Inhoud • Contents
BELANGRIK • IMPORTANT Hierdie .pdf is interaktief opgestel om navigasie daarvan te vergemaklik. Klik op die bladsy nommer in die inhoudsopgawe, op bladsy 2, om by die artikel uit te kom. Om terug te keer na die inhoudsopgawe klik op die woorde (in rooi) ‘Inhoud • Contents’. Die sleutel ‘Page Up’ of ‘Page down’ word gebruik om van een blad na ’n ander te wissel. Druk die ‘Esc’ sleutel om skerm te herset.
VOORBLAD • COVER DESEMBER/DECEMBER 2011
This is an interactive .pdf document. Click on a page number in the contents list, on page 2, to jump to that article, to return to the contents page, simply click on the words ‘Inhoud • Contents’ (in red). Use the Page Up or Page Down keys to move from page to page. Press the Esc key to reset the computer screen.
Só moet ’n mens mos ’n ekspo geniet, beduie Amelia van Zijl van Hopetown. OVK wens almal net soveel seën, vreugde en geluk toe vir Kersfees.
Artikels wat eksklusief vir OVK geskryf is, kan aan die redakteur voorgelê word. Voorkeur sal gegee word aan aktuele artikels. English material welcome.
Uitgewers • Publishers
Menings wat in artikels uitgespreek word, verteenwoordig nie noodwendig die mening van die maatskappy nie.
CHRIS JOOSTE Posbus / P.O Box 96, Ladybrand 9745,Tel: (051) 923 4500 Faks/Fax: (051) 923 4736 • Sel/Cell: 083 460 3749 e-pos/e-mail: chrisj@ovk.co.za
This is the way to enjoy an expo, says Amelia van Zijl from Hopetown. OVK wishes everybody a Christmas full of blessing, joy and happiness.
OVK Bedryf Bpk, Posbus / P.O. Box 96 Ladybrand 9745 19 Dan Pienaar Street /-straat 19, Ladybrand Redakteur • Editor
1
INHOUD • CONTENTS FROM THE WORD
3
STOP USING BANNED PESTICIDES
16
REDAKSIONEEL
4
OOILAMMERS SE GROEI BEPAAL HUL POTENSIAAL
17
BALANS DIE GEHEIM IN BOERDERY
5
EKSPO GEWILD
21
TWEESPRUIT SPORTS CLUB SHOWS HOW
9
VROUE... ASTER SÊ - KERSFEES IN DIE VRYSTAAT
21
HAELVERSEKERING: ’N BOER SE BESTE VERDEDIGING
10
PUMPKIN PIE
23
OVK NUUS... DIE MOOISTE VIR ELKEEN
11
PUIK FYNGEBAK VAN DIÉ PLAAS AF
24
GROOT BOEREDAG BY GROOTFONTEIN
12
KRY ’N ROLMODEL
26
OVK BREI OPLEIDING STEEDS UIT
12
WHAT IS IN A NAME
29
OVK OPEN SILO IN PRIESKA
12
GHOLFDAG 2011
32
BOERE MOET HELP MET OPLOSSINGS
13
AMMONIUMSULFAAT, NIE NET ’N STIKSTOF-BEMESTINGSTOF
33
CMW NUUS...
13
ACT INCREASES FARMERS’ EXPOSURE TO RISK
35
SA BRANGUS-REKORD VERBETER
15
VRAE OOR PARASIETE
37
CMW BORG SKEERPLATFORM
16
MAIZE STALK BORER CAUSES DAMAGE
38
GOEIE PRYSE VIR SIMBRAS
16
GOEIE REËNJAAR LYK MOONTLIK
40
SAVM-VEILING
16
LAE AALWURMGETALLE BEPERK SKADE
43
2
goeie Afrikaans kan deurgaan. Vrede praat van heelwees. Jesus het gekom sodat jy en alles om jou heel kan word. God word geëer, want Hy het Jesus gestuur om die moontlikheid van heel-wees (vrede) moontlik te kom maak.
FROM THE WORD
KERSVREDE... ’n Veld wat my baie interesseer, is die lewensverhale van mense. Dit is ’n bewese feit dat ons produkte van ons voorgeslagte en veral ons onmiddellike ouers is. Natuurlik het ons baie oorgeërf wat getuig van God se koninkryk wat reeds in ons lewens gekom het, maar ongelukkig is daar ook oorgeërfde donker kolle. Dikwels erf ons die stukkende manier van doen en dink oor. Hierdie dinge het dikwels as’t ware mag oor ons. Dit bly vir my ’n vreeslik versmorende ervaring om te sien hoedat mense nie kan loskom van ‘n destruktiewe lewensverhaal nie. Wat het dit alles met Kersfees te doen?
God het Jesus mens laat word sodat die glans van God se heerlikheid deur ons lewens kan skyn. Sonde is meer as vloek en te veel drink met Kersfees. Sonde gebeur wanneer jou lewe nie God se glans laat skyn nie. Dit bring my weer by die begin. Jou manier van dink en doen, jou lewensverhaal wat jou optrede bepaal, laat dit God se glans skyn? God wil hê die vrede van Kersfees (heel-wees) moet deurbreek in jou lewe.
In Lukas 2:11 & 14 lees ons dat die engele Jesus se geboorte aankondig met die volgende woorde: “Vandag is daar vir julle in die stad van Dawid die Verlosser gebore, Christus die Here!”
Miskien is jy moedeloos. Jy ervaar dalk ook dat jou stukkende lewensverhaal te sterk is vir jou. Goeie nuus is dat God jou innerlike lewensverhaal kan heel maak. Kersfees sê jy hoef nie ’n slagoffer te bly nie. Miskien sal dit buitengewone stappe van jou vra deurdat jy ’n professionele persoon sal moet gaan sien.
“Eer aan God in die hoogste hemel, en vrede op aarde vir die mense in wie Hy ’n welbehae het!” ’n Verlosser wat vrede bring! Die woord vrede is ’n vreeslik omvattende woord. In die Ou Testament is die Hebreeuse woord “shalom” so bekend dat dit amper as
3
Inhoud • Contents
Jesus het gekom om God se koninkryk te laat kom. In die groot gebed, die Onse Vader, lees ons dat God se koninkryk moet kom soos in die hemel so ook op die aarde. Jesus se koms maak dit moontlik dat ons ’n stuk hemel in ons lewens en om ons kan beleef. Alles wat stukkend is, kan heel word. Alles moet so heel word dat God daardeur geëer word.
As jy jou gebrokenheid erken, is die deurbreek van Kersvrede baie naby. God wil jou verlos. Verlossing is, soos vrede, ’n baie omvattende term. God wil jou nie net vergewe nie, maar Hy wil jou manier van dink en doen diep kom heel maak. Hy wil julle gesin heel laat wees.
jou interaksie en verhoudings met ander mense op alle vlakke, sport, jou geestelike lewe. Dit laat my dink aan ’n bekende sêding van Gary Player, sekerlik een van Suid-Afrika se grootste en bekendste sportmanne: “The more I practice, the luckier I get.”
God se grootste geskenk kan joune wees hierdie Kersfees. Gaan dink ’n paar oomblikke na oor jou lewe. Is jou lewe ’n getuienis van die heel-wees wat God in Jesus gebring het? Jy kan ’n heel mens wees, want Jesus het vrede gebring.
Hoewel oefening vir die hele spektrum van die lewe geld, wil ek konsentreer op regte, fisieke oefening en geestelike oefening.
Geseënde Kersfees. – Dr. Danie Kleynhans REDAKSIONEEL
Ek is seker enigeen wat gereeld oefen, kan daarvan getuig dat oefening ook jou daaglikse stres verminder. Wanneer ’n mens moeg is ná ’n lang dag se werk of emosioneel afgetakel is, voel jy sommer ’n nuwe mens as jy fisieke oefening gekry het. Die kop is weer skoon en die tamheid weg.
OEFENING Oefening – vir sommige is dit ’n “vloekwoord”, vir ander ’n belangrike, amper noodsaaklike deel van hul lewe. ’n Mens kry onmiddellik ’n prentjie in die geestesoog van iemand wat draf of fietsry of in die gimnasium oefen met ’n fiks en aantreklike liggaam. As jy nie van oefening hou nie, laat dit jou sommer moeg voel.
As ’n mens nie van oefen hou nie, is dit maklik om verskonings uit te dink, maar wanneer jy ophou oefen, word jy al hoe onfikser. Jou asem jaag as jy trappe klim en jy word moeg as jy vinnig stap. Dan praat ons nie eens van op jou fiets klim en ry of gaan draf nie.
Oefening hoef nie iets te wees om voor bang te wees nie en dit is nie noodwendig iets wat jou gaan moeg maak nie. Dink maar aan elke lewensituasie – jou werk,
4
Inhoud • Contents
Wanneer ’n mens oefen, word jy lekker fiks en die oefening is naderhand nie meer vir jou ’n straf nie. Jy sien uit daarna, want jou liggaam voel goed – hy het dit nodig. Dit is buitendien nie net jou liggaam wat daarby baat nie.
Skeep dit egter af en jy gaan geleidelik ál meer “verskonings” kry om nie te bid nie. Jy maak ál minder tyd vir die belangrikste gesprek van die dag en jy raak geestelik ál onfikser. Dán kos dit ook motivering en doelbewuste tydmaak om weer in oefening te kom – dikwels nog moeiliker as om weer liggaamlike fiksheid terug te kry.
Ek is seker as ’n mens eerlik is, moet jy erken dat so ’n onfikse mens nie van sy eie liggaam hou nie. Om dit te herstel, kos baie motivering – dit verg gedissiplineerde oefening om weer die vetjies af te skud. Pas nou dieselfde beginsels op jou geestelike lewe toe. ’n Christen is op sy gelukkigste wanneer hy in oefening is. Dis lekker om geestelik “fiks” te wees. Jy is in ’n daaglikse verhouding met die Here wat op verskeie maniere sigbaar is. Jy aanvaar nie net dat die natuur ná die winter ontwaak nie, want geen mens kan dit regkry nie. Jy staan in verwondering op, sien die son opkom en hoor die voëls wat met oorgawe dankie sê vir ’n nuwe dag.
Die resultaat bly dieselfde. Om met oefening liggaamlik en geestelik fiks te wees, gee ’n mens geesdrif vir die lewe. Jy sien kans vir enige opdraand – vir emosionele of geestelike hindernisse waarmee jy te doen kry. Hoe meer jy “oefen”, hoe makliker kry jy dit reg. Dan kan jy wat Gary Player sê uitbrei na: “The more I practice, the closer to heaven I get.”
Presies dieselfde beginsel geld as wanneer ’n mens jou liggaam fiks hou met oefening. Die groot verskil is dat geestelike oefening jou nie liggaamlik moeg maak nie. Pleks daarvan om saam met jou vriende op die fiets te klim of in die gimnasium te oefen, gaan “oefen” jy in die kerk in die kring van geloofsvriende.
– CHRIS
Ná sewentien jaar van ontwikkeling, seleksie en teling is sy skaapkudde nou op ’n punt van optimale produksie, waar die eienskappe vir winsgewendheid in balans is. As hy sekere eienskappe verder probeer verbeter, kan dit ander eienskappe benadeel, sê een van die bekendste telers in OVK se gebied.
Net soos met die gimnasium se verskeidenheid oefenapparate is daar verskeie “apparate” in die kerk waarmee jy kan “fiks” raak, maar een van die belangrikste is gebed – jou “gesprek” met jou Vader. En weer eens – dit maak jou nie eens liggaamlik moeg nie. Daarby kan jy dit enige plek beoefen.
Syfers het hom nog altyd laat presteer – om die beste uit teling te haal wat hy moontlik kon. Hoewel hy geslaagde
5
Inhoud • Contents
BALANS DIE GEHEIM IN BOERDERY
moet veral op die oë en ore velpigment hê, moet ’n nievetstert hê wat nie afgesny hoef te word nie, moet neig na poenskop en moet ’n sterk tropinstink hê.
stoeterye van verskeie skaaprasse gehad het, het hy gefrustreerd geraak met die rigiditeit van die stoetbedryf. Clynton Collett van die plaas La Rochelle, Bethulie, het oor verskeie dekades baie sukses gehad met stoeterye van verskillende rasse soos SA Vleismerino’s, Dorpers en Afrino’s. Hy sê hy het in dié tyd al hoe meer besef die kuddebedryf, wat die hartklop van enige ras is, is nie die fokuspunt van die stoettelers nie en kry dus nie die aandag met seleksie wat dit verdien nie.
Dit is nie bladsye vol eienskappe nie, maar alles van ekonomiese belang. Al hierdie eienskappe spaar geld, want dit bespaar arbeid en maak bestuur makliker.
Omdat hy so streng op rekordhouding vir winsgewendheid is, het hy in 1994 met die ontwikkeling van die Meatmaster-ras begin. Hy wou ’n skaap teel waarmee hy so winsgewend as moontlik op sy plaas kon boer – dus ’n ras wat met so min as moontlik koste aangepas is. Dit moes ’n dier wees wat koue kan hanteer, maklik bestuur en nie geld kos nie en waarvan die eienskappe van produksie vir winsgewendheid in balans is. Terselfdertyd moet die skaap aan die slagbedryf se graderingvereistes voldoen.
Die ras is dus gegrond op die beginsel van winsgewendheid en aanpasbaarheid. Prestasies in die skouring speel nie ’n rol nie, maar mooi, winsgewende skape kan ook geteel word. Met hierdie beginsels as grondslag het die Meatmasterras so gevorder dat Clynton van 2000 af kruisteling gestaak en op die suiwerheid van die ras gekonsentreer het. Die Meatmasters op La Rochelle is nou al vyf geslagte en meer lank suiwer geteel met eienskappe wat in die ras vasgelê is. Basterkrag speel nie meer ’n rol nie.
