Ημεπίδα: Η έπεςνα ηυν απσαίυν ζςζηημάηυν ύδπεςζηρ ηος Πειπαιά ζηο πλαίζιο ηυν έπγυν ηος ΜΔΣΡΟ. Μια ππώηη θεώπηζη Σα ζςζηήμαηα ύδπεςζηρ Π. Κοςηήρ και Αιμ. Μπενηεπμάσεπ–Γεπούζηρ Η πποφζηοπία ηηρ έπεςναρ (Slide 1:ειζαγυγή) Γηαρξνληθά, ζηελ πιεηνλφηεηα ησλ ζσζηηθψλ αλαζθαθψλ ζηνλ Πεηξαηά εληνπίδνληαη πεγάδηα θαη ππφγεηεο ιαμεπηέο δεμακελέο πεξηζπιινγήο φκβξησλ πδάησλ, (Slide 2: δεξαμενέρ) επί ην πιείζηνλ θσδσλφζρεκεο, επηρξηζκέλεο κε πδξαπιηθφ θνλίακα.Πεξηζζφηεξεο απφ 384 δεμακελέο θαη πεγάδηα έρνπλ βξεζεί ζηνλ Πεηξαηά έσο ζήκεξα. (Slide 3: Υάπηηρ)Δμ αηηίαο ηνπ κεγάινπ αξηζκνχ ππφγεησλ θαηαζθεπψλ, ν ηξάβσλπεξηγξάθεη ηελ Μνπληρία σο ιφθν θνίιν θαη ππφλνκν, θπζηθά αιιά θαη ηερλεηά. Σν 1819 ν πεξηεγεηήο Dodwellπαξνπζηάδεη ηελ εηθφλα ηεο Μνπληρίαο κε πιήζνο πεγαδηψλ, δεμακελψλ θαη ππφγεησλ ζαιάκσλ, ιαμεπκέλσλ ζηνλ βξάρν. Γηαπηζηψλεη κάιηζηα πσο ν κεγάινο αξηζκφο ηνπο, θαζηζηά επηθίλδπλε ηε πεξηδηάβαζε αλάκεζα ζηα αξραία εξείπηα. (Slide 4:κάηοτη+θυη. ηεπτιθέαρ) Η Αξραηνινγηθή Τπεξεζία έρεη κεξηκλήζεη γηα ηελ δηαηήξεζεππφγεησλ θαηαζθεπψλ χδξεπζεο, είηε ζε θαηάρσζε, είηε ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηονξαηψλγηα ην θνηλφ,ζε αξραηνινγηθνχο ρψξνπο, αιιά θαη ζην εζσηεξηθφ ηδησηηθψλ νηθνπέδσλ θαη νηθνδνκψλ.
1
Καηαζκεςέρ ύδπεςζηρ ζηα έπγα ηος Μεηπό (Slide 5:αεποθυηογπαθία+Γενικό-ηομέρ) Απφ ηελ έξεπλα ζηα έξγα ηεο επέθηαζεο ηνπ Μεηξφ ζηνλ Πεηξαηά εληνπίζηεθαλ ζπλνιηθά 115 θαηαζθεπέο ζρεηηδφκελεο κε ην αξραίν πδξεπηηθφ ζχζηεκα. Κλαζική πεπίοδορ: άνηληζη μέζυ θπεάηυν από ηον ςδποθόπο Σα απνηειέζκαηα ηεο αλαζθαθηθήο έξεπλαο θαηαδεηθλχνπλ ηε ζπλερή πξνζπάζεηα ησλ θαηνίθσλ,απφ ηα πξψηα έηε ιεηηνπξγίαο ηεο πφιεο,λα εμαζθαιίζνπλ ην αλαγθαίν πφζηκν λεξφ.(Slide 6:Αναπαπάζηαζη οικιών)Αξρηθά πξνζπάζεζαλ λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο πδξνδφηεζήο ηνποαπφ ηνλ ππφγεην πδξνθφξν νξίδνληα δηαλνίγνληαο πεγάδηα.(Slide 7: Ημιηελή) Σελ πξσηκφηεηα ηεο δηάλνημεο ησλ πεγαδηψλ απνδεηθλχεη ε εχξεζε 7 εκηηειψλ θξεάησλ, ηα νπνία κεηά ηελ εγθαηάιεηςή ηνπο πιεξψζεθαλ κε πιηθφ πνπ ρξνλνινγείηαη ζηα ηέιε ηνπ 5νπ θαη ζηνλ 4ν αη. π.Υ..(Φηάνοσν ζε βάθος μιζούέφς 1,30μ και έτοσν κοιλόηηηες φς παηήμαηα κάθεηης πρόζβαζης διανοιγμένες ζηα ηοιτώμαηά ηοσς.) (Slide 8: ηομέρ πηγαδιών) Δληνπίζηεθαλ ζπλνιηθά 28 ιεηηνπξγηθά πεγάδηα, απφ ηα νπνία ηα 2 είλαη νξζνγψληα θαη ηα ππφινηπα θπθιηθά, κε ηππηθή δηάκεηξν 80 εθ. ηα ηνηρψκαηά ηνπο δηακνξθψζεθαλ θνηιφηεηεο, σο παηήκαηα θάζεηεο πξφζβαζεο ζην εζσηεξηθφ ηνπο, ζε δχν αληηθξηζηέο ζεηξέο. Ο πδξνθφξνο νξίδνληαο ζήκεξα αξρίδεη λα πξνζεγγίδεηαη απφ απφιπην πςφκεηξν 3κ πάλσ απφ ην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο.