Lespakket-SZvW-leraren-5-6

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Docentenhandleiding groep 5 & 6

Docentenhandleiding groep 5 & 6 Inhoud • Inleiding • Leerdoelen • Benodigde materialen • Aan de slag!

1

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Docentenhandleiding groep 5 & 6

Inleiding

Aan de slag!

Leuk dat je in jouw groep aandacht gaat besteden aan het belang

Het digitale lesmateriaal bestaat uit:

van schoon water in Afrika en de betekenis van water in Nederland.

• een introductiefilm van de characters Niels & Natoma;

Dit lesprogramma is een goede kwalitatieve aanvulling op de actie

• een startquiz;

‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’, een landelijke tweejaarlijkse

• filmvragen;

actie van Plan. Het lesmateriaal kan ook los van deze actie in de klas

• doe-opdrachten;

worden behandeld. Leerlingen uit groep 7 en 8 kunnen dit jaar weer

• een eindquiz.

2

fanatiek baantjes zwemmen en rondjes schaatsen voor schoon en veilig drinkwater in Afrikaanse landen. In de groepen 5 en 6 kun je

Introductie

met het thema water aan de slag met behulp van digitale lesmodu-

Om de leerlingen voor te bereiden, houd je een voorgesprek over

les en een film. Jouw leerlingen doen algemene kennis op over het

het gebruik van water. Maak de kinderen er op attent dat het voor

onderwerp water en ervaren wat de betekenis is van water in hun

hen de normaalste zaak van de wereld is dat er in een huis kranen

dagelijks leven. Daarnaast leren zij over de problematiek rondom

aanwezig zijn waar schoon drinkwater uitkomt. Ook heeft iedere

water in Afrika. Het lespakket leent zich dan ook uitstekend voor een

woning een wc (meestal zelfs meer dan één wc) en een badka-

schoolbreed project over het belang van water.

mer (soms ook meerdere) met een douche en soms ook een bad.

Daarnaast beschikken de meeste huishoudens over een wasmachine.

Doelstellingen

Tegenwoordig beschikken ook de meeste mensen over een vaatwasser. Kortom: in Nederland hebben we overal om ons heen schoon

Na het bekijken van de film en het werken met het lesmateriaal kun-

(drink)water. Vraag de kinderen of ze kunnen raden hoeveel water

nen de leerlingen:

ze gemiddeld per dag gebruiken. (Dit is ca. 150 liter. Hoeveel liter is

• op de kaart Afrikaanse landen aanwijzen waar waterschaarste en

dat per jaar?)

gebrek aan toegang tot veilig drinkwater aan de orde van de dag is; • redenen aangeven voor het bestaan van waterschaarste en gebrek aan toegang tot veilig drinkwater; • begrijpen wat waterschaarste en onveiligheid betekent voor

Water is ook nodig voor de industrie en de landbouw. Voor de productie van een kilo sla is bijvoorbeeld zo’n 25 liter water nodig.

De productie van een auto kost wel 250.000 liter water! Vraag of de

kinderen van hun leeftijd in ontwikkelingslanden als Mali, Kenia,

kinderen zich kunnen voorstellen wat het zou betekenen als er geen

Zambia en Burkina Faso;

water meer uit de kraan zou komen. Vertel dat er landen zijn waar

• aangeven wat mensen in deze ontwikkelingslanden daadwerkelijk kunnen doen om de situatie te verbeteren; • aangeven hoe wij in Nederland kunnen bijdragen aan duurzame oplossingen; • informatie verzamelen over het onderwerp en er een werkstuk over maken of er een spreekbeurt over houden.

Benodigde materialen: • digibord en/of computers; • voor het lesonderdeel ‘De jongens tegen de meisjes’: - rekenmachines; - grote vellen papier; - kleurpotloden; - twee emmers of plastic bekers; - twee (waterdichte) tonnen of grote emmers; - stopwatch; - scheidsrechtersfluitje.

mensen bijna geen of helemaal geen schoon water hebben. Vertel de kinderen dat ze een film gaan zien (drink)water in Afrika. Vertel dat veel Afrikaanse landen een gebrek aan schoon drinkwater hebben en laat uw leerlingen alvast nadenken wat we zouden kunnen doen om de situatie te verbeteren.