Om rasstandaarde en seleksiedoelwitte vas te stel, is eenvoudig: sorg net dat koste so laag as moontlik gehou word en kry inkomste so hoog as moontlik. Dit konsentreer net op ekonomiese eienskappe. Dit bepaal bloot die ras moet ’n funksioneel doeltreffende bouvorm hê, dit moet nie nodig wees om die skape te skeer nie, hulle
6
Inhoud • Contents
Om te verseker dat aan dié vereistes voldoen word en inkomste so hoog as moontlik te kry, is prestasietoetsing en rekordhouding verpligtend. Die totale hoeveelheid vleis per ooi word oor haar leeftyd gemeet en daarvolgens geselekteer. Uit dié besluit ten opsigte van teelbeginsels pleks van rasstandaarde het die Meatmasterras ontstaan uit Damarakruisings, (wat die meeste van die eienskappe het wat vereis word), met ander rasse, maar meestal Dorpers.
Toe hy en ander telers die Meatmaster-stoetbedryf begin het, was dit nie nodig om ’n mark te soek nie. Dit het reeds bestaan as gevolg van die feit dat die kuddebedryf eers gevestig is, waarna die beste genetika uit die kudde gebruik is om die stoetbedryf te vestig.
omstandighede by die Noord-Kaapse veldramklub by Griekwastad geloop het, die ander rasse met groei uitgestof het. Clynton glo die belangrikste nou op die toekomspad van die Meatmaster-ras, is om nie ’n dier te teel wat te hoog produseer nie. Dan sal die balans versteur wees.
Die sukses van die teelbeleid is daarin te sien dat ramme op sy produksieveiling gesog was. Die hoogste pryse wat betaal is, was R82 500 en R42 000, met ’n gemiddelde prys van R23 100 vir 10 stoetramme en R5 385 vir 60 geregistreerde kudderamme. Weer eens is die diere wat die beste pryse behaal het, die winsgewindstes en nie net dié wat die mooiste vertoon het nie.
Die punt van balans – optimale produksie – is dus bereik met die eienskappe van winsgewendheid. Die doelwit is nou om sy hele kudde op daardie standaard te kry.
Die ras uit Oos-Afrika het in Kenia en Somalië bewys hy kan onder moeilike omstandighede goed presteer. Clynton het self in Kenia na die beeste gaan kyk. Dit was opvallend dat die Boran in die harde omgewing beter aangepas was en meer winsgewend was as alle Britse en Europese beesrasse wat hulle pad daarheen moes gevind het maar vandag amper glad nie meer in die land gevind word nie, omdat die Boran net soveel beter gevaar het.
Hoewel seleksie vir groei nie eerste prioriteit is nie, maar wel reproduksie en aanpasbaarheid, is die sukses van die Meatmaster-ras daarin te sien dat Meatmasterramme wat saam met ander rasse onder dieselfde
Dit was vir hom ’n bewys dat die Boran goed sal aard in Suid-Afrika, waar toenemend Afrika-siektes voorkom en nie meer die vermoë is om deur navorsing middels te ontwikkel om weerstand teen die siektes te bied nie.
Clynton glo in sy kudde het hy nou met winsgewendheid ’n punt bereik waar direkte groei vir speen en na-speen nie verder verbeter kan word sonder om eienskappe soos maternale groei en aantal lammers gespeen te benadeel nie.
7
Inhoud • Contents
Dieselfde beginsels as vir die Meatmasters geld ook sy Boran-stoetbeeskudde, sê Clynton. Hy ken die ras al sedert 1965 toe sy familie in Zambië met hulle begin boer het en dit is na sy mening die beesras wat dieselfde eienskappe aan beesboere kan bied as die Meatmaster-skaapras.
aan sy vermoë om sy kondisie in droogte te behou, maak die Boran ’n wenner. Die diere se vermoë om uiterste hitte én koue te weerstaan met sterk basterkrag wat geen verwantskap met ander Suid-Afrikaanse rasse het nie, sal Suid-Afrikaanse beesteling tot ’n nuwe vlak verhoog.
Hy glo die Boran kan die ras wees wat beesboerdery in Suid-Afrika kan laat terugkeer na seleksie in die natuur vir die omstandighede en om die goeie eienskappe van die ras in die Suid-Afrikaanse stoetbedryf te vestig. Die toets gaan wees of die ras seleksie onder strawwe, ekstensiewe omstandighede gaan slaag.
Hy glo ook ’n belangrike deel van die sukses is dat die hele gesin by die boerdery betrokke moet wees. Sy vrou, Dora, en dogter Angelique du Preez, hanteer die totale finansies en boekhouding van die boerdery terwyl sy skoonseun, Mario, aktief deel is van die praktiese deel van die boerdery. Hy behartig ook die Boran-stoetery.
In die Boran-kudde op La Rochelle word so natuurlik as moontlik geboer. Slegs drie beproefde koeie is eenmalig vir embrios gespoel. Koeie kalf in ekstensiewe omstandighede sodat die beste produseerders geïdentifiseer kan word. Op dié manier het hy bevind van sy koeie presteer beter as enige ander ras waarmee hy in die verlede geboer het.
Die belangrikheid hiervoor is dat dit dikwels gebeur dat boerderye tot niet gaan as die boer wegval en die ander mense nie kennis van die boerdery dra nie. Hy glo ook dat sy werkers gelukkig moet wees, uitdagings kan hanteer en self besluite moet neem sodat die boerdery kan voortgaan, al is hy weg van die plaas af. Op La Rochelle is vyf werkers op die 6 000 ha.
Clynton se uiteindelike mikpunt is om dieselfde balans in produksie te handhaaf soos met sy Meatmasters en op dieselfde strategiese manier in die toekoms bulle te voorsien aan die kommersiële bedryf wat verstaan wat nodig is vir werklike ekonomiese vleisproduksie.
Ná jare van sukses met verskillende stoeterye, konsentreer Clynton nou op seleksie vir die meeste wins. Hy was al die jare behep met syfers en prestasietoetsing, maar is deesdae baie meer bewus van die feit dat die ontleding van prestasiesyfers ’n wetenskap op sy eie is om balans tussen produksie, reproduksie
Hy is seker die ras se bestandheid teen Afrika-siektes en bosluise, sy goeie bespiering en beweging, gekoppel
8
Inhoud • Contents
As teler wat hom nie meer steur aan mooi stories oor rasse wat nie die daad by die woord kan voeg nie, is Clynton bewus van die uitdagings wat vir die Boran in Suid-Afrika voorlê weens die hoë pryse wat vir die diere betaal word en die kunsmatige vermeerdering van onbeproefde genetika.
Derek York, Wayne York, Trevor Gower and Dustin Gower.
en aanpasbaarheid in die natuur reg te kry om meer winsgewende diere te teel.
This year the three Gower brothers (Gavin, Trevor and Dustin) and Graham McLaren were members of the
Clynton sê sy enigste groot teleurstelling met stoetteling deur die jare is dat so min stoettelers bereid is om kennis in te win en dit dan met wysheid en veral passie te gebruik om werklik meer winsgewende diere te teel. Dit was nog altyd net soveel makliker vir stoettelers om net hulle diere vet te voer en mooi te maak vir veilings, want vandag is daar steeds ’n groot meerderheid oningeligte kommersiële telers wat bereid is om die meeste geld op sulke diere te mors tot nadeel van hul boerdery. Dié tipe kommersiële telers dwing stoetboere dus om hulle met voeding, bestuur en mooimaak te verneuk, want dit is waarvoor hulle betaal.
South African country district side. Various Tweespruit players played in the Free State Veterans team. Dave Orchison and Philip Henning represented SA Veterans in Australia. The Tweespruit tennis club also played in the Eastern Free State league for numerous years – winning the league for six consecutive years. These players were Alan Higgs, Peter Newton, Arthur Oertel, Philip Henning, Dave Warner, Jimmy Orchison and Hummy Clayton.
The Tweespruit sports club is one of the busiest in the OVK region with numerous champions and athletes participating for provincial and national teams.
The polocrosse club has had a few South African representatives: Philip Henning was part of the veterans against Zimbabwe and Zambia and went to the USA and won the Florida Masters. Pule Henning represented the U/19 and U/21 against Zimbabwe, England and Zambia.
The Tweespruit hockey club has been playing in the first league since 1968. It is the only club that has played every year since then.
The Rakhoi (Tweespruit) are the current Free State champions and also the current holders of the SA Development Shield.
Some of the players who represented Free State were Dave Warner, Colin Gower, Philip Henning, Rykie Coetzee,
9
Inhoud • Contents
Tweespruit also has an active polo club, with Craig Morgan playing for the SA B side in the past. Tweespruit polo club is the current Free State champs.
TWEESPRUIT SPORTS CLUB SHOWS HOW
Johan van den Berg, Santam Landbou se klimatoloog en bestuurder: Spesialis-oesversekering gesels oor haelversekering.
The Free State polocrosse side also won their division at the SA IPT. Five out of the 6 in the team were Rakhoi members (Pule Henning, John William McLeoad, Conrad McLeoad, Grant Flanagan and Karel Lessing). In the Free State ladies side were Joanne Henning and Jacolien Flanagan.
Johan sê boere in die grootste deel van die somerreënvalstreek, maar veral boere wat in die hoogliggende gebiede van dié streek in Suid-Afrika boer, moet voorbereid wees op die gevaar van haelskade, veral in November, Desember en Januarie.
In bowls Wayne York represented South Africa in Australia in October. The Free State representatives were Lara and Wayne York.
The Tweespruit squash club played in the Bloemfontein winter league and is currently playing in the summer league.
HAELVERSEKERING: ’N BOER SE BESTE VERDEDIGING
Santam Landbou bied boere twee soorte dekking teen hael, naamlik versekering met risiko-aangifte en multirisiko-oesversekering.
Groot, donker wolke en besonder warm dae is nooit ’n goeie kombinasie nie. Dit is gewoonlik die eerste teken dat ’n swaar haelstorm aan die kom is. Daar is nie veel wat ’n boer kan doen wanneer ’n haelstorm opsteek nie, behalwe om verseker te wees by Santam Landbou, die leier op die gebied van oesversekering in Suid-Afrika.
Versekering met risiko-aangifte begin met basiese dekking teen hael- en brandskade, maar boere kan die polis uitbrei om dekking teen ryp en/of oormatige reën in te sluit. Die kombinasie risiko’s wat gedek word, hang af van die boer se soort oes en gebied.
10
Inhoud • Contents
Dit is moeilik om die koms en duur van hael te voorspel. Meteoroloë bestudeer gewoonlik radarverslae om die ontwikkeling van ’n haelstorm te bepaal en kan in ’n mate die storm se beweging in die eerste paar uur voorspel. ’n Goeie aanduiding van die hoeveelheid hael wat verwag kan word, word gewoonlik bepaal wanneer die seisoen met baie reën begin. “Hoe meer reën aan die begin van die somer val, hoe meer hael kan verwag word.”
Various Tweespruit members have participated in the Comrades: Wayne York (15 times), Derek York, Lizelle Dykman, Michelle Reinders, Alistair Edyvean, Richard Potgieter, Lionel Flanagan and Geoffrey Johnson.
staan uit. Om egter vooruit te kyk, die toekoms in, is baie moeiliker. Tog het ons vertroue dat die meetsnoere in jaar 2012 vir ons reg sal val.
Johan sê oesversekering stel die boer in staat om die dekking opwaarts aan te pas namate die opbrengspotensiaal of prys per ton styg. Die boer bepaal die versekeringskoste deur prys en opbrengs, en hy kies hoeveel van die risiko hy wil dra.
Die afgelope jaar is gekenmerk deur baie nat toestande en rekord reënvalsyfers gedurende die voorjaar, wat dit uiters moeilik gemaak het vir graanprodusente om hul koring- en mielieoeste af te haal. Siektes en rampe soos byvoorbeeld slenkdalkoors het hul tol onder die veebevolking geëis.
Weens stygende produksiekoste en produsente se krimpende sekuriteite het die behoefte aan multirisikooesversekering beduidend toegeneem. Hierdie produk maak dit moontlik vir die groeiende gewasse om as sydelingse sekuriteit gebruik te word wanneer om ’n lening aansoek gedoen word. Dekking word gegrond op die produsent se langtermyn gemiddelde opbrengs op sy totale boeredery-eenheid, waarvan ’n sekere persentasie dan gewaarborg word. In die somerreënvalstreke word multirisiko-oesversekering altyd aan ’n haelpolis gekoppel. In die winterreënvalstreek is multirisiko-oesversekering ’n alleenstaande polis en word dit nie aan ’n haelpolis gekoppel nie, maar hael word wel as een van die versekerde risiko’s geklassifiseer.
Die bouwerk aan die nuwe OVK-meule in Clocolan het ’n aanvang geneem en vorder fluks. Die bestuurspan van OVK by CMW het ’n ommekeer in die finansiële syfers teweeg gebring en hierdie filiaal van OVK is veilig op ’n winspad geplaas. Te midde van al die uitdagings is dit baie duidelik dat die Heer se genade OVK, sy genote, aandeelhouers en vriende gekoester het.
OVK NUUS DIE MOOISTE VIR ELKEEN
Ek wil graag aan almal, elke boer in die OVK-gebied en elke amptenaar van OVK, alles van die mooiste toewens vir hierdie feestyd. Mag ons hierdie Kersfees weer besin oor die feit dat ’n belangrike deel van die roeping wat
OVK-ners en vriende, die jaar 2011 eindig op ’n interessante en uitdagende noot. Om terug te kyk is maklik, want die mylpale van sukses wat OVK in 2011 ervaar het,
11
Inhoud • Contents
Skaapproduksie in sulke nat weer was alles behalwe optimaal, tog het pryse vir vee vinnig gestyg (die kuns is om ’n verkoopbare dier te hê). Die wolprys het sy hoogste randwaarde nog behaal, en die mielieprys het ’n vlak bereik waar dit geredelik moontlik is om hierdie produk winsgewend te produseer.
ons van God ontvang het, is om ’n verskil in die lewens van ander te maak. Mag hierdie Kersfees u lewe vervul en mag u die genade en liefde van ons Hemelse Vader in oorvloed ervaar.
geleentheid, het gesê met goeie spanwerk en beplanning kan die uitdagings en geleenthede van ’n Merinoboerdery, wat oor geslagte heen kom, ’n groot sukses wees.
