Kunst In de naoorlogse periode (1945-1970) betrof kunst in de openbare
Ondanks de eenvormigheid van de naoorlogse bouwstijl kreeg elke portiek
ruimte vaak ‘architectuur-gebonden’ kunstwerken of decoraties in en aan
en elk gebouw zo een eigen identiteit.
gebouwen. Dit betekende dat de thematiek direct aansloot bij de locatie
&
Licht Ruimte
waarvoor het kunstwerk werd gemaakt. Het idee erachter was dat een
Ook monumentale wandkunst is kenmerkend voor de wederopbouw
goed ontworpen gebouw in combinatie met een toegepast kunstwerk voor
periode. Max Reneman maakte voor de Maria ten Hoorn kerk (15) van
een aangenaam verblijfsklimaat voor bewoner en bezoeker zou zorgen.
architect Coen Bekink in Corpus den Hoorn monumentale glas-in-
Voor de financiering kwam de overheid begin jaren vijftig met de zgn.
loodramen in honderden prachtige kleuren. De relatie tussen architectuur
‘percentageregeling’: een percentage van de bouwsom voor nieuwbouw
en kunst is tevens zichtbaar in het winkelcentrum aan de Jacob van
en renovatie werd gereserveerd ‘voor de decoratieve aankleding van
Ruysdaelstraat in de wijk Kostverloren (16). De muurschilderingen op de
belangrijke representatieve gebouwen’.
trapeziumvormige zijgevels – die respectievelijk het gezin, de arbeid, de dans en de kunst symboliseren – vormen een samenhangend geheel.
De gemeente Groningen en de Groninger woningbouwcorporaties zetten zich in voor het leefbaar maken van de nieuwe wijken. Zo kreeg
De stad kent daarnaast veel vrijstaande beelden die donoren schonken bij
keramist Anno Smith de opdracht honderden portiekdecoraties en
het gereedkomen van bouwprojecten. Zo staat op het dak van het Crema-
geveltableaus voor portiekflats, fabrieken en scholen (zie gebouw 5, 7 en
torium Selwerderhof (12) een twee meter hoge bronzen plastiek van José
14) te vervaardigen. Smith gaf vooral alledaagse voorwerpen en taferelen
Pirkner en voor de vijver een sculptuur van Anne Dekking-Van Haeften.
weer: vissen, bloemen, spelende kinderen en werkende ambachtslieden.
De stad Groningen telt talloze gebouwen uit de periode 1945-1970. Het was een tijd van optimisme en groei, van geloof en vertrouwen in ‘de vooruitgang’. Nieuwe bouwmethoden en -materialen deden hun intrede en compleet nieuwe stadswijken zagen het licht. De periode 1945-1970 is van groot belang geweest voor de ontwikkeling van de stad. Toch wordt het belang van de naoorlogse architectuur en stedenbouw nog niet door iedereen gezien. Steeds meer gebouwen verdwijnen of staan op een lijst voor sloop. Deze kaart vraagt aandacht voor het erfgoed uit de periode 1945-1970. Ze toont een selectie van gebouwen die van grote betekenis zijn geweest voor de geschiedenis van de stad. Ze vertelt hun verhalen, belicht de context en wijst op de vaak prachtige, typisch naoorlogse details. Daarmee daagt deze kaart uit om eens met andere ogen te kijken en de gebouwen uit deze periode opnieuw op waarde te schatten. Natuurlijk moet Groningen altijd ruimte blijven houden voor nieuwe ontwikkelingen. Alles conserveren past niet bij de stad. De kwaliteit van een historische stad als Groningen zit juist in de historische gelaagdheid van gebouwen uit heel verschillende tijdperiodes. De naoorlogse periode maakt nadrukkelijk deel uit van de jongere geschiedenis van de stad.
Wijken Na de Tweede Wereldoorlog was er in Groningen een grote behoefte aan nieuwe woningen. Toch kwam de woningproductie pas laat op gang. De eerste jaren na de oorlog concentreerde men zich op het herstel van de oorlogsschade. Vervolgens werd vanaf 1947 in de Rivierenbuurt en de Grunobuurt begonnen met de afbouw van woningen die als gevolg van
de woningen zelf. Zich herhalende patronen, de zogenaamde ‘stempels’, zijn in een strak patroon geplaatst. Alle stempels in de Wijert-Noord hebben een gelijke basis. Ze bestaan uit twee rijen gestapelde woningen (appartementsblokjes) en twee tot vier rijen grondgebonden woningen (rijtjeshuizen met tuintjes). Kenmerkend is het groene hart van de wijk: een
een bouwstop in 1942 nooit gereed waren gekomen.
grote vijverpartij, waaraan winkels en publieke functies een plek hebben.
In de jaren daarna concentreerde de stad zich op de voltooiing van
Selwerd
het stedenbouwkundig plan van H.P Berlage dat sinds 1928 de basis was geweest van de stadsontwikkeling. Plekken die oorspronkelijk als industriegebied aangemerkt waren, kregen een woonbestemming. Voorbeelden zijn de koppen van de Oosterparkwijk en de Korreweg. Hier zien we een mooie mix van vooroorlogse ‘Berlagiaanse’ stedenbouw en naoorlogse architectuur. Vergelijkbare voorbeelden zijn ook te vinden in
Selwerd is de eerste van de drie naoorlogse wijken in het noorden van de stad. De naam verwijst naar een voormalige benedenloop van het riviertje De Hunze: het Selwerderdiepje. De straatnamen verwijzen naar bomen en heesters. Bijzonder is dat de gelijknamige bomen ook zijn aangeplant in de betreffende straten.
Kostverloren en de Grunobuurt-Zuid.
Selwerd en Paddepoel werden gerealiseerd op een moment dat meer
Pas in het begin van de jaren vijftig neemt Groningen afscheid van
bevolkingsgroei naar 265.000 in het jaar 2000 op te kunnen vangen.
haar vooroorlogse stedenbouw en ontstaan de eerste, echt naoorlogse wijken. Ze worden ontwikkeld op basis van het Structuurplan 1950 en het Structuurplan 1961. Achtereenvolgens verrijzen de wijken Corpus den Hoorn, De Wijert, Selwerd, Paddepoel en Vinkhuizen. Daarnaast wordt ook gebouwd aan wat kleinere buurten zoals De Laanhuizen en Coendersborg. Kenmerkend voor veel naoorlogse wijken is de wijkgedachte: een ideaal dat uitging van het versterken van de stedelijke gemeenschaps zin met de wijk als bindende factor. Daarbij werd de stedenbouw een belangrijke rol toebedacht. Opvallend is ook de opbouw van de wijk in buurten met elk hun eigen voorzieningen (van kerken tot scholen en winkels), een centraal gelegen wijkcentrum en groene wijkbegrenzingen. Typisch naoorlogs is verder het afscheid van de voorheen gesloten bouwblokken. In plaats daarvan bouwde men in stroken. Deze werden
marktgericht gebouwd werd. Dit was nodig om de destijds verwachte De sociale structuur van de wijk werd gekoppeld aan de gronduitgifte en grondprijs, met als doel vooral veel eengezinswoningen te bouwen. Ook hier herkennen we de ‘stempels’ en de groene zones: op de grens met de wijk Paddepoel (Park Selwerd) en de groene rand langs het spoor. In vergelijking met de beide andere noordelijke naoorlogse wijken kent Selwerd een zeer hoog percentage eengezinswoningen.
Paddepoel Paddepoel is vernoemd naar een voormalig kasteel dat in de middeleeuwen op deze plek was gevestigd. ‘Padde’ verwijst naar de naam van de bewoners, ‘poel’ naar de hoogte waarop het blokhuis was gelegen. De wijk werd tussen 1965 en 1968 gebouwd. De mix van diverse bevolkingsgroepen die vooral bij de wat oudere
Colofon
vaak in een vast patroon herhaald en worden vaak ‘stempels’ genoemd.
naoorlogse wijken zo belangrijk was, verdween in Paddepoel wat naar
Corpus den Hoorn
hoofddoel. Wel werd aan twee specifieke leeftijdsgroepen extra aandacht
Initiatief
De wijk werd gebouwd tussen 1956 en 1960. De naam verwijst naar
Gemeente Groningen
Corpus den Hoorn is de eerste echte naoorlogse wijk van Groningen.
de achtergrond. Een hoog percentage eengezinswoningen vormde het besteed: ouderen en studenten.
een klooster dat in de dertiende en veertiende eeuw ten zuidoosten van
Ook in Paddepoel werden ‘stempels’ toegepast. Kenmerkend is het
de huidige kruising van de Paterswoldseweg met de Laan Corpus den
centraal gelegen wijkcentrum dat in het geval van Paddepoel werd
Platform GRAS en Rita Overbeek
Hoorn was gelegen en naar de omliggende landerijen, de zogenaamde
uitgebreid met diverse sociale en culturele voorzieningen: de voormalige
‘corpusgronden’. Veel straatnamen verwijzen naar de Tweede
Trefkoel.
