16.00 u. — Martijn de Waal De stad als interface
Wat doe je in crisistijd? Nieuwe wegen verkennen natuurlijk en verder kijken dan je neus lang is. En laat dát nu precies het idee zijn achter de GRAS Kennisboo(s)t! In een kleine week komen talloze kenners langs om hun unieke verhaal over stad en landschap te delen. Een interdisciplinaire grabbelton van gedeelde kennis, afkomstig van stadssociologen, architectuurhistorici, planeconomen, praktijkdeskundigen, ontwerpers en ruimtelijke wetenschappers. Kom langs, haak aan en raak zo weer up to date!
Voor wie? Deze GRAS-variant op de Summer School – maar dan in de herfst – is bedoeld voor beleidsmakers, ontwerpers, architecten, vakgenoten, studenten, ruimtelijke wetenschappers en alle andere geïnteresseerden in de ontwikkeling van stad en landschap. Maar ook belangstellenden zonder architectuurkennis zijn natuurlijk van harte welkom.
Waarom? Allereerst is de Kennisboo(s)t er om zo veel mogelijk nieuwe kennis en inspiratie op te doen en verrast te worden. Daarnaast viert de Kennisboo(s)t de opleiding Architectuur en Stedenbouwgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen die vanaf de jaren 80 van de vorige eeuw van grote betekenis is geweest voor het Nederlandse architectuurklimaat. Kenmerk van de opleiding: een brede blik, aandacht voor de geschiedenis én de opgaven van vandaag en nieuwsgierigheid naar aanverwante disciplines. Met z’n diverse programma eert de Kennisboo(s)t deze benadering van de architectuur en stedenbouwgeschiedenis. Alle lezingen vinden plaats op de CiBoGa-boot aan de Bloemsingel 1001 te Groningen. De Kennisboo(s)t haakt aan op het programma van het Internationaal Architectuur Filmfestival Rotterdam in Groningen dat GRAS organiseert met het Groninger Forum en het AFFR. De films worden vertoond in ForumImages aan het Hereplein 73 in Groningen.
Donderdag 24/10
Vrijdag 25/10
16.00 u. — Sabine Meier
11.00 u. — Wijnand Galama
Moral Mapping: esthetische waardering van de stad
Mad Men sexiness
Vaak wordt beweerd dat (stads)bewoners hun woonplek kiezen vanwege de waarde die zij eraan hechten. Op de voorgrond staat een esthetisch oordeel. Hier gaat vaak een moreel oordeel achter schuil. Deze moral map weegt sterk mee in beslissingen, gedrag en emoties. Toch is het een onderbelicht thema dat zeker in barre economische tijden van waarde kan zijn. Immers, overal wordt nagedacht hoe we de waarde van stedelijke plekken en vastgoed toch nog kunnen behouden of zelfs nog wat verhogen. In deze lezing gaat Meier in op het proces van ‘waarde hechten’, onder andere aan de hand van onderzoek in de Amsterdamse Noorderhof en het Rotterdamse Le Medi.
Tot voor kort figureerden veel gebouwen uit de naoorlogse jaren op slooplijsten. Sinds investeringen in de bouw zijn vastgelopen, richten vastgoedeigenaren zich (noodgedwongen) op hun bestaande bezit. Leegstaand vastgoed wordt nieuw leven ingeblazen, al dan niet tijdelijk. Steeds vaker wordt dit afgestemd op de herontdekte wederopbouwkwaliteit. Zo kan volop geprofiteerd worden van het onderzoek dat de afgelopen jaren naar de wederopbouw is gedaan. Ook kan het helpen om de nog altijd ingeroeste denkbeelden over het naoorlogs erfgoed te nuanceren. In deze lezing gaat Wijnand Galema in op deze kwesties en de groeiende aandacht voor de naoorlogse architectuur en stedenbouw.
Dr. Sabine Meier is architectuursocioloog. Zij werkt als lector Krimp & Leefomgeving bij het kenniscentrum NoorderRuimte van de Hanzehogeschool Groningen.
Drs. Wijnand Galema is architectuurhistoricus en doet onderzoek naar de gebouwde omgeving van de twintigste eeuw. De naoorlogse periode vormt het zwaartepunt in zijn werkzaamheden.