Beste wese vir 2012. – Manie Botha
Ernest Pringle, voorsitter, Doug Stern en Nico Smuts van Agri Oos-Kaap het boere ingelig oor werksaamhede van die organisasie.
GROOT BOEREDAG BY GROOTFONTEIN
OVK BREI OPLEIDING STEEDS UIT
Dit is vir OVK ’n voorreg om deel te wees van ’n prestigedag soos dié wat die Middelburg-boere-unie aanbied, het Dippie Dippenaar, direkteur korporatief, op die boeredag by die Landboukollege Grootfontein, Middelburg, gesê.
OVK bly betrokke by die opleiding van nuweling-boere om hulle uiteindelik te help om volwaardige kommersiële boere te word. Al hoe meer streke in OVK se gebied word by die program ingesluit. Een van die jongstes is Jacobsdal en Rietrivier. ’n Groep Jacobsdal-boere wat die kursus geslaag het, het hul sertifikate ontvang.
Verskeie sprekers het die dag ’n groot sukses gemaak. Lukie Strydom, ’n boer wat oorsee ondersoek ingestel het na die gevolge van hidrouliese breking (fracking), het gesê benewens besoedeling plaas dit die infrastruktuur onder groot druk, vernietig die waarde van grond en hou groot nadele vir toerisme in.
OVK het pas ’n silo in Prieska in die Noord-Kaap geopen om sy diens aan die boere van daardie streek te verbeter. Die silo is ’n voorloper van die handelstak en vulstasie wat binnekort daar geopen gaan word.
In Pennsilvanië, Amerika, is ’n gebied van 120 000 km² waar meer as 100 000 boorgate geboor is. Sowat 180 000 liter chemikalieë word per boorgat gebruik. Om onder meer water en chemikalieë daarvoor te vervoer, is 1 150 vragmotors nodig. Die skade is skrikwekkend.
Die silokompleks bestaan uit twee sinkbuise met ’n kapasiteit van 3 200 ton asook ’n graanbunker met ’n kapasiteit van 15 000 ton. Dit gee ’n totale kapasiteit van 18 200 ton. Dit het ’n uitlaaitempo van 60 t/uur op die spoor en 80 t/uur vir pad-uitlaai.
Julian Southey, voorsitter van Merino SA en een van die leierboere van die omgewing, die gasspreker by die
12
Inhoud • Contents
OVK OPEN SILO IN PRIESKA
Die innametempo is 120 t/uur by die bunker en 80 t/uur by die silo. Dit beteken altesaam 200 t/uur kan gelyktydig ingeneem word. Daar is ook ’n sif geïnstalleer vir die skoonmaak van graan. Die weegbrug is 24 m lank en 3 m breed.
in graanproduserende lande vererger die situasie en moet daarom deur produsente benut word. Hy sê die landbou moet aktief aan die grondhervormingsproses deelneem en nie net kommentaar lewer nie. Dié deelname sal die landbou se toekoms verseker. Grondhervorming kan slaag, maar “ons moet die plan laat slaag. Ons het die kundigheid.”
Boere kan gerus die silobestuurder, Johan Nel, kontak by tel: 053 353 1922; faks: 086 513 9960 of e-pos: prksilo@ovk.co.za
Die Regering se mikpunt van 30% van die grond teen 2014 in swart boere se besit kan maklik bereik word. Deur ’n opname van alle grond te doen, kan onder meer die grond in staatsbesit geïdentifiseer word. Daar is genoeg grond om aan individue oor te dra.
BOERE MOET HELP MET OPLOSSINGS Die Regering is honger vir oplossings vir probleme in die landbou. Daarom moet almal saam hard daaraan werk om dit te bereik, het Jannie de Villiers, hoofbestuurder van Graan Suid-Afrika (GSA), op OVK se boeredag in Marseilles gesê.
CMW NUUS
Die landbou is in die goeie posisie weens die beleidmakers se klemverskuiwing rakende die bedryf. Dit skep dus ’n ideale geleentheid vir die landbou om ’n groot verskil aan voedselsekerheid en die skep van werkgeleenthede te maak.
ADELAIDE - WILLOWS, GARY • 082 497 8234 BARKLY-OOS - LOUW, KOOS • 071 673 5255 BEAUFORT-WES - BOTES, JOHAN • 082 854 9272 BLOEMFONTEIN - MELVILLE, JOHN • 082 854 8795 BLOEMFONTEIN - GROBLER, KOBUS • 082 820 1104 BRANDFORT - COETZEE, NIKO • 084 521 1411 BREDASDORP - VD WESTHUIZEN, STEPHAN • 082 854 8916 BULTFONTEIN - PELSER, PIET • 082 564 5790 BURGERSDORP - LUMSDEN, STEPHEN • 082 854 9300
Waar GSA mielieprodusente in die verlede ontmoedig het om te veel mielies te plant, veroorsaak die uiters lae graanvoorraad van die wêreld dat boere meer moet produseer. Terselfdertyd soek GSA meer graankopers en probeer die mark vergroot. Die wêreldwye graantekort gaan ook veroorsaak dat graan- en voedselpryse nie weer sal daal nie. Droogtes
13
Inhoud • Contents
CMW TEGNIESE VELDDIENSTE / TECHNICAL FIELD SERVICES CMW-hoofkantoor 041 406 7500 of info@cmw.co.za
CALEDON - DE WET, JOHAN • 082 853 4851 CALVINIA - DE JAGER, JOHANNES • 071 686 2777 CAROLINA - FABER, CONNIE • 079 504 9715 CRADOCK - DE KOKER, JOHAN • 082 854 9217 DE AAR - FOURIE, MARNITZ • 082 491 5183 ERMELO - LATSKY, GEORGE • 082 853 4817 FRANKFORT - VAN DYK, ANDRIES • 071 673 0745 FRANKFORT - DE JAGER, NOEKIE • 082 469 7291 GRAAFF-REINET - MARé, PETRIE • 082 854 9730 HARRISMITH - FRICK, JAKOBUS • 072 795 8327 JANSENVILLE - COETSEE, ANDRIES • 071 689 9322 JEFFREYSBAAI - BOSCH, GERT • 082 924 8806 MARQUARD - CAWOOD, JOHNNY • 071 476 5128 MASERU - MOTEANé, LETEKA ADOLF • 00266 58867556 MIDDELBURG - UYS, COR • 082 469 7517 MOLTENO - VAN STRAATEN, KOTIE • 082 854 3904 MOLTENO - VERMAAK, JARED • 079 526 1440 MOORREESBURG - MYBURGH, RIAAN • 082 853 4618 PIKETBERG - VD WESTHUIZEN, LAMBERT • 082 633 1341 QUEENSTOWN - FINLAY, BOB • 083 363 9297 RICHMOND - VILJOEN, FRANCOIS • 082 811 5428 RIVERSDAL - OLCKERS, PIERRE • 082 854 8622 SENEKAL - PRETORIUS, BEN • 082 854 8601 SMITHFIELD - MARAIS, JAN • 079 880 2988 SOMERSET-OOS - PAULSEN, T. T. • 082 498 9866 STUTTERHEIM - NORTJé, ALBERT • 072 641 5642 SUTHERLAND - PAULSEN, ANNES • 082 770 0265
SWELLENDAM - HUGO, FRANS • 082 854 9468 TROMPSBURG - AUCAMP, FRIKKIE • 082 854 9453 VICTORIA-WES - CALLDO, TOMMIE • 082 853 3270 VOLKSRUST - DUMINY, CORNELL • 082 461 3105 VREDE - FOURIE, PIERRE-LOUW • 082 456 3032 WESSELSBRON - KLEYNHANS, ROBBIE • 082 779 6495 WILLOWMORE - CARSTENS, CASSIE • 082 854 9208 SKEERDIENSTE: BARKLY-OOS FROST, GRAHAM • 082 854 9929 BARKLY-OOS GREEN, DONNA • 082 558 2597 NOORD-OOS KAAP GREEN, MILTON • 083 500 9695
OOS-KAAP EN KAROO NORTJé, ALBERT • 072 641 5642 SUID-VRYSTAAT EN NOORDELIKE STREEK GROBLER, KOBUS • 082 820 1104 WES- EN SUID-KAAP HUGO, FRANS • 082 854 9468
14
Inhoud • Contents
NOORD-KAAP EN BO-KAROO BOTES, JOHAN • 082 854 9272
stoetery en die koper Trio B-boerdery van Tierpoort.
CMW/OVKdienste
Nog ’n bul van dieselfde stoetery is vir die vorige rekordprys van R250 000 aan W.J. Avenant van Upington verkoop. Die gemiddelde prys van die 55 Brangus-bulle was R51 590,71. Die gemiddelde prys wat die Roechamastoetery se bulle behaal het, was R76 250.
• Tegniese velddienste • Skeerdiens • Finansiering • Handelsdienste • Bemarking van sybokhaar & wol • Lewende hawe & eiendom • Kudde-bestuursopleiding • Motor-agentskappe, • Meganisasie • Graan (bemarking en opberging)
Die gemiddelde prys vir Brangusse wat deur J.H. Roberts en seun verkoop is, was R40 375 met ’n hoogste prys van R55 000. Maizevalley Farms van Hoopstad se gemiddelde prys was R33 666,67 met die hoogste prys R50 000.
Vir enige van die tegniese dienste skakel u naaste skaap- en wolbeampte. CMW-kliente kan hul wol by enige OVKhandelstak aflewer.
Die duurste verse is vir R15 500 verkoop. Die gemiddelde prys vir oop stoetversies en oop kommersiële versies was onderskeidelik R10 848,39 en R9 681.
SA BRANGUS-REKORD VERBETER
Gert en R.C. Malherbe se 24 Angusbulle, waarvan 4 Swart Angusse was, is vir gemiddeld R31 875 verkoop. Die duurste bul, ’n Anvos Hillary-seun, is vir R42 000 aan Three Diamonds 496 (Pty) Ltd. van Wesselsbron verkoop.
’n Suid-Afrikaanse rekordprys van R300 000 is op die produksieveiling van Gert en R.C. Malherbe en J.H. Roberts van Hertzogville vir ’n Brangusbul betaal. Die bul was Sonny Bill van die Malherbes se Roechama-
15
Inhoud • Contents
Op sy eerste aanbieding van swart Brangusse het Naas Malherbe van Hertzogville ’n gemiddelde prys van R34 500 met ’n hoogste prys van R50 000 behaal. Die gemiddelde prys van al die Brangus- en Angusbulle was R43 876.
vir dié bul (sien boek) betaal. Die naashoogste prys was
Piet Haasbroek van Tosca het drie rooi en twee swart Angusse gekoop, terwyl Sam Nkosi van Ermelo ook drie bulle gekoop het. Oop Angusverse is vir die gemiddelde prys van R9 540 verkoop. Piet Delport van Schweizer-Reneke het die hoogste prys van R16 000 betaal.
R57 000. Die koper was Piet Bezuidenhout van Ekenvyftrust van Tarlton. Die gemiddelde prys vir bulle was R26 043,48. Koeie met kalwers is vir ’n gemiddelde prys van R16 090,91 verkoop met die hoogste prys R20 000, dragtige koeie vir gemiddeld R10 554,69 met die hoogste
Die gemiddelde prys vir Witdorpers van die Naas Malherbe-stoetery was R6 335 met ’n hoogste prys van R10 000.
prys van R16 000, dragtige verse vir gemiddeld R12 500
Altesaam 80 kopers van regoor Suid Afrika was vir die veiling, wat CMW aangebied het, geregistreer. Die afslaer was Deon Klopper.
SAVM-VEILING
met ’n hoogste prys van R16 000 en kommersiële verse vir gemiddeld R10 812.
Goeie vraag na SA Vleismerinoramme het meegebring
CMW BORG SKEERPLATFORM
dat die gemiddelde prys van R13 810 vir 116 ramme op
CMW het sy betrokkenheid by opleiding van die jeug getoon deur ’n skeerplatform by die Landbouskool Marlow by Cradock te borg. Die platform met vier skeerpunte vorm deel van ’n nuwe wolskuur wat by die skool gebou is. CMW se borgskap en motivering om in die jeug te belê is uit erkenning daarvoor dat Marlow een van die min instellings in die land is wat nog skaap-en-wol-opleiding vir leerlinge aanbied.
Die hoogste prys wat vir ’n ram betaal is, was R60 000.
die nasionale veiling 20,8% hoër was as die vorige jaar. Ooie was net so in aanvraag met ’n hoogste prys van R14 000 en ’n gemiddeld van R5 619. CMW Elite van
STOP USING BANNED PESTICIDES Users of pesticides should have a very careful look at what they are spraying. Chlordane, dieldrin, arsenic or
GOEIE PRYSE VIR SIMBRAS
monocroptophos are banned and if any of these names appear on the label, the user may face legal action.
’n Hoogste prys van R66 000 is op die veiling van Chris Richter se Richter Simbras van Leeukop, Bloemfontein
Monocropthophos, in particular, is a highly toxic organo-
16
Inhoud • Contents
Frankfort het die veiling aangebied.
phosphate and its continued use on cash crops results in a great loss of wildlife.
Verdoorn says false reassurances given by disreputable companies, like: “Diazinon is perfectly safe for people” and “pyrethroids are safe for the environment”, are false. Some pest control operators were using unregistered products, failed to give instructions to vacate premises and generally disregarded safety regulations in terms of Act No. 36 of 1947. Consumers must insist on knowing what type of chemicals pest control organisations were using on their premises and what safety precautions were being taken. – Article: Agri Wiki
Dr. Gerhard Verdoorn of the Griffon Poison Centre says while commercial farmers are largely aware of the dangers and have stopped using sprays containing illegal substances, many home and market gardeners still use them out of ignorance. Up to 99% of emergency calls to the centre related to home and garden markets, while only 1% came from commercial agriculture. In an attempt to aid the speedy removal of monocroptophos and other illegal pesticides, the Association of Veterinary and Crop Associations of SA (AVCASA) has extended an invitation to all farmers and the general public who are still in possession of banned pesticides to call the organisation for advice and support, so they can be disposed of in the safest way possible.