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Docentenhandleiding groep 5 & 6

3

Zwemmen v o en

ter Wa or

Scha at s

Antwoorden 1. Het lichaam van een mens bestaat voor het grootste deel uit: Goede antwoord: C. water.

2. Welke kleur heeft water?

Goede antwoord:C. geen kleur.

3. De zon verwarmt het zeewater en het zeewater verdampt. Wat gebeurt er met de waterdamp?

Goede antwoord: B. De waterdamp stijgt op en komt hoog in de lucht terecht.

4. Hoe lang kan een mens leven zonder water?

Goede antwoord:A. een paar dagen.

5. Hoeveel liter water moet je ongeveer op een dag drinken om gezond te blijven?

Ik d oe m ee!

Goede antwoord:B. 2,5 liter water.

6. Als je ziek bent, moet je: Goede antwoord:C. meer water drinken dan je normaal doet.

7. Hoeveel water gebruiken we in Nederland gemiddeld per persoon per dag?

Goede antwoord:C. 150 liter.

Niels & Natoma Niels en Natoma zijn de ‘characters’ / mascottes van het schoolprogramma ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’. Natoma is van Afrikaanse origine en is een fanatiek zwemster. Niels is van Hollandse bodem en schaatstalent. Samen presenteren zij de show ‘Schaatsen en Zwemmen voor water’ waarin zij de leerlingen door de lesstof

8. Hoeveel water heeft een mens per dag echt nodig om te kunnen drinken en zich schoon te kunnen houden?

Goede antwoord:B. 25 liter.

9. Hoe heet het systeem voor de afvoer van gebruikt water?

Goede antwoord:B. riolering.

10. Een deel van het water in de wereld is drinkwater. Hoe groot is

voeren. In het introductiefilmpje vertellen zij over water in ontwik-

dat deel?

kelingslanden en over de sponsoractie. Nadat de leerlingen dit filmpje

Goede antwoord:A. minder dan 1% van al het water is drink-

hebben bekeken, beginnen ze met de startquiz.

water.

11. Schoon drinkwater is een eerste levensbehoefte. Hoeveel men-

Startquiz

sen op aarde hebben te weinig toegang tot schoon drinkwater?

De startquiz betreft een nulmeting over het onderwerp water. Weten

Goede antwoord:C. ongeveer 1 miljard mensen.

de leerlingen dat het menselijk lichaam voor het grootste deel uit

12. In Afrika worden vaak kinderen er door hun ouders op uitge-

water bestaat? Weten de leerlingen het verschil tussen grond- en

stuurd om water te halen. Meestal moeten de meisjes dat doen.

oppervlaktewater? Bij de laatste vragen van de quiz verschuift het

Waarom moeten de meisjes vaker water halen dan de jongens?

aandachtsgebied naar water in ontwikkelingslanden. Het verdient de

Goede antwoord: A. Omdat de meisjes minder belangrijk wor-

voorkeur de leerlingen de startquiz individueel te laten maken. Mocht

den gevonden dan de jongens. De jongens mogen naar school

jeu niet beschikken over pc’s maar wel over een digibord, dan kun je

terwijl de meisjes water moeten halen.

de startquiz ook klassikaal behandelen.

13. Dagelijks zijn er mensen in ontwikkelingslanden (arme landen) die ziek worden omdat ze vervuild drinkwater hebben gedron-

Leerdoel

ken. Sterven er ook dagelijks mensen omdat ze vervuild water

• De leerlingen doen algemene kennis op over het onderwerp

hebben gedronken?

water.

Goede antwoord: A. ja, helaas wel.

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Filmquiz

Docentenhandleiding groep 5 & 6

4

6. Vul de ontbrekende woorden in. Kies uit: beesten – meer -

De leerlingen kijken steeds naar een kort filmfragment en beant-

omhoog – drinken – passen.

woorden daarna een vraag.