Drie dagen lang ‘ontvoerde’ GRAS in een geblindeerd campertje drie Groningers naar X. X was voor de deelnemers aan het project strikt geheim. Grafisch ontwerper Peter de Kan, oud-corporatiedirecteur Yvonne Geerdink en stedenbouwer Jan Martijn Eekhof hadden geen idee waar ze gedropt zouden worden. Op verschillende plekken werden ze bevrijd van hun blinddoek. Onbevooroordeeld analyseerden ze hun omgeving, op zoek naar het ultieme antwoord op de vraag: wat vinden we van X en welke stad is X nu eigenlijk? De ervaringen werden vastgelegd door filmmaker Björn Eerkes. Het leidde tot een intrigerende documentaire over de identiteit en kwaliteit van de stedelijke omgeving. Tijdens de Kennisboos(t) beleeft X-burg als prelude op het AFFR haar Groninger première. Natuurlijk met popcorn en bier en de hoofdrolspelers in levende lijve.
Dr. Martijn de Waal is auteur van het boek De stad als interface. Hoe nieuwe media de stad veranderen. Hij promoveerde in 2012 aan de Rijksuniversiteit Groningen en is nu universitair docent mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam.
19.30 u. — Martijn Duineveld ‘Al die sardientjes zijn ook mijn vriendjes. Jippie Ja Jee.’ Waarom de crisis in de ruimtelijke ordening een zegen is voor de wetenschappelijke reflectie. Het Nederlandse RO-beleid is lang bejubeld door onderzoekers, beleidsmakers en bestuurders. Volgens Martijn Duineveld is het hoog tijd voor een alternatieve geschiedschrijving. De nauwe banden tussen onderzoeksinstellingen en de RO verblindde de wetenschap en creëerde een planningspraktijk die steeds minder recht deed aan de maatschappij waarin deze functioneerde. In deze lezing gaat Duineveld in op de zegen van de crisis voor de wetenschappelijke reflectie. Hij illustreert dit o.a. met zijn onderzoek naar het Groninger Forum en studies over Stadsblokken-Meinerswijk in Arnhem. Dr. Martijn Duineveld behaalde in 2002 zijn Mastertitel in de Landinrichtingswetenschappen. Hij promoveerde in 2006 aan de Wageningen Universiteit bij de Leerstoelgroep Culturele Geografie waar hij nu werkzaam is als Assistent Professor in de Culturele Geografie.
Zaterdag 26/10 14.00 u. — Kleiburg, de laatste Bijlmerflat (Jeroen Visser, NL 2013) In 2009 besloot de Amsterdamse woningcorporatie Rochdale om de 40 jaar oude Bijlmerflat Kleiburg op te doeken. De beruchte flat had ernstig te lijden onder illegale onderhuur, achterstallig onderhoud en trok steeds meer junks en daklozen. Woonconsortium De Flat ging niet akkoord met de plannen en probeerde Kleiburg van de sloophamer te redden. De Flat kreeg tot de zomer van 2013 de kans om 70 zgn. kluswoningen te verkopen. Kleiburg, de laatste Bijlmerflat toont de laatste loodjes van de verloederde flat en de geleidelijke leegstroom van haar bewoners.
15.15 u. — Unfinished Italy
17.00 u. — Lost Rivers (Caroline Bacle, Canada 2013) Ooit liep door bijna elke ontwikkelde stad een rivier. Ze vormden het netwerk waarin onze moderne metropolen ontstonden. In de loop der tijd zijn veel van deze rivieren verdwenen. In de verborgen rivierenstelsels van Londen, Brescia, Montreal en Toronto gaan groepen urban explorers, ook wel drainers genoemd, op pad om de gedempte oude waterwegen te (her)ontdekken. En ook in Yonkers en Seoel proberen lokale ontdekkingsreizigers de oude rivieren weer terug te vinden en zichtbaar te maken. Het zorgt voor een bijzondere blik op de geschiedenis en oude fundamenten van onze stedelijke cultuur.