Tekst
Wereldoorlog.
Samenstelling
Chris Zwart, Peter Michiel Schaap, Leonie Wendker, Diana Lourens en Rita Overbeek
Vinkhuizen
Corpus den Hoorn is een mooi voorbeeld van de vroeg-naoorlogse
Na Selwerd en Paddepoel is Vinkhuizen de jongste van de drie naoorlogse
stedenbouw. Het is bovendien de eerste wijk die tot stand kwam op grond
wijken in het noorden van de stad. De wijk verrees tussen 1967 en 1971.
van de wijkgedachte. Binnen de wijk is geëxperimenteerd met verschillende
Vinkhuizen is vernoemd naar een voormalig gehucht dat uit vier boerderijen
verkavelingspatronen. In tegenstelling tot de vooroorlogse stedenbouw
bestond. Twee daarvan stonden bekend als Het Kleine Vinkenhuis en Het
kwamen er geen gesloten bouwblokken, maar meer open structuren.
Grote Vinkenhuis. Eentje bleef er gespaard: het huidige Vinkenhuis aan
Vooral bebouwing in stroken werd veelvuldig toegepast. Daarnaast werden
de Diamantlaan. De straatnamen zijn vernoemd naar stenen, edelstenen,
in de zuidwesthoek de eerste ‘stempels’ geïntroduceerd.
edelmetalen en andere scheikundige elementen.
De Wijert
Vinkhuizen is een mooi voorbeeld van een laat-naoorlogse stadswijk.
Het noordelijk deel van De Wijert werd tussen 1965 en 1968 gebouwd.
In totaal zijn vier verschillende soorten stempels te herkennen. Ook
Het Grafisch Huis
Vanaf 1963 kwamen ook de bouw van De Wijert-Zuid en de Villabuurt-
kenmerkend is het centraal gelegen wijkcentrum dat, zoals in veel
West op gang. Noord en Zuid zijn in samenhang ontworpen. De Wijert
naoorlogse wijken, wordt gemarkeerd door hoogbouw.
Met dank aan
is vernoemd naar een voormalig versterkt huis of kasteeltje dat in de
Jan Heeres en Esdert Glazenburg
middeleeuwen ergens op de huidige kruising van de Hora Siccamasingel
Van alle naoorlogse wijken van de stad Groningen is Vinkhuizen het meest
en de Werumeus Buningstraat stond. De straten zijn vernoemd naar
rationeel van opzet. De wijk werd gerealiseerd toen de bouweconomie flink
Nederlandse schrijvers.
op gang gekomen was. Er werd snel gebouwd. Kwantiteit stond voorop.
Correctie Petra Pauw
Ontwerp Sipke Veenstra | ontwerpstra.nl
Fotografie Gisela Roling, Taco Tel, Cor van der Veen en Petra Pauw
Druk
Deze uitgave verscheen in het kader van de manifestatie: Licht & Ruimte, Gronings erfgoed 1945-1970. Deze manifestatie is georganiseerd door Platform GRAS in opdracht van de gemeente Groningen en sluit aan bij de Week van de Wederopbouw van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 23 t/m 28 september 2013. Met deze manifestatie wordt de architectuur uit de vroeg-naoorlogse periode onder de aandacht gebracht.
Vandaar dat de oorspronkelijke bebouwing niet uitblinkt in architectonische Na Corpus den Hoorn is De Wijert de tweede wijk die tot stand kwam
diversiteit. Details en verbijzonderingen waren ondergeschikt. Daartegen
op grond van de wijkgedachte. De Wijert-Noord is heel systematisch
over staat dat wel veel aandacht werd besteed aan de woonomgeving.
opgebouwd. Dit geldt voor zowel de verkaveling als voor de bouw van
Vinkhuizen is een open en groene wijk.
16
Gronings erfgoed 1945-1970
Dit winkelcentrum ligt in de tussen 1953 en 1968 gerea liseerde uitbreiding van de wijk Kostverloren. Het winkel centrum was na de oorlog een belangrijk onderdeel van het bouwen volgens de sociaalmaatschappelijke ‘wijkgedachte’, waarbij de sociale structuur van nieuwe wijken door een gedifferentieerde samenstelling en de toepassing van gemeenschappelijke voorzieningen gewaarborgd moest worden. Oorspronkelijk had elk blok vier winkels met bovenwoningen. De opvallend gekleurde, vlakke betonsculpturen in de kopgevels zijn van kunstenaar Klaas van Dijk.
Tijdens de vijftiger jaren van de twintigste eeuw nam het bioscoopbezoek enorm toe. Met meer dan een miljoen bezoekers per jaar werd het aantal bioscoopbedrijven in Groningen in deze periode herhaaldelijk uitgebreid. Dit was de eerste nieuw gebouwde bioscoop in de stad Groningen. De bouwstijl heet decoratief modernisme. Tot die tijd waren kleine filmzaaltjes in verbouwde woonhuizen gebruikelijk. Het voorste deel van het gebouw was bedoeld voor facilitaire voorzieningen, de achterbouw herbergde de bioscoopzalen.
Het omvangrijke complex van de voormalige Christelijke Technische School Prins Bernhard bestaat uit een hoofdgebouw met leslokalen, een gymnastieklokaal, werkplaatslokalen en een tweede vleugel met leslokalen. De school ligt in het westelijk deel van de buurt De Hoogte, onderdeel van het gelijknamige Uitbreidingsplan. In 1961 werd een nieuw gedeelte aangebouwd, samen met een tweede, glazen trappenhuis dat vanaf het schoolplein toegankelijk is. De school is opgebouwd uit een betonskelet met verzorgd reliëfmetselwerk in baksteen.
Heinsiusstraat 1 Architectenbureau Van Wijk & Broos, Groningen 1957-1961 (ontwerp 1954)
3 19
20
Openluchtzwembad De Papiermolen
Wielewaalflat
Papiermolenlaan 3 Dienst Gemeentewerken (J. Koolhaas) 1949-1955
21
Appartementen met bedrijfsruimte
Zaagmuldersweg 530-690 Architectenbureau Klein, Groningen 1955-1957
Ossenmarkt 1 / Nieuwe Boteringstraat 1 Architectenbureau Klein, Groningen 1952-1954
Rens u
Beij
ad
elp
Za d
k
dij
Wo ld
Lam
s oo
r
Oe verk Bo ruid ter die p
eg rw
ge
ij
e Bo
t aa
at
rs t me
an aa pa en
Lo
Kla a
sS
ch
ipp
He
er d
Va n
an
erla
d
em
str
Rie
we
Cr
gh
ou
t
at
ldla
tve
lst ra
n
t ra
laa
rk s
De
Kr a
Kle
ok
n te r laa
l en
tr tille
ns An
n laa
ie p
st
L
el
ng
. .L H
es er Na g ti
sb
rd
eg
Oo s ten
eg
T
aa
dew
Park
laan
at
A nt
eg enw
ht er
e ll
w
at
laan
os
e rd
an
pe
lg t
w eg
la Kerk
Di
D ilgt
g we
g
Dilgtw
eg
H o ornse
die
p
g
eg
we
we
g tw
gt
gt
Dil
52. Bejaardenwoningen en wijkgebouw Olgerweg 52-82
67. Voormalige drukkerij De Arbeiderspers Stoeldraaierstraat 25
55. Zakenpand met bovenwoningen Oude Ebbingestraat 32
