SEC&AS (SECURITY & ALARM SYSTEMS) 4 2018

4/2018 (10) Dwumiesięcznik

TRAGEDIA W LONDYŃSKIEJ GRENFELL TOWER Dlaczego zawiodły drzwi przeciwpożarowe?

WYWIAD W CNBOP-PIB DARIUSZ WRÓBLEWSKI OBIEKTY ZABYTKOWE OGIEŃ CIĄGLE GROŹNY PRZEWIDZIEĆ POŻAR KAMERY TERMOWIZYJNE TV ANALOGOWA HD PRZEGLĄD RYNKU CCTV

Cena 15 zł (w tym 8% VAT) ISSN 2543-8395

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE OBIEKTÓW

OD REDAKCJI

U

GORĄCE LATO PO GORĄCEJ WIOŚNIE

pały nas praktycznie w tym roku nie opuszczają. Chciałoby się rzec: „taki mamy klimat”. Niektórym kanikuła jeszcze w głowie, ale niedługo trzeba znowu wracać do szarej codzienności. Susza i wysokie temperatury kojarzą nam się nieodmiennie, odpukać, z pożarami. I nad tym strasznym żywiołem na dłuższą chwilę się pochylimy. Przy współpracy z IFSEC Global przeanalizowaliśmy zeszłoroczną londyńską tragedię – pożar Grenfell Tower, który pochłonął wiele istnień ludzkich. Jednym z powodów tragedii były drzwi przeciwpożarowe, które zabezpieczały pomieszczenia tylko przez połowę tego czasu, na który zostały zaprojektowane. Zastanowimy się, również z polskimi ekspertami, dlaczego tak się stało. Dotkniemy delikatnego tematu, jakim jest realizowanie systemów kontroli dostępu na drzwiach przeciwpożarowych. Napiętnujemy uszkadzanie drzwi przeciwpożarowych przez instalatorów – szczególnie przewiercanie skrzydeł drzwi w celu montażu zwory elektromagnesu.

Nawiązując do tematyki przeciwpożarowej, porozmawiamy z dyrektorem Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej na temat tego unikalnego w kraju instytutu badawczego. Wrócimy też do archiwalnych artykułów śp. Piotra Ogrodzkiego nt. bezpieczeństwa pożarowego w obiektach zabytkowych, aby przypomnieć ten temat w ujęciu historycznym i skonfrontować ze stanem aktualnym (2017 r.), w artykule Piotra Wojtaszewskiego – artykuły ukazały się w periodykach „Cenne, Bezcenne, Utracone” z lat: 2006, 2011 i 2017 oraz „Systemy Alarmowe” z 2007 r. Artykuły z CBU przedrukowaliśmy dzięki uprzejmości p. Krystyny Ogrodzkiej i redaktora naczelnego CBU, p. Roberta Pasiecznego, zaś z SA – dzięki uprzejmości p. Marty Dynakowskiej.

W dziale dotyczącym systemów dozoru wizyjnego zajmiemy się ponownie tematyką związaną z technologią telewizji analogowej HD, którą po raz pierwszy podjęliśmy w artykule Waldemara Więckowskiego, w pierwszym numerze z ubiegłego roku. Zobaczymy, co przez półtora roku zmieniło się w tej obiecującej dziedzinie dozoru wizyjnego.

W części lifestyle’owej rzymskie reminiscencje oraz zastrzyk wiedzy o winach pochodzących z Korsyki.

Zapraszam do lektury.

Andrzej TOMCZAK Redaktor naczelny

Wydanie 4/2018 (10) Wydawnictwo: Polska Izba Systemów Alarmowych ul. Świętokrzyska 20, lok. 520, 00-002 Warszawa Tel.: 784 505 084 redakcja@secandas.pl www.secandas.pl Dyrektor Wydawnictwa: Henryk Dąbrowski Redaktor naczelny: Andrzej Tomczak Sekretarz redakcji: Anna Seweryn Specjalista ds. reklamy: Agnieszka Wiśniewska Kolegium Redakcyjne: Krzysztof Cichulski Włodziemierz Cieślak Grzegorz Ćwiek Wojciech Dąbrowski Krzysztof Góra Jan Kapusta Tomasz Łasowski Sergiusz Parszowski Janusz Sawicki Waldemar Więckowski Rada Naukowa: dr Marek Bielski dr Krzysztof Łojek dr inż. Andrzej Ryczer dr inż. Jacek Zboina dr inż. Mirosław Zielenkiewicz Reklama: reklama@secandas.pl Prenumerata: redakcja@secandas.pl Prenumerata on-line: www.secandas.pl Korekta: Anna Sakiewicz Skład: WAŻKA Łukasz Piotrowski Druk: Drukarnia Jantar Nakład: 1500 egzemplarzy OKŁADKA I: Grafika dzięki uprzejmości CNBOP-PIB Zdjęcia: FLICKR, PIXABAY, ZASOBY WŁASNE REDAKCJI

4/2018

1

SPIS TREŚCI

4

26

52

Na łasce żywiołu

Drzwi przeciwpożarowe – wpływ konstrukcji i materiałów na odporność ogniową

Specyfikacja Techniczna PKN-CEN/TS 54-14 – instrukcja projektowania i montażu systemów sygnalizacji pożarowej

SEC & PRESS

Joanna Jax

6

SEC & PRESS

Na straży bezpieczeństwa osób ratujących życie i mienie Przygotowując numer dotyczący bezpieczeństwa pożarowego, trudno pominąć na mapie polskich instytucji zajmujących się tą problematyką Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego. O tym, czym zajmuje się ten instytut badawczy i jakie wyzwania obecnie przed nim stoją, opowiedział Redakcji SEC&AS Dyrektor CNBOP-PIB, Dariusz Wróblewski.

12

SEC & FIRE

Dariusz Potrzebski

Artur Kamiński

34

SEC & FIRE

Historia pewnego pożaru

60

38

Kompleksowa ochrona serwerowni systemem gaszenia Sinorix Compact firmy Siemens

Cezary Mecwaldowski, Łukasz Wysokiński

SEC & RETRO/ART

Pożar św. Katarzyny w Gdańsku Problemy monitoringu pożarowego obiektów zabytkowych Piotr Ogrodzki

Tragedia w londyńskiej Grenfell Tower Dlaczego zawiodły drzwi przeciwpożarowe?

Problematyka drzwi przeciwpożarowych niespełniających wymagań Zbigniew Czajka

62

SEC & FIRE STUDIUM PRZYPADKU

66

SEC & FIRE

Zarządzanie bezpieczeństwem pożarowym obiektów budowlanych Monitorowanie systemów pożarowych Janusz Sawicki

70

SEC & FIRE

41

SEC & RETRO/ART

SEC & FIRE

Artykuł firmy Siemens Sp. z o.o.

Artykuł firmy Siemens Sp. z o.o.

Andrzej Tomczak

19

SEC & FIRE

Case study w zakresie ochrony pożarowej

SEC & FIRE

Pożar, w którym w czerwcu 2017 r. w Londynie zginęło ponad 70 osób, wywołał ogólnokrajową debatę na temat bezpieczeństwa pożarowego, ale przede wszystkim na temat przestrzegania przepisów przeciwpożarowych oraz oszczędności czynionych w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Tematyka ta nie była raczej nigdy w centrum zainteresowania władz i opinii publicznej. Dopiero tragedia przyczyniła się do rozpoczęcia debaty, w której czołowi fachowcy z tej dziedziny mogli wypowiadać się przed kamerami nt. jej przyczyn i szerzej omawiać często pomijane aspekty bezpieczeństwa pożarowego.

SEC & FIRE

Systemy sygnalizacji pożarowej w obiektach zabytkowych Konieczność czy niewygodny obowiązek?

Piotr Ogrodzki

45

SEC & RETRO/ART

Pożary zabytków znów groźne Jedna odbudowa zakończona – druga rozpoczęta

Planowanie potrzeb ochrony przeciwpożarowej z zastosowaniem standardów pierwszej pomocy ratowniczej Część 1 Jan Kielin, Jacek Zboina

Postęp naukowo-techniczny daje coraz to skuteczniejsze środki i metody efektywnej walki z pożarami, ale ciągle musimy się liczyć z tym, że pożary powstają i będą powstawać. Dlatego ważne jest stosowanie budowlanych zabezpieczeń biernych i urządzeń przeciwpożarowych, ale także skutecznych technologii zwalczania pożarów i udzielania pomocy ratowniczej osobom, które znalazły się w sytuacji dla nich krytycznej, spowodowanej pożarem lub innym miejscowym zagrożeniem.

Piotr Ogrodzki

47

79

Bezpieczeństwo pożarowe obiektów zabytkowych

PGE Narodowy – największy stadion w Polsce

SEC & RETRO/ART

Piotr Wojtaszewski

2

SEC & FIRE STUDIUM PRZYPADKU

Artykuł firmy Bosch

SEC&AS

SPIS TREŚCI

82

106

Zasilacze ZUP-230V w instalacjach bezpieczeństwa ochrony przeciwpożarowej

Z pamiętnika bezpiecznika, czyli scenki rodzajowe palcem bezpieczeństwa dotknięte Scena 5, czyli o drobnych zmianach i pominiętych zdaniach

SEC & POWER

Artykuł firmy MERAWEX Sp. z o.o.

86

SEC & TECH

Przewidzieć pożar Część 1 Jakub Sobek

90

SEC & TECH

SEC & EDU

Honorowi Współwydawcy SEC&AS 2018

Jan Kapusta

110

www.siemens.pl e-mail: sbt.pl@siemens.com

SEC & RETRO/LIFE

Panta rhei i Wieczne Miasto

Joanna Tomczak, Andrzej Tomczak

Zobaczyć świat na nowo Kamery termowizyjne w ofercie Hikvision

www.mrsystem.com.pl e-mail: biuro@mrsystem.com.pl

Artykuł firmy Hikvision

www.cias.com.pl e-mail: biuro@cias.com.pl

94

116

Telewizja analogowa HD Przegląd rynku

Korsyka i jej wina

SEC & TECH

SEC & LIFE

www.mtp.pl e-mail: securex@mtp.pl

Sławomir Chrzczonowicz

Marian Maroszek

Biorąc pod uwagę tempo rozwoju technologii, nie sposób nie zauważyć, że luka między systemami analogowymi i sieciowymi staje się coraz mniejsza. Granica ta nigdy nie zniknie, jednakże dzięki coraz to nowszym rozwiązaniom technicznym staje się ona bardziej rozmyta. Zadaniem artykułu jest omówienie nowinek, jakie pojawiły się w tym czasie na rynku, a także wskazanie potencjalnych trendów w rozwoju telewizji analogowej wysokiej rozdzielczości.

97

SEC & TECH

Rejestrator Dahua XVR7816S-4KL-X Kompatybilność i elastyczność w systemach analogowych

124

SEC & LIFE

Ogień na jachcie

Małgorzata Czarnomska

126

SEC & NEWS

VII edycja Ogólnopolskich Dni Zintegrowanych Systemów Bezpieczeństwa Pożarowego – Schrack Seconet i Partnerzy 16 SPIN – Spotkanie Projektantów Instalacji Niskoprądowych

Artykuł firmy Dahua Technology Poland

100

SEC & PRESS

Zapytajmy eksperta Z mgr. inż. Dariuszem Okrasą, ekspertem i pracownikiem dydaktycznym Polskiej Izby Systemów Alarmowych, a jednocześnie golfistą (HCP 17,2), wiceprzewodniczącym Komisji Kalibracyjno-Handicapowej Polskiego Związku Golfa, rozmawia Henryk Dąbrowski.

4/2018

www.satel.pl e-mail: satel@satel.pl

128

www.ide.com.pl e-mail: ide@ide.com.pl

www.alstor.pl e-mail: alstor@alstor.com.pl

www.ela.pl e-mail: office@ela.pl

SEC & PRESS

Spojrzenie na firmę z perspektywy działu technicznego Wywiad z Krzysztofem Myślińskim, szefem działu technicznego grupy By Demes Polska – wyłącznego dystrybutora Hyundai CCTV Artykuł firmy By Demes Polska Sp. z o.o.

www.microsystem.com.pl e-mail: biuro@microsystem.com.pl

Honorowym Współwydawcom wyrazy szczególnego podziękowania i szacunku przekazują autorzy, zespół redakcyjny i wydawca SEC&AS. 3

SEC & PRESS

NA ŁASCE ŻYWIOŁU Joanna JAX

T

en numer ma traktować o wszystkim, co wiąże się z bezpieczeństwem przeciwpożarowym. Wiedziałam o tym od pewnego czasu i jak zwykle chciałam napisać coś lekkiego, nieco z przymrużeniem oka. Na przykład o tym, że strażacy cieszą się największym zaufaniem społecznym i jednocześnie są bardzo seksowni i przystojni…

Tak miało być, jednak od kilku tygodni wcale nie jest mi do śmiechu, bo w ogniu giną ludzie. Pożary, jakie ogarnęły Grecję i Szwecję, uświadamiają mi jedynie, jak wielką siłę ma ten żywioł. Nasza technologia jest bardzo zaawansowana, a systemy bezpieczeństwa coraz bardziej czułe, a mimo to pożary pustoszą naszą planetę. A my wciąż jesteśmy bezradni. Nasi dzielni strażacy walczą w Szwecji, pomagając swoim kolegom, część z nich pojechała do Grecji. Lasy znikają z powierzchni ziemi, podobnie jak domy, samochody czy sklepy. A przede wszystkim giną ludzie i jeśli ogień nie zostanie ujarzmiony, zginie ich jeszcze więcej. Trudno w tej sytuacji nawet o lekki sarkazm.

Ogień to jeden z żywiołów, bez których człowiekowi byłoby trudno żyć, ale, niestety, nie da się go oswoić. Gdy padły słowa: „Czyńcie ziemię sobie poddaną”, zapewne ognia to nie dotyczyło. Płomień ogrzewał i rozświetlał jaskinie, odstraszał dzikiego zwierza i pozwalał zjeść pieczyste. Ale nie pozwalał, by z nim igrać. Oczekiwał rozwagi i poważnego traktowania. Ktoś może powiedzieć, że wystarczy jedynie iskra, by spowodować pożar i z niefrasobliwością ludzką nie ma to nic wspólnego. Weźmy uderzenia piorunów, one także mogą się stać zarzewiami ognia. Śledząc jednak informacje o największych pożarach w dziejach naszej cywilizacji, nie sposób oprzeć się wrażeniu, że udział człowieka jest w tym bardzo duży. Nawet współcześnie, gdy dysponujemy najnowocześniejszymi systemami ostrzegania i supersprzętem do gaszenia pożarów, ludzka 4

działalność może zamienić pewne rzeczy w proch. Celowo nie mówię o ludzkiej głupocie, bo ona jest niezniszczalna i wieczna, ale o pewnych przypadkowych poczynaniach ludzkich. Po prostu nie mamy świadomości, jakim przeciwnikiem dla nas potrafi być ogień. A my wciąż sądzimy, że jesteśmy już tak świetni, iż możemy go traktować jedynie jak sprzymierzeńca.

Jednym z najbardziej znanych, a jednocześnie symbolicznych pożarów był ten, który strawił Rzym w 64 r. Ogień zniszczył całkowicie trzy dzielnice, zaś w znacznym stopniu jeszcze siedem. A zatem połowa dzielnic tego pięknego miasta została unicestwiona wciągu zaledwie pięciu dni. Dlaczego symbol?

Ostrzegał ludzi przed szaleństwem dyktatur i wszechwładztwa. Nawet jeśli istnieją spory historyczne co do prawdziwych przyczyn pożaru, kaprys szalonego człowieka, by podpalić ówczesny Rzym, jest ważnym przesłaniem dla naszej cywilizacji.

Z którego zresztą nie wyciągnięto wniosków w przyszłości.

Pewnego wrześniowego poranka, roku Pańskiego 1666, w Londynie, a dokładniej przy Pudding Lane, wybuchł pożar.

Miało to miejsce w niewielkiej piekarni, znajdującej się we wschodniej części Londynu, która charakteryzowała się ciasną zabudową, głównie drewnianą. Dachy domostw w większości pokryte były strzechą, co stanowi idealny materiał do rozprzestrzeniania się ognia. Ofiar w ludziach na szczęście było niewiele, ale ⅔ Londynu poszło z dymem. Wystarczy spojrzeć na liczby: 13 200 budynków mieszkalnych i 87 kościołów. Jednym z plusów tej sytuacji było wyplenienie szczurów, odpowiedzialnych za wybuch epidemii dżumy w poprzednim roku. Drugim – podczas odbudowy bacznie zwracano uwagę zarówno na sposób zabudowy, jak i materiały budulcowe, wypierając drewno na rzecz niepalnego kamienia.

Innym słynnym pożarem miasta był ten, który strawił ¾ Moskwy w 1812 r., podczas oblężenia przez Napoleona.

SEC&AS

FELIETON Istnieje duże prawdopodobieństwo, że tym razem pożar nie był dziełem przypadku, tak jak to miało miejsce w Londynie.

Znowu pomysł szaleńca...

XIX wiek to okres rozwoju przemysłowego i czas wielkich pożarów – Kraków, Gniezno, Atlanta, Chicago... A jeden z najtragiczniejszych to ten w miasteczku Peshtigo w Stanach Zjednoczonych. Wystąpiło tam zjawisko burzy ogniowej, nazwanej potem „efektem Peshtigo”. Zginęło wówczas 1200 osób. Niewielu o nim słyszało, ponieważ w tym samym czasie pożar trawił większe i bardziej zaludnione Chicago. Ogień zdołał sforsować rzekę i przedostać na drugi brzeg, a silny wiatr powodował lokalne tornada. Co ciekawsze, ów dramatyczny w skutkach pożar usiłowano wykorzystać w czasie konstruowania bomb zapalających, by wywołać zbliżony efekt. Podobno udało się to i wykorzystano „efekt Peshtigo” podczas bombardowania Tokio i Drezna w czasie II wojny światowej.

Bliższy nam wiek XX również nie oparł się tragicznym w skutkach pożarom.

Iroquois Theater w Chicago został oddany do użytku pod koniec roku 1903. Uznawany był za nowoczesny i bezpieczny.

Niestety, niecałe dwa miesiące później, podczas spektaklu, doszło do pożaru, który pochłonął 588 istnień. Wydarzenie było szokiem dla opinii publicznej i rozpoczęła się dyskusja na temat lepszych systemów bezpieczeństwa i ewakuacji dla tego typu obiektów.

Kolejne lata i następne pożary w początkach XX w. jeszcze bardziej zmotywowały służby, by wprowadzać i egzekwować przepisy dotyczące ochrony przeciwpożarowej.

W 1904 r., podczas rejsu po rzece Hudson, doszło do pożaru parowca. Zginęli wówczas prawie wszyscy pasażerowie, ponad tysiąc osób. W tym samym roku w Cleveland wybuchł pożar w szkole. Ofiary to 176 uczniów i nauczycieli. Budynek nowej szkoły okazał się pułapką. Korytarze były zbyt wąskie, a z dwóch wyjść otwarte było tylko jedno.

Płonęły fabryki, miejsca użyteczności publicznej, statki powietrzne i liniowce. Częste też były pożary w kopalniach.

Jednym z najbardziej znanych był pożar sterowca Hindenburg. Ów pojazd powietrzny stanowił chlubę ówczesnych Niemiec, chociażby dlatego, że nie tylko był największy na świecie, ale także bardzo luksusowy. Do pożaru doszło na wysokości 300 m, podczas lądowania w New Jersey. Był to pierwszy lot transatlantycki Hindenburga i zapowiadało się, iż będzie to wydarzenie roku. Stało się nim, ale nie za sprawą tak długiej podróży, ale z uwagi na fakt, że z ogromnej konstrukcji pozostały tylko spalone szczątki, a żywioł zabrał życie 36 osobom.

Pożary nie omijały także Polski. Na przykład ten z 1921 r. spowodował przeniesienie stolicy województwa z Pińska do Brześcia, ponieważ drewniana zabudowa miasta spłonęła niemal doszczętnie. W 1923 r., podczas podziemnego pożaru w kopalni Reden w Dąbrowie Górniczej, zginęło 38 osób.

W 1955 r. do jednej z miejscowości w ówczesnym województwie rzeszowskim przyjechało objazdowe kino. Wówczas stanowiło to duże wydarzenie. Ponad 200 osób zgromadziło się w drewnianej świetlicy, która również stała się pułapką dla przebywających tam widzów. Okna były zabite deskami, zaś wyjście tylko jedno. Pożar pochłonął ok. 50 istot ludzkich.

Ci, co mają nieco więcej lat, zapewne pamiętają pożar w rafinerii Czechowice-Dziedzice. Miało to miejsce w 1971 r.

4/2018

W czasie burzy piorun uderzył w komin wentylacyjny i spowodował wybuch pożaru. Szybko okazało się, że instalacja gaśnicza wewnątrz rafinerii nie zadziałała, przystąpiono więc do akcji z zewnątrz. Trudno mi powiedzieć, jakie wówczas popełniono błędy, zapewne fachowcy potrafiliby to ocenić, ale woda gasząca pożar dostała się do zbiornika, zaczęła wrzeć i doprowadziła do erupcji ropy naftowej. Spowodowało to wyrzut ognia na wysokość ponad 200 m, a pożar zaczął się gwałtownie rozprzestrzeniać, powodując śmierć 37 osób. Żywioł nie oszczędza też lasów, które stanowią wręcz idealne dla niego środowisko, by siać spustoszenie. W naszym kraju najbardziej pamiętnym był pożar w Kuźni Raciborskiej w 1992 r. Spłonęło wówczas ponad 10 tys. ha lasów, a z pożogą walczyło przez 5 dni ponad tysiąc wozów strażackich.

Jednak to zdarzenie i tak nie może równać się z pożarami lasów w Indonezji, które miały miejsce 5 lat później, a ogień strawił ponad 500 tys. ha lasów. Chmura dymu unosząca się nad Indonezją, Malezją i Singapurem sparaliżowała na ten czas komunikację lotniczą. Żywioł w Grecji dał już o sobie znać w 2007 r., kiedy zginęło ponad 60 osób, w tym roku mówi się o ponad 100. Zmieniają się czasy, poziom życia i nasza świadomość, ale ogień wciąż pozostaje taki sam. Groźny i nieobliczalny.

A żeby nie było tak całkiem przygnębiająco, opowiem wam pewną historię z mojego podwórka. Nie dotyczy ona pożaru, ale próby kradzieży. Niedaleko mnie znajduje się budynek Ochotniczej Straży Pożarnej. I pewnej nocy włamał się doń roznegliżowany człowiek, by wykraść z remizy wóz strażacki. Złapany niemal na gorącym uczynku, tłumaczył się, że musiał uciekać, bo goniła go banda karłów. Nie wiem, co palił ten człowiek, ale do tej pory, gdy wracam późną porą do domu, rozglądam się, by nie natrafić na terroryzujące dzielnicę karły.

Kiedy piszę ten felieton, pada. Właściwie to złe słowo – woda leje się niemal strumieniem z chmur, do tego dołączył grad, a uderzenia piorunów wysadziły dwa razy korki. Ulice zamieniły się w strumienie, plac zabaw w jezioro, a mieszkańcy niżej położonych domków walczą z wdzierającą się do piwnic wodą. I myślę sobie, że znowu na pomoc ruszą strażacy, by tym razem wypompować wodę, a nie ją lać. To oni pojadą do wypadku i zdjąć kota z drzewa. I jak ich nie kochać…

Joanna JAX autorka powieści Saga von Becków, Długa droga do domu, Zemsta i przebaczenie, Syn zakonnicy Od redakcji: Absolwentka Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, do niedawna związana zawodowo z dużą korporacją finansową, obecnie pełnoetatowa pisarka. Zadebiutowała w 2014 r. powieścią Dziedzictwo von Becków, która została entuzjastycznie przyjęta przez czytelników i recenzentów. We wrześniu wydaje kolejną, jedenastą już powieść – pierwszy tom trylogii Zanim nadejdzie jutro – Podróż do krainy umarłych.

5

SEC & PRESS

NA STRAŻY BEZPIECZEŃSTWA OSÓB RATUJĄCYCH ŻYCIE I MIENIE Przygotowując numer dotyczący bezpieczeństwa pożarowego, trudno pominąć na mapie polskich instytucji zajmujących się tą problematyką Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej im. Józefa Tuliszkowskiego.

O tym, czym zajmuje się ten instytut badawczy i jakie wyzwania obecnie przed nim stoją, opowiedział Redakcji SEC&AS Dyrektor CNBOP-PIB, Dariusz Wróblewski.

6

Redakcja: Panie Dyrektorze, już sama obecność znamienitego patrona w nazwie Centrum – Józefa Tuliszewskiego, pioniera polskiego pożarnictwa – świadczy, o tym, że jest to instytucja z tzw. korzeniami. Zacznijmy więc od odrobiny historii CNBOP-PIB, która z pewności pokaże nam główne obszary działalności.

Dariusz Wróblewski: Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej powstało w 1972 r., jako Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Ochrony Przeciwpożarowej (OBROP) w resorcie spraw wewnętrznych. Już w pierwszym roku działalności wydaliśmy pierwsze w Polsce świadectwo dopuszczenia. Od 46 lat Centrum nieprzerwanie działa w celu poprawy bezpieczeństwa pożarowego w Polsce, edukacji pożarniczej oraz rozwiązywania problemów i wyzwań w zakresie ochrony przeciwpożarowej, zarządzania kryzysowego i ochrony ludności. Przez ten długi okres zaszło u nas wiele zmian. W tym miejscu wspomnę o tych przełomowych, które zdeterminowały przyszłość i liczne sukcesy naszej jednostki. Okres intensywnego rozwoju Centrum zbiegł się z ważnymi dla Polski wydarzeniami oraz budową nowych, niezależnych strategii obronnych i koncepcji bezpieczeństwa państwa.

Obecna nazwa „Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej” funkcjonuje od 1984 r. W 1992 r.

CNBOP zostało włączone w poczet jednostek organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej. Kamieniem milowym w historii Centrum było uzyskanie akredytacji Polskiego Centrum Badań i Certyfikacji, a później Polskiego Centrum Akredytacji, w latach 1998, 2000 i 2011. W CNBOP powstała także Jednostka Certyfikująca, która prowadzi procesy dopuszczeń i certyfikacji wyrobów. Część z nich przeznaczona jest na rynek polski, a część także na rynek europejski. Dodatkowo od pięciu lat działalność Jednostki Certyfikującej i Laboratorium Badawczego BA CNBOP-PIB w zakresie urządzeń sygnalizacji alarmu pożaru i automatyki pożarniczej uznaje także Komenda Główna Obrony Cywilnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych SEC&AS

WYWIAD

Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Znaczący moment to przekształcenie CNBOP z jednostki badawczo-rozwojowej w instytut badawczy, które dokonało się osiem lat temu. Ukoronowaniem wieloletniej pracy na rzecz ochrony ludności było nadanie CNBOP przez Radę Ministrów statusu Państwowego Instytutu Badawczego. Weszliśmy tym samym do prestiżowego grona państwowych instytutów badawczych – wtedy jedenastu, a obecnie dziewiętnastu. Status państwowego instytutu badawczego nie oznacza finansowania z budżetu, tylko realizację ważnych dla kraju zadań. Nadal jesteśmy jednostką samofinansującą się. Okres, w którym powstawał instytut, był niezwykle wymagający. Przed strażą pożarną stało wiele wyzwań, nastąpiła konieczność znormalizowania zasad funkcjonowania służby. Jedno pozostaje niezmienne – wciąż stoimy na straży bezpieczeństwa osób, które swoją służbą ratują życie i mienie ludności. Dziś wyzwanie stanowią dla nas nowe technologie i doskonalenie rozwiązań wpływających na podniesienie bezpieczeństwa i komfortu pracy strażaków.

Red.: Wspomniał Pan, że zmieniała się nazwa i zakres działalności CNBOP. Doprecyzujmy więc, jaki status prawny ma obecnie Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej.

D.W.: CNBOP-PIB jest instytutem badawczym Państwowej Straży Pożarnej, nadzorowanym przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. To jedyna taka placówka w Polsce. Niezależnie Instytut jest także jednostką notyfikowaną Komisji Europejskiej (numer notyfikacji 1438) oraz siedzibą Sekretariatu Komitetu Technicznego nr 244 ds. sprzętu, środków i urządzeń ratowniczo-gaśniczych. Instytut decyzją Ministerstwa Infrastruktury i Budownictwa nr 1/JOT/WB/16 został upoważniony do pełnienia funkcji jednostki oceny technicznej. Powyższa decyzja wskazuje nas jako jeden z nielicznych w kraju instytutów kompetentnych 4/2018

do wydawania Europejskich oraz Krajowych Ocen Technicznych. Dokumenty te wydawane są dla stałych urządzeń przeciwpożarowych oraz kabli zasilających, sterujących i komunikacyjnych. Potwierdzeniem kompetencji Instytutu w zakresie oceny zgodności są akredytacje PCA, uzyskane przez Jednostkę Certyfikującą oraz laboratoria badawcze.

Red.: Wynika z tego, że badania i certyfikacja należą do głównych kierunków działań Instytutu...

D.W.: Misją CNBOP-PIB jest działalność na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego państwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej, zarządzania kryzysowego i ochrony ludności. Zadanie to realizujemy w różnorodnych obszarach, np. poprzez ocenę zgodności. Ma ona ogromny wpływ na poziom bezpieczeństwa ludności, stan techniczny wyposażenia straży oraz bezpieczeństwo ratowników. Instytut posiada własne zaplecze badawcze w obszarze regulowanym prawnie, czego dowodem jest ponad 300 wydanych i nadzorowanych w ciągu ostatnich dwóch lat certyfikatów i 500 świadectw dopuszczenia. Znaczną część działalności w tym obszarze stanowi certyfikacja wyrobów budowlanych – oznakowanie CE i znak budowlany B. Od trzech lat w CNBOP-PIB funkcjonuje Jednostka Certyfikująca Usługi, która oferuje m.in. dobrowolną certyfikację podmiotów świadczących usługi w ochronie przeciwpożarowej, personelu oraz instalacji przeciwpożarowych w obiektach budowlanych. Certyfikacja ta wykracza poza obowiązkową ocenę zgodności, jednak ma ogromny wpływ na bezpieczeństwo.

Przecież certyfikowany wyrób, niepoprawnie zainstalowany i konserwowany, może nie zadziałać tak, jak powinien i tym samym zagrozić życiu i zdrowiu ludzi.

CNBOP-PIB angażuje się też w liczne projekty naukowe i badawczo-rozwojowe, których celem są wdrożenia nowych rozwiązań w obszarze bezpieczeństwa. Obec7

SEC & PRESS nie prowadzimy zarówno przedsięwzięcia krajowe, jak i międzynarodowe. Realizowane prace badawcze korespondują z potrzebami KG PSP, ministra spraw wewnętrznych oraz innych jednostek działających na rzecz ochrony przeciwpożarowej. Przykładem rozwiązania opracowanego w ramach tych prac jest stanowisko do badania pasywnych i aktywnych systemów tłumienia wybuchów w postaci kanału detonacyjnego. Rozwiązanie to powstało w wyniku projektu badawczo-rozwojowego Innowacyjne technologie zabezpieczeń przed wybuchem, w tym obiektów szczególnie chronionych – INTEX, finansowanego przez NCBR. Wdrożenie stanowiska i przeprowadzone badania pozwolą na lepsze poznanie zjawiska szybkości rozprzestrzeniania się fali spalania. Uzyskane wyniki mogą przyczynić się również do zwiększenia bezpieczeństwa w zakładach przemysłowych, w różnych instalacjach, poprzez dobór odpowiednich urządzeń zabezpieczających. Dodatkowo sama wizualizacja prędkości rozprzestrzeniania się fali spalania daje znaczący efekt edukacyjny, który może wpłynąć na podniesienie świadomości społecznej w zakresie bezpieczeństwa. Między innymi w związku z tym wynalazkiem Instytut został wyróżniony tytułem Ambasadora Polskiej Wynalazczości. Zadaniem Instytutu jest także prowadzenie działalności aprobacyjnej z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony ludności. Nasi specjaliści biorą również udział w opracowywaniu oraz opiniowaniu wymagań i kryteriów technicznych oraz w pracach normalizacyjnych na potrzeby PSP, ochrony przeciwpożarowej i ochrony ludności.

Red.: Czy wśród realizowanych obecnie lub zakończonych projektów badawczych znajdują się przedsięwzięcia związane z systemami sygnalizacji pożarowej?

D.W.: Zrealizowaliśmy na przykład projekt Zwiększenie bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych poprzez opracowanie nowoczesnego systemu monitoringu pożarowego na terenie RP. W jego wyniku powstało prototypowe urządzenie (demonstrator) modułowego systemu integrującego stosowane w Polsce systemy transmisji alarmów pożarowych (monitoringu pożarowego) oraz przeprowadzono testy prototypu w warunkach rzeczywistych.

Red.: Czy badania prowadzone są przez Państwa samodzielnie czy we współpracy z innymi organizacjami?

D.W.: Współpraca na rzecz bezpieczeństwa jest dla nas niezwykle istotna. Bezpieczeństwo państwa to obszar łączący wiele dyscyplin nauki, dlatego w realizowanych przez nas projektach musimy łączyć siły i wymieniać się cennymi doświadczeniami, korzystać nawzajem ze swoich kompetencji i wiedzy. Interdyscyplinarne projekty prowadzone są w ramach konsorcjów – we współpracy z jednostkami organizacyjnymi PSP – zarówno z krajowymi, jak i zagranicznymi ośrodkami badawczymi, uczelniami, organizacjami technicznymi czy 8

towarzystwami ubezpieczeniowymi. Nasi partnerzy w tym obszarze to np. Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Akademia Sztuki Wojennej, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Uniwersytet Warszawski, Wojskowa Akademia Techniczna, Uniwersytet w Paderborn, Związek Strażaków Czech, Instytut Fraunhofera oraz straże pożarne we Włoszech i Niemczech.

Red.: W jaki sposób upowszechniają Państwo wyniki prowadzonych badań naukowych?

D.W.: Przeprowadzenie badań, a następnie włożenie ich wyników do szuflady mija się z celem. Naszym priorytetem są wdrożenia oraz dzielenie się naszymi doświadczeniami i wynikami z innymi naukowcami.

Wychodzimy z założenia, że wyniki powinny wspierać rozwój nauki, służyć naukowcom i studentom. Dlatego też przedstawiamy je w naszych publikacjach, udostępnianych w większości w systemie Open Access.

Książki wydane przez Instytut można bezpłatnie pobrać w aplikacji Google Play, z platformy CEON oraz ze strony internetowej cnbop.pl. W ramach promocji wyników badań organizujemy też konferencje naukowe i techniczne, podczas których odbywają się debaty i prezentacje. Naszą wiedzą dzielimy się również podczas szkoleń organizowanych przez Instytut.

Red.: Nasi czytelnicy na pewno byliby zainteresowani, jakie nowości mają Państwo w swojej ofercie szkoleniowej i co wyróżnia szkolenia prowadzone w CNBOP-PIB. Czy może Pan powiedzieć coś więcej na ten temat?

D.W.: Oczywiście. (uśmiech) Nowości to szkolenie przeznaczone specjalnie na potrzeby konserwatorów systemów sygnalizacji pożarowej. Na kursie organizowane są ćwiczenia i pokazy. Wykładowcy prezentują nie tylko „suchą teorię”, ale skupiają się na przekazaniu słuchaczom umiejętności praktycznych. Inne przykłady to szkolenie Projektowanie, dobór i eksploatacja zasilaczy elektrycznych do systemów sygnalizacji pożarowej i systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła oraz Dyrektywa ATEX. Ocena ryzyka związanego z możliwością wystąpienia atmosfer wybuchowych – podejście praktyczne. Celem drugiego z wymienionych jest zapoznanie uczestników z podstawowym podejściem do kwestii związanych z ochroną przed wybuchem oraz przedstawienie praktycznego sposobu przeprowadzania oceny ryzyka wybuchowego związanego z możliwością wystąpienia w miejscu pracy atmosfer wybuchowych.

Red.: Czy są prowadzone statystyki dotyczące liczby projektantów systemów wykrywania pożaru przeszkolonych w CNBOP-PIB? D.W.: Tak. Prowadzimy ogólne i szczegółowe statystyki dotyczące prowadzonej przez Instytut działalności, SEC&AS

WYWIAD w tym także szkoleń. Informacje o liczbie przeszkolonych osób oraz o edycjach kursów znajdują się na stronie internetowej Instytutu, w zakładce Szkolenia.

To właśnie szkolenia dla projektantów, instalatorów i konserwatorów systemów sygnalizacji pożaru należą do pierwszych i najczęściej organizowanych kursów.

Oczywiście nasza oferta szkoleniowa jest bogata i poszerzana w zależności od bieżących potrzeb rynkowych.

Red.: CNBOP-PIB ma znaczący dorobek w zakresie ochrony przeciwpożarowej, przekładający się na szereg pozycji wydawniczych. Czy można wskazać publikacje, które miały przełomowe znaczenie dla bezpieczeństwa pożarowego w Polsce?

D.W.: Bez wątpienia jedną z najciekawszych i najcenniejszych pozycji związanych z ochroną przeciwpożarową jest Czerwona Księga Pożarów. To dwutomowe dzieło wydane w wysokim standardzie wydawniczym.

Książka ta stanowi kompendium wiedzy i nauki o pożarach oraz sprawach okołopożarowych. Jej głównym celem było przedstawienie w przystępny sposób, jak potężnym i niebezpiecznym żywiołem jest ogień i jak wielowymiarowe straty może generować. Do chwili opublikowania Czerwonej Księgi Pożarów nie ukazało się w Polsce opracowanie, które w tak szerokim zakresie odnosiłoby się do społeczno-ekonomicznych kosztów, których źródłem są właśnie pożary. Kolejną pozycją, o której chciałbym wspomnieć, jest druga z serii Czerwonych Ksiąg – Czerwona Księga Świadectw Dopuszczenia. Książka prezentuje tematykę dopuszczenia do użytkowania wyrobów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego lub ochronie zdrowia i życia oraz mienia, wprowadzanych do użytkowania w jednostkach ochrony przeciwpożarowej. W publikacji przedstawione zostały szczegóły dotyczące wymagań stawianych wyrobom oraz potencjalnych niezgodności, które mogłyby być tragiczne w skutkach w momencie użycia wadliwego sprzętu pożarniczego. Jako redaktor naczelny nie mogę pominąć naszej najważniejszej pozycji – kwartalnika naukowego „BiTP. Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza”. Jest to periodyk poświęcony tematyce szeroko rozumianego bezpieczeństwa, punktowany na liście MNiSW (13 pkt) oraz indeksowany w licznych bazach naukowych, takich jak Index Copernicus, BazTech, Ulirch’s Periodicals Directory czy EBSCO. Dzięki dofinansowaniu z MNiSW artykuły w latach 2018–2019 będą publikowane w wersji dwujęzycznej – polsko-angielskiej. „BITP” to jedyne tego typu czasopismo w Polsce.

Red.: Czy aby zostać pracownikiem merytorycznym Instytutu, należy ukończyć studia pożarnicze?

D.W.: Zależy, co rozumiemy pod pojęciem pracownika merytorycznego. W Instytucie mamy wiele stanowisk i działów organizacyjnych, w których potrzebna jest 4/2018

wiedza fachowa i określone umiejętności. Na pewno osoby zajmujące się badaniami wyrobów i uczestniczące w projektach badawczych muszą mieć ukończone studia wyższe. Udzielona nam akredytacja oraz zaufanie, jakim darzą nas nasi klienci, wymagają od nas, aby procesy certyfikacji i badań były prowadzone w sposób profesjonalny, przez kompetentny i wykwalifikowany personel. Wśród pracowników zajmujących się badaniami są absolwenci szkół pożarniczych, czynni strażacy i ochotnicy, ale również absolwenci kierunków technicznych na uczelniach w całej Polsce i za granicą.

Red.: Na początku naszej rozmowy wspomniał Pan, w egzotycznym kontekście Emiratów Arabskich, o laboratorium BA. Czy tylko ta jednostka zajmuje się badaniami?

D.W.: Badania i pomiary prowadzą specjaliści zatrudnieni w czterech laboratoriach: Zespole Laboratoriów Sygnalizacji Alarmu Pożaru i Automatyki Pożarniczej (BA), Zespole Laboratoriów Urządzeń i Środków Gaśniczych (BU), Zespole Laboratoriów Technicznego Wyposażenia Jednostek Ochrony Przeciwpożarowej (BS), Zespole Laboratoriów Procesów Spalania i Wybuchowości (BW).

Red.: Zatrzymajmy się na chwilę przy działalności laboratorium BA. Czy może Pan przybliżyć nam jego zadania?

D.W.: Działalność Zespołu Laboratoriów Sygnalizacji Alarmu Pożaru i Automatyki Pożarniczej (BA) została zapoczątkowana w końcu lat 70. ubiegłego wieku.

Wówczas Zakład Zabezpieczeń Przeciwpożarowych (bo tak brzmiała pierwsza nazwa laboratorium) zajmował się zagadnieniami związanymi z zabezpieczeniem przeciwpożarowym budynków oraz urządzeń technologicznych. Zespół od wielu lat prowadzi swoją 9

SEC & PRESS temie Kwalifikacji. Zespół specjalistów przy współpracy z Instytutem Badań Edukacyjnych opisał trzy kwalifikacje z zakresu projektowania: stałych urządzeń gaśniczych gazowych, dźwiękowych systemów ostrzegawczych, systemów sygnalizacji pożarowej i sterowania urządzeniami przeciwpożarowymi oraz cztery kwalifikacje z zakresu montażu i konserwacji: stałych urządzeń gaśniczych gazowych, dźwiękowych systemów ostrzegawczych, systemów sygnalizacji pożarowej i sterowania urządzeniami przeciwpożarowymi, autonomicznych czujek: tlenku węgla, dymu, ciepła i gazu.

Red.: Co spowodowało, że CNBOP-PIB postanowiło opisać te kwalifikacje?

działalność w oparciu o zasady ujęte w opracowanej Księdze Jakości. Struktura organizacyjna, podział odpowiedzialności, procedury systemowe i badawcze, procesy i zasoby są podporządkowane wdrożonemu systemowi jakości, którego poziom weryfikowany jest każdego roku przez Polskie Centrum Akredytacji.

Usługi Badawcze świadczone są przez wysoce wyspecjalizowany personel, dużym atutem jest także nieustannie modernizowana i doposażana w sprzęt infrastruktura badawcza.

Niezwykle istotną częścią działalności laboratorium są m.in. prace nad opracowaniem i wdrożeniem metodyk badań elementów systemów sygnalizacji pożarowej, dźwiękowych systemów ostrzegawczych oraz systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła, projektowaniem i budową nowych stanowisk badawczych do prowadzenia badań. Zespół Laboratoriów BA wykonuje ekspertyzy oraz pełni rolę opiniotwórczą w zakresie prawidłowości wykonania projektów technicznych i instalacji wyżej wymienionych. Prowadzi analizy i kontrole obiektów budowlanych w zakresie bezpieczeństwa pożarowego, a zwłaszcza elektronicznych systemów bezpieczeństwa. Ważnym elementem ekspertyz są komputerowe symulacje właściwości akustycznych pomieszczeń, pomiary zrozumiałości mowy, czasu pogłosu, poziomów dźwięku.

Red.: Na stronach Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji pojawiła się informacja na temat złożonych wniosków o włączenie kwalifikacji rynkowych w zakresie projektowania, montażu i konserwacji zabezpieczeń przeciwpożarowych do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Czy może Pan nam przybliżyć ten temat?

D.W.: Tak, rzeczywiście, złożyliśmy takie wnioski.

Umożliwiła nam to ustawa o Zintegrowanym Sys10

D.W.: Jak już wspominałem, CNBOP-PIB oferuje dobrowolną certyfikację podmiotów świadczących usługi w ochronie przeciwpożarowej oraz kompetencji personelu. Podczas prowadzonych procesów nasi specjaliści zidentyfikowali często występujący problem związany z potwierdzeniem posiadanych kompetencji przez projektantów instalacji przeciwpożarowych. Problem ten dotyczy również monterów i konserwatorów tych instalacji. Instytut, jako jednostka Państwowej Straży Pożarnej, inicjuje i przyłącza się do wszelkich aktywności, które przyczyniają się do podnoszenia bezpieczeństwa pożarowego w naszym kraju. Brak standardów kompetencyjnych dla usługodawców z zakresu projektowania, montażu i konserwacji zabezpieczeń przeciwpożarowych, niekorzystne statystyki PSP, dotyczące urządzeń przeciwpożarowych, które nie spełniły swojej roli w czasie pożaru, to tylko część powodów, które zmotywowały nas do podjęcia się tego niełatwego zadania. Naszym celem jest opisanie kwalifikacji również dla pozostałych zabezpieczeń przeciwpożarowych stosowanych w obiektach budowlanych.

Red.: Na koniec chcielibyśmy zapytać o Państwa plany i wyzwania na przyszłość.

D.W.: Naszym stałym wyzwaniem jest podnoszenie jakości świadczonych przez nas usług oraz angażowanie się w nowe przedsięwzięcia związane z bezpieczeństwem. Jako instytut badawczy dążymy do coraz lepszych wyników w działalności naukowej. Nie spoczywamy na laurach, ale w tym miejscu mogę pochwalić się otrzymanym przez nas w tym roku wyróżnieniem Lider Bezpieczeństwa Państwa, przyznanym nam przez Centrum Certyfikacji Jakości, za szczególne osiągnięcia w doskonaleniu systemu zarządzania jakością.

Red.: Dziękujemy za rozmowę, ale przy okazji również za wsparcie, którego udzielają nam pracownicy CNBOP-PIB, w formie publikacji na łamach SEC&AS i konsultacji merytorycznych niektórych tekstów.

SEC&AS

PEŁNA OFERTA I ZAPISY NA WWW.CNBOP.PL CENTRUM NAUKOWO-BADAWCZE OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ im. Józefa Tuliszkowskiego PAŃSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY Nadwiślańska 213, 05-420 Józefów | tel. +48 22 769 32 00 | cnbop@cnbop.pl | www.cnbop.pl

SEC & FIRE

Fot. Stephen Cannon/Flickr

TRAGEDIA W LONDYŃSKIEJ GRENFELL TOWER Dlaczego zawiodły drzwi przeciwpożarowe?

Andrzej TOMCZAK Artykuł powstał na podstawie materiałów IFSEC Global

P

ożar, w którym w czerwcu 2017 r. w Londynie zginęło ponad 70 osób, wywołał ogólnokrajową1 debatę na temat bezpieczeństwa pożarowego, ale przede wszystkim na temat przestrzegania przepisów przeciwpożarowych oraz oszczędności czynionych w zakresie ochrony przeciwpożarowej.

Tematyka ta nie była raczej nigdy w centrum zainte1

12

W Wielkiej Brytanii [przyp. red.].

resowania władz i opinii publicznej. Dopiero tragedia przyczyniła się do rozpoczęcia debaty, w której czołowi fachowcy z tej dziedziny mogli wypowiadać się przed kamerami nt. jej przyczyn i szerzej omawiać często pomijane aspekty bezpieczeństwa pożarowego.

Początkowo debata była skoncentrowana na problemach związanych z elewacją budynku, lecz została rozszerzona prawie na każdy aspekt związany z bezpieczeństwem pożarowym. Zwęglone szczątki SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE budynku Grenfell będą makabrycznym przypomnieniem straszliwej tragedii, przynajmniej aż do rozbiórki, planowanej na koniec 2018 r. Ten czas powinien być wystarczający, aby podjąć skuteczne działania związane z bezpieczeństwem przeciwpożarowym obiektów komunalnych i budynków wysokich.

CO SIĘ WYDARZYŁO?

Ponad 200 strażaków i 40 pojazdów pożarniczych odpowiedziało na alarm pożarowy z 24 piętrowego wieżowca w North Kensington, który został odnotowany w nocy, o 00:54 BST (23:54 GMT). Ponad dobę trwała akcja gaśnicza, a oprócz Grenfell Tower pożar zniszczył wiele budynków wokoło. Według policji feralnej nocy w budynku mogło przebywać ok. 350 osób, z czego 65 osób zostało uratowanych przez strażaków. Jednak dziennikarskie śledztwo BBC wykazało szereg uchybień, które utrudniły walkę strażaków z żywiołem. Jednym z problemów okazał się brak wysokich drabin, które pozwoliłyby sięgnąć do kondygnacji powyżej 12 piętra.

JAK BYŁA PRZYCZYNA POŻARU?

Pożar zainicjowała lodówka z zamrażarką typu Hotpoint, znajdująca się w lokalu na 4 piętrze. Policja stwierdziła, że nie miało miejsca celowe działanie.

Zdjęcia ukazujące się w mediach pokazują, że pożar najpierw rozprzestrzeniał się po jednej stronie budynku, zanim objął cały blok. Szczegółowe dochodzenie wykazało, że lodówko-zamrażarka typu Hotpoint FF175B jest modelem prawidłowo zaprojektowanym i nie było wezwań do dodatkowych modyfikacji fabrycznych, które miałyby związek z bezpieczeństwem pożarowym urządzenia. A więc najprawdopodobniej doszło do nieszczęśliwego wypadku.

Podejrzenia padły natomiast na materiały izolacyjne, użyte do ocieplenia budynku, oraz okładzinę elewacji, instalowane w trakcie ostatniego remontu, w 2016 r., które spowodowały bardzo szybkie rozprzestrzenianie się ognia. Materiał izolacyjny i okładzina elewacji zostały przebadane przez policję i nie przeszły testów, a próbki izolacji spłonęły nawet szybciej niż płyty okładziny elewacyjnej. Dziennikarze śledczy BBC zasugerowali, iż materiały zaprojektowane do remontu elewacji zostały zamienione na tańsze zamienniki.

Udokumentowano, że projektowane okładziny, o dużej odporności ogniowej, zostały zastąpione aluminiowymi, z rdzeniem z polietylenu, o niższej odporności na ogień, przez co zaoszczędzono 300 tys. funtów (ok. 1,5 mln zł). Pomiędzy budynkiem a okładziną elewacji mogą się tworzyć wnęki, które w niektórych wypadkach (np. przy braku odpowiednich barier przeciwpożarowych) powodują efekt ciągu kominowego, wciągając płomienie w głąb. Władze budowlane wskazały, że paneli aluminiowych z rdzeniem z polietylenu nie wolno stosować na elewacjach budynków wyższych niż 18 m (czyli maks. 4-, 5-piętrowych).

Przedstawiciel producenta paneli elewacyjnych, firmy 4/2018

Fot. Ricardo Silvestre/Flickr

13

SEC & FIRE

GRENFELL TOWER W PIGUŁCE: Lokalizacja – North Kensington, Londyn Inwestor – Kensington and Chelsea London Borough Council Oddanie budynku do użytku – 1974 r.

Liczba lokali mieszkalnych – 127 Liczba kondygnacji naziemnych – 24 Liczba kondygnacji mieszkalnych – 20 Liczba kondygnacji użytkowo-mieszkalnych – 4 Montaż drzwi przeciwpożarowych do mieszkań – 2011/2012 r.

Remont generalny, łącznie z wymiana okładziny elewacji zewnętrznej budynku – 2016 r.

Pożar, który pochłonął ponad 70 ofiar śmiertelnych – 2017 r.

Arconic, przyznał, że w czasie remontu budynku Grenfell Tower zostały użyte panele typu Reynobond PE (polietylen).

Badania ankietowe przeprowadzone po pożarze w Londynie wykazały kolejne 228 budynków, których materiały elewacyjne nie przeszły badań pożarowych. Mieszkańcy kilku bloków w północnym Londynie zostali ewakuowani ze względu na elewacje wykonane przy użyciu materiałów niespełniających przepisów pożarowych.

CZY INSTRUKCJA BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO MOGŁA PRZYCZYNIĆ SIĘ DO TRAGEDII GRENFELL TOWER?

Niestety, zostało to udowodnione w trakcie śledztwa, że zawierzenie instrukcji (rys. 1) mogło przyczynić się do śmierci wielu osób.

Zasugerowano w niej możliwość pozostania w lokalach, z zamkniętymi drzwiami i oknami, do czasu ewakuacji przez strażaków. Jeżeli wiemy, że drabiny strażackie mogły sięgnąć tylko do połowy budynku, dla mieszkańców wyższych pięter skorzystanie z tego zapisu byłoby śmiertelną pułapką. Ale zastanówmy się, jaki efekt miałoby to dla położonej niżej części budynku. W założeniu poszczególne mieszkania zostały zbudowane jako ognioodporne „pudełka”, odseparowane ognioodpornymi materiałami od reszty budynku.

Ale czy na pewno?

Najsłabszymi ogniwami takiego rozwiązania są oczywiście okna oraz drzwi. Prawdopodobnie nie zakładano, że pożar będzie rozprzestrzeniał się po elewacji. Czy jednak drzwi były wystarczająco odporne na działanie ognia i dymu?

Rys. STUDIO E LLP

14

▌ Rys. 1. Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego Grenfell Tower – z sugestią pozostania w lokalu do czasu ewakuacji przez strażaków

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE DRZWI PRZECIWPOŻAROWE W GRENFELL TOWER „OPIERAŁY SIĘ OGNIOWI O POŁOWĘ KRÓCEJ NIŻ POWINNY”

Badania przeprowadzone w trakcie śledztwa wykazały, że drzwi przeciwpożarowe zainstalowane w Grenfell Tower wytrzymywały tylko połowę z tego czasu, do którego zostały zaprojektowane. Eksperci udowodnili, że drzwi o odporności ogniowej FD30 (30 minut – odpowiednik polskich EI30) w testach wytrzymywały zaledwie 15 min. Ustalono, że drzwi zostały zainstalowane pomiędzy 2011 a 2012 r., a producent drzwi już nie istnieje2.

DLACZEGO „WADA” DRZWI PRZECIWPOŻAROWYCH W GRENFELL TOWER NIE ZASKOCZYŁA SPECJALISTÓW?

Dla ekspertów nie było wielkim zaskoczeniem stwierdzenie, że drzwi przeciwpożarowe w Grenfell Tower, wymontowane z niezniszczonej części budynku, osiągnęły w badaniach tylko połowę czasu odporności w stosunku do wskazanego w certyfikacie. Według nich drzwi w obiektach, które odwiedzali, zamiast odporności na poziomie 30–60 min osiągnęłyby co najwyżej 10–15 min. Przykładowe wyposażenie drzwi przeciwpożarowych pokazano na rys. 2. Jest bardzo wiele przyczyn, od nieprawidłowego montażu, dopasowania i konserwacji począwszy, do zniszczeń i braku odpowiednich uszczelek przeciwogniowych i przeciwdymnych. Nagminne jest też pozostawianie drzwi przeciwpożarowych zablokowanych mechanicznie w pozycji otwartej, np. za pomocą klinów lub podparć, ale zdarza się również nawet ich wymontowywanie. Kolejnym powodem jest brak samozamykaczy albo nieprawidłowe działanie, co staje się przyczyną niedomykania się drzwi. Samozamykacze wymagają bowiem okresowej regulacji i konserwacji.

Często zdarzają się drzwi wypaczone, pozostawiające zbyt duże szczeliny, których nie są w stanie wypełnić uszczelki pęczniejące w wysokich temperaturach powstających w trakcie pożaru. Kolejnym problemem są zamki, które nie utrzymują drzwi przeciwpożarowych w pozycji zamkniętej. Nieszczelne i niedomykające się drzwi przeciwpożarowe to horror, który powinien śnić się co noc administratorom budynków.

Problemy leżą też po stronie producentów. Niejednokrotnie eksperci odkrywali, że drzwi były wykonywane niezgodnie z dokumentacją albo próbowano wykorzystać je w sposób niewłaściwy. Jeden z ekspertów stwierdził, że do dużego brytyjskiego szpitala producent próbował sprzedać drzwi dwuskrzydłowe, które były atestowane na czas 30 min, ale tylko w wersji jednoskrzydłowej. Zmuszony do wykonania testów pożarowych, musiał zrezygnować z kontraktu, ponieważ drzwi dwuskrzydłowe, zbudowane z dwóch Firma, która wyprodukowała te drzwi, została przejęta przez inną firmę, której przedstawiciel oficjalnie stwierdził, iż nowy właściciel nie ma nic wspólnego z instalacją drzwi w Grenfell Tower.

2

4/2018

▌ Rys. 2. Przykładowe wyposażenie drzwi przeciwpożarowych

atestowanych skrzydeł pojedynczych, wytrzymały test tylko przez 11 min. Oznacza to, że drzwi przeciwpożarowe dwuskrzydłowe wymagały istotnych zmian konstrukcyjnych, po to aby osiągnęły podobne parametry jak drzwi jednoskrzydłowe.

WIERZCHOŁEK GÓRY LODOWEJ

Eksperci uważają, że przypadek defektu drzwi przeciwpożarowych w Grenfell Tower to tylko wierzchołek góry lodowej. Zlecone badania innych budynków mogą doprowadzić do podobnych wyników. Trzeba bowiem brać pod uwagę to, iż producent testuje tylko nowe, świeżo wyprodukowane drzwi. W rzeczywistych warunkach z pożarami często „zmagają się” drzwi stare, uszkodzone, wypaczone czy zmodyfikowane.

Wówczas ich odporność na ogień może dramatycznie się pogorszyć. Zamknięte drzwi przeciwpożarowe oraz samozamykające się drzwi utrudniają codzienne życie, szczególnie jeżeli niesie się coś w rękach lub popycha wózek. Nie należy się więc dziwić, że jeżeli nie zastosowano trzymaczy drzwiowych, sterowanych z systemu sygnalizacji pożaru, utrzymujących drzwi w pozycji otwartej, niektórzy próbują „ułatwić sobie życie”, być może „kosztem życia”.

Niestety nie wynaleziono na to lepszej metody niż edukacja, i to edukacja ustawiczna. Dlatego z wielkim zadowoleniem należy przyjąć inicjatywę brytyjskich producentów drzwi, pod nazwą: „Fire Door Safety Week”3. Tegoroczny tydzień jest planowany na 24–30 września (rys. 3).