Goede antwoorden: Een waterpomp zorgt ervoor dat grondwater [omhoog] wordt gepompt. Grondwater is veiliger om te

Leerdoelen

[drinken] dan rivierwater of water uit een [meer]. Het is name-

• De leerlingen leren over (drink)waterproblematiek in ontwik-

lijk van zichzelf een stuk schoner en je hoeft niet op te [passen]

kelingslanden.

voor gevaarlijke [beesten] zoals nijlpaarden en krokodillen.

• De leerlingen ontdekken welke oplossingen er zijn.

• De leerlingen leren wat Plan via de actie ‘Schaatsen en Zwem-

7. Op de vier foto’s kun je zien wat er met opbrengst van de

men voor Water’ kan doen tegen waterproblematiek in ontwik-

actie is gedaan. Welke foto hoort bij welk project? Sleep het

kelingslanden.

fotonummer naar het juiste project.

Goede antwoorden:

Antwoorden

• wc’s bouwen foto 2

1. Vul de ontbrekende woorden in. Kies uit: kraan – rivier –

• voorlichting over schoon en veilig water geven aan mensen

fabriek – riool.

uit de dorpen foto 3

Goede antwoorden: Ons drinkwater komt uit de grond en uit

• moestuintjes bij scholen aanleggen foto 1

de rivieren. In een speciale [fabriek] wordt het water gezuiverd.

• waterpompsystemen aanleggen foto 4

Het water dat bij ons uit de [kraan] komt is heel schoon.

Als we het water hebben gebruikt, stroomt het naar het [riool].

Via buizen onder de grond stroomt het rioolwater naar een andere fabriek. Hier wordt het rioolwater gezuiverd en komt weer terug in de [rivier].

2. Waarom haalt Rose water voor zich zelf en voor haar familie uit het vieze meertje?

Goede antwoord: Omdat er geen water meer uit de kraan komt.

3. Waar denk je dat Rose en haar familie het water uit het meer of een rivier allemaal voor gebruiken?

Goede antwoorden: Alle antwoorden zijn goed.

4. Rose heeft ook nog een broer. Hij hoeft van zijn ouders nooit water te halen. Daarom kan hij bijvoorbeeld naar school terwijl Rose water haalt. Waarom hoeft de broer van Rose nooit water te halen?

Goede antwoord: Omdat in Afrikaanse landen de jongens vaak worden voorgetrokken.

5. Vul bij iedere bewering in of deze waar of niet waar is.

• Water uit de rivier is schoner en veiliger om de drinken dan water uit de grond. [niet waar] • Het kost Afrikaanse kinderen weinig tijd om water te halen voor hun ouders. [niet waar] • Als je water haalt uit een Afrikaanse rivier moet je oppassen voor gevaarlijke beesten. [waar] • Van vervuild drinkwater kun je doodgaan. [waar]

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Docentenhandleiding groep 5 & 6

De jongens tegen de meisjes

5

• de vader van Natoma heeft ook zijn handen gewassen nadat hij

In het onderdeel ‘De jongens tegen de meisjes’ leren de leerlingen op een speelse manier meer over het onderwerp water. Het feit

naar de wc ging: 135 liter + 1 liter = 136 liter • het bad waarin haar moeder ligt, is nog niet helemaal vol: 135

dat in veel Afrikaanse landen vrouwen (en meisjes in het bijzonder)

liter – x liter.

vaak een ondergeschikte rol hebben omdat ze als minderwaardig

Indien geen de van teams de vraag correct weet te beantwoorden,

worden beschouwd, vormt de aanleiding om de jongens tegen-

wint het team met het antwoord dat het dichtst bij 135 liter in de

over de meisjes te plaatsen. Vanzelfsprekend is de wedstrijd niet

buurt komt..

bedoeld om te testen of vrouwendiscriminatie terecht is. Door twee gelijkwaardige teams tegenover elkaar te zetten, wordt juist

Opdracht 2: Waterzuiveren

de absurditeit van discriminatie van vrouwen/meisjes benadrukt.

Door deze opdracht zullen leerlingen de techniek van waterzuive-

De wedstrijd bestaat uit drie onderdelen, namelijk:

ren beter begrijpen. Bekijk na deze opdrachten met jouw leerlin-

1. een rekenopdracht

gen het filmpje op internet waarin te zien is hoe schoon drinkwa-

2. een inzichtopdracht

ter wordt gemaakt in een Nederlandse waterzuiveringsfabriek.