70. Herenhuizen Troelstralaan 64-102 (even)
26. Winkelwoningcomplex met wijkpostkantoor Floresplein 32-50
41. Vakschool met gymnastiekzaal Hora Siccamasingel 177
56. Kijk in ‘t Jatbrug met beelden Oude Kijk in ‘t Jatbrug
71. Bedrijfspand met bovenwoningen Turfsingel 4
27. Tussenwoningen Floresstraat 24, 26
42. Bungalow met garage Kamplaan 1
57. Duplexwoningen P. Waijerstraat 11-25
72. Complex met luxe appartementen Ubbo Emmiussingel 1-11
28. Woonhuis met garage Goeman Borgesiuslaan 157
43. Woonhuis Kamplaan 30
58. Eengezinswoningen P. Waijerstraat 27-61
73. Complex met luxe appartementen Ubbo Emmiussingel 43
29. Linaeusflat Gorechtkade 1-30
44. Luxe portieketagewoningen Ketwich Verschuurlaan 12-80
59. Bejaardenhuis Neboflat Paterswoldseweg 288 / Snelliusstraat
74. Appartementencomplex De Heredwinger Ubbo Emmiussingel 4-36
30. Bedrijfspand Guldenstraat 20-22
45. Bedrijfspand Kostersgang 32-34
60. Woonhuis met garage Quintuslaan 16
75. School voor Landbouwwinteronderwijs Van Oldenbarneveltlaan 15
31. Winkelwoningcomplex met magazijnen Guldenstraat 30-38
46. Portiekflat met luxe appartementen Laan van de Vrede 16-23, 24-31
61. Appartementencomplex Radesingel 41-43
76. School voor Technisch Onderwijs Van Schendelstraat 1
32. Gereformeerde Kandelaarkerk Hamburgerstraat 13
47. Portiekwoningen Merwedestraat 1-63, 2-72 / Scheldestr. 51-125
62. Voormalig kantoorgebouw GGD Radesingel 50
77. San Salvatorkerk met pastorie Van Starkenborghstr. 1 / Hora Siccamasingel 202
33. Gereformeerde kerk met kosterswoning Heinsiusstraat 2
48. Rooms-katholiek klooster Mariënholm Merwedestraat 43
63. Portiekflats met triplexwoningen Rembrandt van Rijnstraat 128-222
78. Onderwijscentrum Prof. Van der Leeuw Verzetsstrijderslaan 2
34. Bedrijfspand Herebinnensingel 1
49. Huishoudschool Merwedestraat 45
64. Portiekwoningen Snelliusstraat 26-56
79. Modemagazijn Vismarkt 41
35. Herebrug met kunstwerk ‘De Stedemaagd’ Herebrug
50. Winkelwoningencomplex Ebbingeflat Nieuwe Ebbingestraat 1, 1a-1p
65. Stadsparkkerk met kosterswoning Snelliusstraat 89-91
80. Pioenpark Pioenpark Oosterparkwijk
36. Appartementencomplex met praktijk Heresingel 6, 6a-6c
51. Bankgebouw Oude Boteringestr. 13 / Roode Weeshuisstr. 12
66. Twee-onder-een-kap-woningen Stadsweg 8-15, 17, 18, 19-19a
l
40. Woonhuis met atelier en garage Hondsruglaan 16
Pl
i weg
t ra at es am rin Su
l eva
e nka m p
Dil
erie
en
Ap pie
t aa str
ne thij ra n
tra e ss
ng ar a
leb
Se m
Ce sing De u ius
Anto n
at tra ns lte
ho
A
r aa
t
str ils
W
ud
uis tla an Gr oe nla an
sB
at
t
traa
bo s ar i Pa ram
Co t aa
t
str
aa str
aja ra b
So e ss
Sc
Vla
Ac
an ala na d
Ca
me Ma da
laan Spo rt
pe erie
eg
Zun n
tw
Zun n
n Di l gtplein
aa
H e mm
Dil
s e P ad Hoorn
aa an
Ka
tp
laa n
King
Dilg
25. Emmabrug met kunstwerk ‘Het Verkeers wezen’ | Emmabrug
or ns e
en
lei
an
str
ML
rp
nin
Be
ro
t tra a
at
ze ls
tst ra
Ba
ou
De
mh
Kr o
p l ein
ma Em
str aat
a sie
I nv
an H en ri D u na
ntla
eg se w old
aat estr
C uri
tr a
s Es
Ker
sk
Achterom
apse B aa n
we
Zee Noordz win ee w de eg
g e we rdze
we
g
N oo
ee dz or
No
Kla a traa
Aru
e
t aa
at t
tra
aa
or s
str via
Ba ta
Ti m
in
le
ip
rif t
nd
P T V
e
kad luis
n
rsw Pa te
an lmela J Pa
SO
PJ
g
en
t
rwe
ks
straa
bas
Bo na
t aa gstr
en
str
do
an
Me d
Ba n
Be du
t aa str
D
A
n
ave
l aa
ril at stra t
pe n
traa
N op
ga s
v an
terrin
LM
GS t traa
kers l Ba N oe
at sstra
e Ess
mm He
w eg
42
Rij
Vee n
t
straa
t
eg
Me l kw
te r h We s
Ap 16 at stra
Koc h
an ersla
an
an
ela
urla
aav
Pas te
Boe rh
ie Sw
V an
r
aag
olts t
en Ess
erh
R Vo
org
E ss
aa t
umb
sstr
g
borg su m
ks Saa
ansh
abor
k Saa
rg
aa g
n rlaa
co b
ersm
or g
ebo
erh
e Ess
n
SM
o em
ma b
d Bree
E ss
43
laan
eg
n
n
aa
A Ja
u
Bl
borg
40
iw Koo
org
ema
emab
s laa
28
pl
p Kam
Lude
siu
60
m Ka
n
an
nlaa Colij
n
uglaan
laa
ck Beu
ckelaa
or ge
Hondsr
an
nsla
g
an B
Nole
ershaa
n
Go em
aa
tijne oe s
Ro
ag
Coend
is l
TW
d
Hanck
s ha
hu
at
rpa
Schubertlaan
Thorbe
n der
en
tstra
t
an
Coe
Nieuw
pad
Esweg
st
aa
Strausslaan n llaa nd e Ha nla
D omela
i bau
lpe
Sc ha ep anlaan ma Lohm nla p an nkam ze eu G
vornin
70
He lper
W
Mo lukk
t
at
traa
stra Ida
das Soe n
eg erw
me rwe g Ba nk a B stra edum at
t traa me rs
Bed u
Bil lito n
el
ar n er b rd
oo
Oran je sin
aan
o enl
Pa vilj
str
aa n
uis
lm
hotl
an
ho
o ve
nlaan Chopi
tralaan
e Hilgh
sc Els
C Po th
H e er lper p a pa rk r k
cklaan
Troels
Piccardtlaan
ires
Cura cao
k Agnetapar
laan ingh Cort
n ltlaa
eve
K de Ka Vri e lv e r z es st r a t ra a at t
a
gel
eg
Prin sessew
Old e nb Van
el all Pa r
Kr N o o ui ss rd
n
td ijk
H et
n
aa
ei
R oe
ge
P ad
De Held
nl
R n la a rs de ou dh
Leegeweg
Leegeweg
ch
Jacob S
Johan van Zwedenlaan
en
ve
en
sk
rn Bo
l aa
an
Peizerweg
d
eg
Ru
ar
eth Be
lin Sw ee
utenla
eg
eg
v le
aw
lp
an
W
an
skw
Helper Brink
Van Ho
de
raat an
ou
He
erew
l Van
olmst
Gd
Bornh
op
nd
Quintusla
nsla
E
eg
r Eu
e ne
an
a rm
genw
t
Gro
De Sa
me
a
Be r
aa
el
de H
gerw
W
d
er
lw
Kliefdiep
t
52 t
n k istra
str
ab
ep
He
aat
nin
at
lm
e
g sin
a at rk str laats Moltp a st r ma Em
an
Gro
eg
ho
ad
er
e ng
Hamersweg
ec k w
e
aa
t
at
hk
n ag
om
Espad
Tim
eg
aa
H
s tra
i
er s tr
v en
nerw gun
str
lsi
in k
S cho en
nha
Eu v e l
Hels
n
epe
iep
lm
rn Bo
e
g
oterd
eg
di
m
ad
g
el
rwe ing e
W oltsin g
r on
ad
we
ch Wins
at
iëw
k ho
69. Winkelwoningcomplex Stoeldraaierstraat 2-70 (even)
Elsborgp
tta
d
na v
at
ev
eg
Sc andi
lmstra
c Sto
54. Winkel met bovenwoning en magazijn Oude Ebbingestraat 28
an
w eg
Ko ga
sch
39. Openbaar urinoir Bij Hereweg 87
Bakkersla
t
ra
at
ra
nO
at
traa
st pt
t ra
u Bo
at
Te
ra
isw Bornho
el
st
slu er
liefs
aa t
p Tim
g
ec
rs
tlaa
er
eg
de Ma
estr
pa ter ms Da
ing
aw
aij W
m
P
jke
57
hide
sw lui
ers
ad
Di
Orc
m El st
riels
eg
enp
at
n Va ns
t ra
l W ge
sla
ijkla
