Rozwi zania informatyczne Rozwiązania
FIXIT: 10 przyczyn fińskiego eurosceptycyzmu euroscepty Piotr Malec, Fundacja Koncept Europa, 30.08.2012 30.08. r. Sierpień zapowiadał się jako miesiąc, w którym decydenci unijni wreszcie będą mogli na chwilę odpocząć od kryzysowych szczytów, konferencji prasowych gdzie referowali założenia nowych planów ratunkowych i krajowej opozycji, której zobowiązani byli przedst przedstawiać konsekwencje finansowe przyjętych rozwiązań. Do końca sierpnia zostało jeszcze kilka dni a za sprawą dwóch fińskich polityków kontrowersje związane z kryzysem zadłużeniowym w strefie euro wróciły na dobre. FIŃSKA DYPLOMACJA
Zaskakujące dla większości obserwatorów śledzących rozwój wydarzeń w strefie euro okazały się być wypowiedzi dwóch bardzo ważnych członków fińskiego rządu. Minister finansów Jutta Urpilainen w jednym z wywiadów stwierdził, że „Finlandia nie będzie umierała za euro i nie będzie go bronić za wszelką cenę, bo po prostu jej na to nie stać”. I tak i nie. Uwzględniając poziom rozwoju tego skandynawskiego kraju, relatywnie niski deficyt budżetowy oraz fakt, że Finlandia nadal posiada najwyższy rating kredytowy, to kogo jak kogo ale Finlandię stać na udzielenie pomocy finansowej. Jednak gdy spojrzymy na długookresowe perspektywy fińskiej gospodarki tj. niskie prognozy tempa wzrostu, stopniową utratę konkurencyjności czy niekorzystne zmiany demograficzne, to okazuje się, że rzeczywiście Finowie mogą mieć w nieodległej przyszłości duże problemy ze zrównoważeniem swej gospodarki. Na domiar złego oliwy do ognia dolał minister spraw zagranicznych tego kraju Erkki Tuomioja, który poinformował media, że fińscy urzędnicy analizują ana różne scenariusze rozpadu eurolandu. Wywołało to falę spekulacji na temat przyszłości Finlandii w unii walutowej, które z kolei podsycane były informacjami o tym, że w gremiach rządowych przygotowywane są plany wyjścia Finlandii ze strefy euro. Piotr Malec piotr-malec.pl
FIXIT BARDZIEJ PRAWDOPODOBNY NIŻ GREXIT?
REGUŁY
MONETARYZM
Brytyjski tygodnik „The Economist” w swym najnowszym wydaniu posłużył się innowacyjnym terminem – Fixit, wzbogacając kryzysowy żargon i tym samym wpisując się w światowy trend. Przykładowo amerykanie dyskutują nad zjawiskiem, które określa się mianem „fiscal cliff ”, czyli możliwymi konsekwencjami redukcji przez Stany Zjednoczone deficytu budżetowego przy słabym wzroście gospodarczym. Europejczycy z kolei zachodzą w głowę jakie będą konsekwencje „Grexit’u”, czyli opuszczenia unii walutowej przez pogrążoną w kryzysie Grecję. W opinii „The Economist” warto bliżej przyjrzeć się nowej zlepce słownej: „Fixit”. Termin ten pochodzi od słów Finland oraz Exit. Pod tym pojęciem kryje się możliwość opuszczenia unii walutowej przez gospodarkę będącą jej rdzeniem, czyli Finlandii. Zdaniem wielu obserwatorów, rozwój wydarzeń w Unii Europejskej zmierza w takim kierunku, że to właśnie „Fixit” jest bardziej prawdopodobny niż „Grexit”. Warto zatem przeanalizować co mogłoby skłonić Finlandię do tego aby pójść tą drogą. 1. Dla znacznej większości społeczeństwa fińskiego niezrozumiałe są mechanizmy rozwiązywania kryzysu zadłużeniowego w strefie euro. Szczególnie fakt, że kraje z południa Europy nie reformują swych gospodarek zgodnie z ustalonymi programami dostosowawczymi, tylko wysyłają swych ministrów finansów do Brukseli po kolejne pożyczki. Dla Finów „święte” jest przestrzeganie wcześniej ustalonych reguł. 2. W tej kwestii stanowisko fińskiej opinii publicznej jest bardzo zbieżne ze zdaniem niemieckiej opinii publicznej i twardym podejściem niemieckiego Banku Centralnego. Stanowczo sprzeciwia się on polityce Europejskiego Banku Centralnego, polegającej na skupie obligacji skarbowych peryferyjnych gospodarek strefy euro w celu zbicia ich rentowności. A w opinii wielu autorów kreślących prointegracyjne scenariusze dla strefy euro to właśnie EBC dysponuje odpowiednimi narzędziami za pomocą których może rozwiązać kryzys zadłużeniowy.
