Nun lugar marcado polo carácter dunha muller como Dona Maria Paz Taboada e dentro do programa a Arte de ser Muller nun mundo por compartir 5.0 e o PROXECTO ESTATAL MIRADA DE MULLERES, presentamos esta exposición cos traballos resultantes do proxecto Mulleres en/para/por/desde/ ante o Museo – Historias de Mulleres no Museo realizados por diferentes colectivos nos catro museos da Rede: Museo do Mar en San Cibrao, Museo Fortaleza San Paio de Narla, Museo Prov. de Lugo e este Museo, o Pazo de Tor.
Participaron no proxecto diversas asociacións como ALUME, ASPNAIS, Asoc. Mulleres redeiras “Cabo Burela”, Asoc. de Mulleres de San Cibrao, A Mariña Cogami. Contouse en Monforte coa participación de colectivos que así mesmo traballan o tema da memoria, como AFAMON, ou a integración cultural e social como AUXILIA e por suposto, falando da muller, o centro de información da muller do concello que achegou tamén o audiovisual Mulleres de Monforte, Testemuñas de vidas paralelas. Igualmente achegaron outras tantas historias dende particulares.
A exposición está construída cos relatos de homes e mulleres que quixeron homenaxear a figura feminina, botando unha ollada de emocións sobre o seu universo, coas súas lembranzas, os seus cheiros, o seu traballo fóra e dentro da casa. A súa vez os relatos xorden por relación coas propias pezas dos museos que os participantes elixiron para si mesmos.
Pero non son historias que nada máis falan de pasado. Son historias que evocan experiencias persoais que deixaron pegada nos seus relatores, e que queren deixalas tamén en quen as contempla. Esta é unha pequena mostra daquela experiencia. Comisarias > Encarna Lago González Pilar Sánchez
Museo Provincial de Lugo
Retrato de miña nai - Tino Grandío Ao ver “Retrato de miña nai” a primeira imaxe que me ven á cabeza foi unha fotografía antiga, moi estragada, de cando miña nai era nena. Nesa imaxe en branco e negro aparecían ela e a miña tía xunto coas súas compañeiras de escola, todas colocadiñas nas escaleiras da igrexa, e na última fila, de cada lado, estaban as dúas mestras que se encargaban da educación de toda a descendencia feminina da aldea. Cando eu era nena, miraba unha e outra vez esa foto, por un lado para reprobar a cara pícara que tiña miña nai (saía de perfil e xusto a súa cara a cubría unha pequeniña mancha branca) e por outro lado, para aprender o nome das mestras, que me chamaban moito a atención: Covadonga e Candonga; nunca souben se esta última se chamaba así ou era un mal nome.
Covadonga tiña un aspecto (do que podo lembrar da fotografía) similar á muller do retrato de Tino Grandío, vestida de escuro, o cabelo recollido e coas mans diante, suxeitando unha chaquetiña. Para min, todas aquelas mulleres me tiñan un xesto de forza e resignación que consideraba admirable e que as unificaba a todas, facéndome imposible distinguilas entre si. Poderían estar as dúas mulleres retratadas xuntas nunha soa fotografía e semellar a mesma muller. Este retrato tráeme lembranzas de cando nas casas os nenos atopabamos pertenzas do pasado da xente, os gardabamos en segredo porque daba moito poder ter anaquiños da vida dos demais, e de cando sempre había tempo para dicir palabras boas sobre a xente boa de momentos pasados. Cristina
Museo Provincial de Lugo
A CACHARREIRA - Antonio Ínsua A miña historia é real, só preciso voltar a vista atrás no tempo, voltar aos anos 50-60, cando a vida da muller no medio rural era totalmente distinta a como viven agora. Recordo algunha muller que ia lavar a roupa a fonte levando a tiña na cabeza, un neno pola man e outro pola barriga, e que dicir daquelas que para que o marido fose ganar un xornal como canteiro, carpinteiro, ferreiro ou tratante de gando, elas encargábanse de arar as terras, apañar os toxos para estrume, recoller as colleitas, traballando de sol a sol todo o ano, e logo cando chegaba o outono, polas noites tiñan que fiar a lá para facer calcetíns para toda a familia, ademais de cocer o caldeiro para os porcos da ceba.
