Awst 2018
Yn Dros Dro Yn Diffygiol
Croeso i e-fwletin mis Awst sy’n canolbwyntio’r mis hwn ar atal hunanladdiad yn barod ar gyfer Diwrnod Atal Hunanladdiad y Byd a gynhelir bob blwyddyn ar 10 Medi. Mae atal hunanladdiad yn parhau’n her gyffredinol. Bob blwyddyn, mae hunanladdiad ymhlith y 20 prif achos o farwolaeth yn fyd-eang i bobl o bob oed. Mae’n gyfrifol am dros 800,000 o farwolaethau, sy’n cyfateb i un hunanladdiad bob 40 eiliad. Mae pob bywyd a gollir yn cynrychioli partner, plentyn, rhiant, ffrind neu gydweithiwr rhywun. Am bob hunanladdiad mae tua 135 o bobl yn dioddef galar dwys neu effeithir arnynt fel arall. Mae hyn yn gyfystyr â 108 miliwn o bobl y flwyddyn y mae ymddygiad hunanladdol yn effeithio’n enbyd arnynt. (IASP, 2018) Ceir rhagor o wybodaeth am y pwnc hwn ar wefan PHNC. Cynhaliodd y Rhwydwaith Seminar ‘Iechyd Meddwl yn y Gweithle’ yng Ngerddi Sophia a oedd yn llwyddiannus iawn. Gellir gweld yr holl gyflwyniadau a’r adroddiad gwerthuso ar ein gwefan.
@PHNetworkCymru
Rydym yn y broses o gynllunio ein Seminar nesaf i’w chynnal ar 11 Hydref 2018 yng ngogledd Cymru. Ceir manylion yn adran ‘Ar y Grawnwin’ yr e-fwletin. Cysylltwch â ni gydag unrhyw wybodaeth yr hoffech i ni ei chynnwys ar y wefan neu yn yr e-fwletin drwy gysylltu â ni yn publichealth.network@wales.nhs.uk
canolbwyntio ar Atal Hunan-Laddiad Diwrnod Atal Hunanladdiad y Byd: Beicio o amgylch y Byd
Fel rhan o Ddiwrnod Atal Hunanladdiad y Byd, mae’r Gymdeithas Ryngwladol i Atal Hunanladdi o amgylch y byd.
Y diben yw codi ymwybyddiaeth o’r risgiau o hunanladdiad a chyllido adnoddau hanfodol i gy cyfranogwyr feicio gartref, ar y ffyrdd, yn y gampfa neu fel rhan o ras Ceir rhagor o wybodaeth am y digwyddiad hwn ar wefan IASP.
Mae derbyniadau brys i’r ysbyty oherwydd alcohol yn faner goch i’
Mae cleifion sy’n cael eu derbyn i’r ysbyty mewn argyfwng am resymau sy’n gysylltiedig ag alc mewn ffordd debyg i gleifion sydd wedi hunan-niweidio, yn ôl adroddiad newydd. Canfu’r astudiaeth gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a Phrifysgolion Caerdydd ac Abertawe fod y oeddent wedi’u derbyn i’r ysbyty am resymau’n gysylltiedig ag alcohol.
Er bod cyfanswm nifer yr achosion o hunanladdiad yn uwch ymhlith dynion, roedd y cynnydd o r gwaith yn fwy ar gyfer dynion.
Roedd y risg o hunanladdiad fwyaf ymhlith cleifion a chanddynt anawsterau iechyd meddwl nodwyd yn flaenorol.
Dywedodd Dr Bethan Bowden o Iechyd Cyhoeddus Cymru: “Am y tro cyntaf rydym ni’n gwyb hunanladdiad – yn enwedig i fenywod.
iad (IASP) yn gwahodd pobl i gymryd rhan yn y digwyddiad byd-eang hwn i feicio gyda’i gilydd
ynorthwyo gweithgareddau atal hunanladdiad. Mae’n cael ei gynnal rhwng 1 ac 17 Medi a gall
’r risg o hunanladdiad – adroddiad newydd
cohol yn wynebu risg uwch o lawer o hunanladdiad - a dylent gael eu trin gan staff yr ysbyty cleifion hyn 27 gwaith yn fwy tebygol o fynd ymlaen i ladd eu hunain o gymharu â’r rhai nad
ran risg yn uwch ymhlith menywod, a oedd yn wynebu 29 gwaith mwy o risg. Roedd y risg 10
- roedd risg uwch yn gysylltiedig hefyd â chleifion heb unrhyw broblemau iechyd meddwl a
bod bod derbyniadau brys i’r ysbyty sy’n gysylltiedig ag alcohol yn gysylltiedig â risg uwch o
“Mae hyn yn bwysig oherwydd gallai cleifion, nad oes gan lawer ohonynt bryderon iechyd medd â risg uwch o hunanladdiad.