OOILAMMERS SE GROEI BEPAAL HUL POTENSIAAL Dit is uiters belangrik dat sogende ooilammers en jongooie optimaal uitgroei, want dit verhoog leeftyd-produksie- en leeftyd-reproduksietempo. Gewigsverlies in enige stadium asook swak uitgroei kan leeftyd-produksie en -reproduksie permanent en onomkeerbaar verlaag.
Reputable pest control companies agree with Verdoorn. They are practising Integrated Pest Management (IPM) through a combination of anticipative and preventative procedures. Clients are informed of the methods and pesticides used on their premises and this gives them peace of mind. A successful IPM program includes proper waste management, structural repair, building maintenance, mechanical control and pesticide application.
Die voeding en versorging van ooilammers van speen tot eerste paring word soms verwaarloos omdat dié diere se groei en ontwikkeling nie ’n onmiddellik ekonomiese voordeel vir die produsent inhou nie. Die uitgroei van speenooilammers en jongooie, veral op droë weiding, is dikwels moeilik. Lekinnames van pasge-
17
Inhoud • Contents
Artikel | Dr. Jasper Coetzee, Voermol Voere
hul leeftyd slegs gemiddeld 8% tweelinge per jaar geproduseer. Daarenteen produseer ooie op goeie gehalte weiding gemiddeld 23% tweelinge per jaar. Beter groei van die sogende lam is die eerste stap in ’n hoogs produserende en reproduserende kudde.
Pasgespeende lammers is ook baie vatbaar vir interne parasiete, wat hul potensiële immuniteit verder verlaag wanneer hulle geënt word. Hierdie mislukking van speenlammers om goed uit te groei, is een van die mees algemene en komplekse siektesindrome. Dit lei tot swak groei, hoër vrektes, laer leeftydproduksie- en reproduksiepotensiaal.
Ooilammers wat hul eerste paar maande onder voedingstremming is, sal ’n laer ovulasietempo hê en minder lammers in hul leeftyd produseer as dié wat goeie voeding ontvang het. Om die beste groei van sogende lammers te verseker, moet lakterende ooie ’n lekmengsel (250 kg Voermol Maxiwolkonsentraat + 200 kg gemaalde mielies + 50 kg sout) op goeie gehalte weiding, verkieslik groenweiding, gevoer word terwyl die lammers kruipvoeding moet ontvang. Die volgende kruipvoermengsel, 150 kg Voermol SS 200 + 150 kg Voermol Procon + 50 kg Voermol Melassemeel + 550 kg fyngemaalde mielies, gee goeie resultate.
Om ’n hoë leeftyd-reproduksietempo te verseker, moet ooilammers vinnig tot speen en minstens matig tot eerste paring groei. Vervangingsooitjies moet in geen stadium van geboorte tot eerste paring gewig verloor nie, anders verlaag hul leeftyd-reproduksiepotensiaal permanent en onomkeerbaar. Waar speenooilammers slegs op natuurlike weiding aangewese is, gebeur dit dikwels dat hulle in die droë seisoen gewig op droë weiding verloor. Dit is een van die belangrikste redes vir ’n lae lampersentasie in baie skaapkuddes.
Die doelwit is om die lammers op minstens 25 tot 32 kg op 70 dae te speen. Lammers moet met speen swaarder as 23 kg weeg en nie later nie as 84 dae gespeen word. Met speen op 70 dae word sowat 20 tot 25% van die kleinste en swakste lammers by die ooie gelos.
Geboorte tot speen
Ná sowat 10 tot 14 dae word die ooie se uiers ondersoek. Dié ooie met skoon spene is die moeders van hierdie klein en swak lammers. Merk hierdie ooie, gee hulle nog
Waar sogende ooilammers en hulle moeders voor speen en die ooilammers ná speen tot op nege maande ouderdom swak gehalte weiding bewei het, het dié lammers oor
18
Inhoud • Contents
speende lammers is dikwels laag, wat die stres wat met speen gepaardgaan, vererger. Dit onderdruk hul immuunstelsel wat hul weerstand verlaag en meer vatbaar maak vir siektes. Sulke diere immuniseer normaalweg swakker wanneer hulle teen siektes geënt word.
Teikenparingsgewig en -groeitempo
een kans en prul hulle by ’n volgende mislukking. Dié ooie kan ook na die kruisteelttrop geskuif word sodat hulle
Waar ooilammers die eerste 12 maande van hul lewe op goeie weiding was, is hul lampersentasie met hulle eerste lamseisoen op twee jaar 169% met ’n leeftydgemiddeld van 170%. Daarenteen was die lampersentasie van ooilammers wat die eerste 12 maande op ’n laer voedingspeil (swakker weiding) was, op twee jaar slegs 84% met ’n leeftydgemiddeld van 118%.
nie vir verdere suiwer teling gebruik word nie. Soveel as moontlik van die speenooilammers moet vir vervanging gehou word. Slegs dié met opvallende pruleienskappe moet met speen uitgeskot word.
Speen tot eerste paring Skaapboere plaas dikwels hul speenooilammers op ’n aanpasbaarheid te selekteer. As hulle egter voor eerste paring gewig verloor, word hulle leeftyd-produksie en -reproduksie permanent en onomkeerbaar verlaag, al word hulle later in hul leeftyd op die beste weiding geplaas. Seleksie vir gehardheid en aanpasbaarheid moet daarom hoofsaaklik van die ram se kant geskied
Die naspeense groeitempo van speenooilammers kan met die onderstaande formule bereken word. Gestel die volwasse ooigewig is 60 kg en jongooie word die eerste keer op 18 maande (540 dae) gepaar, is die teikenpaargewig van jongooie 54 kg (90% van 60 kg). As die speenooilammers op 120 dae ouderdom op 25 kg gespeen word, is berekende naspeense groeitempo (GDT) van die jongooie van speen tot eerste paring:
deur seleksie van ramme onder veldtoestande met minimale byvoeding. Speenooilammers moet op die veld of aangeplante weiding tot eerste paring grootgemaak word. Hulle moet op die beste beskikbare weiding geplaas word. Pasgespeende ooilammers behoort kruipvoeding te ontvang tot minstens 14 dae ná speen of totdat hulle minstens 30 tot
Teikenpaargewig (54 kg) - speengewig (25 kg)
35 kg weeg. Doeltreffende beheer van interne parasiete in
Aantal dae van speen tot eerste paring (540 - 120 dae)
speenlammers is eweneens belangrik.
19
= 69 g/dag
Inhoud • Contents
Om ’n hoë lampersentasie te verseker, mag ooilammers nie ligter word van speen totdat hulle die eerste keer lam nie en moet hulle 80% van volwasse liggaamsgewig met eerste paring weeg as hulle op 12 maande en jonger die eerste keer gepaar word. As hulle ouer as 12 maande gepaar word, is die teikenparingsgewig 90% van volwasse liggaamsgewig.
sogenaamde “oorlewingskursus” om vir gehardheid en
Dit is selde moontlik om die teikengroeitempo van weidende jongooie met ’n lekaanvulling te bereik. Dit is wel moontlik met ’n kragvoer-aanvulling op droë weiding (500 tot 1 000 g/ooi/dag) én groen weiding (100 tot 500 g/ooi/dag). Speenooilammers wat op weimielies of mielieoesreste met baie pitte uitgegroei word, moet Voermol Landelek (150 - 200 g/ooitjie/dag) gevoer word. ’n Beter mengsel is 150 kg Voermol Landelek plus 50 kg Voermol Procon (250 - 350 g/ooitjie/dag). Op staande sojahooi of op soja-oesreste met baie pitte word Voermol Molovite (200 g/ooitjie/dag) aanbeveel. ’n Baie beter aanvulling is 100 kg Voermol Molovite + 50 kg Voermol Procon + 50 kg gemaalde mielies + 2 kg voerkalk teen 300 tot 400 g/jongooi/dag.
vervangingsooie ses maande voor paring slegs vir drie maande swak gehalte weiding bewei het, was die besetting slegs 75% teenoor die 97% van dié wat op goeie weiding was. Dié voedingstrategie verseker matige groei vir speenooilammers en voorkom gewigsverlies in enige stadium voor eerste paring. Dit verseker ’n konstante wolgroei met die produksie van gesonde, goeie gehalte wol met ’n hoë treksterkte. Ooilammers moet met speen met Multimin® en Vitamien A & E gespuit word terwyl hulle ook gedoseer of gespuit moet word.
As lammers teen dié tempo groei, sal speenooilammers nie oorvoer word nie. Oorvoerde lammers groei te vinnig en dit beïnvloed optimale uierontwikkeling nadelig. Die beste produksiestelsel is om lammers teen ’n hoë tempo voor speen te laat groei. Dit is baie koste-doeltreffender, omdat jong lammers se uitstekende voeromsettingsvermoë maksimaal benut word.
Deur die jongooie of ’n merkergroep gereeld te weeg, kan die voedingspeil van die kragvoeraanvulling so gereguleer word dat die berekende groeitempo gehandhaaf word om die teikengewig met eerste paring te bereik. As die volwasse ooigewig te laag is, sal die bereiking van die kritieke gewig nie hoë meerlinggeboortes waarborg nie. Vir elke kilogram wat die paargewig van jongooie styg, verhoog hul gemiddelde lampersentasie met sowat 1,5 tot 2,5%.
Dan word hulle op 70 dae vroeg gespeen, uitskotlammers in ’n voerkraal of op weiding afgerond en ooilammers toegelaat om teen ’n matige tempo (<120 g/dag), soos met die voorafgaande formule bereken, te groei om terselfdertyd uierontwikkeling en reproduksietempo te maksimeer.
Onvoldoende voeding ses maande voor paring bring dikwels swak besetting en minder tweelinge mee, hoewel die ooie in ’n uitstekende kondisie met paring was. Waar
20
Inhoud • Contents
Optimale uierontwikkeling
Seleksieprosedures
die Hoërskool Hopetown op die skool se sportterrein aangebied.
Jong stoetooie word op grond van BLUP-teelwaardes en rasstandaarde geselekteer. Kommersiële produsente wat nie BLUP-teelwaardes beskikbaar het nie, moet baie klem op seleksie vir reproduksietempo plaas. Dié jongooie moet nie onnodig volgens rasstandaarde uitgeskot word nie.
Buiten sy borgskap was OVK ook betrokke by die reëlings en een van die grootste uitstallers. Besoekers van ver het die ekspo bygewoon. CMW Elite het die eerste keer ’n geslaagde veiling van verskillende skaaprasse gehou. Kompetisies is vir leerlinge van die skool gehou waarin pryse gewen kon word. OVK het ook ’n trampolien aan die kleuterskool oorhandig. Die grootste skenking was ’n tjek van R73 600 wat namens OVK en die Gariepabattoir aan die hoërskool oorhandig is.
Stel eers vas of ’n jongooi vrugbaar is en wat haar lamgrootmaakvermoë is. Skot met speen sowat 15 tot 20% van die speen-ooilammers (kleinste, boepense en opvallende prulle) uit. Die res moet voor die eerste paring grootgemaak word.
Vrouepraatjies: Aster sê
Soveel as moontlik jongooie moet gepaar word. Skandeer jongooie sowat 42 dae nadat die ram uitgehaal is en skot almal wat oorgeslaan het uit. Die dragtige ooie word dan vir raseienskappe op grond van bouvorm en wol geselekteer. Hou soveel as moontlik jongooie wat met tweelinge dragtig is.
Kersfees in die Vrystaat is ’n lekker tyd. Veral vir dié van ons wat agterbly en nie Hartenbos toe gaan nie. Hulle trek mos hier af met ’n wavrag vol kos en in sommige gevalle selfs ’n bediende. Soms voel dit vir my dis net ons en die tuinwerker wat oor Kersfees die fort hier in onse eie provinsie moet hou.
KONTAK JASPER: Tel: 083 386 8382; jasperco@iafrica.com
EKSPO GEWILD
Maar, partykeer as ek vir die skoolbus by die teerpad wag, raak ek darem so effens jaloers as almal wegry see toe. Maar dan onthou ek dat oom Willem ant Ella
OVK het vanjaar weer sy betrokkenheid by die gemeenskap gewys met sy deelname aan die Agri Oranje Karoo-ekspo op Hopetown. Dit is weer ten bate van
21
Inhoud • Contents
KERSFEES IN DIE VRYSTAAT
vanaand die eerste waatlemoen van die seisoen oorbring. Die boere hier plant waatlemoene tussen die mielies en die eerste een word altyd seremonieel tussen ons en oom Willem-hulle gedeel.
neer hy dink die speletjie is verby, maak hulle ’n span en druk hom teen die grond vas. Dit gaan so woes aan dat Ou Betroubaar se senuwees dit nie meer kan hou nie en hy hulle aanjaag om te gaan bad.
Die kinders kan nie wag nie, want ant Ella bring altyd ook ’n mandjie van die soetste soetste vye saam. Oom Willem kan ’n vy skil soos niemand anders nie. Met sy ou bruin knipmes skil hy die vrug so fyntjies dat daar aan die einde net een, lang skil-repie langs hom lê. Hy gee dan die skoon geskilde vye een-een vir ons kinders aan. Geen vy op aarde kan so lekker proe soos ’n vy uit sy hard gewerkte hande nie. Die vrugte proe so lekker omdat dit met soveel liefde aangebied word. Net voor die son ondergaan, haal Ou Betroubaar die groot donker groen waatlemoen onder die nat streepsak uit.
En dan begin oom Willem stories vertel. Nie sommer sulke ou gewone stories nie, hoor. Die twee ou mense is mal oor die inry en mis geen fliek by die inry op Odendaalsrus nie. Ben Hur is ant Ella se grootste gunsteling van alle films wat nog ooit gemaak is. Oom Willem s’n ook.
Die skil kraak onder die mes en selfs die woelige tweeling staan tjoepstil langs die tafel. Ou Betroubaar deel die reuse-skywe aan die kinders uit en ’n mens kan naderhand net hulle voorkoppe en ore sien soos hulle weglê. Sien, by ons kry die kinders die skywe en die grootmense die kroon. Dit wat van die kroon oorbly, kan na die kleintjies toe gaan.