(Slide 9:Φθοπέρ) Απφ ην ζπγθεθξηκέλν βάζνο παξαηεξνχληαη θζνξέο ζηα ηνηρψκαηα ηνπο ιφγσ ηεο θιέβαο πδξνθνξίαο, ελψ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο έρνπλ δηαλνηρηεί θνηιφηεηεο γηα ηελ εθηφλσζε ησλ πδάησλ θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ηεο πδξνιεςίαο ησλ θξεάησλ.Σν γεγνλφο απηφ απνδεηθλχεη φηη θαη ζηελ αξραηφηεηα ν πδξνθφξνο βξηζθφηαλ ζην ίδην πεξίπνπ επίπεδν. (Slide 10:Γιυπίκαρ-Φπέαπ 2 Μπακογιάννη) Η πιεηνςεθία ησλ πεγαδηψλ θηάλεη ζε βάζνο 15κ πεξίπνπ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, έσο πςφκεηξν 1,50κεκε2κ θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο.(Slide 11:ίσνη επγαλείυν) Υακειά, ε ιάμεπζή ηνπο είλαη ακειήο, κε αδξά ίρλε εξγαιείσλ ζηα ηνηρψκαηα, θαζψο νη θαηαζθεπαζηέο ηνπο εξγάδνληαλ πιένλ κέζα ζην λεξφ.
2
(Slide 12:ζσέδιο ηομέρ) Σν Φξέαξ 33 θαη ην Οξζνγψλην Φξέαξ 28, θηάλνπλ ζε κεγαιχηεξν βάζνο απφ φηη ηα ππφινηπα, έσο πςφκεηξν -5κ θαη -3,50κ αληίζηνηρα, θάησ απφ ην επίπεδν ηεο ζάιαζζαο, έσο βάζνο 17,50κ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο. Σν γεγνλφο απηφδείρλεη φηη δηαλνίρηεθαλ ζε επνρή μεξαζίαο, θαηά ηελ νπνία είρε εμαληιεζεί ε θιέβα πδξνθνξίαο. Γηαθαίλεηαη ε αγσληψδεο πξνζπάζεηα ησλ θαηνίθσλ λα βξνπλ λεξφ βαζχηεξα, ζε άιιε θιέβα.(Slide 13: οπθογώνιο) ην Φξέαξ 28 κάιηζηαν ππζκέλαο ηνπ δηακνξθψζεθε ζε δχν επίπεδα, κε ην λφηην κηζφ ηκήκα ηνπ λα έρεη ιαμεπηεί ρακειφηεξα. (Slide 14:ληκύθιο) ε ηνπιάρηζηνλ 5 απφ απηά βξέζεθε ζηνλ ππζκέλα ηνπο πιηθφ πνπ έπεζε κέζα θαηά ηε ιεηηνπξγία ηνπο θαη ρξνλνινγείηαη ζηα ηέιε ηνπ 5νπ θαη ζηνλ 4ν αη. π.Υ.. Σξία απφ απηά ζθξαγίζηεθαλ ηελ επνρή απηή θαη αθπξψζεθε ε ρξήζε ηνπο. (Slide 15:κάηοτη) Σα πεξηζζφηεξα θξέαηα βξίζθνληαλ αθφκα ζε ρξήζε θαηά ηελ ειιεληζηηθή επνρή. Γηαλνίρηεθαλ κάιηζηα θαη λέα ηελ πεξίνδν απηή, θαζψο ρσξνζεηνχληαη ζηελ ίδηα απιή κε ηα πξσηκφηεξα πνπ είραλ εγθαηαιεηθζεί.(Slide 16:κεπαμική-ζήκυμα-αςλόρ).13 ηνπιάρηζηνλ θξέαηα πιεξψζεθαλ κε πιηθφ απφξξηςεο θαηά ηελ εμπγίαλζε ηνπ ρψξνπ, κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηνπ χιιαην 86 π.