Con razón a cantante Ana Kiro di na súa canción: As mulleres de Galicia Son as mais traballadoras Van á feira, fan o caldo E tamén son labradoras De todo corazón o meu
recoñecemento a todas
esas mulleres e de xeito especial á miña nai Hortensia, que criou 7 fillos e nunca nos faltou de nada, sempre fomos á escola limpos e aseados, aínda que tivese que coser ou secar a roupa pola noite. Mariví
Museo Provincial de Lugo
A ESCOLA DE DOLORIÑAS - Julia Minguillón O que eu podo contar é unha historia que me sucedeu a min nunha escola moi parecida a esta. Era unha escola unitaria e do meu curso só había dous ou tres.
Eu era a que mais sobresaía. Había un grupo de xente ese día na escola, de dentro da escola tanto como de fora (sobriños da mestra, etc.) Puxéronse a preguntarme os números que estaban no encerado escritos.
Eu ata cen sabíaos pero de cen para riba non sabía contar (tenía catro ou cinco anos). Bueno, pois uns preguntáranme os números e outros chivábanmos, co cal eu era a mais lista porque sabía tódolos números. Foi algo que se me quedou gravado para sempre polo ben que o pasei ese día. Unha espectadora
Museo Provincial de Lugo
AS PANADEIRAS - Manuel Colmeiro Guimarás Este cadro recórdanos que Galicia estivo integrada por moitas aldeas no medio rural onde o mercado e o troco producíase nas feiras. Tamén nos recorda que todo se facía de xeito artesanal e quizais con máis cariño que agora. A muller principal está á espera mirando de fronte, pendente si ven alguén a mercar o pan, no fondo do cadro móstranos como se van outras mulleres que xa mercaron o pan e inician o camiño a súas casas. A muller que está xunto a muller principal, está axudandolle…. Neste cadro pode haber un diálogo do día a día das mulleres que van a mercar o pan, momento de encontro das veciñas que se coñecen de toda a vida.
Agora a sociedade é máis individualizada, grazas as grandes superficies apenas falamos cando mercamos o pan, perdéronse as charlas entre as veciñas, os pequenos contos que se transmitían. O cadro representa un tempo en que a muller tiña pouca liberdade, pero para min, este cadro representa liberdade para poder realizar un traballo e poder obter un beneficio da súa labor. Mercedes
Museo Provincial de Lugo
O NENO CON NIÑO - Leopoldo Villamil García de Paredes Este cuadro me recuerda a mí en mi escuela. Se representa a un niño que está feliz con un nido en sus manos. El cielo es claro porque hay mucho aire y se respira el campo. Tiene una sonrisa tierna como la mía. Una vida de dulzura y travesura. Yo también de pequeña era muy traviesa y me gustaba jugar con todo. Me gusta su mirada que me recuerda a la de mi hijo. El nido me parece un juguete aunque le diría que lo dejara con su mamá para que no los extrañara.
Al cuadro le añadiría un sol que diera vida y calor. Y flores. De pequeña me veía rodeada de rosas. Querría volver a ser una niña y ser así como ese niño porque me gusta esa época de la vida. Las sensaciones que me da son aire, amor, familia,
ternura, sonrisas, abuela, mimos, suavidad, paz, libertad y maternidad.
Pili
Museo Provincial de Lugo
INTERIOR - Villamil García de Paredes El cuadro, la anciana con su gato, me recuerda cuando era pequeña. Me da sensación de juventud, de familia, de madre. También me recuerda a mi tía porque estaba con mi abuela y con mi madre. Le añadiría una ventana por donde se viese el exterior, para que le dé más luz. Como veo sola a la anciana, le hablaría para acompañarla en su soledad y le preguntaría qué le llevó a esa soledad y a estar sola con el gato. Cuando era niña me gustaba mucho jugar con el gato de mi abuela. Puma
Museo Provincial de Lugo
Retrato de miña nai - Tino Grandío Este cadro está somerxido na escuridade, só hai unha personaxe que é unha muller de pé que ten os ollos negros, baleiros, cheos de melancolía e están mirando para nós.
que a leve a luminosidade que todos temos e todos podemos acadar. Non lle engadiría nada máis porque me entusiasma este cadro. Non me recorda a ninguén que se lle pareza.
As cores que ten son o negro, o branco que se representa nunha maceta que sostén cunha das súas mans, e gris. Para min significan tristeza, frialdade e sobre todo melancolía pola predominancia da cor negra.
O que si me recorda é o momento da miña vida no que eu estaba somerxida na escuridade por dentro. Nestes momentos non me sinto identificada coa persoa do cadro e co que representa todo o conxunto en si.
O que mais me chama a atención é a cor negra, a postura ríxida da muller, a maneira de soster a maceta, a mirada e a cara. Se a muller puidese falar diría “estou encerrada na escuridade e non sei como saír”.