Piotr Malec piotr-malec.pl
BAIL – OUT
RYZYKO
WSPÓLNE DŁUGI
DEMOGRAFIA
3. Finowie są bardzo negatywnie nastawieni co do dalszego zwiększania pomocy finansowej dla Grecji i innych zagrożonych państw. Podejrzewają bowiem, że środki te bezpowrotnie znikną gdzieś w południowej Europie i już nigdy ich nie zobaczą na własne oczy. To właśnie tutaj należy upatrywać źródeł tak silnego kryzysu w strefie euro, który wynika – w opinii autora – głównie z dużej niechęci pomocy północnych krajów unii walutowej dla krajów południowych. 4. Finlandia jako jedno z nielicznych państw unii walutowej zażądała ubezpieczenia na wypadek gdyby beneficjenci pomocy finansowej odmówili spłaty pożyczki. Dokładnie chodziło o zabezpieczenie kolejnego bail-out’u dla Grecji i operacji dokapitalizowania hiszpańskich banków. Taka postawa odzwierciedla silne dezintegracyjne nastroje w fińskim społeczeństwie. 5. Operacja taka z pewnością negatywnie odbiłaby się na stanie finansów publicznych tego kraju. Finlandia posiada znacznie niższy dług niż średnia dla państw strefy euro. W 2011 r. dług publiczny Finlandii wyniósł 48,6 proc. PKB, gdy tymczasem średnia jego wielkość dla całej strefy euro ukształtowała się na poziomie 87,2 proc. Koszty obsługi długu publicznego są tutaj również najniższe w całej strefie euro, zbliżone do tych jakie ponoszą Niemcy. Brak poparcia społecznego więc nie dziwi. 6. Według „The Economist” Finlandia ma zaraz po Japonii i Włoszech najbardziej dynamicznie starzejące się społeczeństwo wśród państw wysoko rozwiniętych. Stąd duży opór społeczny i polityczny przeciwko jakimkolwiek działaniom, które prowadziłyby do zwiększania długu publicznego.
Piotr Malec piotr-malec.pl
EKSPOZYCJ A NA DŁUG PAŃSTW PERYFERYJNYCH
HANDEL ZAGRANICZNY
KONKURENCYJNOŚĆ GOSPODARCZA I EFEKT NOKII
ZWYKŁA SĄSIEDZKA ZAZDROŚĆ
7. W przeciwieństwie do francuskich i niemieckich instytucji finansowych, banki z tego kraju nie wykazały się nadmierną aktywnością na rynku długu państw południowej Europy. 8. Finlandia jest w znacznie mniejszym stopniu zintegrowana ze strefą euro w wymiarze handlowym niż inne północne państwa jak np. Holandia. Według danych „The Economist” tylko 31 proc. fińskiego eksportu trafia na rynki państw strefy euro, więcej eksportuje tam jeszcze bardziej eurosceptyczna Wielka Brytania. Pięć z siedmiu największych rynków zagranicznych Finlandii to rynki spoza strefy euro. 9. Fińska gospodarka zaczyna powoli tracić konkurencyjność, czego dowodem jest wzrost jednostkowych kosztów pracy w ciągu ostatnich pięciu lat aż o 20 proc. Finlandia po raz pierwszy od 1993 r. odnotowuje deficyt na rachunku obrotów bieżących, gdy tymczasem pozostałe państwa regionu nadal utrzymują relatywnie wysokie nadwyżki [patrz: rys. 1]. Wizerunkową oznaką utraty konkurencyjności są trudności rynkowe krajowego championa czyli Nokii. Z przytoczonych przez „The Economist” danych wynika, że od 2007 r. cena akcji tego elektronicznego giganta spadła aż o 90 proc.! Jakie ma to przełożenie na fińską ekonomię? Wystarczy nadmienić, że korporacja ta wypracowuje blisko 1/5 fińskiego eksportu, finansuje 30 proc. całkowitych wydatków na B+R Finlandii a jej udział w całkowitych dochodach podatkowych od osób prawnych wynosi 23 proc. 10. Choć nie przystoi to państwu, które zaliczane jest do skandynawskiego modelu dobrobytu, cechującego się najwyższym poziomem kapitału społecznego w Europie, Finowie trochę z zazdrością spoglądają na lepsze wyniki makroekonomiczne ich kuzynów zza miedzy.