Υ.. Πξφθεηηαη θπξίσο γηα δνκηθφ πιηθφ, θεξακίδηα, αγγεία, πήιηλα,ιίζηλα, κεηαιιηθά θαη νζηέηλα αληηθείκελα. (Slide 17:ξύλα-οπθογώνιο) Ιδηαίηεξεπεξίπησζε απνηειεί ε εχξεζε άθζνλσλ αληηθεηκέλσλ απφ μχιν θαη άιια νξγαληθά πιηθά, φπσο θαξπνί δέληξσλ, θιαδηά, δνκηθά πιηθά, ηκήκαηα επίπισλ, ζθεχε, ηξνραιίεο θιπ. (Slide 18:ηποσαλία+άγαλμα)Σα νξγαληθά πιηθά δηαηεξήζεθαλ έσο ζήκεξα ιφγσ ηνπ κηθξνθιίκαηνο ζην επίπεδν ηνπ πδξνθφξνπ νξίδνληα, κε ζηαζεξή πγξαζία θαη ζεξκνθξαζία, ζθξαγηζκέλα απφ ηελ ππθλή ιάζπε ζε αλαεξφβηεο ζπλζήθεο. ςλλογή όμβπιυν ςδάηυν ζε δεξαμενέρ (Slide 19:Αναπαπάζηαζη οικιών)πσοθαίλεηαη,ε άληιεζε λεξνχ απφ ηα πεγάδηα δελ αξθνχζε γηα ηελ πδξνδφηεζε ηεο πφιεο.Δλδερνκέλσο ν πδξνθφξνο νξίδνληαο λα κελ ήηαλ επαξθήο θαη ε ππεξάληιεζε, ίζσο ζηέξεςε ηα απνζέκαηά ηνπ ή αιινίσζε ηελ πνηφηεηά ηνπ. Οη θάηνηθνη ηεο πφιεο ινηπφλ ζηξάθεθαλ ζε άιιε κέζνδν πξνκήζεηαο λεξνχ, θαηαζθεπάδνληαο πιένλ ππφγεηεο δεμακελέο πεξηζπιινγήο ηνπ λεξνχ ηεο βξνρήο. πσο είλαη ινγηθφ θάζε ζπίηη ζα δηέζεηε ηνλ ηακηεπηήξα, ελδερνκέλσο θαη ην θξέαξ ηνπ. 3
Οη ίδηεο νη νηθίεο, ιεηηνχξγεζαλ σο ζπιιέθηεο ηνπ λεξνχ ηεο βξνρήο.(Slide20: Φπεάηια) Σα φκβξηα χδαηα πνπ έπεθηαλ απφ ηηο ζηέγεο ζηελ απιή ζπγθεληξψλνληαλ ζε νξζνγψληα ή θπθιηθά θξεάηηα, ζπρλά επηρξηζκέλα κε πδξαπιηθφ θνλίακα.Μέζσ ηεο θαζίδεζεο ησλ βαξέσλ πιηθψλ ηα χδαηα θαζαξίδνληαλ θαη απφ εθεί, κέζσ αγσγψλ δηνρεηεχνληαλζηνπο ππφγεηνπο ηακηεπηήξεο. Οξηζκέλα απφ ηα θξεάηηα ίζσο ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηελ πξνζσξηλή απνζήθεπζε ηνπ αληινχκελνπ απφ ηηο δεμακελέο λεξνχ γηα ηηο εκεξήζηεο αλάγθεο ηνπ νίθνπ. (Slide 21: κάηοτη) ηηο αλαζθαθέο ηνπ έξγνπ ηνπ Μεηξφ ζηελ πεξηνρή ηνπ Γεκνηηθνχ Θεάηξνπ, εληνπίζηεθαλ ζπλνιηθά 34 δεμακελέο λεξνχ.Η κεγάιε έθηαζε ηεο αλαζθαθήο θαη ε ηαπηφρξνλε εχξεζε κεγάινπ αξηζκνχ δεμακελψλ, επέηξεςε ηελ ηππνινγηθή ηνπο θαηάηαμε θαη ηελ παξαθνινχζεζε ηεο ρξνλνινγηθή ηνπο εμέιημεο, ζε ζρέζε κε ηελ ηζηνξηθή θαη θνηλσληθή εμέιημε ηεο πφιεο. Οη 2 είλαη κηθξέο θσληθέο ρσξίο θνλίακα, νη 5θξεαηφζρεκεο, ςειέο θαη νη 28θσδσλφζρεκεο κε πδξαπιηθφ θνλίακα ζηα ηνηρψκαηα. (Slide 22:σέδιο) Οη 2 κηθξνχ κεγέζνπο θαη θσληθνχ ζρήκαηνο,ρσξίο ιαηκφ, δεμακελέο, έρνπλ ιαμεπηεί ζηνλ βξάρν.Γελ έρνπλ επηρξηζηεί κε πδξαπιηθφ θνλίακα ζηα ηνηρψκαηα.(Slide 23:Γεξαμενή 21) Η κία απφ απηέο (ε Γεμακελή 21)έρεη χςνο 1,70κ θαη κέγηζηε δηάκεηξν 1,30κ ζηνλ ππζκέλα. ηα ηνηρψκαηά ηεο δηαζψζεθε επηρξηζκέλνο πειφο. Δληφο ηεο βξέζεθε θεξακηθή πνπ ρξνλνινγείηαη ζηα ηέιε ηνπ 5νπ αη. π.Υ.(Slide 24:Γεξαμενή 40) Η δεχηεξε (ε Γεμακελή 40) ζψδεηαη ζε χςνο 3κ θαη έρεη κέγηζηε δηάκεηξν 1,60κ ζηνλ ππζκέλα. ηα ηνηρψκαηα ηεο δηακνξθψζεθαλ παηήκαηα θάζεηεο πξφζβαζεο. (Slide 25:Γεξαμενή 40 εςπήμαηα) Λεηηνχξγεζε ζαλ απνζέηεο κε άθζνλν πιηθφ ηνπ 4νπ αη. π.