As sensacións que me produce son: frialdade, infancia, beleza, traballo, nai, forza e distancia. Estas sensacións están moi ben representadas no cadro, tanto no fondo como na postura da muller, na súa faciana, etc.
Eu falaríalle de que saíse
Yeshica
desa escuridade e buscase o punto de luz branca
Museo Provincial de Lugo
INTERIOR - Villamil García de Paredes Se llama Xoana, y tiene 83 años. Cada noche se repite esta misma situación, cuando Xoana, agotada tras un día de duro trabajo en el campo y con los animales, se sienta a reposar sola, pues sus hijos están a muchos kilómetros de ella. La misma escena, la misma soledad, sucede en toda la región. Pero en su cocina le acompaña un precioso gatito con el que todas las noches ella se sienta a descansar y como medio recostada, con mucha tristeza, rememora a los suyos, sintiendo la soledad y el agotamiento de la vida. Xoana es viuda, pobre y vieja. Laura
Museo Provincial do Mar
A CESTA DA AVOA Había unha vez unha muller que se chamaba Maruja.
Pero sempre co sorriso nos beizos, e a ledicia reflectida no rostro.
Maruja era muller, nai, filla, esposa, veciña e traballadora, o normal.
Maruja era a miña avoa, e na vez da patela na testa levaba una cesta chea de repolo, ghrelos, cebolas, .., porque Maruja naceu no interior, rodeada de terras escuras feridas polo ferro do arado, das que brotaban patacas e verzas e non de area dourada e ondas de escuma branca e auga salgada preñadas de sardiñas e ameixas.
Tódolos días preparaba con esmero a súa patela chea de peixe que colocaba con primor, facía o seu rolete cun pano, poñíao riba da cabeza, e coroaba o conxunto coa súa patela cargadiña e lustrosa riba da testa. Cunha man na cadeira e outra na patela, Maruja ía andando polos camiños berrando a súa mercancía. As mulleres saíanlle ó encontro e con descaro e graza regateaba no prezo ó tempo que pesaba na súa romana o peixe. Cando baleiraba a patela volvía para a súa casa, onde lle agardaban o resto das súas faenas, cociñar, limpar, coser, educar, administrar, amar, coidar,… …
Pero igual que a Maruja da Mariña, a miña avoa era nai,
administradora, filla, coidadora, esposa, amante, veciña, colaboradora, amiga, paciente, muller, traballadora.
Todo iso e máis era Maruja. Ángeles
Museo Provincial do Mar
REDEIRAS
Museo Provincial do Mar
O PUPITRE Eu chámome Sagrario, e puxéronme este nome porque a profesora que había na escola de San Cibrao cando eu nacín chamábase tamén así, por iso penso que teño moita relación co museo e sobre todo co pupitre, que me trae recordos dos meus anos de escolar. Eu nacín no ano 1925 e empecei a ir a escola no 1931, con seis anos. O que máis me chamaba a atención da clase das nenas, que estaba separada por un tabique da dos nenos, era un gran mapa de España feito con conchas que había no chan da nosa clase. O mapa estaba no centro do piso e a cada lado había unha fila de pupitres nas que nos sentábamos as trinta e tantas nenas que estábamos na clase. As cordilleiras estaban feitas con conchas escuras e os ríos con conchas brancas.As conchas non estaban pegadas ao chan, e por iso, a señorita Sagrario, facíanos ir pegadas á parede, para non estragar o mapa. Cada certo tempo, as nenas máis maiores, porque na clase estábamos xuntas as nenas de todas as idades, limpaban con moito coidado as conchas do mapa. E unha pena, unha gran pena, que non haxa ningunha fotografía daquel fermoso mapa do que aínda se acordan mulleres que foron á escola nos anos sesenta, pero por desgraza, non hai ningunha testemuña de que existiu. A señorita Sagrario tratábanos a todas de vostede, e facíanos dar a táboa os luns e o mapa os mércores.