As die storie klaar is, maak die oumense aanstaltes om huis toe te gaan. Maar nie voor ’n laaste koppie koffie en ’n gebed nie. Ant Ella dring daarop aan dat ons moet kniel, die kinders ook, want dit wys ’n mens het respekte vir die Allerhoogste.
Dis ’n gemors, so ’n waatlemoen-etery. Die kinders is letterlik taai van kop tot toon, want Ouboet kry elke jaar die gier om ’n skilgeveg aan die gang te sit. Hy boelie eintlik die kleintjies, maar moenie dink hulle gee op nie. Net wan-
En dan bid oom Willem. Hy bid nie sommer net nie, hy praat. Hy praat namens ons almal. Hy sê dankie vir die
22
Inhoud • Contents
So, elke Kersfees vertel hy weer die storie van Ben Hur vir die kinders. Onthou, dit was ’n ellelange fliek en gevolglik ook ’n ellelange storie, maar die kinders sit vasgenael voor hulle oom en luister. Selfs die jongste wat nou maar ses is, wil nie ’n enkele oomblik mis nie. Ook nie ant Ella nie, want sy beleef weer die fliek van vooraf. Ek wonder of enige ander kinders Ben Hur bo Rooikappie of die Drie Varkies verkies?
herders op die ope velde, dankie vir vrede op aarde en in die mens ’n welbehae, vir die krip in Betlehem en die kruis op Golgota.
• 1 unbaked pastry shell (23 cm) • whipped cream or whipped topping, for garnish PREPARATION – Combine pumpkin, sugar, salt, spices, and flour in a medium mixing bowl. Add eggs; mix well. Add evaporated milk, water, and vanilla; mix well. Pour into pastry-lined pie pan. Bake at 200°C for 15 minutes; reduce heat to 180°C and bake about 35 minutes longer, or until center is set.
Dit is Kersfees vir ons wat by die huis bly....’n diepe bewustheid van die wonderwerk van Onse Here Jesus, van die genade van die grond en van die liefde vir mekaar.
PUMPKIN PIE
PUMPKIN FACTS –
This is a delicious pumpkin pie, spiced with ginger and cinnamon. Serve this pie with a dollop of whipped cream and sprinkle with a little cinnamon or cinnamon-sugar as part of the Christmas celebrations. INGREDIENTS – • 310 ml (1 1/4 cups) pumpkin puree, canned or fresh
2) With 7 384 mg per 100 g, it is one of the vegetables with the highest levels of vitamin-A, providing about 246% of RDA. Vitamin A is a powerful natural anti-oxidant and is required by the body for maintaining the integrity of skin and mucus membranes. It is also an essential vitamin for vision. Research studies suggest that natural foods rich in vitamin A help protect the body against lung and oral cavity cancers.
• 185 ml (3/4 cup) sugar • 2,5 ml salt • 1,5 ml ground ginger (optional) • 5 ml ground cinnamon • 5 ml all-purpose flour • 2 eggs, lightly beaten • 250 ml evaporated milk, undiluted
3) Pumpkin flowers are edible, and pumpkin seeds are a good source of dietary fiber and mono-unsaturated fatty acids which are good for heart health.
• 60 ml water • 2,5 ml teaspoon vanilla extract
23
Inhoud • Contents
1) Pumpkins are very low in calories; providing just 26 cal per 100 g and contains no saturated fats or cholesterol; is a rich source of dietary fiber, anti-oxidants, minerals and vitamins. Recommended by dieticians in cholesterol controlling and weight reduction programs.
PUIK FYNGEBAK VAN DIÉ PLAAS AF
In haar hotelloopbaan het sy ’n noue aanvoeling gekry vir opleiding. Baie jong personeellede en studente is deur haar uitgebreide kennis en ervaring geïnspireer. Sy geniet dit baie om haar passie vir die bedryf oor te dra.
Van fyngebak, spyseniering, kookklasse, bemarking – kortom, alles wat met keurige kos en gebak te make het, kan jy ’n boervrou in OVK se gebied niks vertel nie. Daarby het haar planne vir ’n nog beter diens geen perke nie.
Dit het daartoe gelei dat sy vroeg in 2010, kort nadat sy na die plaas verhuis het, haar eerste kookklas vir ’n groep vroue uit Middelburg en die distrik aangebied het.
Sy het ’n eie onderneming, lei vroue op in verskeie aspekte van die kosbedryf en deel haar kennis op verskillende maniere, sê Karen McEwan van die plaas Fairfield, Middelburg. Sy beoefen haar beroep as chef met oorgawe in die Oos-Kaapse platteland en haar produkte gaan waarskynlik binnekort oor die grootste gedeelte van die provinsie bekend wees. Nadat Karen in 2002 haar studies as chef aan die Institute of Culinary Arts (ICA) in Stellenbosch voltooi het, het sy oor nege jaar wye ervaring en kennis in die spysenieringsbedryf opgedoen. Toe is sy met David getroud en ploeg sy nou haar kennis van die Karoo-plaas af terug in die omgewing waar sy woon.
Haar onderneming was ’n natuurlike uitvloeisel daarvan. Sy het begin spyseniering doen vir groot en klein geleenthede soos ondernemings se gesellighede, troues en teepartytjies. Sy bied ook nou ’n groot verskeidenheid spesialiteitskoeke, soet en sout versnaperings vir verjaardae en troues aan.
In dié nege jaar was sy by ’n paar restaurante in die Boland en Tuinroete betrokke. Sy het ook ’n draai in die noorde van die land by Magaliesburg gemaak. Die ses maande wat sy in banketbakkery by die Hotel Wheatleigh in Lenox, Massachusetts, Amerika, gespesialiseer het, was vir Karen een van die hoogtepunte van haar loopbaan.
Sy doen spyseniering vir klein, private huis-gesellighede vir gesinne of vriende en doen ook spyseniering vir buitelandse toeriste en jagters. Haar grootste steunpilaar is haar man, David, wat die vierde geslag op Fairfield is. Sy hoofbedryf is ’n Dohne-Merino-kudde en hy het ook onlangs met ’n Tuli-stoetery begin.
24
Inhoud • Contents
Dit het egter vinnig uitgebrei tot ’n groot verskeidenheid kookklasse vir huisvroue, plaaswerkers, kombuispersoneel, beroepskombuispersoneel, werksessies en ook informele kosdemonstrasies en kospraatjies vir vroueklubs en liefdadigheidsgeleenthede.
Sy het aan die begin van die jaar met ’n verpakte tuisgebak-reeks begin wat aan uitgesoekte kliënte en kleinhandelaars op Middelburg en Graaff-Reinet gelewer word.
Die dienste is: 1) Halfdag-kosdemonstrasies word op aanvraag op die plaas Fairfield vir groepe van ses of agt aangebied. Temas sluit in: Mexikaans, Italiaans, Suid-Afrikaans, Frans, Marokkaans, Indies, fyngebak, internasionale brode en geleentheidstemas soos Kersfees en Paasfees. Middagete, versnaperings en drankies wat by die tema pas, word ingesluit.
Hierdie reeks is nog in sy baba skoene – en haar doelwit in hierdie stadium is die vestiging van ’n kleinhandel-handelsmerk vir hierdie produkte wat binne die volgende vyf jaar in huishoudings oor groot dele van die Oos-Kaap bekend sal wees.
2) Kort kosdemonstrasies vir groter groepe vroue. Dit duur van 30 - 90 minute en hierdie klante dui gewoonlik self aan waarin hulle belangstel, bv: ontbening of bewerking van vleis/vis/hoender, verjaardag- of troukoeke, teepartytjies of ligte maaltye as tema.
Sy kry soveel navrae oor resepte, koswenke en advies dat sy ’n weeklikse kos-rubriek in Graaff-Reinet se koerant, die Advertiser, begin behartig het. Dit het ook gelei tot ’n ‘blog’ www.fairfieldfoods.blogspot.com en ’n ‘facebook’bladsy, Fairfield Foods, waarop sy haar dienste adverteer, en waar sy gereeld resepte plaas of vrae beantwoord. Deel van die planne vir die toekoms is om, as die produk verder groei en uitbrei, ’n fabriek op die plaas in te rig waar jong vroue opgelei sal word om self die produksie en verpakking te behartig.
4) Opleiding van industriële kombuispersoneel (restaurante & gastehuise). Bestuurders van dié instansies dui aan wat hulle verlang. ’n Opleidingsprogram word in ooreenstemming met die kombuis se werkskedule uitgewerk.
Karen se dienste en kennis vul reeds ’n groot leemte in die platteland. As deel van Fairfield Foods bied sy dus opleiding, werksessies, demonstrasie-klasse en praatjies vir professionele en sosiale groepe. Die diens behels spyseniering vir ’n verskeidenheid geleenthede en ’n reeks varsgebak op bestelling.
5) Spyseniering vir enige geselligheid – troues, werk-gesellighede of partytjies. Spyskaarte word volgens kliënte se persoonlike voorkeur aangepas.
25
Inhoud • Contents
3) Opleiding van huispersoneel en werksessies. Karen behandel onderwerpe soos kombuishigiëne, tafeldek en -versiering, die voorbereiding van vleis, hoender, groente, stysel en eenskottel-geregte. Sy doen ’n kort demonstrasie, wat die studente prakties herhaal.
al jou geldelike verpligtinge na te kom. As dit die geval is, welkom in die kraal saam met miljoene ander SuidAfrikaners.
6) Die Lekkerbek-reeks is ’n reeks tuisgebakte reuse-koekies en skuimpies wat aan plaaslike klante en kleinhandelaars verskaf word. Dit sal binne die volgende 12 maande oor die grootste deel van die Oos-Kaap versprei word.
Hoe moet jy maak om suksesvol te wees in jou beroep of as entrepreneur te groei en jou onderneming uit te bou? Daar is vele maniere om dit te doen – onder andere deur ’n bestuurs- of besigheidskursus. Maar een van die kragtigste metodes is om ’n rolmodel te kry. Dink maar aan ’n rolprent. Wanneer jy as kind daar uitkom, wou jy doen soos die held in die fliek. Hoeveel van ons had nie een of ander sportster, akteur, skrywer of sanger as ’n heldefiguur nie – iemand wat iets in ons wakker maak en wat ons graag navolg.
Vir meer inligting kontak Karen McEwan, Fairfield Foods, 082 397 8698 / 049 842 1415, www.fairfieldfoods.blogspot.com of fairfieldfoods@gmail.com
KRY ’N ROLMODEL Mense wil graag sukses behaal. Hulle streef daarna om bevordering in hul werk te kry, opgang te maak en die hoogste trappie op die leer van sukses te bereik.
Ons lees van mense en die wonderlikste suksesse wat hulle behaal. Mense wat in die aangesig van probleme en ellende nie moed opgegee het nie. Mense wat feitlik bomenslike struikelblokke oorkom en in die aangesig van groot teenstand besondere bydraes vir die mensdom gelewer het. Dink maar aan Helen Keller, Moeder Theresa, Ghandi, Oscar Pistorius (die Suid-Afrikaanse atleet wat albei sy bene verloor het maar tog die wêreld verower), Beethoven en Händel, die komponis van Die Messias.
Is jy in ’n beroep waar jy vasgekeer voel? Vasgevang in ’n werk wat jou eindeloos frustreer en waar jou potensiaal nie tot verwesenliking kom nie? Jy verdien te min om
26
Inhoud • Contents
Rolmodelle is nie net vir kinders nie. Jy kan as volwassene ook ’n rolmodel kry.
Die afgelope paar jaar het die hele gedagte van en-trepreneurskap sterk op die voorgrond getree. Maar soveel jongmense begin met ’n eie onderneming net om later die deure te sluit, want hulle het nie die mas opgekom nie. Nog hartseerder is middeljarige mense wat ’n uittreepakket neem en dit dan in ’n eie onderneming belê net om oor ’n jaar bankrot verklaar te word en in ’n finansiële noodsituasie te beland. Is jy ’n entrepreneur waar dinge maar net nie lekker aan die gang wil kom nie?
ons kan realistiese doelwitte stel waar ’n goeie toepaslike rolmodel tot praktiese motivering dien en ons van positiewe riglyne voorsien.
Dit is goed dat ons leer by hierdie mense. Immers is hierdie mense ook maar net vlees en bloed soos ons en tog het hulle groot prestasies behaal. Dikwels is hierdie mense helde wat onder die moeilikste omstandighede denkbaar nie moed opgegee nie, maar aangehou en uitgehou het – mense wat alles opgeoffer het om ’n droom en ideaal te bereik – wat ons inspireer.
Sulke rolmodelle is oral rondom ons. Dit kan ’n onderwyser wees, jou pa of ma, jou oom, jou broer of suster, jou kollega by die werk, jou vriend, ’n familielid wat ’n entrepreneur is, die vrou in die kerk, jou buurman. Kyk rondom jou en jy sal ’n rolmodel vind.
Maar daar is ook ’n ander kant van die munt. Soms voel ’n mens minderwaardig teenoor sulke presteerders, helde, suksesvolle mense. Jy weet binne jou omstandighede, talente en vermoëns gaan jy nie kan bereik wat die held van jou drome reggekry het nie. Dan voel jy nie goed genoeg nie, so half moedeloos en betekenisloos wanneer jy jou met hulle vergelyk. Kies ’n rolmodel wat ’n superster is – dis goeie motivering, maar kies ook ’n rolmodel wat jy kan navolg. Kies ’n rolmodel met die nodige realisme – iemand by wie jy kan leer, wie se leiding en voorbeeld jy kan navolg en wat jou inspireer om ook sukses in die lewe binne jou bepaalde omstandighede te behaal. ’n Superster as rolmodel kan tot frustrasie en mismoedigheid lei omdat jy nie daar kan uitkom nie – jy voel minderwaardig, talentloos, suksesloos, ondergeskik. Daarteenoor kan ’n realistiese rolmodel as effektiewe inspirasie en voorbeeld dien.