Υ.Οη ζπγθεθξηκέλεο δεμακελέο βξέζεθαλ ζην φξην ησλ νηθηψλ, θνληά ζηνλ δξφκν. Γελ κπνξεί λα βεβαησζεί αλ απνηεινχλ πξψηκε κνξθή δεμακελψλ φκβξησλ πδάησλ, ή αλ είραλ δηαθνξεηηθή ρξήζε, φπσο ιφγνπ ράξε σο βφζξνη γηα ηελ θαζίδεζε ησλ αθαζάξησλ. (Slide 26:Φπεαηόζσημερ) Οη5θξεαηφζρεκεο δεμακελέο, θηάλνπλζε χςνοέσο 8,50κ θαη έρνπλ απμαλφκελε δηάκεηξν πξνο ηα θάησ, έσο1,80κ ζηνλ
ππζκέλα
ηνπο.ηα ηνηρψκαηά ηνπο δηακνξθψζεθαλ παηήκαηα θάζεηεο πξφζβαζεο, ζε δχν ζεηξέο εθηεηλφκελεο ζε φιν ην χςνο ηνπο.
4
(Slide 27:κυδυνόζσημερΓεξ. 30-23) Οη 28 θσδσλφζρεκεοδεμακελέο,έρνπλ ζάιακν ηακηεπηήξα κε κέγηζηε δηάκεηξν πνπ πνηθίιιεη απφ 3,20 έσο 6 κ., ζηηο νπνίεο νδεγεί έλα θξέαξ –ιαηκφο, κε παηήκαηα πξφζβαζεο, πνπ δελ ζπλερίδνπλ φκσο ρακειφηεξα. (Slide 28:Γεξ. 17) Καη ζηνπο δχν ηχπνπο, ζπλήζσο δηακνξθψλεηαη θπθιηθφο ιάθθνο -ακκνζπιιέθηεο ζην θέληξν ηνπ ππζκέλα ηνπο, γηα ηε ζπιινγή ησλ βαξχηεξσλ ζηνηρείσλ απφ ην λεξφ, αιιά θαη γηα ηε δηαρείξηζε ηνπ θάδνπ κε ηνλ νπνίν γηλφηαλ ε άληιεζε. Δίλαη πιένλ φιεο επηρξηζκέλεο κε πδξαπιηθφ θνλίακα, γηα λα εμαζθαιίδεηαη ε ζηεγαλφηεηα. (Slide 29: σέδια) Καζψο νη θξεαηφζρεκεοβξίζθνληαη ζπλδεδεκέλεο κε ηηο θσδσλφζρεκεο, δελ ζεσξνχληαη απφ ηνπο κειεηεηέο δεμακελέο, αιιά θξέαηα άληιεζεο. ηελ πεξίπησζε ησλ θαηαζθεπψλ ζηε πιαηεία Μπαθνγηάλλε, θαίλεηαη φηη νη θσδσλφζρεκεο έρνπλ ξήζε πξνο ηηο θξεαηφζρεκεο, γεγνλφο πνπ δείρλεη πσο νη κεγαιχηεξεο θσδσλφζρεκεοδελ θαηαζθεπάζηεθαλσο κεκνλσκέλεο. (Slide 30: σέδιο Γεξ. 6-7) Σν φηη θάπνηε νη θξεαηφζρεκεοήηαλ κάιινλ κεκνλσκέλεο θαηαζθεπέο θαηαδεηθλχεηαη απφ ηελ πεξίπησζε ηεο Γεμακελήο 6. Αξρηθά δηαλνίρηεθε ε θξεαηφζρεκε δεμακελή, ε νπνίαελδερνκέλσο ιεηηνπξγνχζε κφλε
ηεο
θαη
ζε
επφκελε
θάζε
ελζσκαηψζεθε
ζην
άθξν
ηεο
κεγαιχηεξεοθσδσλφζρεκεο Γεμακελήο 7.(Slide 31: Γεξ. 6-7) Γηαηεξήζεθε φκσο ην θάησ βαζχηεξν ηκήκα ηεο κε ηνλ ακκνζπιιέθηε, θαζψο θαη ην ζηφκην ηεο, σο θξέαξ άληιεζεο, ζε δεχηεξε ρξήζε. Αλ νη δχν θαηαζθεπέο ήηαλ ζχγρξνλεο θαη εθξεαηφζρεκεείρε θαηαζθεπαζηεί εμ αξρήο σο θξέαξ άληιεζεο ηεο θσδσλφζρεκεο, ηφηε ζα είρε δηακνξθσζεί εληαίνο ππζκέλαο, κε δηαθνξεηηθνχο κφλν ακκνζπιιέθηεο. (Slide 32: κομμένη Γεξαμενή 6-7) Πξνθχπηεη επνκέλσο ην ζπκπέξαζκα φηη νη δεμακελέο κεγαιψλνπλ ζηαδηαθά ζε κέγεζνο θαη απφ θξεαηφζρεκεο εμειίζζνληαη ζε κεγαιχηεξεο θσδσλφζρεκεο, εμαηηίαο κάιινλ ησλ κεγαιχηεξσλ αλαγθψλ ζε λεξφ.