▌ Rys. 3. Logo corocznego tygodnia bezpieczeństwa drzwi przeciwpożarowych 3

Tydzień Bezpieczeństwa Drzwi Przeciwpożarowych.

15

SEC & FIRE Celem tej działalności jest edukacja społeczeństwa, m.in. poprzez przygotowywanie materiałów infograficznych (przykład na rys. 4). Przedstawiono w nim 10 wskazówek dla „Kowalskiego”, związanych z bezpieczeństwem drzwi przeciwpożarowych. Tematy wskazówek to: 1. Do czego służą drzwi przeciwpożarowe?

2. Co powoduje, że drzwi stają się przeciwpożarowe?

3. Gdzie znajdę drzwi przeciwpożarowe w swoim budynku?

4. Skąd będę wiedział, że są to drzwi przeciwpożarowe?

5. Kto jest odpowiedzialny za inspekcję i konserwację drzwi przeciwpożarowych w moim budynku?

6. Co z drzwiami frontowymi do mojego mieszkania?

7. Czy wszystkie drzwi przeciwpożarowe mają „zimne” uszczelnienia przeciwdymne?

8. Co z samozamykaczami?

9. Jak mogę wykonać podstawowe sprawdzenie moich drzwi przeciwpożarowych?

10. Komu powinienem zgłosić swoje wątpliwości i uwagi?

SPRAWDZANIE DRZWI PRZECIWPOŻAROWYCH W 5 KROKACH

Z inicjatywy Fire Door Safety Week wydano również infografikę opisującą proste metody podstawowego sprawdzania drzwi przeciwpożarowych (rys. 5).

Oto porady Fire Door Safety Week, jak w 5 krokach sprawdzić drzwi przeciwpożarowe (porównaj 10 rzeczy do sprawdzenia w drzwiach przeciwpożarowych autorstwa ASSA ABLOY – rys. 6): Sprawdź certyfikat Sprawdź, czy na drzwiach znajduje się naklejka lub tabliczka z informacją o certyfikacie. Możesz wykorzystać do tego kamerę swojego smartfonu. Jeżeli nie ma informacji o certyfikacie, zgłoś to osobie odpowiedzialnej za budynek.

Sprawdź szczeliny Sprawdź, czy szczeliny pomiędzy elementami drzwi na górze i z boku nie są większe niż 4 mm. Można do tego celu użyć monetę o nominale 1 funta, która ma ok. 3 mm grubości (monety 2 zł i 5 zł mają po 2 mm grubości). Szczelina dolna może nawet osiągać do 8 mm. Jeżeli widać światło spod zamkniętych drzwi, szczelina jest zapewne za duża. Dobrą informacją jest, gdy drzwi pasują do ościeżnicy i nie są uszkodzone. Jeżeli tak nie jest, zgłoś to. Jeżeli szczeliny są zbyt duże, dym i płomienie mogą przedostać się na drugą stroną drzwi.

Sprawdź uszczelki Czy są jakieś uszczelki pęczniejące przy wzroście temperatury? Czy nie widać na nich śladów uszkodzenia? Te uszczelki są jednym z podstawowych elementów, bez którego drzwi przestają być przeciwpożarowe. W momencie wzrostu temperatury powinny spęcznieć i uszczelnić drzwi, zabezpieczając przed płomieniami i dymem. Jeżeli stwierdzisz nieprawidłowość, zgłoś to – drzwi mogły być nieprawidłowo użytkowane lub konserwowane, a w obliczu pożaru mogą krócej opierać się żywiołowi.

Sprawdź zawiasy Czy zawiasy są prawidłowo i stabilnie zamocowane? Czy nie brakuje jakiejś śruby? Jeżeli widzisz problemy, zgłoś to – oznacza to, że drzwi nie były prawidłowo konserwowane, a w momencie gwałtownego pożaru mogą go nie zatrzymać wystarczająco długo.

■

■

■

■

▌ Rys. 4. Przykład materiału infograficznego dotyczącego bezpieczeństwa drzwi przeciwpożarowych

16

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE

■

Sprawdź, czy drzwi zamykają się prawidłowo Czy jest zamontowany samozamykacz? Jeżeli tak, otwórz drzwi do połowy zakresu, puść i pozwól, aby się same zamknęły. Czy zamknięcie poszło gładko, bez dotykania do podłogi lub ościeżnicy? Czy drzwi się zatrzasnęły? Jeżeli drzwi nie mają samozamykacza lub nie zamknęły się prawidłowo, zgłoś to.

Drzwi przeciwpożarowe działają tylko wtedy, gdy są zamknięte. Są bezużyteczne, jeżeli są na stałe otwarte lub się nie domykają.

Na zakończenie należy dodać, że problemy tu przedstawione nie dotyczą tylko Wielkiej Brytanii. Na naszym lokalnym podwórku nie jest wcale lepiej, co każdy z nas może zobaczyć, rozglądając się wokół siebie. Oprócz zaniedbań dotyczących samych drzwi w naszym kraju nagminne jest np. instalowanie na drzwiach przeciwpożarowych aktywatorów systemów kontroli dostępu (SKD) – zwór elektromagnetycznych – po zamontowaniu drzwi w obiekcie. Prace te zazwyczaj wykonują instalatorzy systemów kontroli dostępu, a nie producenci drzwi. Do tego najczęściej przewiercają skrzydła drzwi na wylot, w celu zamontowania zwory, tak jakby to były zwykłe drzwi, a nie drzwi przeciwpożarowe (rys. 7, grafika górna).

Zgodnie z polskim prawem wyłącznie producent może przygotowywać drzwi przeciwpożarowe do montażu aktywatorów SKD i je montować. Chęć wykorzystania drzwi w systemie kontroli dostępu należy zaanonsować producentowi przy ich zamawianiu. Zainstalowane aktywatory muszą być zgodne z zapisami w instrukcji producenta dla danych drzwi, będącej dokumentem podstawowym przy wydawaniu Aprobaty Technicznej (AT), Krajowej Oceny Technicznej (KOT) lub deklarowaniu zgodności wyrobu z Polską Normą. Ingerencja w strukturę drzwi przeciwpożarowych, dokonana przez stroną niebędącą producentem drzwi, skutkuje utratą gwarancji oraz utratą deklarowanych przez producenta właściwości przeciwpożarowych, przez co wyrób jest niezgodny z przepisami prawa.

Zastosowanie na ewakuacyjnych drzwiach przeciwpożarowych prawidłowo zamontowanej przez producenta drzwi zwory elektromagnetycznej jest rozwiązaniem zgodnym z przepisami. Na rys. 8 przedstawiono przykład innego rozwiązania mechanicznego, wykonywanego przez producentów drzwi, również zgodnego z przepisami4.

4 Por. A. Tomczak: Kontrola dostępu na drzwiach przeciwpożarowych znajdujących się na drogach ewakuacyjnych, SEC&AS, nr 1/2017, s. 54.

4/2018

▌ Rys. 5. Przykład materiału infograficznego dotyczącego sprawdzania drzwi przeciwpożarowych przygotowanego z inicjatywy Fire Door Safety Week

▌ Rys. 6. Dziesięć rzeczy do sprawdzenia w drzwiach przeciwpożarowych Źródło: ASSA ABLOY

17

SEC & FIRE

Ingerencja w strukturę drzwi przeciwpożarowych dokonana przez stroną niebędącą producentem drzwi skutkuje utratą gwarancji oraz utratą deklarowanych przez producenta właściwości przeciwpożarowych, przez co wyrób jest niezgodny z instrukcją producenta – dokumentem podstawowym przy wydawaniu Aprobaty Technicznej (AT), Krajowej Oceny Technicznej (KOT) lub deklarowaniu zgodności wyrobu z Polską Normą, co wiąże się z niespełnieniem przepisów prawa.

▌ Rys. 7. Metody montażu elektromagnesów drzwiowych (zwór elektromagnetycznych) – z zaznaczeniem, który typ montażu jest zalecany do drzwi przeciwpożarowych

▌ Rys. 8. Dodatkowy zamek zapadkowy i elektrozaczep rewersyjny (NO)5 w zastosowaniu do kontroli dostępu na drzwiach przeciwpożarowych 5

18

NO (ang. Normally Open) – bez napięcia otwarty [przyp. red.].

Na zdjęciu przedstawiono drzwi przeciwpożarowe (wyjście awaryjne – klamka zamiast dźwigni przeciwpanicznej), których zamknięcie, zgodne z wymogami prawa, jest zagwarantowane za pomocą zapadki zamka głównego, podklamkowego. Aby prawidłowo zrealizować funkcję ewakuacyjną, pozostawiając zamknięte drzwi przeciwpożarowe, jako aktywator SKD stosuje się dodatkowy zestaw: zamek zapadkowy i atestowany elektrozaczep do drzwi przeciwpożarowych, ewakuacyjny, rewersyjny (bez napięcia otwarty NO).

Wówczas przy drzwiach, po stronie, z której następuje ewakuacja, powinien się znaleźć element inicjujący do wydania polecenia zwolnienia elektrycznego elementu blokującego przejście (ewakuacyjne odblokowanie przejścia). Po odblokowaniu przejścia drzwi pozostają zamknięte do momentu naciśnięcia klamki. Zaś samozamykacz ponownie domyka i zatrzaskuje drzwi po ewakuacji.

Po przeczytaniu tego artykułu można dojść do wniosku, iż ze względu na zapewnienie powszechnego bezpieczeństwa pożarowego inicjatywa Fire Door Safety Week jest warta rozpropagowania również w Polsce.

Andrzej TOMCZAK Ekspert PISA, pracownik dydaktyczny Ośrodka Szkoleniowego PISA, przedstawiciel PISA w Polskim Komitecie Normalizacyjnym, redaktor naczelny SEC&AS

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO PRZECIWPOŻAROWE

Fot. AccentHansen/Flickr

PROBLEMATYKA DRZWI PRZECIWPOŻAROWYCH NIESPEŁNIAJĄCYCH WYMAGAŃ Zbigniew CZAJKA

4/2018

19

SEC & FIRE

D

rzwi przeciwpożarowe mają szerokie zastosowanie w budynkach użyteczności publicznej, jak szkoły, kina, szpitale czy galerie handlowe, ale również w budynkach zamieszkania zbiorowego oraz mieszkalnych wielorodzinnych. Podstawowym zadaniem tych wyrobów jest zapewnienie w razie zaistnienia pożaru bezpieczeństwa ewakuującym się osobom oraz prowadzącym akcję ratowniczą. Zasadniczą więc rolą drzwi przeciwpożarowych powinno być stworzenie efektywnej bariery izolacyjnej w odniesieniu do ognia i wysokiej temperatury. Umożliwia to w razie zaistnienia pożaru w jednym pomieszczeniu lub strefie pożarowej ograniczenie jego rozprzestrzeniania się do innych pomieszczeń czy też stref pożarowych w budynku. Dlatego też zainstalowane w obiekcie budowlanym drzwi powinny charakteryzować się rzeczywistymi własnościami deklarowanej klasy odporności ogniowej.

Weryfikacja tych własności, dokonana podczas końcowych odbiorów budynków, może zminimalizować ryzyko zainstalowania wyrobów niespełniających wymagań. Sprawdzić jednak można tylko zewnętrzne cechy drzwi, jak: zgodność informacji na tabliczce znamionowej, wymiary i masę drzwi, rodzaj i położenie okuć, uszczelek i oszklenia, a także sposób zamocowania w ścianie. Efektywniejsze sprawdzenie prawidłowości wykonania zainstalowanych w wybudowanym obiekcie drzwi przeciwpożarowych (zwłaszcza w odniesieniu do konstrukcji wewnętrznej) metodami bezinwazyjnymi jest obecnie niemożliwe.

WYMAGANIA WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW TECHNICZNO-PRAWNYCH ROZPORZĄDZENIE W SPRAWIE WARUNKÓW TECHNICZNYCH

Podstawowym przepisem regulującym zagadnienia bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych i zainstalowanych w nich wyrobów budowlanych, w tym drzwi przeciwpożarowych, jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. 2002, nr 75, poz. 690 z późn. zm.). Problematyce tego typu drzwi poświęcony jest dział VI – Bezpieczeństwo pożarowe. Rozporządzenie zawiera stwierdzenie, iż ściany stanowiące elementy oddzielenia przeciwpożarowego powinny być wykonane z materiałów niepalnych, a występujące w nich otwory – obudowane przedsionkami przeciwpożarowymi lub zamykane za pomocą drzwi przeciwpożarowych. Ponadto wyspecyfikowano w nim miejsca, w których należy zainstalować drzwi przeciwpożarowe o określonej klasie odporności ogniowej. Należą do nich m.in.: kotłownie, składy paliwa i magazyny oleju opałowego, wejście z budynku do garażu (nie dotyczy budynków jednorodzinnych), wyjścia z pomieszczeń prowadzących na drogi komunikacji ogólnej, w budynku średniowysokim i wyższym,

■

wejścia do piwnic, z wyjątkiem budynków niskich i średniowysokich, wyjścia z klatki schodowej na strych lub poddasze.

Warunki techniczne określają wymagane klasy odporności ogniowej drzwi przeciwpożarowych oraz podają pewne wymagania odnoszące się do ich konstrukcji.

Klasy odporności ogniowej drzwi są zależne od: klasy odporności pożarowej budynku, klasy odporności ogniowej pionowych elementów oddzielenia przeciwpożarowego, w których drzwi zainstalowano, miejsca zainstalowania drzwi.

Prezentowany dokument zawiera jeszcze jeden, bezpośrednio dotyczący drzwi przeciwpożarowych wymóg, iż powinny być zaopatrzone w urządzenie zapewniające samoczynne zamykanie otworu w razie pożaru.

■

■ ■ ■

NORMY

Dokumentem technicznym szczegółowo przedstawiającym problematykę właściwości odporności ogniowej drzwi jest norma PN-EN 14600:2005 Drzwi, bramy i otwieralne okna o właściwościach odporności ogniowej i/lub dymoszczelności – Wymagania i klasyfikacja.

Norma określa wymagania i klasyfikację niezbędną do wykazania, że zamierzona zdolność odporności ogniowej może być przyjęta dla całego założonego okresu trwałości użytkowej. Zawiera także wymagania funkcjonalne i metody badań/kontroli, konieczne do potwierdzenia trwałości funkcji samoczynnego zamykania oraz zdolności do działania, w połączeniu z odpornością ogniową.

W skład normy wchodzi również załącznik dotyczący przeglądów i konserwacji, stwierdzający, iż obowiązkiem właściciela budynku jest dbałość o utrzymanie drzwi przeciwpożarowych w stanie pełnej sprawności do działania. Zaleca także ich regularne kontrolowanie i konserwację zgodną z instrukcją wydaną przez producenta drzwi. Precyzuje również minimalne warunki dla instrukcji oraz dodatkowe wskazania odpowiedzialności właściciela budynku z tego zakresu.

Od grudnia 2016 r. drzwi przeciwpożarowe są objęte europejską zharmonizowaną normą wyrobu – PN-EN 16034:2014 Drzwi, bramy i otwieralne okna

■

■

20

▌ Rys. 1. Wadliwie przycięta wełna powoduje w obniżenie izolacyjności termicznej

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO PRZECIWPOŻAROWE – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Właściwości dotyczące odporności ogniowej i/lub dymoszczelności. Wymieniony dokument normalizacyjny zawiera m.in. charakterystyczne właściwości drzwi związane z odpornością ogniową. Jednak do zdefiniowania danego wyrobu przeciwpożarowego w kompletny sposób niezbędne jest dodatkowe zadeklarowanie pozostałych zasadniczych, podstawowych charakterystyk, zgodnych z normą wyrobu drzwi standardowych. W odniesieniu do drzwi przeciwpożarowych zewnętrznych jest to norma PN-EN 14351-1+A1:2010 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 1: Okna i drzwi zewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności, a w zakresie drzwi wewnętrznych projekt normy prPN-EN 14351-2 Okna i drzwi – Norma wyrobu, właściwości eksploatacyjne – Część 2: Drzwi wewnętrzne bez właściwości dotyczących odporności ogniowej i/lub dymoszczelności.

KRAJOWE OCENY TECHNICZNE

W praktyce w budynkach najczęściej są stosowane drzwi przeciwpożarowe wewnętrzne. Obecnie nie można ich stosować w oparciu o normę wyrobu PN-EN 16034:2014, gdyż dotychczas nie wdrożono normy prPN-EN 14351-2, określającej podstawowe charakterystyki drzwi wewnętrznych (co zasygnalizowano powyżej). Dlatego niezbędne jest uzyskanie na drzwi przeciwpożarowe wewnętrzne Krajowej Oceny Technicznej (dawniej Aprobaty Technicznej), udzielanej przez Instytut Techniki Budowlanej w Warszawie. Zasady udzielania takiego dokumentu są zawarte w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dn. 17 listopada 2016 r. w sprawie krajowych ocen technicznych (Dz.U. 2016, poz. 1968). Krajowa Ocena Techniczna zawiera m.in. opis wyrobu, zakres i warunki stosowania, właściwości użytkowe, wymagania dotyczące zakładowej kontroli produkcji.

PRZYKŁADOWE WADY DRZWI WADY POWSTAŁE W PROCESIE PRODUKCYJNYM

Głównym zadaniem drzwi przeciwpożarowych jest zapewnienie wymaganej w danym obiekcie odpor-

▌ Rys. 2. Przykład zastosowania niewłaściwie ułożonej wełny złej jakości

4/2018

ności ogniowej w przypadku wybuchu pożaru. Spełnić to można tylko poprzez wykonanie drzwi zgodnie z dokumentacją oraz wymaganiami wynikającymi z postanowień zawartych w specyfikacji technicznej, tj. w europejskiej normie wyrobu lub Krajowej Ocenie Technicznej. Spotyka się jednak na rynku budowlanym otworowe wyroby przeciwpożarowe wykonane niesolidnie, z materiałów charakteryzujących się nieodpowiednią jakością, lub w których nie zainstalowano wszystkich elementów materiałowo-konstrukcyjnych, szczególnie wewnętrznych.

Istotną rolę w drzwiach przeciwpożarowych odgrywa wypełnienie skrzydła, stanowiące izolację termiczną. Zazwyczaj jest to wełna mineralna o odpowiedniej gęstości. Bardzo ważną sprawę stanowi dokładne jej przycięcie oraz ułożenie, aby szczelnie i bez jakichkolwiek luk wypełniała wewnętrzną przestrzeń skrzydła.

Wadliwie przycięta wełna (rys. 1) powoduje w konsekwencji powstanie pustych przestrzeni i odsłonięcie stalowych elementów drzwi, co radykalnie obniża izolacyjność termiczną wyrobu.

Nie mniej ważnym problemem jest odpowiednia jakość zastosowanej wełny mineralnej. Zdarzają się przypadki zainstalowania w skrzydle drzwi przeciwpożarowych wełny złej jakości, czego przyczyną jest m.in. nieodpowiednie jej magazynowanie. Zobrazowano to na rys. 2, przy czym wystąpiło jeszcze tutaj jej niewłaściwe ułożenie.

Jak już wspomniano, jedną z występujących wad jest eliminacja niektórych elementów drzwi, szczególnie instalowanych wewnątrz skrzydła. Przykładowo, na rys. 3 przedstawiono sytuację niezamontowania stalowej kieszeni osłaniającej zamek wpuszczany, co może być przyczyną kruszenia się izolujących go płyt (zazwyczaj gipsowo-kartonowych), a także przemieszczania się tego okucia w wyniku naprężeń powstających w trakcie pożaru. Konsekwencją takiego wydarzenia bywa również wypadnięcie zapadki zamka z otworu zaczepowego ościeżnicy, co powoduje przedwczesne otwarcie się drzwi podczas pożaru.

Spotykane są jeszcze inne wady związane z zainstalowanymi w drzwiach okuciami, mającymi wpływ na zachowanie się tego wyrobu w warunkach poża-

▌ Rys. 3. Brak stalowej kieszeni osłaniającej zamek wpuszczany

21

SEC & FIRE

▌ Rys. 4. Niewłaściwy dobór zamka wpuszczanego uniemożliwia prawidłowy montaż

ru. Jako przykład z tego zakresu podać można niewłaściwy dobór wpuszczanego zamka zapadkowo-zasuwkowego w odniesieniu do wielkości otworu kieszeni w skrzydle drzwi. Zbyt krótkie czoło zamka nie pozwoliło na właściwe i bezpieczne zamocowanie (rys. 4).

Kolejną, dość często występującą wadą jest nieuprawniona ingerencja w konstrukcję okuć, np. wpuszczanego zamka, który został zaaprobowany do zamontowania w ocenianych drzwiach przeciwpożarowych, jako zgodny z wymaganiami stosownej zharmonizowanej normy europejskiej i oznakowany CE. Dokumentuje to rys. 5, przedstawiający zamek z drzwi przeciwpożarowych z widocznymi oznakami ingerencji w jego konstrukcję.

stanowią skuteczne zamknięcie odcinające w ścianie oddzielenia pożarowego.

Obligatoryjnym wymaganiem jest konieczność zaopatrzenia drzwi w urządzenie samozamykające w razie wybuchu pożaru. Jest to zazwyczaj zamykacz usytuowany w górnej części skrzydła, a jego prawidłowa instalacja gwarantuje właściwe działanie drzwi przeciwpożarowych. Nie jest to jednak regułą, gdyż zaobserwować można przypadki niezgodnego z zasadami montażu tych okuć (rys. 6).

W technice montażu drzwi przeciwpożarowych dużą rolę odgrywa prawidłowy sposób ich zamocowania w ścianie budynku. Wykonany otwór drzwiowy powinien mieć właściwe wymiary, podane przez producenta drzwi. Przede wszystkim otwór ten nie może być zbyt duży, a taki przypadek z drzwiami dwuskrzydłowymi ilustruje rys. 7. Ponadnormatywna szerokość lub wysokość otworu uniemożliwiają w znacznym stopniu stabilne i pewne zamocowanie ościeżnicy drzwiowej.

Występująca pomiędzy ościeżem a ościeżnicą szczelina, często kilkucentymetrowa (rys. 7), wymaga w trakcie montażu odpowiedniego wypełnienia.

Spotykane są przypadki używania do tego celu różnych, nieprzewidzianych właściwą techniką montażu materiałów, jak np. odpadów płyt gipsowo-kartonowych (rys. 8).

WADY WYNIKAJĄCE Z NIEPRAWIDŁOWEGO MONTAŻU

Drzwi przeciwpożarowe spełniają swoje zadania w odniesieniu do odporności ogniowej tylko wtedy, gdy są pozbawione przedstawionych powyżej przykładowych wad, ale także powinny być prawidłowo zamontowane w otworze ściennym. Ten drugi warunek w istotny sposób decyduje o tym, że drzwi przeciwpożarowe

▌ Rys. 5. Widoczne ingerencje w konstrukcję zamka

22

▌ Rys. 6. Niewłaściwy montaż samozamykacza

▌ Rys. 7. Zbyt duży otwór drzwiowy uniemożliwia prawidłowy montaż ościeżnicy

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO PRZECIWPOŻAROWE Prawidłowy montaż drzwi przeciwpożarowych w otworze ściennym budynku wymaga zastosowania właściwych, wynikających z dokumentacji, kotew montażowych i łączników (kołków) rozporowych.

Użycie innych elementów, a także ich przerabianie, co pokazano na rys. 9, jest niedopuszczalne.

WADY SPOWODOWANE NIEWŁAŚCIWĄ EKSPLOATACJĄ

Duży wpływ na skuteczną odporność ogniową drzwi przeciwpożarowych ma ich właściwa eksploatacja.

Jest to szczególnie istotne w budynkach, w których przemieszcza się znaczna liczba użytkowników lub istnieje zwiększone ryzyko potencjalnego wybuchu pożaru.

Często można zaobserwować sytuacje, zazwyczaj w obiektach z dużym natężeniem ruchu osób pieszych, iż zainstalowane w przejściu drzwi przeciwpożarowe są utrzymywane w stanie otwartym, przy pomocy różnych niedopuszczalnych sposobów.

Przykładowo na rys. 10 przedstawiono skrzydło drzwi utrzymywane w pozycji otwartej z wykorzystaniem łańcucha z kłódką, natomiast rys. 11 obrazuje sytuację z użyciem drewnianego klina. Właściwym rozwiązaniem jest zastosowanie przytrzymywaczy otwarcia, które umożliwiają samoczynnie zamykającym się drzwiom przeciwpożarowym pozostanie w pozycji otwartej, w nastawionej albo wybranej pozycji, dopóki nie zostaną w przypadku wybuchu pożaru zwolnione ręcznie lub automatycznie.

Spotkać się także można z sytuacjami ingerencji w konstrukcję zainstalowanych już na obiekcie drzwi przeciwpożarowych. Zdarzają się przypadki, gdy instalator systemu kontroli dostępu wykonuje dodatkowe otwory w drzwiach w celu zamontowania np. zwory elektromagnetycznej. Narusza to w niedopuszczalny sposób strukturę drzwi, obniżając ich odporność ogniową. Ponadto producenci w swoich kartach gwarancyjnych oraz instrukcjach montażu i konserwacji zastrzegają, iż wszelkie przeróbki i zmiany konstrukcyjne drzwi zwalniają ich od odpowiedzialności za wyrób.

▌ Rys. 9. Niedopuszczalne przerabianie elementów montażowych

4/2018

▌ Rys. 8. Niewłaściwe wypełnienie zbyt dużego prześwitu pomiędzy ościeżnicą a ścianą

NIEUPRAWNIONE WPROWDZANIE DO OBROTU

Oprócz powyżej wymienionych wad zdarzają się sporadyczne przypadki wprowadzania do obrotu i zastosowania w obiektach wadliwych drzwi przeciwpożarowych z „podrobionymi” dokumentami. Sytuacja taka zaistniała w 2014 r., kiedy w prasie ukazały się artykuły na temat produkcji i zainstalowania nieprawidłowych drzwi przeciwpożarowych w jednym ze szpitali wrocławskich. Z ich treści wynikało, iż pewna firma, będąca przedstawicielem włoskiego producenta drzwi przeciwpożarowych, dostarczyła do szpitala przeszło 190 sztuk tych wyrobów, które okazały się wadliwe i jako nieodpowiadające wymaganiom odporności ogniowej kwalifikują się do wymiany. Drzwi zostały poddane sprawdzającym badaniom ogniowym w Instytucie Techniki Budowlanej w Warszawie, a wyniki potwierdziły przypuszczenia, iż nie spełniają wymagań deklarowanych dla tego typu wyrobów i konieczna jest ich wymiana. Producent stwierdził jednak, że jego przedstawiciel zamiast sprzedawać dostarczane z Włoch wyroby, mające wszelkie wymagane przepisami dokumenty i parametry, sam rozpoczął produkcje takich drzwi. Wyroby te nie zostały poddane badaniom, a jedynie zaopatrzone w tabliczki znamionowe, sugerujące, iż drzwi spełniają wszystkie wymagania.

▌ Rys. 10. Niedopuszczalne blokowanie drzwi w pozycji otwartej – użycie łańcucha z kłódką

23

SEC & FIRE

24

▌ Rys. 11. Niedopuszczalne blokowanie drzwi w pozycji otwartej – użycie klina

W systemie 1 producent jest zobowiązany do opracowania i wdrożenia procedur zakładowej kontroli produkcji (ZKP), a notyfikowana jednostka certyfikująca jest zobligowana do wstępnej inspekcji zakładu produkcyjnego i ZKP oraz do nadzoru i akceptacji tych procedur. Zakładowa kontrola produkcji stanowi stałą wewnętrzną kontrolą realizowaną przez producenta, której wszystkie wymagania i postanowienia powinny być systematycznie dokumentowane. Podstawowym celem ZKP jest zapewnienie stabilności produkcji i uzyskanie przez wyrób budowlany zgodności z zadeklarowaną przez producenta specyfikacją techniczną.

W podsumowaniu można stwierdzić, iż wdrożone przez producenta procedury ZKP nie powinny dopuszczać do wyprodukowania wadliwego wyrobu, a w przypadku jego wytworzenia – skutecznie eliminować możliwość wprowadzenia go do obrotu i stosowania. Jednak z treści publikacji wynika, że są dostarczane na obiekty drzwi przeciwpożarowe niespełniające deklarowanych w stosownych dokumentach właściwości ogniowych. Jest to m.in. wynikiem nieprzestrzegania przez producentów zasad zawartych w ich procedurach zakładowej kontroli produkcji.

System kontroli nie jest więc wystarczający i dostatecznie skuteczny, jak również nadzór oraz akceptacja ZKP, realizowana przez jednostki certyfikujące, nie są w pełni satysfakcjonujące.

ZAGADNIENIA KONTROLI I ODBIORU ZAKŁADOWA KONTROLA PRODUKCJI

ODBIÓR DRZWI PRZECIWPOŻAROWYCH NA OBIEKCIE

Podstawowym dokumentem obowiązującym w Polsce w odniesieniu do wyrobów budowlanych jest Ustawa o wyrobach budowlanych z dn. 16 kwietnia 2004 r. (Dz.U. 2004, nr 92, poz. 881 z późniejszymi zmianami). Określono w niej zasady wprowadzania do obrotu tych wyrobów, zgodnie z rozporządzeniem nr 305/2011 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dn. 9 marca 2011 r., ustanawiającym zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych.

Z ustawy wynika m.in., iż wyrób budowlany objęty normą zharmonizowaną może być wprowadzony do obrotu lub udostępniony na rynku krajowym wyłącznie po oznakowaniu CE i spełnieniu związanych z tym wymagań wynikających ze stosownych przepisów.

Jednym z wymagań jest konieczność sporządzenia deklaracji właściwości użytkowych, odniesionych do zasadniczych charakterystyk wyrobu. Producent sporządza tę deklarację na podstawie ocen i weryfikacji stałości właściwości użytkowych, w ramach stosownego systemu, którym w odniesieniu do drzwi przeciwpożarowych jest system 1.

Dodać należy, iż wyrób nieobjęty normą zharmonizowaną może być także wprowadzony do obrotu, po oznakowaniu znakiem budowlanym B i sporządzeniu krajowej deklaracji właściwości użytkowych zgodnych z Krajową Oceną Techniczną, co dotyczy drzwi przeciwpożarowych wewnętrznych.

Rutynowy odbiór drzwi przeciwpożarowych zainstalowanych w obiekcie sprowadza się do potwierdzenia zgodności treści informacji zawartych na tabliczce znamionowej z zapisami w dokumencie odniesienia (norma, aprobata/krajowa ocena techniczna, certyfikat itp.). Jest to jednak procedura daleko niewystarczająca do właściwej oceny prawidłowości wykonania i montażu tego typu wyrobów.

Na podstawie analizy fachowej literatury oraz instrukcji montażu i konserwacji producentów wskazać można, iż w skład odbioru technicznego drzwi przeciwpożarowych powinna wchodzić co najmniej weryfikacja poniżej podanych parametrów: sprawdzenie prawidłowości umiejscowienia tabliczki znamionowej oraz znajdujących się na niej zapisów w kontekście dokumentu odniesienia; dokonanie pomiarów drzwi i sprawdzenie, czy wymiary nie wykraczają poza zakres zawarty w dokumentacji (nie dotyczy tzw. dopuszczenia jednostkowego). Ponadto weryfikacji podlega kształt drzwi, szczególnie elementy zewnętrzne skrzydła i ościeżnicy, w tym sprawdzenie zgodności wykonania przylg, zamknięć labiryntowych, połączeń itp. z dokumentacją; sprawdzenie zgodności materiału wypełniającego skrzydło drzwi (głównie wełny mineralnej) z określonym w dokumentacji, przez ustalenie jego masy.

Zazwyczaj podana jest charakterystyka składników

■ ■

■

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO PRZECIWPOŻAROWE wypełnienia, w tym gęstość i grubość, co pozwala na obliczenie przybliżonej masy skrzydła i porównanie z masą odbieranych drzwi. Jeżeli wystąpi istotna rozbieżność, to można domniemywać, iż materiał wypełnienia jest niewłaściwy. Ważnym jest też prawidłowe wypełnienie skrzydła, gdyż niedopuszczalne są przerwy między odcinkami wełny, niedokładne przyleganie do ramy skrzydła lub jej brak w trudno dostępnych miejscach; rozeznanie, czy we wszystkich wymaganych miejscach znajdują się uszczelki pęczniejące, co jest niezbędne do spełnienia przez drzwi kryteriów deklarowanej klasy odporności ogniowej. Uszczelki te po przekroczeniu określonej temperatury w krótkim czasie wielokrotnie zwiększają swą objętość, zamykając tym samym wszelkie szczeliny na obwodzie skrzydła, nie dopuszczając do przejścia płomieni oraz dymu; sprawdzenie rodzaju, liczby i miejsca zainstalowania poszczególnych okuć i porównanie z zapisami w dokumentacji. Zweryfikować należy również okucia pod kątem ich oznakowania CE, czyli zgodności z dotyczącymi ich europejskimi normami wyrobu.

Drzwi przeciwpożarowe stanowią barierę ogniową tylko w stanie zamkniętym, dlatego sprawdzić trzeba prawidłowość działania zamykaczy lub zawiasów sprężynowych; w przypadku występowania przeszkleń powinien być sprawdzony ich rodzaj oraz sposób zamocowania, na zgodność z dokumentacją. Istotna jest weryfikacja grubości, szerokości, wysokości i powierzchni szyb, gdyż zdarzają się przypadki przekraczania maksymalnych wysokości i szerokości oraz zmniejszania grubości; sprawdzenie sposobu i jakości zamocowania drzwi w otworze ściennym. Rodzaj i grubość ściany, wymiary i liczba elementów mocujących ościeżnicę oraz ich rozstaw są podane w dokumentacji i te dane należy koniecznie zweryfikować. Sprawdzeniu podlega również sposób uszczelnienia szczeliny pomiędzy ościeżnicą a ościeżem, który powinien być zgodny z zawartym w dokumentacji.

Przeprowadzenie większości z powyżej przedstawionych sprawdzeń w sposób bezinwazyjny w konstrukcję drzwi przeciwpożarowych jest przy obecnym stanie techniki praktycznie nie do zrealizowania.

■

■

■

■

PROPOZYCJA USPRAWNIENIA KONTROLI

Jak już w publikacji stwierdzono, głównym zadaniem drzwi przeciwpożarowych jest zapewnienie właściwej odporności ogniowej oraz umożliwienie skutecznej ewakuacji z zagrożonego obiektu. Zrealizowanie tych zadań jest możliwe tylko wtedy, gdy drzwi mają własności wynikające z deklarowanej klasy odporności ogniowej, co potwierdza się poprzez badania gotowych wyrobów wykonywanych przez producenta w ramach procedur ZKP, a także podczas odbioru na budowie. Z przedstawionych w niniejszym arty4/2018

kule faktów wywnioskować można, iż obowiązujące w Polsce przepisy nie zapobiegają w skuteczny sposób możliwości stosowania drzwi przeciwpożarowych niespełniających dotyczących ich wymagań.

Rozwiązaniem pozwalającym na skuteczną weryfikację zadeklarowanych przez producenta właściwości drzwi przeciwpożarowych byłoby wprowadzenie obligatoryjnych przepisów, zobowiązujących do przeprowadzenia w ramach odbioru, warunkującego zastosowanie w obiekcie, badań kontrolnych odporności ogniowej losowo wybranych wyrobów. Badania takie, szczególnie w przypadku inwestycji wymagającej montażu większej liczby drzwi, w jednoznaczny sposób potwierdziłyby zgodność lub niezgodność deklarowanych właściwości z rzeczywistymi.

Przedstawioną procedurę proponują w swoich publikacjach: Problematyka prawidłowego odbioru wybranych oddzieleń przeciwpożarowych („Materiały Budowlane”) i Prawidłowy odbiór przeszklonych drzwi przeciwpożarowych („Świat Szkła”) ich autorzy, reprezentujący najbardziej autorytatywny w tym temacie Zakład Badań Ogniowych Instytutu Techniki Budowlanej w Warszawie.

Literatura [1] Z. Czajka: Drzwi przeciwpożarowe niespełniające wymagań odporności Ogniowej. „Świat Szkła”, nr 6/2015.

[2] D. Izydorczyk, B. Sędlak, P. Sulik: Problematyka prawidłowego odbioru wybranych oddzieleń przeciwpożarowych. „Materiały Budowlane”, nr 10/2014.

[3] Normy: PN-EN 14600:2005, PN-EN 16034:2014, PN-EN 14351-1+A1:2010, prPN-EN 14351-2.

[4] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 lutego 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz.U. 2002, nr 75, poz. 690.

[5] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z dn. 17 listopada 2016 r. w sprawie krajowych ocen technicznych. Dz.U. 2016, poz. 1968.

[6] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) Nr 305/2011 z dn. 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. Dz. Urz. UE L 88/5 z dn. 4 kwietnia 2011 r.

[7] P. Sulik, B. Sędlak: Prawidłowy odbiór przeszklonych drzwi przeciwpożarowych. „Świat Szkła”, nr 2/2015.

[8] Ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych. Dz.U. 2004, nr 92, poz. 881.

inż. Zbigniew CZAJKA Absolwent Politechniki Poznańskiej.

Pracował m.in. w Zakładzie Projektowo-Badawczym Kombinatu Metalplast, zajmując się rozwojem i wdrażaniem wyrobów lekkiej obudowy. W roku 1999 podjął pracę w Zakładzie Aprobat Technicznych Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego PEWB, a następnie Instytutu Techniki Budowlanej – Oddział Wielkopolski, gdzie opracował ok. 350 aprobat. Jest autorem ponad 200 artykułów o tematyce budowlanych wyrobów otworowych oraz okuć.

25

SEC & FIRE

DRZWI PRZECIWPOŻAROWE

wpływ konstrukcji i materiałów na odporność ogniową Dariusz POTRZEBSKI

W

myśl polskiego prawa drzwi przeciwpożarowe są rodzajem zamknięcia przeciwpożarowego przeznaczonego do zamykania otworów w ścianach stanowiących elementy oddzielenia przeciwpożarowego1, rozdzielających strefy po1 Taka definicja wynika z § 232 ust. 1 Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (wraz z późniejszymi zmianami). Dz.U. 2015, poz. 1422: „Ściany i stropy stanowiące elementy oddzielenia przeciwpożarowego powinny być wykonane z materiałów niepalnych, a występujące w nich otwory – obudowane przedsionkami przeciwpożarowymi lub zamykane za pomocą drzwi przeciwpożarowych bądź innego zamknięcia przeciwpożarowego”.

26

żarowe2. Drzwi przeciwpożarowe, zgodnie z obowiązującymi przepisami oraz wymaganiami technicznymi, powinny być tak skonstruowane, aby przez określony czas (np. pół godziny, godzinę lub nawet dwie godziny) zatrzymać przedostanie się płomieni i temperatury na stronę przeciwną do wystawionej na działanie ognia.

W przypadku pojawienia się pożaru w określonym pomieszczeniu lub strefie pożarowej ma to umożliwić 2 Ta definicja wynika z §226 ust. 1 cytowanego wcześniej Rozporządzenia Ministra Infrastruktury: „Strefę pożarową stanowi budynek albo jego część oddzielona od innych budynków lub innych części budynku elementami oddzielenia przeciwpożarowego, o których mowa w § 232 ust. 4, bądź też […]”.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE jego rozprzestrzenianie się do innych pomieszczeń/ stref pożarowych w budynkach. Najczęściej stosowane na rynku rozwiązania to drzwi o półgodzinnej lub godzinnej odporności ogniowej. Drzwi „dwugodzinne” stosowane są niezwykle rzadko, i to w bardzo specyficznych uwarunkowaniach.

Odporność ogniową drzwi przeciwpożarowych wg obowiązujących przepisów oznacza się symbolem „EI” i klasyfikuje się, zgodnie z normą PN-EN 13501-2:20163 odpowiednio – w przypadku półgodzinnej odporności ogniowej jako drzwi o klasie EI₁30 lub EI₂30, zaś w przypadku godzinnej odporności ogniowej jako drzwi o klasie EI₁60 albo EI₂60, przy czym: „E” oznacza tzw. szczelność ogniową (w minutach), określającą minimalny czas, po upływie którego drzwi mogą przestać spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek rozszczelnienia przegrody lub pojawienia się ognia na powierzchni nienagrzewanej, przeciwnej do powierzchni wystawionej na działanie ognia; „I” oznacza izolacyjność ogniową (w minutach), określającą minimalny czas, po upływie którego drzwi mogą przestać spełniać funkcję bezpiecznego oddzielenia na skutek przekroczenia określonej, granicznej wartości temperatury na powierzchni nienagrzewanej, przeciwnej do powierzchni wystawionej na działanie ognia.

Drzwi przeciwpożarowe, chroniąc odpowiednio przez 30, 60 lub nawet 120 min mienie, a w szczególności życie osób, potencjalnie uwięzionych w płonącym budynku, zwiększają jednocześnie szansę podjęcia skutecznych działań jednostkom ratowniczo-gaśniczym, które w tym czasie mogą dotrzeć na miejsce i podjąć akcję gaszenia pożaru oraz ratowania i ewakuacji zagrożonych osób, a także ich mienia.

Do tak zdefiniowanych klas odporności na ogień odwołują się także przepisy techniczno-budowlane, przewidując konieczność zastosowania w pewnych przypadkach zamknięć przeciwpożarowych, cechujących się określonymi klasami odporności na ogień.

W zależności od miejsca zastosowania, jak i funkcji użytkowej na rynku wyrobów budowlanych oferowane są drzwi przeciwpożarowe wykonywane z różnych materiałów oraz z wykorzystaniem różnorakich konstrukcji. Oba te kryteria mają zasadniczy wpływ na podstawowe parametry funkcjonalne i użytkowe, zwłaszcza te dotyczące odporności ogniowej drzwi.

nicznych oraz takich, w których wygląd zewnętrznych drzwi oraz ich estetyka nie mają tak dużego znaczenia, są drzwi płaszczowe. Przykładowe drzwi przeciwpożarowe o konstrukcji płaszczowej oraz charakterystyczne ich przekroje pokazano na rys. 1 i 2.

W drzwiach o tej konstrukcji poszycie skrzydła drzwi (płaszcz) wykonywane jest z blachy stalowej. Pomiędzy dwoma arkuszami blachy, które odpowiednio uformowane tworzą swoistą „skrzynię”, umieszcza się materiał izolujący. Z reguły im wyższa odporność ogniowa, tym większa grubość „skrzyni” skrzydła drzwiowego. Najcieńsze skrzydło drzwi stalowych

▌ Rys. 1. Widok oraz przekroje (pionowy i poziomy) drzwi jednoskrzydłowych w konstrukcji płaszczowej

PODSTAWOWE KONSTRUKCJE DRZWI PRZECIWPOŻAROWYCH DRZWI PŁASZCZOWE

Najczęściej stosowanymi rozwiązaniami drzwi przeciwpożarowych, szczególnie do pomieszczeń tech3 PN-EN 13501-2:2016: Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków – Część 2: Klasyfikacja na podstawie wyników badań odporności ogniowej, z wyłączeniem instalacji wentylacyjnej.

4/2018

▌ Rys. 2. Widok oraz przekroje (pionowy i poziomy) drzwi dwuskrzydłowych w konstrukcji płaszczowej

27

SEC & FIRE

▌ Rys. 3. Rodzaje przylg w drzwiach o konstrukcji płaszczowej

płaszczowych, stosowane w przypadku drzwi z odpornością ogniową w klasie EI230, wynosi ok. 40 mm.

Jednakże grubość skrzydeł drzwi przeciwpożarowych płaszczowych – zwłaszcza tych o podwyższonej odporności ogniowej (klasa EI₂60 lub wyższa) lub takich, od których oczekuje się dodatkowo spełnienia innych funkcji użytkowych, jak izolacyjność akustyczna lub odporności na włamanie – może wynieść nawet 75 mm. W konsekwencji zmienia się – w zależności od grubości skrzydła drzwi oraz rodzaju ich przylgi – głębokość wrębu ościeżnicy. W przypadku rozwiązań bezprzylgowych płaszczyzna drzwi jest zlicowana z widoczną od frontu „opaską” profilu ościeżnicy. Szczegółowe rozwiązania przylg w drzwiach płaszczowych przedstawiono na rys. 3.

▌ Rys. 4. Widok oraz przekroje (pionowy i poziomy) drzwi jednoskrzydłowych w konstrukcji ramowej

28

DRZWI RAMOWE

Charakterystyczną cechą tego typu drzwi jest ich „ramowa” konstrukcja, wykorzystująca profile (kształtowniki), odpowiednio łączone ze sobą w narożach, wypełnione najczęściej szkłem przeciwpożarowym lub rzadziej nieprzeziernymi panelami. Zarówno skrzydło, jak i ościeżnica są wykonane z ram profilowych o różnych przekrojach i konstrukcji, w zależności od systemu konstrukcyjnego drzwi. Ramy te są najczęściej wykonywane ze stalowych zimnogiętych lub aluminiowych ciągnionych profili, ale również ze zmodyfikowanego drewna. W przypadku ram ze stali bądź aluminium tworzą je najczęściej dwa odrębne profile, połączone ze sobą poliamidowymi przegrodami termicznymi, eliminującymi powstawanie mostków cieplnych. W ten sposób uzyskuje się profil finalny z dwoma lub nawet trzema komorami powietrznymi, które (w zależności od klasy odporności ogniowej) są wypełnione materiałami izolującymi, najczęściej na bazie gipsu lub jego pochodnych.

Przegrody ogniowe o konstrukcji ramowej to najczęściej rozwiązania stosowane w ciągach komunikacyjnych oraz przy drogach ewakuacyjnych w budynkach użyteczności publicznej. Drzwi o takiej konstrukcji wykorzystuje się w miejscach, gdzie konieczne jest spełnienie oprócz wymagań podstawowych w zakresie klasy odporności ogniowej także innych funkcji użytkowych, jak doświetlenie pomieszczeń i transparentność przegrody ogniowej (dzięki zastosowanemu przeszkleniu). Takie rozwiązania są także bardziej estetyczne i eleganckie w stosunku do konstrukcji płaszczowych.

Przykładowe drzwi przeciwpożarowe o konstrukcji ramowej oraz charakterystyczne przekroje pokazano na rys. 4 i 5.

W przypadku drzwi przeciwpożarowych o konstrukcji ramowej kwestia ich grubości jest nieco bardziej złożona niż w rozwiązaniach drzwi płaszczowych.

W pierwszej kolejności należy wziąć tutaj pod uwagę zarówno grubość samego profilu, jak i grubość zastosowanego wypełnienia w postaci przeszklenia przeciwpożarowego oraz elementów nieprzeziernych, tzw. paneli. Schematyczny sposób mocowania przeszklenia oraz panelu pokazano na rys. 6.

Grubość ram może wynieść – w zależności od klasy odporności ogniowej oraz od samego systemu – od kilkudziesięciu do nawet stu kilkudzieSEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE

▌ Rys. 5. Widok oraz przekroje (pionowy i poziomy) drzwi dwuskrzydłowych w konstrukcji ramowej

sięciu mm. Z reguły im wyższa klasa odporności ogniowej drzwi, tym większa grubość panelu oraz większa liczba komór. Z kolei przy elementach nieprzeziernych należy uwzględniać fakt, iż ich grubość jest ograniczona głębokością wrębu mocującego w profilach poszczególnych systemów i waha się od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu mm. W przypadku przeszklenia pożarowego jego grubość – w zależności od klasy oporności ogniowej – może wynieść

▌ Rys. 6. Szczegół mocowania przeszklenia/panelu w drzwiach ramowych

4/2018

od zaledwie 10 mm do nawet do trzydziestu kilku mm (np. w przypadku przeszklenia „zespolonego”, łączącego w sobie parametry odporności ogniowej i izolacyjności akustycznej).

MATERIAŁY STOSOWANE W KONSTRUKCJI DRZWI PRZECIWPOŻAROWYCH BLACHA STALOWA – NA POSZYCIE SKRZYDEŁ I RAMY OŚCIEŻNIC

W drzwiach przeciwpożarowych płaszczowych jako ich poszycie stosowana jest najczęściej blacha stalowa o grubości od 0,7 mm do 1,5 mm, przy czym im cieńsza blacha, tym mniejsze mostki termiczne i tym samym łatwiejsze spełnienie parametrów podstawowych w zakresie odporności ogniowej. Jednak w przypadku, w którym oprócz odporności ogniowej wymagane jest spełnienie przez drzwi dodatkowo podwyższonych parametrów w zakresie funkcjonalno-wytrzymałościowym, konieczne jest zastosowanie w produkcji blachy o większej grubości.

Najcieńsza blacha jest stosowana w drzwiach przeciwpożarowych, dla których oczekiwane podstawowe parametry użytkowe dotyczą przede wszystkim odporności ogniowej (drzwi nie są często używane i nie ma konieczności bardzo solidnej ich konstrukcji) albo w przypadku drzwi z okleiną drewnopodobną, 29

SEC & FIRE a więc wyrobów o wyższej estetyce, ale także bez szczególnie wysokich parametrów w zakresie funkcjonalno-użytkowym.

Drzwi z cienkiej blachy można zastosować jako zamknięcie odcinające w ścianie oddzielenia pożarowego, np. do pomieszczenia kotłowni gazowej lub olejowej, gdzie od tego wyrobu oczekujemy głównie spełnienia parametru odporności ogniowej, ponieważ nie są często użytkowane (zainstalowane w pomieszczeniach urządzenia są niejednokrotnie bezobsługowe i dlatego zagląda się do nich sporadycznie), zatem ich wytrzymałość mechaniczna oraz parametry użytkowe w zakresie funkcjonalno-wytrzymałościowym nie muszą być wysokie.

Innym przypadkiem są drzwi przeciwpożarowe stosowane np. przy drogach ewakuacyjnych lub ciągach komunikacyjnych w budynkach przemysłowych i użyteczności publicznej, gdzie „funkcjonalność” tego typu wyrobów oraz ich wytrzymałość mechaniczna (oprócz odporności ogniowej) są niezwykle istotne. W takim przypadku zastosowanie jako poszycia skrzydła drzwi blachy o większej grubości, np. 1,5 mm, może okazać się niezbędne. Grubszy „płaszcz” poszycia skrzydła drzwi to lepsze parametry mechaniczne drzwi, ale i większe wyzwanie dla producenta, aby takie drzwi odpowiednio wyizolować.

Jeśli chodzi o grubość blachy, z której profilowane są ościeżnice dla drzwi stalowych płaszczowych, to wynosi ona najczęściej od 1,2 do 2,0 mm.

WYPEŁNIENIE

Podstawowym materiałem izolującym stosowanym w drzwiach przeciwpożarowych o konstrukcji płaszczowej jest wełna mineralna, a ściślej mówiąc – wełna z włókiem skalnych, o zielonkawo-brunatnym kolorze, której punkt topnienia materiału wypada powyżej 10000C. Wkład (płyta) z wełny mineralnej powinien mieć odpowiednią gęstość, gwarantującą stosowną izolację, a tym samym – utrzymanie odpowiednich przyrostów temperatury w warunkach pożarowych, na powierzchni drzwi po stronie przeciwnej do wystawionej na działanie ognia. W przypadku drzwi z odpornością ogniową w klasie EI230 gęstość wełny mineralnej używanej przez producentów drzwi stalowych płaszczowych waha się już od 150 kg/m³ do nawet 220 kg/m³, a zróżnicowanie to wynika z technologii zastosowanej w jej produkcji. Nie sama gęstość wełny ma ostateczny wpływ na utrzymanie przez drzwi przeciwpożarowe odpowiednich i deklarowanych parametrów podstawowych. Na parametry oraz właściwości fizyczne wełny mineralnej może mieć wpływ grubość oraz układ jej włókien, a także stosowane lepiszcze. Wszystkie te właściwości wełny to swoisty know-how poszczególnych jej producentów.

Dlatego też w celu potwierdzenia parametrów odporności ogniowej drzwi w praktyce zawsze należy wykonać test ogniowy (badanie ogniowe), zgodnie

30

z normą PN-EN 1634-1: 20144. Powinien on sprawdzić i potwierdzić deklarowane parametry techniczno-użytkowe drzwi z każdym rodzajem stosowanej wełny, jej konkretnym typem, grubością oraz odpowiednio deklarowaną gęstością.

W przypadku drzwi przeciwpożarowych o wyższej odporności ogniowej, np. w klasie EI260, w celu podwyższenia parametru izolacyjności ogniowej można zastosować grubsze skrzydło drzwi, a tym samym większą grubość materiału izolującego (od drzwi w klasie EI230) lub zastosować w drzwiach EI260 alternatywne wypełnienie, takie jak: wkłady z wełny mineralnej o wyższej gęstości niż w drzwiach „półgodzinnych”; wkłady z wełny mineralnej z dodatkowymi domieszkami (np. z granulkami wodorotlenku aluminium); wkłady sandwiczowe, np. płyty GKF, wklejane pomiędzy płyty z wełny mineralnej.

USZCZELKI PĘCZNIEJĄCE

Przeciwpożarowe uszczelki pęczniejące są bardzo istotnymi elementami, stanowiącymi wręcz fundamentalny czynnik, odpowiadający za spełnienie parametrów podstawowych w drzwiach z odpornością ogniową. Są to paski specjalnych materiałów, mających właściwości powiększania swojej objętości (pęcznienia) w wyniku działania zwiększonej temperatury. Rosnąca na skutek działania ognia temperatura powoduje, że materiał ten zostaje niejako „aktywowany”, powiększając swoją objętość. Proces ten zaczyna się pojawiać już przy działaniu temperatury na poziomie 180–2000C. W ten sposób uszczelniona zostaje przestrzeń pomiędzy skrzydłem drzwiowym a ramą ościeżnicy, uniemożliwiając przedostawanie się przez doszczelnioną przestrzeń przede wszystkim płomienia, ale i gorących gazów. Powoduje to radykalne zwiększenie szans spełnienia przez drzwi przeciwpożarowe tzw. szczelności ogniowej („E”).

W tego typu uszczelki „dozbraja się” zarówno skrzydła płaszczowych, jak i ramowych drzwi przeciwpożarowych, na ich krawędziach oraz przy kształtownikach/profilach ościeżnic – we wrębach przylgowych. Wymiary, rodzaj użytego w tym celu materiału oraz dokładne miejsca jego rozmieszczenia na elementach drzwi determinuje klasa odporności ogniowej drzwi. W przypadku konstrukcji ramowej drzwi przeciwpożarowych ognioodporny materiał pęczniejący mocuje się dodatkowo pomiędzy ramą konstrukcyjną oraz stosowanym wypełnieniem (szkłem lub panelem) – w miejscach styku połączeń.

4 PN-EN 1634-1: 2014: Badania odporności ogniowej i dymoszczelności zespołów drzwiowych, żaluzjowych i otwieralnych okien oraz elementów okuć budowlanych – Część 1: Badanie odporności ogniowej zespołów drzwiowych, żaluzjowych i otwieralnych okien.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE USZCZELKI OŚCIEŻNICOWE

Podstawowe funkcje uszczelek ościeżnicowych (w szczególności stosowanych w drzwiach płaszczowych) to: doszczelnienie przestrzeni pomiędzy skrzydłem drzwi i ich ościeżnicą; ograniczenie infiltracji powietrza; podniesienie szczelności na wodę opadową w przypadku drzwi stosowanych na zewnątrz; poniesienie parametrów izolacyjności cieplnej oraz akustycznej; amortyzacja przy zamykaniu skrzydła drzwi (funkcja odbojowa).

W drzwiach z odpornością ogniową oraz z funkcją dymoszczelną (zgodnie z normą PN-EN 1634-3: 20065) oczekiwania wobec uszczelek są jednak nieco większe. Dodatkowo pomagają one ograniczeniu przedostawania się przez szczeliny drzwi wokół przylgi zarówno gorących gazów, dymu, jak i ognia. W drzwiach przeciwpożarowych w klasie EI230 stosuje się uszczelki kauczuku syntetycznego EPDM. W przypadku wyższej odporności ogniowej (np. w drzwiach w klasie EI260 lub EI290) stosowane są uszczelki chloroprenowe, cechujące się większą odporność na ich degradację w warunkach rosnącej podczas pożaru temperatury.

PROGI

Może okazać się to zaskakującym, ale w drzwiach przeciwpożarowych nie ma konieczności doszczelniania krawędzi progowej, tj. szczeliny pomiędzy dolną krawędzią skrzydła drzwi a podłogą. Jednak aby doszczelnienie nie było potrzebne, w praktyce szczelina taka nie może przekraczać wartości od 5 do 10 mm, zaś samo rozwiązanie systemowe musi być oczywiście sprawdzone pod względem pożarowym w badaniach ogniowych.

Utrzymanie parametru szczelności ogniowej mimo braku doszczelnienia w dolnej krawędzi drzwi to na5 PN-EN 1634-3: 2014: Badania odporności ogniowej zestawów drzwiowych i żaluzjowych – Część 3: Sprawdzanie dymoszczelności drzwi i żaluzji.

a)

b)

stępstwo pewnego zjawiska fizycznego, obserwowanego w warunkach pożarowych. A mianowicie na wysokości ok. 500 mm, mierząc od dolnej krawędzi podłogi, w warunkach pożarowych obserwuje się tzw. punkt równowagi ciśnienia. Ciśnienie powietrza w pomieszczeniu, w którym rozwinął się pożar, zaczyna rosnąć, mierząc je od wspomnianej wysokości połowy metra od posadzki, idąc w górę. Zwiększające się liniowo ciśnienie tworzy nadciśnienie w pomieszczeniu, zaś jego przyrost to mniej więcej 8 Pa na każdy m.b. Tak więc przy drzwiach o wysokości ok. 2500 mm wysokości możemy przyjąć, iż nadciśnienie powietrza, „napierające” na drzwi w okolicach górnej ich krawędzi, wyniesie ok. 16 Pa. Tymczasem idąc w dół, od wysokości 500 mm tworzy się strefa podciśnienia.

Powoduje ona, że ogień podczas pożaru nie przedostaje się na zewnątrz, mimo widocznej w dolnej części drzwi szczeliny, tylko jest niejako zasysany do wewnątrz, a więc w kierunku pożaru. Właśnie to zjawisko powoduje, że drzwi przeciwpożarowe nie muszą być aż tak „szczelne” w dolnej ich krawędzi.