Het jy ’n rolmodel nodig? Ek dink so – baie mense met wie ek te doen kry, is moedeloos, rigtingloos, besluiteloos, bang, sonder kennis, sonder leiding. ’n Rolmodel kan vir jou fantastiese leiding en onderskraging gee. Kry ’n rolmodel as jy nie een het nie. Dit is goed om ’n rolmodel te vind wat deur soortgelyke situasies en probleme gegaan het as wat jy in jou huidige omstandighede ondervind. Deur te kyk hoe jou rolmodel hierdie probleme gehanteer het, leer jy om jou eie persoonlike omstandighede en probleme te hanteer. Kies dus ’n rolmodel wat bereid is om met jou te skakel en
Byvoorbeeld, ons almal kan nie in ons onderneming ’n multi-biljoenêr op 27-jarige ouderdom wees nie – maar
27
Inhoud • Contents
Ek weet nie van jou nie, maar ek het rolmodelle nodig in my lewe. Meer as een – want by elkeen leer ek verskillende goed. Dis so fantasties as jou rolmodel nie iemand iewers hoog verhewe is nie, maar iemand wat jy kan bel, saam met wie jy gaan koffie drink en iemand met wie jy kan vriende wees.
met wie jy gemaklik kan kommunikeer.
sekere kennis, vaardighede, manier van dinge doen, tegnieke en so meer, maar jy probeer nie ’n weergawe van jou rolmodel word nie. Behou jou individualiteit.
Jy moet ook jou rolmodel kies wat in jou as persoon belangstel. Jou rolmodel moet werklik met jou empatie hê en bereid wees om aandag aan jou probleme en behoeftes te gee – om met jou te kommunikeer.
Bestudeer vir die volgende paar weke suksesvolle mense wat jy ken of van wie jy gelees het. Kyk of jy kan agterkom wat hulle doen om suksesvol te wees. Daar moet dinge wees wat suksesvolle mense anders doen as “mislukkings” in die lewe.
Kies ’n rolmodel wat met selfvertroue handel en wat reeds sukses behaal het. Jy het beslis nie ’n rolmodel nodig met ’n gebrekkige selfvertroue en swak selfbeeld nie, want dit kan ’n negatiewe impak op jou hê.
Kombineer bostaande met die lees van biografieë van suksesvolle mense wat as rolmodel dien. Hierin gaan jy die ongelooflikste stukkies binne-inligting kry oor mislukking, opstaan, planne maak om uiteindelik te seëvier. Mense wat briljant presteer het op verskeie terreine soos in besigheid, wetenskap, sport en die kunste se geheime is opgeteken.
Jou rolmodel moenie ook te ver verwyder wees van wat jou drome en doelwitte is nie. Dit help nie jou rolmodel is ’n beroemde rugbyspeler, maar jy wil nie dit doen nie. Hy kan jou dalk alles vertel en wys hoe om ’n suksesvolle rugbyspeler te word, maar eintlik soek jy leiding van ’n rolmodel oor hoe om ’n suksesvolle sementfabriek te vestig. Kies ’n rolmodel wat bekend is met dit wat jy wil doen en waaroor jy droom.
Ek wil jou regtig aanmoedig om dit te doen. Nie alleenlik gaan jy baie kennis opdoen nie, maar jy gaan ook motivering kry vir sukses in jou eie lewe.
Jy hoef nie presies soos jou rolmodel te word nie. Jy bly steeds jou eie unieke mens. Jy leer by jou rolmodel
28
Inhoud • Contents
Kyk of jy die geheim tussen sukses en mislukking kan ontrafel. Meng met suksesvolle mense en hou jou ore oop. Luister waaroor hulle gesels. Probeer agterkom hoedat hulle dink en doen. Kyk of jy kan bepaal watter strategie ’n persoon gevolg het om mislukkings en probleme in sukses te omskep.
Kies ’n rolmodel wat uniek is, wat ’n eiesoortige talent en karaktertrek het. Jy moet iets leer wat buite die gewone normale is – dit is immers hoekom jy ’n rolmodel soek, anders kon jy maar enigiemand as rolmodel neem. Jou rolmodel moet besondere vaardigheid, aktiwiteit, besigheid ens. goed kan doen, spesiale talente en insigte toon.
of having had the largest and worst concentration camp in the Anglo-Boer War.
Skryf die determinante, idees en wenke van sukses wat jy ontdek het, neer. Ontwikkel hieruit jou strategie en bloudruk vir sukses.
Bethulie is centrally situated in South Africa, about 800 km from Cape Town, 600 km from Johannesburg, and 500 km from both Port Elizabeth and East London, making it an interesting and relaxing stop-over spot for long-distance travellers.
Maar – net so belangrik. Is jy ’n rolmodel vir iemand? Dalk besef jy dit nie eens nie, maar daar mag mense wees wat na jou opkyk en jou sien as inspirasie en voorbeeld. Tree dan so op met waardigheid, respek en liefde dat jy ook jou rol as rolmodel na die beste van jou vermoë nakom. Jou nalatenskap as rolmodel vir mense – soos vir jou kinders – met wie jy saamleef en in aanraking kom, is meer werd as die goud en silwer wat jy agterlaat.
However, with its many historical and natural attractions, the town – surrounded by farms and game reserves – is well worth a visit in its own right.
’N SPRANKIE WYSHEID VIR DIE DAG... “ Mense verbeter nooit tensy hulle opkyk na ’n standaard of voorbeeld wat hoër en beter is as hulself. ” – Tyron Edwards
WHAT IS IN A NAME The town that perhaps holds the record for changing its name more than any town in South Africa if not the entire world, lies in the OVK region. It is the town introduced by OVK Nuus/News to our readers.
It was founded in 1832 by the missionary Jean Pellissier, whose home is the oldest pioneer building north of the Orange River. It now houses a historical museum displaying items of the past and information on the life and trial of Jean Pellissier and Chief Lephoi and his people.
Apart from being a quiet, beautiful “undiscovered gem” close to the Gariep Dam, on the border between the Eastern Cape and Free State, Bethulie has the reputation
Until 1833 Bethulie was known as Caledon (after the nearby Caledon River). This name was in conflict with a Western Cape town bearing the same name. Then in
29
Inhoud • Contents
The name Bethulie was derived from the French word Bethulia, which means “Chosen by God”. In 1829 a mission station was established by the London Missionary Society for the local people, the San Bushmen. It was originally known as Groot Moordenaarspoort (Murderers’ Pass) after a very vicious clash between the Sotho and Griqua tribes.
– ST Potgieter
simple hand-carved sandstone headstones have been set into walls at the far end of the monument.
1833 a French Missionary Society, the “Paris Missionary Society” took over control of the area and renamed the mission station Bethulia. In 1835 it was renamed to Verheullpolis.
Some of the historical places worth visiting are: • The town’s cemetery provides another sobering record of the victims of the war. It contains the Burgher Monument and the graves of 32 British soldiers.
When the town was finally proclaimed in March 1863 it was with the name of Heidelberg. But with two towns of that name already in the country, it was later decided to revert to the mission station’s name. In 1872 the town was again renamed to Bethulie after the original mission station. The original mission building is currently home to the Pellissier House Museum.
• The D.H. Steyn bridge is a beautiful sandstone bridge near the town, spanning the Orange River at Bethulie, connecting the Free State with the Eastern Cape. It is a combined road and rail bridge, and the longest in the country (1,2 km). It is also claimed to be the longest in the southern hemisphere.
During the Anglo-Boer War (1899 to 1902) the largest concentration camp erected by the British was situated in Bethulie. Known even by the English as “the hell camp” due to the shocking conditions caused largely by bad administration, the Bethulie concentration camp saw 1 737 deaths among its population of about 5 000 in the 13 months from its establishment in April 1901 until peace was declared in May 1902.
• Graves of the Pellissier Family (of whom five children were buried there), are in the grounds of the Pellissier House Museum. The Rev. Jean Pellissier (who died in Bethulie in 1867), was the first French missionary stationed in the town.
A visit to the concentration camp cemetery just outside the town is an evocative experience. The names of all the camp’s victims are inscribed on long granite slabs, and a statue of an angel stands sentinel over the graves which were relocated from their original site closer to the river due to fears of flooding when the Gariep Dam (then the HF Verwoerd Dam) was built in the 1960’s. The original,
• Monument in honour of the horse: Laura Rautenbach was the sculptor of this fine monument. It is situated on entering Bethulie from Springfontein /Gariep Dam, and commemorates the role of the horse in the history of SA. Unfortunately, due to vandalism, the entire monument had to be enclosed in an iron cage.
30
Inhoud • Contents
• The Dutch Reformed Church was completed in 1887 and now is a national monument.
Orange River Project, a large and complex irrigation scheme for the distribution of water from the river.
• The Ox-Wagon Monument depicting an ox-wagon with oxen, was made from molten metal of discarded cartridge casings, commemorating the 1938 re-enactment of the Great Trek. After the oxen were stolen, the ox-wagon was moved to the Pellissier Museum.
One of Bethulie’s well known inhabitants was actor Patrick Mynhardt, whose autobiographical book Boy from Bethulie, spawned a successful one-man show. Mynhardt died in London in 2007, during a run of the play at the West End’s Jermyn Street Theatre.
The Bethulie Dam, previously known as the Frank Gunn Park, was a favorite spot for picnicking and a good venue for water sports and angling. The Mynhardt Game Reserve, which adjoins the Bethulie Dam, was established in 1937, in which used to live various species of game.
SLANGBOS HELP WERK SKEP
The Tussen-die-Riviere nature reserve was established in 1972 and is situated where the Caledon River joins the Orange River to the north east of Bethulie, hence the name “Tussen-die-Riviere” (between the rivers).
Die slangbosprobleem wat baie boere se weiding besoedel, kan met hande-arbeid opgelos word. Dit is baie goedkoper en veiliger as chemiese bestryding van die plant, sê Seuntjie Radiboke, die voorsitter van ’n komitee nuweling-boere wat ’n projek begin het om die probleem op te los.
From September to the end of April it is run like any other game reserve and is open for visits daily from sunrise to sunset. During the winter months however, hunting is permitted in order to regulate the stocks of game and the reserve is then closed to the general public.
Seuntjie, wat die Sentrale Streek van die Landbouskrywers SA se Opkomende boer vir 2010 was, sê die projek het ontstaan uit ’n behoefte om nuwelingboere se grond skoon te maak van slangbos.
Southwest of Bethulie is the Gariep Dam (Hendrik Verwoerd Dam), an artificial lake over 100 km long, with an area of 374 sq.km, which was built in 1971 by the damming of the Orange River. The fourth largest artificial lake in Africa, with a dam wall 90 m high and a maximum capacity of 5 958 million cubic meters, it is part of the
Nadat raad van Chris Smith van die Departement van Landbou se LandCare-projek gekry is, is die komitee
31
Inhoud • Contents
Slaan die bos se penwortel diep met ’n pik af en haal die hele bos uit. Dit is die antwoord om slangbos, ’n ongewenste plant in enige boer se weiding, uit te roei. Só sê ’n groep nuweling-boere van die Tweespruit.
gestig en ’n grondwet opgestel. Dit het hulle in staat gestel om by die departement aansoek te doen vir geldelike hulp en voorligting.
Daniël sê die geheim is om die wortel diep onder die grondoppervlak – minstens 10 cm – af te slaan. As dit te vlak is, groei die wortel weer. Daardie wortel moet dieper uitgekap word. Plante wat met hierdie metode uitgehaal is, groei nie weer nie. Hy het die metode op sy grond begin. Voorligters het gevra hy moet help om mense op te lei.
Nadat die geld ontvang is, is daarmee vuurvegters gekoop en vir drie boere op die besigste paaie in die omgewing gegee. Hulle is ook by die plaaslike brandbestrydingskomitee geregistreer.
Die metode is doeltreffend, want die plante groei nie weer nie en dis baie veiliger as om dit met onkruiddoders te bespuit. Dit beskadig nie die omgewing of natuur nie en terselfdertyd gee dit werk vir werkloses.
Die slangbos-projek, wat in Maart vanjaar begin het, vorm deel van ’n groot werkskeppingsprojek wat uit dié geld van die departement betaal word. Agt plase van agt nuweling-boere is reeds skoongemaak van slangbos. Seuntjie sê sodra al dié plase skoon is, sal die werk op kommersiële boere se grond voortgesit word. Hulle wil graag in vennootskap met kommersiële boere werk. Dit word ook in medewerking met voorligters van die Departement van Landbou gedoen.
OVK se jaarlikse gholfdag het vanjaar weer spelers in die vorm van verskaffers, vennote, ondersteuners en vriende van OVK van oor die land gelok. Hoewel die spelers die grootste deel van die dag die hitte en wind moes trotseer, was dit soos gewoonlik ’n besonder geslaagde dag. Die wenspan was dié van HEEduikklopper in Ladybrand.
Daniël Selepe, die man wat elke dag toesighouer oor twee spanne mense is, sê twee spanne van twintig werklose mense word daagliks in Hobhouse opgelaai en na die plase gebring. Hulle ontvang elkeen die nodige toerusting – ’n pik, oorpak en handskoene. Hulle beweeg dan langs mekaar deur die veld en haal elke slangbos met die pik uit.
BAIE DANKIE – Geagte sakevennoot en kollegas, Langs die weg wil ek u graag hartlik bedank vir u goeie ondersteuning die afgelope sestien jaar om van die OVK-gholfdag ’n sukses te maak. Ek het gereeld op u staatgemaak en nooit ’n nee ontvang nie. Dit was my
32
Inhoud • Contents
GHOLFDAG 2011
doel om ’n lekker gholfdag aan te bied sodat u die werkprobleme moontlik kon vergeet.
en metallurgiese bedrywe waar dit van neweprodukte soos steenkool- en kooksgasse vervaardig word.
Eweneens ’n groot dankie aan my afdeling se personeel en ander kollegas wat my bygestaan het. My dank ook aan ons Hemelse Vader wat baie gebede verhoor en pragtige dae gegee het.
Die ammoniakgasse word eerstens gesuiwer en dan deur ’n versadiger gestuur wat ’n swaelsuur-oplossing bevat. Die ammoniak en swaelsuur verbind om so ammoniumsulfaat te vorm. Dié oplossing word versadig met ammoniumsulfaat, wat dan uitkristalliseer as ammoniumsulfaat-kristalle.
