelt op de preekstoel. PPpriester Daens situeren in de tijd. PPuitleggen waarom Daens als christen niet anders kon dan tegendraads zijn. 103
3
Wat bereikte priester Daens ondanks de tegenstand? 1
Wat gaat er fout met de plannen van Daens als je alle fragmenten uit de film samenlegt?
2
Heb je de indruk (in de eindscene) dat Daens het opgeeft? Waarom wel/niet?
3
Bekijk de spotprenten. Wat wilde de tekenaar duidelijk maken? 1 In het begin van de twintigste eeuw verandert er op arbeidsvlak heel wat in BelgiĂŤ. In deze periode maken tekenaars in binnen- en buitenland spotprenten voor in de krant. Tekeningen zijn op dat moment het beste medium om mensen te bereiken. Door de strijd van Daens en van de werknemersbewegingen (zowel de christelijke als de socialistische) verkrijgen arbeiders steeds meer rechten.
104
2 De kinderarbeid
a
Wat zie je?
b
Waar lijkt het gebouw op?
c
Wie zie je in de mensenstroom?
d
Waar wil de tekenaar kritiek op geven?
Het onverzadiglijke monster
3 De industrie gaat voor
a
Wie zie je op de spotprent?
b
Wat komt de vrouw doen?
c
Hoe zou een christelijke of ten minste een menselijke baas hierop reageren?
De directeur: ‘De vorige maand heb je vijf volle dagen vrij gekregen om te bevallen, nou moet je alweer een dag weg om het jong onder de grond te stoppen. Zo ga ik verlies draaien hoor.’
4
a
Welke twee partijen zie je afgebeeld?
b
Hoe zien ze eruit?
c
Waar komen deze mensen over klagen?
d
Wat is er fout aan de reactie van de baas?
e
Zijn dit zaken die vandaag nog aan de orde zijn? Waarom wel/niet?
De directeur: ‘Ik lees in de krant dat jullie zoveel jutevezels in de longen krijgen. Dat moet uit zijn. Denken jullie dat de jute op mijn rug groeit?’
105
5
6
OUD EN ARM
a
Waarvoor wordt hier reclame gemaakt?
b
Waarom staat er een mannetje rechtsonder op de tekening?
c
Waarom was dit in de tijd van Daens nog helemaal niet haalbaar?
d
Past dit schema in onze werkwereld? Waarom wel/niet?
e
Wat zou jij tekenen in het laatste vakje? Onderstreep de suggesties die voor jou zouden passen.
a
Wat bedoelt de tekenaar met het verschil tussen christelijken en christenen?
b
Zou Daens gepleit hebben voor een staatspensioen? Waarom wel/niet?
‘En waarom krijgen wij nog geen staatspensioen?’ ‘Omdat er in het parlement te veel christelijken en te weinig christenen zitten.’
Even brainstormen in je klas
Wat kan een jongere doen aan slechte arbeidsomstandigheden? Bespreek het met elkaar. • Wie zal er vanaf nu op letten om een smartphone of kleren te kopen die in menswaardige omstandigheden zijn gemaakt? • Wie denkt dat hij/zij hier zal proberen op te letten zodra hij/zij zelf instaat voor de aankopen van zijn/haar gezin? • Wie denkt dat hij/zij zal meedoen met de actie die een humanitaire organisatie onderneemt? • Wie denkt dat het toch niks uithaalt, en is niet van plan om rekening te houden met mensonwaardige arbeidsomstandigheden? 106
4
Samenvatting Vul het schema aan met wat je ontdekte in de spotprenten en in de film.
Toestand eind 19de eeuw
Vandaag
Wat wordt er aangeklaagd?
Wat is er anders in België?
zieken, gepensioneerden, werklozen, pas bevallen moeders
arbeids omstandigheden
x
x
kinderen
vrouwen
Goede sociale zekerheid dankzij
situaties Waarom kunnen we niet zeggen dat het werk van Daens af is?
Ik kan …
PPaangeven wat de arbeidsomstandigheden waren in Vlaanderen in de 19de eeuw. PPuitleggen waarom het voor Daens vanzelfsprekend was om tegen deze arbeidsomstandigheden in te gaan.
PPbewijzen dat strijden tegen onrecht wel degelijk iets kan veranderen. PPmet voorbeelden aangeven wat er op arbeidsvlak veranderde sinds de 19de eeuw. PPnadenken op welke manier je als jongere kan bijdragen tot de strijd tegen onrechtvaardige arbeidsomstandigheden. 107
4
Wie reageert vandaag tegen onmenselijke arbeid? 1
Bespreek de krantenkoppen en foto’s over werkomstandigheden vandaag. 1
a
Waar gaat dit over?
b
Wie reageert tegen oneerlijke handel?
