r u tu a n e d p o n e d e lo v in e jk li Mense Ontwikkeling en vooruitgang zijn goed! Maar we moeten ons wel bewust zijn van de gevolgen die onze groeiende wereldbevolking en toenemende voedselbehoefte hebben voor de natuur. Als we goed weten welke impact we op onze omgeving hebben, kunnen we duurzamere manieren vinden om te bouwen of aan landbouw te doen. Waar of niet waar? Waar Niet waar
Bossen worden over de hele wereld gekapt voor houtwinning.
□
□
Zelfs een klein bos kan het regen- en weerpatroon van een gebied veranderen.
□
□
Grote bossen halen zuurstof uit de lucht en produceren koolstof.
□
□
Verbind de uitheemse dieren- en plantensoorten met het gebied waarin ze voor verstoring van het ecosysteem zorgen. over de hele
Kudzu
•
• wereld
Middellandse Zeevlieg
•
• Grote Meren
Amerikaanse Verenigde
Driehoeks • mossel
• Staten
Gaat het over overbevissing, overbejaging of overbegrazing? Bijvangst
Bodemerosie Arme bodems
20
ONTBOSSING Over de hele wereld worden bossen gekapt voor houtwinning en om plaats te maken voor boerderijen, huizen en andere bouwprojecten. Daardoor ontstaan allerlei problemen, zoals een verminderde opname van regenwater en het verlies van dierenhabitats. Ook halen grote bossen veel koolstof uit de lucht en produceren ze zuurstof. Volgens wetenschappers is zo’n 15 procent van alle ongewenste broeikasgassen in de lucht te wijten aan de snelle ontbossing en het verminderde aantal bomen die de lucht filteren. Als een groot bos wordt omgehakt, verandert dat het regen- en weerpatroon van een gebied. Water dat vroeger door bomen en planten werd opgeslorpt, stroomt nu vrij over de grond, waarbij het erosie veroorzaakt en nabijgelegen rivieren vervuilt. INVASIEVE SOORTEN Veel van onze landbouwgewassen en boerderijdieren komen van elders in de wereld. Toch is het invoeren van nieuwe soorten niet zonder gevaar voor onze ecosystemen. Soms worden invasieve soorten opzettelijk in een gebied geïntroduceerd, met onbedoelde gevolgen. Zo kan je buurman wel dol zijn op zijn tamme python, maar als die ontsnapt, is dat een ramp voor de andere dieren uit de buurt. De kudzu werd in de Verenigde Staten ingevoerd als sierplant, maar ondertussen heeft hij zich in de wilde natuur verspreid en overwoekert hij andere planten en soms ook auto’s en hele gebouwen! Vaak komen invasieve soorten per ongeluk in een ander ecosysteem terecht, zoals de Middellandse Zeevlieg, die zijn larven in allerlei vruchten legt. Die vruchten werden over de hele wereld verscheept, net als de vervelende vlieg zelf, die nu overal ter wereld oogsten vernielt. Als er een nieuwe soort bijkomt, kan die invasief worden, het landschap gaan domineren of andere soorten wegconcurreren, en zo het hele ecosysteem doen instorten. Op dit moment gebeurt dat bijvoorbeeld in de Amerikaanse Grote Meren, waar invasieve soorten zoals de driehoeksmossel het ecosysteem bedreigen. OVERCONSUMPTIE Overbevissing, overbejaging en overbegrazing zetten onze ecosystemen onder grote druk. Als we onze natuurlijke rijkdommen sneller verbruiken dan de natuur ze weer kan aanvullen, raken ze uitgeput. Door zonder onderscheid tonnen vis boven te halen, ook jonge zeedieren die zich nog niet hebben kunnen voortplanten, vissen we onze oceanen leeg. Met grootschalige, industriële visnetten worden dieren gevangen die we niet eens eten, wat dan ‘bijvangst’ wordt genoemd. Ons vee graast te veel, en zonder graswortels die voor stabiliteit zorgen erodeert de bodem snel. Grote boerderijen die maar één