“Mae staff ysbytai mewn sefyllfa unigryw i asesu cleifion na fyddent fel arall yn dod ymlaen am nodi fel rhai sy’n hunan-niweidio: cynnal asesiad seicogymdeithasol, a’u hatgyfeirio i wasanae
“Mae’r astudiaeth hon yn dangos bod angen ystyried ymyriadau wedi’u targedau ar gyfer cleifi hunanladdiad.”
Mae’n hysbys bod y defnydd o alcohol yn gysylltiedig â risg uwch o hunanladdiad yn y dyfod alcohol.
Cyhoeddwyd yr astudiaeth yng nghyfnodolyn meddygol PLosOne ar 27 Ebrill 2018. Gwnaeth gafodd eu derbyn i’r ysbyty gyda derbyniad brys yn gysylltiedig ag alcohol, gan gynnwys meddw â defnyddio alcohol. Yn y DU, hunanladdiad yw prif achos marwolaeth gyfer dynion 20-49 oed
dwl a nodwyd yn flaenorol, fod yn cael eu trin heb archwilio materion sylfaenol yn gysylltiedig
help. Ein cyngor i glinigwyr yw y dylai’r cleifion hyn gael eu trin yn debyg i’r rhai sydd wedi’u ethau iechyd meddwl os yw’n briodol.
fion a dderbynnir i’r ysbyty gyda chyflwr sy’n gysylltiedig ag alcohol fel rhan o strategaeth atal
dol, ond dyma’r astudiaeth gyntaf i nodi’r cysylltiad â derbyniadau brys sy’n gysylltiedig ag
h ddilyn holl drigolion Cymru, rhwng 10 a 100 oed, am chwe blynedd. Edrychodd ar gleifion a wi acíwt, dibyniaeth ar alcohol, yn ogystal â chymhlethdodau iechyd corfforol sy’n gysylltiedig d a menywod 20-34 oed.
Lansio Cynllun Atal Hunanladdiad a Hunan-niwed Gogledd Cymru
Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi arwain lansiad cynllun newydd i atal hunanladdiad a hunan
Gweithiodd Iechyd Cyhoeddus Cymru, Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr (BIPBC), awdurdo cynllun gweithredu strategol, sy’n anelu at leihau hunanladdiad a hunan-niweidio dros y tair bly
Meddai’r Athro Robert Atenstaedt, Ymgynghorydd Meddygaeth Iechyd Cyhoeddus gyda Thîm I
“Arweiniodd ein tîm yr is-grŵp Grŵp Atal Hunanladdiad a Hunan-niwed Gogledd Cymru a ddatb
“Fe wnaethom gyfrannu hefyd ar y diwrnod trwy gyflwyno cynnwys y cynllun, gan helpu i hwy ysgubol gyda 80 o randdeiliaid yn mynychu.”
Nodwyd bod y cynllun yn flaenoriaeth allweddol o fewn Strategaeth Iechyd Meddwl BIPBC a g Cymru sy’n cynnwys dynion canol oes; pobl hŷn â salwch corfforol; plant a phobl ifanc sydd â ch
Mae’r camau allweddol yn y cynllun cyflawni yn cynnwys canlyniadau gwell i bobl sy’n dioddef a â phobl sydd mewn perygl o hunanladdiad neu hunan-niweidio a datblygu data ar hunanladdiad Cliciwch yma i ddarllen Cynllun Strategol Atal Hunanladdiad a Hunan-niwed Gogledd Cymru.
n-niwed yng ngogledd Cymru.
odau lleol, Heddlu Gogledd Cymru, Network Rail a grwpiau’r trydydd sector ynghyd i ddatblygu’r ynedd nesaf.
Iechyd Cyhoeddus BIPBC:
blygodd y cynllun a threfnodd y digwyddiad lansio hefyd.
yluso’r gweithdai a thrwy ddarparu cefnogaeth weinyddol. Roedd y digwyddiad yn llwyddiant
gyhoeddwyd yn ddiweddar, a bydd yn canolbwyntio ar grwpiau blaenoriaeth ar draws gogledd hefndir o fregusrwydd a phobl mewn cysylltiad â gwasanaethau iechyd meddwl.
argyfwng iechyd meddwl, hyfforddiant pellach i weithwyr proffesiynol sy’n aml yn dod i gysylltiad d a hunan-niweidio yng ngogledd Cymru.
