Erthygl o Chwarae dros Gymru Hydref 2017 (rhifyn 49)
Mae cadw plant yn ddiogel yn golygu gadael iddyn nhw fentro
Dr. Mariana Brussoni sy’n rhannu ei gwybodaeth arbenigol am bwysigrwydd gadael i blant gymryd risg fel rhan o’u chwarae er budd eu hiechyd a’u lles, yn ogystal ag er mwyn datblygu gwersi bywyd pwysig. Mae’n galw ar i reoli risg mewn chwarae plant gael ei seilio ar dystiolaeth ac agwedd plentyn-ganolog - ac nid ar ofn a phryder. ‘Bydd yn ofalus!’ ‘Paid â mynd yn rhy bell!’ ‘Dere lawr!’ Mae’n siŵr y byddai’r mwyafrif o rieni’n cyfaddef iddynt floeddio’r geiriau yma. Gan amlaf, bydd y plant yn ymateb â siom bod eu hwyl wedi ei dorri’n fyr, yn poeni eu bod yn llai abl nag oeddent wedi meddwl, neu’n ddryslyd am yr hyn y mae eu rhieni’n eu rhybuddio’n ei gylch. Mae’r agwedd ofn-risg yma’n rhan o dueddiad cymdeithasol sy’n ystyried bod gweld plant yn cymryd risg yn rhywbeth cwbl negyddol. Dim ond ychydig flynyddoedd yn ôl, roedd sŵn plant yn chwarae’r tu allan yn nodwedd gyffredin yn y mwyafrif o strydoedd preswyl. Heddiw, mae plant ar y stryd yn rywogaeth sydd bron â diflannu. Goramddiffyn yw’r norm bellach a chaiff risg ei ystyried fel ei fod cyn waethed â pherygl. Wedi treulio nifer o flynyddoedd yn adolygu ystadegau anafiadau plant ac yn ymchwilio i atal anafiadau, mae’n amlwg i mi ein bod yn cyfyngu’n ormodol ar chwarae plant er gwaetha’r ffaith bod anafiadau difrifol yn brin. Mae plant angen y rhyddid i chwarae fel y mynnant, yn cynnwys cymryd risg a chymryd rhan mewn chwarae mentrus. Mae fy ymchwil i, a gwaith eraill, yn pwyntio at bwysigrwydd cyfleodd i gymryd risg mewn chwarae er budd iechyd a datblygiad plant, yn cynnwys hybu hunanhyder, datblygiad cymdeithasol, gweithgarwch corfforol a gwytnwch. Mae chwarae’n llawn risg yn helpu plant i ddysgu am y byd a sut y mae’n gweithio, dysgu am eu hunain a’u terfynau a dysgu sut i gadw eu hunain
yn ddiogel. Pan fyddwn ni’n ceisio cyfyngu ar chwarae mentrus plant byddwn yn eu hamddifadu o’r cyfleodd hanfodol hynny allai, yn eironig ddigon, olygu eu bod yn llai diogel. Bydd plant yn dysgu sgiliau rheoli risg trwy archwilio risg mewn chwarae y gallant eu defnyddio wedyn mewn sefyllfaoedd eraill. Os bydd oedolyn yn gwneud yr holl reoli risg ar eu rhan, fydd plant ddim yn dysgu sut i wneud hyn drostynt eu hunain. Dros y blynyddoedd, mae ein hymdrechion i ffrwyno risgiau wedi arwain at fannau chwarae plant sydd yn fwyfwy unffurf, safonedig a diflas. Mae mynediad i fyd natur a deunyddiau naturiol wedi lleihau, tra bod offer chwarae plastig a metal sefydlog, sy’n cydymffurfio â safonau diogelwch ond sydd â gwerth chwarae cyfyngedig, wedi tyfu’n fythol bresennol. Mae safonau diogelwch yn defnyddio agwedd beirianyddol sy’n fwy addas ar gyfer ffatrïoedd a phroblemau beirianyddol cymhleth na chwarae plant. Mae’r safonau hyn yn wirfoddol, ond maent wedi eu cymhwyso’n gyffredinol a heb eu hamau er mwyn cyfyngu ar atebolrwydd. Mae hyn er gwaetha’r ffaith bod canlyniadau ymchwil ar fuddiannau diogelwch y safonau’n gymysg. Mae anafiadau difrifol mor brin fel bod astudiaethau wnaeth archwilio graddau anafiadau cyn ac ar ôl y newid i’r safonau heb arddangos unrhyw newid sylweddol. Mewn cyferbyniad â hyn, mae gwaith ymchwil gwahanol yn awgrymu pan fo offer yn rhy ddiflas, y bydd plant yn ei ddefnyddio mewn ffyrdd peryglus er mwyn cynnal y lefel o her.
