Hoe maak je delicate onderwerpen bespreekbaar in je klas? Discussies over politiek en samenleving Onze samenleving staat onder spanning. in de klas en op school. Leraren en raken snel verhit en dat laat zich ook voelen laatst. Hoe moet je bijvoorbeeld directies worden voor fikse uitdagingen gep en? Of hoe geef je les over gevoelige reageren op heftige of haatdragende uitsprak rten Van Alstein, auteur van het boek thema’s in het leerplan? We vroegen het Maa de klas. Omgaan met controverse en polarisatie in
Beste Maarten, hoe is het boek ontstaan en voor wie is het vooral bestemd? Maarten: Het Vlaams Vredesinstituut voert al een aantal jaar onderzoek naar vredesopvoeding. Die term kan je natuurlijk erg breed interpreteren. Het is in de nasleep van dat onderzoek dat we besloten om meer aandacht te besteden aan conflicten die ontstaan in klassen en scholen. Ook uit onderzoek rond herinneringseducatie blijkt dat leerkrachten toch al even worstelen met deze thema’s en op zoek zijn naar oplossingen. Ze vragen zich af hoe ze hier het best mee omgaan en of er specifiek onderzoek naar gevoerd wordt.
Op welke manier kregen jullie die specifieke signalen? Maarten: Wij zitten als parlementaire instelling natuurlijk in heel wat netwerken, gaan hier en daar te velde en hebben heel wat contacten met onder andere Kazerne Dossin (red. Memoriaal, museum en documentatiecentrum over Holocaust en Mensenrechten), het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie, de onderwijskoepels en de pedagogische begeleiders. Ook op studiedagen, zoals de lerarendag in het Vlaams Parlement, komt soms heel wat ter sprake. Op die manier voel je meteen wat er leeft onder leerkrachten. Wij zijn een wetenschappelijke instelling: onze eerste reflex is het voeren van onderzoek en niet zozeer het ontwikkelen 14
van specifieke didactische lespakketten. Maar onze ambitie is wel altijd ons werk zo nauw mogelijk te laten aansluiten bij de wensen en noden van het onderwijsveld en het zo nuttig mogelijk te maken voor de praktijk.
Wat bedoel je precies met de termen controverse en polarisatie? Maarten: Als je in Van Dale kijkt, vind je twee betekenissen terug van het woord controverse. De ene verwijst naar een heftig meningsverschil tussen verschillende mensen of groepen over een gevoelig thema. Tegelijkertijd verwijst de term volgens het woordenboek ook naar dat gevoelige onderwerp zelf: thema’s die dus erg gevoelig zijn en discussies uitlokken. Bovendien houdt controverse ook steeds verband met een thema dat in de maatschappij tot discussie leidt. Polarisatie is een term die je tegenwoordig heel vaak hoort. Daar heb je ook verschillende invalshoeken. Je zou het kunnen zien als groepen die tegenover elkaar komen te staan, steeds extremere posities innemen en elkaar op een bepaald moment verwerpen. Het wij-zijgevoel evolueert naar een soort vijandigheid en er is geen ruimte meer voor een open gesprek.
Dat zijn duidelijke theoretische definities. Kan je ze ook toepassen op concrete onderwijssituaties? Maarten: Jazeker. Controverse kan ik illustreren aan de hand van twee voorbeelden. Een leerling die plots iets confron-
terends zegt over een maatschappelijk thema, en dat leidt dan tot ruzie in de klas. Denk maar aan een uitspraak naar aanleiding van een aanslag of een maatschappelijke gebeurtenis, of een statement over een andere bevolkingsgroep. De klas kan daardoor in rep en roer komen te staan. Maar het kan ook gebeuren dat je als leerkracht les geeft over een onderwerp, dat onverwacht op weerstand of discussie stuit. Ook dan krijg je te maken met controverse. In het geval van polarisatie kan het zijn dat je klas naar een extremere positie neigt. Het zou zelfs kunnen dat er op school een conflict ontstaat tussen verschillende groepen, die dan de strijd met elkaar aangaan. Zoiets kan zelfs verder leven buiten de schoolmuren. Polarisatie kan erg klein zijn en ontstaan door een specifieke uitspraak, maar kan ook grotere proporties aannemen waarbij groepen het tegen elkaar opnemen.