19.30 u. — Conversations in Milton Keynes (Ingo Baltes, Belgie/UK 2011) In Engeland komt regisseur Ingo Baltes onverwacht terecht in een stad die hij niet kende. Op zoek naar het niet bestaande stadscentrum ontmoet hij een scala aan bewoners. Ze komen over als de slachtoffers van deze ‘Stad van de 21ste eeuw’. Zo ook de man die deze stad in de jaren 60 uitdacht: de architect Derek Walker. Hij was beïnvloed door de theorieën van stedenbouwkundige Melwyn Webber die stelde dat de moderne mens geen behoefte meer had aan lokale verankering. Snelle en efficiënte netwerken van wegen en wandelpanden waren veel belangrijker. Milton Keynes is de enige stad die volgens de ideeën van Webber werd gebouwd. De film laat zien hoe de bewoners dankzij hun oneigenlijke gebruik van de ruimte aan het keurslijf van de stad ontsnappen.
21.00 u. — Drop City (Joan Grossman, VS 2012) Een groepje studenten aan de Universiteit van Kansas in Lawrence ontwikkelde in 1962 het concept Drop Art, in reactie op het toenemende materialisme en de oorlogszucht. In 1965 kochten ze een klein stukje grond in de buurt van Trinidad, Colorado en noemden het Drop City. Samen met kunstenaars, schrijvers en uitvinders bouwden ze hun eigen stad en gemeenschap. De ‘Droppers’ hadden weinig bouwervaring maar barstten van de uitbundigheid en vindingrijkheid. Uiteindelijk gingen ze in 1973 ten onder aan hun eigen succes. Drop City was de eerste plattelandscommunity van de jaren 60 die met zijn vroege experimenten met zonne-energie en recyclematerialen nog steeds inspirerend werkt op een nieuwe generatie van idealistische doe-het-zelvers.
13.45 u. — The Human Scale (Andreas M. Dalsgaard, 2012) Vijftig procent van de wereldbevolking leeft in stedelijke gebieden. In 2050 zal dit 80% zijn. Het leven in een megastad is zowel intrigerend als problematisch. We kampen nu al met brandstofschaarste, klimaatverandering, eenzaamheid, angsten, depressie en andere ernstige gezondheidsproblemen. Kan het ook anders? De Deense architect Jan Gehl doet al decennia lang onderzoek naar menselijk gedrag onder invloed van de stad en pleit voor een bredere toepassing van menselijke architectuur en stedenbouw die rekening houdt met de menselijke maat en menselijke behoeften als betrokkenheid, contact en intimiteit.
15.15 u. — The Gruen Effect (Anette Baldauf, Katharina Weingartner, VS, 2010) The Gruen Effect is een film over de goede intenties van architect Victor Gruen (1903 - 1980) en de weerbarstige economische werkelijkheid. Gruens carrière begint in het vooroorlogse Wenen. In 1941 vlucht hij naar Los Angeles waar hij in 1951 zijn eigen bureau opent. In de jaren 50 bouwde hij de eerste shopping towns in suburbaan Amerika. De shopping towns waren niet alleen bedoeld om te winkelen. Gruen wilde juist sociale cohesie creëren door commerciële ruimtes af te wisselen met ontmoetingsplekken. Niet lang daarna werd de shopping mall geboren, het was het begin van het einde van Gruens goed bedoelde ideeën.
16.30 u. — Haus Tugendhat (Dieter Reifarth, Tsjechië / Duitsland 2013) Haus Tugendhat is een mooie, breed uitwaaierende film over het prachtige Huis Tugendhat in Brno, een van de iconen uit het werk van Mies van der Rohe. De documentaire vertelt niet alleen de geschiedenis van het gebouw, maar ook die van de joodse familie die het huis liet bouwen. Textielmagnaat Fritz Tugendhats enthousiasme is aanstekelijk als hij hun pas opgeleverde woonhuis in Brno voor het eerst beleeft: ‘Dit is schoonheid, dit is waarheid’. Jammer genoeg maakt de familie maar kort gebruik van Haus Tugendhat. Ze moeten al snel vluchten voor de nazi’s, die hun huis vervolgens als hoofdkwartier in gebruik namen. Het is het begin van een lange serie bewoners.