Oczywiście sytuacja zmieni się wówczas, kiedy drzwiom przeciwpożarowym postawiamy dodatkowe wymagania związane z ich dymoszczelnością.

Wówczas potrzebne będą bezwzględnie uszczelki (rozwiązania) progowe, podnoszące szczelność drzwi dymoszczelnych. Te bowiem, doszczelniając okolice dolnej ich krawędzi, ograniczają w ten sposób przedostawanie się dymu na stronę przeciwną wobec strony wystawionej na działanie ognia (pożaru).

Podstawowymi trzema rozwiązaniami progowymi są: profile nabiegowe (stalowe bądź aluminiowe) z uszczelkami nabiegowymi (uszczelka wargowa z EPDM), uszczelki opadające, progi do wysokości 20 mm, które gwarantują dobrą szczelności, lecz zgodnie z przepisami nie mogą być instalowane do drzwi stosowanych na drogach ewakuacyjnych i przeciwpanicznych.

Podstawowe rozwiązania progowe stosowane w drzwiach płaszczowych pokazano na rys. 7, zaś rozwiązania dla drzwi o konstrukcji ramowej – na rys. 8. c)

▌ Rys. 7. Rozwiązania progowe w drzwiach o konstrukcji płaszczowej

4/2018

31

SEC & FIRE

▌ Rys. 8. Rozwiązania progowe w drzwiach o konstrukcji ramowej

PRZESZKLENIE

Grubość przeszklenia przeciwpożarowego stosowanego w drzwiach w klasie EI230 wynosi najczęściej ok.

10–12 mm. Dla drzwi w klasie EI260 lub wyższej szkło takie będzie miało odpowiednio większą grubość.

Całkowitą grubość przeszklenia przeciwpożarowego stanowią warstwy pojedynczych szyb pożarowych o odpowiednich własnościach, łączonych ze sobą specjalnym transparentnym żelem, o właściwościach podobnych do tych, jakie mają przeciwpożarowe

uszczelki pęczniejące. W przypadku pożaru żel, który technologicznie skleja ze sobą poszczególne warstwy szyb w przeszkleniu pożarowym, w pierwszej kolejności mlecznieje, a następnie pęczniejąc w wyniku działania ognia i podwyższonej temperatury, oddziela od siebie poszczególne warstwy szkła. Stworzona zostaje w ten sposób bardzo skuteczna izolacja termiczna, utrudniająca przedostanie się temperatury na powierzchnię przeszklenia po stronie przeciwnej od działania ognia.

Przeszklenia w drzwiach płaszczowych mocowane są w specjalnie do tego wspawanych stalowych profilach wsporczych, wewnątrz skrzyni skrzydła drzwi, odpowiednio zaizolowanych płytą GKF lub innymi dostępnymi i przeznaczonymi do tego celu materiałami izolującymi. W rozwiązaniach ramowych przeszklenie wbudowuje się w ramę (profil), będącą jednocześnie konstrukcją nośną skrzydła drzwi. W dużym uproszczeniu i co do zasady – przeszklenie takie montuje się podobnie, jak w typowych ramach okiennych. Jednak ze względu na fakt, że mamy do czynienia z rozwiązaniami pożarowymi, ostateczne osadzenie wypełnienia ram jest dużo bardziej skomplikowane i nierzadko stanowi pilnie strzeżony know-how producentów drzwi oraz producentów „systemów” przeciwpożarowych przegród profilowych.

Problemem jest takie osadzenie przeszklenia, aby nie wypadło ono z ramy w wyniku działania ognia, temperatury, ale także z powodu naprężeń powstałych na skutek odkształceń poszczególnych elementów „systemu” w warunkach pożaru. Stąd stosowanie przez producentów licznych elementów wzmacniających zarówno konstrukcję skrzydeł, jak i elementy łączące przeszklenie lub panele wypełniające z ramą mocującą. Bardzo istotną rolę odgrywają tutaj również materiały izolujące przestrzenie w miejscach styku wypełnienia z ramą.

Szczegóły sposób mocowania przeszklenia przeciwpożarowego pokazano na rys. 6 oraz na rys. 9 i rys. 10.

PODSUMOWANIE

▌ Rys. 9. Szczegół mocowania przeszklenia w drzwiach płaszczowych z przeszkleniem okrągłym

32

Podniesiono niezwykle złożoną problematykę odporności ogniowej biernych przegród ogniowych, jakimi są powszechnie stosowane na naszym rynku drzwi przeciwpożarowe, wykorzystujące dwie podstawowe konstrukcje – płaszczową oraz ramową. Skupiono się jedynie na wybranych zagadnieniach, istotnych z punktu widzenia spełnienia parametrów podstawowych, jakie stawia się przegrodom ogniowym.

Zagadnienia te dotyczyły materiałów użytych przy produkcji drzwi przeciwpożarowych oraz znaczenia, jakie posiadają one w utrzymaniu tych specyficznych właściwości użytkowych tychże wyrobów. Ze względu na obszerną tematykę pominięto i nie poruszono tutaj zagadnień związanych z okuciami budowlanymi i osprzętem dodatkowym, stosowanym w przegrodach ogniowych. Z uwagi na niezwykle ważną rolę, jaką pełnią także i te elementy (poza samymi materiałami użytymi w produkcji drzwi przeciwpożarowych), SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE spowodować utratę właściwej odporności ogniowej w rozwiązaniach przeciwpożarowych.

Nie do przecenienia jest także kwestia regularnej i bardzo dokładnej konserwacji i serwisowania wszelkich urządzeń technicznych, odpowiadających za ochronę przeciwpożarową w budynkach, w tym drzwi przeciwpożarowych. Każdy z liczących się i szanowanych producentów takich rozwiązań wraz z każdą wprowadzoną do obrotu sztuką drzwi przeciwpożarowych dostarcza książkę kontroli lub instrukcję montażu i konserwacji tego urządzenia oraz precyzyjny plan sprawdzania i serwisowania wszystkich istotnych elementów. Takie dokumenty powinny zawierać także wskazówki dotyczące częstotliwości prowadzonych czynności oraz podawać przewidywaną trwałość poszczególnych części oraz elementów wymiennych. Nic bowiem nie jest wieczne, nawet najtrwalsze i najlepsze jakościowo urządzenia przeciwpożarowe.

A przecież tylko wówczas są one skuteczne – pełniąc właściwą rolę w budynku oraz chroniąc przed ogniem i dymem zarówno jego użytkowników, jak i całe jego wyposażenie – jeśli są sprawne. Zagadnienia związane z konserwacją i serwisowaniem urządzeń odpowiedzialnych za ochronę przeciwpożarową wymagają również rozwinięcia tej tematyki i szerszego komentarza w kolejnych opracowaniach.

▌ Rys. 10. Szczegół mocowania przeszklenia w drzwiach płaszczowych z przeszkleniem prostokątnym

temat okuć i osprzętu zaprezentowany zostanie w kolejnym artykule.

Podsumowując, z całą odpowiedzialnością należy potwierdzić zasadniczy wpływ konstrukcji oraz zastosowanych materiałów na odporność ogniową drzwi przeciwpożarowych. Jest to szczególnie istotne w odniesieniu do podstawowego zadania tych drzwi, jakim jest skuteczna ochrona życia osób i ich mienia w warunkach zagrożenia pożarowego. Niniejsza publikacja wykazuje różne możliwości rozwiązań konstrukcyjnych oraz materiałowych, także w odniesieniu do poszczególny klas odporności ogniowej. Rozwiązania te w każdym przypadku powinny być zgodne z dokumentacją techniczną oraz normatywnymi dokumentami odniesienia dla odpowiednio przebadanych ogniowo i z wynikiem pozytywnym drzwi przeciwpożarowych. Niedopuszczalne są nawet najmniejsze nieuzgodnione zmiany konstrukcyjne lub materiałowe, wszelkie odstępstwa, jak również świadome pomijanie w instalowaniu i zabudowie drzwi niektórych elementów, szczególnie tych niewidocznych (a więc trudnych do zdiagnozowania i skontrolowania przez organy nadzoru budowlanego), w gotowych wyrobach. Podkreślić należy, iż wszelkie takie zmiany mogą 4/2018

Literatura: [1] Materiały informacyjne firmy Hörmann.

[2] PN-EN 13501-2:2016: Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków.

[3] PN-EN 1634-1: 2014: Badania odporności ogniowej i dymoszczelności zespołów drzwiowych, żaluzjowych i otwieralnych okien oraz elementów okuć budowlanych.

[4] Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 lutego 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (wraz z późniejszymi zmianami). Dz.U. 2015, poz. 1422.

[5] Rozporządzenie nr 305/2011 Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z dn. 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. [6] Ustawa z dn. 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych. Dz.U. 2004, nr 92, poz. 881.

Dariusz POTRZEBSKI Absolwent Uniwersytetu im A. Mickiewicza w Poznaniu oraz Studiów Podyplomowych Szkoły Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie, na kierunku bezpieczeństwo budowli. Od 1997 r. pracuje w firmie Hörmann Polska, obecnie na stanowisku dyrektora sprzedaży produktów obiektowych. Jest odpowiedzialny m.in. za certyfikowanie wyrobów przeciwpożarowych, wprowadzanych przez firmę Hörmann do obrotu i stosowania w Polsce. Od wielu lat jako przedstawiciel firmy Hörmann Polska – współpracuje z polskimi jednostkami naukowo-badawczymi, m.in. z Instytutem Techniki Budowlanej oraz Państwowym Zakładem Higieny w Warszawie.

33

SEC & FIRE

▌ Ćwiczenia – pożar w więzieniu Źródło: www.sw.gov.pl. Fot. mjr Piotr Zasempa

HISTORIA PEWNEGO POŻARU Cezary MECWALDOWSKI, Łukasz WYSOKIŃSKI

P

odczas procesu inwestycyjnego projektant systemu sygnalizacji pożarowej (SSP) często słyszy pytanie: „Po co tyle tych czujek?”. Często celem pytającego inwestora jest ograniczenie kosztów, a tym samym liczby stosowanych urządzeń. Z tego powodu, niekoniecznie trafną decyzją, wyłącza się spod ochrony niektóre pomieszczenia o niskim zagrożeniu pożarem. Spod dozoru systemu wyłącza się najczęściej pomieszczenia łazienek, WC itp.

Przedstawiona poniżej historia zdarzenia pożarowego pokazuje, jak istotna dla stron procesu inwestycji jest wiedza dotycząca procesów zachodzących w obiekcie, a także świadomość zagadnień bezpieczeństwa pożarowego w szacowaniu ryzyka powstania pożaru.

To była środa, dzień, w którym pralnia w jednym z zakładów karnych miała więcej pracy niż w pozostałe dni tygodnia. W środy pralnia obsługiwała sąsiednie jednostki penitencjarne, przez co dostarczano więcej rzeczy do prania, suszenia i prasowania. Prano ręczniki, ścierki, koce, prześcieradła, ubrania osadzonych i inne. W pralni pracowali osadzeni, nadzoro-

34

wani przez dwóch funkcjonariuszy. Pracę codziennie kończono o godzinie 14:00. Z uwagi na ogrom pracy ostatnią partię wypranych i wysuszonych rzeczy złożono do plastikowych pojemników, pozostawiono do ostygnięcia i prasowania następnego dnia.

Funkcjonariusze po zakończeniu pracy odprowadzili osadzonych do cel, sprawdzili pomieszczenia pralni, wyłączyli zgodnie z procedurą zasilanie instalacji elektrycznej i zamknęli pomieszczenia. Około godziny 17:00 wartownik pełniący służbę na stanowisku uzbrojonym zauważył dym wydobywający się przez okno budynku pralni. Niezwłocznie poinformował o zdarzeniu dowódcę zmiany, który ze wsparciem przybył na miejsce i rozpoczął akcję gaśniczą przy pomocy podręcznego sprzętu gaśniczego. Dowódca szybko stwierdził, że niezbędna będzie pomoc Państwowej Straży Pożarnej, którą niezwłocznie wezwano. Pożar został ugaszony, a podczas przeprowadzonych czynności stwierdzono jedynie straty w mieniu.

Miejscem początku pożaru okazał się plastikowy pojemnik, w którym składowano wyprane i wysuszone SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE ▌Tabela 1. Przebieg rozwoju pożaru podczas pierwszego eksperymentu

Temperatura [⁰C]

Opis

13:50

70

Zakończenie procesu suszenia, temperatura po złożeniu rzeczy do plastikowego pojemnika

15:00

120

Wzrost temperatury

15:51

138

Wzrost temperatury

Godzina

[brak danych]

150

Pojawienie się dymu

18:10

162

Przyspieszenie procesu rozwoju pożaru

18:20

166

Przez wytopiony w pojemniku otwór widoczny żar

18:22

167

Bardzo intensywny rozwój pożaru, zwiększone zadymienie i żar, pojawienie się płomienia

Źródło: Opracowano na podstawie pracy podyplomowej Ł. Wysokińskiego: Analiza przyczyn i okoliczności powstania pożaru w pralni przywięziennej zakładu karnego, 2014.

rzeczy. Pierwszą przyjętą przez strażaków przyczyną powstania pożaru było zaprószenie ognia. W związku z tym podjęto czynności wyjaśniające, które jednak wykluczyły tę przyczynę. Zainteresowanie wzbudził fakt, iż nie był to pierwszy przypadek pożaru pralni w zakładzie karnym. Przeprowadzono dodatkowe analizy z udziałem biegłych sądowych i ekspertów Komendy Wojewódzkiej PSP. Postanowiono przeprowadzić eksperyment. Dwukrotnie powtórzono proces prania i suszenia w warunkach, jakie miały miejsce przed pożarem. Zaobserwowano we wspomnianym pojemniku wzrost temperatury, aż do powstania pożaru (tabela 1). Okazało się, że przyczyną pożaru było samozapalenie. Ciekawostką jest fakt, że proces samozapalenia dotyczył bawełny wypranej i wysuszonej. Eksperyment pokazał, że kombinacja niskiej jakości środków piorących, które skutkowały niedopraniem ścierek z tłuszczy, oraz składowanie gorących, niewychłodzonych rzeczy w pojemniku plastikowym mogły doprowadzić do samozapalenia1.

Drugim eksperymentem ponownie potwierdzono przyczynę i przebieg pożaru. O godzinie 12:53 pirometr wskazywał temperaturę 100⁰C, a o 14:59 już 160⁰C. Na podstawie pracy podyplomowej Ł. Wysokińskiego: Analiza przyczyn i okoliczności powstania pożaru w pralni przywięziennej zakładu karnego, 2014.

Występowało intensywne dymienie, więc na tym etapie zakończono eksperyment. Po wyrzuceniu rzeczy z pojemnika nastąpiło ich samozapalenie.

Opisany przypadek pokazuje, że nawet w pomieszczeniach pralni o pozornie niskim zagrożeniu pożarowym może dojść do powstania pożaru. Stąd nie należy pochopnie pomijać ich w zabezpieczaniu systemem sygnalizacji pożarowej. Tym bardziej że w publikacjach i statystykach przypadków powstania pożarów znane są także pożary wywołane przez pralki i coraz bardziej powszechne suszarki do prania. Opisana historia to interesujący przykład potrzeby wyposażania zakładów karnych w systemy sygnalizacji pożarowej.

Zakłady karne w Polsce znacząco różnią się między sobą, nie tylko architekturą, ale także kwestiami organizacyjnymi2. Biura, część administracyjna, kotłownie, magazyny, serwerownie czy nawet hale produkcyjne w przeciwieństwie do oddziałów mieszkalnych i cel nie stanowią trudności przy projektowaniu SSP. W polskim systemie penitencjarnym cele mieszkalne są zamykane drzwiami. W zależności od typy zakładu pozostają zamknięte cały czas – otwierane wyłącznie na czas niezbędny – lub otwarte w dzień, czasem w nocy. Taka sytuacja powoduje, iż czujki

1

4/2018

2 C. Mecwaldowski: Zabezpieczenia techniczno-ochronne zakładów karnych i aresztów śledczych. EuroMedia 2014.

35

SEC & FIRE ▌Tabela 2. Regulacje prawne ochrony przeciwpożarowej w zakładach karnych

Regulacje prawne Ustawa z dn. 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej

Zakres stosowania Obowiązek stosowania ochrony przeciwpożarowej

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. Odstępstwa: § 211 ust.1 i 2 – dotyczy dróg ewakuacyjnych w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. Odstępstwa: § 28 ust. 2 – dotyczy wymogu stosowania SSP w bu7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, dynkach zamieszkania zbiorowego o liczbie miejsc noclegowych innych obiektów budowlanych i terenów powyżej 200 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dn. 23 stycznia 2014 r. § 11 pkt. 1 – pomieszczenia, o których mowa w § 7 ust. 5 i § 8, zabezw sprawie doboru i zakresu stosowania środków bezpieczeństwa fi- piecza się przy pomocy systemu przeciwpożarowego zycznego stosowanych do zabezpieczania informacji niejawnych Zarządzenie nr 21/2012 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej § 8: Do obowiązków kierownika kwatermistrzowskiego, oprócz wyw sprawie organizacji ochrony przeciwpożarowej i zabezpieczenia mienionych w ustawie o ochronie przeciwpożarowej i przepisach przeciwpożarowego w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej wydanych na jej podstawie, należy w szczególności: 1) wyposażanie w porozumieniu z inspektorem do spraw ochrony przeciwpożarowej budynków, obiektów terenów jednostek organizacyjnych, pojazdów. W wymagane urządzenia przeciwpożarowe, gaśnice koce gaśnicze znaki bezpieczeństwa, sprzęt ratowniczy oraz worki do ewakuacji akt z pomieszczeń, w których przechowywana jest dokumentacja wymagająca ewakuacji w przypadku pożaru; 2) utrzymanie w pełnej sprawności technicznej urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic oraz sprzętu pożarniczego stanowiącego wyposażenie jednostki organizacyjnej; 3) przedstawianie do zaopiniowania inspektorowi do spraw ochrony przeciwpożarowej projektów budowy, przebudowy i zmiany sposobu użytkowania lub remontów budynków i obiektów pod względem zabezpieczenia przeciwpożarowego, przed ich zatwierdzeniem do realizacji; 4) planowanie i zgłaszanie kierownikowi jednostki organizacyjnej potrzeb na środki finansowe niezbędne do realizacji zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej; 5) prowadzenie ewidencji urządzeń przeciwpożarowych, gaśnic, kocy gaśniczych i worków do ewakuacji akt, stanowiących wyposażenie budynków, obiektów terenów i pojazdów jednostki organizacyjnej.

Zarządzenie nr 49/2013 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej § 21 pkt 2.1 – pomieszczenia magazynowe wyposaża się w system w sprawie gospodarowania uzbrojeniem i środkami ochrony Służby sygnalizacji pożaru Więziennej Zarządzenie nr 35/2016 i Załącznik nr 3: Instrukcja o organizacji i zakre- § 11 pkt 4 – archiwa zakładowe powinny być zabezpieczone przed sie działania archiwum zakładowego w jednostkach organizacyjnych pożarem, co najmniej przez system wykrywania ognia i dymu oraz Służby Więziennej gaśnice Wytyczne nr 3/2011 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w spra- § 4 pkt 2.6 – pawilony mieszkalne powinny być wyposażone w hywie wymagań technicznych i ochronnych dla pawilonów zakwatero- dranty przeciwpożarowe rozlokowane zgodnie z przepisami przewania osadzonych ciwpożarowymi, w szczególności przy drogach komunikacji ogólnej, przy wejściach do budynku i klatce schodowej każdej kondygnacji pkt 5.9 – na drogach ewakuacyjnych instalować oświetlenie awaryjne (ewakuacyjne) zgodne z obowiązującymi przepisami, § 5 pkt 4 – Inne wymagania ochronne. Drzwi do cel mieszkalnych, pomieszczeń usługowych oddziału mieszkalnego oraz kraty przejściowe powinny otwierać się zgodnie z kierunkiem ewakuacji Wytyczne nr 2/2013 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w spra- § 3, pkt 4 – kraty przejściowe i wejściowe w budynkach niebędących wie wymagań dla zabezpieczeń techniczno-ochronnych w jednostkach budynkami zakwaterowania osadzonych winny spełniać następujące organizacyjnych Służby Więziennej wymogi: Kraty przejściowe i wejściowe powinny otwierać się zgodnie z kierunkiem ewakuacji Wytyczne nr 4/2013 Dyrektora Generalnego Służby Więziennej w spra- § 1, ust. 2, pkt 1 – wytyczne nie obejmują zasad projektowania i instawie określenia standardów systemów zabezpieczeń elektronicznych lacji systemów sygnalizacji pożarowej w jednostkach organizacyjnych Służby Więziennej § 10, 1) pomieszczenia serwerowni wyposaża się w: b) system sygnalizacji włamania i napadu zapewniający detekcję dymu, 2) pomieszczenia magazynów wyposaża się w system sygnalizacji włamania i napadu zapewniający detekcję dymu Źródło: Opracowanie własne

36

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE ▌Tabela 3. Zagadnienia, z jakimi spotyka się projektant SSP zakładu karnego

Zagadnienia

Przykładowy zakres analizy

Dobór detektora

• różne wielkości i konstrukcje cel, remontowane w różnym czasie • różne wyposażenie cel – zmieniające się obciążenie ogniowe, związane także z rotacją osadzonych i rzeczami, które mogą posiadać w celi • wentylacja cel wymuszona lub grawitacyjna, otwieranie okien, drzwi • zabudowane kąciki sanitarne wewnątrz cel • czajniki elektryczne w celach – para wodna • palący wyroby tytoniowe osadzeni • narażenie na sabotaż urządzeń detekcyjnych • osadzeni z zaburzeniami niepsychotycznymi

Okablowanie

• narażenie na sabotaż, zabezpieczenia okablowania • pojedyncze pomieszczenia, tj. kancelarie tajne, magazyny uzbrojenia, archiwa, serwerownie, bywa, że rozmieszczone są w różnych budynkach na terenie zakładu karnego • osadzeni z zaburzeniami niepsychotycznymi • duże zagrożenie różnicami potencjałów i wyładowaniami atmosferycznymi, ze względu na stalowe konstrukcje krat, siatek wygrodzeniowych, ostrzowych, maszty, wysięgniki, instalacje solarne itp.

Tablica sterowań

Ewakuacja odbywa się wyłącznie przy udziale funkcjonariuszy, nie w sposób automatyczny, system nie może powodować otwarcia przejść.

Sygnalizacja

Sygnalizacja ma za zadanie poinformować funkcjonariuszy lub inne osoby przebywające w strefie ochronnej (ograniczonej zamkniętymi dwustronnie przejściami). Projektowanie sygnalizacji SSP zgodnie z normą może w rękach osadzonych posłużyć jako narzędzie do generowania niepokoju, poprzez sabotaż systemu.

Źródło: Opracowanie własne

dymu zamontowane w korytarzu oddziału mieszkalnego nie realizują pośrednio dozoru cel mieszkalnych, co ma miejsce w krajach, gdzie cele zamykane są kratami, a nie drzwiami. Należy zwrócić uwagę na szczelność drzwi do cel w sytuacji braku detekcji pożaru3.

Powyższe różnice powodują trudności w opracowaniu ujednoliconych systemów ochrony. Podstawowe regulacje prawne dotyczące ochrony przeciwpożarowej zakładów karnych zawiera tabela 2.

W podanych przepisach (tabela 2) można znaleźć niejednoznaczne określenia, takie jak: urządzenia przeciwpożarowe, zabezpieczenia przeciwpożarowe, system sygnalizacji pożaru, system wykrywana ognia i dymu, system przeciwpożarowy, Różne nazewnictwo to także różne definicje, a zatem ryzyko, iż zostaną zastosowane odmienne zabezpieczenia przeciwpożarowe, inne niż system sygnalizacji pożarowej. Jednym ze spotykanych rozwiązań jest zastosowanie czujek dymu lub temperatury włączanych w linie dozorowe systemów sygnalizacji włamania i napadu (SSWiN). Regulacje prawne, wytyczne, instrukcje powinny odnosić się do tych samych definicji, pozwalając osobom odpowiedzialnym za stosowanie zabezpieczeń uniknąć wątpliwości.

W tabeli 3 zawarte są przykłady zagadnień wraz z trudnościami, które musi rozważyć projektant SSP, tworząc projekt dla zakładu karnego.

Podsumowując, przystępując do projektowania systemu sygnalizacji pożarowej dla zakładu karnego, napotykamy różnobrzmiące definicje w przepisach, zmienne warunki pożarowe obiektu, specyficzne od-

■ ■ ■ ■ ■

C. Mecwaldowski: Systemy sygnalizacji pożarowej w zakładach karnych. „Ochrona Mienia i Informacji”, nr 2/2018.

3

4/2018

stępstwa i funkcjonalności SSP. To duże wyzwanie dla projektanta, ale – jak pokazuje opisana historia – warte wysiłku i zaangażowania. Umiejętnie zaprojektowany system sygnalizacji pożarowej z pewnością zwiększy bezpieczeństwo zakładu karnego. Od systemów zabezpieczeń elektronicznych, systemów alarmowych wymaga się, aby wspomagały wynikającą z natury człowieka „ułomność”, czyli niemożność ciągłego skupienia uwagi lub nadzoru wielu jednocześnie dziejących się zdarzeń. Źle zaprojektowane i wykonane przynoszą odwrotny skutek. Dotyczy to nie tylko systemów sygnalizacji pożaru, ale także innych systemów alarmowych.

kpt. mgr inż. Cezary M ECWALDOWSKI Wykładowca Zakładu Szkolenia Ochronnego w Centralnym Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu

Od redakcji: Autor jest wykładowcą, zajmującym się szkoleniami zawodowymi i specjalistycznymi z zakresu zabezpieczeń elektronicznych, stosowania urządzeń do kontroli, nowych rozwiązań w dziedzinie systemów alarmowych. Projektant z praktyką zagraniczną.

Absolwent Politechniki Łódzkiej o specjalizacjach: energetyka przemysłowa i informatyka stosowana.

kpt. mgr inż. Łukasz WYSOKIŃSKI Starszy inspektor Zakładu Szkolenia Ochronnego Centralnego Ośrodka Szkolenia Służby Więziennej w Kaliszu

37

SEC & RETRO/ART

POŻAR ŚW. KATARZYNY W GDAŃSKU Problemy monitoringu pożarowego obiektów zabytkowych Piotr OGRODZKI Tekst opublikowany w „Cenne, Bezcenne, Utracone”, nr 3/2006, s. 3.

22

maja 2006 r. wpisze się w dzieje kościoła św. Katarzyny jako dzień, w którym po raz trzeci w historii najstarszego kościoła Gdańska doszło do pożaru.

W 1905 r. uderzenie pioruna spowodowało zapalenie się kościoła. Odbudowa odbywała się między innymi ze składek publicznych. Rok 1945, koniec II wojny światowej i kolejny pożar, tym razem za sprawą żołnierzy radzieckich. Od 1947 r. opiekę nad kościołem przejęli ojcowie karmelici. Jeden z dwu polskich carillonów znajdował się właśnie tutaj. Oryginalny zespół dzwonów został zniszczony w czasie pożaru w 1905 r.

Jego następca trafił w czasie wojny na złom. Ćwierć wieku temu Hans Eggebrecht, gdańszczanin z pochodzenia, zainicjował odbudowę carillonu. W 1998 r. odbył się pierwszy koncert na nowym instrumencie, składającym się z 49 dzwonów. W wieży kościoła mieściło się również Muzeum Zegarów Wieżowych, oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska. Spośród zabytków ruchomych, znajdujących się w chwili pożaru we wnętrzu kościoła, szczególnie cenne były fragmenty średniowiecznych polichromii, płyty nagrobne i epitafia (w tym epitafium Jana Heweliusza), renesansowa chrzcielnica i barokowa ambona z niedawno odnowionym baldachimem, malowidła z ołtarza głównego, w tym oryginalna wizja ukrzyżowania Chrystusa na tle panoramy Gdańska, Antona Möllera.

Kalendarium pożaru przedstawia się następująco1: 14.20: Ryszard Zalewski – robotnik kładący bruk na dziedzińcu kościoła św. Katarzyny – słyszy pierwsze spadające na ziemię dachówki. Zauważa dym w miejscu, gdzie dach styka się z wieżą. Alarmuje ojców karmelitów, ale ci rzucają się do ratowania świątyni i nie zawiadamiają straży pożarnej.

1 Na podstawie wywiadu G. Jankowskiego: Katarzyna w ogniu. „Gazeta Wyborcza. Trójmiasto (Gdańsk)”, nr 119, wyd. gsg z 23.05.2006.

38

14.40: Płomienie szybko ogarniają główną część dachu.

14.53: Dyżurny straży pożarnej odbiera pierwszy telefon o pożarze.

15.14: Całkowicie zapada się główna część dachu.

Ogień przenosi się na dalszą część świątyni – trzy równolegle biegnące nad nawami dachy od strony sąsiedniego kościoła św. Brygidy.

15.18: Strażacy z kilku węży zaczynają polewać ściany świątyni. U podstawy dachu, na jednym z narożników, pełgają pojedyncze płomienie.

15.27: Zawala się pierwszy z trzech potrójnych dachów i jednocześnie do akcji wkracza pierwszy z najSEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI wyższych podnośników, które są w stanie sięgnąć dachu. W ciągu następnych dwudziestu minut zawalają się dwa pozostałe dachy.

16.10: Wiadomo już, że sklepienia kościoła wytrzymały. Są spękane, przemoczone i grożą zawaleniem. Ratownicy wynoszą sprzęty, ściągają obrazy i epitafia, zostawiając na koniec te, które są najmniej zagrożone. Uszkodzeniu uległa figura św. Jana. Nie udało się też zdemontować w całości kazalnicy.

17.00: Nadzieja zamienia się w pewność: wieża kościoła ocaleje.

20.30: Akcja praktycznie się kończy. Trwa dogaszanie tlących się elementów wieży i przeszukiwanie pogorzeliska.

Dla skuteczności akcji ratowniczej najważniejsze są pierwsze minuty. W Gdańsku zostały one bezpowrotnie stracone. Od momentu, kiedy zauważono pożar, do czasu zawiadomienia straży pożarnej minęły 33 minuty! Gdybyśmy mieli do czynienia z drewnianym kościołem, strażacy nie mieliby najmniejszych szans na jego uratowanie. Zniszczenia, jakich dokonał pożar w obszarze więźby dachowej, były tak duże, że w niecałą godzinę od zauważenia pożaru zawaliła się główna część dachu. Nie wiemy, ile czasu rozwijał się pożar w ukryciu. Być może tutaj też zostało straconych kilka czy kilkanaście cennych minut. Akcja ratownicza była wyjątkowo trudna. Cała walka skupiła się na ratowaniu wieży i carillonu. Równolegle we wnętrzu kościoła ratowano ruchome zabytki. Nie udało się w całości zdemontować niedawno odnowionej ambony.

Wnętrze kościoła uratował żelbetonowy strop. Groził zawaleniem po zniszczeniu i zapadnięciu się dachu.

Na szczęście wytrzymał nacisk resztek dachu i wielkich ilości wody podawanych od góry. Początkowo akcja ratownicza była wyjątkowo trudna, bowiem najwyższe drabiny, jakimi dysponuje gdańska jednostka ratowniczo-gaśnicza, nie sięgały wieży kościoła. Łącznie w akcji wzięło udział 30 zastępów i ponad 100 strażaków.

Gdańskich strażaków wspomagali koledzy z Sopotu, Gdyni, Kartuz i Pruszcza Gdańskiego. Użyto wszystkich drabin, jakimi dysponuje gdańska straż, w tym najdłuższej, 37-metrowej. Bardzo ważnym było wsparcie z zakładowej straży pożarnej firmy Lotos. Stamtąd przyjechał 54-metrowy wysięgnik hydrauliczny.

Główna walka rozegrała się o uratowanie wieży, w której mieściło się Muzeum Zegarów i carillon. Sytuacja stała się dramatyczna, kiedy pożar objął hełm wieży. W jej wnętrzu strażaków wspomagał kustosz muzeum, który z jeszcze jednym pracownikiem wskazywali drogi dojścia na szczyt wieży. Walka z ogniem w kopule trwała w ekstremalnych warunkach. Temperatura dochodziła do 200oC. W takich warunkach strażacy musieli zdzierać poszycie dachu. Po blisko 6 godzinach akcja została zakończona.

Wieczorem w specjalnym komunikacie minister kultury i dziedzictwa narodowego, Kazimierz Michał Ujazdowski, zadeklarował pomoc państwa w odbudo4/2018

wie zabytku. „Kościół św. Katarzyny to bardzo cenny zabytek architektury gotyckiej, ściśle związany z historią Gdańska. Jest oczywiste, że jako rząd jesteśmy zobowiązani do szybkiej reakcji w takich nadzwyczajnych przypadkach i państwo weźmie udział w sfinansowaniu odbudowy zniszczonego pożarem obiektu” – napisał minister.

Po kilku miesiącach od pożaru oszacowano straty. Dyrektor Muzeum Historii Miasta Gdańska, Adam Koperkiewicz, stwierdził, że koszt odbudowy będzie wynosił około 15 mln zł!

Po pożarze, tak jak po każdym innym zdarzeniu nadzwyczajnym, rodzi się pytanie o przyczyny. Nie ma dotychczas jednoznacznych ustaleń. Wiadomo, że na dachu trwały prace dekarskie. W prasie informacje były sprzeczne. Jedni podawali, że dekarze używali papy termozgrzewalnej, inni, że papę przybijano gwoździami. Jedno jest pewne, w chwili, kiedy zauważono pożar, na dachu nie było żadnego z pracowników. W trakcie akcji gaśniczej zgłosili się sami na policję. Przesłuchani zeznali, że papę przybijali, a nie zgrzewali. Ustalenie rzeczywistych przyczyn pożaru na pewno jeszcze potrwa. Wiadomo jednak, że prace dekarskie, zwłaszcza te z użyciem otwartego ognia, należą do wyjątkowo niebezpiecznych. Stara, wysuszona na pieprz więźba dachowa jest wyjątkowo podatna na ogień.

Kolejne pytanie dotyczy skali strat. Czy musiały być tak wielkie? Nie analizuję tutaj samej akcji ratowniczo-gaśniczej. Strażacy robili, co mogli tym, czym dysponowali. Ich postępowanie było zdeterminowane czasem, w którym przystąpili do działania, i skalą rozwinięcia pożaru. Podstawą skutecznej akcji ratowniczej i zminimalizowania strat jest szybkie wykrycie zagrożenia. W kościele św. Katarzyny, niestety, nie było systemu alarmu pożaru. W zależności od rodzaju systemu mogą one wykryć dym we wstępnej fazie rozwoju pożaru, nawet kiedy nie jest on widoczny dla człowie39

SEC & RETRO/ART

ka. Jeśli centrala systemu podłączona jest do stacji monitoringu, sygnał alarmowy przekazywany jest do jednostki ratowniczo-gaśniczej. W gdańskim przypadku przy wyposażeniu kościoła w odpowiedni system alarmu pożaru interwencja straży pożarnej mogłaby nastąpić co najmniej 30 minut wcześniej! Kto wie, jakie byłyby wtedy straty. Być może nie 15 mln zł, a 1,5 mln zł lub mniejsze. Jedno jest pewne – nie byłyby większe. Koszt systemu dla takiego obiektu, jak kościół św.

Katarzyny, nie powinien przekroczyć 100, 150 tys. zł, tj. 1% poniesionych strat. Warto się zastanowić nad podanymi liczbami. Od dwóch lat, od wprowadzenia nowej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, prace związane z ochroną i zabezpieczeniem zabytków mogą być dofinansowane przez państwo. To wielka ulga dla właścicieli zabytków.

Dziennikarze piszący o pożarze gdańskiego kościoła zainteresowali się listą obiektów wyznaczonych do

40

posiadania monitoringu pożarowego, sporządzoną na podstawie przepisów wykonawczych do ustawy o ochronie przeciwpożarowej – rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Na ich podstawie generalny konserwator zabytków w uzgodnieniu z komendantem głównym Państwowej Straży Pożarnej wskazuje muzea oraz budowle zabytkowe, w których wymagane jest stosowanie systemów alarmu pożaru podłączonych do monitoringu. W 1993 r. powstała pierwsza taka lista. Znalazło się na niej blisko 2100 zabytków. Trzy lata później na wniosek komendanta głównego Państwowej Straży Pożarnej została zweryfikowana i ostatecznie od 10 lat liczy 738 muzeów i zabytków. Z przykrością trzeba stwierdzić, że do tej pory wymagania nie zostały zrealizowane. Po pożarze kościoła św. Katarzyny dziennikarze wydawali się zdziwieni, że najstarszy kościół Gdańska nie znajduje się na tej liście. Spotkałem się z pytaniem jednej z dziennikarek, czy ówczesny generalny konserwator zabytków będzie za to odpowiadał. Nikt jednak nie zadał pytania, które kościoły Gdańska znajdują się na liście i czy zrealizowały nałożony 13 lat temu obowiązek. Dziennikarze byliby bardzo zdziwieni, gdyby się dowiedzieli, że z 4 gdańskich kościołów znajdujących się na liście żaden do dzisiaj nie zrealizował obowiązku zainstalowania systemu alarmu pożaru podłączonego do stacji monitoringu. Wśród kościołów, które dotychczas nie zrealizowały nałożonego obowiązku, znajdują się m.in. katedra w Oliwie i bazylika NMP w Gdańsku. Strach pomyśleć, jakie straty byłyby w przypadku pożaru w którymś z wymienionych kościołów.

Państwo wspiera działania związane z ochroną zabytków przed pożarem i przestępczością. W roku bieżącym zdecydowana większość wniosków dotyczących poprawy stanu bezpieczeństwa znalazła wsparcie w ramach realizacji programów operacyjnych ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Dla siedmiu wyjątkowo cennych drewnianych zabytków sakralnych (kościoły w: Binarowej, Bliznem, Lipnicy Murowanej, Dębnie, Haczowie, Sękowej i Klępsku) minister kultury i dziedzictwa narodowego oraz minister spraw wewnętrznych i administracji ufundowali automatyczne stałe instalacje gaszące, wartości 2 mln zł. W archidiecezjach krakowskiej i poznańskiej przygotowano dwa programy unijne, wartości wielu milionów złotych, w ramach których kompleksową ochroną zostanie objętych blisko 100 zabytkowych drewnianych obiektów sakralnych. Do działań prewencyjnych włączyło się PZU SA. W ciągu dwóch lat zostało zabezpieczonych w ramach tego programu 27 drewnianych zabytkowych kościołów. Przewiduje się, że program będzie systematycznie kontynuowany w najbliższych latach. Jak widać, bardzo wiele można zrobić. Możliwości, jakie stworzyło państwo i Unia Europejska, są ogromne. Trzeba tylko chcieć.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI

SYSTEMY SYGNALIZACJI POŻAROWEJ W OBIEKTACH ZABYTKOWYCH Konieczność czy niewygodny obowiązek?

Piotr OGRODZKI Tekst opublikowany w „Systemach Alarmowych”, nr 5/2007, s. 11.

G

dybyśmy analizowali różne rodzaje zagrożeń zabytków od strony ich negatywnych skutków, pożary znalazłyby się zdecydowanie na pierwszym miejscu. W ich wyniku w mniejszym lub większym stopniu zostają zniszczone zarówno obiekty nieruchome, jak i całe ruchome wyposażenie. W skrajnych przypadkach zabytki nieruchome mogą ulec całkowitemu zniszczeniu. Żadna rekonstrukcja nie zastąpi oryginału. To przykre, kiedy w miejscu wspaniałego kilkusetletniego drewnianego zabytku stawia się jego murowaną replikę, a fragmenty wykańcza drewnem, które ma przypomnieć pierwotny wygląd obiektu.

W taki sposób odbudowano cerkiew w Grabarce. To właśnie drewniane zabytki architektury, a zwłaszcza zabytkowe obiekty sakralne, są zagrożone pożarem w sposób szczególny. W dorocznej statystyce pożarów obiektów kultury jest zawsze najwięcej.

Wśród wielu przyczyn pożarów na kilka występujących najczęściej należy zwrócić szczególną uwagę.

Są to umyślne podpalenia, nieostrożne obchodzenie się z ogniem, wady instalacji elektrycznych (w tym również niewłaściwa eksploatacja odbiorników elektrycznych) oraz prace pożarowo niebezpieczne.

Zdaniem Państwowej Straży Pożarnej występujący w strukturze przyczyn pożarów znaczny udział podpaleń umyślnych jest wielce niepokojący. W roku 2006 na 207 pożarów, które miały miejsce w obiektach sakralnych, muzeach i galeriach oraz bibliotekach i archiwach, w 56 przypadkach ich przyczyną były właśnie podpalenia. Szczególna rola podpaleń (jako wyjątkowego zagrożenia) wynika z faktu, że o ile liczbę i rozmiary pożarów spowodowanych nieostrożnością czy brakiem dbałości o sprawność wyposażenia technicznego obiektów można w drodze różnorodnych przedsięwzięć prewencyjnych znacząco ograniczyć, o tyle przeciwdziałanie świadomemu postępowaniu sprawców – podpalaczy jest o wiele trudniejsze.

4/2018

Jedną z podstawowych form ochrony ppoż. zabytków jest ich wyposażenie w specjalistyczne urządzenia techniczne (np. systemy sygnalizacji pożaru, stałe czy półstałe instalacje gaśnicze, sieci hydrantowe). Szczególna rola przypada systemom sygnalizacji pożarowej, bowiem ich zadaniem jest wykrycie zagrożenia (pożaru) w jego wczesnej fazie. Dzięki temu możliwe jest szybkie podjęcie interwencji i zminimalizowanie strat. Optymalnym rozwiązaniem jest jednoczesne stosowanie systemów wykrywczych i stałych urządzeń 41

SEC & RETRO/ART gaszących. Niestety ograniczenia występujące w wielu zabytkowych obiektach bardzo często wykluczają możliwość zastosowania tego rozwiązania. Prawne pojęcie systemu sygnalizacji pożarowej zmieniało się na przestrzeni lat. W rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony ppoż. budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. z dn. 10 grudnia 1992 r.) określa się je jako instalacje sygnalizacyjno-alarmowe (§3 pkt 5)1.

W ostatniej nowelizacji, która miała miejsce w 2006 r.2, wprowadzono pojęcie systemu sygnalizacji pożarowej. W jego skład wchodzą urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, urządzenia odbiorcze alarmów pożarowych i urządzenia odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych. O systemie sygnalizacji pożarowej będziemy mówili wtedy, gdy zainstalowane w chronionym obiekcie urządzenia będą składały się z tych trzech elementów.

Monitoring pożarowy ma zwiększyć szanse ratowania zagrożonych zabytków. Szybkie przybycie jednostek ratowniczych PSP jest możliwe tylko wtedy, gdy zostaną błyskawicznie powiadomione o zagrożeniu.

Już w przepisach z 1992 r., dostrzegając podwyższone ryzyko pożaru w grupie zabytków, wprowadzono specjalne wymogi dotyczące ich ochrony ppoż. Zgodnie z § 18 pkt 15 instalacje sygnalizacyjno-alarmowe stosuje się w muzeach oraz zabytkach budowlanych wyznaczonych przez generalnego konserwatora zabytków, w uzgodnieniu z komendantem głównym PSP. Pierwsza lista zabytków powstała w 1993 r. i obejmowała około 2100 obiektów. Znalazły się na niej wszystkie muzea, uznano bowiem, że w przypadku instytucji kultury, których jednym z głównych zadań jest ochrona zgromadzonych zbiorów, posiadanie instalacji sygnalizacyjno-alarmowej powinno być standardem. Biorąc pod uwagę liczbę zabytków wpisanych do rejestru zabytków, proponowana w 1993 r. lista była bardzo uboga, a mimo to wzbudziła liczne dyskusje i pewien opór części właścicieli zabytków.

Niechęć do stosowania wprowadzonego wymogu wynikała (jak się wówczas wydawało) z ograniczonych możliwości finansowania instalacji systemów. Rzeczywiście, obowiązujące w tamtych latach przepisy ustawy o ochronie dóbr kultury nie dawały możliwości wsparcia finansowego inwestycji przez państwo.

Przepisy się zmieniły, ale opór pozostał. W 1996 r. na §3 pkt 5: Ilekroć w przepisach rozporządzenia jest mowa o instalacji sygnalizacyjno-alarmowej – rozumie się przez to instalację automatycznego wykrywania i przekazywania informacji o pożarze.

1

2 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Dz.U. 2006, nr 80, poz. 563.

42

wniosek komendanta głównego PSP lista została zredukowana do 738 obiektów. Wniosek PSP opierał się m.in. na analizie możliwości skutecznej interwencji.

Straż pożarna wnioskowała o wykreślenie z listy tych obiektów, którym ze względu na obiektywne warunki (np. oddalenie od zawodowych jednostek ratowniczo-gaśniczych) nie mogła zapewnić szybkiego ratunku w przypadku powstania zagrożenia. Kolejnym ważnym czynnikiem wziętym pod uwagę przy redukowaniu pierwotnej listy była możliwość sfinansowania instalacji sygnalizacyjno-alarmowej. Ostatecznie obowiązująca od 1996 r. lista liczyła 740 obiektów. W ciągu ostatnich 10 lat wykreślono z niej 16 obiektów, co było spowodowane przede wszystkim zmianą ich funkcji.

Ustalona procedura skreślenia obiektu z wykazu wymaga przedstawienia generalnemu konserwatorowi zabytków zgodnej opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków i komendanta wojewódzkiego PSP. Ich opinia jest pomocna przy podjęciu decyzji przez generalnego konserwatora zabytków, natomiast nie jest wiążąca. Obecnie w wykazie znajduje się 475 zabytków świeckich (muzea – 327, biblioteki – 19 i 129 innych) oraz 249 zabytkowych obiektów sakralnych.

Najwięcej zabytków zobowiązanych do posiadania systemu sygnalizacji pożarowej znajduje się na terenie województw małopolskiego (111), mazowieckiego (93) oraz dolnośląskiego (88). Najmniej – w czterech województwach: lubuskie (17), opolskie (17), podlaskie (16), warmińsko-mazurskie (16). Rozkład geograficzny obiektów tego typu może w najbliższych latach się zmienić. Wiele zależy od tego, czy uda się zmobilizować dotychczas wskazanych właścicieli zabytków do spełnienia wymogów prawnych. Jak pokazał czas, nie jest to wcale takie proste.

Co powoduje, że tak trudno wyegzekwować wymagane zabezpieczenie ppoż. w bardzo niewielkiej w końcu grupie obiektów zabytkowych? Czy tylko brak funduszy stoi na przeszkodzie?

Od wprowadzenia obowiązku posiadania instalacji sygnalizacyjno-alarmowej podłączonej do stacji monitoringu minęło już ponad 13 lat, a z przykrością trzeba stwierdzić, że wielu właścicieli zabytków nie wywiązało się jeszcze z nałożonego obowiązku. Na koniec 2004 r.

490 obiektów było wyposażonych w urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, ale tylko 351 z nich było podłączonych do sieci monitoringu Państwowej Straży Pożarnej (tylko te w pełni wywiązały się z obowiązku prawnego).

Z danych na koniec 2006 r. wynika, że wśród zabytków świeckich jeszcze 160 nie spełniało prawnego wymogu posiadania podłączenia do stacji monitoringu. Wśród SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI zabytków sakralnych ten odsetek jest jeszcze większy, bowiem 2/3 wyznaczonych zabytków nie spełnia nałożonego obowiązku – na 249 tylko w 63 zrealizowano wymóg posiadania systemu sygnalizacji pożaru. Choć co roku kolejne pożary przypominają wszystkim o problemie ochrony ppoż., to postęp prac jest nikły.

Na problem monitoringu przeciwpożarowego zwróciła uwagę prasa po pożarze kościoła św. Katarzyny w Gdańsku, w 2006 r. Wiele osób dziwiło się, że nie znajduje się on w wykazie obiektów podlegających obowiązkowi wyposażenia w system sygnalizacji pożarowej. Jak już wspomniałem, wybór był bardzo selektywny, zwracano przede wszystkim uwagę na obiekt jako zabytek architektury i jego zabytkowe wyposażenie. W Gdańsku w wykazie generalnego konserwatora zabytków znajdują się trzy kościoły: bazylika NMP w Gdańsku, katedra w Oliwie i bazylika św.

Mikołaja w Gdańsku. Paradoksem jest to, że w chwili pożaru kościoła św. Katarzyny żaden z wymienionych gdańskich kościołów nie spełniał prawnego obowiązku posiadania systemu sygnalizacji pożaru!

Pod koniec 2006 r. generalny konserwator zabytków wystąpił z listem do wszystkich właścicieli i posiadaczy zabytków, wyrażając troskę o stan zabezpieczenia zabytku i pytając o realizację obowiązku nałożonego 13 lat temu. Wysłano 51 pism do muzeów i 193 pisma do zarządców obiektów sakralnych. Odpowiedziało blisko 50% właścicieli z pierwszej grupy i 33% z drugiej. Większość swój brak działania tłumaczyła brakiem środków finansowych. Gros osób deklarowało jednocześnie, że podejmuje już działania zmierzające do instalacji systemu, wielu potwierdzało, że wypełniło już ten obowiązek. Weryfikacja tych informacji ujawniła, że nie wszyscy zdają sobie w pełni sprawę, czym tak naprawdę jest obowiązek posiadania systemu sygnalizacji pożarowej (tj. instalacji wykrywczej podłączonej do monitoringu PSP). Znaczna część respondentów twierdzących, że wypełnia ten obowiązek, posiadała tylko urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe (bez podłączenia do monitoringu) lub miała podłączenia lokalne do różnych firm i osób.

Ostatnie trzy lata sprzyjają realizacji nałożonego obowiązku. Od roku 2003, czyli od wejścia w życie nowej ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, istnieją podstawy prawne do ubiegania się o dofinansowanie inwestycji związanych z wyposażeniem obiektu wpisanego do rejestru zabytków w system sygnalizacji pożarowej. Dla części obiektów (np. zabytki drewniane) dotacja może pokryć nawet 100% kosztów (generalną zasadą jest dotowanie w wysokości 50%). Można ubiegać się o środki finansowe również w ramach różnych programów unijnych.

W 2006 r. zabezpieczono 50 zabytkowych kościołów w Wielkopolsce, do końca br. w ramach Programu TARCZA zostanie zabezpieczonych również blisko 50 kościołów drewnianych w archidiecezji krakowskiej.

Jeśli się chce, to można zdobyć środki finansowe na inwestycje związane z poprawą stanu bezpieczeństwa.

4/2018

Poważne środki na ten cel co roku przeznacza minister kultury i dziedzictwa narodowego. Najważniejszym, z punktu widzenia zabezpieczenia zabytków, jest program operacyjny DZIEDZICTWO KULTUROWE. Program jest realizowany w ramach 6 priorytetów: rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych, rozwój instytucji muzealnych, ochrona dziedzictwa narodowego poza granicami kraju, ochrona zabytków archeologicznych, tworzenie zasobów cyfrowych dziedzictwa kulturowego, ochrona zabytkowych cmentarzy.

Podstawowym celem programu jest m.in. ochrona i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, zwiększanie narodowego zasobu (w tym dziedzictwa archeologicznego), kompleksowa rewaloryzacja zabytków, zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę oraz na wypadek sytuacji kryzysowych, udostępnianie zabytków na cele publiczne. Budżet programu operacyjnego DZIEDZICTWO KULTUROWE wynosił w 2006 r. ponad 50 mln zł.

W roku bieżącym dofinansowanie przeznaczone na ochronę zabytków znacznie zwiększyło się, budżet programu wyniósł bowiem 114 mln zł, z czego na rewaloryzację obiektów nieruchomych i ruchomych przeznaczono kwotę 99 mln zł.

Wnioski związane z poprawą stanu bezpieczeństwa pożarowego traktowane są priorytetowo. W tym roku wszystkie wnioski spełniające wymogi formalne rozpatrzono pozytywnie. Tylko w jednym przypadku zespół sterujący odmówił rekomendacji wniosku dotyczące-

■ ■ ■

■ ■ ■

43

SEC & RETRO/ART go zabezpieczenia drewnianego obiektu sakralnego.

Negatywne stanowisko było związane z jego bardzo złym stanem technicznym. Złożony wniosek dotyczył również przyznania środków na remont konstrukcji ścian, dachu, wymiany całej instalacji elektrycznej.

W tej sytuacji członkowie zespołu sterującego stwierdzili, że najpierw trzeba dokonać remontu budowlanego, połączonego z wymianą instalacji elektrycznej, a dopiero potem zainstalować system sygnalizacji pożarowej. Zastanawia stosunkowo niewielka liczba wniosków składanych przez uprawnione podmioty, a dotyczących zabezpieczenia ppoż.

W ramach bieżącej działalności Ośrodek Ochrony Zbiorów Publicznych prowadzi szkolenia z zakresu zabezpieczania zabytków sakralnych dla księży (zarządców parafii, konserwatorów diecezjalnych) i pracowników służb samorządowych. W 2006 r. szkolenia takie odbyły się w Zielonej Górze, Białej Podlaskiej, Białymstoku, Kalwarii Zebrzydowskiej i Katowicach.

Pracownicy Ośrodka prowadzili również poświęcone temu wykłady w Kielcach i Łowiczu. W bieżącym roku odbyły się trzy szkolenia dla księży i samorządowców – w Bieczu, Kielcach i Sandomierzu.

Co zatem powoduje, że tak trudno wyegzekwować wymagane zabezpieczenie ppoż. w bardzo niewielkiej w końcu grupie obiektów zabytkowych? Czy tylko brak funduszy stoi na przeszkodzie? Moim zdaniem przyczyn istniejącego stanu rzeczy jest kilka. Jedną z nich jest ciągle jeszcze niewystarczające uświadomienie księży o powadze zagrożenia. Większość z nich odsuwa od siebie myśl o pożarze jako realnym niebezpieczeństwie, na zasadzie: nie stało się nic przez 200 czy 300 lat, to dlaczego miałoby dojść do nieszczęścia właśnie teraz. Takie nastawienie powoduje, że nie widzi się sensu w działaniach zmierzających do poprawy stanu bezpieczeństwa obiektu, zwłaszcza że wiąże się z nimi wydatkowanie środków finansowych. Jedyną drogą do zmiany takiej postawy jest ciągłe przypominanie i uświadamianie, jaką tragedią jest pożar, do jakich skutków może doprowadzić. Olbrzymia rola w tym zakresie przypada konserwatorom diecezjalnym. Nacisk na działania prewencyjne musi być widoczny nie tylko ze strony organów państwa, ale również władzy diecezjalnej. Największy skutek przynoszą te spotkania, których inicjatorem i organizatorem jest strona kościelna, a prelegentami specjaliści obrazowo przedstawiający zagrożenie (największe wrażenie wywołują materiały filmowe i fotograficzne z rzeczywistych pożarów polskich zabytków sakralnych).

Choć w muzeach sytuacja jest zdecydowanie lepsza niż w przypadku obiektów sakralnych, także tutaj można spotkać się z brakiem zrozumienia zagrożenia i lekceważeniem prawa. Nawet jeżeli dyrektorzy dostrzegają potrzebę instalacji SSP, to już ich organy założycielskie, finansujące działalność muzeów, nie dostrzegają jej w sposób wystarczający, by przeznaczyć na ten cel fundusze. Szczególnie jest to widoczne na niższych szczeblach samorządowych.

44

Najważniejszym zadaniem jest znalezienie takich rozwiązań, które zdyscyplinowałyby właścicieli do realizacji prawnego obowiązku posiadania systemu sygnalizacji pożarowej. To jest przede wszystkim rola Państwowej Straży Pożarnej.

Sądzę, że trzeba działać energiczniej, a nie czekać na kolejne nieszczęścia.

Kolejnym problemem jest utrzymanie monitoringu sygnałów alarmowych i zapewnienie jego stałego finansowania. Dla wielu parafii i małych muzeów jest to rzeczywiście poważny problem. O ile na instalację SSP można otrzymać wsparcie ze strony państwa (nawet sięgające 100% inwestycji), o tyle nie ma możliwości prawnych, by minister kultury i dziedzictwa narodowego pokrywał bieżące koszty monitoringu. Wydaje się, że do rozwiązania tego problemu będą konieczne zmiany prawne, które umożliwią finansowanie kosztów bieżących utrzymania monitoringu lub zwolnią niektóre podmioty z ponoszenia opłat. Obserwując dotychczasową realizację obowiązku wyposażania wybranych zabytków w systemy sygnalizacji pożarowej, należy zwrócić uwagę na stosunkowo mały wpływ Państwowej Straży Pożarnej w egzekwowanie nałożonych obowiązków. Po 13 latach obowiązywania wykazu 50% obiektów nie jest odpowiednio wyposażonych! Pytanie: czy PSP brakuje chęci, czy narzędzi prawnych? W mojej ocenie – tego drugiego. Wielokrotnie w rozmowach ze strażakami przewijała się bezradność wobec opieszałych właścicieli zabytków.

Straż pożarna musi sama dokonać analizy istniejących przepisów i zastanowić się, jak można usprawnić działania prewencyjne, by były rzeczywiście skuteczne.

Biorąc pod uwagę nowe możliwości finansowania inwestycji związanych z zabezpieczeniem zabytków, rozważa się możliwość rozszerzenia obowiązującego wykazu o nowe obiekty. Wydaje się jednak, że najpierw wskazane byłoby dokończenie wyposażania już znajdujących się w wykazie. Najważniejszym zadaniem jest jednak znalezienie takich rozwiązań, które zdyscyplinowałyby właścicieli do realizacji prawnego obowiązku posiadania systemu sygnalizacji pożarowej. To jest przede wszystkim rola Państwowej Straży Pożarnej. Sądzę, że trzeba działać energiczniej, a nie czekać na kolejne nieszczęścia, które tylko na pewien czas zwiększają aktywność zainteresowanych osób i instytucji, po czym sytuacja wraca do punktu wyjścia.

Naprawdę nie mamy czasu – zagrożenie pożarem jest bardzo duże i nie maleje.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI

POŻARY ZABYTKÓW ZNÓW GROŹNE Jedna odbudowa zakończona – druga rozpoczęta Piotr OGRODZKI Tekst opublikowany w „Cenne, Bezcenne, Utracone”, nr 2/2011, s. 5.