O recreo era a distinta hora que o dos nenos, aínda que había un muro moi alto separando os dous patios,e alí no patio tíñamos o baño, e nel, nunha mesa, dous caldeiros con auga, que unha nena maior e outra das pequenas tíñamos que ir encher ao pozo de Fernando da estrada. Durante a guerra, Don Francisco, o mestre dos nenos, foi recrutado e tivo que ir ao fronte.Entón quedou a señorita Sagrario como única mestra, e daba clase un día a os nenos e outro ás nenas. Tíñamos clase de luns a sábado, pola mañá de nove a unha e pola tarde de tres a cinco, e na tarde do xoves non había. Despois da guerra,empezamos a rezar moito na clase e a dar moito catecismo, e o cura viña todas as semanas un par de veces, polo menos. Pero foron uns anos moi bos, os da nenez, e todo o que eu sei, mal ou ben aprendino na mesma sala na que hoxe están os barcos e os instrumentos de navegación, e ao entrar nela, aínda vexo a mesa da señorita Sagrario, o gran mapa de conchas no chan, os mapas colgados onde hoxe está a mesa do carpinteiro, os nosos pupitres a os lados de cada parede, e a nos, as nenas, dándolle a táboa a á profesora ao redor da súa mesa. Sagrario
Museo Provincial do Mar
AS CUNCHAS Cando miro as cunchas das vitrinas do Museo do Mar, volvo aos meus anos de infancia cando corría pola Praia, mentres miña nai recollía na “olga” para aboar o terreo. Eu saltaba as ondas, e entre as rochas buscaba mexillón que logo miña nai cocía, e pequenas caraxolas. Mª. José
Museo Provincial do Mar
Conchiñas grandes e pequenas Conchiñas lisas, rizadas, onduladas conchiñas color rosa e branco perla Conchiñas con cheiro a auga salgada. Todas xuntas, nun fino bote de cristal, compartides os meus recordos, da miña praia onde me bañaba de nena, recollendo berberechos e ameixas. Os paseos pola praia a caída do sol, As fogueiras na noite de San Xoán. Cando voto unha ollada o bote de cristal, escoito o cantarín ruxir das ondas do Mar, sinto a arena escorrerse nas miñas mans, a auga acariciando os meus pes descalzos camiñando pola veira do mar. Conchiñas que morades no bote de Cristal, Xa non volven os tempos da mocidade, Pero os recordos ninguén mos ha de quitar. Conchiñas da miña Praia, Enteiras ou rotas, que máis da!! sondes anacos da miña historia, tamén da historia do mar. Emma
Museo Provincial do Mar
UNHA MAQUETA DE MADEIRA Eu dediqueime desde que me casei hai 59 anos, a coidar do meu home, das miñas fillas, da miña casa e tamén tiña animais e horta. O meu home, Pepe, traballaba como carpinteiro de ribeira aquí en San Ciprián, facían barcos de madeira, máis ben os cascos, pois despois o resto da montaxe se facía noutros talleres en Viveiro, Burela ou Foz. O meu home elaboraba unhas maquetas de madeira que lle servían de base para comezar a construír o barco. Desde que os meus netos xa foran maiores e dispoñían de tempo libre empecei a dedicarme ao marisqueo. Comezou como unha afección, pero despois empecei a dedicarme profesionalmente.
Levantábame máis cedo, sobre as seis da mañá, e xunto con outras compañeiras íamos ás praias coller ameixas e coquiñas, e á ribeira ao percebe. Incluso teño ido en lancha ata os Farallóns coller percebes porque alí eran moito máis grandes e de mellor sabor. Dediqueime a esta profesión durante 12 anos, foi unha experiencia moi boa, sobre todo ao ver como o meu sacrificio me reportaba beneficios económicos pero tamén estabamos moitas mulleres e facíamos labor en grupo. Dolores
Museo Provincial do Mar
Chámome Elena Martinez Parapar, e visitando o Museo do Mar en San Cibrao, sentinme moi ben observando os obxectos do Mar que había alí, e mentres paseaba polas salas, viñeron á miña mente recordos da época en que había marisco na praia de Covas, lugar no que nacín e onde vivo actualmente. Recordando, ven a miña mente, a época en que a miña nai era mariscadora, ás veces eu, aínda que era nena acompañábaa, e recordo como se me enchían as botas de auga, tamén ás mariscadoras, pois pasaban moitas horas có seu corpo dobrado, tirando do anciño, tanto en días de sol coma de chuvia. Recordo que aqueles anos eran duros para soster á familia, e grazas ao marisqueo podíase comer, e vivir un pouco mellor. A miña nai xa non vive, pero esta visita ao museo, faime recordar os momentos nos que a familia estaba completa e vivíamos felices. Conservo os obxectos do marisqueo daquela época e como apaixonada do mar que me considero, en todos estes anos coleccionei infinidade de obxectos relacionados co mar: cunchas, cestos, roupa,.. é coma unha homenaxe ao mar e ás súas mulleres. E ao máis grande, a miña nai. Elena