19.30 u. — 16 Acres (Richard Hankin, VS 2012) De wederopbouw van Ground Zero is in allerlei opzichten het meest complexe vernieuwingsproject in de geschiedenis van Amerika. Al vanaf het begin was er sprake van controverses, vertragingen en politiek gekonkel. De strijd – met negentien betrokken overheidsinstellingen, een stuk of tien projecten en een miljardenbudget – duurde meer dan tien jaar. Het hele proces werd gefilmd en dankzij regisseur Richard Hankin geeft 16 Acres een spannend kijkje in de keuken.
(Benoit Felici, Italië 2012)
19.30 u. — X-burg Reflecties op een stad in ontwikkeling
De opkomst van digitale media en sociale netwerken verandert de manier waarop we ons sociale leven organiseren stedelijke ruimten ervaren en gebruiken. Wat betekent dit voor het functioneren van de stedelijke openbaarheid: de traditionele plek voor ontmoeting en confrontatie van stedelingen met uiteenlopende achtergronden? Dreigt deze te verdwijnen nu we ons met behulp van mobiele sociale netwerken steeds omgeven met onze eigen vertrouwde sociale wereld? Of ontstaan er juist ook nieuwe vormen van stedelijke openbaarheid?
New Yorkse bureau, werpt een blik op hun werk en licht twee recente projecten uit: de uitbreiding van cultuurcentrum Lincoln Center en de transformatie van de voormalige High Line spoorbaan tot openbaar stadspark. Architectuurcriticus Martin Filler over de projecten: ‘Both the High Line and Lincoln Center have had a really euphoric effect on life in New York. So it’s populism of a very high order.’
14.00 u. — Agnes van den Berg Biophilic architecture: integratie van natuur in de stad Talloze studies tonen aan dat groen en natuur van invloed zijn op onze gezondheid. Maar hoe kunnen we onze kennis over natuurbeleving en gezondheid echt goed toepassen op het ontwerp, het beleid en de planning van onze gebouwde omgeving? In deze lezing verbindt Agnes van den Berg deze disciplines. Aan de orde komt de recente trend biophilic architecture, oftewel de integratie van natuur in de stad. Wat zijn de wetenschappelijke inzichten en de do’s en don’ts? Prof. dr. Agnes van den Berg is omgevingspsycholoog en hoogleraar natuurbeleving aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze is in Nederland een pionier in onderzoek naar de gezonde en rustgevende effecten van de natuur.
Italië is het walhalla van ruïnes, oud en zeker ook nieuw. Gebouwen staan er in een niemandsland tussen perfectie en niksigheid. Veel bouwwerken zijn halverwege de bouwwerkzaamheden opgegeven en nooit gebruikt. De ruïnes zijn inmiddels integraal onderdeel van het Italiaanse architecturale landschap: stadions zonder publiek, ziekenhuizen zonder patiënten en theaters die na 50 jaar nog geen première hebben gevierd.
+ Diller Scofidio + Renfro: Reimagining Lincoln Center and the High Line (Muffie Dunn & Tom Piper, VS 2012) Het ontwerpbureau Diller Scofidio + Renfro is eigenlijk de hoofdpersoon in deze documentaire. De film schetst de geschiedenis van dit beroemde
Zondag 27/10 12.00 u. — J.L. Sert, a nomadic dream (Pablo Bujosa Rodriguez, 2013) De Spaanse visionair Juan Louis Sert had grote passie voor beeldende kunst, film, literatuur, architectuur en stedenbouw. Samen met zijn vrienden en tijdgenoten Miró, Picasso, Nivola, Giacometti, Calder, Le Corbusier, Buñuel en Gropius ontwikkelde hij zijn visies. Deze documentaire portretteert niet alleen Serts leven, zijn carrière en zijn fascinerende theorieën, maar onderzoekt ook wat er wel en niet waar is van de geruchten over zijn ballingschap. Sert was een gevierd pioneer in Europa, maar werd na zijn vlucht naar Amerika bekritiseerd in eigen land.
Maandag 28/10 11.00 u. — Theo Deutinger
beweegt zich op alle schaalniveaus van ruimtelijke planning, architectuur en interieurontwerp. Hij is als docent o.m. verbonden aan het Strelka Institute, het Bauhaus in Dessau en Harvard GSD.