Namens die liefdadigheidsinstansies wil ek ook almal hartlik bedank vir u bydraes. Weereens baie dankie aan almal. – Lawrie
AMMONIUMSULFAAT – NIE NET ’N STIKSTOF-BEMESTINGSTOF ARTIKEL | Chris Goussard - Cradock
As die produk donker en grys van kleur is, is dit die gevolg van die proses waar die bymiddels van die kleurstowwe oplos wat in die sisteem teenwoordig is tydens vervaardiging. As vlekvryestaal-oppervlaktes gebruik word, sal die produk skoonwit wees.
Die keuse van ’n stikstofbevattende kunsmis bly altyd ’n aktuele onderwerp van bespreking omdat soveel misverstande oor die aard, werking en gebruik daarvan bestaan. Verskillende stikstof-bevattende misstowwe het elk ’n ander chemiese reaksie in verskillende gronde. Dit moet verstaan word omdat hierdie reaksies verantwoordelik is vir die moontlike voordelige of nadelige uitwerking van so ’n kunsmisstof.
Die algemene gebruik van ammoniumsulfaat word beperk deur verskeie faktore, waarvan sommige bloot ongegronde menings is, terwyl ander wel gegrond is. • Wanneer ammoniumsulfaat op groen blare gestrooi en gelaat word, skroei dit die blare. Dit gebeur ook met ureum of enige ander produk wat stikstof in am-
Een van die veelsydigste bemestingstowwe is ammoniumsulfaat. Dit is afkomstig van petrochemiese
33
Inhoud • Contents
In dié vorm kan ammoniak as afvalproduk maklik en veilig geberg word. Om verdere waarde toe te voeg tot ammoniumsulfaat, word dit met sekere chemiese middels behandel wat die kristalgrootte beïnvloed en ook anti-klont-eienskappe aan die produk gee.
gronde het normaalweg ’n tekort aan sulfaat. Daarom
monium-vorm bevat en hoogs oplosbaar is. Weens higroskopisiteit (aantrekking van water) bevredig dit die produk se waterbehoefte óf uit die lugvog óf uit die vog in die plant. As genoeg vog op die blaar, bv. water van besproeiing voor of ná behandeling beskikbaar is, sal hierdie “brand”-reaksie nie plaasvind nie.
sal hierdie draer beter wees om swael aan die grond te voorsien as die ander wat dieselfde versurende eienskappe besit. In baie van die grondtipes is die versuringseffek nie nadelig nie. In sekere omstandighede by gronde met ’n hoë pH en in die meeste
• Die relatief lae stikstof-inhoud van 21% is ’n nadeel ten opsigte van vervoerkoste net so ver dit die stikstof betref. Wanneer die 24% swael as plantvoedingstof ingereken word en die konsentrasie dan na 45% verhoog, verdeel dit die vervoerkoste.
besproeiingsgronde waarvan die pH geleidelik styg weens die toevoeging van soute deur die besproeiingswater, is ’n produk soos ammoniumsulfaat noodsaaklik. Ammoniumsulfaat dra twee belangrike voedingsele-
• Hoewel die higroskopisiteit van die produk dit moeilik maak om in tye van hoë lugvog te gebruik, is dit nie juis ’n faktor nie, want lugvog moet tot hoër as 95% RH styg om betekenisvol te wees.
mente, stikstof en swael, en is dus nie ’n enkelvoudige stikstof-kunsmis nie. Hoewel volgens algemene klassifikasie na swael as ’n belangrike plantvoedsel verwys word, word dit deur plante in byna dieselfde
• Die produk vloei nie so vry soos ander korrelprodukte nie, maar met die nodige toesig en opleiding kan dit met sukses aangewend word.
hoeveelhede as fosfaat en kalium opgeneem. Vir produksie van proteïen.
• Die stikstof is in die ammonium-vorm beskikbaar aan die plant. Jong plante het voorkeur-opname van stikstof in die ammonium-vorm. In die regte grondtoestande word dit gou na die plantbeskikbare nitraatvorm omgeskakel.
Die plantreaksie op swael spruit uit die elemente se teenwoordigheid in verskeie fisiologiese prosesse in die plant, naamlik: • Swael word benodig in die sintese van die aminosure in die fisiologiese prosesse wat die primêre kom-
• Die drastiese versuring wat die produk veroorsaak, is slegs in hooggeloogde suur gronde nadelig. Hierdie
ponent van proteïen is.
34
Inhoud • Contents
peulplante is dit ’n baie belangrike voedingstof vir die
metempo en loging word ’n hoër verhouding van 5:1 in die bemestingstof vereis.
• Swael word benodig in die sintese van proteolitiese ensieme, coensien A en die formasie van chlorofil en glukosied-olies.
Op gronde wat arm is aan swael en met die tendens dat die konsentrasies van bemestingstof-mengsels toeneem, wat tot gevolg het dat die swael-konsentrasie afneem, is ammoniumsulfaat ’n goeie bron om swael aan te vul.
• Swael word benodig vir die sintese van sekere vitamines. • Dit beïnvloed die strukturele karaktereienskap van die sel-protoplasma wat die kouegevoeligheid van plante positief beïnvloed.
Ammoniumsulfaat is by uitstek ’n produk wat waarde sal toevoeg in ’n bemestingsprogram. Dit is ’n plantvoedsel wat oor ’n wye gebied in gewasverbouing gebruik kan word.
• Die hoeveelheid swael in ’n koringkorrel sal die bakgehalte van die meel beïnvloed wat van die koring vervaardig word.
Op lande met ’n hoë pH kan die versurende effek van ammoniumsulfaat van die noodsaaklike voedingselemente beskikbaar maak vir plante.
• Swaelbemesting het ook ’n gunstige invloed op die mouteienskappe van gars.
Die hoeveelheid swael in grond beïnvloed ook die benutting van ander elemente deurdat dit in verhouding daarmee in plantmateriaal ingebou word.
ACT INCREASES FARMERS’ EXPOSURE TO RISK
Die teenwoordigheid van swael in die grond en met die toediening van swael deur ammoniumsulfaat sal die plant se reaksie op stikstof positief beïnvloed deurdat proteïen-sintese gestimuleer word.
Farmers need to be aware of increased exposure to risk as a result of the new Consumer Protection Act (CPA). Under the act, introduced in April this year, anyone in the value chain can be held individually or jointly accountable for any loss a consumer may suffer.
Die verhouding van stikstof tot swael in plantproteïen is 15:1. Weens verskeie faktore soos verskil in opna-
35
Inhoud • Contents
Vir enige navrae kan u gerus OVK se landboudiens kontak.
GRONDSWAEL
Even in the case of farmers who sell directly to the end user, it is important that they also understand the process holistically so that they know how to avoid additional insurance risks. If farmers have liability policies limited to damage incurred on their properties, their policies won’t provide the necessary cover as soon as their produce is delivered into the value chain.
Farmers could potentially face crippling costs if they do not have appropriate cover, says Andries Wiese, Group Manager for Agriculture and Crop at Mutual & Federal. “If consumers of agricultural produce fell ill, anyone in the farming production line could be sued.” In May this year several deaths occurred in Germany following consumption of cucumbers contaminated by E. coli, leading to a farming crisis across Europe. This incident could have resulted in unforeseen legal claims against farmers, if they were found to be responsible. Farmers often don’t realise they could have to pay out billions of Rands to compensate for unforeseen events. An individual can claim between R5 million and R10 million for food poisoning, but this could add up dramatically if hundreds of people fell ill. Most farmers do not have adequate insurance to cover such cases. The costs would be devastating for most farmers, whose reputations would also suffer.
Farmers need to be business people. They must identify all the risks to which they are exposed to within the full production line – from farmer, to wholesaler, to retailer and consumer. If they choose to ignore this, it’s at their own peril.
Under the CPA, farmers can also be held liable if they claim that their produce is organic but is actually treated or processed. Similarly, if a retailer places an organic label on a farmer’s goods and they have not been organically produced, someone in the production line needs to be held accountable under the act.
Farmers should ensure their broker or insurance company understands these issues and provides them with relevant comprehensive cover that will ensure
36
Inhoud • Contents
With the CPA in full force, farmers have to consider the impact of the way they do business with the end user or consumer, from the fertilisers and insect repellents used for crops, to the pedigree livestock they own, to the vehicles they sell to other farmers. Pedigree livestock have to be pedigree, especially if used for mating and competitions and vehicles or tractors can no longer be sold ‘voetstoots’ (as is, with all its defects, latent and otherwise).
smetlike larwes bevat deur die weiding te laat rus. ’n Rusperiode korter as 3 tot 4 maande is gewoonlik nie genoeg nie, behalwe in tydperke van lang warm, droë weersomstandighede. Koue, droë winters is ook nie gunstig vir die eiers van haarwurm en knoppieswurm om te ontwikkel in besmetlike larwes nie.
peace of mind and help them avoid unnecessary and devastating legal costs.
VRAE OOR PARASIETE Veeboere wonder dikwels of ’n verband tussen rondewurms in skape en beeste bestaan en of skape besmet kan word met inwendige parasiete as hulle ná beeste op weiding loop. Die rede is in die meeste gevalle omdat hulle beeste wil gebruik om minder rondewurms op die weidings te hê en die weiding só veiliger vir hul skape te maak. Terwyl skape en bokke dieselfde wurmsoorte deel, is spesies soos beeste, perde en volstruise nie vatbaar vir die meerderheid wurmsoorte van skape en bokke nie. As van hierdie ander diersoorte dus onmiddellik voor of ná beweiding deur skape of bokke op die weiding geplaas word, dien hulle as “stofsuiers” wat wurmlarwes van kleinvee verwyder. ’n Belangrike byvoordeel is optimale benutting van die gras, deurdat dit in die groeiseisoen benut kan word en dus nie lewenskragtigheid inboet nie. Daardeur word die winsgewendheid van die plaas bevoordeel.
Beeste en skape se bruinmaagwurms asook die derm-bankrotwurms word nie geredelik tussen skape en beeste oorgedra nie. Haarwurm van skape (H.contortus) besmet wel beeste, maar veroorsaak nie ernstige probleme nie. Die haarwurm van beeste (H.placei) besmet wel skape en veroorsaak dieselfde siekte as die haarwurm van skape. Beeste wat reeds weerstand teen rondewurms opgebou het (2 jaar en ouer), moet in so ’n rotasiestelsel gebruik word. Ouer, meer weerstandbiedende skape (hamels, droë ooie) kan ook gebruik word om weidings vir vatbare lammers voor te berei. - Bron: Dr. Faffa Malan, Landbou.com
Weidings kan as “veilige weidings” voorberei word vir wurmvatbare skape (ooie, lammers, speenlammers) met die doel dat die weiding so min as moontlik be-
37
Inhoud • Contents
Die alternatiewe beweiding van weidings deur skape en beeste kan ook ’n groot rol speel om “veilige“ weidings te vestig, hoewel sekere wurmparasiete skape en beeste deel bv. lewerslakwurms, peervormige slakwurms, beeshaarwurm (H. placei), maagbankrotwurm, langnekbankrotwurm en sekere beesbankrotwurms.
MAIZE STALK BORER CAUSES DAMAGE
from work published in 1920 when local production amounted to less than one million tones. From research conducted since the early 1970’s it is known to cause 100% yield losses under conditions favorable to population increase.
ARTIKEL | Stefan Swarts The maize stalk borer can cause a lot of damage to the maize plant with great financial loses. It is best to monitor moth flights so that chemical control can be done on the right time, and prevent the stalk borer to damage the plant. Prevention is better than cure.
Fully grown diapauses larvae overwinter in the stem base of the plant below the soil surface. A first seasonal moth flight originates from such larval populations in spring. Female moths lay their eggs behind the leaf sheaths of plants in batches containing 10 to 80 eggs with an average of 30 eggs. The eggs hatch after 7 to 10 days, depending on the temperature. Neonate larvae crawl upwards on the outside of the plant and settle in the whorl where feeding commences on the tightly rollers furl leaves. Some larvae may move to adjacent plants with the result that approximately three neighboring plants often get infested from one egg batch shortly after hatching.
The maize stalk borer is one of the most frequent pests in our daily agricultural environment. From starting as a small moth and developing into one of the farmer’s biggest nightmares, it tells a very interesting story. The Busseola fusca belongs to the family of nocturnal moths which includes some of the most serious pest of field crops, e.g. cutworms, ball worms, armyworms and various other stalk borer species. It is indigenous to Africa wherever maize is grown. Small larvae are dark brown in colour but become paler as they get older and about 50 mm long. Moths have a dark copper colour with darker markings on the forewing. The hind wings are copper coloured on the underside. The wingspan is about 35 mm.
As the furl leaves unfold, the ‘shot holes’ caused by larva feeding provide the first indication of infestation. The duration of the larval stages is 6 weeks under optimum conditions. The fully grown larvae pupate inside the stalk. The pupil stage lasts 3 weeks,
In South Africa an annual yield loss of 10% of the potential crop is often quoted, but this figure originates
38
Inhoud • Contents
● Life cycle ● ● ● ● ●
providing for a second seasonal moth flight during which moths may lay eggs on late planted maize. Most of these second generation larvae enter diapauses, giving rise to moths during the following season. However a relatively small number of larvae may enter the pupil stage, resulting in a third late season moth flight. These moths may not find plants young enough for ovi position and usually will not provide offspring. (Dr. Annemie Erasmus - Entomologist).
before they pupate. When larvae tunnel in at the region
● Symptoms ● ● ● ● ●
because ears are still growing and the husk leaves
Leaf damage: Small larvae feed in the whorls of plants. The yellow green upper surface of leaves is eaten away so that only a thin skin remains. The damage can be observed as small “windows” after the leaves grow out. Larger larvae feed right through the leaves, leaving a row of holes when leaves grow out. This damage is commonly known as shot hole damage.
Larvae feed on kernels and cause direct yield losses.
