Geirfa o dermau gwaith chwarae Agendâu gan oedolion
Rhesymau dros wneud pethau ar sail syniadau, anghenion neu ddymuniadau oedolion.
Amddifadedd chwarae
Os na fydd plant yn chwarae byddant â diffyg profiad sy’n hanfodol i’w datblygiad, a gall hyn arwain iddynt gael eu hanablu’n gymdeithasol ac yn fiolegol.
Amddiffyn plant
Arsylwi
Gwylio ymddygiadau chwarae’r plant ac ymatebion oedolion er mwyn sicrhau bod yr amgylchedd yn parhau i ddarparu mannau chwarae effeithlon.
Asesu risg-budd
Asesiad o risg sydd hefyd yn ystyried buddiannau’r gweithgaredd i’r plentyn sy’n chwarae.
Y ddyletswydd sydd ar oedolion i ofalu am blant mewn modd fydd yn sicrhau na fyddan nhw, nag eraill, yn achosi niwed i blant ac i adrodd am a chofnodi unrhyw bryderon sy’n ymwneud â phlentyn yn cael ei niweidio (gweler diogelu plant).
Asesu risg-budd dynamig
Amgylchedd chwarae o safon
Awdit chwarae
Mae darpariaeth chwarae o safon yn cynnig cyfle i bob plentyn a phlentyn yn ei arddegau ryngweithio’n rhydd gyda neu i brofi’r canlynol: plant a phobl ifanc eraill, y byd naturiol, rhannau rhydd, yr elfennau naturiol, her a mentro, chwarae gyda hunaniaeth, symud, chwarae corfforol gwyllt, y synhwyrau a theimladau.
Arddulliau ymyrryd
Ystod o ddulliau y gall y gweithiwr chwarae eu defnyddio yn yr amgylchedd chwarae. Gall y rhain amrywio o beidio ymyrryd o gwbl hyd at ymyriad penodol i ehangu chwarae’r plant.
Arfer gwrth-wahaniaethol
Cymryd camau gweithredol i wrthsefyll gwahaniaethu – bydd hyn yn cynnwys clustnodi a herio gwahaniaethu a bod yn gadarnhaol yn eich arfer ynghylch amrywiaeth, a hynny heb beryglu hawl unigolion i chwarae.
Arfer myfyriol
Gweithwyr chwarae’n meddwl yn ddwys am yr hyn y maent yn ei wneud er mwyn dynodi’r hyn y maent yn ei wneud yn dda a’r hyn y gallent ei wella er mwyn cyfoethogi eu harfer proffesiynol.
Asesu risg-budd gweithredol, parhaus o sefyllfaoedd wrth iddynt ddigwydd – fydd yn digwydd gan amlaf fel proses feddyliol yn hytrach na phroses ysgrifenedig.
Rhestr o ddarpariaeth chwarae, neu’r cyfleoedd chwarae sydd ar gael.
Ciw chwarae
Mynegiant yr wyneb, iaith neu iaith gorfforol sy’n cyfathrebu dymuniad y plentyn neu’r plentyn yn ei arddegau i chwarae neu wahodd eraill i chwarae.
Cwricwlwm gwaith chwarae
Y profiadau allweddol y bydd gweithwyr chwarae’n sicrhau sydd ar gael i blant yn cynnwys yr elfennau, hunaniaeth, cysyniadau a’r synhwyrau.
Cyfleoedd cyfartal
Cydnabod bod chwarae ar gyfer pob plentyn – rydym i gyd yn wahanol ac mae gan wahanol blant wahanol bethau i’w cynnig a gwahanol anghenion fydd angen eu cyflawni. Mae cyfleoedd cyfartal yn golygu cefnogi pob plentyn â pharch a thegwch.
Cyfyngiant
Cefnogi chwarae trwy ddarparu amddiffynfa ‘rithwir’ yn erbyn ymyrraeth.
Cymdeithasoli rhyw
Y pwysau cymdeithasol a roddir ar blentyn i ymddwyn mewn modd sy’n gysylltiedig â bod yn wryw neu’n fenyw.
Cymhelliad cynhenid
Rhesymau a yrrir yn fewnol dros wneud rhywbeth.
Cynhwysiant
Sicrhau bod darpariaeth chwarae yn agored ac yn hygyrch i bawb ac yn cymryd camau gweithredol i chwalu rhwystrau er mwyn i bob plentyn allu chwarae.
Chwarae cydadferol
Ffrâm naratif
Rhediad stori sy’n cadw’r chwarae i fynd.
Gofal personol
Darparu gofal personol i blant anabl neu blant ifanc iawn sy’n methu gofalu am eu hunain.
Gofod cydadferol
Gofod chwarae sy’n ystyried yr hyn sydd ar gael i blant mewn mannau eraill yn eu cymuned ac sy’n anelu i wneud yn iawn am unrhyw ddiffyg posibiliadau trwy gynnig amgylchedd amgen.
Gwahaniaethu
Profiadau chwarae i blant ddewis o’u plith, sydd wedi eu dylunio i wneud yn iawn am gyfleoedd chwarae sydd ar goll o’u bywydau.
Gwahaniaethu mewn modd annheg neu fethu sylwi ar anghenion cefnogaeth sy’n arwain at fethu cydnabod hawl unigolyn i gyfranogi mewn chwarae ac i arfer eu rhyddid i ddewis.