Museo Provincial do Mar
Chámome Dolores Fernández Martinez, de nova traballaba na Conserveira de Celeiro, eran tempos duros, levantábame ás 6 da mañá para estar no traballo ás oito da mañá, xa que me desprazaba camiñando dende Viveiro a Celeiro, pois na casa non tiñamos coche, e a xornada remataba ás seis da tarde. Cando casei funme a vivir a Covas-Viveiro, onde estiven 35 anos e tiven catro fillos, seguía traballando na conserveira pero xa me desprazaba en coche, O traballo na conserveira, era duro, sobre todo no inverno xa que tiñamos que limpar, cortar e empacar o bonito a man. Foron anos de duro traballo, xa que ademais de traballar na conserveira, tiña que levar a casa e criar ós fillos, como tódalas demais mulleres na miña situación. Co tempo, foise mellorando coa aparición de máquinas que facilitaban o traballo, desa época teño bos recordos, tamén malos, como a perda de dous dedos da miña man, cunha máquina. Son cousas que pasan, supéranse, pero que non se esquecen, a miña man recórdamo. Dolores
©Foto: Maruja Vicente Pérez
Museo Provincial do Mar
HISTORIA DUNHA MULLER A patela servía para levar o peixe cando ían as mulleres a vendelo despois de que os homes chegaban de pescar. É unha peza que podemos ver na sala 3 do Museo do Mar. Esta peza é unha de tantas das que me traen recordos cando as miro alí. Neste caso esta peza da que falamos, recórdame as mulleres que ían a vender o peixe cando os homes chegaban de pescar, poñían o peixe nela e saían a vender. Nunha época levaban o peixe na patela, noutra época nunha bañera e despois en carros de man. Tocaban o corno para avisar de que había peixe fresco. Pero estas mesmas mulleres xa tiñan estado traballando na horta poñendo patacas, berzas, remolacha, etc, facendo a comida, preparando os nenos para o colexio, lavando, pasando o ferro, etc.
Así que cando as miro non só me traen recordos delas e da función que tiñan, senón tamén a vida que facían as persoas que me rodeaban por aquela época da miña infancia, que vivía tamén a labranza de meus tíos, avós, de miña nai e dos veciños. A muller da miña historia e a miña nai. Foi peixeira, mariscadora, ama de casa, labradora, a que rexía a casa porque meu pai estaba no mar ou no barco preparando para saír á campaña do bocarte, do bonito etc. Aínda que tamén me recordan a outras moitas mulleres que traballaban de cociñeiras, camareiras, etc, doutros tantos oficios. Eran mulleres dignas de admirar, e por elas este recordo tan entrañable. Amelia
San Paio de Narla
Fortaleza San Paio de Narla como unha muller, para Ana Castro
Eu elexín o edicifio en sí porque me era moi dificil poder decantarme por un obxecto en concreto. Son moitas as cousas que eu podería utilizar para referirme a unha muller ou a miña propia vida. Desde moi pequena, meus pais sempre me falaron da “ Torre de Xiá” como un elemento fundamental do noso patrimonio. Unha riqueza que todo os veciños e veciñas saben que existe e que moi poucos a visitaron, e non lle dan o valor que en realidade ten. Miña nai naceu en un pobo moi cercano á Castronela, e ela contávanos de pequenas, que cando ela era moza e pasaban polo lado la fortaleza despertaba en eles moita curiosidade por saber o que había dentro. Seguramente, que moitos e moitas de eses mozos e mozas que hoxe en día xa son avós, non se acercaron a ver esta preciosidade e descubrir as riquezas artisticas e históricas que aquí hai. A historia e as características do Museo Etnográfico de San Paio de Narla son moi similares a vida de moitas mulleres ao longo dos seculos. A partires de este momento, eu vou a enfocar a miña presentación, nas características e sentimentos que a min me transmite e que relacionarei con mulleres importantes da nosa sociedade.
Fortaleza: Edurne Pasaban Lizarribar Riqueza: Fernan Caballero Supervivencia: Xoana de Arco Sinxeleza: Rosalía de Castro Acolledora: E calquera nai podería ser nomeada como acolledora. Estabilidade e tranquilidade: Emilia Pardo Bazán Aberta: Frida Kahlo Flexible: As mulleres en xeral. Moderna: Colette Cárcere: as mulleres da actualidade que están sometidas a actitudes e conductas machistas da sociedade e que non se dan superado. Ten a beleza de unha muller tanto no seu interior como nos alrededores. Paixón: Ángeles Alvariño Odio: das lendas levando incluso á morte de algunha personaxe. É un lugar con carácter propio igual que Concepción Arenal.