Adolygiad thematig o farwolaethau mewn plant a phobl ifanc drwy hunanladdiad tebygol, 2013-2017 Yn 2019, bydd y Rhaglen Adolygu Marwolaethau Plant yn cyhoeddi adolygiad Thematig o farwolaethau mewn plant a phobl ifanc drwy hunanladdiad tebygol, 2013-2017. Bydd hwn yn ddiweddariad i’r Adolygiad thematig o farwolaethau plant a phobl ifanc drwy hunanladdiad tebygol, 2006-2013, a gyhoeddwyd yn 2014.
EuroHealthNet: Dulliau o atal hunanladdiad a Hybu Iechyd Meddwl Cynhaliodd EuroHealthNet Ymwelid Cyfnewid Gwledydd yn Stockholm, Sweden, yn 2017 ar y cyd â Chyngor Sir Stockholm, o dan y pwnc “Dulliau o atal hunanladdiad a Hybu Iechyd Meddwl”. Yn ystod yr Ymweliad Cyfnewid hwn, cafodd cynrychiolwyr o Wlad Belg, Gwlad Groeg, yr Eidal, Slofenia, Sweden, yr Iseldiroedd a’r Deyrnas Unedig y cyfle i drafod mentrau parhaus i gefnogi iechyd meddwl da yn Ewrop ac yn genedlaethol, ac i hwyluso cyfnewid arfer gorau a pholisïau gorau mewn perthynas â hybu iechyd meddwl, a pholisïau a gwasanaethau atal hunanladdiad ar draws gwledydd yr UE. Gellir gweld adroddiad llawn yr ymweliad, gan gynnwys y gwersi a ddysgwyd, y camau nesaf a phartneriaethau posibl drwy wefan EuroHealthNet.
Arferion Da mewn Iechyd Meddwl a Llesiant: Iechyd Meddwl yn y gwaith, mewn ysgolion, atal iselder a hunanladdiad Mae’r llyfryn hwn yn cyflwyno arferion da ar iechyd meddwl a llesiant a nodwyd ar draws yr Undeb Ewropeaidd. Tra bod llawer o sefydliadau ymchwil, canolfannau gofal, sefydliadau anllywodraethol a llywodraethau yn yr UE yn cynnal rhaglenni ac arferion sy’n canolbwyntio ar iechyd meddwl, gall fod yn anodd dod o hyd i wybodaeth amdanynt a sicrhau eu defnydd a’u lledu i leoliadau eraill. Gellir gweld yr adroddiad drwy wefan y Comisiwn Ewropeaidd. - Saesneg yn Unig -
Saesneg Yn Unig
Darn o Gerdd y Glasoed gan RP Rwy’n dod o hyd i’r braslun, “HUNANLADDIAD 15 MUNUD”. Mae’r llyfr celf du yn gorffwys yn erbyn ei gadair goch. Eto, mae fy ngheg yn ffurfio siâp A ac iâ. Yn grynedig, rwy’n ceisio rhoi’r cyfan at ei gilydd. Y priflythrennau, yn fyr ac yn uchel, sy’n cyfleu’r NAWR. Yn cadarnhau’r bwriad cryf i fawr. Y dull o ddewis bwriadol yw cyllell, wedi’i phlannu yn y frest. Inc du’n arllwys allan. Mae model bioseicogymdeithasol yn rhoi eglurhad. Nid yw’n gwneud unrhyw synnwyr yma. Ni allaf wneud y fathemateg. Ar ei ddesg, mae’r Opinel 8 yn gorwedd yn syth gyda bwriad. Mae’r rhagdybiaeth a lunnir ganddo’n ateb marwolaeth. Ni allaf ddadwneud y fformiwleiddiad. Mae’r newid patrwm yn seren sy’n mewnffrwydro. Nawr yw’r ateb i Bos bywyd a marwolaeth. Nawr, cyfeseriad sy’n cael ei rannu. Mae fy nghariad yn warchodwr. Ond marwolaeth yw’r gelyn anfarwol di-baid. Mae’n anochel yn gwahanu bywyd. Rwy’n gobeithio, fel draenen. Y papur bregus yn dal y taflwybr, am nawr.