m ille W d-
n
a
s"
stra
eg eg xw ge nw r Be h olmstr aat rn Bo
ile Ku
as
zo
an
g
we g
an
we
loem
rs
St a
g
A Harkemawe
He
d
opa
uin
Aq
Va n
l lew
id Kru
p Po
ste
lu ne
g ub kwe L
in
m
c Ba
la Ge zel le
or No
a
ds Sta
at
58
z eb
we
le
ke
p
la ers
vela
ijkla
g
fd
terp
B
gg e
Be ap
n To
er
o lk
Re
ew
ad
td Ves
stra
Oo
op
e lk Ee
n rle
lp
nW
rard
Bord
c iop
le
at
Ru
eg
He
44
an
an
n laa ter
te r
aan Haydnl
n tsi os
Stre u ve
Ne s
n stra
A ke
jo Elt
aw
g n d io ee W st t in Ba dou sc ho Re
at
Ke lper
lix Fe
n la a
rm
g
op Ve
t ra
Ve rl
urla
n
ss ey
ntiaa
ew e
n
r Eu eg w pa e g w
jks
am
an
an
off erh
wi
n sber g
O er
lisla
u Sla
de
eg
hu
aar
r
nd e
Re
er Winsc hot diep
sa
Va
Gor offla
Lub
at tra s s ye r a n Za ole lust e m ns ed le Vr El
Coendersw
rs c
Ga n
t
in
Eu r
Ja
tslaan
Nijh
le
De
aat
Marcellus Eman
anl
aan
tp
artstr
Spieghelstraat
g el
Ve
eg
M oz
sin
rsm
er
an
ma
Queridolaan
Ma
nD Va
an
ic h
kla
cca
t
Vondellaan
Reviusstraa
Da Costastraat
la os Klo
at
Lo
at ra f st in ho f rple n Im Helpe an nla oye R t n aa Va tr s s uy nh Pa n n laa Va an e rm dd Mo
h twic V a n Ke
Geert Tijspad
H el p
He
Brederostraat
erm
eg
ugg
un
E u op a r Eu eg
e
W
Brin
Si
Va
um
w
gd
K lse ge En ie rlin lpe He
lenstr
yd w
pa ro
len
eg
77
a
r
raat
So n
at
Kamp
ki
Ho
enst n Luyk
elw
Koria
Ge
entil
t
eg
ar
Engelse
Idde
V an
w n ge
e nd
R Eltjo
tw
Eu
. t W.Z aa tra iep str ns . terd uw ol e c ho O.Z Nie ep Wins r km de rd i t Ba ng ote aa rle sch str Ve en Win ijs n S eg Va rw de er
l
at
Torm
aa
ijde
n So
ai
ro
a at
H
d Ste
on Wo
Ag
t ou tH He t we g n So
uw str
ge
e
ma a r
Boumabo u
ingel
o erm elp
t traa rijns at ema tra R oz rijns ema
str
rd z
an
Ke
41
in
r Wests
Lav
R oz
at
oo
Ni e
Ve r
Ge
kla
inth
al N
e uw
as
lp e
at
t
g
De
aan
tla Kw in
at
flaan
a Bra
ac
aa
t
Za
na
Ka
l
g
k
Hy
rstr
a isstr
Me
je iep am
o
rd
Th
lpe He
t aa str us er up n aa ell nd Vo Van Lenneplaan
cc
stra
ti n ghpad
Oo s
urie
ga
ge
de
e
Co
Si
o l e in
ra St
e
g
La
we
lk Ba
ka ms
sin
ka
ut
a
n ger
66
80
t er
er
Bo
or
ad
eg
e
e rij
ms
st
kersl
n
He
aw
ad
m
Fo H
sm
htk
p
Da
e Da
riks
13 a
Marj
rec
Steentilkad
die
de ni g e re n r V pke de m es Weg Ke N ati
tr m s on s
d
Go
el
er
traat
an
d
de p
ad
tra
e rs
o
Ee
m pk e
olenla
lle
at
ing
st
g
at
Ble
e
eg
Win
tra
ers mp
e rs
Ca
kk
m
ru
e Fred
at
s ew
ak
ns
uld
pr
iz i
r Flo
e Pio
em Oli
Kla
pb
at
tra
f
igd ren
ka
in
r u me
at
e
eg
s
Ba
m
tra ulders
at oess tra Warm at bstra Jaco
stra
ijks
elpa
t ra
ijd
er
els at
t
ez
o Tr
Oliem urits
w eg
Ve
rm Papie
at
lis Me
og tra
aa lstr aa
g an
sw
nd
Da
at s tra an e ba ka d ijn 53 O oster
Ma
Here
ew
Pa r
gerple
ar
ijl ndz Gro e g rw inge
t Narc traa eg ies oel t perf aa Kam an an rstr la la ve a Iris pa rd a e t P a p tra s Rip Win em blo pad d gerd t u ds ho orn a Go aa ek ido telp st r Me Dis da se d a Re p as 29 l Gr t ti m n tr aa Da ive n ias Du laa go n sia p lein Be rten die sp Ho ter eu ms a t D 24atLinna a stra uis tr a as chth in g Sla H uiz L
er
ra
eg
ng
O
er we
Kardin
plein
ma
Ee n
ee
v ijs el s
eg
e
at
b er
Ga
e ot
rk t
Zuid
nger
str
ad
at
ma
der
pa
an
Ulg
de
t
r
ke
Ka mi
ijd
t ra uld
de
iep
Ra
at
len
k ba
Kerv
kz
es gm
d iten
at
ra a
aa
en
a mri
al
og
t ra
at
Ko
t
a
de OuNie uwew
ra
stra
aat
ed e
Gouw
m
v Bo
am rh
r Pa
e
tka
ple
terh
t ch
tra
ns
a Za
Kerkstraat
er
Hu
eg
Na
el s
td
ch
aa
u Sch
rst
t
zi ng
Kardi
s tr
str
at
g we
a at
s te
Irenestraa
s Bie
53. Kantoorgebouw Oosterkade 1
G
ijk
d
38. Bankgebouw met conciërgewoning Ho de Herestraat 113 m "O
iep
e rd
ui
d
k rik
isv
ke Vin
er M
re
ola
in Tu
Lod
s tr
Merw
we
erd
old
e ed
a np
in
straat Willem straat W illem aatsTweede g ers pl at nastra w lo Pau Anna an oola rl te Wa 39
g We laan
e
o Kaa d pse bovenwoning Ho 37. Apotheek met B aa r pa n h te Ac Herestraat 109
w nZ
tto C
Win
aa
el
ld Ee
ing
23. Schakelstation G.E.B. Bloemsingel 197
O
a Zwa tto
Zw
Gru
Snip
Snip
n
hs
e gd
rw
pa
se
ela a n elveld
rc Bo
de
rd ee
rs
r
old
nW
n
a glaa Joh 22. Tweede Christelijke HBS met conciërgeerlin a Be rdin Albe n woning | Admiraal De Ruyterlaan 37-39 glaa luivin
ele
Ro
nh
rd
l s eg de xw A n elu n Be
e Ko aa
rs w
n va
nlaa
te Pa
re Wah
er
Snip
e
an ra v
holv
Snip
C un
c Aals
n erlaa Plojt
Snip
em
an
Snip
Will
rdala
laar
ippe
Lep e
oR
erd
ek e
ee
rd ee
rweg
e ah
G od
h ma Fra
ah
gste
eerd
ms
r
m tte
rm
r Pa
ri k
e Pi
Go
tru
Han z e
n ooftlaa PCH
Ter
rw
t
s Oo
e
de
Di r k
rstr
ark
ra
t
Top N ae f
ke
O os
ru St
r
am
a ikk
n
ho Here
kelp
ijk
Ho l
Sib
Bo
t
am
rh
G
ric Ag
laa
d
d
at
rh
ste
at
an
er
aa
ns
te
d ka
t ra
la
he
str
tille
t
l
e Pep
Din
eD
ee r
ra
aa
H
n ds
ah
en Tij
wbru
ah
he
Nieu
Onne m
d er
ma
g
ste
t
les
at
t
at
ad
str
20
n
aa
il Fa
str
la
er
de
t ra
stra
sk
we
t
a
kk
rt in
el
els
Here
t
thui
t
ge
aa
wa
Fo
ge
uit Kr
ing
g Sin
traa
aat a at
Ja
t
ostra
n Va
str
iele
ei lpl
an
P te
t
traa
m
A
sin
rfs Tu
ges
G as
traa
ns um a
a a t An
er at
an
a Ba ns
Gr
t traa
rmo
lst
se m
at
e M
rg
t ra
str
n
Oo
lkin
de
t er
Fo s
H
bu as
uis
sla
t
aa
W
al
lein R Sch
uers
u rN
Oo
aa
se
76
en
t ra
te
m am at
ph
an t
str
Ro
ad
h Sc
as
Ha Gr
Die
ym
sz
aa
ri k
str
nd oz e
Ge
V an
Verweystraat
ndep
e na
A Mor
tr aa
a at
K Ad
at
an
H ay
g Om
ijk
Deze kerk werd gerealiseerd tijdens een periode waarin de politieke en kerkelijke verzuiling een opleving kende. Met forse overheidssubsidies werden tussen 1950 en 1965 talloze nieuwe kerken gebouwd, vooral in de nieuwe uit breidingswijken. De sculpturale, plastische vormen van dit gebouw zijn allesbehalve traditioneel. Dit was in de katholieke kerkenbouw opmerkelijk. De achtergevel is voorzien van opvallende gemetselde ‘ribben’. Diverse kunstenaars hebben bijgedragen aan de interieurafwerking, waaronder de prachtige glas-in-loodramen en glas-in-beton. Voor de stad Groningen is dit een uniek, bijzonder kerkgebouw.