1

kwietnia 2011 r. Polska Agencja Prasowa podała komunikat – Gdańsk: zakończyła się odbudowa kościoła św. Katarzyny. Blisko 5 lat trwały prace budowlane i konserwatorskie po pożarze, jaki miał miejsce w Gdańsku 22 maja 2006 r. W jego wyniku spłonęła więźba dachowa, naruszeniu uległy konstrukcje stropów, a wnętrze zostało zalane wodą w trakcie prowadzenie akcji ratowniczo-gaśniczej.

Przyczyną powstania pożaru były wadliwie prowadzone prace remontowe na dachu. Sąd uznał za winnego dekarza, który został skazany na dwa lata pozbawienia wolności, w zawieszeniu na trzy lata.

Usuwanie skutków tego zdarzenia trwało kilka lat i pochłonęło ponad 10 mln zł. Większość środków finansowych na konserwację zabytku przeznaczyło Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz miasto. Fundusz odbudowy wspierany był również przez zaprzyjaźnione z Gdańskiem samorządy, a także osoby prywatne. Odbudowano wszystkie dachy.

W 2010 r. przystąpiono do ostatniej fazy odbudowy – wymiany zniszczonego hełmu wieży kościoła św.

Katarzyny. Prace powinny być ukończone w 2010 r., ale niesprzyjające warunki atmosferyczne uniemożliwiły ich planowe zakończenie. Dopiero wiosną 2011 r. przywrócono wygląd zewnętrzny zabytku do stanu sprzed pożaru. Nie można niestety powiedzieć, że tym samym zostały zakończone wszystkie prace. Do wykonania pozostanie jeszcze osuszenie wnętrza kościoła i przywrócenie właściwych warunków klimatycznych.

Jak długo potrwa kolejna faza prac konserwatorskich, trudno w tej chwili powiedzieć. Wszystko zależy od środków finansowych.

Z tymi (przynajmniej będącymi w dyspozycji ministra kultury i dziedzictwa narodowego) nie jest tak łatwo. Tym bardziej że w trakcie prac wykończeniowych w Gdańsku na początku marca doszło do równie poważnego pożaru zabytkowego klasztoru i kościoła w Alwerni. Nie był to pierwszy pożar zabytku w roku 2011. Już na początku roku zagrożenie pożarowe dało o sobie znać. Nie ma miesiąca, by ogień nie uszkodził lub nie zniszczył obiektów znajdujących się w rejestrze 4/2018

zabytków. 5 stycznia przed południem w prezbiterium zabytkowego kościoła w Miejskiej Górce koło Rawicza pojawił się ogień. Wszystko wskazuje na to, że bezpośrednią przyczyną pożaru było przeciążenie instalacji elektrycznej; podłączono zbyt dużo urządzeń do oświetlenia świątecznej dekoracji kościoła. W wyniku pożaru zniszczeniu uległ ołtarz główny, chrzcielnica z XIV w., ambona, część stropów, nadpalone i opalone belki konstrukcyjne, organy, popękała większość witraży, a całe wnętrze kościoła zostało mocno okopcone. Jak podało Radio Merkury z Poznania 11 stycznia, poznańska kuria przeznaczyła 50 tys. zł na prace związane z remontem kościoła. Pełen zakres prac i przewidywane ich koszty będą znane dopiero po 45

SEC & RETRO/ART sporządzeniu projektów. Niecałe dwa tygodnie po pożarze, w okresie kolędy, gdy księży nie było na plebanii, dokonano włamania. Motyw wydaje się jasny.

Przestępcy liczyli, że parafianie, chcąc wesprzeć prace remontowe uszkodzonego w czasie pożaru kościoła, będą skłonni do hojniejszych niż zazwyczaj ofiar na rzecz parafii.

19 lutego 2011 r., w godzinach wieczornych, ogień zaatakował pałac w Wąsowie. Zniszczeniu uległo drugie i trzecie piętro oraz dach. Pożar wybuchł na poddaszu lub ostatniej kondygnacji. Gości hotelowych udało się ewakuować. Wyremontowany w latach 2000–2001 pałac w roku 2001 uzyskał tytuł Turystycznej Perły Wielkopolski w kategorii atrakcja turystyczna.

Jak długo potrwa teraz jego odbudowa i jakie koszty pochłonie, nie wiadomo.

Ostatni, i jak dotychczas największy i w skutkach najbardziej tragiczny, pożar miał miejsce 6 marca 2011 r. w Alwerni. Ogień w części klasztornej poddasza nad kotłownią został zauważony około godziny 19:45.

O godzinie 19:49 nastąpiło zgłoszenie do Państwowej Straży Pożarnej. Pierwsze jednostki OSP zjawiły się na miejscu zdarzenia o 19:56. Po przybyciu stwierdzono silne zadymienie poddasza w części mieszkalnej klasztoru. Spod dachu wydobywał się gęsty dym, a na części dachu widoczne były płomienie. Strażacy podjęli próbę opanowania pożaru, działając zarówno od wewnątrz (przez klatkę schodową na poddasze), jak i z podnośnika od zewnątrz. Brak wydzieleń pożarowych na poddaszu powodował, że ogień rozprzestrzeniał się we wszystkich kierunkach. W tej sytuacji podjęto decyzję o ratowaniu najcenniejszych zabytków ruchomych znajdujących się w kościele. Akcja została przeprowadzona sprawnie i niewielkie, ale bardzo cenne zabytki ruchome zostały zabezpieczone. Pomimo olbrzymiego wysiłku strażaków (w akcji ratowniczej brało udział blisko 260 strażaków z województwa małopolskiego i śląskiego) nie udało się uratować połaci dachowych. Całkowitemu zniszczeniu uległ zarówno dach nad klasztorem, jak i nad kościołem. Jeszcze 8 marca trwało dogaszanie pogorzeliska, a zakończenie działań straży pożarnej nastąpiło dopiero 9 marca. Wtedy doszło też do tragicznego zdarzenia. Około godziny 22:00 biorący udział w dogaszaniu tlących się elementów dachu 58-letni strażak, naczelnik OSP w Alwerni, spadł na kamienną posadzkę i poniósł śmierć.

Nieszczęście, jakie dotknęło Alwernię, próbowali wykorzystać chętni na szybki i niekoniecznie zgodny z prawem zarobek. 21 marca na terenie gminy pojawiły się plakaty z numerem konta, na które należało wpłacać pieniądze na odbudowę. Okazało się, że podany numer rachunku był fałszywy. Policja sprawdza, czy rzeczywiście takie konto zostało założone i przez kogo.

Przyczyny pożaru są badane. Biorąc jednak pod uwagę informacje o miejscu powstania pożaru, okolicznościach jego wykrycia i rozprzestrzeniania się ognia, jedną z bardziej prawdopodobnych hipotez jest możliwość powstania pożaru od iskier wydoby46

wających się z przewodu kominowego kotłowni klasztornej (kotły opalane były m.in. miałem węglowym).

W tym feralnym dniu była wietrzna pogoda, która powodowała, że dym i inne produkty spalania nie unosiły się, a mogły być spychane w dół, w kierunku podbitki dachu. Od nich mogło się zająć wysuszone drewno konstrukcji dachowej i w konsekwencji rozwinąć pożar, który doprowadził do całkowitego zniszczenia dachów nad całym kompleksem. Niestety zarówno klasztor, jak i kościół w Alwerni nie były wyposażone w system sygnalizacji pożaru. Szkoda, bo od 2005 r. zabytki wpisane do rejestru objęte są wydatną pomocą finansową ministra kultury i dziedzictwa narodowego. W ramach dorocznych programów operacyjnych można uzyskać dotację na zakup i montaż systemu przeciwpożarowego. Od wielu lat tego typu inwestycje stanowią jeden z priorytetów resortu. Pożar w Alwerni został zauważony dopiero wtedy, kiedy był już w fazie rozwiniętej. Jest wielce prawdopodobne, że wyposażenie obiektu w system sygnalizacji pożaru zminimalizowałoby straty. Teraz pozostaje tylko odbudowa zniszczonych elementów i kolejne miliony do wydania. Władze województwa małopolskiego przekazały 500 tys. zł dotacji na pierwsze prace związane z odbudową klasztoru. Najprawdopodobniej jeszcze w tym roku na najważniejsze prace zabezpieczające trzeba będzie wydać kwoty kilkakrotnie wyższe. Taka jest cena zaniechania prowadzenia systematycznych działań związanych z ochroną przeciwpożarową.

Jest zupełnie niezrozumiałe, dlaczego właściciele obiektów wpisanych do rejestru zabytków bagatelizują zagrożenia pożarem. Dlaczego nie można liczyć na systematyczne działania, tylko na różne formy przedsięwzięć doraźnych, których rozpoczęcie zdeterminowane jest kolejnymi pożarami? Przysłowia są mądrością narodu. Niektóre z nich liczą już sobie setki lat.

Szkoda, że tak niewiele z nich czerpiemy. Obserwując to, co się dzieje, a może lepiej byłoby powiedzieć to, czego nie ma w ochronie przeciwpożarowej zabytków, na usta cisną się słowa Jana Kochanowskiego: Cieszy mnie ten rym: „Polak mądr po szkodzie”; / Lecz jesli prawda i z tego nas zbodzie, / Nową przypowieść Polak sobie kupi, / Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.

Piotr OGRODZKI (1958–2013) Wieloletni Dyrektor Ośrodka Ochrony Zbiorów Publicznych, Wicedyrektor Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Redaktor Naczelny „Cenne, Bezcenne, Utracone”, członek Kolegium Redakcyjnego „Systemów Alarmowych”.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI

Piotr WOJTASZEWSKI Tekst opublikowany w „Cenne, Bezcenne, Utracone”, nr 1–4/2017, s. 130.

O

chrona przeciwpożarowa, zgodnie z art. 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej1, polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez: 1) zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; 2) zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia; 3) prowadzenie działań ratowniczych.

W odniesieniu do obiektów zabytkowych, w myśl cytowanej ustawy, osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystające z budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagrożeniem pożarowym lub innym miejscowym zagrożeniem.

W świetle tych regulacji właściciel, zarządca lub użytkownik budynku, obiektu budowlanego, a także wyżej wymienione podmioty ponoszą odpowiedzialność za naruszenie przepisów przeciwpożarowych, w trybie i na zasadach określonych w innych przepisach (art. 3, ust. 1 i 2).

Właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu, zgodnie z art. 4, jest obowiązany: przestrzegać przeciwpożarowych wymagań techniczno-budowlanych, instalacyjnych i technologicznych; wyposażyć budynek, obiekt budowlany lub teren w wymagane urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice; zapewnić konserwację oraz naprawy urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic w sposób gwarantujący ich sprawne i niezawodne funkcjonowanie; zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie budowlanym lub na terenie bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji; przygotować budynek, obiekt budowlany lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej; zapoznać pracowników z przepisami przeciwpożarowymi; ustalić sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

Odpowiedzialność za realizację wymienionych obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej, stosownie do

obowiązków i zadań powierzonych w odniesieniu do budynku, obiektu budowlanego lub terenu, przejmuje − w całości lub w części − ich zarządca lub użytkownik, na podstawie zawartej umowy cywilnoprawnej, ustanawiającej zarząd lub użytkowanie. W przypadku, gdy umowa taka nie została zawarta, odpowiedzialność za realizację obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej spoczywa na faktycznie władającym budynkiem, obiektem budowlanym lub terenem.

Szczegółowy zakres i sposób zabezpieczania zbiorów muzeum przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym ich zniszczeniem lub utratą oraz sposoby przygotowania zbiorów muzeum do ewakuacji w razie powstania zagrożenia reguluje także rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 września 2014 r. w sprawie zabezpieczania zbiorów muzeum przed pożarem, kradzieżą i innym niebezpieczeństwem grożącym ich zniszczeniem lub utratą (Dz.U. 2014, poz. 1240). Zgodnie z § 3 tego rozporządzenia niedopuszczenie do sytuacji, w której zbiory mogą zostać utracone, uszkodzone lub zniszczone w wyniku pożaru, powinno polegać na przestrzeganiu wymagań w zakresie ochrony przeciwpożarowej określonych w przepisach o ochronie przeciwpożarowej, opracowaniu i wdrożeniu instrukcji bezpieczeństwa pożarowego oraz zapewnieniu ewakuacji zbiorów oraz sprawdzaniu organizacji i warunków ich ewakuacji.

Podsumowując − co do zasady − zabezpieczenie budynku, obiektu budowlanego lub terenu, m.in. przed zagrożeniem pożarowym, oraz przygotowanie ich do prowadzenia akcji ratowniczej jest obowiązkiem właściciela, zarządcy i użytkownika obiektu, natomiast nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych oraz prowadzenie działań ratowniczych należy do zadań Państwowej Straży Pożarnej (PSP).

Mając na uwadze powyższe, zgodnie z ustawą o Państwowej Straży Pożarnej2, w celu rozpoznawania zagrożeń, realizacji nadzoru nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych oraz przygotowania do działań ratowniczych Państwowa Straż Pożarna przeprowadza czynności kontrolno-rozpoznawcze oraz ćwiczenia, obejmujące również

Ustawa z dnia 24.08.1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Dz.U. 2016, poz. 191 z późn. zm. [przyp. oryg.].

Art. 23 ust. 17 ustawy z dnia 24.08.1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej. Dz.U. 2016, poz. 603, z późn. zm. [przyp. oryg.].

1

4/2018

2

47

SEC & RETRO/ART (co daje średnio około 1,46 nieprawidłowości na jeden Ewakuacji – mogącymi skontrolowany obiekt zabytspowodować zagrożenie Zaznajomienia j kowy, a 3,85 nieprawidłowości życia ludzi ogółem zepisami z przepisami 11,23% w każdym obiekcie, w którym pożarowymi przeciwpożarowymi Gaśnic 2,39% ,39% stwierdzono występowanie 9,24% Instalacji nieprawidłowości). Średni zawodociągowych przeciwpożarowych kres nieprawidłowości, obra7,95% zujących stan bezpieczeństwa Stałych pożarowego w obiektach zaurządzeń bytkowych, w których stwiergaśniczych 0,23% dzono nieprawidłowości w laSystemów sygnalizacji Sy tach 2008-2016, przedstawia pożarowej Instalacji użytkowych 7,45% zamieszczony rys. 1.

26,54% 54% Dźwiękowych systemów Dźwiękow Na przykładzie ostatnich ostrzegawczych ostrze Zaopatrzenia Stan dróg ewakuacyjnych Dróg 0,29% lat, w odniesieniu do obiekw wodę (drożności, składowania materiałów palnych) pożarowych 2,47% tów zabytkowych i muzeali znaków bezpieczeństwa 1,32% 14,05% nych zanotowano następu▌ Rys. 1. Stan bezpieczeństwa pożarowego obiektów zabytkowych w latach 2008-2016 jącą liczbę pożarów (tab. 1 i rys. 2), z podziałem na grupy z uwagi na ich przeznaczenie.

Zaprezentowana tabela i rysunek przedstawiają niepokojącą tendencję wzrostu liczby pożarów w ostatnich dwóch latach. Tendencja ta w zasadzie dotyczy wszystkich grup obiektów muzealnych i zabytkowych, na co, niestety, w dużej mierze mogą mieć wpływ nieprawidłowości w zakresie ochrony przeciwpożarowej występujące w tych obiektach, a w szczególności nieprawidłowości dotyczące niesprawności urządzeń i instalacji elektrycznych oraz urządzeń grzewczych. Najczęstsze przyczyny pożarów w obiektach zabytkowych w latach 2010-2016 przedstawia tabela 2 i rys. 3.

W strukturze przyczyn pożarów szczególnie niepokojąca jest, utrzymująca się w ostatnich latach na stałym poziomie, liczba pożarów spowodowana nieostrożnością. Natomiast zauważalne jest zmniejszenie liczby pożarów spowodowanych podpaleniami, co, jak się wydaje, może być efektem ▌ Rys. 2. Liczba pożarów w obiektach zabytkowych w latach 2010-2016 wieloletnich intensywnych działań związanych z wyposażeniem obiektów zabytkowych w zintegrowane systemy doobiekty zabytkowe i muzealne. W 2016 r. Państwowa Straż zoru i monitoringu, np. monitoring pożarowy, monitoring Pożarna3 skontrolowała 901 obiektów zabytkowych, przy antywłamaniowy, system kamer, zatrudnianie profesjonalczym w 341 obiektach stwierdzono 1312 nieprawidłowości nych służb ochrony itd. Niestety, w dalszym ciągu na dość wysokim poziomie pozostaje liczba pożarów spowodowana 3 przyczynami innymi lub nieustalonymi.

Dane statystyczne Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej.

Instrukcji postępowania na wypadek pożaru wraz z wykazem telefonów Instrukcji bezpieczeństwa alarmowych pożarowego 5,41% 11,40%

▌ Tabela 1.

48

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI ▌ Tabela 2.

Spośród muzeów i zabytków budowlanych4, wyznaczonych przez generalnego konserwatora zabytków w porozumieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej, w których wymagany jest system sygnalizacji pożarowej (SSP), według stanu na 31 grudnia 2015 r. (dane za 2016 r.

4 Zgodnie z listą zawartą w dokumencie znak BODKM-37/96 z listopada 1996 r. pierwotnie wyznaczono 738 muzeów i zabytków budowlanych. Obecnie na podstawie danych przesłanych przez komendy wojewódzkie PSP wyznaczono 731 muzeów i zabytków budowlanych, w których wymagane jest stosowanie systemu sygnalizacji pożarowej, wyznaczonych przez generalnego konserwatora zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej.

są jeszcze niedostępne) posiada go 625 obiektów (85,50%), a 567 obiektów (77,56%) jest połączonych z PSP. Przebieg wdrażania monitoringu pożarowego w tych obiektach w latach 2010-2015 przedstawia tabela 3 i rys. 4.

Wśród poszczególnych rodzajów obiektów muzealnych i zabytkowych najwyższe wskaźniki w zakresie wdrożenia systemu monitoringu pożarowego odnotowano w odniesieniu do obiektów muzealnych (92,46%), a najniższe wśród obiektów kultu religijnego (56,63%). Wykaz rodzajów obiektów zabytkowych objętych obowiązkiem wyposażenia w SSP oraz stan zaawansowania związanych z tym prac przedstawia tabela 4.

▌ Rys. 3. Przyczyny pożarów w obiektach zabytkowych w latach 2010-2016

4/2018

49

SEC & RETRO/ART ▌ Tabela 3.

▌ Rys. 4. Wdrażanie monitoringu przeciwpożarowego w obiektach zabytkowych w latach 2010-2015

WNIOSKI

1. Niepokojący wzrost liczby pożarów w ostatnich dwóch latach, jak również liczba i charakter stwierdzonych nieprawidłowości w obiektach zabytkowych wskazuje na konieczność podjęcia przez użytkowników, zarządców i właścicieli obiektów dalszych, pilnych i jeszcze bardziej zdecydowanych działań zmierzających do wyeliminowania istniejących zaniedbań. Dotyczy to zwłaszcza obiektów, w których stwierdzono występowanie zagrożenia życia ludzi5. W wielu przypadkach skuteczne zabezpieczenie przeciwpożarowe obiektów zabytkowych powinno polegać na podjęciu odpowiednich czynności zabezpieczających przed pożarem – na podstawie indywidualnej analizy i oceny stanu zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektu. Dopiero po wnikliwej i fachowej analizie w sposób adekwatny do występujących zagrożeń powinno podejmować się stosowne decyzje dotyczące zastosowania odpowiednich środków ochrony czynnej i biernej w zakresie ochrony przeciwpożarowej w celu wyeliminowania występujących nieprawidłowości. Warto jednak pamiętać, że w wielu przypadkach (chociaż nie może to być ogólna zasada) do usunięcia występujących w obiekcie nieprawidłowości w zakresie ochrony przeciwpożarowej nie będą potrzebne wielkie nakłady 5 § 16 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Dz.U. 2010, nr 109, poz. 719.

50

finansowe, wystarczająca będzie jedynie realizacja bieżących zadań w zakresie ochrony przeciwpożarowej oraz odpowiednia staranność o właściwy stan bezpieczeństwa pożarowego obiektu, polegająca m.in. na systematycznym przeprowadzaniu badań stanu technicznego instalacji użytkowych (elektrycznych, ogrzewczych i odgromowych w obiektach) oraz ścisłym przestrzeganiu zakazu wykonywania czynności zabronionych i wypełnianiu obowiązków, określonych w przepisach ochrony przeciwpożarowej. Należy zwrócić również uwagę na fakt, że obiekty zabytkowe, oprócz funkcji związanej z ochroną wartości historycznych i muzealnych, pełnią często również funkcję użyteczności publicznej, w związku z tym wymagania ochrony przeciwpożarowej w stosunku do takich obiektów są analogicznie jak do każdego innego obiektu użyteczności publicznej.

2. Duża liczba stwierdzonych nieprawidłowości w zakresie instalacji użytkowych, sięgająca aż 26,54% w stosunku do wszystkich nieprawidłowości w latach 2008-2016 stwierdzonych w obiektach z nieprawidłowościami, każe przypomnieć o obowiązku poddawania przez właściciela, zarządcę lub użytkownika w czasie użytkowania obiektów budowlanych6, w tym również obiektów zabytkowych i muzealnych, kontroli: a) okresowej, co najmniej raz w roku, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego, elementów budynku, budowli i instalacji narażonych na szkodliwe wpływy atmosferyczne i niszczące działania czynników występujących podczas użytkowania obiektu, instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska, instalacji gazowych oraz przewodów kominowych (dymowych, spalinowych i wentylacyjnych), b) okresowej, co najmniej raz na 5 lat, polegającej na sprawdzeniu stanu technicznego i przydatności do użytkowania obiektu budowlanego, estetyki obiektu budowlanego oraz jego otoczenia; kontrolą tą powinno być objęte również badanie instalacji elektrycznej i piorunochronnej w zakresie stanu sprawności połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów, c) okresowej w zakresie, o którym mowa w punkcie a), co najmniej dwa razy w roku, w terminach do 31 maja oraz do 30 listopada, w przypadku budynków o powierzchni zabudowy przekraczającej 2000 m2 oraz innych obiektów budowlanych o powierzchni dachu przekraczającej 1000 m2; osoba dokonująca kontroli jest obowiązana bezzwłocznie pisemnie zawiadomić właściwy organ o przeprowadzonej kontroli, d) bezpiecznego użytkowania obiektu każdorazowo w przypadku wystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 61 pkt 2.

Niezależnie od powyższych czynności, wynikających z przepisów budowlanych, również przepisy przeciw Art. 62 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. Dz.U. 2016, poz. 290 z późn. zm. [przyp. oryg.].

6

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO DZIEŁ SZTUKI ▌ Tabela 4.

pożarowe7 zobowiązują w obiektach lub ich częściach, w których odbywa się proces spalania paliwa stałego, ciekłego lub gazowego, do usuwania zanieczyszczeń z przewodów dymowych i spalinowych w okresach ich użytkowania: a) od palenisk zakładów zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych − co najmniej raz w miesiącu, jeżeli przepisy miejscowe nie stanowią inaczej, b) od palenisk opalanych paliwem stałym niewymienionych w pkt a) − co najmniej raz na 3 miesiące, c) od palenisk opalanych paliwem płynnym i gazowym niewymienionych w pkt a) − co najmniej raz na 6 miesięcy.

Niezależnie od powyższego w wymienionych obiektach powinno się także usuwać zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych co najmniej raz w roku. Warto również zwrócić uwagę na konieczność wykonywania tych czynności przez osoby mające kwalifikacje kominiarskie.

3. Z uwagi na niezadowalający poziom wdrażania obowiązku wyposażenia wyznaczonych obiektów zabytkowych i muzeów w systemy sygnalizacji pożarowej (z uwzględnieniem monitoringu do PSP) wskazane jest, aby właściciele, zarządcy i użytkownicy tych obiektów podjęli w trybie pilnym działania w celu ostatecznego wypełnienia tego ustawowego obowiązku. Niepokojące jest, iż muzea i obiekty zabytkowe, wyznaczone przez generalnego konserwatora zabytków w uzgodnieniu z Komendą Główną Państwowej Straży Pożarnej do wyposażania w systemy sygnalizacji pożarowej, należą do grupy obiektów, w których przedmiotowy obowiązek zrealizowano, niestety, w najmniejszym stopniu, tj. w 85%, wyposażono te obiekty w system sygnalizacji pożarowej, zaś w 78% podłączono je do PSP. Ewentualne argumenty o niedoborach finansowych nie mogą być przesłanką usprawiedliwiającą brak realizacji wymagań ustawowych, zważywszy, że minęło już ponad 20 lat od momentu wprowadzenia tych obowiązków w życie.

7 § 34 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów.

4/2018

Piotr WOJTASZEWSKI Oficer pożarnictwa, absolwent studiów w zakresie specjalności technicznej w Szkole Głównej Służby Pożarniczej oraz studiów podyplomowych w zakresie administracji na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego. Do czerwca 2015 r. zastępca dyrektora Biura Rozpoznawania Zagrożeń Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej. Wykładowca na podyplomowych studiach z zakresu bezpieczeństwa pożarowego i bezpieczeństwa budowli w Szkole Głównej Służby Pożarniczej w Warszawie.

Wykładowca na szkoleniach dla projektantów różnych branż (SSP, DSO, SUG, wentylacja pożarowa, odbiory obiektów budowlanych itp.), organizowanych przez Centrum NaukowoBadawcze Ochrony Przeciwpożarowej − Państwowy Instytut Badawczy oraz Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów. Autor wielu publikacji na tematy dotyczące ochrony przeciwpożarowej. Współautor wielu projektów aktów prawnych oraz analiz i ekspertyz technicznych dotyczących zabezpieczenia przeciwpożarowego różnych obiektów budowlanych. Od 1994 r. rzeczoznawca do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych.

FIRE SECURITY OF HISTORICAL BUILDINGS The author describes the tasks and duties connected with fire protection for owners, administrators and users of historical and museum buildings, based on the latest fire protection regulations He also presents the state of fire safety in historical buildings from 2008 to 2016 on the basis of statistical data from the National Headquarters of the State Fire Service, obtained during supervision and analysis activities carries out by the State Fire Service in those buildings. Moreover, the author presents the progress made over recent years in implementing fire monitoring in museums and historical buildings where systems of fire signalling are required, as prepared by the General Conservator of Monuments in cooperation with the Chief Commandant of the State Fire Service. Furthermore, the article draws conclusions referring to the current state of fire security of historical buildings, and suggests actions aimed at eliminating the existing threats which directly affect the state of these buildings’ fire security.

It was also noted that, due to the high number of irregularities found in relation to utility installations, owners, administrators and users are obliged when using such buildings to carry out relevant supervision of utility installations, as required in the legal provisions.

51

SEC & FIRE

SPECYFIKACJA TECHNICZNA PKN-CEN/TS 54-14 – instrukcja projektowania i montażu systemów sygnalizacji pożarowej Artur KAMIŃSKI

P

odstawowymi dokumentami normatywnymi w Polsce są Polskie Normy (PN). Nie jest to chyba dla nikogo żadnym odkryciem. Jednak nie wszyscy wiedzą, że istnieją dokumenty normatywne niższej rangi, tzw. specyfikacje techniczne (TS), które mimo iż nie uzyskały pełnej zgodności w jednostce normalizacyjnej, w której powstawały, aby stać się „pełną” normą, są bardzo ważnymi dokumentami, które mają duże znaczenie praktyczne. Intencją autora artykułu jest pokazanie, na kilku przykładach, realnej i praktycznej przydatności specyfikacji technicznej w praktyce projektowej i instalacyjnej.

SPECYFIKACJA TECHNICZNA – CZYMŻE JEST?

Specyfikacja techniczna (ang. Technical Specification) jest dokumentem normatywnym niższej rangi niż Europejska Norma (EN), której opracowanie można wdrożyć, gdy nie ma wystarczającej zgodności, aby umożliwić osiągnięcie porozumienia w sprawie Normy Europejskiej, gdy musi współistnieć w oczekiwaniu na przyszłą harmonizację lub gdy istnieje konieczność dostarczenia specyfikacji w warunkach eksperymentalnych (i/lub) przy ewoluujących technologiach1. Kiedy brakuje takiej zgodności? Na przykład wtedy, gdy w niektórych państwach, najczęściej są to Niemcy, wymagania są dużo wyższe niż w pozostałych. Tak zapewne było z dokumentem PKN CLC/TS 50131-7:2011 Systemy alarmowe. Systemy sygnalizacji włamania i napadu. Część 7: Wytyczne stosowania oraz prawdopodobnie z PKN-CEN/TS 54-14: 2006 Systemy sygnalizacji pożarowej. Część 14: Wytyczne planowania, projektowania, instalowania, odbioru, eksploatacji i konserwacji.

Definicja specyfikacji technicznej wg Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego CEN. 1

52

Mimo to przedstawiciele różnych branż usługowych dostrzegają w specyfikacji technicznej szalenie istotną rolę. Dokumenty te, związane z projektowaniem i wykonywaniem robót, precyzują i ułatwiają: sprawny przebieg procesu inwestycyjnego; dokładne określenie zakresu i sposobu wykonania robót; uniknięcie nieporozumień pomiędzy zamawiającym a wykonawcą, które powstają, gdy zakres robót jest określony niedostatecznie szczegółowo; zmniejszenie wątpliwości przy odbiorze i rozliczaniu robót.

W kontekście systemów sygnalizacji pożarowej ogromne znaczenie ma Specyfikacja Techniczna PKN-CEN/TS 54-14: 2006, nazywana dalej specyfikacją techniczną. Tylko kto czyta takie dokumenty? Nie twierdzę, że jest to zajmująca lektura do poduszki. Tytuł sugeruje, że znajdziemy w niej olbrzymią dawkę wiedzy o procesie wdrażania SSP. I tak jest w rzeczywistości. Zachęcam do zapoznania się z całym tekstem Specyfikacji Technicznej CEN/TS 54-14. To instrukcja projektowania i instalowania systemów sygnalizacji pożarowej, a także, według mojej opinii, swoisty przewodnik poruszania się po całym procesie inwestycyjnym. Dokument ten nie rozstrzyga natomiast, czy w danym obiekcie powinien być zamontowany system sygnalizacji pożarowej. Te wymagania określa rozporządzenie2.

To obszerny materiał i choć wszystkie poruszane w nim tematy są ważne, przedstawię tylko niektóre z nich. Wyboru zagadnień dokonałem na podstawie 2 Rozdział 3 Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dn. 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Dz.U. 1992, nr 92, poz. 460.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE pytań często zadawanych przez instalatorów, a także wątpliwości, jakie mają inwestorzy i użytkownicy jeszcze przed odbiorem systemu. Kolejność narzucił układ rozdziałów specyfikacji.

POSTANOWIENIA OGÓLNE (ROZDZIAŁ 4.2)

Przyjęto, że pierwszym etapem procesu wdrażania systemu jest oszacowanie potrzeb budynku w zakresie wykrywania pożarów i alarmowania pożarowego (patrz rozdział 5). Można je oszacować rozważając: a) czy zabezpieczany będzie cały budynek, czy też jego część; b) rodzaj systemu, który ma być zainstalowany; c) współdziałanie instalacji z innymi środkami ochrony przeciwpożarowej.

Postanowienia ogólne bardzo zdawkowo odnoszą się do olbrzymiego tematu tworzenia koncepcji i ustaleń dotyczących ochrony przeciwpożarowej budynku.

Warunki techniczne ochrony przeciwpożarowej, zwane Operatem pożarowym, stanowią wytyczne dla projektanta budowlanego i projektanta systemów zabezpieczeń technicznych. Stworzenie Operatu pożarowego wykracza poza zalecenia omawianej specyfikacji technicznej. W tym kontekście pomocne okażą się rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji oraz ministra infrastruktury3.

sytuacja staje się krytyczna4. Z danych uzyskanych przeze mnie w Państwowej Straży Pożarnej wynika, że jednostki ratownicze straży przyjeżdżają do płonącego obiektu po 8–12 min (od momentu zaalarmowania jednostki PSP), w praktyce wielkomiejskiej nawet po 20 min. Ten czas ryzykownie sumuje się z wszelkimi opóźnieniami alarmowania przez system sygnalizacji pożarowej. Specyfikacja techniczna podpowiada: Należy uwzględnić prawdopodobną zwłokę od momentu wykrycia pożaru do momentu przybycia straży pożarnej. Jeżeli rozprzestrzenianie się pożaru w tym czasie może być zbyt gwałtowne, należy wziąć pod uwagę zastosowanie innych właściwych przedsięwzięć, jak automatyczne gaszenie pożaru.

Od siebie dodam, że rozporządzenie Parlamentu Europejskiego5 w załączniku dotyczącym wymagań stawianych obiektom budowlanym zakłada – również w kontekście czasu rozwoju pożaru i prowadzenia akcji ratowniczej – że obiekty budowlane muszą być zaprojektowane i wykonane w taki sposób, aby w przypadku wybuchu pożaru osoby znajdujące się wewnątrz (w tym także osoby niepełnosprawne) mogły opuścić obiekt budowlany lub być uratowane w inny sposób6. Przed branżą budowlaną stawia się wymóg zaprojektowania np. pomieszczenia przetrwania, ale to temat do rozmowy ze specjalistami od projektów budowlanych.

CZAS ALARMOWANIA (ROZDZIAŁ 5.4.2)

W systemach zabezpieczeń technicznych od momentu wykrycia zagrożenia do podjęcia interwencji powinno upłynąć jak najmniej czasu. W systemach sygnalizacji pożarowej często uwzględnia się opóźnienie alarmowania albo alarmowanie dwustopniowe, jako metodę redukującą liczbę fałszywych alarmów.

Opóźnienie powinno być jak najkrótsze, ponieważ alarm drugiego stopnia (z powiadomieniem straży pożarnej) jest wówczas transmitowany dopiero po sprawdzeniu źródła alarmu i potwierdzeniu przez obsługę. Zgodnie z normą maksymalny czas tych opóźnień nie może być większy niż 10 min. Ale są to kolejne minuty zwłoki i prawdopodobnie kolejne minuty rozwoju pożaru. Przed upływem pierwszych 5 min pożar przechodzi w fazę pożaru w pełni rozwiniętego, temperatura osiąga 800°C. Dochodzi do rozgorzenia, Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 7 kwietnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie.

Dz.U. 2004, nr 109, poz. 1156; Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 21 kwietnia 2006 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Dz.U. 2006, nr 80, poz. 563; Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn.

16 czerwca 2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Dz.U. 2003, nr 121, poz. 1139; Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dn. 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej. Dz.U. 2003, nr 121, poz. 1137.

3

4/2018

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRACE PRZEDPROJEKTOWE (ROZDZIAŁ 5.7)

Odpowiedzialność za oszacowanie potrzeb oraz za kompletność jak i dokładność dokumentacji według 5.6 spoczywa na nabywcy systemu. Jako potencjalny nabywca oczekuję, że wszelkie ustalenia przedprojektowe, szacowanie potrzeb inwestora, ustalenie (często pomijanego) scenariusza pożarowego będą prowadzone pod ścisłym nadzorem i z kompetentnym wsparciem ze strony projektanta i rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Specyfikacja techniczna podpowiada, co należy uwzględnić, dokonując wyboru czujek (rozdział 6.4.1): Przy doborze rodzaju czujki należy uwzględnić wpływ następujących czynników: a) Wymagania prawne; b) Materiały w strefie oraz ich zachowanie się przy spalaniu; c) Konfigurację strefy (szczególnie wysokość pomieszczeń); d) Wpływ wentylacji i ogrzewania;

https://www.youtube.com/watch?v=aDm7asM_cg4; https://www.youtube.com/watch?v=qZ3iudg3FfQ 4

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dn. 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. 5

6

Ibidem, Załącznik 1, pkt 2.

53

SEC & FIRE

mł. bryg. mgr inż. Marcin Cisek: Scenariusze pożarowe w obiektach wielkopowierzchniowych; panel ekspercki w trakcie SPIN Extra 2017.

No, przynajmniej w przypadku ROP-ów mamy przejrzystą instrukcję dla projektantów i instalatorów.

Chociaż z identyfikacją i dostępnością bywa różnie (rys. 1 i rys. 2).

I dalej o ROP-ach: Ręczne ostrzegacze pożarowe powinny być tak rozmieszczane, aby mogły być łatwo i szybko uruchomione przez każdą osobę, która zauważy pożar oraz Należy zapewnić dostęp do czujek i ręcznych ostrzegaczy pożarowych do celów konserwacyjnych. Jeśli w przypadku ROP-ów dostęp dla serwisu nie będzie kłopotliwy (skoro do uruchomienia przez użytkownika konieczny jest łatwy dostęp), to dostęp do czujek, z różnych powodów, bywa utrudniony: bo czujka jest zasłonięta przez kanały wentylacyjne, bo zamknięta sufitem z płyty gipsowo-kartonowej, bo umieszczona bez żadnego okienka rewizyjnego w szybie windowym.

Trzeba pamiętać nie tylko o możliwości przetestowania działania czujki (bo to można zrobić generatorem dymu z wylotem przedłużonym rurką), ale o fizycznym dostępie w przypadku koniecznej wymiany czujki. Żeby zamknąć temat instalowania ROP-ów, zaburzę chronologię cytowania specyfikacji i przejdę do Załącznika A, rozdział A.6.5.4: Ręczne ostrzegacze pożarowe powinny być tak rozplanowane, aby do najbliższego ostrzegacza żadna osoba w obiekcie nie musiała przebywać drogi dłuższej niż 30 m. W obiektach, w których można oczekiwać osób o ograniczonej zdolności poruszania się, droga ta powinna być krótsza.

Może okazać się konieczne rozmieszczenie ręcznych ostrzegaczy pożarowych stosunkowo blisko określonych miejsc szczególnie niebezpiecznych pożarowo.

Należy pamiętać, aby te ręczne ostrzegacze pożarowe w razie potrzeby dało się jeszcze uruchomić.

Na ogół, ręczne ostrzegacze pożarowe powinny być umieszczane na wysokości od 1,2 m do 1,6 m nad podłogą.

▌ Rys. 1. Problem z identyfikacją ręcznego ostrzegacza pożarowego

▌ Rys. 2. Problem z dostępem do ręcznego ostrzegacza pożarowego

e) Warunki środowiskowe wewnątrz nadzorowanych pomieszczeń; f) Możliwość wystąpienia alarmów fałszywych.

Niby to wszystko jest jasne, ale ileż wzajemnie ze sobą powiązanych czynników trzeba uwzględnić! Pomocne stają się parametry pożarów testowych, DTR-ki i certyfikaty czujek. Przed „wstawieniem” czujek w rzuty obiektu trzeba dokonać wizji lokalnej obiektu, odbyć rozmowę z inwestorem/użytkownikiem, a wątpliwości uzgodnić z rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych.

RĘCZNE OSTRZEGACZE POŻAROWE (ROZDZIAŁ 6.5.4)

Ręczne ostrzegacze pożarowe nie dają fałszywych alarmów, natomiast są przyczyną wielu alarmów niepożądanych. Budzą wiele kontrowersji i pomysłów na weryfikowanie alarmów, zwłaszcza w wielkopowierzchniowych obiektach handlowych. Temat użycia tej prostej czujki jest niebanalny. Należy uwzględnić skutki złośliwego uruchomienia przycisku7 i weryfikacji alarmu.

Ręczne ostrzegacze pożarowe powinny być umieszczone na drogach ewakuacyjnych, przy każdym wejściu (wewnątrz lub na zewnątrz) na schody ewakuacyjne oraz przy każdym wyjściu na otwarte powietrze. Mogą być umieszczone również w pobliżu miejsc szczególnego zagrożenia.

Szczególną uwagę należy zwrócić przy rozmieszczaniu ręcznych ostrzegaczy pożarowych w miejscach przebywania osób o ograniczonej zdolności poruszania się.

Ręczne ostrzegacze powinny być dobrze widoczne, łatwe do identyfikacji i łatwo dostępne.

7

54

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE SCENARIUSZ POŻAROWY

W Postanowieniach ogólnych rozdziału Systemy alarmowania i urządzenia alarmowe (rozdział 6.6.1) pojawia się króciutkie, ale szalenie istotne zalecenie: Rodzaj i sposób alarmowania osób przebywających w budynku powinny być zgodne z planem postępowania w razie alarmu pożarowego. Trzeba wrócić do kwestii tworzenia scenariusza pożarowego, jako dokumentu wyjściowego, pozwalającego przejść do etapu projektowania systemu. Kto i na jakim etapie inwestycji ma stworzyć scenariusz pożarowy, jest ciągle gorąco dyskutowane. I dobrze, że się w ogóle o tym mówi, bo świadczy to o świadomości istnienia problemu.

Scenariusz pożarowy powinien powstać przy współpracy rzeczoznawcy do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych i projektanta budowlanego. Scenariusz stanowi bazę i podstawę dla projektanta systemów zabezpieczeń do stworzenia adekwatnego projektu systemu sygnalizacji pożarowej. Niestety, najczęściej projekty powstają bez scenariusza pożarowego.

Pomocny przy opracowaniu scenariusza pożarowego może być artykuł Scenariusze pożarowe, autorstwa Norberta Bartkowiaka i Lucjana Myrdy8, oraz tekst Iwony Cłapy9. To ostatnie opracowanie jest o tyle ciekawe, że pokazuje problematykę tworzenia scenariusza pożarowego w praktycznym kontekście instrukcji bezpieczeństwa pożarowego i próbnej ewakuacji.

LOKALIZACJA CENTRALI SYGNALIZACJI POŻAROWEJ (ROZDZIAŁ 6.7.1)

Zdarza się, że o miejscu lokalizacji centrali sygnalizacji pożarowej decyduje inwestor. Ma swoje argumenty, wystrój wnętrza – inwestor płaci, więc wymaga. Jednak lokalizacja centrali musi odpowiadać szczególnym wymaganiom. Specyfikacja techniczna podpowiada, jak wybrać miejsce montażu centrali: Centrala sygnalizacji pożarowej powinna być zamontowana w takim miejscu, aby: a) Wskaźniki i manipulatory były łatwo dostępne dla straży pożarnej oraz osób odpowiedzialnych za obiekt; b) Natężenie oświetlenia było takie, aby można było łatwo dostrzec i odczytać wskazania optyczne; c) Poziom szumów tła był na tyle niski, aby sygnały akustyczne były słyszalne; d) Środowisko było czyste i suche; e) Możliwość uszkodzeń mechanicznych była niewielka; f) Ryzyko powstania pożaru było niewielkie, a miejsce zabudowy było dozorowane przez co najmniej jedną czujkę należącą do instalacji sygnalizacji poża8 Norbert Bartkowiak, Lucjan Myrda: Scenariusze pożarowe. „Ochrona Przeciwpożarowa”, nr 1/2012.

st. str. mgr inż. Iwona Cłapa: Instrukcja bezpieczeństwa pożarowego, scenariusz pożarowy oraz próbna ewakuacja jako kluczowe elementy zarządzania systemem bezpieczeństwa pożarowego budynku. „Bezpieczeństwo i Technika Pożarnicza”, nr 40/2015, s. 123–131.

9

4/2018

rowej nadzorowanej przez tę centralę sygnalizacji pożarowej.

Tak więc serwerownia, piwnica, poddasze odpadają.

Chyba że zastosujemy dodatkową, zdalną konsolę.

Warto sięgnąć po świetne opracowanie kilku zacnych gremiów pod przewodnictwem CNBOP-PIB, które precyzuje lokalizację centrali sygnalizacji pożarowej10. Do lokalizacji pomieszczenia obsługi urządzeń przeciwpożarowych doskonale nawiązuje także specyfikacja techniczna, w rozdziale 6.10.

URZĄDZENIA I WYPOSAŻENIE POMOCNICZE (ROZDZIAŁ 6.10)

W uzupełnieniu do podstawowych celów wykrywania pożarów i alarmowania pożarowego, sygnały z instalacji sygnalizacji pożarowej mogą być również wykorzystane do wysterowania następujących urządzeń pomocniczych: a) stałych urządzeń gaśniczych; b) drzwi pożarowych (w tym dymoszczelnych); c) urządzeń do usuwania dymu; d) przegród dymowych i przeciwpożarowych klap odcinających; e) wyłączników wentylacji; f) sterowników dźwigów osobowo-towarowych; g) wyjść awaryjnych.

Jeśli wysterujemy jeszcze inne systemy zabezpieczeń technicznych: system telewizji dozorowej i system kontroli dostępu, to wkraczamy już w rozległy temat integracji systemów, przy koniecznym uwzględnieniu możliwości ręcznego sterowania systemami, ingerowania w przebieg akcji ratunkowej.

OKABLOWANIE (ROZDZIAŁ 6.11)

W rozdziale 6.11.3: Zabezpieczenie przed uszkodzeniem mechanicznym czytamy: Kable powinny być odpowiednio zabezpieczone. I dalej o układaniu kabli: Kable powinny być układane w odpowiednio zabezpieczonych miejscach (np. korytkach kablowych, szybach kablowych, kanałach kablowych); alternatywnie wytrzymałość mechaniczna kabli powinna być adekwatna do sposobu i miejsca montażu lub też należy zapewnić dodatkowe zabezpieczenie mechaniczne. Ale proszę uważać: UWAGA: Gdy stosowane są linie pętlowe, należy rozważyć możliwość i skutki jednoczesnego uszkodzenia obu stron pętli przez pojedyncze zdarzenie (np. uszkodzenie obu kabli wskutek uderzenia przez pojazd).

Jeżeli takie uszkodzenie może się zdarzyć, należy zapewnić albo zabezpieczenie mechaniczne, albo końce pętli powinny być od siebie odległe na tyle, aby nie doszło do ich jednoczesnego uszkodzenia. Czy to nie nadmiar ostrożności? Nie, takimi kategoriami powinien Wytyczne w zakresie lokalizacji, standaryzacji wykonania i wyposażenia w obiektach budowlanych pomieszczeń obsługi urządzeń przeciwpożarowych wykorzystywanych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej do alarmowania o pożarze lub innym zagrożeniu oraz do prowadzenia działań ratowniczych.

CNBOP-PIB, wyd. 1, grudzień 2014.

10

55

SEC & FIRE myśleć projektant systemów zabezpieczeń technicznych, żeby stworzyć dobry projekt, stanowiący o bezpieczeństwie obiektu, nie tylko w przypadku powstania zagrożenia podstawowego dla danego systemu. I nie tylko w kontekście rozważań, w jakiej sytuacji kable linii pętlowych powinny być prowadzone kablem ognioodpornym klasy PH (zespołem kablowym). Na takie pytanie specyfikacja techniczna także odpowiada, w rozdziale A.6.11.2.

Ponadto w rozdziale 7.3.4: Zabezpieczenie przed rozprzestrzenianiem się pożaru napisano: Gdy kable itp. przechodzą przez ściany, podłogi lub stropy oddzieleń strefy pożarowej, to przepusty powinny być wykonane jak przegrody ogniowe, w taki sposób, aby klasa odporności elementów budowlanych, przez które przechodzą, nie została zmniejszona. Jakie warunki muszą być spełnione, żeby nie zmniejszyć odporności elementów budowlanych, o tym szerzej napisano w rozporządzeniu ministra infrastruktury11. Warto mieć świadomość tych zapisów, bo w projektach rzadko spotykam zalecenie dla wykonawcy o konieczności uszczelniania przepustów w przegrodach ogniowych. Założenie, że skorzystamy z przepustów wykonanych na obiekcie przez wykonawców innych branż i to te branże je uszczelnią, może okazać się dla nas kosztowne.

Specyfikacja techniczna odnosi się również do połączeń i zakończeń kabli (rozdział 7.3.5): W miarę możliwości, należy unikać wykonywania połączeń kabli poza obudowami łączonych urządzeń i elementów. Jeżeli nie da się uniknąć przelotowych połączeń kabli, to powinny być one wykonane w odpowiednim osprzęcie rozdzielczym, do którego zapewniony jest dostęp i oznakowanym w taki sposób, aby nie było możliwości pomylenia z innymi instalacjami. Sposoby łączenia i zakończenia kabli powinny być tak dobrane, aby w najmniejszym możliwie stopniu obniżyć niezawodność i odporność ogniową linii kablowej w stosunku do kabli niełączonych. Jasne? Tak, pod warunkiem zastosowania specjalnego osprzętu – metalowych puszek z ceramicznymi kostkami połączeniowymi.

Lutowanie, taśma izolacyjna, stosowanie zwykłych łączówek kablowych – to wszystko odpada.

PRÓBY ODBIORCZE (ROZDZIAŁ 8.3)

Próby odbiorcze powinny być poprzedzone procesem uruchomienia systemu, co jest opisane w rozdziale 8.2: Próby odbiorcze obejmują: a) sprawdzenie, czy dokumenty wymagane w niniejszych wytycznych zostały dostarczone; b) sprawdzenie wzrokowe wszystkich parametrów, które przez oględziny da się skontrolować, czy instalacja jest zgodna z dokumentacją; c) przeprowadzenie prób funkcjonalnych prawidłowej pracy instalacji, łącznie z interfejsami urządzeń pomocniczych i sieci transmisji, przez uruchomienie uzgodnionej liczby ostrzegaczy pożarowych w instalacji.

Przez ostrzegacze rozumie się ostrzegacze ręczne i automatyczne, czyli ROP-y i czujki. Podczas uruchamiania systemu 11 §234 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dn. 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dz.U. 2002, nr 75, poz. 690.

56

wykonawca powinien sprawdzić wszystkie sprawdzić. Natomiast w trakcie prób odbiorczych przyjmujemy, że sprawdza się uzgodnioną liczbę ostrzegaczy pożarowych – zadziałanie 10% czujek i 10% ROP-ów.

W rozdziale 8.5: Odpowiedzialność czytamy: Jeżeli próby odbiorcze przebiegły w sposób zadowalający dla nabywcy, instalacja powinna być formalnie przekazana. Moment przekazania oznacza moment, od którego nabywca przejmuje odpowiedzialność za instalację. Przejęcie odpowiedzialności za instalację skutkuje pewnymi konsekwencjami dla inwestora: musi zostać wyznaczona i przeszkolona osoba do obsługi systemu; od tej chwili liczy się bieg okresu gwarancji na system; należy podpisać umowę konserwacyjną i wyznaczyć harmonogram konserwacji.

W tym miejscu znowu mały, ale adekwatny przeskok do innego miejsca specyfikacji – rozdział 11.1: Konserwacja. Postanowienia ogólne: W celu zapewnienia ciągłego prawidłowego funkcjonowania, instalacja powinna być regularnie przeglądana i poddawana obsłudze technicznej.

Umowy w tym zakresie powinny być zawarte natychmiast po zakończeniu montażu, niezależnie od tego, czy obiekt jest użytkowany, czy też nie. To nie wykonawca zastanawia się, czy podpisać z użytkownikiem umowę konserwacyjną. Z moich doświadczeń wynika, że to użytkownik zwykle zwleka z jej podpisaniem lub w ogóle tego unika. Tymczasem – jak wskazuje rozdział 11.7 – Należy określić odpowiedzialność za konserwację instalacji sygnalizacji pożarowej. Zwykle będzie ona spoczywać na użytkowniku i/lub właścicielu instalacji.

Specyfikacja pozostawia pewne niedopowiedzenie, kto ponosi odpowiedzialność za konserwację systemu, ale na pewno nie przenosi jej na wykonawcę systemu.

PRÓBY ZADZIAŁANIA (ROZDZIAŁ 9.3.3)

Jeżeli próby będą związane z wysyłaniem sygnałów do służb lub urządzeń pomocniczych, należy przedsięwziąć środki zaradcze, aby sygnały testowe nie wywołały operacji niepożądanych lub powodujących straty (takich jak niepożądane uwolnienie środka gaśniczego). Niby to oczywiste, ale w praktyce bywa, że się zapomina lub nie wie (jeśli przejmujemy obiekt wykonany przez kogoś innego), jakimi urządzeniami steruje nasz system, jakie reakcje wyzwala. Uwolnienie środka gaśniczego, uruchomienie mgły wodnej, odpalenie nabojów gazowych klap dymowych, wreszcie sam przyjazd jednostek ratowniczych straży pożarnej – to wszystko przynosi wymierne straty, liczone nawet w dziesiątkach tysięcy złotych. Warto chwilę pomyśleć, zajrzeć do dokumentacji systemu, wyłączyć sterowania, powiadomić agencję ochrony o prowadzonych próbach.

ZASILANIE REZERWOWE (ZAŁĄCZNIK A)

Szalenie ciekawa uwaga, chociaż z gatunku tych oczywistych, pojawia się w rozdziale 12 specyfikacji technicznej: Modyfikacja lub rozbudowa instalacji: W szczególności należy zapewnić, aby: a) zasilanie energią było dostosowane do zmodyfikowanej lub rozbudowanej instalacji; […].

Zasilanie energią obejmuje także zasilacze rezerwowe. Jeśli do systemu dokładamy kilkanaście optycznych czujek dymu, SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE to prąd pobierany przez system nie wzrośnie jakoś drastycznie, sumuje się do kilku miliamperów. Ale jeśli dołożymy kilkanaście czujek płomienia, to różnica będzie znaczna.

Warto przeliczyć i porównać z pojemnością zainstalowanych akumulatorów.

Wkraczamy w obszar ciekawego Załącznika A do specyfikacji technicznej. W rozdziale A.6.5.1 Postanowienia ogólne mamy całe kompendium wiedzy na temat projektowania i instalowania czujek z uwzględnieniem wysokości pomieszczenia i promienia działania, nachylenia stropu, ścian i przepierzeń, wentylacji i prądów powietrza, przewodów wentylacyjnych, wykształceń w stropie, perforacji sufitów podwieszanych czy nawet montażu czujek, gdy nie ma sufitu (podstawowego warunku montażu czujek dymu i ciepła). To jest zakres specyfikacji wymagający odrębnego, szerszego omówienia. Szczerze polecam lekturę tego rozdziału załącznika A. Omawiany załącznik odnosi się również do sygnałów akustycznych (rozdział A.6.6.2): a) Poziomy natężenia dźwięku Poziom dźwięku alarmu pożarowego powinien wynosić co najmniej 65 dB lub powinien przekraczać o 5 dB szumy otoczenia trwające dłużej niż 30 s, w zależności od tego, która wartość jest większa. Jeżeli alarm pożarowy powinien obudzić śpiące osoby, to poziom natężenia dźwięku na wysokości łóżka powinien wynosić 75 dB.

Podane wyżej minimalne poziomy powinny być osiągnięte wszędzie tam, gdzie żąda się, aby dźwięk alarmu był słyszany. […] c) Sygnalizatory akustyczne Liczba i rodzaj użytych sygnalizatorów akustycznych powinny zapewnić uzyskanie poziomu natężenia dźwięku zalecanego w A.6.6.2.a.

W budynku powinny znajdować się co najmniej dwa sygnalizatory akustyczne, nawet wówczas, gdy zalecany poziom natężenia dźwięku może być osiągnięty przez jeden sygnalizator.

W każdej strefie pożarowej należy przewidzieć co najmniej jeden sygnalizator akustyczny.

Jest niemożliwe, aby poziom natężenia dźwięku w pomieszczeniu był wystarczający, gdy najbliższe urządzenie alarmowe jest od tego pomieszczenia oddzielone przez więcej niż jedne drzwi. W celu uniknięcia szczególnie wysokich poziomów natężenia dźwięku na niektórych obszarach, można użyć większej liczby cichszych sygnalizatorów akustycznych zamiast kilku bardzo głośnych. […]

To częsty problem projektowy i odbiorczy: Gdzie mają być zainstalowane sygnalizatory? Ile? Poziom dźwięku jest wystarczający czy nie? Czy sygnalizatory mają znajdować się w każdym pokoju hotelowym? Z praktyki wynika, że drzwi tłumią dźwięk sygnalizatora nawet o 30 dB. Czy to wystarczy do oszacowania liczby sygnalizatorów? Wątpię. Trzeba

j e i w t a l̃ i m Z na FACTOR SECURITY

|

www.factor.pl

SEC & FIRE z inwestorem i rzeczoznawcą do spraw zabezpieczeń wypracować jakiś rozsądny konsensus.

Powróćmy jednak do kwestii zasilania rezerwowego (rozdział A.6.8.3): Na wypadek możliwych uszkodzeń sprzętu lub braku zasilania głównego, zasilanie rezerwowe powinno zapewnić podtrzymanie działania instalacji przez co najmniej 72 h, po czym jeszcze musi pozostać wystarczająca pojemność na 30 min obciążenia w stanie alarmowania. To jest jasny, precyzyjny warunek, reszta to tylko kalkulacja wszystkich prądów w systemie. Specyfikacja w tym samym rozdziale dopuszcza jednak pewne odstępstwa: Gdy uszkodzenie będzie natychmiast dostrzeżone przez lokalny lub zdalny nadzór, a w zawartej umowie o konserwację zapewnia się dokonanie naprawy w czasie krótszym niż 24 h, to minimalna pojemność baterii akumulatorów zasilania rezerwowego może być zmniejszona z 72 h do 30 h. Czas ten można skrócić aż do 4 h, gdy przez całą dobę na miejscu są do dyspozycji części zamienne, służby remontowe i awaryjny zespół prądotwórczy. Zwracam uwagę na spójnik „i” w ostatnim warunku, umożliwiającym skrócenie czasu zasilania rezerwowego do 4 h.

Dalej w rozdziale A.6.8.3 specyfikacja podpowiada jeszcze: Podane wyżej okresy zapewnienia zasilania rezerwowego należy uważać za wystarczające w większości normalnych zastosowań. Mogą jednak istnieć takie obiekty, w których wymagany będzie dłuższy czas zasilania rezerwowego. Jeżeli takie wydłużenia będą konieczne, to powinny być rozpatrzone w fazie uzgodnień wg 5.2.

UWAGA 1: Ze względu na zmniejszanie się pojemności baterii akumulatorów wskutek starzenia należy przewidywać odpowiednią tolerancję. Na ogół zwiększenie pojemności o 25% w stosunku do pojemności obliczeniowej należy uznać za wystarczające.