Amazombies:
onthutsend undercoververslag bij arbeiders die onze kerst cadeautjes versturen, 22 km per dag stappen, kritiek op toilet bezoek, extra uren en dagen voor laag loon
2
a
Waar gaat dit over?
b
Wie reageert ertegen?
108
3
a Waar gaat dit over? b Wie reageert ertegen?
4
a Waar gaat dit over? b Wie reageert ertegen?
109
2
Per groepje krijg je van je leerkracht een organisatie toegewezen. Aan jou om met een affiche, poster of knappe flyer aan te tonen wat deze organisatie doet, waartegen ze reageert en wat ze bereikt. Stap 1 Ga naar de website van de volgende organisatie: (Vraag de URL aan je leerkracht.) Stap 2 Zoek de info op die je nodig hebt. Verzamel die op dit werkblad. Gebruik ook de zoekfunctie op de website als je iets niet meteen vindt. 1
Wat betekent de naam van de organisatie?
2
Waar strijdt de organisatie voor, waar strijdt de organisatie tegen?
3 Haal een duidelijk voorbeeld aan van een project of van een manier om te werken aan betere arbeidsomstandigheden die je vindt op de website. Vertel hierover in drie zinnen. 4
Wat wil de organisatie volgens jou vooral bereiken?
5 Op welke manier werkt de organisatie? Geeft ze folders uit, doet ze acties, organiseert ze betogingen, steunt ze projecten, boeren of arbeiders ...? Noteer drie voorbeelden. 6
Op welke manier is een organisatie als deze tegendraads in de maatschappij?
7
Zou je zelf bij die organisatie willen werken? Waarom wel/niet?
Stap 3 Ga met de info aan de slag voor de eindopdracht. Ontwerp een flyer, poster of affiche voor de vereniging. Kies een beeld dat de tegendraadsheid goed uitbeeldt. • Leg in vijf zinnen uit wat de organisatie doet en waar ze voor staat. • Voeg toe wat je getroffen heeft en waar je bewondering voor hebt. • Ga na of deze organisatie ook tegenslagen heeft gekend. Vermeld wat ze wel bereikte. Ook dit komt op je ontwerp. 110
It always seems impossible,
until it’s done. Nelson Mandela
Wat zou jij gedaan hebben …
mocht je geboren zijn in een gezin waar je ’s middags maar een halve aardappel kon eten?
mocht je vanaf je zesde levensjaar in een fabriek moeten werken om ook een centje bij te dragen?
mocht je als meisje van twaalf aangerand worden door een opzichter in de fabriek en je moest zwijgen om niet ontslagen te worden?
mocht je geboren zijn als kind van een rijke fabrieksdirecteur en in zijn mooie fabriek kinderen zou zien werken van jouw leeftijd?
mocht je elke zondag in de kerk vooraan leeftijdsgenoten zien zitten met mooie kleren, die het Latijn van de eucharistie enigszins begrepen?
Wanneer heb je je de laatste keer geërgerd aan iets wat niet rechtvaardig was?
Wat heb je daarover gezegd? Wat heb je eraan gedaan?
Wat gebeurt er bij jou vanbinnen als je merkt dat iemand onrechtvaardig behandeld wordt?
Als jij de baas zou zijn, zou je dan rekening houden met de beperkingen van je werknemers? Waarmee wel, waarmee niet?
Voorbeelden: ziekte, niet lang kunnen werken, kleine kinderen hebben, niet fulltime kunnen werken, de taal nog niet goed spreken, nog veel moeten leren, een nieuw leven beginnen na een gevangenisstraf.
mocht de parochiepriester bij je thuis komen eten en vertellen dat je best niet in de buurt van de fabriek zou komen?
Hoe moeilijk/ makkelijk is het voor jou om in te gaan tegen de mening van de meerderheid?
Synthese
onmenselijke arbeidsomstandigheden vandaag
eind 19de eeuw
Voorbeelden:
Voorbeelden:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wie reageert? wie is tegendraads? vanuit • • • •
verontwaardiging waarden overtuiging menslievendheid
• geloof • evangelie • ...
Organisaties zoals:
Paus Leo XIII schrijft een brief:
•
• • •
Reactie van Daens: het dringt niet door en hij wil dit aanklagen bij de rijke industriëlen in Aalst. Hij pleit voor: • vakbonden • een leefbaar leven, mensen zijn geen
Resultaten voor vandaag: • goede sociale zekerheid • mensen worden aan het denken gezet over arbeidsomstandigheden elders
Resultaat van de strijd van Daens en werknemers bewegingen: • arbeiders krijgen steeds meer
113
Inzicht
Dit is een krantenartikel over Miklós Beer, een bisschop uit Hongarije. Hij verdedigt de zwaksten in zijn land en wil hen kansen geven. Dat is tegen de zin en de mening van vele Hongaren. In het artikel herken je gelijkenissen met het leven en het werk van priester Daens.