14.00 u. — Jan Winsemius Stedenbouw en economie Stedenbouw en economie zijn nauw met elkaar verbonden. Zonder een goed begrip van hun onderlinge relatie ontstaat in tijden van hoogconjunctuur eenheidsworst. En in tijden van crisis? Dan gebeurt er niets meer. In dit college diept Winsemius de relatie tussen stedenbouw en economie uit. Daarbij staat de vraag centraal hoe, binnen een bepaalde economische context, doelstellingen gerealiseerd kunnen worden. En hoe werkt dit precies in tijden van crisis? Mr. Jan Winsemius is van oorsprong jurist, maar werkt al jaren als ongediplomeerd maar in de praktijk geschoold planeconoom en planoloog. Hij is sinds 1998 (mede)eigenaar van Bureau Middelkoop en werkt vanuit die positie als onderzoeker en adviseur voor overheden en marktpartijen.
16.00 u. — Ivo Opstelten De transformatie naar een energieneutrale gebouwde omgeving De meeste beleidsmakers dromen vaagjes over een energieneutrale gebouwde omgeving in het jaar 2050. Het lijkt nog ver weg. Toch worden in Nederland al stevige sprongen gemaakt richting een energieneutrale gebouwvoorraad door zowel bouwpartijen, toeleveranciers, woningcorporaties, gemeenten en particulieren. In deze lezing worden de ontwikkelingen rond Smart Sustainable Cities getoond en gaat Opstelten in op de uitdagingen waar we nog voor staan. Dr. Ivo J. Opstelten is al jaren actief in het werkveld Energie en Binnenmilieu voor de Gebouwde Omgeving. Sinds 2010 werkt hij bij Platform31 aan het programma Energiesprong. Ook is hij lector Nieuwe Energie in de Stad aan de Hogeschool Utrecht.
19.30 u. — Cor Wagenaar De openbare ruimte als uithangbord Camillo Sitte, de befaamde Weense theoreticus, was ervan overtuigd: de gebouwde omgeving is bij uitstek geschikt om mensen op te voeden in de mores en de traditie van de stedelijke samenleving. Hij zal niet hebben bevroed dat ook hedendaagse reclamemakers zich dat zeer bewust van zijn. De billboard qualities of public space staan centraal in een lezing die zich toespitst op het gebruik van de openbare ruimte als politiek uitgangbord dat zich bij uitstek leent voor propaganda. Twee radicale historische voorbeelden worden uitgelicht: de stedenbouw volgens het achttiende-eeuwse verlichtingsdenken die het publieke domein toegankelijk stelde voor iedereen, en de democratische stedenbouw uit de jaren zestig, die eveneens de openbare ruimte wilde verzoenen met de politieke en sociale werkelijkheid van dat moment. Dr. Cor Wagenaar is Universitair Hoofddocent aan de TU Delft met als specialisaties de geschiedenis van de stedenbouw, en de architectuur van de gezondheidszorg. Hij publiceerde tal van boeken en artikelen waaronder Happy Cities and Public Happiness in Post-War Europe (2004) en Town Planning in the Netherlands since 1800. (2011). Hij woont en werkt in Rotterdam en Berlijn.
‘No Problem’ of ‘Geen Probleem’ De planning en het ontwerp van onze steden lijkt er niet zonder te kunnen: cijfers en statistieken. Vaak zijn ze van grote waarde en geven ze de juiste richting en inspiratie. Statistieken helpen ons de stad en haar functioneren te begrijpen. Ondertussen kunnen ze ons ook verwarren en zorgen voor abstracte en vervreemdende ‘realiteiten’. Onder de titel ‘Geen Probleem’ gaat Theo Deutinger in op de rol van de statistiek. Hij doet dat mede aan de hand van zijn recente onderzoek naar de Rotterdamse Tarwewijk. Theo Deutinger is architect, schrijver en ontwerper van sociaal-culturele plattegronden en studies. Zijn bureau TD
Dinsdag 29/10 11.00 u. — Fons Asselbergs ‘Stadskantoor gevraagd, zelfbeeld zoek’ De laatste tien jaar koester(d)en veel Nederlandse gemeenten de ambitie voor de bouw van een nieuw stadskantoor. Deze bouwambities onthullen vaak een complexe bestuurscultuur en een ambigu communicatiepatroon. Zeker Den Helder en Deventer zijn schoolvoorbeelden van politieke beroering rond het zelfbeeld dat binnen gemeenten langzaam