3. een doe-opdracht

Je kunt de leerlingen hun waterzuiveringsinstallatie laten teken, zoals in de opdracht is aangegeven. Indien je hiervoor de middelen

Jij bent de spelleider. Je houdt de tijd in de gaten (iedere opdracht

in huis hebt, is het natuurlijk nog leuker om de leerlingen hun

moet binnen een bepaalde tijd worden uitgevoerd) en beoordeelt

waterzuiveringsinstallatie te laten bouwen. Hiervoor heb je nodig:

iedere keer welk team heeft gewonnen.

• (schone) bloempotten met een

Opdracht 1: Waterverbruik Leerdoelen

plastic fles zonder dop

• De leerlingen ontdekken dat mensen in rijke landen dagelijks

paar glazen kleinepot gaatjes in de bodem; watten

• glazen potten; • stenen;

vele liters schoon drinkwater gebruiken zonder dat zij het in de

• grind;

gaten hebben.

• zand;

• De leerlingen begrijpen dat schoon drinkwater eigenlijk heel kostbaar is en dat de aanwezigheid ervan voor veel

mensenstenen in

• watten. grind

zand

fles als waterzuiveringsinstallatie

de wereld helemaal niet vanzelfsprekend is.

• De leerlingen begrijpen dat zij zelf zuinig moeten omgaan met het gebruik van (drink)water.

Leerdoelen • De leerlingen worden zich ervan bewust dat schoon drinkwater niet vanzelfsprekend is.

Antwoord Natoma wordt zaterdagochtend wakker van het geluid van de wc

• De leerlingen ontdekken waarom grondwater over het algemeen schoner is dan oppervlaktewater.

in de badkamer die wordt doorgetrokken [6 liter]. Het is vandaag een belangrijke dag voor Natoma want ze doet ’s middags mee aan

Antwoord

een groot zwemtoernooi. De persoon in de badkamer draait nu de

De onderdelen die de leerlingen in de bloempot kunnen doen,

badkraan open. Kennelijk is het haar moeder die in bad gaat [115

moeten de leerlingen ordenen van grof naar fijn, dus: stenen,

liter], want Natoma hoort haar zingen. Slapen lukt nu niet meer. Ze

grind, zand, watten.

gaat haar bed uit en loopt naar de wc. Pfff…kennelijk is haar vader net naar de wc geweest [6 liter] want het stinkt een uur in de wind!

Op basis van deze indeling, moeten de materialen worden geor-

Nadat Natoma gauw heeft geplast en de wc heeft doorgetrokken

dend van fijn naar grof. Dus de watten onderop, dan het zand, dan

[6 liter], wast ze haar handen [1 liter] en gaat naar de woonkamer.

het grind en bovenop de stenen. De stenen zijn er voor om de

Daar ziet ze haar vader, die de ontbijttafel al heeft gedekt en met

grofste onderdelen uit het vervuilde water op te vangen (takjes

een grote pot thee [1 liter] aan komt lopen.

etc.). In het grind worden iets minder grove onderdelen opgevangen zoals stukjes van bladeren. In de onderste laag, worden

6 + 115 + 6 + 6 + 1 + 1 = 135 liter

nóg fijnere vuiltjes uit het water gevist. De gaatjes in de bloempot moeten overigens goed bedekt zijn met de watten omdat anders

NB: in principe is 135 liter het goede antwoord. Maar als een team

het zand hier tussendoor kan stromen met het ‘gezuiverde’ water.

een ander antwoord goed weet te beargumenteren, is dat ook

NB: uiteraard is water dat op bovenstaande manier gezuiverd is,

goed. Te denken valt dan bijvoorbeeld aan:

lang niet schoon genoeg om te drinken.

Schaatsen en Zwemmen voor Water

Opdracht 3: Waterestafette Leerdoelen

Docentenhandleiding groep 5 & 6

6

4. Zet de zinnen in de goede volgorde.

Goede antwoord: 1 – 3 – 6 – 2 – 4 – 5.

• De leerlingen ontdekken dat kinderen (en vooral meisjes) in ontwikkelingslanden vaak lange afstanden moeten afleggen om aan (drink)water te komen. Vaak is dit water niet eens schoon.