Mocna uwaga, zresztą dotycząca akumulatorów nie tylko w systemach sygnalizacji pożarowej.

Uwaga 2 specyfikacji opisuje ciekawą właściwość akumulatorów, często zaniedbywaną przez różnych użytkowników: UWAGA 2: Pojemności baterii akumulatorów podawane są zwykle w wartościach prądu, jaki może być dostarczony w ciągu 20 h rozładowania. Przy wyższych szybkościach rozładowania (takich, jakie mogą występować w stanie alarmowania pożarowego), pojemność baterii może okazać się znacznie niższa niż jej wartość nominalna. Rozwiązanie problemu można uzyskać u producenta baterii akumulatorów. Przekładając ten tekst na mniej formalny język, pojemność akumulatora jest bliska deklarowanej przez producenta, jeśli pobieramy prąd nie większy niż około 1/100–2/10 pojemności nominalnej.

Gdy pobierany prąd ma wartość wielokrotnie przekraczającą 1/10 Q, wówczas rzeczywista pojemność akumulatora, z jakiej możemy skorzystać, może być nawet o 50% mniejsza od nominalnej. Warto to uwzględnić, jeśli akumulator będzie w systemie pracował w takim trybie pracy.

ALARMY FAŁSZYWE (ZAŁĄCZNIK B)

Fałszywe alarmy to zmora systemów zabezpieczeń technicznych, spędzająca sen z powiek użytkownikom i mniej wprawnym instalatorom. Zwykle, gdy system generuje alarm 58

– fałszywy, jak się później okazuje – to winna jest czujka. Jednak załącznik B do specyfikacji (rozdział B.1: Zapobieganie fałszywym alarmom) podaje różne inne możliwe przyczyny fałszywych alarmów: Projektanci, wykonawcy i użytkownicy powinni zwrócić najwyższą uwagę na zapobieganie możliwości wystąpienia alarmów fałszywych.

Alarmy fałszywe mogą być skutkiem wadliwego wyposażenia, wadliwego projektu instalacji, wadliwego montażu, wadliwej eksploatacji i wadliwej konserwacji. Mogą być też wynikiem niesprzyjających warunków środowiskowych, niewziętych pod uwagę na etapie projektowania instalacji.

Podstawowe przyczyny alarmów fałszywych to (wymienione niekoniecznie wg hierarchii ważności): a) prace prowadzone na zabezpieczonym obszarze bez znajomości lub z zaniechaniem niezbędnych środków ostrożności; b) warunki otoczenia, takie jak ciepło, dym lub płomień w czasie prac kuchennych lub procesów technologicznych, spaliny lub duże prędkości powietrza; c) uszkodzenia mechaniczne i elektryczne, będące często wynikiem wibracji, udarów lub korozji; d) prace serwisowe lub próby, przeprowadzane bez wcześniejszego powiadomienia straży pożarnej lub alarmowego centrum odbiorczego; e) elektryczne stany nieustalone (takie jak pochodzące od wyładowań atmosferycznych lub prądów komutacji) lub zakłócenia radiowe (takie jak od telefonów komórkowych); f) niewłaściwa obsługa techniczna; g) osiadanie kurzu lub brudu wewnątrz czujek, względnie przedostanie się doń owadów; h) zmiana przeznaczenia lub zmiany w budynku; i) niezamierzone lub złośliwe uruchomienie ręcznych ostrzegaczy pożarowych lub czujek.

ZAKOŃCZENIE

Jako podsumowanie podam najważniejszą kwestię. Cokolwiek zostało powiedziane wyżej, w rozdziale 4.2 specyfikacji przypomina się: Należy zauważyć, że wytyczne nie mogą objąć każdego możliwego przypadku, jaki mógłby się zdarzyć.

Z tego względu, dopuszcza się odstępstwa od zaleceń, pod warunkiem, że zalecenia te będą przedyskutowane i uzgodnione przez wszystkie zainteresowane strony […]. To racjonalne i bardzo życiowe zalecenie.

Artur KAMIŃSKI Dyrektor zarządzający w firmie Factor Security w Poznaniu.

W branży zabezpieczeń technicznych od 1994 r. Prowadzi szkolenia z projektowania systemów zabezpieczeń w ramach Ośrodka Szkoleniowego Factor EDU.

SEC&AS

SEC & FIRE

KOMPLEKSOWA OCHRONA SERWEROWNI SYSTEMEM GASZENIA SINORIX COMPACT FIRMY SIEMENS Artur GÓRSKI

Od dwóch miesięcy Sinorix Compact produkowany jest w Polsce!

P

rzeszło 100 temu firma Siemens jako jedna z pierwszych wprowadziła innowacyjny system gaszenia łącznie ze współpracującymi z nim niezawodnymi elementami wykrywania pożaru. Obecnie Siemens oferuje kompleksowe, zaawansowane rozwiązania z wykorzystaniem najnowszych zdobyczy technologicznych.

60

Rozwiązania te spełniają oczekiwania chronionych obiektów i satysfakcjonują użytkowników. Przykładem ostatnich osiągnięć w tej dziedzinie jest innowacyjny system Sinorix™ Compact.

Sinorix™ Compact, będący jednym z wielu zaawansowanych rozwiązań technologii gaszenia Sinorix™ firmy Siemens, jest kompletnym systemem

bezpieczeństwa pożarowego, przeznaczonym do ośrodków przetwarzania danych, serwerowni, pomieszczeń telekomunikacyjnych czy rozdzielni elektrycznych. Stanowi idealne rozwiązanie do zabezpieczania pomieszczeń o kubaturze od 20 do 132 m³.

To efektywne ekonomicznie urządzenie odznacza się niewielkimi rozmiarami i zawiera we wspólnej obudowie wszystkie podzespoły służące zapewnieniu bezpieczeństwa pożarowego, poczynając od elementów detekcyjnych, alarmowania i sterowania, aż do gaszenia. Główną jego zaletą jest łatwość instalacji, uruchomienia i konserwacji.

System Sinorix™ Compact od dwóch miesięcy produkowany jest na terenie Polski. Obecnie dostępny jest w 18 wariantach wykonania, w zależności od potrzeb i oczekiwań klienta oraz kubatury chronionego pomieszczenia.

Przykładowa podstawowa konfiguracja systemu Sinorix™ Compact składa się z następujących elementów: SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE

■ zasysającej czujki dymu Siemens

2

typu FDA221, której zasadniczym zadaniem jest wykrycie na jak najwcześniejszym etapie cząstek dymu rozwijającego się pożaru w chronionym obszarze;

■

butli ze środkiem gaszącym Novec™ 1230 firmy 3M, zawierającej nośnik (azot) o ciśnieniu 42 b. Pojemność butli wynosi 67 l dla pomieszczeń o kubaturze od 20 do 73 m³ lub 120 l w przypadku pomieszczeń do 132 m³. Działanie tego środka polega na absorpcji energii cieplnej i wywołaniu efektu schłodzenia w miejscach, gdzie występuje jego kontakt ze źródłem pożaru. Jest on substancją nieprzewodzącą i niepowodującą korozji, a po procesie gaszenia nie pozostawia zanieczyszczeń, dzięki czemu idealnie nadaje się do gaszenia pomieszczeń, w których znajduje się sprzęt elektryczny i elektroniczny. Jednocześnie Novec™ 1230 jest bezpieczny dla środowiska i ludzi;

■ centrali detekcyjnej i sterującej

procesem gaszenia Siemens typu XC 1003-A, która w chwili wykrycia dymu przez podłączone do niej czujki lub w wyniku sterowania ręcznego inicjuje proces gaszenia.

Uruchamiane są przez nią takie elementy systemu, jak zawór elektropneumatyczny, sygnalizatory akustyczne i optyczne oraz inne urządzenia wykonawcze, jak np. klapy odciążające. Centrala monitoruje równocześnie podstawowe parametry systemu, w tym ciśnienie panujące w butli;

■

cichej dyszy Siemens Sinorix Silent Nozzle, która zapewnia płynny wyrzut środka gaszącego, zapoczątkowany przez system detekcyjny i centralę sterującą gaszeniem.

Dzięki innowacyjnej i opatentowanej konstrukcji towarzyszący procesowi wyładowania poziom hałasu został obniżony o ok. 15 dB w stosunku do dysz konwencjonalnych. Ta cecha systemu czyni go szczególnie przydatnym do zastosowań w pomieszczeniach

4/2018

3

1

4

5 6

1. Sinorix Compact 2. Czujka dymu 3. Klapa odciążająca

serwerowni, gdzie nadmierny poziom dźwięku może powodować zagrożenie dla poprawnej pracy twardych dysków, z ryzykiem ich uszkodzenia włącznie.

System może być uzupełniony o dodatkowe czujki konwencjonalne, panele informacyjne lub informacyjno-kontrolne, ciśnieniowy przełącznik wyzwolenia i dyszę do przestrzeni podpodłogowej (właściwe połączenia rurowe wewnątrz szafy są przygotowane). System może zostać zintegrowany z większym systemem pożarowym i systemem zarządzania bezpieczeństwem.

Wszystkie elementy systemu są zamontowane we wspólnej obudowie z fabrycznie dokonanymi połączeniami między nimi i są gotowe do użytku po przeprowadzeniu prostych prac instalacyjnych i uruchomieniowych.

W łatwy sposób dobierana jest również ilość środka gaszącego w zastosowanej w systemie butli, która wynika z wymaganej jego koncentracji i kubatury pomieszczenia. Ustalana jest ona na podstawie nieskomplikowanych zależności lub wykresu. Ze względu na fakt, że w skład systemu wchodzą gotowe połączenia rurowe, nie zachodzi potrzeba wykonywania obliczeń hydraulicznych. Decydują również o tym wykonane przez producenta standaryzowane wiercenia dysz, dzięki którym, niezależne od współczynnika napełnienia butli, czas jej opróżnienia

4. Panel ostrzegawczy 5. Przycisk wyzwolenia – START gaszenia 6. Awaryjny przycisk wstrzymania gaszenia STOP

wynosi od 3 do 10 s, pozostając w zgodzie z obowiązującymi wymaganiami.

Mimo krótkiego czasu od uruchomienia produkcji w Polsce system znajduje odbiorców w całej Europie.

Siemens Sp. z o.o. Building Technologies w jednym z pierwszych kontraktów zapewnił bezpieczeństwo w kilkudziesięciu serwerowniach i pomieszczeniach telekomunikacyjnych jednego z największych duńskich dostawców usług telekomunikacyjnych na Grenlandii. Bardzo pozytywny odbiór dla produktu w Polsce potwierdzony został instalacjami w kilkunastu niewielkich serwerowniach w całym kraju. Oby tak dalej…

Artur GÓRSKI Kierownik działu wsparcia technicznego CPS FS Siemens Sp. z o.o.

Branża Building Technologies Siemens Sp. z o.o.

Building Technologies www.siemens.pl ul. Żupnicza 11 03-821 Warszawa tel.: +48 22 870 87 00

61

SEC & FIRE STUDIUM PRZYPADKU

Fot. PKN Orlen/Siemens

CASE STUDY W ZAKRESIE OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ F

irma Siemens jest globalnym liderem w zakresie systemów bezpieczeństwa pożarowego.

Od wielu lat jest również aktywna na rynku polskim i dostarcza pełną gamę usług w tym zakresie, poczynając od konsultingu poprzez projektowanie, dostawy i wykonawstwo pod klucz, aż po usługi serwisowe (w tym również serwisu zdalnego). W ofercie firmy znajdują się rozwiązania z za62

kresu systemów sygnalizacji pożaru (SSP), stałych urządzeń gaśniczych gazowych na gazy obojętne oraz chemiczne (SUG) oraz czujek specjalnych, takich jak na przykład liniowa czujka ciepła FibroLaser III, działająca w oparciu o kabel światłowodowy. Dodatkowo systemy te mogą być monitorowane i sterowane poprzez certyfikowany system integrujący DMS8000.

Dzięki wykorzystaniu własnych produktów i rozwiązań, jak również integracji produktów innych dostawców firma jest w stanie zaoferować odbiorcom końcowym kompletne systemy przeciwpożarowe. Każdy projekt wiąże się z innymi wymaganiami stawianymi przez klienta, charakterem obiektu oraz potencjalnymi zagrożeniami.

Wśród realizacji Siemensa z ostatnich lat można znaleźć różnorodne typy SEC&AS

STUDIUM PRZYPADKU BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE obiektów o zdecydowanie odmiennym charakterze. Poniżej przedstawiamy trzy przykłady.

OBIEKT ENERGETYCZNY – NOWY BLOK GAZOWO-PAROWY NA TERENIE PKN ORLEN

Zadanie wykonania pod klucz nowego bloku gazowo-parowego w Płocku, dla koncernu PKN Orlen, zostało zrealizowane przez Siemens AG oraz Siemens Sp. z o.o., czyli polską spółkę Siemensa. Cały projekt, od fazy rozstrzygnięcia przetargu do podpisania PAC (Provisional Acceptance Certificate), czyli faktycznego przekazania klientowi, trwał ok. 3,5 roku.

▌ Rys. 1. Nowy blok gazowo-parowy w Płocku

Parametry wykonanego bloku: moc elektryczna: 600 MWe, moc cieplna: 520 MWt, pokrycie 4,5% całkowitej produkcji energii elektrycznej w Polsce, roczne zużycie gazu: 0,8 mld m3.

Głównym elementem bloku gazowo-parowego jest najnowocześniejsza turbina klasy H, o sprawności 62%.

Zadanie obejmowało również zaprojektowanie, dostawę i uruchomienie systemów ochrony przeciwpożarowej: instalacji wody pożarowej wraz z systemem hydratów zewnętrznych i wewnętrznych; instalacji tryskaczowych; instalacji zraszaczowych, m.in. do ochrony transformatorów i układów olejowych turbiny gazowej oraz parowej; stałych urządzeń gaśniczych gazowych jedno- i wielostrefowych, za pomocą następujących technologii: – Sinorix CDT do ochrony dużych pomieszczeń elektrycznych oraz sterowni, – Sinorix 1230 do ochrony kontenerów i mniejszych pomieszczeń elektrycznych, – Sinorix H2O Gas w obudowie turbiny gazowej; 4/2018

▌ Rys. 2. System integrujący DMS8000

systemu sygnalizacji pożaru zbudowanego na bazie urządzeń serii Sinteso, który obejmuje teren całego bloku, włącznie z obudową turbiny gazowej. System składa się z sieci 7 central połączonych ringiem światłowodowym oraz szeregu czujek automatycznych, specjalnych i ręcznych ostrzegaczy pożarowych, a także modułów wejść/ wyjść. Główną jednostką systemu jest redundantna centrala FC2080 w pomieszczeniu nastawni; systemów detekcji gazu z czujnikami metanu; lokalnego certyfikowanego systemu integrującego DMS8000, znajdującego się w pomieszczeniu nastawni, do którego zintegrowany jest system sygnalizacji pożaru, systemy detekcji gazu oraz centrale gaszeniowe; równolegle wszystkie alarmy z podsystemów są przesyłane do obiektowego systemu monitoringu PKN Orlen.

Główne wyzwania podczas realizacji: napięty harmonogram projektu, budowa obiektu od podstaw, ale w otoczeniu pracujących instalacji petrochemicznych,

■ ■

wysokie wymagania klienta oraz wewnętrzne firmy Siemens w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, równie wysokie wymagania w zakresie jakości wykonanych prac, gwarancja na wykonane systemy do 2023 r.

■ ■

ARCHIWUM – CENTRALNE ARCHIWUM WOJSKOWE IM. MJR. BOLESŁAWA WALIGÓRY

Od 2010 r. trwają prace budowlane i remontowe w ramach przebudowy istniejących powierzchni i rozbudowy o nowy magazyn o pojemności 24 tys. m.b. Pierwszy etap został zakończony w 2016 r., a finał etapu drugiego i całego projektu przewidywany jest na ten rok.

W ramach tego projektu firma Siemens jest dostawcą i wykonawcą instalacji sygnalizacji pożaru oraz stałych urządzeń gaśniczych gazowych, opartych na własnych produktach.

Dane projektu: SUG Sinorix CDT, detekcja pożaru w pomieszczeniach gaszonych oparta na systemie Sinteso i czujkach wielodetektorowych oraz zasysających dym, centrale gaszeniowe XC10,

Źródło: Strona Centralnego Archiwum Wojskowego: http://caw.wp.mil.pl/pl/index.html

63

SEC & FIRE STUDIUM PRZYPADKU

Źródło: Strona Miejskiej Galerii Sztuki: http://mgslodz.pl/ aktualnosci/galeria-willa-121.html

▌ Rys. 3. Zawory kierunkowe

kubatura pomieszczeń gaszonych – 4542 m3, 17 stref gaśniczych (4 jednoi 13 wielostrefowych), 2 butlownie główne i 4 lokalne, 100% rezerwy podłączonej, razem 141 zbiorników 80 l, wypełnionych azotem pod ciśnieniem 300 bar.

Główne wyzwania podczas realizacji: harmonogram prac rozciągnięty w czasie ze względu na unikalny charakter przechowywanych zbiorów,

wykonywanie części prac w istniejącym obiekcie, podczas normalnej pracy, złożona architektura SUG. OBIEKT ZABYTKOWY – MIEJSKA GALERIA SZTUKI W ŁODZI – GALERIA WILLA

W 2014 r. został zakończony remont Galerii Willa – jednej z trzech galerii należących do Miejskiej Galerii Sztuki w Łodzi. Galeria znajduje się przy ulicy Wólczańskiej 31/33, w zabytkowej willi

wzniesionej w 1903 r. według projektu Gustawa Landaua-Gutentegera dla łódzkiego fabrykanta Leopolda Kindermanna1.

Swój udział w projekcie miała również firma Siemens, która zrealizowała pod klucz SUG gazowy wraz z niezbędną infrastrukturą oraz system detekcji pożaru.

Dane projektu: SUG Sinorix H2O Gas – innowacyjne rozwiązanie opatentowane przez Siemensa, łączące dwie metody gaszenia, wypieranie tlenu za pomocą azotu oraz schładzanie pomieszczenia za pomocą mgły wodnej, detekcja pożaru w obiekcie na bazie systemu Sinteso oraz różnego rodzaju czujek punktowych i specjalnych, centrale gaszeniowe XC10, kubatura pomieszczeń gaszonych: 3232 m3, 5 stref gaśniczych wielostrefowych, 20 zbiorników z azotem oraz 5 z wodą.

Główne wyzwania podczas realizacji: zabytkowy charakter obiektu, wymagający nieszablonowych rozwiązań projektowych, niewielka przestrzeń na organizację butlowni, pierwszy system H2O Gas instalowany w Polsce.

1 https://pl.wikipedia.org/wiki/Galeria_ Willa

▌Rys. 4. Butlownia

64

Artykuł firmy Siemens

SEC&AS

SEC & FIRE Fot. Flick by de Vries2005

ZARZĄDZANIE BEZPIECZEŃSTWEM POŻAROWYM OBIEKTÓW BUDOWLANYCH MONITOROWANIE SYSTEMÓW POŻAROWYCH

Janusz SAWICKI

66

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE WSTĘP

Problemem związanym z systemami przeciwpożarowymi w obiektach budowlanych jest ocena ich praktycznej skuteczności działania w warunkach pożaru.

Precyzyjna ocena skuteczności urządzeń i instalacji przeciwpożarowych jest konieczna ze względu na stopień odpowiedzialności, jaki jest z nimi związany.

Odpowiedzialność systemów bezpieczeństwa pożarowego i rola, jaką w niej mają spełniać instalacje automatyki pożarowej, jest wymuszona przez tezy zawarte w wymaganiu podstawowym – BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE, formułowanym dla obiektów budowlanych, i są to: zapewnienie odpowiedniej nośności konstrukcji w przypadku pożaru – zapewniają ją także takie instalacje techniczne, jak np. stałe urządzenia gaśnicze (SUG), systemy oddymiania i odprowadzania ciepła oraz oddzielenia pożarowe; ograniczenie powstawania i rozprzestrzeniania się ognia i dymu – zapewniają je systemy sygnalizacji pożarowej (SSP), oddymiania i zapobiegania zadymieniu, stałe urządzenia gaśnicze (SUG), oddzielenia pożarowe, systemy transmisji alarmu pożarowego i sygnału o uszkodzeniu – UTAPS; zapewnienie możliwości opuszczenia obiektu przez mieszkańców lub uratowania ich w inny sposób – zapewniają to systemy ewakuacji (oświetlenia ewakuacyjnego, kontroli dostępu, dźwigi osobowe i inne systemy techniczne obiektu niebędące instalacjami przeciwpożarowymi), dźwiękowe systemy ostrzegawcze (DSO), urządzenia alarmujące, systemy oddymiania i oddzielenia pożarowe; zapewnienie bezpieczeństwa ekip ratowniczych – zapewniają je dźwigi dla straży pożarnych, systemy DSO, systemy wentylacji pożarowej, telewizja przemysłowa, systemy nadzoru technicznego obiektu, zintegrowane w taki sposób, aby umożliwić działanie odpowiednich instalacji na potrzeby ekip ratowniczo-gaśniczych.

Powyższe wymagania powinny stanowić podstawową procedurę postępowania dla projektantów, rzeczoznawców, ekspertów, użytkowników i osób odpowiedzialnych za bezpieczeństwo pożarowe obiektów budowlanych, bowiem dotyczą one sposobów zapewnienia odpowiedniego jego poziomu.

■

■

■

■

pożarowym jest możliwość kontroli stanu poszczególnych instalacji bezpieczeństwa, a w czasie sytuacji kryzysowej – kontroli wykonania ich założonych funkcji. Do prawidłowego zarządzania niezbędne jest też opracowanie procedur postępowania w sytuacjach krytycznych, przede wszystkim w tych przypadkach, gdy któraś z założonych funkcji systemu nie zostanie wykonana. Procedury takie powinny być dostępne natychmiast, jest to konieczne, gdyż dotyczy to działań w czasie rzeczywistym.

Systemy bezpieczeństwa pożarowego, aby prawidłowo i niezawodnie funkcjonować, powinny mieć możliwość wzajemnej współpracy oraz być połączone torami transmisji w taki sposób, aby uszkodzenie jednego z nich nie wpływało negatywnie na działanie innych systemów. Innymi słowy, nie powinno się zdarzyć w czasie trwania pożaru, aby uszkodzenie jednej centrali sterującej groziło brakiem działania innych systemów w danej strefie pożarowej. Dobrym przykładem ilustrującym tego typu przypadek jest centrala sygnalizacji pożarowej, która za pomocą swoich modułów liniowych steruje także urządzeniami przeciwpożarowymi w kilku strefach pożarowych.

W takim przypadku należy bardzo wnikliwie rozpatrzyć sposób takiego zabezpieczenia i podczas projektowania przedsięwziąć środki, które zapewnią prawidłowe funkcjonowanie takiego systemu.

Pamiętać należy, że planowanie działania systemów powinno być rozpatrywane w odniesieniu do pojedynczych stref pożarowych. Należy także, planując automatykę działania instalacji i urządzeń przeciwpożarowych, zawsze przewidzieć możliwość ręcznego ich sterowania. Czyli takie rozwiązania, które pozwolą obsłudze świadomie uruchomić odpowiednie instalacje za pomocą działania ręcznego.

Doskonałym narzędziem wspomagającym proces decyzyjny w zarządzaniu bezpieczeństwem pożarowym jest integrator systemów przeciwpożarowych lub system integrujący urządzenia przeciwpożarowe

PLANOWANIE I WYKONAWSTWO

Zarządzanie bezpieczeństwem pożarowym obiektu budowlanego to przede wszystkim możliwość panowania nad systemami i instalacjami, które są za nie odpowiedzialne. We wstępie niniejszego artykułu wymieniono systemy, których działanie jest konieczne do spełnienia tez dotyczących bezpieczeństwa pożarowego. Bardzo ważny jest dobór tych urządzeń i ocena przewidywanej skuteczności działania w warunkach pożaru.

Ważną, a można powiedzieć nawet powiedzieć, że podstawową cechą zarządzania bezpieczeństwem 4/2018

67

SEC & FIRE

▌ Rys. 1. Czynności wchodzące w skład utrzymania ruchu

– SIUP. Podstawowe funkcje systemu integracyjnego zostały przedstawione w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury dotyczącym obiektów budowlanych metra1.

Należy pamiętać o tym, że każdy system bezpieczeństwa jest kompletny i niezawodny tylko w takim przypadku, gdy zarządza nim personel uprawniony, czyli taki, który posiada doskonałą znajomość nadzorowanych instalacji i urządzeń oraz potrafi prawidłowo interpretować komunikaty i podejmować decyzje w czasie rzeczywistym.

WYKONAWSTWO

Bardzo ważnym elementem rzutującym na skuteczność funkcjonowania urządzeń i systemów bezpieczeństwa, w tym bezpieczeństwa pożarowego, jest jakość wykonania instalacji w obiekcie rzeczywistym.

Szczególną uwagę należy zwrócić na elementy mające wpływ na niezawodność działania systemu. Są to przede wszystkim: redundancja torów sygnałowych, dobór w praktyce tras kablowych instalacji i takie ich układanie w obiekcie budowlanym, które gwarantuje ich bezpieczne działanie w warunkach pożaru.

Z mojej długoletniej praktyki wynika, że bardzo ważnym czynnikiem, mającym wpływ na jakość wykonania instalacji, jest inspektora nadzoru z ramie Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 17 czerwca 2011 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane metra i ich usytuowanie. Dz.U. 2011, nr 144, poz. 859.

1

▌ Rys. 2. Przykład przebiegu poziomu sprawności

68

nia inwestora. Odpowiednio przygotowany i wyedukowany personel inspekcyjny pozwoli w czasie trwania procesu wykonawczego usunąć ewentualne niedociągnięcia i braki oraz uniknąć nadmiernych kosztów i zniwelować opóźnienie procesu inwestycyjnego.

PRZEGLĄDY I KONSERWACJA

Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/20112 określa, że bezpieczeństwo pożarowe obiektu budowlanego nie dotyczy tylko chwili, w której budynek jest oddawany do eksploatacji i użytkowania, lecz także ciągłego utrzymywania m.in. instalacji przeciwpożarowych w stanie gotowości, potwierdzane przeglądami technicznymi, dokonywanymi przez właściciela budynku. Stan gotowości instalacji przeciwpożarowych w czasie eksploatacji powinien być bezwzględnie utrzymany na poziomie wyjściowym, tj. takim, jaki był w momencie ich oddania do użytku.

Oczywiście w czasie pracy następuje pogorszenie właściwości technicznych instalacji. Jest zatem rzeczą konieczną, aby zostały wdrożone mechanizmy i czynności, które pozwalają na odtworzenie pierwotnej sprawności instalacji i urządzeń przeciwpożarowych.

Czynności te schematycznie pokazano na rys. 1.

Na rys. 2 przedstawiono wykres obrazujący czasowy spadek sprawności instalacji przeciwpożarowych, wynikający z różnych przyczyn eksploatacyjnych, takich jak: awarie, działalność ludzi, wady ukryte, wreszcie wadliwy montaż i działanie czynników zewnętrznych, trudnych do przewidzenia, takich jak: trzęsienia ziemi, tąpnięcia, huragany, działanie sabotażowe. Po każdym takim zdarzeniu należy przeprowadzić oprócz przeglądów cyklicznych także czynności mające na celu kontrolę sprawności instalacji przeciwpożarowych.

Należy także brać pod uwagę działania mające na celu poprawę stanu bezpieczeństwa pożarowego obiektu budowlanego, zawierające rozbudowę, zmiany i modernizację instalacji. Po każdej z tych czynności należy sprawdzić działanie całości instalacji przeciwpożarowych, w szczególności tych, które wchodzą w interakcje wynikające z algorytmu działania alarmowego.

Należy także pamiętać, że czynności konserwacyjne i przeglądowe wymagają czasu i niekiedy powodują tymczasowe unieruchomienie instalacji przeciwpożarowych.

2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dn. 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG. Dz. Urz. EU 2011, L 88/5.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE

METODY OCENY SKUTECZNOŚCI DZIAŁANIA SYSTEMÓW PRZECIWPOŻAROWYCH

W niniejszym artykule chciałbym się skupić na metodach oceny skuteczności systemów sygnalizacji pożarowej (SSP) oraz systemów oddymiania i odprowadzania ciepła.

Obecnie bardzo często spotykaną metodą oceny skuteczności działania systemów oddymiania w fizycznych obiektach budowlanych jest metoda „gorącego dymu”, pozwalająca na obserwowanie i pomiar szybkości migracji dymu oraz pomiar i skuteczność urządzeń usuwających dym z badanych przestrzeni.

Do tego celu używane są generatory dymu scenicznego, gdzie aerozol imitujący zadymienia otrzymywany jest na skutek podgrzewania odpowiednich preparatów. Należy pamiętać, że systemy oddymiania są uruchamiane z SSP, a ściśle mówiąc – po zadziałaniu czujek dymowych. Czujki dymowe konstruowane i badane są na przydatność wykrywania pożarów testowych (dymu), określonych w normie PN-EN 54-73. Są to innego rodzaju aerozole niż dym uzyskiwany z generatorów scenicznych. W niektórych przypadkach czujki mogą na tego rodzaju zadymienie nie reagować.

Ocena skuteczności SSP powinna być przeprowadzana w obiekcie budowalnym za pomocą normowych testów pożarowych i zgodnie z wytycznymi zawartymi w najnowszej wersji specyfikacji technicznej TS-CEN 54-144.

3 PN-EN 54-7:2014, wersja polska: Systemy sygnalizacji pożarowej – Część 7: Czujki dymu.

4

PKN-CEN/TS 54-14:2006, wersja polska

4/2018

Pomiary oceniające skuteczność powinny być wykonane za pomocą urządzeń mierzących i rejestrujących stężenie dymu w pobliżu czujki i jej reakcję na stężenie alarmowe ustawione programowo. Pożary testowe powinny brać pod uwagę rzeczywistą gęstość obciążenia ogniowego. Należy dodać, że tego rodzaju pożary, wykonywane np. przez IBP Nodex, która posiada odpowiednie wyposażenie i biegłość, a także umiejętność interpretacji, w niczym nie zagrażają bezpieczeństwu obiektu i jego wyposażenia.

PODSUMOWANIE

Omówione powyżej zagadnienia mają kluczowe znaczenie dla poziomu bezpieczeństwa pożarowego obiektów budowlanych. Wszystkie wskazane obszary mieszczą się w zbiorze dobrych praktyk i ich zastosowanie i przestrzeganie naszym zdaniem powinny być bezwzględnie wprowadzone jako minimum do dziedziny zarządzania bezpieczeństwem pożarowym.

Janusz SAWICKI Członek Rady Nadzorczej Polskiej Izby Systemów Alarmowych. Członek Kolegium Redakcyjnego SEC&AS. Prezes Zarządu Instytutu Bezpieczeństwa Pożarowego NODEX.

69

SEC & FIRE

PLANOWANIE POTRZEB OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ

Z ZASTOSOWANIEM STANDARDÓW PIERWSZEJ POMOCY RATOWNICZEJ1 Część 1 Jan KIELIN, Jacek ZBOINA

WPROWADZENIE

Ludzkość od zarania swych dziejów miała do czynienia z naturalnymi niebezpieczeństwami, takimi jak: trzęsienia ziemi, powodzie, burze, pożary lasów, ataki dzikich zwierząt i inne. Historia ludzkości była też nierozerwalnie związana z ciągłymi sukcesami w obchodzeniu się z ogniem, a dokładniej mówiąc – z opanowywaniem procesów spalania. W miarę jak ludzie poznawali te procesy, nauczyli się lepiej wykorzystywać ogień (coraz intensywniej), nie tylko do zaspokajania swoich potrzeb życiowych, ale także do wytwarzania potrzebnych dóbr. Doprowadziło to narody zamieszkujące ziemię do dzisiejszej cywilizacji.

Postęp naukowo-techniczny daje coraz to skuteczniejsze środki i metody efektywnej walki z pożarami, ale ciągle musimy się liczyć z tym, że pożary powstają i będą powstawać. Dlatego ważne jest stosowanie budowlanych zabezpieczeń biernych i urządzeń przeciwpożarowych, ale także skutecznych technologii zwalczania pożarów i udzielania pomocy ratowniczej osobom, które znalazły się w sytuacji dla nich krytycznej, spowodowanej pożarem lub innym miejscowym zagrożeniem. W tym celu w miejscach zamieszkanych przez ludzi powinny funkcjonować dobrze wyszkolone i technicznie wyposażone jednostki straży pożarnych, Z uwagi na objętość artykułu podzielono go na dwie części.

W części pierwszej (w niniejszym numerze SEC&AS) przedstawiono cele ochrony na wypadek zdarzeń krytycznych, a także standardy PPR w USA i Niemczech, natomiast w części drugiej (ukaże się w SEC&AS nr 5/2018) przedstawione zostaną propozycje standardów PPR do stosowania w ochronie przeciwpożarowej w Polsce.

1

70

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE które będą w stanie podjąć pomoc ratowniczą, w czasie kiedy może ona być jeszcze skuteczna.

Aby zminimalizować skutki pożaru, niezbędne jest możliwie najszybsze jego wykrycie i podjęcie odpowiednich działań zmierzających do jego zwalczania na jak najwcześniejszym etapie rozwoju, zorganizowanie ewakuacji ludzi oraz ratowanie zwierząt, a także wartości materialnych.

Niezbędne jest jednak współdziałanie modeli pożaru z modelami uwzględniającymi aspekty organizacji straży pożarnych. Bez dobrze zorganizowanej straży pożarnej, jak pokazuje to dotychczasowa praktyka, nie jest możliwa skuteczna ochrona przeciwpożarowa, także przy uwzględnieniu całego dotychczasowego postępu.

W tej sytuacji potrzebne są modele dla zobrazowania działalności straży pożarnej, aby udzielić odpowiedzi na następujące pytanie: W jaki racjonalny sposób (mając na uwadze między innymi koszty) należy zorganizować ochronę przeciwpożarową i zwalczanie pożarów w konkretnym mieście czy obszarze wiejskim? Koszty utrzymania straży pożarnych na całym świecie są znaczące i przy tym wykazują tendencję rosnącą. Dlatego wprowadzane rozwiązania organizacyjne i standardy udzielania pomocy ratowniczej są uzależnione od możliwości finansowych państw, poszczególnych miast, gmin. Skutkuje to tym, że ciągłe działania w tym zakresie mają na celu z jednej strony optymalizację stosowanych rozwiązań, a z drugiej – optymalizację kosztów.

Rodzi się zatem pytanie o niezbędne zasoby kadrowe i techniczne straży pożarnych. Pewne zabiegi, aby zbadać ten problem i wypracować odpowiednią koncepcję, były podejmowane już w XIX w., gdy w wielu dużych miastach na świecie powstawały zawodowe straże pożarne. Pierwsze próby rozwiązania tego problemu były podejmowane już w połowie XX w., przy zastosowaniu metod półempirycznych i analitycznych (mechaniki stosowanej, teorii funkcjonowania i obsługi kolejek, programowania liniowego i dynamicznego itd.). Prace takie były prowadzone w Polsce, Niemczech, Holandii, Wielkiej Brytanii, USA i ZSRR. Jednakże już w latach 70. stało się widoczne, że możliwości modeli analitycznych są ograniczone. Było to spowodowane w szczególności trudnością modelowania przy ich pomocy przebiegu procesu pożarów w zależności od czasu i, co jeszcze ważniejsze, procesów funkcjonowania straży pożarnych i służb ratowniczych w odniesieniu do drobno podzielonych obszarów przestrzennych.

Najważniejszymi parametrami opisującymi te procesy są: ogólna liczba zgłoszeń alarmowych, liczba zgłoszeń alarmowych, którą mogą jednocześnie obsłużyć jednostki w obszarach chronionych, liczba jednostek, jakie mogą być użyte do tego celu.

Te parametry zależą w dużym stopniu od częstotliwości zgłoszeń alarmowych i czasu trwania akcji dla rozpatrywanego obszaru.

■ ■

4/2018

Uwzględniając, że liczba zgłoszeń alarmowych lub liczba akcji podlega rozkładowi Poissona, a czasowe kryteria obsługiwania zgłoszeń alarmowych podlegają rozkładowi Erlanga, można przy pomocy metody prawdopodobieństwa opisać odpowiednie zmienne przypadkowe (np. jednoczesne akcje, jednocześnie zadysponowane jednostki itp.). Prace takie były realizowane również w ostatnich latach, 2012–2015, w ramach projektu badawczo rozwojowego: Zaawansowane technologie teleinformatyczne wspomagające projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, województwo (dalej PSR), który został zrealizowany przez konsorcjum: SGSP, CNBOP-PIB, UTH, ITI, Asseco. W ramach tych zrealizowanych prac opracowano m.in. projekty podstawowych definicji niezbędnych przy planowaniu potrzeb systemu ratowniczego w zakresie zasobów osobowych i technicznych, niezbędnych do skutecznego podejmowania udzielania pierwszej pomocy ratowniczej podczas pożarów, wypadków komunikacyjnych i innych miejscowych zagrożeń, oraz projekty standardów udzielania pierwszej pomocy ratowniczej. Tu niezbędne jest wyjaśnienie, że grupę zdarzeń „inne miejscowe zagrożenia”, wymienioną w ustawie o ochronie przeciwpożarowej, podzielono dla celów projektu na 2 grupy: wypadki komunikacyjne i inne miejscowe zagrożenia, niebędące wypadkami komunikacyjnymi. Wynikiem końcowym projektu PSR jest oprogramowanie wspomagające projektowanie systemu ratowniczego odpowiednio na poziomach gminy, powiatu, województwa.

Niestety oprogramowanie to „zalega na półce”.

W ramach prac projektowych PSR przeanalizowano także rozwiązania organizacyjne dotyczące systemów ratowniczych w wybranych państwach Europy Zachodniej. W niniejszym artykule na podstawie przeprowadzonych badań, analiz, doświadczeń i regulacji w innych państwach, w szczególności USA i Republice Federalnej Niemiec, przedstawiamy konkretne propozycje i wnioski dotyczące niesienia pierwszej pomocy ratowniczej w Polsce. Propozycje te i wnioski mogą pomóc w podjęciu konkretnych decyzji dotyczących standaryzacji pomocy ratowniczej, co może być podstawą do: optymalizacji rozmieszczenia sił i środków planowanych do udzielania pomocy ratowniczej, określenia niezbędnych zasobów kadrowych i technicznych do skutecznego i powtarzalnego prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych.

■ ■

CELE OCHRONY NA WYPADEK ZDARZEŃ KRYTYCZNYCH

Pierwsza pomoc ratownicza (PPR)2 to pojęcie, które nie funkcjonuje obecnie w polskich przepisach.

2 Pierwsza Pomoc Ratownicza (PPR) – pomoc udzielana przez zespół ratowniczy złożony z jednostek systemu ratowniczego, zgodnie z przyjętymi standardami, w przypadku wystąpienia zdarzenia krytycznego.

71

SEC & FIRE Pojęcie to sformułowano w wyniku badań prowadzonych w tym zakresie w ramach przywoływanego wyżej projektu.

Głównym celem systemu ratowniczo-gaśniczego jest ratowanie życia i zdrowia ludzi. By taka pomoc mogła być skuteczna dla osób, które znalazły się w sytuacji dla nich krytycznej w wyniku pożaru lub innego miejscowego zagrożenia, konieczne jest: odpowiednie przygotowanie ratowników – odpowiednie wyszkolenie, w tym sprawność fizyczna, pozwalające na skuteczne i bezpieczne udzielanie pomocy ratowniczej – zasoby osobowe o określonych kwalifikacjach, odpowiednie wyposażenie – sprzęt i urządzenia ratownicze będące w dyspozycji zespołu ratowniczego – zasoby materiałowe, optymalne rozlokowanie jednostek ratowniczych (zasobów kadrowych i materiałowe) i ich gotowość do podejmowania działań umożliwiających dotarcie zespołu ratowniczego do miejsca zdarzenia krytycznego, w czasie dającym możliwość skutecznego udzielenia pomocy3.

Bezpieczeństwo pożarowe to stan funkcjonowania społeczeństwa w otoczeniu mieszczącym się w granicach stabilizacji (dopuszczalnego, akceptowanego ryzyka). Ochrona przeciwpożarowa to zespół rozwiązań systemowych zapewniających utrzymanie bezpieczeństwa pożarowego w akceptowalnych granicach.

System ochrony przeciwpożarowej funkcjonuje na podstawie rozwiązań: prawnych, normalizacyjnych, organizacyjnych, technicznych, personalnych itd.4.

Szeroko rozumiana ochrona przeciwpożarowa, której cele są sprecyzowane przez ustawodawcę w przywołanym poniżej artykule, może i powinna być traktowana jako system, który ma pozwolić na skuteczną realizację jej celów. System OCHRONA PRZECIWPOŻAROWA jest podsystemem w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego kraju. System to byt5 (B) będący zorganizowanym zbiorem elementów z określonymi własnościami i relacjami, stanowiący 3 Wynika to z regulacji zawartych w Art. 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej, gdzie zapisano: Ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez: n apobieganie powstaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, n apewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia, n rowadzenie działań ratowniczych.

J. Zboina: Doskonalenie ochrony przeciwpożarowej jako warunek niezbędny zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polskiej (rozprawa doktorska). AMW, Gdynia 2014.

4

5 Byt to istniejąca całość, niekoniecznie czasoprzestrzenna, często w świecie idei, symboli. C. Cempel: Teoria i inżynieria systemów. Wyd. Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 2008, s. 25.

72

jedną celowościową całość6. Definicję tę można opisać matematycznie: System (S) jest to zbiór współdziałających (R) ze sobą elementów E, stanowiący celowo zorientowaną jedną całość: S = B (E, A, R), E = [E1,...,En], A = [A1,...,An], R = [R1,...,Rn], gdzie: E – zbiór elementów systemu; A – zbiór atrybutów (właściwości); R – zbiór relacji między elementami i atrybutami.

System może składać się z: n > 1 elementów E, które mogą mieć m ≥ n atrybutów A, uczestniczących w r ≥n-1 relacjach – R7.

Dla sprawnego funkcjonowania, zgodnie z zasadami teorii systemów, fundamentalne są takie dziedziny, jak: 1. własności funkcjonalne systemu, 2. ryzyko, bezpieczeństwo, 3. koszty zakładowe, społeczne, środowiskowe.

Dla zaprojektowania systemu, który mógłby skutecznie funkcjonować, niezbędne jest zdefiniowanie i opisanie wymogów, jakie powinien spełniać.

W rozważaniach dotyczących systemu ratowniczego najważniejsza jest perspektywa poszkodowanego, potrzebującego pomocy. Każdy z nas może być potencjalnym „klientem tego systemu”. Takie podejście do tego problemu nie jest, niestety, powszechne, gdyż decydenci zwykle kierują się innymi przesłankami, ważna jest zwykle liczba jednostek, liczba samochodów i sprzętu w skali województwa, kraju. Takie myślenie zostało przejęte ze strategii właściwych dla wojska, których zadaniem nie jest realizowanie jednostkowych interwencji, a zwalczanie wroga zewnętrznego, kiedy to niezbędne jest zaangażowanie znacznych sił i środków. W przypadku działań ratowniczych prowadzonych przez straże pożarne, a także ratownictwo medyczne sytuacja jest odwrotna. W ok. 90% akcji związanych z pożarami i wypadkami komunikacyjnymi wystarczające jest zaangażowanie zespołu ratowniczego w sile plutonu. Jest to podstawowy argument przemawiający za tym, że planowanie rozmieszczenia jednostek ratowniczych powinno być oparte na możliwości podejmowania działań ratowniczych przez wyszkolony zespół możliwie szybko.

Dokonując analizy z perspektywy poszkodowanego, najważniejsze są odpowiedzi na pytanie: Jakie charakterystyki efektywnościowe system ma posiadać?

W przypadku systemu ratowniczego, ze względu na jego ustawowe cele ogólne, system musi skutecznie podejmować zadania ratownicze wobec ludzi, którzy 6

Ibidem.

7

Ibidem, s. 52.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE znaleźli się w sytuacji dla nich krytycznej. Kluczowymi parametrami są wówczas: czas, po jakim jednostki ratownicze mogą podjąć udzielanie pomocy, by mogła ona być skuteczna, odpowiednie wyposażenie i wyszkolenie (kwalifikacje i kompetencje) ratowników, pozwalające na skuteczne udzielanie pomocy osobom zagrożonym.

Te parametry systemu ratowniczego są kluczowe z perspektywy poszkodowanego – potencjalnego „klienta” systemu. Z tego względu w wielu państwach (USA, Niemcy, Anglia, Holandia, Francja i inne) uznano za uzasadnione wprowadzenie tak zwanych standardów udzielania pierwszej pomocy ratowniczej. Standardy te są podstawą do planowania potrzeb ochrony przeciwpożarowej na obszarze chronionym (gmina, powiat, miasto).

100%

■

STANDARDY PPR W INNYCH PAŃSTWACH

Potrzeby ochrony przeciwpożarowej w każdym państwie są planowane w celu zapewnienia możliwie skutecznego udzielania pomocy osobom zagrożonym.

Istotnym elementem w procesie planowania jest ustalenie potencjału sił (zasoby osobowe) i środków (zasoby techniczne), koniecznych wobec przewidywanych zagrożeń dla ludności i szacowanego ryzyka ich występowania z uwzględnieniem możliwości ekonomicznych państwa. Im wyższy poziom bezpieczeństwa jest planowany do uzyskania, tym większe koszty muszą być ponoszone.

W poszczególnych państwach funkcjonują różne systemy ochrony przeciwpożarowej8. W zdecydowanej większości państw ochrona przeciwpożarowa jest zadaniem samorządów. Rozwiązanie funkcjonujące w Polsce jest rozwiązaniem unikatowym w Europie.

W państwach takich jak USA, Niemcy, Wielka Brytania czy Holandia rozmieszczenie podmiotów ratowniczych projektuje się na bazie przyjętych standardów udzielania pierwszej pomocy ratowniczej. Na poziom bezpieczeństwa w zakresie ochrony przed zagrożeniami, jakie powodowane są przez pożary i inne miejscowe zagrożenia, mają wpływ: działania prewencyjne – zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, katastrof i miejscowych zagrożeń, w tym przez zastosowane czynne i bierne techniczne zabezpieczenia; działania w zakresie profilaktyki i edukacji społecznej – mające na celu kształtowanie świadomości ludzi, dotyczącej zagrożeń i poprawnych zachowań wobec nich; działania ratownicze – gotowość zasobów osobowych i technicznych do zwalczania zagrożeń i udzielania skutecznej pomocy ratowniczej.

Dotyczy to wszystkich państw, bez względu na system polityczny, jaki w nich funkcjonuje. Różnice polegają

■ ■

■

System → ochrona przeciwpożarowa → (rezultat) bezpieczeństwo pożarowe.

8

4/2018

Bezpieczeństwo

■

Koszty ▌ Rys. 1. Zależność: koszty a poziom bezpieczeństwa

tylko na tym, jaki poziom bezpieczeństwa dane państwo chcę czy może zapewnić swoim obywatelom.

W ramach prowadzonych badań dokonano porównania stosowanych standardów w wybranych państwach9. W niniejszym artykule prezentujemy wybrane informacje dotyczące standardów, jakie stosowane są w Stanach Zjednoczonych Ameryki i w Niemczech.

STANDARDY RATOWNICZE W USA

Planowanie potrzeb ochrony przeciwpożarowej w Stanach Zjednoczonych oparte jest o regulacje zawarte w normach NFPA10 1710 i 1720. Norma NFPA 171011 zawiera minimalne wymagania w zakresie organizacji i działań zawodowych straży pożarnych, natomiast wymagania dotyczące ochotniczych J. Kielin, J. Zboina: Projektowanie systemu ratowniczego.

Wydawnictwo CNBOP-PIB, Warszawa 2015. Publikacja w dostępie otwartym do pobrania na stronie www.cnbop.pl. Publikacja wychodzi naprzeciw tym oczekiwaniom i dobrze wpisuje się w kierunek globalizacji bezpieczeństwa na szczeblu krajowym i regionalnym (Unii Europejskiej), wskazując na elementy zwiększające sprawność i efektywność systemu ratowniczego. Ważnym elementem systemu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa jest system ratowniczy, który pod względem organizacji działań ratowniczych w czasie sytuacji kryzysowych i stanów nadzwyczajnych będzie uwzględniał m.in. organizatorów, koordynatorów, wszystkich uczestników działań, a także zasady ich finansowania, zwłaszcza w zakresie usuwania skutków zdarzeń nadzwyczajnych. System taki winien integrować wszystkie siły i środki dostępne w państwie, mogące poradzić sobie w warunkach sytuacji kryzysowej przekraczającej możliwości służb profesjonalnych, a także poradzić sobie na każdym szczeblu państwa w stanie klęski żywiołowej i móc także sprawnie współdziałać z systemem militarnym, w stanie wyjątkowym i wojennym (z recenzji prof. dr. hab. Bogdana Kosowskiego, Wyższa Szkoła Zarządzania Ochroną Pracy w Katowicach).

9

10 NFPA – Krajowe Stowarzyszenie Ochrony Przeciwpożarowej w USA. 11 NFPA 1710 – Standard for the Organization and Deployment of Fire Suppresion Operations, Emergency Medical Operations, and Special Operations to the Public by Career Fire Departmens – 2010 Edition.

73

SEC & FIRE straży pożarnych określa norma NFPA 172012. Regulacje zawarte w tych normach określają wymagania dla pierwszej pomocy ratowniczej, zasobów osobowych ochrony przeciwpożarowej i poziomu osiągalności (realizacji). W Stanach Zjednoczonych jest aktywnych 1 140 750 strażaków13, którzy są zorganizowani w około 30 100 strażach pożarnych, z tego 2600 działa jako w pełni zawodowe jednostki, 7500 jako częściowo zawodowe, uzupełniane przez strażaków działających społecznie, oraz około 20 000 jednostek ochotniczych straży pożarnych14. Zasoby te mają sprostać zdarzeniom, które na przykładzie danych statystycznych z roku 2014 obrazuje tabela 1. ▌ Tabela 1. Działania straży pożarnych w USA w roku 2014

Działania straży pożarnych

Liczba

Akcje

31 644 500

Pożary

1 298 000

ofiary śmiertelne w pożarach

3275

ranni w pożarach

15 775

Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane zawarte w Raport nr 21 CTIF

mentu ochrony przeciwpożarowej, która określa zadania, strukturę organizacyjną i obsadę personalną straży pożarnej. W decyzji tej określane są obszary aktywności straży pożarnej, w szczególności zwalczanie pożarów, ratownictwo medyczne, specjalna pomoc techniczna. W zakresie specjalnej pomocy technicznej zawarte jest ratownictwo techniczne podczas wypadków komunikacyjnych, akcji z substancjami niebezpiecznymi, ratownictwo wodne, ratownictwo górnicze, ratownictwo wysokościowe, gaszenie pożarów samolotów i statków oraz inne specjalne działania wymagające odpowiedniego treningu i wyposażenia.

Przedmiotowa decyzja organizacyjna wynika z planu potrzeb ochrony przeciwpożarowej dla chronionego obszaru16. Jest ona corocznie ewaluowana w oparciu o analizę działań ratowniczych za miniony rok i przedkładana władzy nadzorującej. W rocznym sprawozdaniu zawarta jest także mapa obszarów chronionych, z uwypukleniem terenów, w których cele ochrony nie są osiągane. Na tej podstawie przedstawiane są propozycje i niezbędne środki pozwalające na osiąganie tych celów w przyszłości.

▌ Tabela 2. Ofiary śmiertelne i ranni w pożarach w USA (2014 r.)

Wskaźnik w: Kryterium

USA

Polsce

Liczba ofiar pożarów na:

100 000 mieszkańców

1,0

1,3

100 pożarów

0,3

0,8

Liczba rannych na:

100 000 mieszkańców

4,9

–

100 pożarów

1,2

–

Źródło: Opracowanie własne w oparciu o dane zawarte w Raporcie nr 21 CTIF

REGULACJE DOTYCZĄCE ZAWODOWYCH STRAŻY POŻARNYCH W USA

Zgodnie z normą NFPA 1710 do utworzenia zawodowej straży pożarnej jest niezbędna decyzja departa12 NFPA 1710 – Standard for the Organization and Deployment of Fire Suppresion Operations, Emergency Medical Operations, and Special Operations to the Public by Volunteer Fire Departmens – 2014 Edition.

13

Dane z raportu CTIF 21.

Na podstawie artykułu Thomasa Lindemanna: Die amerikanischen Bedarfsplan – Standards: NFPA 1710 und 1720. “Brandschutz”, Vol. 4/2015, S. 291.

14

15 Brak danych dotyczących rannych w pożarach w Polsce (nie zostały dostarczone do CTIF).

▌ Rys. 2. Maksymalny czas realizacji połączeń alarmowych w centrum sterowania (powiadamiania), zgodnie z NFPA 1221 Źródło: Thomas Lindemann: Die amerikanischen Bedarfsplan – Standards: NFPA 1710 und 1720. „Brandschutz“, Vol. 4/2015, S. 293.

74

PIERWSZA POMOC RATOWNICZA ZAWODOWYCH STRAŻY POŻARNYCH W USA

Zgodnie z cytowaną wyżej normą NFPA 1710 w USA czas wyjazdu do pożaru wynosi maksymalnie 80 s (dotyczy to 90% zdarzeń). Maksymalny czas dojazdu dla pierwszego zastępu wynosi 4 min i 8 min dla kolejnych 2 zastępów. Dla akcji pogotowia ratunkowego rozróżnia się 3 poziomy gotowości – pierwszy poziom to pierwsza karetka z AED (defibrylator) i obowiązuje dla niej czas wyjazdu maksymalnie do 60 s oraz maksymalny czas dojazdu 4 min, dla drugiego poziomu gotowości (ang. Basic Life Support – BLS) czas wyjazdu karetki wynosi 60 s, a czas dojazdu 4 min (czasy te liczone są od momentu przyjęcia dyspozycji do wyjazdu), dla trzeciej poziomu gotowości – karetka z możliwością udzielania pierwszej pomocy w rozszerzonym zakresie (ang.

Advanced Life Support – ALS) – czas wyjazdu wynosi 60 s, a dojazd na miejsce zdarzenia – 8 min. Czasy wyjazdu i dojazdu dla karetek wszystkich 3 poziomów powinny być osiągane w 90% przypadków. Czas wyjazdu do udzielania specjalnej pomocy ratunkowej wynosi 80 s, natomiast czas dojazdu jest określany w praktyce podobnie jak dla akcji pożarowych. Maksymalny czas dotarcia pierwszego rzutu do miejsca zdarzenia w Stanach Zjednoczonych wynosi 5 min 20 s, na co składa się: czas wyjazdu, kompletowania składu i wyjazd (80 s) oraz czas dojazdu (4 min). Czas dojazdu dla jednostek drugiego rzutu wynosi 9 minut 20 s (wyjazd 80 s i dojazd 8 min). Norma NFPA 1221 określa również przedziały czasowe dla poszczególnych etapów od momentu powstania zdarzenia do momentu ogłoszenia alarmu w jednostce, które przedstawiono na rys. 2.

Porównywalna z gminnymi planami potrzeb ochrony przeciwpożarowej wg standardów niemieckich.

16

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE Czasy te są bardzo krótkie i powinny być spełnione w min. 95% przypadków, a np. czas przyjmowania zgłoszenia liczony jest od wejścia sygnału alarmowego do jego podjęcia i rozpoczęcia przyjmowania danych o zdarzeniu. Czasy przyjmowania tych sygnałów zgłoszeniowych powinny być w 95% przypadków krótsze niż 15 s, a w 99% przypadków krótsze niż 40 s. Jeśli zgłoszenie wpłynie do niewłaściwego stanowiska kierowania, to czas na jego przekazanie do właściwego stanowiska kierowania wynosi 30 s dla co najmniej 95% przypadków. Wymagania te są bardzo rygorystyczne. Dowiodły tego badania przeprowadzone na próbie obejmującej 500 000 akcji w Stanach Zjednoczonych, realizowanych przez 14 zawodowych straży pożarnych. Wykazały one, iż warunki te nie były spełnione we wszystkich przypadkach – czas 80 s na wyjazd jednostki straży pożarnej zachowany był w 60% przypadków, a maksymalny czas wyjazdu pogotowia ratunkowego (60 s) spełniony był w 54% przypadków.

Jako „pożar krytyczny”, podobnie jak w Niemczech, uznaje się tu pożar dwukondygnacyjnego budynku mieszkalnego wolnostojącego dla 1 rodziny o powierzchni 186 m2. Jest to typowy w USA budynek mieszkalny o konstrukcji drewnianej, w obszarze podmiejskim (z siecią hydrantową). Do gaszenia pożaru takiego budynku wymagany jest zespół ratowniczy: 14–15 ratowników i 3 pojazdy ratowniczo-gaśnicze.

Pierwsza docierająca na miejsce zdarzenia jednostka, w ciągu maks. 4 min, powinna posiadać obsadę co najmniej 4 ratowników17, co odpowiada typowej 17 Taka obsada jest zgodna z wymaganiami Narodowego Urzędu Ochrony Pracy (OSHA) w USA.

obsadzie samochodów gaśniczych w USA. W ramach określanego w USA „początkowego pełnego alarmu” do pożaru krytycznego w ciągu 8 min od wyjazdu powinny dotrzeć zasoby w liczbie 14–15 ratowników.