Stalk damage: Larvae tunnel into stalks from the outside of plants. Tunneling then occurs inside stalks, and is visible when stalks are split in half. Entrance holes of larvae are not always visible from outside because larvae are still small when they bore into the stalks. Larvae prepare exit holes for moths to escape
A number of insecticides are registered for control of
of the growing tip of plants, these can be seen. The visible symptom in dying off whorl leaves, is commonly known as dead heart. Ear damage: Large larvae that are pushed out by the tassel, may establish in the leaf axels where ears are forming and can devour these small ears totally. Larvae in the second and third larval stage can tunnel into lager ears. These entrance holes are not visible, grow over each other, making the holes invisible. Feeding on the kernels may also lead to downgrading of the harvest. Larvae feed inside ears until they reach the fourth of fifth larval stage, after which they tunnel
Moths do not cause damage and only fly at night.
the pest. The use of the economic threshold ensures timely application whenever infestation occurs within the period 3 to 5 weeks after emergence, in which case comparatively cheap insecticides are recommended.
39
Inhoud • Contents
out. These exit holes are visible on the outside of ears.
tillage in recent years was expected to result in the maize stalk borer increasing in importance due to the increased amount of stubble left relatively undisturbed. However, this did not result, possibly due to increased mortality caused by stalk borer parasitoids during the winter months.
● Late Infes tation ● ● ● ● ● In case of late infestation where control measures in the period shortly before or during early tasselling are required, the use of synthetic pyrethroids is warranted, due to the persistence needed for effective control of larvae leaving the whorls. Most infestations can be effectively controlled by a single, properly timed application. Maize can tolerate considerable damage to the leaves without suffering yield loss, and the application of insecticides at the first signs of infestation is not economically warranted. Damage to ears caused by late infestations in the vegetative plant growth stages can be prevented by insecticide application shortly before tasselling. Direct applications aimed at control of larvae behind and in the ears rarely have the desired effect.
GOEIE REËNJAAR LYK MOONTLIK
● Ploughing ● ● ● ● ●
Artikel | JOHAN VAN DEN BERG: Santam Landbou, Bloemfontein
Die voorkoms van ’n tweede agtereenvolgende La
Winter ploughing results in the burial of stubble which will prevent the moths from emerging. Similarly any tillage practice which exposes stubble on the soil surface will result in the diapause larvae being killed by cold. The move from conventional to minimum
Niña-verskynsel vir 2011/12 lyk na ’n voldonge feit nadat aanvanklike voorspellings vroeër in die jaar gedui het op ’n meer neutrale seisoen. Wat reënval op die kort- na mediumtermyn betref, kan die reënval-
40
Inhoud • Contents
Commercial maize hybrids differ in susceptibility to the maize stalk borer. Levels of plant resistance are however too low to reduce yield losses significantly. In recent years high levels of resistance where found in exotic maize germplasm which may in future successfully be introgressed in locally adapted breeding material. A recent development is the biotechnological modification of maize by means of a gene derived from a soil bacterium causing disease in insects. (A field guide for identification of maize pests in South Africa).
seisoen steeds “laat” wees maar gemiddelde tot bogemiddelde reënval word verwag vir die mid- tot laatsomer.
Dit kan beskryf word as ’n swak La Niña-fase en volgens voorspellings behoort dit te versterk tot ’n matige La Niña rondom die midsomer. Die “International Research Institute for Climate and Society” in die VSA het in die jongste opdatering die kanse vir La Niñatoestande vir die periode tot ten minste Maart 2012 verhoog tot ’n groter as 70% kans. In Julie vanjaar was die kanse minder as 40% vir die herontwikkeling van ’n La Niña-verskynsel, wat wys hoe vinnig die verandering plaasvind om ’n tweede agtereenvolgende La Niña-verskynsel te vorm.
Die afgelope winter sal onthou word as een van die koudstes in baie jare. Baie winderige en bewolkte toestande met reën het veral oor die suidelike en suidoostelike dele van die land voorgekom as gevolg van redelik sterk ontwikkelde koue fronte wat die land met reëlmaat getref het. Die Suid- en Oos-Kaap het vanjaar gedurende die winter en lente baie meer reën gekry as normaalweg en ook heelwat meer reën as die westelike dele van die Wes-Kaap. Dit is nog ’n nagevolg van die sterk ontwikkelde La Niña-verskynsel wat in die afgelope seisoen geheers het.
■ La Niña 2011/12 See-oppervlaktemperature in die Stille Oseaan was Junie en Julie baie naby aan normaal, maar het weer begin afkoel om ’n tweede agtereenvolgende La Niñaverskynsel te vorm. Tans is die belangrike Niño-3,4gebied (op die ewenaar, omtrent in die middel tussen Australië en Suid-Amerika) reeds sedert die einde van Augustus sowat 0,7 ºC koeler as normaal en teen middel Oktober sowat 0,9 ºC koeler as normaal.
Wat die Oos-Kaap en Vrystaat (asook verder weswaarts en noord-weswaarts) betref, kan reënvalpatrone vanjaar weer na baie sterk somerstelsels in die mid- tot tweede gedeelte van die seisoen neig. Tropiese vog wat ver weswaarts oor Suider-Afrika afbeweeg soos wat gebeur tydens La Niña-tipe opstellings, beweeg eers reg suid oor Angola en Namibië en draai dan suidooswaarts. Dit voer vog
41
Inhoud • Contents
Die implikasies hiervan is dat die kans vir reën vir die somerreënvalgebied en veral die oostelike tot suidoostelike dele baie goed is in veral die eerste deel van die somer en dat die sentrale tot westelike dele ’n bogemiddelde kans het vir reën in die mid- tot laatsomer.
in wat beskikbaar is vir somerreën oor die sentrale,
Tans is ’n hele paar van hierdie tekens positief dat die huidige La Niña wel die verwagte patroon sal volg: Die droogte in Oos-Afrika, VSA en Mexiko en vloede en baie nat toestande in Pakistan, Indië en plekke soos Hongkong en ander lande in Suidoos-Asië. Argentinië ervaar egter nog redelike goeie toestande (waar dit al droog moet wees) en Australië, wat gewoonlik baie nat is tydens La Niña-toestande, ervaar tans redelik gemiddelde reënval. Daar is dus sterk aanduidings dat dit wel tot ’n groot mate die “regte” patroon volg, maar daar is nog ’n paar indikators wat nog nie saamspeel nie.
westelike, suidelike en suidoostelike dele van die land.
■ Gaan die La Niña sy normale patroon volg? Die vraag is of die La Niña-verskynsel wat tans ontwikkel wel die normale La Niña-effek op reënval in Suider-Afrika gaan uitoefen, aangesien dit ’n swakker ontwikkelde La Niña behoort te wees as wat die geval was in die 2010/11-seisoen. Om hierdie vraag te beantwoord voordat die seisoen verby is, moet gekyk word of die normale La Niña-voetspore gevolg word in ander wêrelddele. Daar is ’n paar tipiese La Niña-gebeure of voorlopers wat gewoonlik bepaal of ’n La Niña-gebeur-
Aanduidings bly nog baie sterk dat ’n El Niño-verskynsel in die 2012/13-seisoen kan voorkom. Die implikasies hiervan is dat dit kan veroorsaak dat die hele Wes-Kaap (wat die Suid-Kaap insluit) bo-gemiddelde reënval kan kry maar dat die Oos-Kaap asook die grootste deel van die res van die somerreënvalgebied ondergemiddelde reënval kan kry.
tenis die normale La Niña-reënvalpatroon gaan volg:
♦ ♦ ♦ ♦ ♦ ♦
Droogte in Oos-Afrika Droogte in Rusland en omliggende Balkan-state Droogte in Argentinië Droogte in die VSA en Mexiko Droogte in gedeeltes van China Baie nat toestande en vloede in Pakistan, Indië,
■ Om op te som:
Suidoos-Asië in lande soos Maleisië, Filippyne,
Globaal lyk dit asof die huidige La Niña redelik “normaal” reageer met droogtes in sekere gedeeltes soos Oos-Afrika en nat toestande in ander gedeeltes soos Pakistan, Hongkong, ens. Dit dui dat die 2011/12-
Indonesië
♦ Baie nat toestande en vloede in Oos- en SuidAustralië
42
Inhoud • Contents
■ El Niño vir 2012/13?
letselaalwurmgroepe is die algemeenste aalwurmgroe-
seisoen oor Suider-Afrika na gemiddelde tot bogemiddelde reënval behoort te neig. Daar is baie sterk aanduidings van baie droër toestande in 2012/13.
pe en veroorsaak dus die meeste skade. Knopwortelaalwurms (Meloidogyne spp.)
LAE AALWURMGETALLE BEPERK SKADE
Knopwortelaalwurms is die aalwurmgroep wat die waarskynlikste in ’n mielieland sal voorkom. Hierdie aalwurmgroep is so volop omdat hulle normaalweg op ’n hele reeks gashere insluitende mielies, kan voed en aanteel.
Artikel | Dr. Sonia Steenkamp – LNR-Instituut vir Graangewasse en Jan Lodewyckx – OVK, Ficksburg
Wanneer aalwurms deel is van ’n mielieboer se probleme, is die beste wat hy kan doen om die aalwurmgetalle so laag as moontlik te hou om die skade tot die minimum te beperk. Aalwurmsimptome is nie altyd spesifiek nie en kan maklik met simptome tipies aan plaagdoderskade, versuiptoestande en voedingstekorte verwar word. Die impak van aalwurms op mielies word dus dikwels onderskat.
Bogrondse simptome van ’n hewige knopwortelaalwurm-besmetting sluit in die verdwerging, vergeling en oneweredige groei van mielieplante. Die simptome kan gesien word in tipiese, oneweredig verspreide geel kolle in die land. Afhangend van die manier waarop die aalwurmwyfie voed, is die galle wat sy in die wortelweefsel self vorm, nie altyd sigbaar soos wat dit op byvoorbeeld sonne-
’n Onlangse opname het getoon dat sewentien aalwurmgroepe op mielies parasiteer. Die knopwortel- en
blomwortels is nie. Die galle bestaan uit reuse-selle
43
Inhoud • Contents
’n Knopwortelaalwurm-populasie in ’n mielieland bestaan gewoonlik uit wisselende hoeveelhede van Meloidogyne incognita en M. javanica. Albei spesies voed ook op die alternatiewe gewasse wat normaalweg in ’n mieliegebaseerde wisselboustelsel ingesluit word. In lande met ’n baie hoë knopwortelaalwurm-besmetting sal die mielies en die gewasse waarmee die mielies afgewissel word, vrek nog voordat die boer kan oes.
Baie boere moes die afgelope seisoen toekyk hoe hul mielies al hoe verder agteruitgaan. Die baie reën het heelparty siektes en versuiping veroorsaak en baie blaarsiektes en kopvrot het kop uitgesteek. Dit was die somtotaal van die boere se moeilikheid, reg? Verkeerd. Aalwurms kon beslis ook deel van hierdie “pakket moeilikheid” gevorm het.
Wat die ondergrondse simptome betref, het beskadigde wortels klein bruin letseltjies wat op die worteloppervlak voorkom. Omdat die wortelhaartjies op die worteloppervlak ook vernietig word, sukkel die plant om water en voedingstowwe op te neem. Boonop kan die letsels ook deur fungi en bakterieë besmet word (sekondêre infeksie).
wat deur die wyfie geïnduseer word terwyl sy op die selle van die wortel voed. As daar nie sigbare galle op ’n mieliewortel se oppervlak is nie, is dit dus nie noodwendig ’n aanduiding dat daar nie knopwortelaalwurms in die land voorkom nie. Letselaalwurms (Pratylenchus spp.) Letselaalwurms kom ook gereeld voor in mieliemonsters ratorium van die LNR-Instituut vir Graangewase bring. Hierdie aalwurmgroep word naas knopwortelaalwurm as die belangrikste aalwurmgroep op mielies geag. Pratylenchus zea en P. brachyurus vorm gewoonlik die letselaalwurmpopulasie in ’n mielieland. P. brachyurus
Die skade en voortplantingspotensiaal van knopwortelaalwurm én letselaalwurms verhoog dikwels in die reënseisoen, veral as dit die seisoen buitengewoon baie gereën het. Om hierdie rede was dit heel moontlik dat baie van die skade wat boere op hulle mielielande gesien het, deur aalwurms veroorsaak was.
rig die meeste skade aan, maar in gevalle waar albei spesies teenwoordig is, sal die minder patogeniese P. zea die grootste deel van die bevolking vorm. Die voorkoms van bogrondse simptome van mielies wat deur letselaalwurms aangeval word, is nie baie spesifiek nie en hang af van die spesie teenwoordig, die
Dit is feitlik onmoontlik om aalwurms totaal en al uit te roei, ongeag die beheermaatreël wat die boer inspan om dit te doen. Daar sal altyd wurmpies of eiertjies oorbly, wat die volgende seisoen weer potensieël amok kan maak. Die hoofdoel van aalwurmbeheer is dus om
hoeveelheid aalwurms wat op daardie tydstip voorkom asook die omgewingstoestande. Gewoonlik is daar ’n beduidende verlaging in chlorofil-inhoud in die blare. Daarom vertoon hulle geel en dikwels verdwerg.
44
Inhoud • Contents
Dis dus baie moeilik om op die oog af simptome van letselaalwurm te identifiseer omdat dit maklik met simptome wat deur ander organismes en abiotiese faktore veroorsaak word, verwar kan word. Letselaalwurms kan ook die vaatbondels blokkeer sodat die plant glad nie water kan opneem nie en dus verlep.
wat boere vir aalwurmontleding na die nematologie-labo-
die aalwurmgetalle laag genoeg te hou sodat die skade wat hulle wel veroorsaak, nie tot ekonomiese verliese vir die boer kan lei nie. Beheermaatreëls wat in ag geneem kan word, sluit in weerstandbiedende kultivars, chemiese beheer, biologiese beheer en wisselbou. Voordat weerstandbiedende kultivars en wisselbou as beheermaatreëls ingespan word, moet die boer egter eers doodseker maak watter spesies in sy lande voorkom.
Inhoud • Contents
Kombineer hierdie maatreëls om die maksimum voordeel daaruit te put en die risiko te versprei. As een maatreël dalk nie werk nie, kan die boer altyd op die ander maatreëls terugval as hy dit slim gekombineer het.
45