5
(Slide 33: Γεξ. 1) πλήζσο είλαη εθηθηή ε αθξηβήο ρξνλνιφγεζε ηεο εγθαηάιεηςεο ησλ δεμακελψλ, βάζεη ηνπ πιηθνχ απφξξηςεο ζην εζσηεξηθφ ηνπο, ρσξίο λα κπνξεί λα νξηζηεί κε αθξίβεηα ε επνρή θαηαζθεπήο ηνπο.ηελ πεξίπησζε ηεο θσδσλφζρεκεο Γεμακελήο 1 φκσο, θάησ απφ ηνλ ακκνζπιιέθηε ηνπ ππζκέλα ηεο εληνπίζηεθε πξσηκφηεξν ζθξαγηζκέλν πεγάδη, ην νπνίν εκπεξηείρε θεξακηθή πνπ ρξνλνινγείηαη ζηα ηέιε ηνπ 5νπ αη. π.Υ..Ο θσδσλφζρεκνο ζάιακφο ηεο δεμακελήο δηαλνίρηεθε ζηα ηνηρψκαηα ηνπ Φξέαηνο 1Β΄, ην νπνίν εγθαηαιείθηεθε, επηρσκαηψζεθε θαη ζηε ζπλέρεηα ζθξαγίζηεθε. Σν άλσ ηκήκα ηνπ ιεηηνχξγεζε ζηε ζπλέρεηα σο ιαηκφο ηεο δεμακελήο, δηαηεξψληαο ηα αξρηθά παηήκαηα θάζεηεο πξφζβαζεο. (Slide34:
Αναπαπάζηαζη
οικιών)πσο
θαίλεηαη,
νη
θσδσλφζρεκεο
δεμακελέο θαηαζθεπάδνληαλ απφ ηε «Νηθίεην εηξήλε» θαη έπεηηα. Μεηά ηελ πξψηε θάζε ηνπ Πεινπνλλεζηαθνχ Πνιέκνπ θαηηελ εκπεηξία ηεο πνιηνξθίαο ηεο πφιεο, νη θάηνηθνη ζα κεξίκλεζαλ λα εμαζθαιίζνπλ επαξθή απνζέκαηα λεξνχ. Η θαηαζθεπή ηφζσλ πνιιψλ δεμακελψλ ζε νιφθιεξν ηνλ Πεηξαηάπξνυπνζέηεη νηθνλνκηθή επκάξεηα θαη αθκή ηεο πφιεο. Δλδερνκέλσο λα θαηαζθεπάδνληαληελ επνρή ηεο αλνηθνδφκεζεο ηεο νρχξσζεο ηνπ Πεηξαηάαπφ ηνλ Κφλσλα, εμαζθαιίδνληαοηελ απηάξθεηα ηεο πφιεο ζε λεξφ. Δλληνιζηική πεπίοδορ: επέκηαζη δεξαμενών (Slide35: Αναπαπάζηαζη οικίαρ)Καηά ηελ ειιεληζηηθή πεξίνδν άιιαμε ε δνκή ηεο θνηλσλίαο θαη κεγάισζαλ νη νηθίεο, νη νπνίεο απέθηεζαλ δηαθνξεηηθή πην ζχλζεηε κνξθή ζπγρσλεχνληαο 2έσο 4πξσηκφηεξεοηππνδάκεηεο. Πξνθεηκέλνπ λα θαιπθζνχλ νη απμεκέλεοαλάγθεο ζε λεξφ έπξεπε λα απμεζεί ε ρσξεηηθφηεηαησλ ηακηεπηήξσλ απνζήθεπζεο βξφρηλνπ λεξνχ. (Slide36: Γεξ. 1)Ήηαλ φκσο δχζθνιν λα δηεπξπλζνχλ νη θσδσλφζρεκεο δεμακελέο, αιιά θαη λα θαηαζθεπαζηνχλ πνιιέο λέεο, θαζψο ν ρψξνο ζηελ επηθάλεηα γηα επηπιένλ ζηφκηα ήηαλ πεξηνξηζκέλνο. Γηα ηελ αχμεζε ηεο ρσξεηηθφηεηαο δηαπηζηψζεθαλ πνηθίιεο επεκβάζεηο επέθηαζεο ησλ δεμακελψλ, κέζσ ηεο δηάλνημεοαδηεμφδσλζεξάγγσλζηηο ππάξρνπζεο δεμακελέο.(Slide37: Γεξ. 1)ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο δηαλνίρηεθαλ 2 ή 3 κηθξέο αδηέμνδεο ζήξαγγεο, κήθνπο 3-4κ πεξίπνπ. (Slide 38: ηπ.4-Γεξ.30) ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο δηαλνίρζεθε κία αδηέμνδε ζήξαγγα κεγάινπκήθνπο, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο ήξαγγαο 4 ζηε Γεμακελή 30, ε νπνία θηάλεη ζε κήθνο 16,30κ. 6