ei rs
t ra
at
orchla
ijk
g sd
Landsteinerlaan 2 C.H. Bekink, Groningen 1958-1960
ires
estr
tra
GM
lp de
a ndah eerd
Overzicht gemeentelijke monumenten 1945-1970 d Ma
n Weri
Rooms-katholieke kerk Maria ten Hoorn
GP
nd
A alsch olve r
dijk Zand Het Groene Kruis Zw 24. Wijkgebouw e e rden eilan d D. Huizingastr. 24 / Gorechtkade 8,10
15
t aa
Ho
traa
ns
Ter B
M
e Kuife
Het crematoriumcomplex omvatte oorspronkelijk een hoofdgebouw, een columbarium, een dienstgebouw, een strooiakker en twee dienstwoningen. Het hoofdgebouw heeft aan de voorzijde een lange galerij, met molenwiek vensters als blikvanger. Het gebouw is fraai ingebed in een parkachtig ingerichte omgeving met gazons, een vijver en een kunstwerk. Het hoofdgebouw was lange tijd het enige ijk crematorium voor de hele noordelijke regio. Het complex werd in 2013 voorgedragen als rijksmonument.
at
S Alle
em
a an
t
ana
an
ra
e s s t ra a t
k Ba
t
Staringstraat
sK
hm
EG
hs Balc
t traa
Onla
illem
Wic
of
Dre
aat
ijk
CG
Ve en h
W
er
at
ns
w eg
n
rd-W
laa
JM ylstr nU
h w e itzer
a
traa
ie Pap
Bi lderdijklaan
ort
de
an
d Ma
Sc
S
tr upts
ana
sla
hoen
e nh
n
Aagje Dekenstraa
Sc h aak s p
st
ra
19
L ek
n Vo
N oo
viu S yl
rt
D a v i dst r
Juli
a
ns
s po
eg
na plein
Wenc kebac rpus hlaa n de n H oo rn
am
aa
Oo
an
laan
an
a St
8
at
raa t
w eg
tg R ie
n
eld Sch
nlaa
Ca
ana
laan
aat
t
ters
wiete
re
11
e n stra
Juli
Van S
De
traa
ls Pe
an
n Co
ikla
b ri k am r h ade ste ikk Oo a m r rh te os
2
17
47
aa Maasl
t Jacques Perkstraa
aat
eld
st al W
G
Ju l ia
at
an
49
Distributiestraat
an
aan kenl
Be c
n aa
Poelestraat
l i a naplein
Multatulistraat
n us
lstra
Ju
plein
sla
Oo
ek v Ble
Po pk
at
at
Juliana
Ter Borch
t e nla
mp
He
g es
lstr a
te Ams
stra
Gale
D
Roer do
ering
Kreupelstr
bbin
e Berk
wers
in g
raat jvoetst
Kard
g we
Oude Stationsweg
J
48
46
ruisla
eid
an
an
zett
Lau
lw e isstr
at
hts Vec
aa t
at
Be
elstr
stra
s la
Laa
Br uilwe
tra
eg
Hoorn sedijk
rn
me
m
at
s Bare
Rijn
15
Vr ijh
eK
a at estr p Ling edie r ns H o o w eg ille Bra
rate
la
laan
at
r Ve er e gd Vred Wevan de n Laa
de
la ting Mun s
e Na ti
de enig
Ro d
IJss
t
oo
Sem
poc
er
stra e ns
59
laan
mr
W
Hu nze boor d
Pe
Onderdoor
w Park
traa
ders
ein
n
H uyg
Hip
nH
Bornstertol
n
an
t
A St a tionsweg
ne s s
st
va
ala
1
eE
lm
ad
t
h On
nd
an
Bi
eim
3
a str
R ab
d uc
rling
D on
de
aan
diep
e Kam
La
Don d
us orp
burgl
rnse
re Ve
es ati
C an
z en
itie p os
65
aa t
er
eN
La
B o rchs ingel
7
H oo
Sne lliuss tr
gd We
d nig
O
Via ductst
avia
ld
straat
r Ko
t
at ostra nostraat Grun Gru
ve
La
an
g
Ro
g prin
a erla
at
em yd
rift
Ou d
traa
traa
ges
ges
in Folk
gs
945
r la
t ra
t erstraa
Grein
t en os r aa t45 av te r rh eg tils g en ha ew ste an at Ste ve roli Oo rsg 62 tra t n i ste hts s c aa o r n K g str Bu ne 61 we de bin iffe t iep an Gr l de d aa e rd wsta ge uidrdiep o mpkade erm str Ra Z r n n Nieu 34 o i e l te id B se ge es mp Zu37 e n in i d d e te G s p l Pr en Ra G e de m ge bin n in t 38 Here 36 gel ps r aa rs t om sin ike al Tr i n g el er e Du a rns o ho H Coe an k at s 72 73 ere tra P a l m s lag ng k ks gel plein ind i p ar Dij ussin Verb Zuid er Ubb o Emm i rstraat lde Po 74 35 ddin
v an
lp Ha l
traat Emm
nson
straat
78
40-1
e uw
s
Vr
g
32
nh
n
Ha
el
25
g el
pin
n
S rd
at
s rs
at
asin
64
a on
ra
te
l
ing el Turfs
tra
i ng
l
op
sl aa
t s strijder
an
Duur swoldlaan
Vredewoldlaan
Langewoldlaan
Marnelaan
Huns ingolaan
Oldambtlaan
Ubbegalaan
Fiv
o kH Mu l oc
elgolaan
Pe
H
e Blo
Zaans
Stephe
Dr
n
Ex
joe nlaan a vil
st
w
an
slaa teit gali
e rwe
t
pe
ge
71
es
traat
aa
Op
sin
ing
rts
ade
ela
rze
n
en
nl
at
ter
lh o
Emm
n 19
laa
ss
ey
C
d len
Bo
o ho
el
Laa
ur s
ru
ie
pt
at Ko
e luiz
Sc
ng
t
Ve
945
nc o
Ka
tra
em
de
S
straa
40-1
aa n
tag
Ille
g C
ep
ns
Ou
si
in
er
oo
ss
t
i niu
ykstraa
ld
ge
str
r ha
le in
J
di
at
at
markt
Torens ev
xk Marwi
Sp e
Ee
ke n
ste
r es p le in
t Pe
s
Oo
at
4
er
a str
at
Withstraat te de
Praed
a de Zu idzij de
e
t ra
tr u
eg
e ing
t ra
Ossen
Ga nz
ad
S
Blo
le
a str rk t Ma 50
der A ge Ho r A de l inge ens inn
esterk ade
rbad
o Sab
we
p Hofstraat ils Sp edie L end56diep ote Lop de t Gr en t op straa 55 traa L s n r s u e ve Mu Butj en rh a av rd e erh at 54 oo N ord stra t a N o H oek tra s r at 51 se tra Vis ers Bro De 31 La a at ro an estr t e M arkt n Zwa raatje30 st 68 huis 67 r Soep m a kt Vi s 69 t f a rk rkho ism Ake V at Brugstraat 79 Astra
W
d
luk
ge
ts k
ek
He
ns
Pe
Dr
lw
mo
t Bo
bb
es
tra
t
re
rno ll u
La
g
Be
g
re Ko
ing
ats
a t ra
r Ko
ge
eE
at
r te
't J
t
t aa
n Si
n
B
r ote
Bo
in ijk
aa
n
sp
at
st r ng
23
ere uw
eK
str
Nie
e
uw
en
a str
21
le Vio
uw
Nie
z Ro
ing el
el
at
n
g
B
Nie
a str
laa
re
bo
we
ra
Am
re
5
Henk P
aat p a n
F lo
an
at
e we
ne
in
da
at
ala
iple
t ra
J av
R od
at
bin
hs
tin dis ch
Mo
Fl o
n
Su m
At je
astr
26
terb
e we
Le
P
es
a at
Jav a
Pa ra
at
laa
at
st
tra
sstr
p
De Nieuwe Condensfabriek was een uitbreiding van de coöperatieve zuivelfabriek De Ommelanden. Deze fabriek is een belangrijk onderdeel van de Groninger industriële geschiedenis. Tot 1995 vond hier de fabricage van ingeblikte, gecondenseerde melk plaats. De condens fabriek was een van de eerste gebouwen waarbij beton skeletbouw werd gebruikt. Bijzondere kenmerken van het gebouw zijn de zogenaamde ‘paddestoelkolommen’ waarop de betonnen vloer rust, de decoratieve beton panelen bij de vensters, de trappenhuizen en de ambachtelijke kwaliteit van het metselwerk.