Akcję ratowniczą podczas pożaru krytycznego mieszkania powinien prowadzić w USA zespół ratowniczy w składzie: kierownik działań ratowniczych, który koordynuje działania wszystkich ratowników, mechanik (kierowca), którego zadaniem jest zapewnienie nieprzerwanej dostawy wody na stanowiska gaśnicze o wydajności min. 1520 l/min przez 30 min, 2 roty nacierające (4 ratowników), każda rota ma przodownika odpowiadającego za działania prowadzone w natarciu i każda z tych rot dysponuje prądem wody o wydajności co najmniej 380 l/min; obie linie gaśnicze zapewniają wydajność co najmniej 1140 l/min, roty wsparcia – dla każdej roty w natarciu 1 ratownik (razem 2 ratowników) jako wsparcie dla rot prowadzących natarcie, a także zabezpieczenie zasilania wodnego autopompy z hydrantów, przemieszczania linii wężowej, pomocy w dostarczaniu potrzebnego wyposażenia, ewentualnie zapewnianie dostępu na stanowiska gaśnicze dla rot nacierających, rota poszukiwawczo-ratownicza – 2 ratowników z zadaniem poszukiwania i ratowania ludzi, rota wentylacyjna (2 ratowników) do zapewnienia otworów wentylacyjnych z wykorzystaniem drabiny (otwieranie lub wybijanie okien), rota bezpieczeństwa – 2 ratowników,

■

■ ■

■

■ ■ ■

▌ Tabela 3. Typowe składy zespołów ratowniczo-gaśniczych wg kategorii budynków na podstawie Podręcznika ochrony przeciwpożarowej NFPA

Kategoria budynku

Przykłady

Siły i środki (ratownicy i pojazdy)

Szkoły, szpitale, domy opieki, instalacje „Wysokie ryzyko” zagrożone wybuchem, rafinerie, budynki – budynki o wysokim wysokie i inne instalacje z wyższym potencjale zagrożenia zagrożeniem dla życia i zagrożeniem pożarem

Co najmniej 4 pojazdy gaśnicze (2 samochody z drabiną lub samochody wielofunkcyjne), 2 samochody dowodzenia, specjalne samochody wg potrzeb do specjalnego gaszenia pożaru; nie mniej niż 24 strażaków i 2 funkcyjnych dowódców, dodatkowo min. jeden oficer bezpieczeństwa i jedna rota bezpieczeństwa

Budynki apartamentowe, biurowe, handlowe, przemysłowe, dla których nie „Średnie ryzyko” – budynki o średnim są wymagane specjalne siły pogotowia potencjale zagrożenia ratunkowego oraz siły do gaszenia pożarów

Co najmniej trzy samochody gaśnicze, jeden samochód z drabiną (lub samochód wielozadaniowy), jeden samochód dowodzenia, specjalne samochody wg potrzeb i dostępności; nie mniej niż 16 strażaków i 1 funkcyjny dowódca, dodatkowo min. jeden oficer bezpieczeństwa i jedna rota bezpieczeństwa

Budynki jedno-, dwu- lub trzyrodzinne Co najmniej dwa samochody gaśnicze, jeden samochód z drabiną (lub samochód „Małe ryzyko” – budynki o niskim oraz pojedyncze budynki usługowe wielozadaniowy), jeden samochód dowodzenia, nie mniej niż 14 strażaków i 1 funkcyjny dowódca, dodatkowo min. jeden oficer bezpieczeństwa i jedna rota bezpieczeństwa. potencjale zagrożenia i przemysłowe Tereny wiejskie – akcje na terenach pozamiejskich

Co najmniej jeden samochód gaśniczy ze zbiornikiem wody min. 1900 l (500 gal), jedna Pojedyncze budynki mieszkalne, małe cysterna ze zbiornikiem min. 3780 l (1000 gal) wody gaśniczej, samochody specjalne sklepy i gospodarstwa rolnicze wg potrzeb do efektywnego pierwszego natarcia, min. 12 strażaków i jeden dowódca, dodatkowo min. jeden oficer bezpieczeństwa i jedna rota bezpieczeństwa

Dodatkowe siły

Personel i pojazdy co najmniej jak przy drugim poziomie alarmu na terenach pozamiejskich; pojazdy i wyposażenie techniczne w zależności od rodzaju akcji i możliwości straży pożarnej. W razie konieczności natychmiastowo alarmuje się jednostki sąsiednie już jako pierwszy alarm, które mogą zastąpić jednostki uczestniczące w akcji (podmiana). W niektórych obszarach straży pożarnych w razie potrzeby są powiadamiane jednostki specjalne lub rezerwowe i nie są wprowadzane w stan pełnego alarmu

Źródło: Thomas Lindemann: Die amerikanischen Bedarfsplan – Standards: NFPA 1710 und 1720. „Brandschutz“, Vol. 4/2015, S. 295.

4/2018

75

SEC & FIRE

■ opcjonalnie 1 kierowca mechanik przy zastoso-

waniu podczas akcji drabiny samochodowej lub podnośnika.

Te liczby są traktowane jako wymagania minimalne i w zależności od oceny sytuacji przez kierującego działaniem ratowniczym mogą być wzmocnione za pośrednictwem stanowiska kierowania, które wówczas alarmuje dodatkowe siły.

NFPA wprowadziła także Podręcznik ochrony przeciwpożarowej, który dla potrzeb alarmowania jednostek ratowniczych wprowadza 4 kategorie budynków na obszarze zurbanizowanym oraz na terenach pozamiejskich. Podział przedstawiono w tabeli 3. Nie wprowadza się tutaj zróżnicowania ryzyk pożarowych, jak to ma miejsce w propozycjach AGBF w Niemczech oraz landowych planach potrzeb ochrony przeciwpożarowej.

W Stanach Zjednoczonych, w odróżnieniu od zasad stosowanych np. w Niemczech, nie uzależnia się składu zespołu ratowniczo-gaśniczego do udzielania pierwszej pomocy ratowniczej od poziomu ryzyka ustalonego dla danego obiektu lub grupy obiektów.

Ustala się dla całego chronionego terenu jeden poziom bezpieczeństwa i jednostki ratownicze pierwszego oraz drugiego rzutu mają ustalony taki sam czas dotarcia do miejsca zdarzenia oraz podjęcia działań ratowniczo-gaśniczych.

W Stanach Zjednoczonych prowadzi się analizy i opracowania dotyczące niezbędnych zasobów osobowych i technicznych umożliwiających podejmowanie działań ratowniczych. Wynikiem tych prac jest wprowadzenie zasady, że minimalną obsadę pojazdu gaśniczego powinno stanowić 4 ratowników (wcześniej było to 2 lub 3 ratowników). Istnieją jednak różnice w poglądach specjalistów co do niezbędnych minimalnych obsad pojazdów pożarniczych. Wynika to także ze zróżnicowanej specyfiki poszczególnych stanów. W północnych stanach przeważa pogląd, że szybkie dotarcie jednostek do miejsca pożaru i szybkie podjęcie działań mają bardzo istotny wpływ na liczbę potencjalnych ofiar pożaru, jak również na wielkość

strat. Podjęcie działań ratowniczo-gaśniczych powinno nastąpić w możliwie najwcześniejszej fazie rozwoju pożaru. Rozgorzenie ma coraz częściej miejsce już pomiędzy 8. i 10. minutą od momentu powstania pożaru.

Wynika to z coraz bogatszego wyposażenia mieszkań w różnego rodzaju meble i sprzęt, które dają znaczne obciążenie ogniowe i są podatne na szybkie spalanie.

Z tego powodu rozwój pożarów wewnętrznych jest coraz gwałtowniejszy, co skutkuje znaczną liczbą ofiar śmiertelnych – ok. 80% ofiar śmiertelnych pożarów to ofiary pożarów mieszkań. Zależność strat pożarowych (w %) od czasu trwania pożaru przedstawiono na rys. 3.

▌ Rys. 3. Krzywa przebiegu pożaru Źródło: Opracowanie własne na podstawie NFPA 1710.

W tabeli 4 przedstawiono liczbę ofiar śmiertelnych i osób rannych podczas pożarów w USA, a także wysokość strat materialnych, w zależności od rozwoju pożaru, w latach 2002–2005.

REGULACJE DOTYCZĄCE OCHOTNICZYCH STRAŻY POŻARNYCH W USA

Rozmieszczenie ochotniczych straży pożarnych w USA planowane jest zgodnie z normą NFPA 1720.

Cele planowania potrzeb ochrony przeciwpożarowej, jakie uwzględnia się dla ochotniczych straży pożar-

▌ Tabela 4. Zależność pomiędzy rozwojem pożaru i wielkością strat w USA w latach 2002–2005 (dane zestawione przez NFPA)

Rozwój pożaru

Ofiary pożarów18 Ranni podczas pożarów [liczba na 1000 pożarów] [liczba na 1000 pożarów]

Średnie straty na 1 pożar [USD]

Ograniczony do obiektu objętego pożarem19

0,08

9,25

313

Ograniczony do pomieszczenia, w którym powstał

4,99

47,00

8948

Poza pomieszczeniem, w którym powstał, ale tylko na tej samej kondygnacji

17,62

80,45

34 011

Poza kondygnacją, na której powstał

27,48

59,38

58 820

Źródło: Thomas Lindemann: Die amerikanischen Bedarfsplan – Standards: NFPA 1710 und 1720. „Brandschutz“, Vol. 4/2015, S. 296.

Bez uwzględnienia liczby ofiar śmiertelnych i rannych wśród ratowników.

18

19

76

Np. kuchnia, kominek, spalona sofa, kosz na śmieci.

SEC&AS

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE ▌ Tabela 5. Planowanie potrzeb ochrony przeciwpożarowej dla ochotniczych straży pożarnych (zgodnie z NFPA 1720)

Struktura obszaru chronionego20

Gęstość zamieszkania [liczba mieszkańców na 1 km2]

Minimalna liczba ratowników21

Maksymalny czas dotarcia22 (wyjazd i dojazd) [min]

Poziom osiągalności [%]

Teren zurbanizowany

> 386

15

9

90

Teren średnio zurbanizowany

193÷386

10

10

80

Teren rolniczy

< 193

6

14

80

Tereny odległe

odległość > 12,9 km

4

zależnie od odległości

90

Szczególne ryzyka

ustalone przez władze

ustalona przez władze w oparciu o poziom ryzyka

ustalony przez władze

90

Źródło: Thomas Lindemann: Die amerikanischen Bedarfsplan – Standards: NFPA 1710 und 1720. „Brandschutz“, Vol. 4/2015, S. 295.

▌ Tabela 6. Podstawowe dane dotyczące ochrony przeciwpożarowej w Niemczech

Rodzaj straży pożarnej

Liczba członków

Liczba jednostek

Ogółem

Pełno zatrudnieni

Zawodowe straże pożarne

105

30 796

30 683

Ochotnicze straże pożarne

22 634

998 682

6170

Drużyny młodzieżowe

18 183

245 817

–

744

30 408

9277

Zakładowe straże pożarne Źródło: Feuerwehr-Jahrbuch 2016. Versandhaus DFV GmbH.

nych (także straży pożarnych „mieszanych”, czyli wzmacnianych ratownikami zatrudnionymi w tych jednostkach – model bardzo podobny do funkcjonującego w Niemczech), są zróżnicowane w zależności od gęstości zaludnienia lub odległości w 4 strukturach obszaru chronionego. Zostały one przedstawione w tabeli 5.

Liczba straży pożarnej wg ich rodzaju zawodowe miejskie 1%

zakładowe 3%

STANDARDY RATOWNICZE W NIEMCZECH

Zawodowe straże pożarne w Niemczech tworzone są praktycznie tylko w dużych miastach (jest ich obecnie 104). W innych miastach działalność interwencyjna realizowana jest przez działające tam ochotnicze straże pożarne. Są one jednak wzmacniane osobami zatrudnianymi przez miasto do tych jednostek.

Niezależnie od zawodowej straży pożarnej na terenie danego miasta działają także liczne ochotnicze straże pożarne (np. w mieście Hamburgu działa 64 OSP) – komendant zawodowej straży pożarnej w mieście jest jednocześnie przełożonym ochotniczych straży pożarnych działających na terenie tego miasta.

ochotnicze 96% ▌ Rys. 4. Struktura straży pożarnej w Niemczech wg ich rodzaju Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych zawartych w FeuerwehrJahrbuch 2016.

Administracja lokalna może mieć kilka różnie strukturyzowanych obszarów chronionych.

20

Minimalne siły ratowników można osiągnąć zarówno własnymi siłami, jak i sąsiadującymi ze sobą siłami (lokalna pomoc).

21

Czas przybycia rozpoczyna się na końcu alarmu i kończy się w odstępie czasu w tabeli.

22

4/2018

Rozmieszczenie jednostek operacyjnych (oddziałów) straży pożarnych wszystkich typów ustala się na podstawie wyników analizy możliwości udzielania pierwszej pomocy ratowniczej podczas zdarzeń 77

SEC & FIRE ▌ Tabela 7. Zestawienie porównawcze – personel i wyposażenie straży pożarnych w Polsce i Niemczech w latach 2010–2014

Mieszkańcy

Strażnice

w tys.

liczba

GM, GBA

SD, SH

zawodowy

OSPOSP

Razem

Niemcy

82 218

33 460

41 216

2414

44 574

1 023 345

1 067 919

Polska

38 492

16 907

19 447

717

30 154

262 512

292 666

Państwo

Liczba pojazdów

Personel straży pożarnych

Źródło: Raport CTIF nr 21.

krytycznych różnych typów przypisanych do obsługi strażom pożarnym. Nie we wszystkich landach ten zakres jest taki sam. W niektórych landach zadaniem straży pożarnej jest także pełnienie funkcji pogotowia ratunkowego. Do analizy rozmieszczenia podmiotów ratowniczych (także pomocowych, takich jak: pogotowie gazowe, wodne, elektryczne, dźwigowe) wykorzystywane jest dedykowane oprogramowanie wspomagające, o nazwie CIS KOSMAS. Na podstawie powyższych założeń przeprowadza się analizę możliwości dotarcia zespołu ratowniczego do potencjalnego miejsca zdarzenia (czyli miejsca, gdzie istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia pożaru krytycznego lub innego zdarzenia powodującego zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzi).

W trakcie badania ORBIT Studie, przeprowadzonego w Niemczech, ustalono, że człowiek przebywający w mieszkaniu, w którym ma miejsce pożar, by przeżyć, powinien je opuścić (ewakuować się sam lub zostać ewakuowany przy pomocy ratowników) do 13. min od momentu wybuchu pożaru. W przypadku, gdy przebywa tam dłużej, zwykle konieczna jest reanimacja, jeśli nie nastąpi rozgorzenie, które redukuje praktycznie do zera szanse na przeżycie. Obecnie prowadzone są w Niemczech nowe badania w tym zakresie, gdyż przy obecnym wyposażeniu mieszkań rozwój pożaru jest znacznie bardziej intensywny, co znajduje też odzwierciedlenie na krzywej NFPA (rys. 3).

W ramach przygotowania gmin do reagowania i likwidacji zagrożeń dokonuje się odpowiedniej analizy ryzyka występowania zdarzeń krytycznych na terenie objętym planem potrzeb ochrony przeciwpożarowej, w oparciu o infrastrukturę mieszkaniową i użyteczności publicznej, przemysłową, sieć komunikacyjną, z uwzględnieniem danych historycznych dotyczących pożarów i miejscowych zagrożeń. Na podstawie wyników takiej analizy opracowuje się plany potrzeb i rozwoju ochrony przeciwpożarowej na poszczególnych szczeblach administracji samorządowej, uwzględniając główne kategorie zagrożeń: zagrożenia pożarowe, zagrożenia techniczne, zagrożenia chemiczne, biologiczne i nuklearne, zagrożenia na wodach.

Plany te są zatwierdzane przez rady gmin.

■ ■ ■ ■

Na zakończenie warto dodać, że w innych państwach Europy obowiązują standardy podobne do tych stosowanych w USA i w Niemczech. Doświad78

czenia te i wdrożone rozwiązania (przykładowe metodyki do planowania zasobów systemu ratowniczego) mogą służyć jako model i inspiracja do wprowadzania zmian i poszukiwania nowych rozwiązań w zakresie rozmieszczenia jednostek, zasobów ludzkich i materialnych w Polsce.

st. bryg. w st. spocz. mgr inż. Jan Kielin Absolwent Szkoły Oficerów Pożarnictwa w Warszawie, Wyższej Oficerskiej Szkoły Pożarniczej w Warszawie oraz Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Od 1975 r. rzeczoznawca do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych. Autor wielu publikacji z zakresu pożarowego (m.in. Poradnik dla specjalisty ochrony przeciwpożarowej, Materiały szkoleniowe dla pracowników zakładów pracy) oraz tłumaczeń (z języka niemieckiego) z zakresu ochrony przeciwpożarowej.

bryg. dr inż. Jacek Zboina Zastępca Dyrektora ds. Certyfikacji i Dopuszczeń w Centrum Naukowo-Badawczym Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowy Instytut Badawczy. Obszar prowadzonych badań naukowych i pracy zawodowej to: bezpieczeństwo, ochrona przeciwpożarowa, techniczne systemy zabezpieczeń przeciwpożarowych oraz ocena zgodności. Absolwent studiów inżynierskich i magisterskich w Szkole Głównej Służby Pożarniczej oraz studiów podyplomowych (kierunek: menadżer innowacji) w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie. Stopień naukowy doktora nauk społecznych w zakresie nauk o bezpieczeństwie uzyskał w Akademii Marynarki Wojennej w Gdyni, na Wydziale Dowodzenia i Operacji Morskich. Oficer PSP. Rzeczoznawca Komendanta Głównego PSP ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych.

SEC&AS

STUDIUM PRZYPADKU BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE

PGE NARODOWY – NAJWIĘKSZY STADION W POLSCE OGROMNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ, ABY ZAPEWNIĆ BEZPIECZEŃSTWO

Obiekty sportowe stanowią duże wyzwanie w kontekście zapewnienia bezpieczeństwa ich użytkownikom.

Na szczególną uwagę zasługują stadiony, które odwiedzają dziesiątki tysięcy ludzi. Podczas imprez masowych, takich jak mecze czy koncerty, ich widzowie mogą być narażeni na 4/2018

akty agresji i wandalizmu, pożary czy zamieszki. W takich sytuacjach niezwykle istotne jest efektywne zarządzanie stadionem, wspomagane przez systemy zabezpieczeń. Przyjrzyjmy się tej tematyce na przykładzie PGE Narodowego w Warszawie, niewątpliwie największego tego typu obiektu w Polsce.

Ochronę PGE Narodowego w Warszawie i jego gości wspierają rozwiąza-

nia marki Bosch – system sygnalizacji pożarowej oraz dźwiękowy system ostrzegawczy. Dzięki nim zapewnione jest szybkie wykrywanie zagrożeń pożarowych oraz przeprowadzenie sprawnej i kontrolowanej ewakuacji obiektu.

PGE Narodowy został wybudowany w latach 2008–2012, w miejscu dawnego Stadionu Dziesięciolecia.

Pierwszym wielkim wydarzeniem, 79

SEC & FIRE STUDIUM PRZYPADKU które odbyło się na nim, były piłkarskie mistrzostwa Europy EURO 2012.

Ten wielofunkcyjny obiekt sportowy umożliwia organizację wydarzeń sportowych, koncertów, wydarzeń kulturalnych, pełni również funkcje biurowe, handlowe, gastronomiczne. W efekcie codziennie na jego terenie przebywa 2–3 tys. osób. Podczas imprez sportowych obiekt jest w stanie pomieścić na trybunach 58 500 kibiców, natomiast w czasie imprez muzycznych – do 72 900 osób.

Za całokształt zagadnień związanych z bezpieczeństwem technicznym odpowiada pan Paweł Okoń, Wicedyrektor ds. Inwestycji i Technicznego Utrzymania PGE Narodowego. Zapytaliśmy pana Pawła o jego doświadczenia z codziennego użytkowania systemów marki Bosch: PGE Narodowy to wyjątkowe miejsce, które jest użytkowane przez 24 h przez 7 dni w tygodniu przez 365 dni w roku. Rocznie przez stadion przewija się bardzo duża liczba uczestników imprez, zwiedzających, najemców i innych (w zeszłym roku ponad 2 mln osób), których bezpieczeństwo jest dla nas najważniejsze. Zainstalowane systemy bezpieczeństwa, w tym SAP i DSO marki Bosch, od początku pomagają nam w zapewnieniu ochrony pożarowej zarówno ludzi, jak i obiektu. Zainstalowane systemy z powodzeniem wykrywają zagrożenia pożarowe i umożliwiają szybką i sprawną ewakuację. Muszę przyznać, że po kilku latach użytkowania jesteśmy zadowoleni z systemów SAP opartych na centralach FPA-5000 oraz DSO Praesideo marki Bosch oraz z poziomu wparcia, jakiego udzielają nam pracownicy firmy Bosch Security & Safety Systems.

Szczególnymi cechami, za które cenię, jest obecna stabilność pracy systemu SAP oraz elastyczność i niezawodność, z jaką realizuje on skomplikowany scenariusz pożarowy. Dodatkowo modułowa budowa centrali SAP ułatwia zmiany systemu związane z przebudowami i nowymi aranżacjami wnętrz obiektu.

Dlatego jako użytkownik jesteśmy zadowoleni i możemy potwierdzić, że zainstalowane systemy Bosch na PGE Narodowym spełniają nasze oczekiwania i możemy je rekomendować do tego typu obiektów.

80

JAK SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ BOSCH WSPIERAJĄ BEZPIECZEŃSTWO UCZESTNIKÓW IMPREZ ORAZ SAMEGO OBIEKTU?

W trakcie prac nad tak dużym i złożonym obiektem wyzwania projektowe są nieuniknione. W tym przypadku był to bardzo skomplikowany scenariusz pożarowy, który miał uwzględnić: ogromną liczbę urządzeń wysterowywanych przez system SAP w przypadku pożaru, skomplikowane zależności logiczne pomiędzy stanami elementów detekcyjnych i wysterowywanymi wyjściami, zewnętrzne warunki pogodowe w przestrzeniach półotwartych i otwartych, dziesięciokondygnacyjną bryłę, której obwód wynosi blisko 1 km, wysokie ryzyko fałszywych alarmów związanych z charakterystyką i przeznaczeniem obiektu.

W przypadku pożaru na takim obiekcie musimy liczyć się z wystąpieniem ponad miliona zależności pomiędzy współdziałaniem systemów w scenariuszu pożarowym. Ciężar realizacji scenariusza spoczywa na dedykowanych centralach w sieciowanym systemie sygnalizacji pożaru.

Realizacja sterowań oraz monitorowań systemów biorących udział podczas ewakuacji, np. systemu kontroli dostępu, systemu oddymiania, wentylacji bytowej itp., przeprowadzana jest za pomocą modułów wejść/wyjść instalowanych na pętlach dozorowych

■

■

■ ■

■

LSN. System po wykryciu pożaru w jednej z 26 stref pożarowych natychmiast uruchamia około 2000 sterowań, a poprawność zadziałania uruchamianych systemów jest wizualizowana na monitorach w pomieszczeniu ochrony.

Dzięki temu ochrona obiektu ma precyzyjne informacje o tym, co się dzieje – przez 24 godziny, 7 dni w tygodniu.

Duży projekt wymaga od dostawcy urządzeń SAP i DSO możliwości rozproszenia systemów w obiekcie i możliwości pracy w sieci. Dzięki temu wiele central SAP, szaf DSO wraz ze wzmacniaczami pracuje jako jeden spójny system. Tylko takie podejście gwarantuje bezpieczne zarządzanie obiektem i możliwość prowadzenia bezpiecznej ewakuacji we wszystkich strefach obiektu równocześnie.

Przy tak dużych obiektach użyteczności publicznej często panują zmienne warunki otoczenia. Znajduje się tam wiele takich miejsc, jak: przeszklone antresole, windy, kuchnie, sale konferencyjne czy duże przestrzenie garaży podziemnych, a to dla systemu detekcji pożaru ogromne wyzwanie.

Fałszywe alarmy podczas imprez są wręcz niedopuszczalne, a na pewno bardzo kosztowne dla organizatora.

W ramach systemu sygnalizacji pożaru firma Bosch dostarczyła elementy detekcyjne dostosowane do panujących warunków: czujki optyczne z inteligentną analizą sygnałów ISP, które umożliwiają niezawodne wykrycie pożarów i odporność na fałszywe zdarzenia.

■

SEC&AS

STUDIUM PRZYPADKU BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE

Dodatkowo każda czujka ma możliwość indywidulanego zaprogramowania czułości; czujki punktowe z sensorem termicznym zastosowano w pomieszczeniach kuchni, gdzie para wodna i proces podgrzewania potrawy mogłyby zakłócić pracę czujki wyposażonej wyłącznie w sensor optyczny; czujki liniowe optyczne zastosowano w przeszklonym atrium o wysokości powyżej 10 m. Dzięki nadajnikowi, który wysyła niewidoczną wiązkę podczerwieni ogniskowaną w obiektywie, wiązka jest odbijana przez zwierciadło pryzmatyczne, zamontowane po przeciwnej stronie, i powraca do urządzenia. Jeżeli wiązka podczerwieni zostanie przesłonięta przez dym, a sygnał w odbiorniku spadnie poniżej określonej wartości progowej, czujka wyzwala alarm i zwiera styki przekaźnika alarmowego; centrala FPA-5000 zapewnia detekcję w konkretnej części garażu oraz drogi pożarowej i uruchomienie wentylacji strumieniowej dla konkretnej strefy dymowej, umożliwia-

■

■

■

4/2018

jąc szybkie oddymienie całości garażu, sterowanie bramami, wentylacją strumieniową, napowietrzaniem.

NAJWIĘKSZY SYSTEM DSO W POLSCE

Wraz z systemem sygnalizacji pożaru został zainstalowany w pełni cyfrowy dźwiękowy system ostrzegawczy (DSO), na który składają się 2 kontrolery Praesideo. Funkcje nagłośnieniowe, jakie były wymagane na obiekcie, a które zostały spełnione przez zastosowanie rozwiązania firmy Bosch, to: nagłośnienie informacyjne obiektu podczas codziennej eksploatacji oraz ewakuacyjne w przypadku pojawienia się zagrożenia, instalacja głośników we wszystkich wymaganych pomieszczeniach wraz z dopasowaniem do panujących warunków akustycznych, podział obiektu na wiele stref nagłośnieniowych (garaże, restauracje, ciągi komunikacyjne, sale konferencyjne itp.), alarmowanie ludzi o niebezpieczeństwie.

Rozgłaszanie komunikatów ewakuacyjnych na trybunach stadionu jest możliwe indywidualnie przez mikrofon

■ ■

■

znajdujący się w reżyserce (centrum zarządzania kryzysowego).

SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ BOSCH NA PGE NARODOWYM W LICZBACH

Systemy sygnalizacji pożaru zainstalowane na obiekcie to: 14 węzłów w sieci w 6 lokalizacjach, co stanowi 138 pętli dozorowych, 12 central pracujących w sieci, centrala w centrum ochrony oraz wyniesione pole obsługi w centrum zarządzania kryzysowego. Ponadto zainstalowano: ok. 7500 elementów detekcyjnych, blisko 4000 sterowań, 5000 monitorowań, 1500 modułów sterujących i monitorujących. Dźwiękowy system ostrzegawczy Praesideo to: 180 wzmacniaczy mocy, 2 kontrolery sieciowe, 150 sztuk kabli światłowodowych systemowych, 10 stacji mikrofonowych i 44 klawiatury rozszerzeń, 7000 głośników DSO, 400 linii głośnikowych.

Artykuł firmy Bosch

81

SEC & POWER

ZASILACZE ZUP-230V W INSTALACJACH BEZPIECZEŃSTWA OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ

Wystawia je CNBOP-PIB, na podstawie wymagań techniczno-użytkowych, sprecyzowanych w pkt 12.2 Załącznika 2 do rozporządzenia MSWiA z dn.

20 czerwca 2007 r., zmienionego w dn.

27 kwietnia 2010 r.

U

rządzenia ochrony przeciwpożarowej zaliczane do instalacji bezpieczeństwa zgodnie z normą PN-HD 60364-56-2013 muszą dysponować gwarantowanymi napięciami prądu przemiennego 230 VAC i stałego 24 VDC. Zasilacz ZUP-230V jest źródłem takich napięć, przeznaczonym do udostępnienia ich różnym rodzajom urządzeń w sposób przewidziany w scenariuszach pożarowych. Dzięki odpowiedniej strukturze zasilacza i algorytmowi sterowania umożliwia wydłużenie do 72 h czasu dozoru po zaniku sieci podstawowej, przy jednoczesnym utrzymaniu gotowości do obsługi zasilanych urządzeń z pełną mocą.

Po zakończeniu działania odbiorów, uruchamianych sygnałem alarmu pożarowego, które następują w trakcie zaniku sieci podstawowej, zasilacz automatycznie wyłącza na wyjściach napięcie 230 VAC, w celu zapewnienia 82

bezpieczeństwa ekipom ratowniczym straży pożarnej.

Na podstawie tych rozporządzeń zasilacze urządzeń przeciwpożarowych stosowane w systemach sygnalizacji alarmu pożarowego powinny spełniać wymagania normy PN‑EN 54-4. Natomiast zasilacze urządzeń przeciwpożarowych stosowane w systemach wentylacji pożarowej powinny spełniać wymagania funkcjonalne normy PN-EN 12101-10 dla dolnej tolerancji napięcia sieci zasilającej 15% oraz normy PN‑EN 54-4 w zakresie rozpoznawania i sygnalizacji wysokiej rezystancji obwodu baterii akumulatorów.

PODSTAWA PRAWNA

Zasilacze stosowane w instalacjach ochrony przeciwpożarowej są wyrobami budowlanymi, wobec których stosuje się Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/305/EU (CPR) z dn. 9 marca 2011 r. ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych.

W myśl rozporządzenia CPR, w oparciu o zgodność z normami zharmonizowanymi, zasilacze muszą uzyskać w systemie 1, opisanym w załączniku V do CPR, Certyfikat Stałości Właściwości Użytkowych. Na jego podstawie producent sporządza dodatkowo Deklarację Właściwości Użytkowych. Stosowanie zasilacza do celów ochrony przeciwpożarowej wymaga ponadto w Polsce uzyskania obowiązkowego Świadectwa Dopuszczenia do Użytkowania.

SCHEMAT BLOKOWY I STRUKTURALNY

Na rys. 1 przedstawiono uproszczony schemat blokowy zasilacza ZUP-230V. Na rys. 2 pokazano strukturę zasilacza i przebiegi czasowe na poszczególnych wyjściach.

CHARAKTERYSTYKA I PRZEZNACZENIE WYJŚĆ

Wyjście AC-1 przeznaczone jest dla urządzeń, które po zaniku zasilania sieciowego oraz podczas alarmu pożarowego wymagają utrzymania przez pewien czas napięcia 230 VAC, np.: napędu bramy napowietrzającej (uruchamiany jest odrębnym sygnałem alarmu pożarowego, lecz do działania wymaga obecnego zasilania 230 VAC); SEC&AS

SYSTEMY BEZPIECZEŃSTWA POŻAROWEGO wyzwalacza wzrostowego przeciwpożarowego wyłącznika prądu (uruchamiany jest ręcznym przyciskiem, lecz do zadziałania wymaga obecnego zasilania 230 VAC).

Wyjście AC-2 przeznaczone jest dla urządzeń, których stan przełączany jest przez sygnał alarmu pożarowego, np.: samohamownego dwukierunkowego siłownika klapy odcinającej wentylacji pożarowej; napędu bramy oddzielającej strefy pożarowe; lub które mogą być uruchomione w trakcie trwania alarmu pożarowego, np.: wentylatora napowietrzającego lub oddymiającego, załączanego w trakcie pożaru.

Wyjście AC-3 przeznaczone jest dla urządzeń, których stan jest podtrzymywany za pomocą zewnętrznego zasilania i które po pojawieniu się alarmu pożarowego samodzielnie przechodzą w bezpieczne położenie przez jego wyłączenie, np.: siłownika sprężynowego przeciwpożarowej klapy odcinającej; rolety podsufitowego zbiornika dymu.

Wyjście AC-4 przeznaczone jest dla urządzeń, które powinny rozpocząć działanie z pewnym opóźnieniem po pojawieniu się alarmu pożarowego, np.: wentylatora kanału oddymiania, który może być uruchomiony do-

Objaśnienia do rys. 1: 1. główny blok rozdziału zasilania (ZUP) na cztery wyjścia 230 VAC; 2. inwerter 24 VDC/230 VAC, uruchamiany na określony czas po zaniku napięcia w sieci elektroenergetycznej; 3. bateria akumulatorów 24 V – rezerwowe źródło zasilania dla wyjścia 24 VDC i inwertera; 4. zasilacz ZSP121N-DR, którego podstawową funkcją jest ładowanie, nadzór nad baterią akumulatorów, dostarczanie prądu do wyjścia 24 VDC oraz zasilanie układów elektronicznych bloku rozdziału zasilania 230 VAC. ▌ Rys. 1. Schemat blokowy zasilacza gwarantowanych napięć prądu przemiennego 230 V i stałego 24 V

piero po przejściu klapy odcinającej do pozycji pełnego otwarcia; samohamownego, dwukierunkowego siłownika klapy odcinającej wentylacji pożarowej, który powinien zamknąć klapę dopiero po zatrzymaniu wentylatora; kaskadowo uruchamianych urządzeń w celu zmniejszenia prądu rozruchowego.

Pokazane na rys. 2 czasy T1, T2, T3 określają czasy realizacji poszczególnych funkcji. Mogą one być ustawiane przez użytkownika:

Czas T1 może być ustawiany w granicach od 1 min do 8 h, co określa jednocześnie maksymalny czas pracy z baterii po zaniku zasilania sieciowego.

Czas T2 może być ustawiany w granicach od 1 do 6 min oraz od 1 do 6 h, co określa jednocześnie maksymalny czas aktywności zasilacza po wystąpieniu alarmu pożarowego. Jeśli alarm pożarowy wystąpił w trakcie odliczania czasu T1, czyli już po zaniku zasilania sieciowego, przerywane jest odliczanie czasu T1 i rozpoczyna się odliczanie czasu T2.

Czas T3 wynika z przyjętej obsługi wyjścia AC-4 i może być ustawiany w granicach od 5 do 65 s.

FUNKCJE DODATKOWE ZASILACZA

▌Rys. 2. Struktura zasilacza ZUP-230V

4/2018

świetlna sygnalizacja stanu pracy na drzwiach szafki, sygnalizacja diagnostyczna wewnątrz obudowy, możliwość przyjęcia alarmu pożarowego z CSP, układu oddymiania lub możliwość ręcznego wysterowania z wielu lokalizacji, układ kontroli linii sterującej (z możliwością jego wyłączenia), wewnętrzny, ręczny przycisk testu, wewnętrzny przycisk zimnego startu – uruchomienie zasilacza z samych baterii, bez zasilania sieciowego, 83

SEC & POWER PODSTAWOWE PARAMETRY EKSPLOATACYJNE ZASILACZY

wyjście zewnętrznej sygnalizacji przekaźnikowej zbiorczego uszkodzenia zasilacza, ochrona przed głębokim rozładowaniem akumulatorów, kontrola rezystancji obwodu bateryjnego.

WSPÓŁPRACA FUNKCJONALNA ZASILACZA ZUP-230V Z CENTRALĄ SYGNALIZACJI POŻAROWEJ (CSP) I Z SYSTEMAMI KONTROLI ROZPRZESTRZENIANIA DYMU I CIEPŁA (SKRDIC)

Centralnym urządzeniem połączonych systemów jest centrala sygnalizacji pożarowej CSP, realizująca funkcje sterujące i monitorujące względem systemu wentylacji pożarowej za pośrednictwem liniowych modułów wejścia/wyjścia.

Zasilacze ZUP-230V, zapewniając gwarantowane napięcie przemienne 230 V i stałe 24 V, znacznie podnoszą niezawodność zasilania, a ich stosowanie umożliwia istotną optymalizację i uproszczenia struktury instalacji.

84

Stosowanie zasilaczy ZUP-230V współpracujących z centralą CSP umożliwia w instalacjach łączących funkcje sygnalizacji pożarowej, wentylacji bytowej i oddymiania realizację przez CSP następujących funkcji: detekcyjnych – przez czujki i ręczne ostrzegacze pożarowe (pętla detekcyjna), alarmowych – przez sygnalizatory akustyczne i optyczne, sterujących pracą urządzeń w systemach wentylacji pożarowej (pętla monitorująco-sterująca) – CSP po detekcji pożaru inicjuje sterowanie, a ZUP-230V dostarcza zasilanie, monitorujących pracę i uszkodzenia w odniesieniu do wszystkich elementów systemu przeciwpożarowego, w tym wentylacji pożarowej.

System o takiej strukturze idealnie nadaje się do pracy w konfiguracji rozproszonej, a zawierająca go „kompletna” instalacja sygnalizacji pożarowej łączy funkcje detekcji, alarmowania i oddymiania.

PODSUMOWANIE

Zasilacz ZUP-230V jest na rynku zasilania urządzeń przeciwpożarowych urządzeniem oferowanym wraz z kompletem dokumentów (certyfikat, świadectwo dopuszczenia, deklaracja właściwości użytkowych, deklaracja zgodności) od kwietnia 2018 r. Jest przy tym jedynym dostępnym zasilaczem napięcia gwarantowanego 230 VAC, a ze względu na swoje cechy także bardzo innowacyjnym w porównaniu ze stosowanymi do tej pory rozwiązaniami zastępczymi.

Więcej informacji: www.merawex.com.pl

Autorzy: mgr inż. Dariusz CYGANKIEWICZ mgr inż. Adam KRETEK Artykuł firmy MERAWEX Sp. z o.o.

SEC&AS

www.atline.pl

KOMPLEKSOWE ZABEZPIECZANIE OBIEKTÓW

OFERUJEMY: Doradztwo Przygotowanie projektu Wykonawstwo Sprzedaż Obsługę posprzedażną

SEC & TECH

PRZEWIDZIEĆ POŻAR Część 1 Jakub SOBEK

Fot. Joakim Fjeldli/Flickr

K

rotoszyn, Warszawa, Bytom, Zabrze, Gdańsk, Trzebinia, Zgierz, Olsztyn… i można by tak dalej wymieniać kolejne miasta, w których w tym roku doszło do pożarów odpadów na składowiskach śmieci. Oczywiście podejrzewa się, że część z nich nie powstała przypadkowo, a były to umyślne podpalenia.

Jak duża jest skala takich podpaleń, a ile z nich powstaje na skutek samozapłonu, dowiemy się może za jakiś czas, po kontroli, która jest w tej sprawie obecnie prowadzona przez ABW. Nie ulega jednak wątpliwości, że składowiska śmieci mogą stanowić potencjalne zagrożenia dla bezpieczeństwa środowiska i ludzi. Wewnątrz hałd odpadów zachodzą procesy fermentacji śmieci ulegających biodegradacji, w wyniku czego dochodzi do nagromadzenia się gazów, takich jak: metan, dwutlenek węgla, azot czy tlen. Gazy te mogą zostać wykorzystane jako biogaz. Jeśli jednak nie są odprowadzane, może dojść do ich wybuchu i zapłonu.

No i oczywiście czasem do takich sytuacji dochodzi.

86

Osoby, które nieuczciwie zajmują się zagospodarowaniem odpadów, raczej nie są zainteresowane wykrywaniem takich sytuacji. Rzetelni przedsiębiorcy wiedzą natomiast, jak istotne jest zapobieganie takim wybuchom lub zapłonom. Zdają sobie sprawę z tego, że w wyniku takich zdarzeń ktoś może stracić życie oraz jak bardzo sytuacje te szkodzą naszemu środowisku naturalnemu.

Jednym z rozwiązań technicznych, które pozwalają na monitorowanie wysypisk śmieci, są kamery termowizyjne, które coraz częściej w takich miejscach znajdują swoje zastosowanie. Jest to metoda bezkontaktowego pomiaru temperatury, którą można jednocześnie realizować na dużych powierzchniach. Zdaje się zatem, że jest to rozwiązanie wręcz dedykowane do takich zastosowań. Jednak składowiska śmieci to nie jedyne miejsce, gdzie niebezpieczeństwo może zostać zauważone, zanim jeszcze tak naprawdę do niego dojdzie.

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

KAMERA DO MIERZENIA…

Wszystkim wydaje się, że kamera termowizyjna to taka, która potrafić zmierzyć temperaturę. Jak wielkie jest ich zdziwienie, kiedy dowiadują się, że nie zawsze tak być musi. W przypadku kamer, które wykorzystywane są w elektronicznych systemach zabezpieczenia technicznego, mało która z kamer potrafi temperaturę zmierzyć. Choć prawdą jest, że – mówiąc potocznie – kamery termowizyjne „widzą ciepło”, to tak naprawdę najczęściej nie potrafią zmierzyć, jak wysoka jest temperatura w danym punkcie.

Choć samo używanie kamer termowizyjnych nie jest niczym skomplikowanym, to już właściwy pomiar temperatury jest zagadnieniem bardziej złożonym.

Patrząc na różne przyrządy do mierzenia temperatury, musimy sobie uświadomić, że nie mierzą one temperatury wprost. Jeśli weźmiemy na początek zwykły szklany termometr, służący do pomiaru temperatury u osoby chorej albo taki, który możemy powiesić za 4/2018

oknem, to mierzona jest w nim rozszerzalność temperaturowa rtęci lub alkoholu. W zależności od objętości możemy odczytać korespondującą dla niej wartość temperaturową. W termometrach cyfrowych, które od jakiegoś czasu wypierają termometry np. rtęciowe, jako element pomiarowy umieszczony jest termistor.

Jest to rodzaj opornika, którego rezystancja zmienia się pod wpływem temperatury. Zatem ponownie nie badamy wprost temperatury, tylko odczytujemy wartość rezystancji i przeliczamy to na odpowiadającą wartość temperaturową. Są oczywiście jeszcze inne typy termometrów, np. gazowe, parowe czy magnetyczne. W przypadku kamer termowizyjnych z funkcją pomiaru temperatury także nie jest ona mierzona wprost. Kamera mierzy promieniowanie podczerwone emitowane i odbijane przez obiekt i przelicza na odpowiednią wartość temperaturową. Często kamery termowizyjne lub pirometry, które tak naprawdę są kamerami termowizyjnymi o bardzo niskiej rozdzielczości, błędnie nazywane są termometrami laserowymi. W takich urządzeniach laser nie pełni funkcji pomiaru temperatury. Wiązka światła wykorzystywana jest tylko w celu precyzyjnego ustawienia pirometru i widocznego oznaczenia punktu, gdzie mierzona jest temperatura, jednak sam laser nie bierze udziału w jakimkolwiek pomiarze temperatury. W pirometrach, wykorzystywanych np. do pomiaru temperatury u dzieci, światło laserowe zastępowane jest często np. niebieską diodą LED. Jest to dużo bezpieczniejsze na wypadek przypadkowego oświetlenia oka dziecka.

Tutaj ponownie światło nie ma jakiegokolwiek wpływu na pomiar temperatury.

To, co znacząco odróżnia pomiar temperatury za pomocą zwykłego termometru od pomiaru kamerą termowizyjną, to fakt, że w przypadku drugiej z metod pomiar wykonywany jest w sposób bezkontaktowy.

W wielu przypadkach jest to olbrzymia zaleta, ponieważ cały proces jest bezinwazyjny i często znacząco ułatwia pomiar, np. żeby zmierzyć temperaturę komina, nie trzeba wchodzić na samą górę, wystarczy, że z poziomu ziemi spojrzymy na niego kamerą termowizyjną. W przypadku pomiaru bezkontaktowego wpływ na jego dokładność ma jednak znacznie więcej czynników niż przy metodach tradycyjnych.

FIZYKA POMIARÓW

Dlaczego jednak nie każda kamera termowizyjna potrafi zmierzyć temperaturę, skoro potrafi pokazać obraz termowizyjny? Podstawowym elementem takiej kamery jest mikrobolometr, który jest swoistym przetwornikiem obrazu. Przetwornik tego typu to matryca bolometrów, które zmieniają swój opór elektryczny pod wpływem promieniowania podczerwonego.

Odczytane wartości zmieniane są na poszczególne piksele obrazu, gdzie każdy zakres oporu odpowiada wybranym wartościom w skali szarości. Jak te zakresy są podzielone względem siebie, zależy od rozpiętości tonalnej tworzonego obrazu oraz od czułości samego 87

SEC & TECH

▌ Rys. 1. Przykładowa kalibracja kamery termowizyjnej z wykorzystaniem ciał doskonale czarnych

przetwornika mikrobolometrycznego. W wielu kamerach, szczególnie tych pomiarowych, otrzymywany obraz jest obrazem kolorowym. Jest to jednak efekt procesu koloryzacji, który jest już przetworzeniem oryginalnego obrazu. To, jaka paleta kolorystyczna może zostać zastosowana, zależy od producenta wybranej kamery. Taki proces może być także wykonany na zapisanym obrazie w odpowiednim oprogramowaniu na komputerze. Obraz z takich kamer zapisywany jest zazwyczaj w standardowych formatach plików multimedialnych, jak np. *.bmp, *.jpg *.mp4 czy *.avi.

Kamery radiometryczne, poza obrazem termowizyjnym, pozwalają na pomiar temperatury w każdym wybranym obszarze obrazu. To, co szczególnie je wyróżnia, to fakt, że każda taka kamera musi przejść proces kalibracji, który w zależności od modelu musi być okresowo powtarzany, np. po roku użytkowania.

Dzięki temu można zachować wysoką dokładność pomiaru. Kalibracja wykonywana jest za pomocą specjalnych urządzeń, m.in. tak zwanych ciał doskonale czarnych. Są to powierzchnie o praktycznie pomijalnej refleksyjności temperaturowej, które potrafią utrzymywać zadaną im temperaturę na bardzo stabilnym poziomie. W trakcie kalibracji wiadomo wówczas, że obserwowany jest przedmiot o danej temperaturze i dla niej zadawane są odpowiednie parametry w ka-

merze. Cały proces powtarzany jest kilkukrotnie, dla różnych temperatur ciała doskonale czarnego.

Oprócz tego, że kamera radiometryczna musi zostać poprawnie skalibrowana, potrafi także wyliczyć wartość temperatury, przeliczając wartość zmierzonego promieniowania elektromagnetycznego i kompensując ją w zależności od wprowadzonych do kamery parametrów mierzonego materiału oraz warunków środowiskowych. Dzięki modułowi radiometrycznemu w takiej kamerze dla każdego piksela obrazu zapisywane są także zmierzone wartości radiometryczne.

Kamery te dzięki temu mogą nie tylko zapisywać obraz w postaci standardowych plików multimedialnych, lecz plikiem wyjściowym jest plik radiometryczny, który jest odpowiednikiem plików RAW w fotografii cyfrowej. Taki plik jest plikiem nieskompresowanym i zawiera, poza obrazem w skali szarości, macierz wszystkich zmierzonych wartości podczerwieni. Dzięki temu nie trzeba pamiętać o wykonaniu wszystkich niezbędnych pomiarów w momencie rejestracji obrazu. Zawsze można do tego powrócić, przeglądając obrazy na oprogramowaniu w komputerze. Jest to znacznie wygodniejsze niż odczyt temperatur na żywo, szczególnie kiedy pomiar jest robiony np. w trudnych warunkach pogodowych. Oprogramowanie do obróbki zdjęć radiometrycznych pozwala zazwyczaj nie tylko na odczytywanie temperatur, lecz także na tworzenie szczegółowych raportów, które w czytelny sposób przedstawiają otrzymane rezultaty. Dzięki takim raportom nawet osoba, która nie zna się na termografii, może zrozumieć, co zostało zmierzone i zaobserwowane.

W przypadku, kiedy pomiary temperatury za pomocą kamery radiometrycznej mają być obarczone jak najmniejszym błędem, trzeba wziąć pod uwagę jeszcze kilka bardzo istotnych parametrów fizycznych.

Najważniejsze z nich to: charakterystyka mierzonej powierzchni, refleksyjność badanej powierzchni oraz jej emisyjność i warunki atmosferyczne panujące w momencie wykonywania pomiarów. Wszystkie te parametry można wprowadzić do profesjonalnej kamery termowizyjnej i są one używane do wyliczania

▌ Rys. 2. Po lewej stronie obraz z kamery termowizyjnej, z odbiciem w szybkie sylwetki osoby, i po stronie prawej ten sam obraz widziany za pomocą kamery światła widzialnego

88

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO właściwych wartości temperaturowych w celu kompensacji błędu. W przypadku prób detekcji pożaru aż tak precyzyjny pomiar temperatur nie jest konieczny, zatem najczęściej przyjmuje się średnie wartości parametrów.

W sytuacji, gdy kamera termowizyjna ma obserwować wysypisko śmieci lub hałdę biomasy, błąd pomiarowy rzędu 3–4°C jest błędem jak najbardziej dopuszczalnym. Trzeba jednak pamiętać, że zjawisko refleksyjności obserwowanych powierzchni często może prowadzić do błędnej oceny obserwowanych scen. Na powierzchniach o dużej refleksyjności można zauważyć odbicia cieplejszych obiektów. Nie oznacza to, że temperatura tych powierzchni podniosła się.

Taki przykład został przedstawiony na rys. 2.

Istotnym aspektem przy kamerach pomiarowych jest rozdzielczość ich przetwornika. Tym, co jest olbrzymią przewagą takiego rozwiązania nad zwykłym termometrem, jest obszar pomiarowy. Tradycyjny termometr kontaktowy może mierzyć temperaturę jednocześnie tylko w jednym punkcie. Kiedy zdecydujemy się na kamerę, nawet o bardzo małej rozdzielczości, czyli np. 80x60 pikseli, to otrzymujemy w efekcie 4800 punktów pomiarowych. W przypadku kamer o wysokiej rozdzielczości, czyli np. 640x512 pikseli, do dyspozycji jest teoretycznie 327 680 punktów pomiarowych. Jaką rozdzielczość należy zatem wybrać, aby skuteczność przy detekcji pożarów była odpowiednia? Tutaj wbrew pozorom odpowiedź jest dość prosta – wystarczającą, ponieważ wraz z rozdzielczością rośnie cena samej kamery.

Aby zatem dobrać kamerę prawidłową do swojego zastosowania, trzeba zastanowić się nad tym, jaki obszar lub obiekt będziemy obserwować i z jakiej odległości. Następnie należy wykonać przeliczenie, ile pikseli na obrazie będzie zajmować obiekt lub punkt, którego temperaturę chcemy monitorować.

W praktyce nie powinno to być mniej niż 9 pikseli obrazu. Pomiar temperatury na bardzo małym obszarze może być błędny. Dodatkowo nie można zapominać o dystorsji optycznej, dyfrakcji czy o cyfrowym przetwarzaniu sygnału. Wszystkie te czynniki powodują pewne rozmycie obrazu. W przypadku pomiaru bardzo małych punktów na wynik wpływ będą miały także te położone zaraz obok niego. Trzeba pamiętać, że poza istotnymi przesłankami pomiarowymi przy wyborze rozdzielczości szczegółowość obrazu dla obserwatora powinna także być wystarczająca. W przypadku detekcji pożaru na dużych obszarach nie tylko istotne jest, aby zauważyć gorący obiekt, ale także aby możliwa była właściwa ocena tego zagrożenia.

Choć może się zdawać, że kamery termowizyjne są wręcz stworzone do detekcji pożarów, to widać, że sama kwestia wykorzystania takich kamer jest zagadnieniem bardziej złożonym. Jest wiele czynników, które należy brać pod uwagę przy wyborze właściwej kamery pomiarowej, jak i na samym etapie pracy z takim urządzeniem. W kolejnym numerze SEC&AS, 4/2018

160x120 pikseli

320x240 pikseli

640x480 pikseli ▌ Rys. 3. Porównanie obrazów o różnej rozdzielczości – dzięki zastosowaniu wyższej rozdzielczości możliwe jest obserwowanie większych obszarów

w drugiej części tego artykułu, opiszę dalsze możliwości kamer termowizyjnych w kontekście detekcji pożarów, zwracając uwagę na praktyczne aspekty ich wykorzystania. Dzięki takim kamerom jest możliwy nie tylko prosty monitoring obszarów, lecz także mogą być realizowane bardziej złożone zadania.

Literatura: [1] BASIC PRINCIPLES of non-contact temperature measurement – Optris [2] https://talkingphysics.wordpress.com/2012/11/24/thermal-imaging-cameras-and-temperature/ [3] Infrared Imaging – Digital Imaging Systems, lecture 15 January 2009 Malin Ingerhed [4] Introduction to Infrared Thermography – Jeff Beard IT 570 Fall 2007

Jakub SOBEK Trener techniczny Linc Polska, pracownik dydaktyczny Ośrodka Szkoleniowego PISA, doradca Zarządu PISA Od redakcji: Absolwent Politechniki Poznańskiej na Wydziale Robotyki i Automatyki, specjalność: Systemy wizyjne i multimedialne. Autor w swojej pracy naukowej zajmował się m.in. implementacją algorytmu SWIFT do rozpoznawania odcisków palców. Po studiach rozpoczął pracę w firmie Linc Polska, na stanowisku trenera technicznego. W 2012 r. zdał egzamin trenera technicznego MOBOTIX. Do dziś jest jedynym certyfikowanym trenerem MOBOTIX w Polsce. Posiada także certyfikat trenera rozwiązań FLIR Security Products. Od 2015 r. jest pracownikiem dydaktycznym Polskiej Izby Systemów Alarmowych, gdzie na kursie Zewnętrzne systemy zabezpieczeń prowadzi wykład nt. termowizji oraz jej wykorzystania w zewnętrznych systemach zabezpieczeń.

89

SEC & TECH

ZOBACZ ŚWIAT NA NOWO KAMERY TERMOWIZYJNE W OFERCIE HIKVISION 90

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

K

amery systemów dozoru wizyjnego kojarzą się przede wszystkim z działaniem w zakresie światła widzialnego, które, odbijając się od poszczególnych elementów sceny, trafia do obiektywu kamery, tak jak do ludzkiego oka. Kamera może być nawet trochę skuteczniejsza od oka ludzkiego, ponieważ może korzystać ze światła odbitego, niewidzialnego dla ludzi. Chodzi oczywiście o zakres pasma światła bliskiej podczerwieni. Takie oświetlenie, dla oka już niewidzialne, pomaga dozorować przestrzeń np. w przypadku zamglenia, ponieważ światło z tego pasma lepiej przenika przez mgłę niż światło widzialne. Natomiast istnieje jeszcze jedna technologia, która dobrze sprawdza się w przypadku systemów dozoru wizyjnego – termowizja.

Działanie termowizji nie opiera sią na świetle odbitym od elementów sceny, ale na promieniowaniu emitowanym przez obiekty, których temperatura jest wyższa od zera bezwzględnego.

Obiekty takie zawsze emitują promieniowanie cieplne, choćby było ono niewielkie. Ten rodzaj promieniowania, niewidoczny dla ludzkiego oka, wykrywają matryce kamer termowizyjnych. Im wyższa temperatura obiektu, tym większe emituje on promieniowanie cieplne. Kamery termowizyjne rejestrują obrazy w spektrum widzialnym dzięki wykrywaniu różnic temperaturowych między obiektem a jego otoczeniem. Im wyższa różnica temperatur, tym wyższy kontrast umożliwiający lepszą widoczność szczegółów. To, co wyróżnia kamery termowizyjne, to możliwość stosowania ich w warunkach bardziej wymagających. Zmiany warunków oświetleniowych, całkowita ciemność oraz inne trudne warunki pogodowe, jak Pasmo widzialne

▌ Rys. 1. Kamera bispektralna DS-2TD2636-10/15 (obraz widzialny/termowizja)

▌ Rys. 2. Funkcja „obraz w obrazie”

deszcz, mgła czy śnieg, nie wpływają na działanie matryc termicznych.

Dzięki temu kamery termowizyjne są idealnym rozwiązaniem, które pozwala tworzyć skuteczniejsze systemy dozoru wizyjnego, działające nieprzerwanie przez całą dobę, ponieważ termowizja dobrze radzi sobie zarówno w nocy, jak i w słoneczny dzień.

Oczywiście kamery termowizyjne stosowane w systemach dozoru wizyjnego znane są od dawna, jednak firma HIKVISION nadała nowy wymiar technologii termowizyjnej. Idealnym przykładem może być kamera bispekPasmo podczerwieni

tralna DS-2TD2636-10/15 (rys. 1). Występuje ona w wersjach z obiektywem 10 lub 15 mm, zapewniając doskonałej jakość obraz termowizyjny w rozdzielczości 384x288 pikseli. Zastosowano w niej przetwornik bolometryczny – obraz może być generowany nawet z szybkością 50 ramek/s. W kamerze zaimplementowano funkcje zaawansowanej analizy obrazu, takie jak wykrywanie przekroczenia linii i naruszenie strefy chronionej, uruchomienie alarmu po wykryciu nieprawidłowej temperatury czy funkcje wykrywania ognia. Idealnie nadaje się do zastosowania w szeroko Fuzja obrazów

▌ Rys. 3. Funkcja „fuzji obrazów”

4/2018

91

SEC & TECH

▌ Rys. 4. Kamera bispektralna DS-2TD8166-180ZE2F

pojętej ochronie obwodowej czy do obserwacji rozległych obszarów.

Dzięki nowej technologii kamera wyposażona jest w funkcję „obraz w obrazie” (rys. 2) oraz funkcję „fuzji obrazów” (rys. 3), która pozwala nakładać na siebie obrazy termowizyjne

▌ Rys. 6. Kamera bispektralna DS-2TD4166-25/50

i światła widzialnego, tworząc z nich jeden spójny widok o rozdzielczości 1920×1080 pikseli. To sprawia, że widzimy więcej szczegółów, łatwiej dostrzegamy przedmioty oraz skuteczniej potwierdzamy wystąpienie nietypowych zdarzeń.

▌ Rys. 5. Funkcje AGC (automatyczna kontrola wzmocnienia), DDE (optymalizacja kontrastu obrazu) i 3D DNR (redukcja szumów) w kamerze DS-2TD8166-180ZE2F

92

Kolejna bispektralna kamera to DS-2TD8166-180ZE2F (rys. 4). Wyróżnia ją bispektralny system pozycjonujący marki Hikvision. Dzięki dwóm sensorom – mikrobolometrycznemu i CMOS 1/1.9” – kamera pozwala uzyskać wysokiej jakości obraz o rozdzielczości full HD oraz termowizyjny o rozdzielczości 640x512 pikseli, nawet przy 50 ramkach/s. W kamerze zastosowano dwa obiektywy: zmiennoogniskowy o zoomie 62x (12,5–75 mm) dla pasma widzialnego oraz o zoomie 4x (45–180 mm) dla fal z zakresu podczerwieni. Zapewniają one szczegółowość obrazu przy monitorowaniu rozległych obszarów, takich jak: lotniska, porty, tereny wojskowe, graniczne itp.