Mae hunanladdiad yn un o brif achosion marwolaeth, yn enwedig ymhlith pobl ifanc.1 Dengys astudiaeth ddiweddar2 fod yr achosion o hunanladdiad mewn bechgyn y glasoed 15-17 oed fwy na dwywaith yr achosion o hunanladdiad ymhlith merched. Efallai y bydd dynion ifanc yn ei chael yn anodd siarad am feddyliau am ladd eu hunain, oherwydd y tabŵ a’r stigma yn ein cymdeithas.3 Gall siarad â rhywun yn empathetig am sut maent yn teimlo, ac a ydynt yn teimlo’n hunanladdol, wneud gwahaniaeth mawr.4 Gall hyd yn oed dulliau di-eiriau, fel tynnu llun, fod yn sianel gyfathrebu i berson ifanc ar adeg o argyfwng. Os bydd rhywun yn teimlo’n hunanladdol, gallant ffonio’r Samariaid i siarad ar unrhyw adeg, ar 116 123 (rhadffon) Roedd y person ifanc a dynnodd y braslun am rannu’r wybodaeth hon â chi, er mwyn sicrhau cymorth i bobl ifanc sy’n profi meddyliau a theimladau hunanladdol.
CYFEIRIADAU Iechyd Cyhoeddus Cymru. 2018. Hunanladdiad a Hunan-niweidio. Ar gael yn: http://www.wales.nhs.uk/ sitesplus/888/tudalen/65340 (Fel ar 13 Chwefror 2018). 1
Geulayov, G., Casey, D., McDonald, K. C., Foster, P., Pritchard, K., Wells, C., Clements, C., Kapur, N., Ness, J., Waters, K. a Hawton, K. 2018. Incidence of suicide, hospital-presenting non-fatal self-harm, and community-occurring non-fatal self-harm in adolescents in England (the iceberg model of self-harm): a retrospective study. The Lancet,5 (2), tt. 167-174. 2
3
Sefydliad Iechyd y Byd. 2014. Preventing Suicide. A Global Imperative. Geneva. Sefydliad Iechyd y Byd.
Dazzi, T., Gribble, R., Wessely, S. a Fear, N.T. 2014. Does asking about suicide and related behaviours induce suicidal ideation? What is the evidence? Psychological Medicine, 44 (16), tt. 3361-3363.
4
Clywed si #StayAlive Mae’r ap Stay Alive yn adnodd poced i atal hunanladdiad ar gyfer y DU, yn llawn gwybodaeth a dulliau defnyddiol i helpu person i aros yn ddiogel mewn argyfwng. Gellir ei ddefnyddio os bydd person yn cael meddyliau am hunanladdiad neu os bydd rhywun yn pryderu am berson arall a all fod yn ystyried hunanladdiad.
Y Samariad yn hyrwyddo oriau estynedig y llinell gymraeg yn Eisteddfod Genedlaethol 2018 Mae’r Samariaid yn hyrwyddo ymestyn oriau agor ei llinell gymorth Gymraeg yn yr Eisteddfod Genedlaethol eleni, wrth iddyn nhw gynyddu lefel y cymorth sydd ar gael i siaradwyr Cymraeg. O’r blaen roedd llinell gymorth Gymraeg y Samariaid ar agor 28 awr yr wythnos ond yn awr bydd ar agor 49 awr yr wythnos.
Bydd Dyfarniad newydd yr Uchel Lys ar Ddyfarniadau Hunanladdiad yn Achub Bywydau Ifanc Mae’r elusen genedlaethol PAPYRUS Atal Hunanladdiad Ymhlith Pobl Ifanc yn croesawu dyfarniad newydd y dylai’r prawf sifil (ar bwysau tebygolrwydd) gael ei ddefnyddio nawr gan grwneriaid wrth ddod i gasgliad o hunanladdiad mewn cwest yn hytrach na defnyddio’r safon droseddol (y tu hwnt i bob amheuaeth resymol).
Gallai deallusrwydd artiffisial a chofnodion iechyd electronig helpu ymdrechion i atal hunanladdiad Bob blwyddyn mae tua 800,000 o bobl ledled y byd yn cyflawni hunanladdiad, gan arwain at effaith fawr ar y teulu, y gymuned a gweithwyr iechyd proffesiynol. Fodd bynnag, mae mwyafrif y bobl sy’n cyflawni hunanladdiad yn mynd i wasanaethau heblaw am iechyd meddwl yn ystod eu blwyddyn olaf am resymau anghysylltiedig mae’n debyg. Yn awr mae ymchwil newydd wedi edrych ar ffyrdd o ddefnyddio’r wybodaeth iechyd hon i nodi’r mwyaf agored i niwed. Datgelodd y canfyddiadau, sydd newydd gael eu cyhoeddi, fod mwy nag 80 y cant o achosion o hunanladdiad a astudiwyd wedi cael o leiaf un cyswllt â’u meddyg teulu yn ystod eu blwyddyn olaf.