uw
os
Flo re
t
r Ko
Professo r H.C.
ie erd
Friesestraatweg 215 Architectenbureau Oom en Kuipers, Groningen 1951-1953
g el
aa n
ld Ee
Condensfabriek De Ommelanden
Rio
teringes
g nsin
g rwe
n 19
erb
n
Deze houten schoolgebouwen maakten deel uit van meer dan 100 houten noodschooltjes die tijdens de wederopbouwperiode in Nederland gebouwd werden. Een tiental daarvan staat in de gemeente Groningen. Wegens gebrek aan materialen in Nederland werden de gebouwen in Finland vervaardigd. Het ontwerp voor de scholen was duidelijk gebaseerd op de typisch Scandinavische houtbouw. De architecten stuurden de bouwtekeningen naar Finland, waar het hout werd gekapt en op maat gezaagd om vervolgens per schip naar Nederland vervoerd te worden.
14
Bo
es eli
e West
e Peiz
t
io
end
ge l
Wit
Van
22
aa
rwe
d
d
er
rsin
ch
pingla
eg
rb
sk
ge rw eg
ma
Helperwestsingel 96 en 98 Gebr. Laurentius voor de Fa. Panagro, Zoetermeer 1950
rote
ste We
d ra
aat
kstr
Cam
Peizerw De Kring
eg
in g
eg
erw
De Kr
Zuid
an
e rw
Ru
Peiz e
ng
pa
aa
at
33
nsin u ite
l
Wes
erc ms k
n
erla
id Zu
olaan
La
lijk
ts
tat
stra
ad
27
t
Ee n
p
laa
Fab
eg
p
e jd Ti
fie
e ng
at tra lss t de r ae tr aa sk a e f Is iep kers J oz end Ble e eg H o uw Aw Nie
B rakel p lein
at
str
traa
traa
n Kra
aa t
ann
e rw
rdie
Dit complex hoort bij een ensemble van twee gebouwen dat een belangrijk onderdeel vormt van het Wederop bouwplan voor de binnenstad. Het markeert de nieuwe entree van de verbrede Oude Ebbingestraat tijdens de wederopbouw die voldoende ruimte moest bieden voor het toenemende verkeer. Tegelijkertijd werd via betonnen colonnades op de begane grond de toegang tot de Grote Markt visueel versmald, om zo de beslotenheid van het plein te verhogen.
o rd e rs
uis Kr
ote
G
l
ee
ndie
So
at
Me n
rfs We
H oe
diep
ius
g as
ra st
Gr
Lelie sing e
aat
stra
plein
18
ns
at
tstraat at t ra gs an
gstr
Asin
tr a
ra
Grach
s da
ins
Ak ke r s
t ss
i
10
um
raat
t
an
oe
g
a at
H
J oh
id Zu
in
W
t
auts traa t Borg w al
N
gstr
e WM
dijk
e Peiz
Finse Scholen
renla
M
bou
t
at
sd a
at
t
Crematoriumlaan 6 A.H. Wegerif, Wassenaar 1959-1960
eg
13
t traa
st
we
t
Me
ck
a str
No
g
traa
tra ws
rkla
at stra
Laa
aa
an e la rwo l d elaan nts D re W este Humsterland laan
Eemsg
te ra He
straa
a
Vliers
a at Ka
ls Koo
n
an
sstr
ot
Crematorium
Hooiw
Dit flatgebouw werd gebouwd op de plek van drie herenhuizen, die in de Tweede Wereldoorlog verwoest werden. Het is een van de vroegste hoogbouwprojecten in de stad Groningen. De terugliggende en vooruitspringende balkons, de naar voren komende vensters met opvallende kozijnen en het ruim verlichte trappenhuis geven de gevels een markant karakter. De wijze waarop het complex qua schaal is ingepast tussen de bestaande historische bebouwing getuigt van grote kwaliteit.
Alm a
He
at
Prin
ts lo
ro n
traa
at
n
Poo rt
75
an je ten laan laa n
Ke
a stra
Va
gla
stra
kele
t
vard
ds e
raat
9
en
r C Hofstede de G ro Docto o t kad e aat astr Lutm
ergh
Co
Water
lan
lstr
aa t
Lor e n tz
e
;G
stra
Rein
tr tiers
an
rte
r Be
laan
o Tac
t ra
aa t
sin
Peiz
en
oop
offs
Zuile
u lie
n
njela
at
la a n
ens
as
nstr
an
ve
er H
Koeriersterweg
erb Peiz
G
eg
Borg
st Brem t straa gnolia
Tuin
at
nne
Ste
i e w eg
Van Hee m s k e r
adijk langm
On
an
P op
nlaa
a Kast
sstra
t
Zw
sse nte ge Re ak ade lmin
nb se
n laa
En
e ns
Rie
M atsloo
g
g
lew e
m we
g iffwe
eg
ule rtbo tpoo Wes oot Matsl
tolw Bris
Card
cast
rd
gha
N ew
leva
in Birm
Jord
r la
er w
Smir n
n Egla
R oo
ra
in g i
Rij
n H oe
Iepe
n
erse
at
16
J an
rstr
n
imir C as
J an
at n be s s tra
an
otte
u
t ws
He n
laa sa u
t Erns at
d en
Van D
12
Grote Markt 21-1 / Oude Ebbingestraat 2-18 / Kwinkenplein 2-18 Architectenbureau Klein, Groningen | 1955-1959
nlaa
Geld
t ra
idstra
W il he
dt v
aa t
sP
bo
traa
K on
he Adel
ran
estr
aa t
tad
ustr
Os
Do
mb
rard
45 -19 94 0 n 1 945 Laa 940-1 n1
eg
Bangeweer
s um
Van d
n
at
at
N as
W
L aa
mw
ulu
aa t
rstra
Ru
s
t traa
aat estr riett aat rstr ste o a at Klo nstr Baa at stra Kolf
at
n Go ghs Br tra at ei tn er st at ra
Re
Ge
va n
o Ato
Pa
mstr
Be e
nrie
tra dolfs
9
laan
we
at
rdia nc o
Diere
A raaf
in Tu
ise Lou
rbes
e Abe
Ma
d
its Fru
e rs
at
at
De Verbetering
en
Winkelwoningcomplex met kantoren Mat sloot
pa
ijsstra
Co
mo
tra
B
n
G
63
R ad
se
r
an
t
e
Bangeweer Bangew eer
Deze galerijflat is een van de eerste en vroegste voorbeelden t in Groningen van vrijstaande hoogbouw. De flat bevat vijf verat es s stra ets Joha S an nD CJ De tr a schillende typen woningen. De kleinereijkswoningen bevinden Alb e rt at an Hahbovenste slaag zich op de t ra alavan de hoogbouw en hebben alleel nlaa rv ri e b n Ga Min maal een groot dakterras. In het laagbouwgedeelte werd op Ro at de tra J an rwo lks van de koppen winkelruimte de begane grond aan gereserveerd, eg Va lde de rdij lem rw rZ k Wil ize ee Pe str aa is als kantoorruimte. Beide delen die tegenwoordig in gebruik t zijn aan elkaar gekoppeld door het monumentale glazen trappenhuis, dat een verdieping boven de rest van het gebouw g Zu er w e id uitsteekt. De decoratie van de flat zit tussen traditioneel en Bo r ns ter tol M modern in, typerend voor de wederopbouwperiode. a dijk
11
e Berk
rnlaa
rstr a
orn
t
s Be
te
tra
rs ee
Nassa u plein
traa
p
llaan
pad
ste
d pa
ria Ad
on s
En
die
e Misp
l g en
at
nela a n t traa Zon
islaa
g we g a t we ra at s t ra s e st ie s e Fr ri e F
tr Elec
an
e ndiep
en
elaa
arix
a rstr
Grote
at
antla Diam
Ho
Hoendiep
oo Esd
H az
De L
ge
n
s em
ltstra
t
t
s
do
W
n
taurs
traa
nri
an
at
a Kob
at
traa
straa
tron
Lijste
St ud
e re
enla
nlaa
rstra
n
stra
aa t
n
ee
Di
d Pleia
Wil
a nla
Orio
e de
G ro
erkru Zuid
or
laan
Z we
n
laan
at
t eh o
C en
gh
aat
van
a rdla
J an
eg
iep
ha
t
Sl
ss Moe
m Kaliu
xstr
lts Basa
Onyx
N eu
n Elze
n
a str
laan
Os s
ve n
cia Aca
i
Lie
a at
dlaa
nh a
a at
llu
Ei k e
t
anstr
raat anst
Go u
rma
usstr Prun
laan
n Eike nla a
ne Zon
ro
aa onstr
rm Voe
rm Wate
t straa
a at
t
ra Bo
straa
ns
t
rlaa
Po
aat traa
eg
n
t straa
Jade
str
t straa
a at
Jade
Jade
at
Ja
aat
rderk
str lroos
laan
x
rstr
e ss
raat
aatw
dlaa
elstr
N oo
t traa
r aa
n
t
Ca
An t
ellast
t
Johan
aa
alaa
nste
traa
laan C ap
ar
raat
to Pro
Hoendiep
e Spir
riuss
ne Zon
laan
st o
n alaa laan Weg de n Pleia
V oe
lw
s Malu
e Morg
u Merc
Pluto
a an rnusl Satu llaan Algo
n
n Do
t traa
eg
rla Be
eg
l aa n
traa
t straa
estr
Go u
Spin
alstr
x Bora
st vertijn
ngerw
D
ly Viru
terw
e rnik
a Spic
ss Siriu
Se
rk
e Bott
st
raat
nH Va
Bangeweer
u
sstr
ad
poels
Ze
Pa
erd
str a at
t
at
dus p
e Padd
rgh
n
aa t
traat
rn Be
De Firma weg Ph. Buttinger, een bedrijf in witgoed en don Lon installatietechniek vestigde zich eind jaren vijftig aan het Oosterhamrikkanaal in een functioneel en modern bedrijfspand, ontworpen door het Bureau voor Industriebouw uit R od erwo Matsloot ld er dij Rotterdam. HetMatsbouwwerk werd destijds vuldig in de loot k; veel Ma vakpers besproken en geprezen. Het pand bevat kantoor-, magazijn- en werkruimte, een woning en een tweede gebouw met een garage, bergruimten en een tweede woning. De constructie is helder en in het zicht gelaten. Opvallend is ook de ritmische werking van de kolommen In de lange straatgevel.