Kamera została wyposażona w funkcje AGC (automatyczna kontrola wzmocnienia), DDE (optymalizacja kontrastu obrazu), 3D DNR (redukcja szumów), dzięki temu obraz jest wyraźniejszy i bardziej płynny (rys. 5).

W kamerze zaimplementowano ponadto funkcje zaawansowanej analityki obrazu, takie jak: detekcję przekroczenia linii, detekcję intruza, wkroczenie na obszar, opuszczenie obszaru, detekcję temperatury, detekcję pożaru. Funkcja wykrywania ognia lokalizuje pożary i automatycznie przybliża obraz na zdarzenie.

Kamera umożliwia długodystansową ochronę terenu, nawet w trudnych warunkach pogodowych, szybko wySEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

ZOBACZYĆ NIEWIDOCZNE

krywa cel i uruchamia alarm. Zastosowano w niej również zaawansowany algorytm śledzenia obiektu. Charakteryzuje się wysoką czułością termiczną NETD<50 Mk. Innym modelem termowizyjnym jest kamera bispektralna DS-2TD4166-25/50 (rys. 6), wyposażona w dwa przetworniki: przetwornik optyczny CMOS 1/9”, który generuje obraz w rozdzielczości 1920x1080 pikseli, oraz przetwornik bolometryczny o rozdzielczości 640x512 pikseli. Kame4/2018

ra bispektralna, wyposażona w wysokiej jakości promiennik podczerwieni o zasięgu 200 m, posiada szereg zastosowań m.in. do obserwowania przejść granicznych i wielu innych. Połączenie analizy VCA z kamerą termowizyjną gwarantuje wczesne wykrywanie przy ograniczonej widoczności, w nocy czy w bardzo trudnych warunkach oświetleniowych. Kamera obsługuje takie funkcje analityczne, jak: detekcja intruza, detekcja przekroczenia linii, wejście i wyjście z obszaru, detekcja tempera-

tury, detekcja pożaru oraz inteligentne śledzenie obiektu poruszającego się w polu widzenia kamery.

Kamery termowizyjne oferowane przez Hikvision nie podlegają regulacjom ITAR.

Artykuł firmy Hikvision

93

SEC & TECH

TELEWIZJA ANALOGOWA HD PRZEGLĄD RYNKU

Marian MAROSZEK

J

akiś czas temu na łamach SEC&AS pojawił się artykuł autorstwa pana Waldemara Więckowskiego – Analogowe systemy dozoru wizyjnego wysokiej rozdzielczości1. Omówiono tam niemalże wszystkie techniczne i merytoryczne aspekty tego typu systemów i od tej strony za wiele się nie zmieniło. Także zainteresowanych szczegółami związanymi z instalacją, nakładem pracy czy wymaganą wiedzą odsyłam do wzmiankowanego tekstu, z pewnością rozwieje on wszelkie wątpliwości. Jednocześnie niektóre rozdziały w niniejszym tekście zostały zatytułowane dokładnie tak, jak w poprzednim artykule, gdyż stanowią bezpośrednie ich rozwinięcie lub nawiązanie do nich. Biorąc pod uwagę tempo rozwoju technologii, nie sposób nie zauważyć, że owszem – założenia są wciąż te same, jednakże na rynku pojawia się bardzo wiele nowych, 1

SEC&AS, nr 1/2017, s. 90–97.

▌ Porównanie wielkości obrazów 720p, Full HD i 4K

94

doskonalszych, bardziej rozbudowanych rozwiązań.

Osiąga się wyższe rozdzielczości, większą uniwersalność, urządzenia wyposażane są w coraz więcej funkcji, zaś luka między systemami analogowymi i sieciowymi staje się coraz mniejsza. Granica ta nigdy nie zniknie, jednakże dzięki coraz to nowszym rozwiązaniom technicznym staje się ona bardziej rozmyta. Zadaniem poniższego tekstu jest omówienie nowinek, jakie pojawiły się w tym czasie na rynku, a także wskazanie potencjalnych trendów w rozwoju telewizji analogowej wysokiej rozdzielczości.

ROZDZIELCZOŚĆ

Rozdzielczość to bezspornie parametr, który przykuwa najwięcej uwagi, szczególnie w gronie klientów końcowych. I nie jest to sytuacja wyjątkowa tylko w odniesieniu do branży zabezpieczeń – niejeden aparat fotograficzny został kupiony tylko ze względu na to, że miał dużo megapikseli. Pomijając oczywiście wydźwięk marketingowy, roli rozdzielczości w uzyskaniu użytecznego obrazu nie da się pominąć.

Dzisiejsze kamery analogowe oferują rozdzielczości do 4K, przy czym poklatkowość sięga 12,5 czy 15 ramek/s – wartości wystarczające dla większości zastosowań. Widać tutaj pewne pole do rozwoju (choćby osiągnięcie 25 ramek/s), jednakże trudności techniczne wynikające ze zwiększenia pasma najpewniej będą przeszkodą.

W kontekście rozdzielczości warto również napomknąć o formatach obrazu, jakie dzisiejsze kamery SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

Nazwa interfejsu

HDCVI

HDTVI

AHD

Firma opracowująca / wykorzystująca standard

DAHUA

Techwell (Techpoint) / HIKVISION

NEXTChip / Wielu producentów

Standard

własny, licencjonowany

otwarty

otwarty

Rok wprowadzenia na rynek

2012

2012

2014

Kompresja przesyłanego sygnału

Nie ma

Nie ma

Nie ma

Rozdzielczość

1280x720 / 1920x1080 / 4–8 Mpx

1280x720 / 1920x1080 / 3–8 Mpx

1280x720 / 1920x1080 / 3 Mpx / 5 Mpx

Rodzaj kabla (miedzianego)

koncentryk / skrętka

koncentryk / skrętka

koncentryk / skrętka

Możliwość wykorzystania już położonego kabla koncentrycznego / skrętki komputerowej (uwaga na odpowiednie konwertery!)

wysoka

wysoka

wysoka

Max zasięg bez wzmacniaczy pośrednich [m]

1200 m koncentryk / 450 m skrętka z konwerterami

1200 m koncentryk / 500 m skrętka z konwerterami

800 m koncentryk / 300 m skrętka z konwerterami

Dla 8 Mpx

500 m @ SYV-75-5 (RG59)

250 m @ SYV-75-5 (RG59)

Nie ma

Dla 1920×1080

500 m @ SYV-75-5 (RG59)

700 m @ SYV-75-5 (RG59)

300 m @ SYV-75-5 (RG59)

Opóźnienie w torze transmisyjnym

Nie ma

Nie ma

Nie ma

Rejestrator wizji

HDCVI DVR

HDTVI DVR

AHD DVR

są w stanie obsługiwać. Ponieważ najczęściej są to produkty, które miały wcześniej swój odpowiednik pośród urządzeń IP, to nie powinno dziwić, że spotkać dziś można kamery analogowe typu fisheye czy wieloprzetwornikowa panorama. Spektrum jest bardzo szerokie. W powyższej tabeli przedstawiono wszystkie dostępne standardy oraz właściwości, jakimi się one charakteryzują.

MIĘDZYOPERACYJNOŚĆ

Jedną z podstawowych zalet systemów analogowych standardowej rozdzielczości była ich kompatybilność.

Nie miało więc znaczenia, kto wyprodukował dane urządzenia, zbudowanie na ich bazie kompletnego systemu nie stanowiło większego problemu. Standaryzacja zapewniała pełną międzyoperacyjność. Jeszcze do niedawna kompatybilność między analogowymi systemami HD była dość dyskusyjna. Na rynku dostępne były rejestratory zapewniające w teorii możliwość rejestracji wszystkich standardów. Jednakże rejestracja ta bywała (przykładowo) ograniczona do pewnych tylko rozdzielczości, tylko samej wizji z pominięciem reszty dostępnych sygnałów itp. Innymi słowy, niby standard, ale w praktyce daleko do tego jeszcze.

Aktualnie na rynku dostępne są rejestratory, które obsługują praktycznie wszystkie warianty dostępnych rozdzielczości i poklatkowości, jednak nadal jest problem przy próbie wykorzystania sygnałów pochodzących z urządzeń innego producenta. Tutaj jest jeszcze to i owo do zrobienia.

Mówiąc o standaryzacji urządzeń i próbie sprawienia, aby wszystko działało ze wszystkim, warto wspomnieć również o kamerach 4 w 1 (SD, HDCVI, HDTVI, AHD). Urządzenia tego typu są na rynku od jakiegoś czasu, zaś ich dostępność powoduje, że instalator w końcu jest w stanie wozić ze sobą jedno urządzenie, które prawie na pewno zadziała mu na 4/2018

każdym obiekcie. Jeżeli więc potrzeba urządzenia, którym z pewnością uda się podmienić „awaryjnie” urządzenia uszkodzone, to i na to producenci sprzętu znaleźli wygodne remedium.

KOMPRESJA I ANALITYKA

W tej kategorii DVR-y2 podążają tropem wyznaczonym przez rejestratory sieciowe. Do niedawna standardem kompresji było H.264, dziś wszyscy liczący się producenci oferują urządzenia pozwalające na wykorzystanie H.265, również w „trybach smart”, co pozwala na sporą oszczędność przestrzeni dyskowej.

Kwestia ta staje się zdecydowanie bardziej istotna, jeśli weźmiemy pod uwagę wysokie rozdzielczości dostępnych kamer.

W przypadku analizy obrazu systemy analogowe były dotychczas dość mocno ograniczone w stosunku do systemów sieciowych. Aktualnie podstawowe algorytmy analityczne mają wbudowane nawet kamery IP z najniższych serii, w przypadku systemów analogowych za te działania odpowiadać musi rejestrator – to po jego stronie stoi przetwarzanie danych. A ponieważ do tego typu czynności potrzeba sporej mocy obliczeniowej, to bardzo wiele urządzeń wcześniejszych DVR (ang. Digital Video Recorder) – cyfrowy rejestrator wizji [przyp. red].

2

▌ Rejestrator wielostandardowy

95

SEC & TECH przesył zasilania tym samym przewodem, którym transmitowane są dane – Power over Coax (PoC) i temu podobne. W praktyce przypomina to nieco koncepcję znaną z kamer sieciowych i standardu PoE4.

Podpięcie przewodu do rejestratora (lub odpowiedniego modułu pośredniczącego) oraz kamery kończy w zasadzie proces instalacji – tak jak ma to miejsce w przypadku kamer IP. PODSUMOWANIE – IP CZY ANALOG?

▌ Kamera wielostandardowa 4 w 1

generacji nie wspierało praktycznie żadnych reguł IVS3, ewentualnie wspierało je dla jednego kanału. Dziś na rynku znaleźć można sporo urządzeń, które pozwalają na zastosowanie szeregu działań analitycznych na większej liczbie kanałów i tutaj widać jeszcze spore pole do rozwoju – przypuszczać można, że dostępność coraz to mocniejszych podzespołów pozwoli z czasem na zmniejszenie przewagi systemów IP na tym polu.

PERYFERIA

Dotychczas zwykło się myśleć o kamerach jako elemencie systemu mającym za zadanie dostarczyć do rejestratora obraz, ewentualnie dodatkowe informacje, jak dźwięk czy stan wejść alarmowych. Obecnie nierzadko spotkać można urządzenia, które oprócz standardowego przetwornika mają również wbudowany pyroelement (stając się jednocześnie czujką ruchu), sensor wilgotności czy temperatury. Pozwala to oczywiście rozszerzyć funkcjonalność systemu, zapewniając użytkownikowi jeszcze więcej informacji przy tym samym nakładzie pracy. Pamiętać bowiem należy, że te dodatkowe sygnały również transmitowane są przewodem koncentrycznym.

Gdyby tego było mało, spotkać można urządzenia będące (oprócz bycia klasyczną kamerą) punktem dostępowym dla innych czujek, np. bezprzewodowych.

Czyli klasyczny system dozoru wizyjnego stać się może czymś na kształt swego rodzaju systemu alarmowego.

Obserwując dzisiejszy rynek systemów telewizji dozorowej, nie można oprzeć się wrażeniu, iż rozgraniczenie tych dwóch technologii staje się coraz bardziej kłopotliwe i z punktu widzenia użytkownika ma coraz mniejszy sens. Niegdyś systemy sieciowe miały zdecydowaną przewagę jeśli chodzi o rozdzielczość – dziś nie jest to już tak oczywiste. Instalacja kamer IP była banalnie prosta ze względu na PoE – dziś przesył zasilania po koncentryku nie jest niczym wyjątkowym.

Wygodna konfiguracja urządzeń sieciowych z poziomu laptopa, w ciepłym pomieszczeniu, kontra dostrajanie parametrów stojąc na drabinie w przypadku kamer analogowych? W bardzo wielu przypadkach to przeszłość – menu OSD częstokroć są równie rozbudowane co aplety konfiguracyjne kamer (pomijając oczywiście ustawienia sieciowe).

Którą technologię więc wybrać? IP czy analog?

Parafrazując brytyjskich kolegów: „Why not both!” 5.

Każda instalacja wymaga osobnej oceny, jednakże dzisiaj zamykanie się na którąkolwiek technologię nie jest podejściem racjonalnym. W jednym przypadku okaże się, że zarówno finansowo, jak i jakościowo system analogowy będzie zupełnie wystarczający, w innym z kolei wymagania związane np. z rozległością obiektu wskażą na system IP. A może optymalnym rozwiązaniem będzie stworzenie swego rodzaju hybrydy jednego z drugim? Jak zwykle wymagana jest pewna elastyczność oraz otwarty umysł. Szczególnie tego drugiego wszystkim serdecznie życzę.

4

PoE – ang. Power over Ethernet.

5

ang. Dlaczego nie obie!

ZASILANIE

Systemy analogowe wysokiej rozdzielczości nie różnią się tu specjalnie od swych niskorozdzielczych protoplastów: kamery wymagają doprowadzonego osobnymi żyłami zasilania. Stąd też montaż tego typu sprzętu na istniejących instalacjach zazwyczaj nie stanowi większego problemu, gdyż dostępne są wszystkie potrzebne „media” (celowo pomijam tu kwestie związane z potencjalnymi zakłóceniami i innymi problemami wynikającymi z marnej jakości okablowania).

Jednakże i w tej dziedzinie nastąpił pewien postęp, mianowicie dostępne są urządzenia pozwalające na IVS (ang. Intelligent Video Surveillance) – inteligentny dozór wizyjny [przyp. red.].

3

96

Marian MAROSZEK Sales Support Engineer w Dahua Technology Poland sp. z o.o. Absolwent Politechniki Koszalińskiej, w branży zabezpieczeń pracuje od 2006 r. Doświadczony pracownik działu technicznego. Twórca bloga cctv-news.pl, jednego z pierwszych (jeśli nie pierwszego) blogów dotyczących systemów dozoru wizyjnego w Polsce. Autor wielu artykułów branżowych, aktywny trener warsztatów Dahua Workshops.

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

REJESTRATOR DAHUA XVR7816S-4KL-X Kompatybilność i elastyczność w systemach analogowych

S

ystemy dozoru wizyjnego przeżywają aktualnie prawdziwą rewolucję. W ciągu ostatnich 6 lat najwięksi producenci kamer, rejestratorów i rozwiązań z branży zabezpieczeń pokazali, że to, co kiedyś wydawało się niemożliwe albo było dostępne tylko w wysoce wyspecjalizowanych i drogich urządzeniach, może nie tylko trafić na rynek komercyjny, ale – co najważniejsze – znacząco ułatwić instalacje i poprawić

▌ Rejestrator wielostandardowy

medium generowały obraz, który mógł być później zapisany z „zawrotną” rozdzielczością ok. 0,5 megapiksela, to były jeszcze podatne na zakłócenia wynikające z zasilania. Użycie albo wymiana takiego okablowania były na tyle drogie, że wiele modernizacji zostało porzuconych.

Na szczęście na rynku pojawiła się nowa technologia umożliwiająca przesyłanie, w systemie analogowym, rozdzielczości dotychczas zarezer-

wowanych tylko dla systemów IP. Technologia HDCVI, HD-TVI oraz AHD umożliwiała wykorzystanie istniejącej infrastruktury, przesyłanie oraz zapisywanie obrazu wysokiej rozdzielczości. Ale nie obyło się bez problemów.

Z racji tego, że każdy ze „standardów” – CVI, TVI i AHD – reprezentowany i rozwijany jest przez innego producenta, nie można było mówić o kompatybilności. Użytkownik musiał zdecydować się na jedno z rozwiązań. Wprawdzie pojawiły się rejestratory hybrydowe, ale były one w stanie wspierać maksymalnie dwa standardy i ograniczone były co do rozdzielczości, więc nie można tu mówić o elastyczności i kompatybilności.

Ale i tę barierę udało się pokonać.

Dahua Technology, producent, który

bezpieczeństwo. Jedną z takich barier, hamującą modernizację systemów bezpieczeństwa, było stare okablowanie, wykorzystywane do transmisji analogowej z kamer starego typu. Nie dość, że kamery wykorzystujące stare 4/2018

97

SEC & TECH

Wizja i fonia Wejścia kamery analogowej

16 kanałów, BNC

Kamera HDCVI

4K, 5 Mpx, 6 Mpx, 4 Mpx, 1080P @ 25/30 kl./s, 720P @ 50/60 kl./s, 720P @ 25/30 kl./s

Kamera AHD

5 Mpx, 4 Mpx, 3 Mpx, 1080P @ 25/30 kl./s, 720P @ 25/30 kl./s

Kamera TVI

5 Mpx, 4 Mpx, 3 Mpx, 1080P @ 25/30 kl./s, 720P @ 25/30 kl./s

Kamera CVBS

PAL / NTSC

Wejście kamery IP

16 + 16 kanałów, każdy do 12 Mpx

Fonia we. / wy.

16 we. / 1 wy., BNC

Komunikacja dwukierunkowa

1 we. / 1 wy., BNC Wyświetlanie

Interfejs

2x HDMI, 1x VGA, 1x TV

Rozdzielczość

HDMI 1:3840×2160, 2560×1440, 1920×1080, 1280×1024, 1280×720 HDMI 2 / VGA: 1920×1080, 1280×1024, 1280×720

Obsługa wielu ekranów

Gdy tryb rozszerzenia IP nie jest włączony: 1/4/8/9/16 Gdy tryb rozszerzenia IP jest włączony: 1/4/8/9/16/25/36

OSD

Nazwa kamery, czas, utrata obrazu, blokada kamery, detekcja ruchu, nagrywanie Nagrywanie

Kompresja

H.265+ / H.265 / H.264+ / H.264

Rozdzielczość

4K, 6 Mpx, 5 Mpx, 4 Mpx, 3 Mpx, 4M-N, 1080P, 720P, 960H, D1, CIF

Poklatkowość

Strumień główny: 4K (1 ~ 7 kl./s), 6 Mpx (1 ~ 10 kl./s), 5 Mpx (1 ~ 12 kl./s), 4 Mpx / 3 Mpx (1 ~ 15 kl./s), 4M-N/1080P / 720P / 960H / D1 / CIF (1 ~ 25/30 kl./s) Strumień pomocniczy: 960H (1 ~ 15 kl./s), D1 / CIF (1 ~ 25/30 kl./s)

Bit rate

32 Kb/s ~ 8192 Kb/s na kanał

Tryb nagrywania

Manualny, terminarz (regularny, ciągły), MD (detekcja wideo: detekcja ruchu, utrata wideo, manipulacja), alarm, stop

Interwał nagrań

1 ~ 60 min (domyślnie: 60 min), Pre-record: 1 ~ 30 sek., Post-record: 10 ~ 300 sek.

Kompresja audio

AAC (jedynie dla pierwszego kanału), G.711A, G.711U, PCM

Częstotliwość próbkowania dźwięku

8 KHz, 16 bit na kanał

Audio Bit Rate

64 Kb/s na kanał Sieć

Interfejs

Port 2 RJ-45 (1000 M)

Funkcje sieciowe

HTTP, HTTPS, TCP/IP, IPv4/IPv6, Wi-Fi, 3G/4G, SNMP, UPnP, RTSP, UDP, SMTP, NTP, DHCP, DNS, IP Filter, PPPoE, DDNS, FTP, Alarm Server, P2P, IP Search (Supports Dahua IP camera, DVR, NVS, itp.)

Maks. liczba użytkowników

128

Obsługa urządzeń mobilnych

iPhone, iPad, Android

Integracja

ONVIF 16.12, CGI Detekcja wizji i alarm

Obsługa zdarzeń alarmowych

Nagrywanie, PTZ, trasa, video push, e-mail, FTP, zdjęcie, syrena, wyświetlanie obrazu na ekranie

Detekcja wideo

Detekcja ruchu, strefa MD: 396 (22 x 18), utrata, manipulowanie i analiza wideo

Wejścia alarmowe

16

Wyjścia przekaźnikowe

6 Odtwarzanie i kopia zapasowa

Odtwarzanie (podział ekranu)

1 / 4 / 9 / 16

Tryb wyszukiwania

Czas / data, alarm, detekcja ruchu, przeszukiwanie szczegółowe (dokładność do 1 s)

Funkcje odtwarzania

Odtwarzanie, pauza, stop, przewijanie, przyspieszenie i spowolnienie odtwarzania, następny/poprzedni plik, następna/poprzednia kamera, pełny ekran, powtórz, shuffle, kopia zapasowa, zoom cyfrowy

Kopia zapasowa

USB / sieć Interfejsy dodatkowe

98

USB

4x USB (2x USB2.0, 2x USB3.0)

RS232

1 port, dla komunikacji PC i klawiatury

RS485

1 port, dla kontroli PTZ

RS422

1 port, dla kontroli PTZ

SEC&AS

SYSTEMY DOZORU WIZYJNEGO

Zasilanie Zasilanie

AC 100 V – 240 V, 50/60 Hz

Pobór prądu

< 35 W (bez dysków)

Wsparcie urządzeń innych producentów

Arecont Vision, AXIS, Bosch, Brickcom, Canon, CP Plus, Dynacolor, Hikvision, Honeywell, Panasonic, Pelco, Samsung, Sanyo, Sony, Videotec, Vivotek i inne

Wsparcie urządzeń innych producentów

Budowa Wymiary

2U, 440 mm × 455 mm × 95 mm

Waga netto (bez dysków)

6,9 kg

Waga brutto

9,8 kg

Montaż

Biurkowy / w szafie RACK Środowisko pracy

Temperatura pracy

-10°C ~ +55°C, 10% ~ 90% RH

Temperatura przechowywania

-20°C ~ +70°C, 0 ~ 90% RH

bardzo dużo środków poświęca na rozwój standardu HDCVI, stworzył nową rodzinę rejestratorów, które dla systemów analogowych są tym, czym standard ONVIF dla systemów IP. Seria XVR7816S-4KL-X umożliwia nie tylko rejestrację obrazu i dźwięku z 16 kamer HDCVI o rozdzielczości 4K, w tym kamer panoramicznych i multisensorowych, ale też pozwala na podłączenie najnowszych kamer TVI i AHD i rejestrację obrazu z rozdzielczością 5 megapikseli. Wykrycie standardu odbywa się automatycznie. Ponadto rejestrator umożliwia podłączenie dodatkowych 16 kamer IP1, o maksymalnej rozdzielczości 12 megapikseli, wykorzystując natywne sterowniki, standard ONVIF lub zwykły strumień RTSP. W miejsce wyłączonego kanału analogowego na 1 Rejestrator ma pojemność do 16 kamer analogowych i 16 IP. Wyłączając kanały analogowe, można podłączać dodatkowe kamery IP (pojemność dla kamer IP – 16 + 16 kamer)

4/2018

rejestratorze można podłączyć kamerę IP, tym samym przekształcając go w rejestrator sieciowy.

Oczywiście sam zapis obrazu to nie wszystko. Seria XVR7000-4KL-X umożliwia wykorzystanie analizy obrazu.

Urządzenie nie tylko odbiera metadane z kamer IP, ale także samo jest w stanie analizować strumienie wizyjne z podłączonych kamer analogowych. W przeciwieństwie do rejestratorów innych producentów, gdzie analiza dostępna była tylko dla kilku kanałów, XVR-y Dahua są w stanie przetwarzać wszystkie podłączone kamery, wykorzystać zadane filtry obiektu, dostarczając operatorowi precyzyjne informacje o niepożądanych zdarzeniach (przekroczenie linii, wykrycie przechodzenia w złym kierunku czy pojawienie się intruza w strefie).

Rejestratory XVR zostały wyposażone w sprzętowe kodery H.264, H.265 oraz w algorytmy kompresji predykcyjnej, H.264+ i H.265+, co połączono z możliwością montażu aż 8 dysków o pojem-

ności 10 TB, z których każdy zapewni długą archiwizację. Jeśli jednak ktoś woli zdecydować się na użycie oprogramowania firmy trzeciej, rejestrować i realizować podgląd na innym systemie VMS, nic nie stoi na przeszkodzie, aby do rejestratora nie montować dysków w ogóle. Po podłączeniu urządzenia do sieci zachowuje się ono jak wideoenkoder, umożliwiając dostęp do każdej z kamer analogowych, tak jakby to były kamery IP. Te kamery, wykorzystując standard ONVIF lub RTSP, można podłączyć do niemal każdego liczącego się na rynku oprogramowania.

Nowa seria rejestratorów jest również kompatybilna z systemami Power over Coaxial (PoC) od Dahua. Umożliwia to zasilanie kamer analogowych przy wykorzystaniu tylko jednego przewodu koncentrycznego. Ułatwia i przyspiesza to instalacje i modernizacje systemów, minimalizuje problemy z zasilaniem, jeszcze bardziej upodabniając to analogowe rozwiązanie do systemu IP. Duży nacisk, jaki kładzie Dahua Technology na rozwój systemów CVI, sprawia, że w końcu na nowo będziemy mogli mówić o kompatybilności i elastyczności w systemach analogowych.

Mateusz ZAPOTOCZNY Ambasador marki Dahua Technical Manager CEE & NORDIC Artykuł firmy Dahua Technology Poland

99

SEC & PRESS

Zapytajmy eksperta ZAPYTAJMY EKSPERTA

Redakcja SEC&AS w wydaniu 3/2017 rozpoczęła cykl spotkań z ekspertami i pracownikami dydaktycznymi Polskiej Izby Systemów Alarmowych, podczas których staramy się uzyskać odpowiedzi na pytania czytelników, poznawać opinie naszych rozmówców w sprawach interesujących branżę zabezpieczeń technicznych, zdobywać komentarze na temat bieżących problemów i wydarzeń występujących i dziejących się bliżej lub dalej naszego codziennego warsztatu pracy. Jednym słowem: przedstawiamy czytelnikom to, o czym fachowcy często rozmawiają w swoim zamkniętym gronie, ale już niekoniecznie przed audytorium czy mikrofonem.

Kontynuujemy ten cykl, choć tym razem będzie trochę inaczej. Dlaczego? Odpowiedź jest prosta: życie weryfikuje i zmienia nasze plany. Jeżeli na lepsze, to dlaczego nie skorzystać?

Przekonajcie się Państwo sami.

100

SEC&AS

ZAPYTAJMY EKSPERTA Z mgr. inż. Dariuszem Okrasą, ekspertem i pracownikiem dydaktycznym Polskiej Izby Systemów Alarmowych, a jednocześnie golfistą (HCP 17,2), wiceprzewodniczącym Komisji Kalibracyjno-Handicapowej Polskiego Związku Golfa, rozmawia Henryk Dąbrowski.

Henryk Dąbrowski: Czytelników, którzy słusznie oczekują w tym dziale czasopisma kolejnej dawki wiedzy o niuansach towarzyszących sztuce zabezpieczeń technicznych, najmocniej przepraszam. Tym razem nie dowiecie się o tym, jak projektować systemy i jak je integrować. Nie będzie nic o automatyce budynkowej, o systemach kontroli dostępu, o normalizacji. Nie będzie nic o tym, co bez żadnych wątpliwości kojarzy się z olbrzymim doświadczeniem zawodowym, bogatą specjalistyczną wiedzą, profesjonalizmem i umiejętnościami Darka Okrasy. Dlaczego? Już wyjaśniam…

Przygotowałem kilkanaście pytań, miałem pomysł na początek i zakończenie dialogu. Miałem też głębokie przekonanie, że damy czytelnikom kilka stron ciekawej lektury, do której będą wracać niejeden raz. Zaczęliśmy rozmowę, jak to w okresie urlopowym bywa dość często, od planów wypoczynkowych, od wzajemnego rekomendowania miejsc, w których uczucie relaksu jest w pełni osiągalne. Było też o formach aktywnego wypoczynku. No i się zaczęło. Darek zapytał, czy wiem, do czego służy kij golfowy. Na tak banalne pytanie odpowiedź była równie prosta i twierdząca, no bo kto by tego nie wiedział. Przyznam jednak, że stać mnie było w tym momencie tylko na instynktowne uruchomienie zmysłu słuchu. I tak, w niezmienionej pozycji, pozostawałem przez ponad dwie godziny.

Przenosząc zarejestrowaną rozmowę do pliku tekstowego, zastanawiałem się, czy nie należałoby zmienić tytułu publikacji. Doszedłem jednak do wniosku, że tytuł „Zapytajmy eksperta” jest jak najbardziej odpowiedni. Oceńcie to Państwo sami. Do spraw technik zabezpieczeń wrócimy innym razem. Nie samą pracą żyje człowiek...

Dariusz Okrasa: Oczywiście jak zwykle dałem się podpuścić, ale jak już ktoś mnie pyta o golfa i chce posłuchać, to zwykle zajmuje to sporo czasu. W rozmowie o planach wakacyjnych padło niewinne pytanie: „Dlaczego właśnie golf?”. Zagadka popularności tej gry była wielokrotnie dyskutowana i trudno jest znaleźć tutaj jednoznaczną odpowiedź. Według mnie o masowości tej gry decydują dwa czynniki: proste zasady i system handicapowy.

Oficjalne przepisy gry w golfa są ujęte tylko w 34 regułach, ale tak naprawdę zasada jest tylko jedna: wygrywa ten, kto umieści swoją piłkę w dołku najmniejszą liczbą uderzeń, używając do tego celu tylko kijów golfowych. Pozostałe reguły precyzują tylko aspekty organizacyjne zawodów i postępowanie w przypad4/2018

kach szczególnych, np. gdy piłka wpadnie do wody lub gracz poruszy piłkę przed uderzeniem. Dla mnie najciekawszą regułą jest ta, która zabrania umawiania się graczy na grę niezgodną z regułami – karą jest dyskwalifikacja. Dzięki temu 160 mln ludzi na całym świecie gra dokładnie tak samo.

Drugim elementem decydującym o popularności golfa jest system handicapowy. Jest to rozwiązanie niespotykane w innych dyscyplinach sportu. Poza zawodowcami, którzy zajmują się golfem zarobkowo, każdy zarejestrowany gracz amatorski ma przypisany handicap, czyli liczbę uderzeń, które są odejmowane od uzyskanego przez niego wyniku. Dobrzy amatorzy mają handicapy jednocyfrowe. Najsłabsi gracze, w tym początkujący, mają handicap 54. W ten sposób w rozgrywkach amatorskich mogą bezpośrednio rywalizować ze sobą gracze o różnych poziomach umiejętności (i różnych handicapach), a początkujący jest w stanie wygrać z dobrym i doświadczonym golfistą. Handicapy są weryfikowane na bieżąco i po każdej zarejestrowanej rundzie są korygowane, tak aby obiektywnie odzwierciedlać aktualne możliwości poszczególnych golfistów.

H.D.: Dużo ludzi gra w golfa?

D.O.: W Polsce mamy zaledwie kilka tysięcy zarejestrowanych graczy, ale już w Czechach gra regularnie prawie 50 tys., a w Stanach Zjednoczonych 50 mln ludzi. O popularności i wciągającym charakterze tej gry świadczą już zapiski historyczne – w 1457 r. król Szkocji Jakub II oficjalnie zabronił gry w golfa, ponieważ jego zdaniem rycerze za dużo zajmowali się grą kosztem czasu przeznaczonego na ćwiczenia wojskowe. Widać z tego, że już wtedy golf odciągał ludzi od „obowiązków zawodowych”. Zupełnie tak samo jak teraz. Na szczęście po kilkudziesięciu latach zakaz ten został zniesiony. Ciekawostką jest to, że w tym samym czasie i z tego samego powodu zakazana była piłka nożna.

101

SEC & PRESS

H.D.: Trudno jest zacząć grać?

D.O.: Niestety, wymaga to zazwyczaj kilku godzin treningu przed pierwszym wejściem na pole golfowe.

Trzeba po prostu nauczyć się trafiać kijem w piłkę.

Pozycja i ruch ciała przy uderzeniu nie są naturalne, a człowiek ma po prostu za dużo stawów, z których każdy powinien zgiąć się w odpowiedni sposób w odpowiednim momencie. Oczywiście są osoby, które uczą się szybciej, i takie, którym to przychodzi z trudnością, ale przy odrobinie wytrwałości właściwie wszyscy są w stanie zacząć grać. W chwili, gdy gracz stoi z kijem nad piłką i widzi przed sobą dwie kule (piłkę i kulę ziemską), najważniejsze jest to, aby trafił w tę mniejszą. (śmiech) H.D.: Opowiadasz o golfie bardzo emocjonalnie...

D.O.: Dla większości obserwatorów, którzy nigdy nie byli na polu, golf wydaje się dość nudną rozrywką dla emerytów. Wynika to między innymi ze sposobu pokazywania skrótów z turniejów w telewizji. Widzowie zazwyczaj mają szansę zobaczyć tylko ostatnie uderzenia, czyli toczenie piłki do dołka. To tak, jakby w wyścigach kolarskich pokazywać tylko ostatnie 50 m przed metą albo w piłce nożnej pokazywać tylko strzelone bramki. Natomiast runda golfa trwa przeciętnie oko102

ło 4 h i gracz w tym czasie przechodzi z torbą ponad 6 km (czasami nawet 10 km), wykonując prawie sto (lub sto kilkadziesiąt) uderzeń. Przy większości uderzeń przeżywa emocje związane z celnością i unikaniem różnych przeszkód. Te emocje są trudne do zrozumienia dla ludzi niegrających, ale na polu naprawdę można zobaczyć łzy, a czasami usłyszeć barwną wiązankę.

Najciekawsze jest to, że takie reakcje nie odnoszą się do postępowania innych graczy, tylko do własnych poczynań. Bo w gruncie rzeczy golfista gra sam ze sobą, a dopiero potem porównuje wynik z innymi. Mówi się, że zasadnicza część rundy rozgrywa się na przestrzeni kilkunastu centymetrów między uszami golfisty.

H.D.: Nie wiedziałem, że tak dużo się chodzi po polu…

D.O.: Tak, chodzi się sporo. Jedna z nieoficjalnych definicji określa rundę golfa jako „długi spacer z częstymi przerwami na rozczarowania”. Dla lepszego wyobrażenia można powiedzieć, że długość typowego, 18‑dołkowego pola to mniej więcej odległość między dworcem Warszawa Centralna a Lotniskiem Chopina w Warszawie. Trzeba przy tym pamiętać, że rundy towarzyskie i treningowe można zaplanować w zależności od pogody i ewentualnie przełożyć. Natomiast turnieje, czyli zawody golfowe, są rozgrywane niezależnie od pogody: w upale, w zimnie, a czasem SEC&AS

ZAPYTAJMY EKSPERTA w ulewnym deszczu. Oficjalnie dopuszcza się tylko dwie przyczyny przerwania rundy turniejowej: bezpośrednie zagrożenie wyładowaniami atmosferycznymi lub takie opady deszczu, że woda wypełnia dołek, do którego wrzucamy piłkę. Zdarzało mi się już grać całą rundę turniejową w solidnym deszczu i zimnie.

Na szczęście nikt na nasz widok nie pukał się w czoło, ale tylko dlatego, że oprócz zawodników nikt tego dnia nie wychodził z domu. Oczywiście nie gra się także przy zalegającym śniegu, w którym nie można odnaleźć piłki.

H.D.: Czy wszystkie pola są jednakowe?

D.O.: Nie, właściwie każde jest inne. Różnią się długością, ukształtowaniem terenu, przeszkodami po drodze itp. Sporo zależy też od lokalizacji – niektóre pola są zupełnie płaskie, a te położone w górach mają wszystkie dołki pochylone w różnych kierunkach. Tak samo jest z drzewami. Na typowych szkockich polach nie ma żadnych drzew, ale są też takie pola, gdzie gra odbywa się na polanach w gęstym lesie. Klasyczne pola mają 18 dołków, czyli odcinków, które trzeba przejść w trakcie gry. Popularne są też pola 9-dołkowe, które gra się raz (9 dołków) albo dwa razy (18 dołków).

H.D.: Zaraz, zaraz. To co to jest właściwie ten dołek?

Wydawało mi się że jest to otwór w ziemi, a nie odcinek pola.

D.O.: No właśnie. Tu dochodzimy do specyfiki języka golfowego. Jak każda dziedzina wiedzy golf ma swoje słownictwo. Niestety tylko nieliczne słowa pochodzą z języka polskiego. Pozostałe są po prostu spolszczonymi określeniami angielskimi. Nie sposób ich przetłumaczyć bez dużych sztuczności. W elektronice na podobnej zasadzie używamy słów komputer czy interfejs. Polskie słowa w golfie to „pole”, „dołek”, „piłka”, „kij”, „flaga” i niewiele więcej. Oczywiście dla postronnego słuchacza zdanie: „Po tee-shocie woodem i approachu wedge’em potrzebowałem jednego putta do birdie” może wydawać się lekkim szpanowaniem, ale przecież dla żeglarzy zdanie: „Odósemkuj szota i wyszoruj go z kipy, a potem poluzuj topenantę” jest zupełnie normalnym i zrozumiałym poleceniem przy klarowaniu pokładu. Podobnie brydżyści świetnie wiedzą, o co chodzi, gdy ktoś mówi, że „pod bez atu zawsze wistuję w czwartą najlepszą”. Tak samo jest w golfie. Bez specyficznego słownictwa trudno byłoby się skutecznie porozumiewać. Są oczywiście dostępne słowniki, ale nie ma żadnych specjalnych kursów – gracze przyswajają sobie te zwroty podczas rozmów z bardziej doświadczonymi kolegami. Wracając do definicji dołka – tak nazywa się zarówno otwór w ziemi, do którego chcemy wrzucić piłkę, jak i część pola golfowego, zakończona takim otworem w ziemi.

W rozmowie znaczenie tego słowa wynika z kontekstu 4/2018

i tak jest w wielu językach: angielskie hole, hiszpańskie hoyo czy czeska jamka mają także takie same dwa znaczenia.

H.D.: Golfiści rozmawiają o swojej grze?

D.O.: Oczywiście. Zwykle takie opowieści odbywają się przy kawie lub innym napoju, po zakończonej rundzie. I każdy opowiadający ma swojego cierpliwego słuchacza. I to nie dlatego, żeby kogoś ta opowieść specjalnie interesowała. Prawdziwym powodem cierpliwości słuchacza jest to, że w pewnym momencie tenże słuchacz będzie wreszcie mógł opowiedzieć o tym, jak on sam zagrał. Zresztą w tych opowieściach golfowych najczęściej używanym słowem jest „jakbym…”. (śmiech) H.D.: Możesz to rozwinąć? Co najczęściej golfista chciał zrobić, ale mu nie wyszło i dopiero po czasie przychodzi refleksja, złota myśl poprzedzona westchnieniem „jakbym…”?

D.O.: Golf jest grą błędów, a wynik zależy głównie od liczby nieudanych uderzeń i pewnej dozy szczęścia.

Dotyczy to zarówno zawodowców, jak i amatorów.

Jeśli gracz wykona bezbłędnie wszystkie uderzenia, to uzyskuje bardzo dobry wynik. Niestety prawie w każdej rundzie zdarzają się nieudane uderzenia, błędne decyzje lub po prostu brak szczęścia. I wtedy właśnie golfiści, rozpamiętując po rundzie przebieg gry, opowiadają, jaki to wynik uzyskaliby, gdyby np. nie grali ryzykownie nad drzewami lub piłka nie stoczyła im się do wody. Wtedy właśnie często można usłyszeć: „jakbym zagrał trochę bardziej w prawo, to…”, „jakbym wziął krótszy kij, to…”, „jakbym nie trafił w to drzewo…” itd.

H.D.: Co jest potrzebne, żeby zagrać w golfa?

D.O.: Tak jak już wspominałem, przede wszystkim potrzebne są podstawowe umiejętności trafiania w piłkę.

Do tego oczywiście trzeba mieć kije i piłkę. Kije i torbę można wypożyczyć, ale piłkę, a najlepiej kilka, trzeba mieć swoje, bo zbiorniki wodne na polu golfowym posiadają tajemniczą moc przyciągania piłek (śmiech).

Na polu konieczny jest także odpowiedni ubiór. Na szczęście etykieta golfowa narzuca tylko dwa warunki dotyczące stroju: koszulka z kołnierzykiem i spodnie, które nie są dżinsami. Większość z pól bardzo poważnie traktuje te wymogi i pracownicy po prostu nie wpuszczają osób nieodpowiednio ubranych. Podczas pierwszych wizyt na polu warto także pamiętać, że etykieta obejmuje nie tylko graczy, ale dotyczy wszystkich przebywających na terenie pola.

Podstawowe wyposażenie golfisty obejmuje również wiele innych elementów, takich jak: specjalne buty, ręczny wózek, rękawiczka, dalmierz i tym podobne gadżety, ale są to przedmioty przydatne, lecz niekonieczne do zagrania rundy.

103

SEC & PRESS

Dariusz Okrasa: Golfiści zakładają spodnie w kratę nie po to, żeby cudacznie wyglądać, lecz ze względu na szacunek dla szkockich korzeni golfa H.D.: Wspomniałeś o etykiecie. Czy są to spisane zasady ubierania się?

H.D.: Trochę niepokojące jest to, co powiedziałeś o pracy i rodzinie...

D.O.: Nie chodzi tylko o ubranie. Etykieta zawiera zasady zachowania się na polu, a wymogi dotyczące ubioru są tylko jej częścią. Duży nacisk położony jest na zachowanie spokoju i ciszy, tak aby nie przeszkadzać innym. Na polu wszyscy mają prawo do przyjemności z gry i nikt nie ma prawa tego psuć swoim zachowaniem. Odrębną, ale bardzo ważną sprawą są kwestie bezpieczeństwa. Piłka golfowa po uderzeniu leci z prędkością znacznie przekraczającą 100 km/h.

Biorąc pod uwagę jej twardość i masę (ponad 45 g), trafienie w człowieka może spowodować poważne urazy. Należy więc zachować dużą ostrożność zarówno przy uderzaniu, jak i przy poruszaniu się po polu.

Nie wolno także stawać blisko gracza przymierzającego się do uderzenia, bo kij ma swoją wagę i długość, a uderzający golfista jest całkowicie skupiony na piłce leżącej przed nim.

D.O.: Pracę daje się jakoś oswoić, w końcu nawet przy intensywnej pracy zawodowej na grę pozostają weekendy i urlop. Gorzej z rodziną. Mam to szczęście, że udało mi się zarazić golfem żonę. Trochę to trwało i wymagało nieco starań, ale teraz gramy razem i relacje rodzinne nie cierpią. Gorzej mają koledzy, których partnerki nie grają. One naprawdę nienawidzą golfa.

I to nie z powodu reguł czy sposobu gry. Golf po prostu zabiera im męża. W środowisku golfowym niegrające żony golfistów często nazywane są „golfowymi wdowami”, co dobrze opisuje ich sytuację rodzinną. Znam też kilka przypadków „wdowców golfowych”.

H.D.: Mówisz o przyjemności gry i jednocześnie o ograniczeniach. Czy to się nie kłóci ze sobą?

D.O.: Gra w golfa daje graczowi taką dawkę pozytywnych emocji, że ograniczenia nie mają większego znaczenia. Nieraz porównywałem golfa do nałogu. Golfiści są gotowi na wiele poświęceń, aby tylko zagrać jak najczęściej. Przeznaczają na to wiele czasu i pieniędzy, nie zważając przy tym na trudności i często komplikując sobie relacje rodzinne i towarzyskie. Na temat ich desperacji krąży wiele dowcipów golfowych, ale żaden z nich nie nadaje się do przytoczenia tutaj. Golfiści są także bardzo wyrozumiali dla początkujących graczy i z przebiegłą determinacją wciągają ich w tę grę. Jeśli nie mogą jakiś czas grać, to naprawdę potrafią poważnie zaniedbać obowiązki zawodowe i zobowiązania rodzinne po to tylko, żeby wyrwać się na pole. Dużo tych podobieństw do nałogu, prawda?

Wielu graczom golf kojarzy się pozytywnie z innymi zajęciami sprawiającymi przyjemność. Kiedyś sporo żeglowałem po morzu i wielokrotnie miałem odczucie, że idąc do piłki po dobrym otwarciu rundy (ok. 200 m spaceru po pięknej trawie po pierwszym uderzeniu), czuję się tak, jakbym właśnie wchodził na pierwsze fale po minięciu główek przy wychodzeniu z portu – żeglarze to chyba świetnie zrozumieją.

Ostatnio mój świeżo wciągnięty w golfa (przeze mnie!) kolega, który intensywnie zajmuje się jogą, powiedział mi, że przygotowanie do uderzenia jest dla niego ro104

dzajem krótkiej medytacji. Jak widać, każdy przeżywa to na swój sposób, ale we wszystkich przypadkach golf związany jest z pozytywnymi emocjami. O tym, jak ważny bywa golf dla graczy, może świadczyć wypowiedź Jacka Nicklausa, znakomitego golfisty: Większość życia spędziłem, grając w golfa. Resztę zmarnowałem.

H.D.: Kobiety też grają? Nigdy nie widziałem kobiety z kijem golfowym.

D.O.: Oczywiście, że grają. Zdziwiłbyś się jak! W golfie zawodowym turnieje organizowane są odrębnie dla kobiet i mężczyzn, ale w golfie amatorskim kobiety grają razem z mężczyznami. I nierzadko wygrywają.

Są członkami reprezentacji swoich klubów. Mają też swoje organizacje, zajmujące się golfistkami i kobiecą stroną golfa. W Polsce bardzo aktywnie działa Polskie Stowarzyszenie Golfa Kobiet. Poza tym w każdym szanującym się klubie golfowym jest Lady Captain, czyli Pani Kapitan, która dba o sprawy kobiet. Pod tym względem w golfie panuje pełne równouprawnienie: oprócz grania i wygrywania panie zaznaczają swoją obecność również jako menedżerki pól golfowych, dyrektorki turniejów i sędziny.

H.D.: Wspomniałeś kilka razy o zawodowcach i amatorach. W innych sportach te granice wydają się rozmyte i umowne. Jak jest w golfie?

D.O.: W golfie podział między zawodowcami i amatorami jest wyraźnie określony. Istnieje nawet oficjalny dokument mówiący o statusie amatora. Nie wdając się w szczegóły, w przypadku graczy zawodowych, jak sama nazwa wskazuje, ich praca polega na grze w golfa. Zarabiają w ten sposób na życie. Amatorzy natomiast grają dla przyjemności, zarabiają na życie w inny sposób, a ich trofea są symboliczne. Dobrym przykładem różnicy jest następująca sytuacja: w turniejach zawodowych często za wrzucenie piłki do dołka pierwszym uderzeniem, tzw. hole-in-one, nagrodą jest samochód. Zawodowiec dostaje go na własność.

SEC&AS

ZAPYTAJMY EKSPERTA

Natomiast amator (dobrzy amatorzy czasem dostają prawo gry w turniejach zawodowych) za ten sam wyczyn dostaje także ten samochód… do pojeżdżenia przez najbliższy weekend. To chyba znakomicie pokazuje różnicę. Dla mnie jedynym zgrzytem w tym układzie są zawody olimpijskie, które w ramach swojej idei powinny być amatorskie. Niestety ze względów komercyjnych (oglądalność w TV, reklamy itp.) w golfowych rozgrywkach na olimpiadzie grają zawodowcy.

Działa to podobnie jak w innych dyscyplinach sportu – znani zawodowcy są opłacani i wyposażani w sprzęt przez sponsorów. Amatorzy muszą sami kupować sobie kije i resztę wyposażenia.

H.D.: Rozumiem, że można kupić gotowe kije, ale czy można samemu zrobić kij golfowy, jak kiedyś chłopcy na podwórku robili kije hokejowe?

D.O.: Oczywiście, można samemu zrobić kij, kilkaset lat temu Szkoci grali przecież kijami wystruganymi z drewna. Niestety, takim kijem nie uderzymy współczesnej piłki zbyt daleko. W średniowieczu te kije lepiej się sprawowały, bo do gry używano piłek wykonanych z ubitego na mokro pierza. Teraz lepiej jest złożyć kij, wykorzystując do tego gotowe części. W sklepach golfowych dostępne są wszystkie potrzebne elementy i narzędzia, ale bez podstawowej wiedzy i doświadczenia raczej nie spodziewajmy się rewelacyjnych rezultatów. Na początek najprostszym rozwiązaniem jest kupienie gotowych kijów. Nowy sprzęt, a szczególnie ostatnio wprowadzane modele, jest dość drogi, ale w sklepach internetowych albo na eBayu można kupić mało używane kije nawet za 25% ceny początkowej. Szczególnie w USA i Wielkiej Brytanii rynek kijów używanych jest ogromny i tam łatwo można znaleźć prawdziwe okazje.

H.D.: Z tego, co mówisz, wynika, że wbrew powszechnej opinii golf to nie tylko toczenie piłki po trawniku.

D.O.: W golfie, tak jak w każdej innej dziedzinie, obowiązuje zasada, że im głębiej wchodzimy w las, tym 4/2018

więcej widzimy różnych drzew. Nie wspomnieliśmy jeszcze przecież o projektowaniu i kalibracji pól, utrzymaniu trawy, zasadach treningu, organizacji turniejów i wielu innych sprawach związanych z golfem. Każdy z tych tematów stanowi niemalże odrębną dziedzinę wiedzy, które mają swoich mistrzów, specjalistyczną literaturę i niekwestionowane autorytety. Na szczęście cała ta rozległa wiedza nie jest wcale potrzebna do rozpoczęcia gry w golfa. Później, w miarę nabierania doświadczenia, czasem warto skorzystać z bardziej szczegółowych informacji, ale większość graczy po prostu cieszy się golfem bez wnikania w detale. Podsumowując ten wątek, najlepiej chyba zacytować Arnolda Palmera, wyjątkowego człowieka i znakomitego golfistę: Golf jest zwodniczo prosty i bezgranicznie skomplikowany.

H.D.: Darku, czego powinienem się wystrzegać, przygotowując życzenia dla golfisty? Przyjęcia jakich życzeń nie odmówisz?

D.O.: Golfiści są przesądni. Chwytają się każdego szczegółu, który daje nadzieję na lepszy wynik. Może dotyczyć to ubioru, zachowania czy tematu rozmów przed rundą. Dlatego też raczej nie życzy im się dobrego wyniku ani wygrania turnieju. Najczęściej zdarzają się życzenia neutralne, takie jak „Miłej gry”, lub zupełnie abstrakcyjne, typu „Samych hole-in-one’ów”, czyli trafiania do dołka zawsze pierwszym uderzeniem. Przy różnych okazjach życzę znajomym, żeby mieli dużo czasu na golfa. Sam też bardzo chciałbym, aby takie życzenia spełniły się w moim przypadku.

H.D.: Trochę tego czasu ci zabrałem. Ale przyznasz, że nie kosztem twojej ulubionej dyscypliny. Golf na tym nie ucierpiał, a sądzę, że wręcz przeciwnie. Jeżeli jeszcze się okaże, że trafiłeś w zainteresowania naszych czytelników, to będzie oznaczało, że było to trafienie przy pierwszym uderzeniu. U nas życzenia się spełniają.

Nie dziękuj.

D.O.: No to nie dziękuję. Do zobaczenia na polu.

105

SEC & EDU

Z PAMIĘTNIKA BEZPIECZNIKA, CZYLI SCENKI RODZAJOWE PALCEM BEZPIECZEŃSTWA DOTKNIĘTE Jan KAPUSTA

106

SEC&AS

ZDANIEM EKSPERTA

Scena 5, czyli o drobnych zmianach i pominiętych zdaniach

S

łowo „pożar” dla bezpiecznika ma więcej niż jedno znaczenie. Nader często mówi się, że obecnie bezpiecznik głównie „gasi pożary”, choć przeważnie te wynikające z dostępnych zasobów ludzkich, a rzadziej te rozumiane jako niekontrolowany proces spalania. Można by się tutaj zastanowić, czy pożar, rozumiany zgodnie z jego definicją, jest czymś, czym pracownik struktur bezpieczeństwa fizycznego w danej organizacji powinien się zajmować. Wszak wielka trójka elektronicznych systemów zabezpieczeń nie uwzględnia systemów sygnalizacji alarmu pożarowego czy systemów gaszenia, o dźwiękowych systemach ostrzegawczych niemal nie wspomniawszy.

Jednocześnie w dobie integracji systemów, gdzie np. w przypadku pożaru drzwi objęte systemem kontroli dostępu są zwalniane automatycznie po otrzymaniu sygnału z systemu sygnalizacji alarmu pożarowego, a monitory równie automatycznie wyświetlają obraz z kamery obserwującej miejsce, w którym zostało wykryte potencjalne źródło pożaru, można zadać pytanie, czy aby na pewno jesteśmy tak daleko od siebie?

Czy pożar, który trawi bezpośrednio fizyczne dobra organizacji, różni się tak bardzo w skutkach od przestępcy, który te dobra kradnie lub zwyczajnie niszczy?

Zatem razem czy osobno?

Bez wątpienia bezpieczeństwo fizyczne i ochrona pożarowa to dwie różne dyscypliny, pod wieloma względami, od prawnych począwszy, a na technicznych skończywszy. Nie ma tu jednak jednolitego podejścia wśród różnych organizacji, które chcą się zabezpieczać. Zaryzykuję stwierdzenie, choć nie jest ono poparte moimi badaniami, że dominuje pogląd, iż ochrona pożarowa siedzi na jednej gałęzi z BHP (bezpieczeństwem i higieną pracy), a bezpieczeństwo fizyczne to inna gałąź drzewa zwanego bezpieczeństwem. Wyzwanie stanowi fakt, że gałęzie bezpieczeństwa mocno splatają się ze sobą i czasem trudno się zorientować, czy nadal poruszamy się po swojej gałęzi, czy już stąpamy po obszarach drzewa, które do nas nie należą. Pomijając wyzwania dla organizacji w zakresie tworzenia struktury organizacyjnej i potencjalnych sporów kompetencyjnych, warto chwilę zastanowić się nad zależnościami operacyjnymi, czyli 4/2018

w skrócie nad tym, jak decyzje i działania w jednym obszarze wpływają na procesy w innych obszarach.

To była całkiem nowa inwestycja. Firma postanowiła, że rozpocznie swoją działalność w kolejnej lokalizacji. Nie była to pierwszyzna, jako że od wielu lat sukcesywnie poszerzała swoją sieć sprzedaży i od czasu do czasu zmieniała lokalizacje swoich punktów, a to z uwagi na kwestie czynszowe, a to ze względu na nierealizowanie zakładanych celów sprzedażowych w określonych lokalizacjach. Długo by opowiadać, jak cały proces wyglądał, ale możemy przyjąć, że był całkiem przyzwoicie zorganizowany i profesjonalnie zarządzany. Jak sztuka nakazuje, powoływany był zespół projektowy, złożony z wielu istotnych funkcji organizacji, był project manager, który to wszystko spinał, i wiele innych elementów wymaganych przy tego typu projektach. Oczywiście nie brak tam było również funkcji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, w tym osoba odpowiedzialna za ochronę pożarową oraz osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo fizyczne. Swego czasu firma podjęła decyzję, że przy tego rodzaju inwestycjach komórka odpowiedzialna za zagadnienia ppoż. będzie dostarczać wymagania w zakresie systemów ochrony pożarowej i pełnić funkcję kontrolną w tym zakresie, a komórka odpowiedzialna za bezpieczeństwo fizyczne będzie odpowiedzialna za instalację wymaganych systemów. Rzecz jasna, obie komórki miały o wiele większe zakresy obowiązków, ale co do samych systemów to właśnie tak, a nie inaczej ustalono granice kompetencji. Obiektywnie obie komórki były zadowolone z takiego stanu rzeczy i nic nie zapowiadało żadnych komplikacji, a jednak coś poszło nie do końca tak, jak powinno…

Tego dnia Janek wracał z odbioru systemów bardzo zadowolony. Wszystko przebiegło tak, jak zaplanował, wykonawca spisał się na medal i prócz naprawdę bardzo kosmetycznych poprawek nie wydarzyło się nic, co uniemożliwiałoby odebrania systemów.

Włamaniówka – super, kontrola dostępu – tak jak należy, telewizja – z drobnymi korektami ustawień i pożarówka – bez zarzutu. Wszytko ładnie monitorowane, sygnały przechodzą takie, jak ustalono, bez żadnych problemów, konfiguracja zgodna z założeniami i uzgodniona funkcjonalność osiągnięta. Wszystkie wymagane dokumenty formalne były OK. Protokoły zostały podpisane. Innymi słowy, świetna i terminowa robota. Następnego dnia w biurze, pytany o to, jak poszło, nie ukrywał swego zadowolenia i należnych słów pochwały dla wykonawcy systemów.