gewas verbouwen plegen roofbouw op de grond, die steeds armer aan voedingsstoffen wordt. Zo krijgen planten het moeilijk om te groeien en krijg je uiteindelijk een ‘dode bodem’. We hebben grootschalige landbouw, visserij en veeteelt nodig om de wereldbevolking te kunnen voeden. Maar we moeten onze natuurlijke rijkdommen verstandig gebruiken, zodat ze niet uitgeput raken. VERWOESTIJNING Droogtes of temperatuurstijgingen – zeker in combinatie met menselijke activiteiten als ontbossing, overbegrazing of uitputting van de bodem – kunnen leiden tot verwoestijning. Er ontstaan stofstormen en niets kan nog groeien op het uitgedroogde, schrale land. Zelfs de vruchtbaarste bodem kan in een woestijn veranderen. Dat hebben de Verenigde Staten in 1930 aan den lijve ondervonden toen slechte landbouwmethodes en overbegrazing aanleiding gaven tot de verschrikkelijke Dust Bowl. Het land kan zich herstellen door verstandig menselijk ingrijpen, bijvoorbeeld door afwisselend bepaalde gewassen te verbouwen, of met een beetje geluk door een nat seizoen. Maar de woestijn kan ook groter worden. De Gobiwoestijn in China groeit bijvoorbeeld ieder jaar zo’n 3400 vierkante kilometer door overbegrazing en ontbossing in de omliggende streken. De klimaatopwarming wakkert de verwoestijning overal ter wereld nog aan. VERVUILING Chemische stoffen die overmatig gebruikt of uitgestoten worden kunnen onze ecosystemen ontwrichten. Ook van het goede kan er te veel zijn. Zo hebben planten fosfor en stikstof nodig om te groeien, en dus gebruiken grootschalige boerderijen kunstmest die deze stoffen bevat. Helaas sijpelen ze bij overmatig gebruik weg in de bodem, waardoor het grondwater in het Mississippibekken vervuild geraakt is. Dat water stroomt weg naar de Golf van Mexico, waar de chemicaliën een extreme algenbloei veroorzaken die bijna alle zuurstof in het water opgebruikt. In zuurstofarm water kan niets leven, ieder jaar veroorzaakt deze vervuiling een ‘dode zone’ van 23.000 vierkante kilometer groot waarin geen zeeleven voorkomt. Giftige chemicaliën beschadigen het ecosysteem natuurlijk ook. Zo belanden er bijvoorbeeld tonnen kwik in de atmosfeer door mijnbouw en steenkoolverbranding. Als mensen aan te hoge concentraties kwik worden blootgesteld, kan dat zenuw- en nierschade veroorzaken. Bepaalde chemische stoffen in plastic en medicatie zijn ‘hormoonverstoorders’: als ze weggegooid of door het toilet gespoeld worden, besmetten ze het water en zijn ze gevaarlijk voor vissen en andere waterdieren. Licht- en geluidsvervuiling hebben ook een negatieve impact op dieren. Zo hebben babyschildpadden er onlangs een nieuw probleem bij gekregen. Al duizenden jaren lang oriënteren babyschildpadden zich op het licht van de maan om de zee te vinden als ze ’s nachts op het strand uit hun ei gekropen zijn. In veel steden wordt tijdens het schildpaddenseizoen het licht uitgedaan, maar op plekken waar dat niet gebeurt, gaan hele generaties schildpadden verloren. Geluidsvervuiling brengt dieren in de war en maakt het ze moeilijk om met elkaar te communiceren tijdens het paarseizoen. Er zijn extreme gevallen bekend van walvissen die gehoorschade opliepen door onderwaterradars zodat ze de weg door de oceaan niet meer konden vinden.
Hoe kan men verwoestijning tegengaan? Wat is de oorzaak van het toenemen in oppervlakte van de Gobiwoenstijn?
Kies het juiste antwoord. Een dode zone is een zone waar □ geen zeeleven meer voorkomt. □ men niet meer mag vissen. Blootstelling aan een te hoge concentratie kwik kan: □ gehoorschade veroorzaken. □ nierschade veroorzaken. Geluids- en lichtvervuiling heeft: □ alleen een negatieve impact tijdens het paarseizoen. □ alleen een negatieve impact op schildpadden. □ alleen een negatieve impact op schildpadden en walvissen. □ een grote impact op heel het zeeleven.
De wondere werking van Planeet Aarde Rachel Ignotofsky 128 blz.
Aardrijkskunde
21