aa n
Ho
aa
eg
Cla
D
rnst uindoo
Va
rg
Reddingiusw R eddin g iusweg
tra
nlaan
an
at
rl Zilve
g
ina s tr
ijns
slaa
terla
sstra
ste e
D T.
t
nb o
laa
aat
n
ls Poo
n nlaa
U.
veldestra a
astr
a Plata nk R ano el
an
a Plata
aat
u Ven
es Fri
Am
isstra
an
t
rt Kw a
Ardu
Tra
at ra at t ra ks
Zu i d
egChrist
terw
d ings Kon
he s
Dr
ste ak e
eg
Plataan l
umla atori
n
aat
erstr Jupit
rlaa
straat
Jasp
antla Diam
kora
tr aa
M
d Zan
r Ba
an
6
Nije
ike
usstr
tr
an
n inlaa
Groni
Buysst
ie Zern
Uran
nds te
Robijn
t
dla Go u
laan
d Bloe
ls Pare
we
Win
n
nlaa
s Mars
14
Avo
t
nts Brilja
t traa
aa t
at
eg
os eB oe g tR He s ege Bo Het Ro
ten
ri Walf
ler
ve dle
osje
Lan
N
traa
t
asstr
rstra
Leegew
t
p
erla
12
n nlaa
Crem
d
e
eg
we
je
nts Brilja
t
at
traa
t
traa
h or g Nij e n b
in
ete Plan
traa
nts Brilja
nb
h o rg
n Coro
nts Brilja
pad
traa
ari jn
stra
nts Brilja
traat
eg
raa sst iniu
Leegew eg
Leegew
Arm
rdie
c Man
ds w
lw eg
b ou oort
rpoo
stp We
Live
Lee
L
w eg
ttelb
org
d
A qu am
ie Saff
t Oscar Wildestraa
t aa str
nw
ksla
J u liana str aat Beatrixst r aat
on on d
N ije
Ne
wb
rrie
at
jn mari
in
u Bla
lste Zij
a Aqu
Friesestraatweg 253-346 / Jan van Goyenstraat 1-3 Boeiersingel p K.G. Olsmeijer, Groningen ndie H oe Tjal el ks f ia t we g 1952-1953 U T Delfiaweg Midd(ontwerp 1951) e
Oosterhamrikkade 5-7-9 Bureau voor Industriebouw (F. Klein en H.A. Maaskant) 1956-1957
Industries
Westersingel 55-93 / Reitdiepskade 6 Architectenbureau Klein, Groningen 1949-1950
tple a dors
at
at
Vie rv
Polman
Appartementencomplex De Plantsoenflat
Reit diep ha v Reit en diep ha v e n Re it d i ep ha v en Re itdie Frie ph a s es tr v en aat we g
Westerflat met winkel
Arte
10
v en
nts Brilja
tra
tra
ha diep Reit
Topa
glis
tra
arts
n
iet
e rs
9
rie Fab
Na de Tweede Wereldoorlog ontstond een nieuw type schoolgebouw dat internationale bekendheid kreeg als het ‘Groningse scholentype’ of de ‘Wilhelm-school’. Revolutionair was het ontbreken van een gang; elk klaslokaal kreeg een eigen ingang. Door een persoonlijke inrichting van de lokalen wilde architect Wilhelm het kind meer verantwoordelijkheid voor zijn eigen domein geven. Door aparte werkhoeken te creëren, werd de zelfwerkzaamheid bevorderd. De grootte van de klaslokalen werd aangepast aan de schaal van het kind. Het schoolplein werd zó aangelegd dat het ook na schooltijd door de wijk kon worden gebruikt.
t rie
in eple eple ernik Z
aat De eerste tijdelijke aula bij de nieuwe begraafplaats Selwer Josine Re u lingstr steen Edel t t e thi s tstra a derhof (1939-1949) bleek al gauw te klein. In 1964 kwam at a t sstr traa Johan Ell e nber gerstraa t s u r at Aga een tweede, grotere aula gereed. De oude aula verloor ma Go t aa rstr olle hiermee Mhaar functie. Na jarenlang als opslagruimte dienst ornalijnlaan aa t nstr K stee d estraat Barn te hebben gedaan, werdegewde eg 15-zijdige, geometrische, bijna laan Le teen Siers Jad e cirkelvormige kleine aula in 2003 herbestemd tot theehuis. traat o rers t a n a a a at enla laan alstr alstr teen Sierste Op a Op a Dankzij de gave staat van dit charmante gebouwtje was Siers a at alstr Op a n weinig restauratiewerk nodig. Dit was een van de eerste hera la teen an Siers nala aat Plati Ra Groenhof Vel d s paatstr n bestemmings-/renovatieprojecten van naoorlogs cultureel erf diu mlaa ms nesiu tra Mag Groenhof at t a goed in Groningen. De nieuwe aula is nog steeds in gebruik ra st dium a R t traa at ee ts ra t e st rs en valt op door zijn fraaie betonnen pergola en sierSeielementen Pyri ium R ad at van gewapend beton, zoals de ‘claustra’s’ (licht doorlatende tra e rs at p a tr o ts K mie a at Dolo betonnen sierroosters in een wand). ierstr llaan a Porf ta e
Bedrijfspand
Huygensstraat 2 J.H.M. Wilhelm (gemeentearchitect), Groningen 1956
kh Ec
at
ns Si m o Maresiuss traa
8
Jan Evert Scholtenschool
nu
a sstr
Sö
Barthstraat
at
ldwins James Ba
in Zw
r de
7
r Tja
eg
at
kpad
g van woningbouwvereniging Volkshuisvesting In opdracht werden langs het Van Starkenborghkanaal vier woning complexen met 396 portieketagewoningen gebouwd. Het zijn bijzondere voorbeelden van naoorlogse sociale woningbouw. Ze bestaan uit zgn. triplexwoningen, gebouwd in een tijd van woningnood, beperkte financiën en materiaalschaarste. De gevels zijn voorzien van betonplaten tussen de vensters en hebben prefab betonnen balkons. Door het innovatieve montagesysteem van Rottinghuis kon efficiënter en goedkoper gebouwd worden. Zo ontstond een karakteristiek nieuw stadsbeeld aan de toenmalige rand van de stad. Op de hoeken van de woningblokken zijn beelden van kunstenaar Anno Smith geplaatst.
