De esthetische ontwikkeling door Vera Bergman Inleiding Er is een onderscheid tussen ontwikkelingspsychologie en leerpsychologie: De ontwikkelingspsychologie bestudeert de veranderingen in de ontwikkeling van de mens. Die veranderingen doen zich voor als een opeenvolging van samenhangende verschijnselen die vaak in elke leeftijdsfase verschillend zijn. De ontwikkeling in de mens komt tot stand door drie factoren: groei (fysiek), rijping en leren. Rijping wordt, in tegenstelling tot leren, niet veroorzaakt door externe factoren, maar uitsluitend door het bereiken van een bepaalde ontwikkelingsfase, die min of meer met de leeftijd samenhangt. De leerpsycholoog is voornamelijk geïnteresseerd in de processen die tijdens het leren een rol spelen en de voorwaarden die eventuele leerprocessen voor- of nadelig kunnen beïnvloeden. Er zijn veel verschillende leerpsychologische theorieën, opvattingen over hoe het leerproces tot stand komt. We kennen het 'behaviourisme' (Skinner) waarbij men er van uitgaat dat leren het gevolg is van 'conditionering'. We kennen de Russische leerpsychologie (Gal'perin) waarin uitgegaan wordt van 'het handelen' als richtinggevend principe van het leren. Daarnaast het genetisch structuralisme (Piaget) die leren zien als processen van 'assimilatie en accommodatie' en de humanistische psychologie (Rogers, Maslov) die uitgaat van 'motivatie' en 'behoeften'. Het voert in dit bestek te ver om deze theorieën uitgebreid te behandelen, maar op sommige aspecten van 'leren' komen we later nog terug. Hoewel leer- en ontwikkelingspsychologie veel verschillen vertonen, zijn ze toch moeilijk los van elkaar te denken. Immers, ook de ontwikkeling wordt voor een gedeelte door leren beïnvloed en ook de leerpsycholoog zal terdege rekening moeten houden met het ontwikkelingsstadium waarin kinderen verkeren.
GENETISCH STRUCTURALISME De verschillende ontwikkelingstheorieën gaan allemaal uit van verschillende stadia die mensen doorlopen. Een uitgewerkte omschrijving van dergelijke stadia treffen we aan bij het genetisch structuralisme, waarvan Jean Piaget, met zijn theorie over de cognitieve ontwikkeling, de grondlegger is. Het genetisch structuralisme gaat ervan uit dat de mens, in interactie met de hem omringende wereld zijn eigen 'ervaringsstructuren' vormt, die richtinggevend zijn voor zijn waarneming en interpretatie van de werkelijkheid. Het vermogen tot het vormen van die ervaringsstructuren is de mens aangeboren (vandaar de term 'genetisch'). De filosoof Emanuel Kant, die wordt beschouwd als de voorloper van het genetisch structuralisme onderscheidde drie fundamenteel verschillende gebieden in de menselijke ervaring: de theoretische, de morele en de esthetische dimensie. Piaget, die zich uitdrukkelijk op Kant beriep, heeft de intellectuele ontwikkeling van het individu bestudeerd en neergelegd in zijn cognitieve psychologie. Volgelingen van Piaget hebben zich bezig gehouden met de morele ontwikkeling (Kohlberg) en met de esthetische ontwikkeling (Parsons).