San Paio de Narla
sobre a pรก de panaderio por concha blanco
San Paio de Narla
JOYAS DE MI VIDA por ASUNCIÓN CARRIL
Cuando Paquita me llamó para colaborar con ella en el museo, no me lo pensé dos veces. ¡A Paquita nadie le dice que no! No sabía muy bien de qué iba el tema. Me dijo que unas cuantas mujeres que había elegido ella debíamos hacer algo relacionado con el día de la mujer trabajadora que estaba al caer. Tenía que buscar una pieza de las muchas que forman la colección del museo, que me inspirar la fuerza de las mujeres en mi vida. No fue fácil, ya que hay muchas piezas en la torre que me recuerdan eso. La misma fortaleza en sí ya me recuerda a una mujer fuerte que lleva años ahí de pie, sufriendo los cambios y los ataques del tiempo. Dando un pequeño paseo de reconocimiento, la encontré. Dentro de una pequeña vitrina de cristal, donde muchos quisieran ver a las mujeres, allí estaba: la roca azabache y una pequeña colección de joyas salidas de ella. Esa roca fuerte, nacida del vientre de la tierra y formada poco a poco hasta endurecerse, pero a la vez frágil y delicada, hermosa si trabajas con ella. Me recordó mucho a todas aquellas mujeres que trabajaron campos y lucharon en guerras, que parieron pero decidieron. Que soportaron vejaciones y suplicios, cuyas vidas eran tan negras y oscuras como mi roca, pero que nunca se rindieron. Siguieron adelante con fuerza y entereza, pelearon para salir de esa caja, que no era de cristal precisamente, en la que las
habían metido mentes retrógradas y arcaicas que pensaban que la mujer solo servía para una cosa. Esas mujeres supieron enfrentarse a esas burdas ideas y poco a poco salir, cambiar mentalidades. Logran vencer barreras, físicas y abstractas. Todo para que hoy la gente como yo, mujeres como nosotras, tengamos, no, disfrutemos más bien de, de todos los derechos y privilegios por los que ellas lucharon con fuerza. Esas mujeres sí son piezas de artesanía y su recuerdo debería permanecer en un museo como éste para que alguien cuide de que nunca desaparezca, de que no se pierda en las nubes del tiempo. También nosotras tenemos la obligación moral de enseñar a las generaciones venideras, femeninas y masculinas, todo lo que estas “joyas” hicieron por nosotros. Deberíamos recoger el testigo y seguir donde ellas lo dejaron porque queda mucho por hacer desgraciadamente en este mundo. Si tienes el privilegio de conocer a alguna de estas mujeres o tener la suerte de tener una cerca, enséñasela al mundo, lúcela con orgullo, ella da belleza a tu vida. Y así su brillo permanecerá para siempre. Esta pequeña joya que hoy os presento quiere reflejar tímidamente esa belleza, esa fuerza. Mostraros que el trabajo duro siempre trae recompensas.
San Paio de Narla
Dla AndreŸ por Lupe Amil Regalo por los ángeles enviado, el sueño que nunca me atreví a soñar el deseo por siempre deseado la fuerza que me impulsa a caminar Viento cálido de las tierras frías en tus ojos el cielo se refleja Torbellino de nobles fantasías ¿has venido para alegrar mis días? Adiós a la tristeza que se aleja La Luna si pudiera te daría a tus pies yo pondría el mundo entero un sendero desde Rusia hasta Galicia de algodones al futuro venidero Dulce cara con la tierna sonrisa fuente clara que rebosa ilusión el silencio se ha marchado deprisa al hogar ha llegado la risa melodía para este corazón A tu lado no hay melancolía un ciclón que las penas arrasa Saludos a la fuente de la vida tú eres la alegría de mi casa
 dÓôlÓ teôÔ
San Paio de Narla
MULHERES NA REDE MUSEÍSTICA PROVINCIAL por mar pérez fra
OBJECTO ESCOLHIDO: AS ZOCAS
Escolhi as zocas porque me apetecia falar de história. Mas dumha parte da nossa história esquecida e maltratada porque as suas protagonistas eram mulheres. Mulheres que calçavam zocas. Umha esterpe de mulheres rexas, independentes e valentes. Poderia ter escolhido outras peças deste museo para contar-vos o mesmo. Serviriam a lareira, o escano, o arado ou o sacho… Mas gostei desta composiçom porque a mim sugereme um caminho percorrido, um caminho de séculos que serviu para construir um país, umha sociedade e umha paisagem. Eu descendo destas mulheres das que quero falar-vos. Som tataraneta, bisneta, e neta de labregas, e sintome orgulhosa delas. Pode que ser labrega lhe soe a pouco a algumhas persoas, mas eu nom podo concordar com esta visiom profundamente errada. Elas eram