(Slide 39: ηπ.13-Γεξ.3) Ιδηαίηεξε είλαη ε πεξίπησζε ηεο αδηέμνδεο ήξαγγαο 13 πνπ δηαλνίρζεθε γηα ηελ αχμεζε ηεορσξεηηθφηεηαοζην ζάιακν ηεο ήδε κεγάιεο Γεμακελήο 3, κέγηζηεο δηακέηξνπ 6,14κ. Έρεη κεγάιν κέγεζνο, εθηεηλφκελε ζε κήθνο 10κ θαη κεχςνο έσο 3κ. Γηαξζξψζεθε ζε δχν ηκήκαηα, κε θξέαξ άληιεζεο λα παξεκβάιιεηαη κεηαμχ ηνπο. (Slide40: ηπ.13-θπέαηα) Γεχηεξν θξέαξ άληιεζεο δηαλνίρηεθε παξαπιεχξσο θαη ηξίην ζην πέξαο ηεο. Σα θξέαηα άληιεζεο έρνπλ ακκνζπιιέθηε θαη παηήκαηα θάζεηεο πξφζβαζεο. Η ζήξαγγα δελ έρεη επηρξηζηεί κε πδξαπιηθφ θνλίακα, φπσο ζα αλακελφηαλ. (Slide 41: ηπ.13-ηοίσορ) ε κεηαγελέζηεξε θάζε ε ζήξαγγα δηαρσξίζηεθε απφ ηε δεμακελή, αθξηβψο ζην ζεκείν ζχλδεζήο ηνπο, κε ηνίρν θξαγήο, ν νπνίνο επελδχζεθε κε πδξαπιηθφ θνλίακα. Έηζη ε αδηέμνδε ήξαγγα 13 κε ηα ηξία θξέαηα ιεηηνχξγεζε απηφλνκα σο ηακηεπηήξαο ζπιινγήο φκβξησλ πδάησλ. (Slide 42: ήπαγγερ) Πνιχ ζπρλά ζπλελψζεθαλ κε ζήξαγγεο δχν έσο θαη πέληε δεμακελέο πνπ ζε πξσηκφηεξε θάζε αλήθαλ ζε δηαθνξεηηθέο νηθίεο, απμάλνληαο αζξνηζηηθά ηελ δπλαηφηεηα απνζήθεπζεο λεξνχ. (Slide 43: Κάηοτη Μπακογιάννη) ε θάζε πδξνζχζηεκα ηα ζηφκηα ησλ πεξηζζφηεξσλ δεμακελψλ ζθξαγίζηεθαλ θαη ε άληιεζε γηλφηαλ απφ κηα κφλν δεμακελή ή θξέαξ, πνπ δελ ήηαλ απαξαίηεην λα είλαη ν βαζηθφο ηακηεπηήξαο. Πξνο ην ηέινο ηεο πεξηφδνπ ρξήζεο ηνπο, ηα ζπζηήκαηα πνπ είραλ ζπγθξνηεζεί απφ ζπλελψζεηο, απνκνλψζεθαλ πάιη κε δηαθξαγκαηηθνχο ηνίρνπο ζε κεκνλσκέλεο δεμακελέο ή ηκήκαηα ηνπ ζπζηήκαηνο, είηε ιφγσ παχζεο ηεο ρξήζεο ηνπο, είηε ιφγσ θαηάηκεζεο ηεο νηθίαο. (Slide 44: Φπέαπ 37-Γεξ.36) Σα πεγάδηα ζπλέρηδαλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη παξάιιεια θαη κάιινλ ζπκπιεξσκαηηθά, γηα ηελ άληιεζε απφ ηνλ πδξνθφξν νξίδνληα. ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ζπλδέζεθαλ κε δεμακελέο κέζσ ζεξάγγσλ, γηα ηελ ππεξρείιηζε ησλ φκβξησλ πνπ πεξίζζεπαλ απφ ηε δεμακελή. (Slide 45: Γεξ.3) ηελ πεξίπησζε ηεο Γεμακελήο 3, θαηά ηε δηάλνημε ηνπ ζαιάκνπ ηεο παξαβηάζηεθε ην Φξέαξ 3β΄,ην νπνίν πξνυπήξρε θαη ελδερνκέλσο δελ ην γλψξηδαλ νη θαηαζθεπαζηέο ηεο. Σν θξέαξ δελζθξαγίζηεθεζηνλ ππζκέλα ηεο, αθπξψλνληαο ηελ ρξήζε ηνπ. Αληηζέησο, πξνθεηκέλνπ λα κελ ππάξρεη απψιεηα ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο Γεμακελήο,ην πεγάδη εγθηβσηίζηεθε κέζα ζεθηηζηή νξζνγψληα θαηαζθεπήχςνπο 3,27κ,επελδεδπκέλε κε πδξαπιηθφ θνλίακα. ηελ θνξπθή ηεο θαηαζθεπήο αθέζεθε άλνηγκα σο δίνδνο απνξξνήο ησλ πδάησλ πνπ ππεξρείιηδαλ απ’ ηε δεμακελή.