Dadchwarae
Gwytnwch
Dilead
Hawliau plant
Diffyg ymateb i giw chwarae sy’n rhwystro’r chwarae rhag symud yn ei flaen.
Pan ddaw chwarae i ben yn naturiol.
Diogelu
Term a ddefnyddir i ddisgrifio ystod gyflawn o ffyrdd y bydd oedolion yn helpu i amddiffyn plant a’u cadw’n ddiogel rhag niwed.
Dychweliad
Ymateb i giw chwarae (gweler ciw chwarae).
Egwyddorion Gwaith Chwarae
Y fframwaith proffesiynol a moesegol ar gyfer gwaith chwarae.
Eiriol dros chwarae
Hyrwyddo pwysigrwydd chwarae a’i gefnogi’n gyhoeddus.
Ffin ddiogel
Amser a lle (a phresenoldeb gweithwyr chwarae) sy’n creu ymdeimlad o ddiogelwch ar gyfer chwarae.
Ffrâm chwarae
Y ffin real neu ddychmygol sy’n cadw’r chwarae’n gyfan.
Gallu i ddod atoch eich hun, neu ymdopi gyda, amgylchiadau anodd.
Hawliau plant yn unol â’r gyfraith a Chonfensiwn y Cenhedloedd Unedig ar Hawliau’r Plentyn, mae hyn yn cynnwys chwarae a’u cyfranogiad mewn penderfyniadau sy’n effeithio arnynt.
Hwyluso arbrofi
Creu’r amgylchedd a’r awyrgylch cywir i alluogi plant i arbrofi.
Lles ecolegol
Perthynas gytbwys dda rhwng y man chwarae a’r holl chwaraewyr.
Llif
Cwrs naturiol chwarae diymatal – ble fo plant wedi ymgolli yn yr hyn y maent yn ei wneud.
Llygru gan oedolion
Chwarae’n cael ei reoli, ei gymryd drosodd neu ei ddifetha gan oedolion.
Man chwarae affeithiol
Man chwarae sy’n talu sylw i, ac sy’n cefnogi, yr amrywiol deimladau a hwyliau y daw plant a phlant yn eu harddegau â hwy neu y byddant yn eu profi wrth iddynt chwarae. Mae’r man chwarae’n
cynnwys ardaloedd, deunyddiau neu fân offer penodol fydd, ar wahanol adegau, yn symbylu neu’n annog mynegi, profi neu arbrofi gydag ystod o emosiynau.
Math chwarae
Gwahanol fathau o chwarae all gyfuno i ffurfio ymddygiad chwarae plant.
Meta-gyfathrebu
Cyfathrebu dwfn a chynnil sy’n dangos yn gwbl eglur yr hyn a olygir y tu hwnt i unrhyw eiriau sy’n cael eu dweud, er enghraifft ciwiau chwarae aneiriol, tôn y llais, mynegiant yr wyneb a symudiadau corfforol.
Metaliwd
Gweithrediad yr ymennydd sy’n cynhyrchu’r awydd i chwarae ac sy’n ysgogi ciw chwarae (gweler ciw chwarae).
Peryglon amgylcheddol
Pethau o fewn yr amgylchedd allai achosi niwed.
Plant
Rydym yn defnyddio’r term hwn i gwmpasu pob plentyn a phlentyn yn ei arddegau hyd at 18 oed waeth beth fo eu nam, eu rhyw, eu hil, eu crefydd neu gred, eu hiaith, eu rhywioledd, eu hiechyd, eu statws economaidd neu gymdeithasol ac unrhyw nodweddion unigol eraill.
Plentyn a chwarae ganolog
Gwaith chwarae sy’n ymateb i anghenion chwarae’r plant, nid i ofynion allanol.
Risg
Y posibilrwydd y bydd perygl yn achosi niwed.
Rhannau rhydd
Nodweddion ymddygiad chwarae.
Deunyddiau y gellir eu defnyddio mewn modd hyblyg ar gyfer chwarae – gellir eu symud o gwmpas, eu trin a’u trafod, a’u defnyddio fel props neu i newid yr amgylchedd.
Monitro a gwerthuso
Theori gwaith chwarae
Moddau ymddygiadol
Arsylwi a chadw llygad rheolaidd ar agweddau penodol o’r ddarpariaeth ac yna asesu os ydynt yn cyflawni’r pwrpas a fwriadwyd ai peidio.
Namau
Gwneuthuriad corfforol, seicolegol neu emosiynol unigol sy’n wahanol i normau cyffredin.
Naratif rhythmig
Rhythm sy’n cadw’r chwarae i fynd.
Perygl
Rhywbeth allai achosi niwed i iechyd, diogelwch neu les defnyddwyr yr amgylchedd chwarae.
Gwybodaeth a ymchwiliwyd sy’n berthnasol i waith chwarae ac sy’n hysbysu’r modd y caiff ei arfer.
Wyneb lleddfu cwymp Arwyneb diogelwch.
Ymgynghoriad
Proses weithredol, ddwyffordd o hysbysu a chynnwys unigolion a grwpiau er mwyn annog rhannu syniadau, safbwyntiau a barnau yn enwedig er mwyn cyrraedd at benderfyniad cytûn.
Ysfa fiolegol
Ysfa reddfol naturiol.
www.chwaraecymru.org.uk Elusen cofrestredig, rhif 1068926 Cwmni cyfyngedig drwy warant, rhif 3507258 Cofrestrwyd yng Nghymru