Dros y blynyddoedd diwethaf, mae ffocws cynyddol wedi bod ar bobl ifanc sydd ag alergenau bwyd, yn dilyn nifer o farwolaethau yn gysylltiedig â digwyddiadau alergedd bwyd. Mae gan yr Asiantaeth Safonau Bwyd (ASB) fewnwelediad sy’n awgrymu nad yw oedolion ifanc yn barod i siarad yn gyhoeddus am gael alergedd, er enghraifft, nid ydynt yn dueddol o roi gwybod am eu halergedd i fusnesau bwyd pan fyddant yn archebu tecawê neu fwyta allan. Mae’r grŵp hwn hefyd yn fwy tebygol o gymryd risgiau wrth fwyta, ac weithiau nid ydynt am gario eu Epi pen gyda nhw. Er mwyn mynd i’r afael â hyn, mae’r Asiantaeth yn lansio ymgyrch o’r enw #HawddHoli gyda’r nod o godi ymwybyddiaeth ymysg pobl ifanc (16-24 oed) o’u hawliau o ran cael gwybodaeth am alergenau pan fyddant yn bwyta allan. Mae ein hymchwil wedi dangos nad yw’r grŵp oedran hwn yn aml yn teimlo’n hyderus yn siarad am eu halergedd – rhywbeth y mae’r Asiantaeth am fynd i’r afael ag ef ac annog pobl i siarad am eu halergenau gyda’u ffrindiau a’r rheiny sy’n gweini wrth fwyta allan. Fel rhan o’r ymgyrch, a fydd yn lansio fis Medi, bydd yr ASB hefyd yn anelu at gynyddu dealltwriaeth busnesau bwyd o bwysigrwydd cydymffurfio â rheoliadau alergenau a’r manteision o ofyn am wybodaeth alergenau gan eu cwsmeriaid. Os hoffech chi gael rhagor o wybodaeth neu os gallwch chi helpu drwy rannu’r negeseuon hyn, anfonwch e-bost: caroline.kitson@food.gov.uk.
Ar Y Grawnwin
Ymgyrch Alergenau Bwyd: #HawddHoli
Gwyliwch, Gwrando A Dysgu Podlediadau Mae’n bleser gennym gyhoeddi bod gennym gyfres newydd o bodlediadau i chi wrando arnynt ar ein gwefan. Mae Rhwydwaith Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi gweithio gyda nifer o sefydliadau i gynhyrchu podlediadau sydd ar gael i’w lawrlwytho a gallwch wrando arnynt ar hyd y lle. Mae’r holl bodlediadau ar gael ar adran ‘Get Involved’ y wefan.
Youtube Iechyd Meddwl yn y Gweithle: Defnyddio Arfer Gorau - Saesneg Yn Unig -
Alcohol Plant a phobl ifanc Cymunedau addysg yr amgylchedd Gamblo rhyw digartrefedd ffordd o fyw iechyd mamau a’r newydd-anedig iechyd meddwl Clefydau anhrosglwyddadwy maeth pobl hyn iechyd y geg rhieni Pobl ag anableddau fferylliaeth gweithgaredd corfforol Polisi tlodi carcharorion ymchwil a thystiolaeth iechyd rhywiol rhywioldeb ysmygu camddefnyddio sylweddau diweithdra cyn-filwyr trais A chamdriniaeth gwaith
beth sy’n digwydd
medi
1
2
3
6
7
3
4
5
10
11
12
13
14
Lansiad ‘ENRICH’ Gogledd Cymru Canolfan Busnes Conwy
17
18
19 Iechyd Meddwl 2018: Cyflwyno’r Safbwynt Pum Mlynedd i’r Dyfodol
20
RSM Llundain
24
25
26
Mynd i’r Afael â Chamfanteisio’n Rhywiol ar Blant: Datblygu Dull Gweithredu Amlasiantaeth i Ddiogelu a Chefnogi Dioddefwyr Canol Llundain
21
Deall ac Ymateb i Ymddygiad Bwlio
Caerdydd
27 Astudiaethau Dichonoldeb ar gyfer Ymyriadau Cymhleth i Iechyd y Cyhoedd Adeilad Morgannwg Caerdydd
28 Rhyw, Celwyddau a’r Rhyngrwyd’: Cesio deall y gwahaniaeth rhwng cam-drin ar-lein ac archwilio Rhywiol Caerdydd
rhifyn nesaf Lleoedd a Mannau Iach