labregas, mas também ingenheiras agrónomas, feministas, arquitectas, médicas, puericultoras, artistas e etnógrafas. No século XIX a minha tataravoa Ánxela atesourava toda a sabedoria necessária para conhecer os ciclos de cultivo, selecionar sementes e fazer medrar com as suas maos os alimentos que precisava a sua família. Fixade-vos que mulheres como Ánxela forom as responsáveis de introduzir na Galiza o cultivo de produtos como o milho ou a pataca que rematarom, por fim, com os ciclos de fame. Elas forom também responsáveis de criar e conservar agroecosistemas de tremenda beleza. Ou acaso pensais que as maravilhosas paisagens da nossa terra som só produto dumha natureza viçosa?. Elas construíram os socalcos que fam da Riveira Sacra um lugar incomparável, dos soutos do Caurel lugares mágicos ou dos balados e prados de Friol
auténticas obras de arte. De verdade nom concordades comigo em que elas som as auténticas arquitéctas da paisagem? Acaso nom era umha mulher excepcional a minha bisavoa Maria que soubo manter a umha família com o seu trabalho mentres o seu home buscava umha inexistente fortuna em Bos Aires?. A história de Maria é a historia de boa parte das galegas do primeiro terço do século XX. A história de mulheres que ademais tiverom a coragem de levantar-se para exigir umha lei de redençom de foros, protagonizar revoltas populares contra o consumo ou as levas obrigatórias de mozos. Mulheres que servirom de exemplo às suas filhas que depois estariam nas primeiras filas das mobilizaçons populares contra a central nuclear de Xove, nas Encrobas ou Baldaio. Amable, a minha avoa era capaz de criar com as suas maos, e a partir de fibras que ela mesma cultivava!, peças de tremenda beleza: colchas, sábanas de lenço, mantelos ou panos. De verdade pensais que nom lhe é acaido a ela, e as mulheres coma ela, o qualificativo de artistas? E que dizer da minha outra avoa, Mercedes. Ela, nom sei de que jeito milagroso, conseguia depois dumha longa jornada de trabalho no campo, conservar a energia precisa para salvar com os seus coidados ao seu home tuberculoso e criar às suas 5 filhas e aos seus 9 netos e netas. Ela sempre atopava remédios para os nossos males, e tempo para contar-nos o conto da raposa e a galinha ou os versos que nos haviam proteger das donicelas. Porque som para mim tam importantes estas mulheres? porque elas conseguiam fazer épica do cotidiam, elas simbolizam o triunfo do dia a dia. Som mulheres que calçavam zocas, e que com os seus passos construíram a nossa história.
Pazo de Tor
Lo que más me ha gustado fueron los clavicémbalos: hoy en día no sé como se llaman. La habitación de Mª Paz de Tor con el servicio con el cuarto de baño y el salón que está al lado de los clavicémbalos por lo acogedor que son. También tra cosa muy bonita es el salón comedor y el salón del norte. Sobre la historia, el servicio que usaba Mª Paz de Tor. Está en la habitación o cerca de ella. Recuérdame la urgencia o el apuro que le saca de encima a una persona. Estas son las comodidades de ahora que no había antes y la mayor higiene. Dámaso
Pazo de Tor
Conocí a la reina a través de mi trabajo como zapatero, en una inauguración en Montjuih. El trato fue exquisito. Los zapatos cambiaron mucho, eran de piel natural. Ahora es más uniforme, antes cada uno seguía sus propios modelos. Juan
Pazo de Tor
Gústame onde está a señora coa súa familia, porque representa a súa familia e onde están os seus antepasados. Nosoutros en casa no comedor tamén temos retratos e están os meus país e amiña avóa. Danme alegría cando os miro. Ana Yo me quedo con el salón principal, sobre todo en esa habitación con los cuadros de toda la familia. Las fotos me hacen estar más arropado, sobre todo si estás solo. Doña Paz está en el centro, rodeada por todos. Doiña Paz da la sensación de ser alguien muy familiar. José Emilio
Pazo de Tor
Me llama la atención el Baño de la señora con esa bañera tan grande y de mármol. Me hace recordar cuando yo me bañaba en una baldeta y junto a ella había una lavadora grande, de 7 kg, ya que éramos 8 rapaces en casa. La lavadora comenzó a moverse. Intenté desenchufarla, pero como estaba todo mojado me dio calambre. Ahora es distinto, tengo ducha. Las sensaciones que me sugieren son frío por el mármol pero calor, por el baño. También casa, infancia y valentía porque en aquel momento no supe muy bien lo que hacía. Ana Mª.