Dangosodd ymchwil diweddar y byddai rhaid i blentyn chwarae’r tu allan am dair awr y dydd am tua 10 mlynedd cyn dioddef un anaf (cymharol fychan) fyddai angen triniaeth feddygol. Caiff llawer o fentrau atal anafiadau eu gyrru gan ofn a phryder, yn hytrach na thystiolaeth ymchwil a llunio penderfyniadau plentyn-ganolog.
Mae mabwysiadu safonau diogelwch yn gyffredinol ac ofn atebolrwydd wedi helpu i annog pobl i beidio defnyddio natur a deunyddiau chwarae naturiol mewn mannau chwarae plant, er eu bod yn cynnig cyfleoedd chwarae amrywiol a chyfoethog ac er eu bod yn lleoliadau delfrydol ar gyfer chwarae mentrus plant. Hefyd, dengys gwaith ymchwil bod ymwneud â natur yn cynnig llu o fuddiannau iechyd i blant a’u rhieni a’u gofalwyr, yn cynnwys gwella iechyd meddwl a hybu gweithgarwch corfforol a mesurau lles eraill. Yn galonogol, mae pryderon ynghylch yr amodau presennol wedi bod yn derbyn sylw cynyddol yn y cyfryngau ac mae hyn wedi arwain at ymdrechion i unioni’r fantol. Er enghraifft, mae Datganiad Safbwynt Canada ar Chwarae Awyr Agored Egnïol, a lansiwyd gan gonsortiwm o sefydliadau ac academyddion, yn cynnwys crynodeb o’r ymchwil ategol a’r argymhellion ar gyfer gweithredu gan sectorau perthnasol, ac mae wedi bod yn ddylanwadol eisoes wrth newid polisïau. Mae’n ffafrio agwedd newydd tuag at atal anafiadau sy’n anelu i gadw plant mor ddiogel ag sydd angen, yn hytrach na mor ddiogel â phosibl.
Un rhwystr mawr i chwarae plant yw ofnau a phryderon rheini a gofalwyr. Er mwyn helpu rhieni a gofalwr i ennill yr hyder a’r sgiliau i adael i’w plant fynd allan i chwarae, mae fy labordy (Brussoni Lab) wedi creu’r offeryn ar-lein, OutsidePlay.ca. Mae’n arwain defnyddwyr trwy gyfres o dasgau a ddyluniwyd i’w helpu i fyfyrio ar eu hagweddau a’u hofnau ac i gymhwyso’r syniadau i ddatblygu cynllun personol ar gyfer addasu eu hagwedd. Fe wnaethom anelu i greu offeryn hawdd i’w ddefnyddio y gellid ei rannu’n gyffredinol er mwyn helpu rhieni a chymunedau i ddechrau’r sgyrsiau sy’n angenrheidiol i sicrhau newid. Rydym yn gweld lleihad na welwyd ei fath o’r blaen mewn chwarae awyr agored a chyfleoedd i gymryd risg fel rhan o’u chwarae, sy’n effeithio eisoes ar iechyd a datblygiad plant. Mae dyletswydd ar bob un ohonom i helpu i ddarparu cyfleoedd i blant ddatblygu’r sgiliau a’r gwersi bywyd hynny sydd mor bwysig ar gyfer llunio eu dyfodol - gan eu helpu i ddatblygu barn o’r byd fel man sy’n llawn posibiliadau, yn hytrach na pherygl.
Fel enghraifft o’r agwedd hon, mae’r broses asesu risg-budd a ddatblygwyd gan Play Safety Forum y DU yn caniatáu ystyriaeth fwy cytbwys a phlentynganolog o’r gofod chwarae neu’r weithgaredd. Gallai’r broses asesu risg-budd ddisodli neu gyfannu safonau offer a byddai’n hwyluso cynnwys natur a deunyddiau naturiol mewn mannau chwarae plant.
Mae Mariana yn Athro Cyswllt ym Mhrifysgol British Columbia, Canada ac yn ymchwilydd gyda Sefydliad Ymchwil Ysbyty Plant British Columbia ac Uned Ymchwilio ac Atal Anafiadau British Columbia. Mae’n ymchwilio i atal anafiadau i blant, yn cynnwys pwysigrwydd datblygiadol chwarae plant sy’n llawn risg.
Adnoddau defnyddiol
Rheoli Risg mewn Darpariaeth Chwarae: Canllaw Gweithredu https://playsafetyforum.wordpress.com/resources
Nature and Why It’s Essential For Kids’ Brains: Information for Parents and Caregivers http://bit.ly/NatureMentalHealth OutsidePlay.ca – offeryn ar-lein i helpu rhieni i ennill hyder i ganiatáu i’w plant chwarae’r tu allan https://outsideplay.ca
Position Statement on Active Outdoor Play http://bit.ly/activeoutdoorplay What is the Relationship between Risky Outdoor Play and Health in Children? A Systematic Review http://bit.ly/RiskyOutdoorPlayResearch
www.chwaraecymru.org.uk Elusen cofrestredig, rhif 1068926 Cwmni cyfyngedig drwy warant, rhif 3507258 Cofrestrwyd yng Nghymru