Piotr Malec piotr-malec.pl
Rys. 1 Rachunek obrotów bieżących (% PKB) 16
13,9
12 6,8
8
5,3
4 0 -1,4
-4
Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Economist
Tempo wzrostu w pierwszych kwartałach 2012 r. w przypadku Finlandii jest znacznie słabsze niż w innych krajach regionu. Dane te zaprezentowano na rys. 2. Co ważne wyniki osiągane przez fińską gospodarkę wypadają blado na tle bliskiego partnera z ugrupowania integracyjnego czyli Szwecji (największy odbiorca dóbr i usług). Finlandia w czasie kryzysu finansowego odnotowała głębszy spadek PKB aniżeli Szwecja. Na dodatek dług publiczny Finlandii przed rozpoczęciem kryzysu był niższy o 5,4 proc. W 2011 r. relacje te zmieniły się na korzyść Szwecji, której dług jest niższy aż o 10,2 proc.! [patrz: rys. 3].
6
Rys. 2 Stopa wzrostu gospodarczego (%) 5,0
4,5
4 2,2 2 0
Źródło: opracowanie własne na podstawie: The Economist
Piotr Malec piotr-malec.pl
1,6
60
Rys. 3 Dług publiczny Finlandii i Szwecji (% PKB) 48,6
45,0 39,6
40
38,4
20
0 2006
2011
Szwecja
Finlandia
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Eurostat
ALE CZY NAPRAWDĘ WARTO?
Społeczeństwo fińskie podchodzi bardzo sceptycznie do przyszłości euro. Większość żałuje, że przyjęto w 1999 r. wspólną walutę. Z drugiej jednak strony gdy padają pytania o wyjście ich kraju z unii walutowej, to wielu z nich boi się tak radykalnego rozwiązania. Finowie pamiętają bowiem dobrze z jakich powodów do tej strefy przystąpili. Po pierwsze liczono tak jak w pozostałych państwach członkowskich na korzyści ekonomiczne, czyli wzrost dobrobytu społecznego. Stabilny wzrost gospodarczy, eliminacja ryzyka kursowego z którym Finowie mieli zawsze problemy oraz korzystne zmiany na rynku pracy w ostatniej dekadzie zdają się potwierdzać przewagę korzyści nad kosztami z przyjęcia wspólnej waluty. Stopa bezrobocia w 1999 r. a więc w chwili gdy Finlandia przyjmowała euro była dwucyfrowa (10,2 proc.). Według najnowszych danych „The Economist”, stopa bezrobocia w lipcu 2012 r. ukształtowała się na poziomie 6,9 proc. W czasie ostatniej dekady, w której Finlandia była członkiem unii walutowej udało się w tym kraju zwiększyć aktywność ekonomiczną ludności. Jeszcze w 1999 r. stopa zatrudnienia wynosiła – według danych Eurostatu – 67,6 proc., natomiast w pierwszym kwartale 2012 r. wskaźnik ten przyjął wartość 73,1 proc. Po drugie, w pogłębianiu integracji europejskiej Finowie upatrywali szansy na osiągnięcie korzyści geopolitycznych, czyli zminimalizowaniu niemalże do zera prawdopodobieństwa powrotu rosyjskiej dominacji. Warto wspomnieć, że to właśnie Rosja nadal pozostaje najważniejszym partnerem handlowym Finlandii. Świadomość ta jest głęboko zakorzeniona w umysłach fińskiego społeczeństwa. I póki co – w ocenie autora – to właśnie ta świadomość będzie utrzymywać Finlandię w obrębie państw członkowskich posługujących się wspólną walutą. Piotr Malec piotr-malec.pl