Pazo de Tor
O comedor para Basilio: - Potes - Comida ao lume - A receita do caldo: patacas, verdura, gre帽los, repolo, freix贸s, lac贸n, unto e refrito. Todo estaba moi rico
Pazo de Tor
Lembro ver a señora Doña Paz, como unha gran señora. Falaba moi ben. Ía coas súas amizades ao Lenzo na rúa Cardeal. Chegaba co seu coche que conducía ela. Era unha muller independente, e tamén campechana. Levaba unha capa amarelo escuro, e movíaa con graza cando baixaba do coche e ía pola rúa. Toda a roupa sentáballe ben. Aurora e Fina
Al escuchar la historia de Maria Paz me recuerda que existieron mujeres a principios de siglo XX con la suficiente fuerza y valentía para poder vivir sin estar a la sombra de un hombre. Una de ellas fue mi abuela Manuela, huérfana y muy pequeña que sobrevivió a múltiples calamidades afrontando siempre los problemas con decisión. Ejemplo de ello fue cuando mi abuelo estaba en USA y le había enviado dinero. Por la noche oyó un ruido, y sin dudarlo cogió el cuchillo de matar los cerdos y fue a ver lo que pasaba en las ventanas, donde había oído el ruído. Era un gato. Carmen O retrato da señora traeme á cabeza sensacións de mocidade, naturalidade e beleza, de sorrisos. Unha señora forte que me recorda á miña nai. Nieves e Conchita
Pazo de Tor
Gústanme os mobles polo grandes e resistentes e os cadros de cabalos. Tamén a vasixa grande de Zuloaga. Toño
Pazo de Tor
Os agarimos dunha nai no berce da infancia unha mañá de lecer co amor da avoa E a proximidade da irmá Coa valentía da família traballando no campo baixo o frío inverno e o forte bochorno do sol. A riqueza dos sorrisos cando chega a distancia e a paz na casa agardando a vellez Pedro
Pazo de Tor
Ela levaba á maquina de coser na cabeza, ía onde as vacas e mentres, remendaba bastante porque era unha casa pobre. Tamén cociñaba para fóra, en vodas, comunións. Acudía a moitos sitios. Unha participante
Pazo de Tor
Me gusta la plancha. Solía estar en la cocina. Poníase en el fuego para que se calentase o con una brasa de carbón dentro. Eran de hierro y pesadas. Antes se planchaba todos los días: las blusas, los pantalones. Había que ir curiosos y los domingos más porque era un día distinto a los otros días de trabajo. La que planchaba era mi madre, primero con las de carbón, luego llegaron otras que había que enchufar, pero a veces se producían cortocircucitos. Había también entonces mujeres que planchaban para afuera y cobraban algo por su trabajo. Unha participante
Pazo de Tor
Me gustaría vivir en un Pazo como éste. Yo hace muchos años estuve trabajando en una casa enorme, que le llamaban Don Piñor, y me acordé de ella a ver este Pazo. Con cosas antiguas, es precioso, me encantó venir de visita. Rosa Mª Torres
Pazo de Tor
INTERIOR - Villamil García de Paredes ALFREDO Luz Cociña Guiso ELISA Tenrura Cercanía Sentimento MARÍA Vellez - Nenez Cansanzo Tenrura
Pazo de Tor
A ESCOLA DE DOLORIÑAS - Julia Minguillón JOSEFA Zocos Nenos coas profesoras Sorrisos GUILLE Zocas Traballo Calor
Pazo de Tor
A CACHARREIRA - Antonio Ínsua MANUEL Olería Pintura Beleza Traballo CARMEN Olería Lugo Vellez Tenrura MIGUELÓN O traballo completo da olería
Pazo de Tor
RETRATO CON ABaNO - Maruja Mallo ANTONIO Abano Beleza Viveiro JESĂšS Beleza Descobre a cara Sorrisos Felicidade
Pazo de Tor
AS PANADEIRAS - Manuel Colmeiro Guimarรกs MIGUEL Muller traballadora