7
(Slide 46: αποππίτειρ Γεξ.22) ην ηέινο ηεο ειιεληζηηθήο πεξηφδνπ νη πεξηζζφηεξεο
δεμακελέο
εγθαηαιείθζεθαλ.
(Slide
47:αμμοζςλλέκηερ)
ηνλ
ακκνζπιιέθηε ηνπο βξέζεθαλ αγγεία πφζεο, «κεγαξηθνίζθχθνη» θπξίσο, απφ ηελ ηειεπηαία πεξίνδν ρξήζεο ηνπο.(Slide48: αποππίτειρ Γεξ.17) Πιεξψζεθαλ, φπσο θαη ηα θξέαηα, κε πιηθφ απφξξηςεο θαηά ηελ αλνηθνδφκεζε ηεο πφιεο κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηνπ χιια ην 86 π.Υ. Ρυμαφκή πεπίοδορ: Μεηαθοπά νεπού με ςδπαγυγείο (Slide 49:Τδπαγυγείο) Καηά ηε ξσκατθή πεξίνδν, κε ηε ιεηηνπξγία ινπηξψλ θαη κε ηε θαηαζθεπή πνιπηειψλ αζηηθψλ επαχιεσλ, απμήζεθαλ ηδηαίηεξα νη αλάγθεο ζε λεξφ. Η δήηεζε θαιχθζεθε κε ηελ θαηαζθεπή ππφγεηνπ πδξαγσγείνπ, πνπ εμαζθάιηδε ζπλερψο ηξερνχκελν λεξφ, κεηαθεξφκελν απφ απφζηαζε. Σε ιεηηνπξγία πδξαγσγείνπ ζηνλ Πεηξαηά αλαθέξεη ν Βηηξνχβηνο, ν νπνίνο παξαηεξεί φκσο φηη ην λεξφ ηνπ δελ ήηαλ θαηάιιειν γηα πφζε, αιιά κφλν γηα πιχζηκν ή άιιεο ρξήζεηο, ζπκπιεξψλνληαο φηη ρξεζηκνπνηνχζαλ πεγάδηα γηα απηφ ηνλ ζθνπφ.Σν ξσκατθφ πδξαγσγείν εληνπίζηεθε γηα πξψηε θνξά ζηνλ ρψξν ηεο πιαηείαο Σεξςηζέαοην 1851 επί δεκαξρίαο Οκεξίδεθπιίηζε. ρεδηαδφηαλ κάιηζηα ε επαλαιεηηνπξγία ηνπ γηα ηελ πδξνδφηεζε ηεο ζχγρξνλεο πφιεο. Σν 1992 εληνπίζηεθε ηκήκα ηνπ, ζε κήθνο 41κ, επί ηεο νδνχ Ηξψσλ Πνιπηερλείνπ, ζηε δηαζηαχξσζε κε ηελ νδφ Μπνπκπνπιίλαο. (Slide50: Κάηοτη) ην πιαίζην ηνπ έξγνπ απνθαιχθζεθε ν αγσγφο-ζήξαγγα ηνπ ξσκατθνχ πδξαγσγείνπ ζε κήθνο 95κ, κε θνξά Β-Ν, θαηά κήθνο ηεο νδνχ Ηξψσλ Πνιπηερλείνπ. Η πνξεία ηνπ δελ είλαη επζχγξακκε, θαζψο ζε ηξεηο πεξηπηψζεηο θάκπηεηαη, αθφκα θαη ζε 90 κνίξεο ζρεδφλ, πξνθεηκέλνπ λα απνθχγεη γλσζηέο ζηνπο θαηαζθεπαζηέο ππφγεηεο θαηαζθεπέο, φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Γεμακελήο 1. Έρεη κέζν πιάηνο 0,85κ (0,79-1,12κ), κεηνχκελν πξνο ηα άλσ θαη κέζν χςνο 1,80κ (1,62-1,92κ). Ο επίπεδνο ππζκέλαο ηνπρσξίο ηάθξν ή αγσγφ, βξίζθεηαη ζε απφιπην πςφκεηξν 6κ πεξίπνπ πάλσ απφ ηελ επηθάλεηα ηεο ζάιαζζαο. (Υυόμ. +6,26έφς +5,89, ζε βάθος - 7,50μ από ηο επίπεδο ηοσ εδάθοσς)
8