Po niecałym tygodniu, gdy po chwilach radości ze wspomnianego odbioru pozostały jedynie mgliste wspomnienia, coraz bardziej zamazywane przez prozę innych zadań, nasz bezpiecznik otrzymał e-mail z tematem wprost nawiązującym do lokalizacji, w której tenże odbiór miał miejsce. Autorem był szef komórki odpowiedzialnej za bezpieczeństwo pożarowe. Obaj panowie znali się świetnie. Od lat pracowali w tej samej firmie i współpracowali przy naprawdę wielu 107

SEC & EDU zagadnieniach z pogranicza bezpieczeństwa fizycznego i ochrony pożarowej. E-mail, o którym mowa, zawierał wynik audytu ppoż. nowej lokalizacji, przeprowadzonego przez jednego z pracowników komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za sprawy ppoż. w firmie. Ku kompletnemu zaskoczeniu Janka wiadomość dotyczyła dwóch elementów, które wskazywały na błędy wymagające poprawy ze strony komórki, w której pracował bezpiecznik. Na szczęście był to e-mail, a nie końcowa wersja raportu, co oznaczało, że jest czas na odniesienie się do uwag, ewentualne sprostowanie lub przyznanie racji i przedstawienie propozycji rozwiązania problemu. Podejście takie leżało w interesie obu komórek i zostało wypracowane na bazie wcześniejszych doświadczeń, a – delikatnie rzecz ujmując – zdarzało się, że wyniki audytu odbiegały od rzeczywistości, a co za tym idzie – do autora audytu wracało pytanie o jakość kontroli lub przygotowanie merytoryczne do jego przeprowadzenia. Jednak w przypadku faktycznie stwierdzonych błędów dawało to czas na przygotowanie racjonalnej rekomendacji co do strategii usunięcia problemu.

Bezpiecznik uśmiechnął się, czytając pierwszy ze sformułowanych „zarzutów”, który mówił, że drzwi objęte kontrolą dostępu nie otwierają się automatycznie w przypadku alarmu 2. stopnia. Był pewien, że nie ma takich wymagań formalnych. Ani przepisy prawa, ani regulacje wewnętrzne organizacji nie wymagały w przypadku pożaru automatycznego otwarcia żadnych z drzwi w ramach tej konkretnie instalacji. Przy drugim z zaadresowanych do Janka zagadnień zrobiło mu się nieco ciepło z emocji. „Czy możliwym jest, bym popełnił aż taki błąd?” – pomyślał bezpiecznik i zaczął odtwarzać we własnej pamięci przebieg odbioru. Sięgnął do dokumentacji i bez wątpienia stwierdził, że systemy są wykonane zgodnie z dokumentacją. Jakim zatem cudem możliwe jest, by przyciski otwarcia drzwi w przypadku ewakuacji zainstalowane były po złej stronie w stosunku do kierunku ewakuacji? W swoim zawodowym życiu widział już naprawdę wiele „niespodzianek”, w stylu pojawiające się znikąd drzwi, okna, a nawet ściany, których nie było na planach, a były odkrywane w trakcie realizacji inwestycji, a czasem nawet w trakcie odbioru. Widział też, jak pomieszczenia zmieniają swoją funkcjonalność zaraz po odbiorach i nikt nie raczył o tym wspomnieć, ale pierwszy raz spotkał się z sytuacją, żeby po odbiorze systemów zmieniła się droga ewakuacji. Oprócz potencjalnego błędu bezpiecznika istniała druga możliwość rozwiązania zagadki przycisków po złej stronie drzwi. Właściwie rozwiązania były trzy, ale dwa sprowadzały się do błędu bezpiecznika. Po pierwsze, mógł przeoczyć coś w trakcie procesu planowania i projektowania, po drugie, firma nie zainstalowała urządzeń poprawnie, a Janek nie wyłapał tego przy odbiorze. Obie te możliwości wydawały się mało prawdopodobne.

Po kilku godzinach spędzonych przez bezpiecznika nad dokumentacją i przy przeczesywaniu skrzynki 108

mejlowej Janek miał przekonanie, graniczące z pewnością, że błąd leży gdzieś indziej. Z tego tytułu najbardziej prawdopodobna wydawała się opcja związana ze zmianą przebiegu drogi ewakuacji już po odbiorze systemów. Niemniej jednak temat należało wyjaśnić do końca. Jak to zazwyczaj bywa, na końcu tej drogi pojawia się pytanie: „Kto za to zapłaci?”. Jakkolwiek by tego nie rozumieć, pytanie o płatność niesie ze sobą również pytanie o jej wysokość, a ta zależy od tego, co trzeba zrobić, by błąd wyprostować. Nie chcąc tworzyć nadmiaru korespondencji, bezpiecznik wykonał telefon do nadawcy e-maila.

– Cześć. Janek mówi.

– Cześć. Wiem, z czym dzwonisz – oświadczył z nieukrywanym zadowoleniem.

– To super, że wiesz. Może więc wytłumaczysz mi to, co napisałeś w swoim ostatnim e-mailu, w sprawie wiadomej inwestycji, bo chyba coś się komuś pomyliło...

– Owszem, pomyliły wam się kierunki na drogach ewakuacyjnych.

– To, czy nam się coś pomyliło, czy wam, to zaraz ustalimy – powiedział równie uśmiechnięty, co jego rozmówca bezpiecznik. – Na tę chwilę chciałbym ustalić, na jakiej podstawie twierdzisz, że drzwi z kontrolą dostępu mają otwierać się automatycznie w przypadku pożaru? Następnie, czy dotyczy to wszystkich drzwi, czy tylko wybranych, a jeżeli wybranych, to których konkretnie? Nie napisałeś tego w swoim e-mailu, a według mnie wszystko jest wykonane zgodnie z przepisami, więc liczę na to, że możesz jakoś poprzeć tezę, którą postawiłeś.

– Tak dokładnie to nie pamiętam, o które drzwi chodziło. Chyba najlepiej będzie, jak spotkamy się na miejscu i przedyskutujemy, co jest nie tak i dlaczego.

Obaj panowie po dość długiej rozmowie, która obfitowała w różnej jakości, acz z poszanowaniem zasad kultury sarkazm, ostatecznie ustalili termin spotkania, a bezpiecznik jeszcze przed spotkaniem odpisał na e-mail. Odpowiedź sprowadzała się do tego, że wskazane we wcześniejszej wiadomości potencjalne błędy budzą uzasadnione wątpliwości i w celu ich wyjaśnienia ustalono termin spotkania w miejscu inwestycji.

Spotkanie na miejscu inwestycji rozpoczęło się w bardzo przyjemnej atmosferze. Dobra kawa i przyjemna rozmowa o życiu i dzisiejszej podróży. Wreszcie nadszedł moment, w którym trzeba było skonfrontować swoje poglądy.

– To co? – rozpoczął Janek przechodzenie z tematów życiowych na służbowe. – Może się przejdziemy po obiekcie i zobaczymy, co i dlaczego jest nie tak?

– Jasne, tylko wyjmę dokumentację.

– To od czego zaczynamy?

– Zacznijmy od drzwi, które nie otwierają się automatycznie – odpowiedział specjalista ppoż. – Są tylko jedne takie, więc powinno pójść sprawnie.

Bezpiecznik również wyjął posiadaną dokumentację i obaj panowie udali się do drzwi, które zostaSEC&AS

ZDANIEM EKSPERTA ły wytypowane na początek. Janek zadał pytanie o podstawę prawną, na bazie której wymagane jest automatyczne otwieranie drzwi z kontrolą dostępu w chwili wystąpienia alarmu pożarowego. W odpowiedzi usłyszał, że zostało to sprawdzone i faktycznie nie ma obowiązku otwierania automatycznego, ale jest obowiązek umożliwienia ręcznego otwarcia drzwi, a to też nie zostało uwzględnione w wykonanej instalacji.

– Jak to nie zostało uwzględnione ? – oburzył się bezpiecznik. – Ten zielony przycisk przy drzwiach to według ciebie co to jest?

– Przycisk otwarcia w przypadku ewakuacji – odpowiedział nieco zdziwiony kolega pożarnik.

– A czym się go przyciska? Bo według mnie ręką, czyli możemy powiedzieć, że ręcznie, o ile ktoś nie pokusi się o użycie innej części ciała, by go nacisnąć.

Po krótkiej dyskusji na temat tego, że w pomieszczeniu może przebywać czasowo kilku inżynierów i mimo fantazji, jaką dysponują, to raczej w czasie pożaru nie będą eksperymentować z przyciskiem i użyją go konwencjonalnie, obaj panowie uzgodnili, że zarzut był niezasadny i nie zostanie umieszczony w końcowej wersji raportu.

Nadeszła pora na zwiedzanie obiektu w zakresie drogi ewakuacyjnej i konfliktu z przyciskami. Po przejściu całości Janek pokazał swoją dokumentację, która skądinąd została zaakceptowana również przez komórkę organizacyjną odpowiedzialną za bezpieczeństwo pożarowe. Dokumentacja ta uwzględniała drogi ewakuacyjne, które wytyczone były inaczej niż te, którymi dzisiaj podążali. Wytłumaczył, że na bazie tego, co posiada, systemy zostały wykonane zgodnie z dokumentacją i wszystko wskazuje na to, że drogi ewakuacji zostały zmienione już po wykonaniu systemu. Pożarnik przyznał się Jankowi, że faktycznie pierwotnie drogi były wytyczone inaczej, ale w trakcie audytu stwierdzono, że lepiej będzie, jak zostaną one zmienione.

– Rozumiem... – powiedział Janek, któremu coraz trudniej było ukryć irytację. – To wytłumacz mi, proszę, z jakiego powodu piszecie, że przyciski są źle zainstalowane, ale pomijacie fragment o tym, że jest to związane ze zmianą wcześniej wytyczonych dróg ewakuacji? A skoro już te nowe drogi mają być lepsze, czego ja nie muszę rozumieć, to kto zapłaci za zmiany w systemach i pokryje związane z tym koszty?

– Ale jakie koszty? – zapytał zdziwiony pożarnik.

– A ileż z tym jest roboty? Przewiercić dziurę na drugą stronę drzwi i przenieść przycisk.

– Po pierwsze, nie przycisk, a konkretnie cztery przyciski. Po drugie, zdjęcie przycisku z jednej strony pozostawi ślady po nim samym, a otwory po dyblach trzeba będzie zagipsować i zamalować, czyli zaangażować firmę, która obiekt malowała. Po trzecie, to, że kabel wystarczał z jednej strony, nie oznacza automatycznie, że wystarczy go do zamontowania przycisku po drugiej stronie. Musimy też przeanalizować położenie wybranych kamer, bo nasz standard mówi 4/2018

wyraźnie, gdzie mają być i obawiam się, że zmiany w telewizji też będą musiały nastąpić. Wreszcie firma, która zakończyła instalację, będzie musiała ponieść koszty związane z dojazdem na miejsce, co też będziemy musieli pokryć. No, i oczywiście, teraz obiekt jest czynny i nie jestem pewien, czy szefostwo zgodzi się na wiercenie w czasie obsługi klienta, co oznacza, że prawdopodobnie prace będą wykonywane w godzinach nocnych, co nie jest obojętne dla kosztów.

Janek jeszcze chwilę wymieniał wszystkie konsekwencje tak „kosmetycznej” zmiany, jak przeniesienie przycisku z jednej strony drzwi na drugą. Ostatecznie uzgodniono, że pierwsza z omawianych uwag, dotycząca automatycznego, a potem ręcznego otwierania drzwi, nie zostanie umieszczona w raporcie, a kwestia dróg ewakuacyjnych zostanie lepiej doprecyzowana.

Doprecyzowanie ma polegać na dodaniu kwestii związanej ze zmianą dróg ewakuacyjnych i koniecznością dostosowania systemu do wspomnianych zmian. Co do kosztów zmiany, na szczęście nie okazały się one bardzo duże, więc w ramach dobrej współpracy szef Janka podjął decyzję o sfinansowaniu ich z budżetu, za który odpowiadał.

Czy gdyby obie komórki organizacyjne, ta odpowiedzialna za ochronę pożarową i ta odpowiedzialna za bezpieczeństwo fizyczne, działały w ramach jednego departamentu, to czy sytuacja wyglądałaby tak samo? Czy komunikacja byłaby łatwiejsza? Trudno powiedzieć, ale z pewnością niezależnie od struktury organizacyjnej sukces zależy od tego, jak proces jest ustawiony i jacy ludzie są w niego zaangażowani. Ile kosztuje drobna zmiana i jak jedno zdanie zmienia całe opracowanie? Warto również zastanowić się nad takimi zagadnieniami, jak związki rekomendacji z budżetem, jego planowaniem i odpowiedzialnością, tak za sam budżet, jak i rekomendacje. Czy dobrym pomysłem jest, by autor rekomendacji był jednocześnie odpowiedzialnym za budżet? Jak zwykle pole do przemyśleń i wniosków zostawiam tobie, drogi czytelniku.

Jan KAPUSTA Dyplomowany przez Międzynarodowy Instytut Zarządzania Bezpieczeństwem (CSMP®, M.ISMI®). Praktyk od wielu lat związany z branżą security i zarządzaniem bezpieczeństwem, wykładowca Ośrodka Szkoleniowego PISA oraz konsultant PISA, członek Kolegium Redakcyjnego SEC&AS

109

SEC & RETRO/LIFE

PANTA RHEI i Wieczne Miasto Joanna TOMCZAK, Andrzej TOMCZAK

110

SEC&AS

MOJE PODRÓŻE

T

egoroczne wakacje kojarzą się z śródziemnomorskimi upałami. Dlatego przypomniałem sobie podwójny felieton, który został napisany po pobycie w gorącym Rzymie1. Wzruszające wspomnienia i przepiękne miasto. Chciałbym przypomnieć fragmenty naszych felietonów, z przykrością stwierdzając, że tylko akapity dotyczące Wiecznego Miasta mogłem z równą przyjemnością przeczytać wtedy i dziś. Wszystko płynie, życie nieustannie przemija, a Rzym jest wieczny. Natomiast tekst dotyczący zabezpieczeń Watykanu należy włożyć między karty historii i niech tam spoczywa w pokoju.

GŁOS PIERWSZY

Rzym przytłacza turystę niedającym wytchnienia gorącem, zakurzonymi i niezwykle ruchliwymi ulicami oraz liczbą ciekawych miejsc, których niezobaczenie powodowałoby zawstydzenie. Tym, co robi na turyście równie duże wrażenie, jest kolejka do Muzeów Watykańskich, ciągnąca się wzdłuż długich murów kościelnego państwa. Z niepokojem wyglądając za kolejny zakręt, spodziewając się, że może właśnie tam sznur ludzi się skończy, turysta zastanawia się, czy w środku zobaczy coś, co chociaż w małym stopniu zrekompensuje mu taką męczarnię. Musi potem jednak przyznać, że chwilowa (chwila to pojęcie względne) integracja z tym tłumem w stu procentach się opłaca. Każdy bowiem znajdzie coś dla siebie wśród tak dużego i różnorodnego zbioru dzieł kultury i sztuki.

Kolejne korytarze muzeum (niekoniecznie te same, ponieważ trasa zwiedzania ulega tam zmianie niezwykle często) pozwalają na podziwianie dzieł, które 1 J. Tomczak, A. Tomczak: Rzymski dwugłos, „Systemy Alarmowe”, nr 4/2005.

4/2018

przede wszystkim zaskakują swoją realnością. Namacalna obecność stanz Rafaela (szczególnie Stanza della Segnatura) i Kaplicy Sykstyńskiej (której sklepienie ozdabiają słynne freski Michała Anioła) na turyście robi ogromne wrażenie. Są to miejsca, które bezapelacyjnie wygrywają z hałaśliwym tłumem, od którego w tym muzeum nie można uciec. Na szczególną uwagę zasługują również Galleria delle Carte Geografiche (Galeria Map), korytarz z wymalowanymi starymi, XVI-wiecznymi mapami, Pinacoteca Vaticana z dwoma majestatycznymi obrazami Rafaela i niedokończonym dziełem Leonarda da Vinci (sławny Święty Hieronim na pustyni) oraz widok z okien muzeum, na malownicze tereny Watykanu. Bliskie sercu jest również wielkie płótno polskiego malarza Jana Matejki, które przedstawia króla Jana III Sobieskiego pod Wiedniem, po zwycięskiej bitwie nad Turkami w 1683 r.

Wychodzącego z muzeum turystę rozpiera przede wszystkim duma. Przeżycie zwiedzania tak ogromnego przybytku, wypełnionego po brzegi ludźmi, napawa zadowoleniem. Poza tym czuje on pewnego rodzaju zdziwienie. Otóż nie jest prawie w ogóle zmęczony, a raczej przepełniony pięknem, które było mu dane podziwiać. I to pięknem w wielu postaciach. Kolejka do Bazyliki św. Piotra dla wytrwałego turysty nie wydaje się już tak odpychająca. Staje więc w niej pełen entuzjazmu, tym bardziej że czekając, może podziwiać plac św. Piotra z jego monumentalną kolumnadą autorstwa Berniniego, przypominającą rozpostarte ramiona pielgrzyma, oraz z egipskim obeliskiem w samym centrum. Chwilę zajmuje mu również odnalezienie tego jednego jedynego okna, z którego Jan Paweł II pozdrawiał wiernych.

Po minięciu bramki antyterrorystycznej turysta ma wrażenie uczestniczenia w żenującym wyścigu pod

111

SEC & RETRO/LIFE

hasłem: „kto pierwszy do bazyliki”. Tym, co wyróżnia Bazylikę San Pietro, jest zdecydowanie wrażenie monumentalności, jakie wywiera na zwiedzających. Chociaż nie jest wypełniona dziełami sztuki (wspomnieć jednak trzeba znajdującą się tam Pietę Michała Anioła), wraz z zaprojektowanym przez Berniniego ogromnym barokowym baldachimem osłaniającym ołtarz zapiera dech w piersiach maleńkiego turysty. Jest to również miejsce, gdzie silnie można odczuć obecność papieża Polaka2. Wracają telewizyjne obrazy, w któ2 Felieton powstał w 2005 r., niedługo po śmierci papieża Jana Pawła II, za czasów pontyfikatu Benedykta XVI [przyp. aut.].

112

rych wnętrze bazyliki stanowiło tylko tło dla Jego osoby. W podziemiach bazyliki kolejka pielgrzymów oczekuje w skupieniu, aby przez chwilę zatrzymać się przy Jego grobie. Wyprawa na kopułę bazyliki (kolejna kolejka) zarezerwowana jest tylko dla tych najbardziej wytrwałych, z turystycznym zacięciem. Roztaczają się z niej widoki na plac św. Piotra, ogrody watykańskie

SEC&AS

MOJE PODRÓŻE

i Rzym, które wynagradzają po części wysiłek związany z liczbą wąskich schodów, które trzeba pokonać.

Zwiedzanie Watykanu turysta zakończyć może spacerem Via della Conciliazione (Drogą Pojednania, wytyczoną po traktatowym zagwarantowaniu Watykanowi pozycji państwa w państwie, w 1929 r.). Oddalając się od placu św. Piotra, spogląda jednak co chwilę przez ramię, aby upewnić się, czy ta robiąca wrażenie bazylika dalej tam jest. Nie można odmówić sobie również przejechania obok oświetlonego placu św. Piotra w późnych godzinach nocnych, wracając do hotelu na zasłużony odpoczynek. Jako dzielna turystka z aparatem i przewodnikiem pod pachą, uważam udostępniony do zwiedzania fragment Watykanu za niezwykłe przeżycie estetyczne.

Bardzo zmęczona, ale zadowolona.

Joanna TOMCZAK GŁOS DRUGI

Być w Rzymie i nie zwiedzić Watykanu – do niedawna było to dla Polaków nie do pojęcia. Drugi kwietnia 2005 r. zmienił naszą optykę. Ale czy rzeczywiście?

Przedtem szukaliśmy wsparcia u papieża Polaka, teraz pragniemy oddać Mu cześć. I wtedy, i teraz Watykan nas przyciąga.

Dostać się do Muzeów Watykańskich nie jest tak łatwo. Najpierw przed nami blisko dwugodzinne oczekiwanie przed wejściem. Kiedy o godzinie dziewiątej otwierają wejście dla turystów indywidualnych, kilkusetmetrowa kolejka rusza szybko do przodu. Gigan4/2018

tyczna kolejka to pierwszy szok, natomiast szybkość, z jaką się ona porusza, to szok drugi. Tajemnica wyjaśnia się zaraz po wejściu do budynku. Zdezorientowany tłum ludzi dzieli się na wiele mniejszych kolejek do bramek wykrywających metal i prześwietlających bagaż. Tych bramek jest naprawdę dużo. Potem przed nami szereg kas z wydzieloną kasą tylko dla studen113

SEC & RETRO/LIFE

tów. Tak więc tłum szybko przedziera się przez „zasieki”, zostawiając w kasach po 12 euro3 od osoby.

Pozostaje tylko wdrapać się na górę po pochylni lub wjechać schodami ruchomymi i można rozpocząć zwiedzanie.

Muzea Watykańskie oferują wiele tras, poczynając od półtoragodzinnej po wielogodzinną. Szybka trasa prowadzi bezpośrednio do stanz (komnat) Rafaela i Kaplicy Sykstyńskiej. Warto wybrać trasę dłuższą, 3

Aktualnie 16 euro [wg www.rzym.it/rzym-ceny-biletow].

zobaczyć Grupę Laokoona z I wieku, rzymską kopię greckiego oryginału, i Apolla Belwederskiego, rzymską kopię greckiego posągu Apollina. Zanim dojdziemy do wielkich dzieł Rafaela i Michała Anioła, nie można pominąć obrazu Jana Matejki, przedstawiającego Jana III Sobieskiego pod Wiedniem. W galerii obrazów przykuwa uwagę niedokończony obraz Leonarda da Vinci – Święty Hieronim na pustyni. Czekając, aż hałaśliwa wycieczka japońska przestanie okupować obraz, zauważyłem we wnęce sali monitor, który pokazywał pomieszczenie znajdujące się obok, z ekspozycją arrasów i dzieł Rafaela. I nie byłoby w tym nic dziwnego, gdyby nie fakt, że ze względów konserwatorskich w pomieszczeniu tym panował półmrok, a ekran zachwycał kontrastową feerią barw, godną dobrego oświetlenia halogenowego. Z dużym uznaniem stwierdziłem, że nie poskąpiono środków na wysokiej klasy kamery o podwyższonej dynamice.

Wychodzących turystów „żegnają” nietypowe schody, a właściwie spiralna rampa, zaprojektowana w 1932 r. przez Giuseppe Momo. Po tak pokrzepiającej ducha, ale trudnej eskapadzie należy pokrzepić i ciało. Trzeba dać odpocząć zmęczonym nogom i skosztować włoskich specjałów. W knajpce, których tam tak wiele, może Cię spotkać kolejna niespodzianka. Oczom swoim nie mogłem uwierzyć, kiedy w takiej przypadkowej restauracji w okolicach Watykanu wpadł na mnie kolega z firmy Control System FMN. Jak widać, świat jest naprawdę mały… A może po prostu wszystkie drogi prowadzą do Rzymu?

Andrzej TOMCZAK

114

SEC&AS

KURS PR ACO ZABEZPI WNIKA ECZ TECHNIC ENIA ZNEGO

INSTAL SYSTEMÓ OWANIE I KONSE W ZABE RWAC JA STOPNI 1 ZPIECZEŃ TECHN IC –4/KLAS SA1–SA4 ZNYCH /NO terminy: 1

7–21 wr ze 19–23 li śnia 2018 r. stopada 2018 r.

KURS PRACOWNIKA ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO PROJEKTOWANIE SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ TECHNICZNYCH STOPNI 1–4/NO termin:

15–20 października 2018 r.

3–8 grudnia 2018 r.

terminy kursów Ośrodka Szkoleniowego Polskiej Izby Systemów Alarmowych

II półrocze 2018 r.

KURS PRACOWNIKA ZABEZPIECZENIA TECHNICZNEGO

KURS INWESTORÓW I ADMINISTRATORÓW SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ TECHNICZNYCH

MONTAŻ, EKSPLOATACJA, KONSERWACJA I NAPRAWA URZĄDZEŃ I ŚRODKÓW MECHANICZNEGO ZABEZPIECZENIA ORAZ AWARYJNE OTWIERANIE W MIEJSCACH ZAINSTALOWANIA

8–12 października 2018 r.

termin:

termin:

5–8 listopada 2018 r.

KURS KOSZTORYSOW ANIA SYSTEMÓW ZABEZP IECZEŃ TECHNICZNYCH termin:

do uzgodnienia z OS PISA

KURS WYMAGANIA PRAW NO-NORMAT YWNE W ZAKRESIE SZACOWA NIA RYZYKA, PROJEKTOWANIA I INS TALOWANIA SYSTEMÓW ZABEZP IECZEŃ TECHNICZNY CH STOPNI 1–4/NO termin:

22–24 października

2018 r.

KURS AUDYTORA WEWNĘTRZNEGO SYSTEMU ZARZĄD ZANIA BEZPIECZEŃSTWEM INFORMAC JI (SZB I) WG ISO/ IEC 27001:2013 termin:

do uzgodnienia z OS PISA

KURS

KURS

KURS

SYSTEMY DO ZOROWE CCTV WYKORZYSTUJ ĄCE PROTOKÓŁ INTERNETOW Y (IP) DO TRAN SMISJI WIZ JI

ZEWNĘTRZNE SYSTEMY ZABEZPIECZEŃ

termin:

27–28 listopada 2018 r.

13–15 listop

ada 2018 r.

INTEGRACJA SYSTEMÓW ZABEZPIECZEŃ.

UWARUNKOWANIA I PROCESY termin:

11–12 grudnia 2018 r.

termin:

KURS

Z pełną ofertą szkoleniową można zapoznać się na stronie www.pisa.org.pl – Zakładka Ośrodek Szkoleniowy.

Szczegółowe informacje można uzyskać w OS PISA tel. 22 620 45 57, e-mail: ospisa@pisa.org.pl

PRAKTYCZNE ASPEKT Y STOSOWANIA WYMAGAŃ NORMY OBRONNEJ W PROCESACH PROJE KTOWANIA I INSTALOWANIA ZA BEZPIECZEŃ TECHNICZNYCH terminy:

13 września 2018 r.

13 grudnia 2018 r.

SEC & LIFE

NajwaĹźniejsze apelacje Korsyki 116

SEC&AS

NIE TYLKO PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

Korsyka i jej wina Sławomir CHRZCZONOWICZ

K

orsyka to coraz częściej kierunek naszych wakacyjnych wyjazdów. Przepiękna wyspa, tak zresztą ochrzcili ją Francuzi – Île de Beauté, ma wspaniały, łagodny klimat, wysokie góry, piękne plaże, intrygującą historię. Korsyka ma też wina. Wina, które zdecydowanie warto poznać, bardzo dobre, inne niż pozostałe wina śródziemnomorskie, poza Korsyką raczej trudno dostępne, trzeba więc wybrać się po nie na wyspę, łącząc winiarską pasję z wakacyjną przygodą.

JAK TAM TRAFIĆ?

Najłatwiej promem z Livorno, choć można też z Genui, La Spezia, Nicei lub Marsylii. Jednak prom z Livorno płynie na wyspę 4 h, podczas gdy z La Spezia to 7 h, zaś z Genui lub portów francuskich znacznie dłużej.

Trasę Livorno–Bastia obsługują dwie linie: Moby Lines i Corsica Sardinia Ferries. W sumie co najmniej 4 promy dziennie. Do Livorno z Warszawy jest około 1600 km i możemy tam dotrzeć w ciągu 15 h. Są oczywiście połączenia lotnicze, na ogół z przesiadkami i dość drogie, choć niekiedy tanie linie proponują zaskakująco korzystne oferty. Niemniej podróżując samolotem, nie przywieziemy w drodze powrotnej wina.

GDZIE SIĘ ZATRZYMAĆ?

To już zależy od naszych chęci. Planując jednak podróż, warto pamiętać, że Korsyka wygląda z grubsza tak, jakby ktoś na niewielkiej wyspie umieścił Tatry.

▌ Bastia stary port

Zachodnie wybrzeże to góry schodzące wprost do morza. Miejscowości nadmorskie oddzielone są od siebie zboczami gór, plaże nieduże, ukryte w zatokach. Komunikacja między poszczególnymi miejscowościami – tylko lokalnymi, krętymi i wąskimi drogami. Wschodnie wybrzeże jest w miarę płaskie.

Góry odsunięte są od morza o kilka do kilkunastu kilometrów, a południowy kraniec wyspy połączony jest z północnym drogą N198, która miejscami jest nawet dwupasmowa. Plaże pomiędzy Bastią a Porto-Vecchio są rozległe i często puste.

Jeśli szukamy klimatycznego miejsca na wypoczynek bardziej stacjonarny, to polecam wybrzeże zachodnie, jeśli jednak planujemy częste wycieczki, np. do winiarzy, to najlepszą bazą wypadową będą okolice Bastii, na wybrzeżu wschodnim.

A JAK Z TYMI WINAMI?

▌ Bonifacio

4/2018

Łagodny i słoneczny klimat Korsyki jest bardzo korzystny dla uprawy winorośli. Częste wiatry ułatwiają utrzymanie zdrowych krzewów, przeciwdziałając chorobom pleśniowym. Nic więc dziwnego, że większość winnic hołduje uprawie „bio”, unikając stosowania na117

SEC & LIFE

▌ Winnica Domaine Torraccia

wozów sztucznych i środków ochrony roślin. Winorośl uprawiano tu od starożytności, przy czym pod koniec XIX stulecia istniało tu ponad 25 tys. ha winnic, dających wina o, nie ma co ukrywać, bardzo różnej jakości.

Obecnie, po gruntownej restrukturyzacji i wprowadzeniu istotnych regulacji w ramach francuskiego systemu AOC, na wyspie pozostało około 8 tys. ha upraw, za to jakość wytwarzanych win jest niekwestionowana.

Generalnie wina z Korsyki różnią się zasadniczo zarówno od win francuskich, choć Korsyka jako region

winiarski wymieniana jest jednym tchem z Prowansją, jak i włoskich, choć dominujący na wyspie szczep niellucciu jest podobno tożsamy z toskańskim sangiovese. O ich specyfice trochę więcej poniżej.

ODMIANY WINOGRON

Najważniejsze białe odmiany winorośli uprawiane na Korsyce to: Vermentinu, znane także jako malvoisie de Corse, daje wina o lekkich aromatach kwiatów, którym

■

▌ Winnice w Patrimonio

118

SEC&AS

NIE TYLKO PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

▌ Droga z Bastii do St-Florent

towarzyszą mocne zapachy owoców i nuty mineralne. W ustach nieco korzenne, ziołowe z długim finiszem.

Biancu gentile – autochtoniczna odmiana korsykańska, uprawiana w okolicach Patrimonio, Figari i Sartène. Daje wina ekspresyjne, z aromatami egzotycznych owoców, cytrusów, moreli. W ustach pełne, krągłe, tłuste.

Muscat – odmiana śródziemnomorska, z której wytwarza się aromatyczne wina słodkie, wzmacniane w apelacji Muscat du Cap Corse.

Najważniejsze odmiany czerwone: Niellucciu to szczep korsykański, genetycznie tożsamy z toskańskim sangiovese. Daje wina rustykalne, zadziorne, z aromatami fiołków, lukrecji, czerwonych owoców, pestek wiśni, przypraw z nutami balsamicznymi i zwierzęcymi.

Sciaccarellu – autochtoniczna odmiana, dająca wina o jasnym zabarwieniu, aromatyczne (truskawki, maliny, porzeczki, przyprawy, pieprz, skóra, zioła), w ustach giętkie i krągłe.

Ponadto znajdziemy kilka odmian międzynarodowych, z których największe znaczenia mają: chardonnay, syrah, merlot grenache, zwany na Korsyce Alicante.

■

■

przyjemne, łatwe w piciu, przyjazne i nieco nijakie.

Kwintesencją winiarskiej Korsyki są wina oznaczane jako AOC Patrimonio i AOC Ajaccio. To dwie najważniejsze i najbardziej prestiżowe apelacje. Pozostałe wina oznaczane są jako AOC Corse, czasami z wyróżnikiem, jeśli wino pochodzi z ważniejszego okręgu.

Do takich wyróżnionych stref zaliczają się: Calvi, Figari, Sartène, Porto-Vecchio i Coteaux du Cap Corse.

Ostatnia apelacja to AOC Muscat du Cap Corse, która dotyczy wyłącznie win słodkich z odmiany muscat.

■

■

KLASYFIKACJA WIN

Na Korsyce praktycznie nie robi się win stołowych.

Największą grupę stanowią wina regionalne (66% produkcji), wytwarzane pod dwoma nazwami: Vins de Pays de l’Île de Beauté (90%) i Vins de Pays des Portes de Méditerranée (10%). Produkowane na ogół przez duże spółdzielnie lub związki producentów, są 4/2018

▌ Filitosa

119

SEC & LIFE CO ZOBACZYĆ I CO PIĆ?

PATRIMONIO I CAP CORSE

Wypada zacząć od apelacji Patrimonio, zajmującej kilka urokliwych dolina górskiego masywu otaczającego nadmorski kurort Saint-Florent. Równie łatwo można tu dojechać malowniczą górską drogą z Bastii. W Patrimonio przeważają gleby gliniasto-wapienne i łupkowe na podłożu granitowym. Powszechnie uważa się, że powstają tu najlepsze wina Korsyki, zarówno białe, jak i czerwone. Białe to oczywiście znowu vermentinu, zaś w czerwonych dominuje niellucciu, dostarczając win charakternych, o mocnych aromatach, wyrazistych taninach i długim potencjale dojrzewania. Najlepsi producenci to: Antoine Arena, Yves Leccia, Clos Signadore i Orenga de Gaffory. Korzystając z obecności w Patrimonio, warto pojechać na północ, na półwysep Cap Corse, by spróbować nie tylko słodkich muskatów – te robi bowiem większość winiarzy w Patrimonio – ale poznać bliżej wina z apelacji AOC Corse Coteaux du Cap Corse. Cała apelacja to ledwie 35 ha, na których pracuje w sumie 5 winiarzy. Łupkowe gleby dają wina o dużej czystości i elegancji, przede wszystkim białe.

Obok vermentinu uprawia się także: malvoisie, codiverta blanc i muscat, ale o tym za chwilę. Odmiany czerwone to: niellucciu, sciaccarellu, aleatico i alicante. Polecamy odwiedzić przede wszystkim Domaine Pieretti i Domaine Gioielli. Niezależnie od wina, będąc w okolicach Bastii, warto zwiedzić przepiękną romańską bazylikę La Canonica, w pobliżu miejscowości Mariana, na południe od lotniska.

CALVI

▌ Klify w Bonifacio

Kolejne warte odwiedzenia miejsce, w którym można doskonale wypocząć, a przy tym poznać nowe wina, to okolice Calvi i apelacja AOC Corse Calvi. Znajduje

▌ Okolice przełęczy Bavela

120

SEC&AS

NIE TYLKO PRACĄ ŻYJE CZŁOWIEK

▌ Plaża na południe od Bastii

się na południe od Patrimonio, między portem Calvi a zboczami masywu Montegrosso. Liczące 276 ha winnice znajdują doskonałe warunki w nasłonecznionych dolinach kilku spływających z gór rzek: Figarella, Bartasca i Reginu. Aluwialne gleby, złożone ze żwirów, iłów i wapieni na podłożu granitowym, sprzyjają powstawaniu win bogatych i finezyjnych.

Dominujące odmiany to: sciaccarellu, niellucciu, grenache i vermentinu. Właśnie ze względu na grenache wina czerwone z Calvi, najbardziej miękkie, giętkie i soczyste na Korsyce, przypominają trochę południe doliny Rodanu. Najlepsi producenci to Clos Culombu, Alzipratu i Maestracci, mnie jednak najbardziej ujęły wina wytwarzane przez Irlandczyka Richarda Spurra w Enclos des Anges, tuż obok lotniska w Calvi.

głównie z vermentinu, są pełne, krągłe, lekko tłustawe, dobrze zrównoważone. Polecam przede wszystkim wina z Domaine Abbatucci, moim zdaniem jednego z najlepszych producentów na wyspie. Ponadto można polecić również: Clos Capitoro, Clos d’Alzeto, Domaine Comte Peraldi i Domaine Pratavone. Warto też zwrócić uwagę na prehistoryczną osadę Filitosa, w dolinie rzeki Taravo, z doskonale zachowanymi menhirami. Robi wrażenie.

Z kolei na południe od Propriano na odkrycie czekają wina z AOC Corse Sartène. Nazwa pochodzi od miasta leżącego w południowo-zachodniej części

AJACCIO I SARTÈNE

Kolejną bazę wypadową możemy założyć w letniskowej miejscowości Propriano nad zatoką Valinco. Ładne plaże i piękne widoki schodzących do morza gór sprzyjają relaksowi, przy okazji zaś można spróbować wielu doskonałych win. Na północ od Propriano rozciąga się apelacja AOC Ajaccio, obejmująca 242 ha upraw, rozłożonych wokół zatoki Ajaccio, nad którą leży też stolica wyspy. Ajaccio to królestwo szczepu sciaccarellu, który – jak w żadnym innym miejscu wyspy – ma tu przewagę. Dzięki temu wina są gładkie, owocowe, często lekkie, czasami nieco korzenne, zawsze finezyjne, z dużą elegancją. Wina białe, 4/2018

▌ Abbatucci

121

SEC & LIFE

▌ Korsyka

wyspy. Winorośl, przede wszystkim sciaccarellu, niellucciu, barbarossa i vermentinu, uprawia się głównie w dolinach rzek: Baracci, Rizzanèse i Ortolo, na powierzchni 163 ha. Tutejsze wina czerwone są solidnie zbudowane, intensywnie owocowe, z dużą ekspresją aromatów. Różowe – krągłe i cieliste, zaś białe – pełne i bardzo aromatyczne. Polecam przede wszystkim: Domaine Saparale, Fiumicicoli i Sant’Armettu, no i oczywiście konieczna jest wycieczka do Sartène, starego miasta, które Prosper Mérimée nazwał „najbardziej korsykańskim z korsykańskich miast”.

na Domaine Tanella i Petra Bianca. Koniecznie trzeba też odwiedzić Bonifacio z jego malowniczymi klifami i jedną z najpiękniejszych plaż Korsyki – La Rondinara, którą znajdziemy 14 km na południe od Porto-Vecchio.

PORTO-VECCHIO

W pobliżu Porto-Vecchio znajdują się dwie apelacje: Porto-Vecchio i Figari. Porto-Vecchio leży wzdłuż południowej części wschodniego wybrzeża Korsyki, między Bonifacio a Solenzarą. 90 ha winnic, z których ponad 40 zajmuje Domaine de Torraccia, najważniejsza posiadłość w apelacji, dostarcza win zadziornych, nieco dzikich i rustykalnych, mających obok Patrimonio największy potencjał dojrzewania.

Z kolei Figari, położona pomiędzy Bonifacio a Sartène, to najbardziej na południe wysunięta apelacja we Francji. Leżące w pobliżu wybrzeża, u stóp masywu Montagne de Cagna, na stosunkowo płaskim terenie, przecinanym licznymi spływającymi z gór rzekami, winnice (130 ha) korzystają z doskonałego nasłonecznienia. Wina, zwłaszcza różowe i białe, odznaczają się wielką finezją. Absolutnie wyróżniającym się producentem jest Yves Canarelli, jeden z najlepszych winiarzy na wyspie. Poza tym warto zwrócić uwagę 122

Sławomir CHRZCZONOWICZ Krytyk winiarski i dziennikarz. Pisze o winie od połowy lat dziewięćdziesiątych – autor artykułów i książek oraz założyciel jednego z pierwszych winiarskich portali internetowych w Polsce (Winomania). Wykładowca w klasie kelner-sommelier. Od lat zawodowo związany z Francją, w jej winach się specjalizuje. Tworzył autorską ofertę win jakościowych w firmach A. Blikle i Vinarius, a od 2008 r. w Winkolekcji.

SEC&AS

PRENUMERATA 4/2018 (10) Dwumiesięcznik

75,00

TRAGEDIA W LONDYŃSKIEJ GRENFELL TOWER Dlaczego zawiodły drzwi przeciwpożarowe?

PLN

Prenumerata roczna

60,00

PLN

Prenumerata roczna dla członków PISA

45,00

WYWIAD W CNBOP-PIB DARIUSZ WRÓBLEWSKI OBIEKTY ZABYTKOWE OGIEŃ CIĄGLE GROŹNY PRZEWIDZIEĆ POŻAR KAMERY TERMOWIZYJNE

PLN

Prenumerata roczna dla absolwentów kursów Ośrodka Szkoleniowego PISA

TV ANALOGOWA HD PRZEGLĄD RYNKU CCTV

Cena 15 zł (w tym 8% VAT) ISSN 2543-8395

BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE OBIEKTÓW

w w w. s e c a n d a s . p l

SEC & LIFE

Fot. Don Darkes/Flicr

OGIEŃ NA JACHCIE Małgorzata CZARNOMSKA

Każdy adept żeglarstwa, szkoląc się, słyszy te same, książkowe frazesy. I dobrze, bo jest w nich sporo prawdy.

Szkoda tylko, że pomija się kwestię najważniejszą…

P

ożar na jachcie, szczególnie na jachcie morskim, to bardzo często początek końca. Oznacza to, że hasło „pożar” pociąga za sobą konieczność ewakuacji. Dlaczego? Po pierwsze dlatego, że współczesne jednostki wykonywane są najczęściej z laminatu. Pod wpływem temperatury odkształca się on i staje się plastyczny, prowadząc do przerwania poszycia w wyniku naporu wody i zatonięcia łodzi. Po drugie,

124

jeżeli jest ogień, jest również dym. Uniemożliwia on dostanie się do wnętrza jachtu i tym samym ugaszenie ognia. Koniec końców załoga, o ile szczęśliwie uda jej się wydostać na pokład, staje się bezsilna.

O pożarach z podręczników żeglarskich dowiadujemy się mało. Wymieniają one rodzaje gaśnic i uczą, że ogień należy stłumić w zarodku. Jeżeli pożar wybuchnie na pokładzie, trzeba ustawić jacht tak, aby wiatr kierował płomienie w stronę wody. Trudno się z tym nie zgodzić, ale z wiedzy merytorycznej to właściwie tyle. Jak ma się do tego rzeczywistość?

Zacznijmy od tego, że pożary najczęściej zaczynają się w kambuzie. Od palnika gazowego ogień przechodzi na dyndający nad nim na przechyłach ręcznik SEC&AS

MOJA PASJA papierowy, ścierkę bądź firankę. Ni z tego, ni z owego kambuz staje w płomieniach, a czas raptownie przyśpiesza. Zajmują się sklejkowe szafki i wykładziny.

Uciekający z zadymionego wnętrza ludzie w pierwszym odruchu nie chwytają za gaśnice, tylko ratują siebie. Potem los jest już właściwie przesądzony.

Podręcznik mówi: uszczelnij kabinę, aby zamknąć dopływ tlenu. Jasne, tylko od zewnątrz nie bardzo się da. Współczesne jachty mają masę okienek, często zamykanych od wewnątrz. Mają też wywietrzniki, które można co najwyżej zatkać skarpetą, bo zamyka się je ze środka. Największy otwór, czyli zejściówka, zamykany jest najczęściej dwoma płytami z plexi (sztorcklapy) i jedną suwklapą. Rozwiązanie to nie jest w żaden sposób szczelne.

Czy wobec tego zastosowanie się do książkowych wskazówek jest w stanie uratować łódź? Być może, gdyby nie drobny szczegół: butla gazowa. Na bardzo starych jednostkach woziło się ją w kokpicie lub w rufowej bakiście, dzięki czemu możliwe było odłączenie jej, będąc na zewnątrz. Teraz bywa z tym różnie, bo do głosu dochodzi wiara w niezawodność sprzętu i nacisk na estetykę wnętrza.

Sama butla gazowa na jachcie stanowi powszechnie akceptowalne ryzyko. Oczywiście obowiązują konkretne zasady dotyczące jej używania, na przykład kolejność zamykania i otwieranie zaworów przy użyciu kuchenki. Mogłoby się wydawać, że to załatwia sprawę. Problem w tym, że między butlą a palnikiem jest spory kawałek przewodu plus opcjonalne dodatkowe zawory. Wszystko, oczywiście, ładnie zabudowane i trudno dostępne. Podręcznik mówi: jeśli poczujesz zapach gazu w powietrzu, sprawdź szczelność instalacji. Jak? Na nowoczesnym jachcie czarterowym bywa to niewykonalne, a na pewno nie w stu procentach.

Taki wyciekający powoli, cięższy od powietrza gaz osiada w zęzie, poza zasięgiem ludzkich nosów. Przy odpowiednim stężeniu tworzy z powietrzem mieszankę wybuchową. Dlatego właśnie regularne wietrzenie jachtu jest tak ważne i nie chodzi tylko o polepszenie samopoczucia załogi. Widziałam raz wybuch na własne oczy. Eksplodowała zakotwiczona nieopodal motorówka. Szczęście ludzi, że byli akurat w kokpicie. Łódź przeistoczyła się w buchający dymem i ogniem kabriolet, a załoga wylądowała w wodzie. Tym razem obyło się bez ofiar.

Rzadziej zdarzają się pożary wywołane zwarciem instalacji elektrycznej. Nikt nie chce patrzeć na pęki kabli podwieszone trytytkami do sufitu, toteż przewody są przeważnie chowane za zabudową wnętrza i pod okleiną. Gdy dojdzie do zwarcia, tlące się tworzywa sztuczne ostrzegają przed niebezpieczeństwem charakterystycznym zapachem. Tu mamy więcej czasu na reakcję niż przy płonącej w kambuzie ścierce. Zapachu spalenizny nie wolno zbagatelizować – trzeba znaleźć jego źródło. Podręczniki mówią: jeżeli jest to konieczne, toporkiem rozwal zabudowę. Trudno mi sobie wyobrazić, jak na jachcie czarterowym urlopowi 4/2018

żeglarze bez zastanowienia demolują szafki, bo poczuli zapaszek topionego plastiku. Oczywiście żarty żartami, ale jak trzeba, to nie ma wyjścia.

Co więc robić, aby do pożaru nie dopuścić? Po pierwsze – trzeba mieć odpowiednie i sprawne wyposażenie przeciwpożarowe. Standardem na jachtach morskich jest kilka gaśnic. Ich typ zależy od przepisów kraju bandery. Być może jest też koc gaśniczy. W zasadzie taki sprzęt powinien wystarczyć do stłumienia początkowego stadium pożaru – po kilku minutach zadymienie i tak jest już zbyt duże, aby zrobić cokolwiek. Zakładamy oczywiście, że każda z gaśnic jest sprawna i przechowywana w zasięgu ręki, a nie pod garnkami na dnie szafki bądź pod kotwicą zapasową w achterpiku.

Na dużych statkach wygląda to inaczej. Wszystkie aspekty ochrony przeciwpożarowej są regulowane międzynarodowymi przepisami. Na korytarzach wiszą aparaty oddechowe do ewakuacji (EEBA), a w pomieszczeniach zwiększonego ryzyka pożarowego zainstalowane są specjalne systemy gaśnicze z użyciem dwutlenku węgla. Na wyposażeniu jest rynsztunek strażacki dla kilku osób.

Druga kwestia to umiejętności ludzi, którzy stają twarzą w twarz z ogniem. Pamiętajmy, że każdy zawodowy marynarz musi przejść przeszkolenie na poligonie pożarniczym, podczas którego z założonym aparatem oddechowym przemieszcza się po zadymionym pomieszczeniu. Musi też samodzielnie obsłużyć gaśnicę i ugasić niewielki symulowany pożar. Poziom wyposażenia i przeszkolenia żeglarzy jest z goła inny.

Na faktyczną reakcję na ogień na jachcie jest kilka minut. Potem nie ma już czym oddychać. Być może to wystarczy, jeżeli wiesz, co masz robić i gdzie jest najbliższa gaśnica. Niestety nie można założyć, że każdy w załodze taką wiedzę posiada. Bądź co bądź na jacht wyjeżdżamy odpocząć, a nie stresować się zagrożeniem pożarowym. Szczegółowe szkolenie załogi przez skipera na początku rejsu bywa wręcz niepożądane.

Skiperzy natomiast często liczą na to, że w razie draki samodzielnie wszystkiemu podołają. Taki układ może działać, ale do czasu. Pozostaje wiara w ludzki rozsądek i rzetelność armatorów.

Małgorzata CZARNOMSKA Kapitan i instruktor z kilkunastoletnim stażem. Żeglarz zawodowy, szkoleniowiec, autorka książek (m.in. Angielski dla żeglarzy i Rozmówki portowe). Specjalizuje się w zagadnieniach łączności radiowej i bezpieczeństwa na morzu

125

SEC & NEWS

VII edycja Ogólnopolskich Dni Zintegrowanych Systemów Bezpieczeństwa Pożarowego – Schrack Seconet i Partnerzy

F

irma Schrack Seconet po raz kolejny zaprasza do wzięcia udziału w niezwykłym przedsięwzięciu edukacyjnym. W dniach 25–26 października 2018 r. w Hotelu Windsor w Jachrance odbędzie się merytoryczne spotkanie, do którego współorganizacji zaproszono liderów branży bezpieczeństwa, opiniotwórcze instytuty oraz najlepszych ekspertów. W ramach różnorodnych studiów przypadków wystąpienia i dyskusje ekspertów będą komentarzem do pokazów zastosowania urządzeń służących ochronie zdrowia, życia i mienia. Edukacyjny charakter przedsięwzięcia wspierają sesje warsztatowe, organizowane każdego dnia przez Partnerów: BELIMO Siłowniki SA, COBS AB, DEKK Fire Solutions Sp. z o.o., GAZEX, HIKVISION, HYBRYD Sp. z o.o., Nedap Security Management, Novatel, VTT Group Sp. z o.o. Patronat meryto-

ryczny nad tegorocznym szkoleniem objęli: ARDOR, Instytut Techniki Budowlanej, Instytut Bezpieczeństwa RESCON oraz Instytut Bezpieczeństwa Pożarowego NODEX. W połowie września zaprezentowany zostanie szczegółowy plan spotkania,

a także uruchomiona zostanie rejestracji online.

Więcej informacji: www.schrack-seconet.pl

frontacji opinii na temat najnowszych technologii i rozwiązań branżowych.

Partnerzy, którzy potwierdzili swój udział w jesiennej edycji, to m.in: ABB, Absolute PRO, Action, Assa Abloy, Aten, BKT Elektronik, Bosch, Corning, DTS Systems, Emiter, European Security Trading, Extreme, Intelek/Solarix, Johnson Controls, Mobotix, NSS/BCS, Peridect, Produs, Pulsar, Seagate, Siemens, Veracomp, Western Digital.

Rejestracja: https://spin.lockus.pl/rejestracja/

O

rganizowane przez Lockus sp. z o.o. spotkania SPIN na trwałe wpisały się już w mapę branżowych wydarzeń. Tegoroczna jesienna edycja odbędzie się w dniach 26–27.09.2018 r. w hotelu Nosalowy Dwór Business&SPA w Zakopanem.

Wydarzenie adresowane jest do profesjonalistów branży niskich prądów. To

126

unikalne przedsięwzięcie nie tylko daje możliwość nawiązania nowych relacji biznesowych, ale także zdobywania wiedzy. Wysoki poziom merytoryczny wykładów, prezentacji i rozwiązań eksponowanych na stanowiskach wystawienniczych współgra z unikalną atmosferą spotkania, która sprzyja swobodnej wymianie spostrzeżeń i kon-

Kontakt dla uczestników: Łukasz Haliniak | M: +48 603 302 747 | E: spin@lockus.pl Więcej informacji: www.spin.lockus.pl, www.facebook.com/SPINiSPINExtra

SEC&AS

SEC & PRESS

SPOJRZENIE NA FIRMĘ Z PERSPEKTYWY DZIAŁU TECHNICZNEGO Wywiad z Krzysztofem Myślińskim, szefem działu technicznego grupy

By Demes Polska – wyłącznego dystrybutora Hyundai CCTV

Kuba Romanowski: Nie jest tajemnicą, czym zwykle zajmują się działy techniczne. Każda firma ma jednak nieco inne priorytety w tym zakresie. Jak jest w przypadku Grupy By Demes Polska?

Krzysztof Myśliński: Cele firmy By Demes Polska w tej dziedzinie są jasne i bardzo precyzyjnie zdefiniowane. Jako dział techniczny musimy zapewniać najszybszą reakcję w najbardziej efektywny dla klientów sposób. Szybko i profesjonalnie.

W tym celu wdrożono szereg procedur i strategii, mających na celu usprawnienie naszej obsługi posprzedażowej, i dają one bardzo dobre wyniki. Ponadto jednym z głównych działań departamentu technicznego jest nieustanne wspieranie naszych koleżanek i kolegów z działu sprzedaży i marketingu.

Z racji specyfiki produktu nie mamy na szczęście zbyt wielu zgłoszeń RMA1, a te, które się pojawiają, załatwiamy w trybie ekspresowym. Warto tu zaznaczyć, że jako Grupa By Demes oferujemy tzw. RMA 1 do 1, czyli wystarczy e-mail od naszego klienta, że produkt jest uszkodzony, i już następnego dnia ma on nowe urządzenie u siebie. To wadliwe serwisujemy i wówczas dopiero rozpoczynamy procedurę reklamacyjną.

Dzięki temu nie każemy czekać klientowi na nowy sprzęt, tylko zawsze ma go pod ręką, żeby podmienić go instalatorowi.

K.R.: Wspominałeś o wspieraniu działu sprzedaży. Jaka jest w tym Wasza rola?

K.M.: Całkiem spora. Handlowcy to osoby bardzo mobilne w naszej firmie. 80% czasu spędzają w autach, jadąc na spotkania bądź w nich uczestnicząc. Są na pierwszej linii ognia i pomimo że całkiem nieźle znają specyfikacje produktów, to czasem klienci mają pytania techniczne i handlowcy potrzebują wsparcia. Wówczas dzwonią do nas lub nawet podłączamy się różnymi zdalnymi pulpitami. Zdarza się też tak, że dostajemy od handlowca polecenie skontaktowania się z kontrahentem w celu wytłumaczenia, jak podłączyć lub skonfigurować system lub by odpowiedzieć za jakieś pytania klienta, bo on właśnie jedzie samochodem po autostradzie i nie może pomóc. Wtedy wkraczamy my. Przecież jesteśmy jedną drużyną! Już nie wspominam o takich kwestiach, jak 1

ang. Return Merchandise Authorization.

128

udział w targach, Road Show czy prezentacjach technicznych, bo to standard.

K.R.: To może teraz pytanie techniczne.

Jakie aspekty uważasz za niezbędne przy wyborze elektronicznego systemu zabezpieczeń i co byś doradził Waszym klientom?

K.M.: Najważniejsza, moim zdaniem, jest stabilność w komunikacji między urządzeniem zainstalowanym u klienta końcowego i stacją monitorowania.

Równie ważne jest to, aby system, który zdecydujemy się zainstalować, był elastyczny. Dopuszczał instalację elementów przewodowych i bezprzewodowych, które ostrzegają nas w przypadku próby włamania. Głównym celem producentów jest poprawa wydajności systemów i innowacyjne rozwiązania IoT, ale bez poświęcania najważniejszego, czyli bezpieczeństwa klienta końcowego. Tego typu urządzenia i rozwiązania posiadamy w swojej ofercie, więc zachęcam do zapoznania się z nią, nasi handlowcy z chęcią ją zaprezentują.

K.R.: Jakie technologie będą Twoim zdaniem przyszłością?

K.M.: To, co jest teraz bardzo modne i nie bez przyczyny rozwija się z gigantyczną szybkością, to technologia IoT. Na przykład urządzenie, które może podać nam temperaturę i wilgotność w każdym z pomieszczeń naszego domu.

Ostrzega nas, gdy jest cieplej, niż jest to określone, a następnie włącza klimatyzację. To już jest, i jest prawdziwe.

Rozwiązania termiczne również dadzą nam wiele tematów do omówienia, szczególnie w zakresie wykrywania włamań, ale jeszcze bardziej w przypadku wczesnego wykrywania pożarów, co jest na porządku dziennym w krajach Europy Zachodniej… I wreszcie deep learning. Urządzenia zdolne do określenia, czy to, co wygenerowało alarm, było pojazdem, osobą czy gałęzią drzewa. Pomaga nam to zmniejszyć liczbę fałszywych alarmów i zwiększyć użyteczność i skuteczność naszych systemów.

K.R.: Na zakończenie zdradź nam jeszcze, co najbardziej lubisz w swoim zawodzie.

K.M.: Każdy problem, który powstaje, jest dla mnie wyzwaniem. Nie ma większej satysfakcji niż udzielanie pomocy technicznej osobie po drugiej stronie telefonu. Daje to możliwość stałego rozwijania swoich umiejętności oraz poczucie satysfakcji po każdym rozwiązanym problemie.

SEC&AS

www.siemens.com/sinorix

Sinorix Compact ‒

prosty, unikatowy, kompletny system zabezpieczeń przeciwpożarowych Ochrona sprzętu elektronicznego przez system zawierający wszystkie niezbędne elementy detekcji pożaru, gaszenia, alarmowania i sterowania.

Ciągłość procesów biznesowych wielu przedsiębiorstw zależy od bezpieczeństwa przechowywanych danych oraz posiadanej wiedzy. Z tego też powodu sprawą najwyższej wagi jest zabezpieczenie przeciwpożarowe serwerowni i centrów przetwarzania danych. Idealnym systemem służącym do ochrony takich obiektów jest Sinorix™ Compact. W jego skład wchodzę elementy detekcji pożaru, gaszenia, alarmowania i sterowania.

Sinorix™ Compact skutecznie zabezpiecza pomieszczenia ze sprzętem elektronicznym i elektrycznym o kubaturze do 132 m³.

Dzięki unikatowej i zoptymalizowanej konstrukcji ten kompletny system zabezpieczenia przeciwpożarowego jest łatwo i szybko instalowany oraz prosty w późniejszej konserwacji. System dostępny jest w 18 wariantach w zależności od potrzeb i oczekiwań klienta.

W przykładowej konfiguracji zawiera: zasysającą czujkę dymu FDA221, innowacyjną i opatentowaną cichą dyszę Sinorix Silent Nozzle, sygnalizator akustyczny i błyskowy oraz butlę ze środkiem gaszącym Novec™ 1230 firmy 3M™. Wszystkie te urządzenia podłączone są do centrali detekcji pożaru i gaszenia XC10.

Korzyści wynikające z zastosowania Sinorix™ Compact to: szybka i niezawodna detekcja, bezpieczny, dzięki niskiemu poziomowi fali akustycznej, proces gaszenia, jak również łatwe zastosowanie skutecznych sterowań.

Answers for infrastructure and cities