te r we
n
ew
tra
er
at
g Ma
n sweg Uilke
cks
w
tra
Gregoriusstraa t tra
d llepa
r ou
laa
iet
og
tra
cks
us s
at
G
ike
r Tja
Ho
er s
o eC
ard
at
imte
t
D
eff
Be rn
t
rk pa ik e
Zern
rrie
ho
aa
Co
l Ti c h e
n Zer
ik Zern Tja
ss or
ss tr
n Bo De
Ad u arde rdieps
M
n
ijk Kad
Profe
u
u stin
Noodweg
eg
De
park
De
ste
g Au
rweg
a Adu
Het benzinestation is gebouwd in opdracht van Esso Nederland. Na de Tweede Wereldoorlog kregen benzine stations in Nederland een eigen huisstijl, zodat oliemaat schappijen zich net als in de Verenigde Staten van elkaar konden onderscheiden. Esso werkte met architect Dudok en gebruikte in heel Nederland een gestandaardiseerd ontwerp. Het gebouw bestaat uit een betonskelet met glazen en stalen puien en gemetselde tussenwanden. In het benzinestation bevinden zich een winkelgedeelte met een magazijn en ‘salesroom’, een transformatorstation en een toiletgroep. Het is het laatste benzinestation van Dudok dat in Nederland nog op zijn plek bewaard is gebleven.
sterw
n
g
ike
De
rs
pijk t S
elm
Tillich stra
t
Luth
Weer
ilke
e sw
e udd
d
este Zijlv
fes
rd
eiwer
s An
us s
a tra
eerd
erw
n de
Rie
rd swe
ah
orp
Bu
de
werd
ud
Ad
De
Ou
Pro
B a r we
Ok
rd
U
r so
d
Iepenlaan 204 J.H.M. Wilhelm (gemeentearchitect), Groningen 1949-1951 (oude), 1963-1964 (nieuwe)
Zern
erd
e Arw
J uk
leiwer dK
eg
d Kl
Westindischekade / Paramaribostraat / Surinamestraat Architectenbureau F. Klein, Groningen 1954-1955
aatw
rd
w Eek
er Kleiw
Aula’s Selwerderhof
rd
Turfsingel 6 W.M. Dudok, Hilversum 1953-1955
estr
er Kleiw
Frie s
Portieketageflats met triplexwoningen
Kleiwe
Benzinestation met trafostation
6
w erd
5
we Bes Joes
4
erd
M
de
adijk
erd
w Ken
Hidd
Ou
ikem
iw We
pad
a Wilkem heer
emahee rdplek waar tijdens In dit complex werden voor het eerst verschillende Dit complex werd gebouwd op de erd ahe functies (kantoren, winkels en wonen) in één geheel em de Tweede Wereldoorlog twee Azeventiende-eeuwse mk samengebracht. Het is bovendien een van de allereerste herenhuizen waren verwoest.JaAan de zijde van de ltad a heerd Galkemaheerd flatgebouwen in de stad. Het gebouw is gezamenlijk met Jaltadaheerd monumentale Ossenmarkt is het complex hoger dan aan Jaltadaheerd een laagbouwvleugel, bestaande uit winkels, autoboxen en de Nieuwe Boteringestraat en sluit hiermee aan bij de Pedaalpad Pedaalpad Ype m een drielaags kantoorgebouw rond een open binnenplaats Ben bestaande zeventiende-eeuwse bebouwing. De bovenste Kr elu m xw eg B verdieping is voorzien evan rs gebouwd. Het laagbouwcomplex is inmiddels gesloopt. en h eerdeen betonnen loggia, een elu xw eg De flat staat evenwijdig aan het Oosterhamrikkanaal en overdekt balkon met luifel. Opvallend is de Btoepassing we g eijumer Be el ke Zeedist m ah e aheerd vormt een oriëntatiepunt voor de noordelijke entree van merw eg en het gebruik van open en gesloten gevelvlakken Eming Sto Beiju rd ep A Mun sterhee Ba em l br r m ahee rd er d ah o n d de Oosterparkwijk. De gevel aan de waterkant heeft van bijzondere materialen. De moderne architectuur rd aheerd ee e rd e e rd e D o o r nbosh ah m rs verspringende balkons en opvallend metselwerk. In 2010 is harmonieert bijzonder goed met de omringende – veel Froukemaheerd ge sweg Sij Cuyper eerd andah de Wielewaalflat benoemd tot rijksmonument. oudere – historische gebouwen. rgras Sibr Kwelde
eg
d
t
Ga a
d Lin
e De Papiermolen is één van de eerste naoorlogse, r derdie p j moderne openluchtzwembaden van Nederland. Zwem baden, enP sport en recreatie in het algemeen, kregen na de ad de po els Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol toebedeeld in de ter we g lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van de Nederlandse burger. In het hoofdgebouw van het zwembadcomplex Va z en nS Gra De ta r ken bevonden zich de gescheiden bor kleedruimten. Via betonnen gh Sp kan aa en hellingbanen bereikte men derikkvijf bu inl een kring aangelegde rg Tja r da we g baden, gesitueerd rondom een middenterrein. Het hoofd gebouw kreeg een nieuwe bestemming als kantoor- en n ate derm atelierruimte.DIn kreeg het zwembadcomplex de on2010 eP gen gan ster e status van rijksmonument. ar 't Kloo Ko Laan na De
ad
Spaken
erd
Edzem aheerd
g
tsp
m a he
rwe
w
ie eg p Dit pand werd gebouwd voor manufacturen-, beddegoeden matrassenwinkel Slinger. Bijzonder zijn de zorgvuldig gedetailleerde stalen kozijnen, het siermetselwerk en het gebruik van gegroefde betonplaten. Deze zorgen voor een traditioneel ambachtelijk beeld. Het gebouw is een mooi voorbeeld van behoudende architectuur uit de wederop bouwperiode. Doordat er voor de bovenwoning een loggia eg rw ste lve de zijgevel is aangebracht, lijkt over de volle breedte van Zij het gebouw hier een verdieping minder te hebben dan aan t rrie nd e Bu de zijde van de Oude Ebbingestraat. Tot de komst van de iet r r e nd V&D in 1955-1958 had de bewoner nog uitzicht overBude t Rie me rd Grote Markt. r om lwe o K S
oe
erw
Re itd
s um
rs
e lw Se
te
Pla tv
Win
ol
g pa
Dit gebouw maakt deel uit van de wederopbouw van de noordzijde van de Grote Markt. Het pand heeft op de bovenste verdieping een brede loggia, bekroond met een opvallende betonnen luifel met een patroon van rechthoekige openingen. Zo’n ‘zwevende luifel’ was destijds bijzonder innovatief. Het heeft geresulteerd in een aansprekende, in het oog springende voorgevel. Deze is verder opgebouwd uit beton, staal en glas en oogt daardoor erg modern en onderscheidt zich daardoor van de aangrenzende panden. Een dergelijke uitgesproken architectuurvorm is op zo’n prominente plek in de stad bijzonder.
W
J aa
Dit warenhuis is gebaseerd op het concept van de Amerikaanse department store. Verlichting door middel van kunstlicht maakte grote ramen in de gevel overbodig. Toch kwamen er – op last van de Supervisiecommissie Wederopbouw – meer ramen dan de directie van V&D wilde. Het pand is gebouwd in de voor de jaren vijftig type-De Lind t rende ‘shake-hands-architectuur’. Moderne materialen en technieken werden hierbij gecombineerd met traditionele vormen. Het metselwerk heeft een geometrisch patroon in witte en grijze tinten. Het pand heeft een T-vormige plattegrond met een ingang aan de Grote Markt en een aan de Oude Ebbingestraat.
H
e um
E
eg
Oude Ebbingestraat 20 / Roode Weeshuisstraat 1-3-5 H.J. van Wissen, Groningen 1952-1953
w
Zakenpand met bovenwoning
Grote Markt 19-20 G.A. Heldoorn, Leeuwarden 1954-1955
erp
Modemagazijn met woning
Grote Markt 21 E.H.A. en H.M.J.H. Kraaijvanger, Rotterdam 1955-1958
De Hamrik
Hereplein 73 Nic. De Jong en M. Gerbenzon, Leeuwarden 1960
Antw
Warenhuis V&D
Camera bioscoop
Dilgtweg
2
18
Winkelcentrum Kostverloren
Van Ruysdaelstraat 2-32 / J. Vermeerstraat 61, 63 / F. van Mierisstraat 61, 63, 65 K.G. Olsmeijer, Groningen | 1956-1957
Mix van monumenten en beeldbepalende gebouwen in de stad Groningen 1
17
68. Winkelwoningcomplex Stoeldraaierstraat 27 Botani cusla a
n