Herschrijf in groepjes van twee delen uit het artikel, alsof het zou gaan over Daens in zijn tijd. Je vindt de aanzetten in de kadertjes tussen de tekst.
‘De stem van de paus in Hongarije’: regering wil het niet, maar priester vangt vluchtelingen op
De Aalsterse priester Adolf Daens helpt arme arbeiders door hen centen te geven indien nodig, door hen moed in te spreken en door hen te verdedigen tegenover hun werkgevers. Dat valt op in een tijd waarin de fabrieksdirecteurs vooral uit zijn op veel winst.
Daens pleit voor de arbeiders in Aalst die echt in erbarmelijke omstandigheden moeten leven: ‘Mijn droom is dat …’* *gebruik volgende woorden in je antwoord: delen, rijkdom, rechtvaardig loon.
114
Bisschop vangt vluchtelingen op De Hongaarse bisschop Miklós Beer vangt vluchtelingen op in zijn bisschoppelijk paleis. Dat valt op in een land dat tegen immigratie is. Asielzoeker Sejmen al-Dauidi woont waarschijnlijk niet lang meer in het bisschoppelijk paleis. Zijn asielaanvraag is afge wezen. Bisschop Miklós Beer verwacht ieder moment een klop van de Hongaarse politie op de paleispoort om de Koer dische ingenieur op te halen. Zoals dat eerder ook gebeurde met zijn voorgangers, twee vluchtelingen uit Afrika. De agen ten kwamen in alle vroegte en voerden hen met boeien af. Tot het zover is, deelt Beer zijn paleis en zijn eettafel met Dauidi en drie andere vluchtelingen. De Koerd bekeerde zich onlangs tot het katholicisme. Beer heeft hem zelf gedoopt. De andere drie zijn moslim. Beer geeft hen onderdak om hen te helpen en om een voor beeld te stellen. ‘Mijn droom is dat iedere parochie een vluchtelingenfamilie huisvest’, zegt hij.’ Dan kan Hongarije gemakkelijk 20.000 mensen opnemen.’
Beer als antichrist Het idee van Beer is omstreden in een land waar de regering de bevolking dagelijks via reclameborden en tv-boodschappen bestookt met de gevaren die Hongarije zouden bedreigen als het land vluchtelingen zou toelaten. Daarbij wordt verwezen naar de aanslagen in West-Europa. ‘De stem van de paus in Hongarije’, zo omschrijven de Hon gaarse media de bisschop. Op Facebook krijgt Beer verwijten te verduren. De Hongaarse katholieke kerk is zeer conservatief. Ze steunt over het algemeen het regeringsbeleid. Paus Francis cus is niet bij iedereen populair. Beers collega in Szeged wijst de pauselijke uitspraken over vluchtelingen af. Sommige priesters noemen de paus openlijk een antichrist. ‘De stem van Paus Leo XIII in België’, zo zouden we Daens kunnen omschrijven. De paus schreef een encycliek met heel moderne ideeën. Hij wil vooral het volgende zeggen: Veel leidende figuren in België en in Europa wilden deze boodschap nog niet meteen au sérieux nemen.
Beer wordt gedreven door medeleven, en door het idee dat hij als christen iets moet doen. ‘Oorlog, rampen, droogte: niemand kiest de plek en situatie waar hij geboren wordt. Je kan niemand op basis van zijn herkomst wegzetten als een terrorist of net als een onschuldige mens.’ Daens wordt gedreven door medeleven en door het idee dat hij als christen iets moet doen. Wat doet hij precies? (Geef drie voorbeelden.) 115
Op de barricade voor de armsten De bisschop leeft heel eenvoudig en hulpvaardig. Hij geeft vluchtelingen onderdak. Op besneeuwde winterdagen veegt hij zelf de stoep voor zijn paleis. Zijn bisdom ligt in de straatarme provincie Nรณgrรกd, met dorpen waar bijna alleen arme Roma wonen. Hun problemen gaan hem aan het hart. Het bisdom organiseert onder meer naschoolse opvang met huiswerkhulp voor Roma-kinderen. Zo kunnen hun kansen op een diploma groter worden. In zijn preken roept Beer de kerkgangers op om de zigeuners als broeders te aanvaarden.
Priester Daens leeft eenvoudig. Hij voelt zich niet te min om binnen te gaan in de vuile huisjes van de arme gezinnen, en om hen te gaan bezoeken in hun buurt om te kijken wat hun noden zijn. In zijn preek roept Daens de rijke kerkgangers op om (twee voorbeelden):
116