• De leerlingen leren dat waterhalen een fysiek zware inspanning

5. In de tekst hieronder ontbreken enkele woorden. Typ de juiste woorden in de tekst. Kies uit: woestijn – drinkwater – regen – Afrika - plantjes

is die ook nog tijdrovend is. Hierdoor kunnen veel kinderen niet

Goede antwoorden:

altijd naar school.

Mali is een van de armste landen ter wereld. Het ligt in [Afrika] in een gebied waar maar weinig [regen] valt. Doordat de groei-

Je kunt de waterestafette goed uitvoeren op het schoonplein in de

ende bevolking veel (brand)hout gebruikt en kudden dieren

buurt van een (buiten)kraan. Je hebt dan twee tonnen/bakken/

[plantjes] opeten, wordt de grond steeds kaler en verandert

grote emmers nodig waarin de leerlingen steeds hun emmer water

in [woestijn]. Voor veel mensen is het een groot probleem om

leeg kunnen kieperen.

geschikt [drinkwater] te vinden.

Indien deze buitenopdracht te veel tijd kost, kun je de opdracht ook uitvoeren in jouw klaslokaal of andere ruimte binnen je school.

6. Doordat er in droge landen in Afrika steeds meer bomen en

Om een waterballet te voorkomen, kun je de twee tonnen/bak-

planten verdwijnen, breid de woestijn zich uit. Hierdoor wordt

ken/grote emmers waarin het water moet worden verzameld,

het nóg moeilijker om aan drinkwater te komen. Hoe komt dat?

vervangen door tuiltjes of ‘normale’ emmers. De emmers water die

Goede antwoord: Er zijn geen bomen en planten meer die het

de leerlingen moeten vervoeren kun je dan vervangen door plastic

water een tijdje kunnen vasthouden. Nadat het heeft geregend,

bekertjes.

zakt het water veel te snel diep weg in de grond.

Na de waterestafette wordt duidelijk welke team de battle heeft gewonnen.

7. Waarom gaan veel kinderen in Afrika niet altijd naar school?

Goede antwoord: A. Omdat ze hun ouders moeten helpen met hun werk of met het huishouden.

Eindquiz Ter afsluiting maken de leerlingen de eindquiz. Indien je de

8. Sleep de woorden naar de juiste omschrijvingen.

leerlingen de startquiz individueel hebt laten maken, kun je hen de

Goede antwoorden:

eindquiz ook het best individueel laten maken.

• wc doorspoelen: 6 liter

De eindquiz betreft grotendeels een herhaling van de lesstof over

• pot thee zetten: 1 liter

water in ontwikkelingslanden. Indien de leerlingen goed hebben

• vaat wassen in vaatwasmachine:18 liter

opgelet bij de verschillende lesonderdelen zouden ze de eindquiz

• een bad nemen:115 liter

foutloos moeten kunnen maken.

9. Hoeveel liter water gebruikt iemand uit Mali gemiddeld per Antwoorden

dag?

1. In veel ontwikkelingslanden zijn de sanitaire voorzieningen

Goede antwoord: B. ongeveer 3 liter.

niet goed. Kruis aan wat we onder sanitaire voorzieningen verstaan?

10. Met de opbrengst van de actie ‘Schaatsen en Zwemmen voor

Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed (wc’s, douches,

water’ verzorgt Plan verschillende (drink)waterprojecten in

wasbakken).

Afrika. Kruis aan welke.

Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed.

2. Waarom kun je in Burkina Faso niet schaatsen?

Goede antwoord: C. Omdat het nooit vriest in Burkina Faso.

3. Als sanitaire voorzieningen heel slecht zijn, moeten mensen andere oplossingen bedenken om zich schoon te houden. Ze wassen zich dan bijvoorbeeld in meren of rivieren. Welke gevaren kan dit met zich meebrengen?

Goede antwoorden: alle antwoorden zijn goed.

Colofon Het lesmateriaal ‘Schaatsen en Zwemmen voor Water’ kwam tot stand in opdracht van Plan en werd geproduceerd door Zorn Uitgeverij in samenwerking met Plan.