Niet evident om daar als directie of leerkracht mee om te gaan. Welke concrete tips heb je voor leerkrachten? Maarten: Ik zou hen aanraden een onderscheid te maken tussen verschillende scenario’s. 1. Scenario 1: Je had het niet meteen zien aankomen. Je klas ontploft. Is dit een heftige discussie of is er sprake van polarisatie? 2. Scenario 2: Je weet van een aantal onderwerpen dat ze moeilijk liggen. Toch moet je er soms over lesgeven. Denk maar aan evolutie, de Holocaust, heersende conflicten in de wereld, gender en seksualiteit. Daar kan je je op voorbereiden. Neem de tijd om je groep te leren kennen en te bepalen op welke manier je de thema’s zal aankaarten. Zorg ervoor dat je de leerstof er niet zomaar doorramt. Kan ik een stem geven aan mijn leerlingen zonder daarbij mijn eigen leerplan uit het oog te verliezen? 3. Scenario 3: Je wil het met je leerlingen heel bewust hebben over een aantal maatschappelijke en gevoelige thema’s. Je kan kijken welke werkvorm het best aansluit bij de verschillende klasgroepen. Dat kan gaan van een filosofisch gesprek tot een kunstzinnige werkvorm waarbij je werkt met beelden en foto’s. Volgens mij is het belangrijk om te werken op maat. Daarom vertrekken wij in ons boek ook niet van één specifiek model. Achteraan in het boek worden een aantal werkvormen besproken die gebaseerd zijn op verschillende scenario’s. Begin niet van een model, maar wel van een scenario, en bepaal dan pas welke werkvorm je zal gebruiken.
Leerkrachten zullen tijdens hun schoolloopbaan heel wat ervaring opdoen om specifieke situaties juist in te schatten en te bepalen hoe ze er het best op reageren. Is dat inschattingsvermogen niet erg moeilijk voor leerkrachten die net voor de klas staan? Maarten: Ik wil benadrukken dat de conflictsituaties waarover we spreken moeilijk zijn voor iedereen. Ook een ervaren leerkracht die voor een ontplofte klas staat, heeft het niet gemakkelijk. Maar ik heb in de gesprekken die ik met leerkrachten voerde ook heel wat mooie voorbeelden gehoord van hoe er vandaag met zulke situaties wordt omgegaan. We willen met het boek absoluut niet beweren dat het makkelijk is om om te gaan met controverse en polarisatie. Het is echt een uitdaging. Het gaat bovendien niet over de manier waarop één leerkracht omgaat met dit soort situaties. Het is iets dat breder in de scholen uitgedragen moet worden. Elke individuele inspanning van een leerkracht is zeer waardevol, maar hoe breder de thematiek ingebed wordt op school, hoe effectiever!
Jullie dragen jullie steentje ook bij? Maarten: Klopt. Wij geven bijvoorbeeld regelmatig lezingen op studiedagen en navormingen. We proberen onze inzichten dan op een zo interactief mogelijke manier mee te geven. 15
En hoe verloopt zo een interactieve sessie? Maarten: Dat hangt er een beetje van af. Ik baseer me meestal op een aantal cases die ik hoorde tijdens de interviews met leerkrachten bij het schrijven van het boek. Typische situaties die voorvallen in een klas. Die koppel ik dan terug naar de groep van leerkrachten die ik voor me heb zitten. Sounds familiar? Wat zijn jullie eigen ervaringen? Die input vul ik dan meestal aan met een aantal facts over wat polarisatie precies inhoudt, wat we weten over onze superdiverse samenleving, welke uitdagingen voor ons liggen of hoe een mediasamenleving precies werkt. Leerkrachten krijgen tips over hoe ze het best discussiëren met hun leerlingen, welke modellen daarvoor beschikbaar zijn en waar de grenzen liggen.
Kunnen leerkrachten de drie scenario’s van waaruit jullie vaak vertrekken ergens terugvinden? Maarten: Jazeker. We bespreken ze uitgebreid in het boek. Daarnaast bundelden we ze ook op drie verschillende fiches. Dat zijn geen echte lespakketten, maar ze zijn wél inzetbaar als basis om van te vertrekken. Modellessen bestaan echter wel en daar verwijzen we ook naar in ons boek. Onze fiches zijn eerder een manier van denken die we willen meegeven. Er bestaat immers geen allesomvattend recept dat iedere leerkracht kan inzetten.
Con crete tips:
1 Geef jezelf voldoende tijd om te groeien. Het is ook een goed idee om trajecten te ontwikkelen waarbij jonge leerkrachten begeleid worden door ervaren collega’s die hen inspiratie bieden voor hun eigen klaspraktijk. 2 Integreer dit aspect mee in lerarenopleidingen. Een aantal daarvan hebben al zulke projecten lopen. Belangrijk daarbij is dat het niet beperkt blijft tot theorie. Ook de praktijk moet belicht worden. Je moet bijvoorbeeld weten dat controverse kan voorkomen in alle leerplannen/vakken. Hoe leer je daar als leerkracht dan mee werken? 3 Ook het aanleren van gespreks- en vraagtechnieken lijkt me cruciaal. Leer open vragen stellen en goed luisteren. Pas op, er gebeuren al heel wat inspanningen op dat vlak, maar er aandacht aan blijven besteden is noodzakelijk.
16
Meer weten? Alle info is terug te vinden op www.vlaamsvredesinstituut.eu Elke school ontving ook een pakketje met de fiches en een overzichtsposter. Extra exemplaren kunnen aangevraagd worden via vredesinstituut@vlaamsparlement.be.
Omgaan met controverse en polarisatie in de klas € 19,99 180 blz. ISBN 978-94-6337-154-4 Bestel via pelckmanspro.be.
Pelckmans Pro denk verder