(Slide 51:Φυη. Τδπαγυγείος) Η ζήξαγγα ηνπ πδξαγσγείνπ δελ είλαη επηρξηζκέλε κε πδξαπιηθφ θνλίακα, φπσο νη ζπλδεηήξηεο ζήξαγγεο ησλ δεμακελψλ θαη έηζη δηαθξίλνληαη ηα απνηππψκαηα ησλ εξγαιείσλ θαη νη θάζεηο ιάμεπζεο (βήκαηα πξνπνξείαο). Γηαθξίλεηαη επίζεο ε θνξά δηάλνημεο ηεο ζήξαγγαο,ε νπνία μεθηλνχζε απφ ην θάζε θξέαξ θαη πξνο ηηο δχν αληίζεηεο θαηεπζχλζεηο. κσο, ην ζεκείν ζπλάληεζεο δχν αληίζεησλ δηαλνίμεσλ βξίζθεηαη πην θνληά ζηε κία πιεπξά. ηα πιεπξηθά ηνηρψκαηα ςειά, δηαλνίρηεθαλ θφγρεο γηα ηελ ηνπνζέηεζε ιχρλσλ,ζε δηαζηήκαηα 1κ θαηά κέζν φξν, αιιά ζε ππθλφηεξε δηάηαμε ζηηο θακπέο ηεο ζήξαγγαο. Αλά δηαζηήκαηα 24σλ-36σλ κ. δηαλνίρηεθαλ
θξέαηα επίζθεςεο, βάζνπο -
7,00κ, κε παηήκαηα θάζεηεο πξφζβαζεο ζε φιν ην χςνο ηνπο, (Slide 52: Γεξ. 41)ή ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη πξσηκφηεξεο δεμακελέο γηα απηφ ηνλ ζθνπφ, αθπξψλνληαο ηελ αξρηθή ηνπο ιεηηνπξγία σο ηακηεπηήξεο φκβξησλ πδάησλ. ηελ πεξίπησζε ηεο Γεμακελήο 41 ε ζήξαγγα ηνπ πδξαγσγείνπ δηέξρεηαη, σο ηάθξνο δηαλνηγκέλε ζηνλ ππζκέλα ηεο. Η ιαηχπε απφ ηε δηάλνημε ηεο ζήξαγγαο ηνπ πδξαγσγείνπ ζπζζσξεχηεθε ζε πξφρεηξα θαηαζθεπαζκέλε βαζκίδα ζην εζσηεξηθφ ηεο δεμακελήο. (Slide 53: Γεξ. 7) Παξνκνίσο ζην εζσηεξηθφ ηεο Γεμακελήο 7 πνπ ιεηηνχξγεζε επίζεο σο θξέαξ επίζθεςεο, ε ιαηχπε ζπζζσξεχηεθε ζε βαζκηδσηή δηάηαμε, πξνθεηκέλνπ λα κε θξάμεη ην πέξαζκα απφ ηε Γεμακελή 7 πξνο ην πδξαγσγείν. (Slide 54: Υάπηηρ) Δίλαη άγλσζηε ε πεγή πδξνδφηεζεο ηνπ πδξαγσγείνπ.Θα κπνξνχζε λα πξνέξρεηαη απφ ηνλ Κνξπδαιιφ ή λα αθνινπζεί ηελ πνξεία ησλ Μαθξψλ Σεηρψλ, επί ησλ πεζζψλ πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ ζην βφξεην ζθέινο ηνπο θαηά ηε ξσκατθή πεξίνδν. ηελ πεξίπησζε απηή, ίζσο πδξνδνηνχληαλ απφ ηνλ Κεθηζφ ή απνηεινχζε παξαθιάδη ηνπ αδξηάλεηνπ πδξαγσγείνπ ηεο Αζήλαο.Δπίζεο είλαη άγλσζηε ε θαηάιεμή ηνπ. Ίζσο θαηέιεγε ζε θάπνην κεγάιν ηακηεπηήξα θαη λα δηαθιαδσλφηαλ πδξνδνηψληαο ζέξκεο θαη πνιπηειείο νηθίεο. (Slide 55: Φπέαηα επίζκετηρ) Σν πδξαγσγείν έπαςε λα ιεηηνπξγεί θαη εγθαηαιείθζεθε θαηά ηελ Όζηεξε Ρσκατθή πεξίνδν, φηαλ ηα θξέαηα επίζθεςεο επηρσκαηψζεθαλ. Η εγθαηάιεηςε ελφο δεκφζηνπ έξγνπ ηέηνηαο θιίκαθαο κπνξεί λα απνδνζεί κφλν ζε κεγάιεο έθηαζεο θαηαζηξνθή, θπζηθή ή αλζξσπνγελήο, φπσο είλαη ε επηδξνκή ησλ Γφηζσλ ηνπ Αιάξηρνπ ην 397 κ.Υ.(Slide 56: Βίνηεο ςδπαγυγείος) 9