Lịch sử
RESTROOM
Quý độc giả thân mến, Chúng ta thường dành ít sự chú ý cho những chi tiết tưởng chừng như vô nghĩa trong cuộc sống hàng ngày. Nhưng liệu bạn đã bao giờ tìm hiểu về hành trình lịch sử của căn phòng nhỏ bé nhưng có ý nghĩa vô cùng quan trọng - Nhà vệ sinh? Nhà vệ sinh (Restroom) không chỉ là nơi thực hiện nhu cầu sinh hoạt hàng ngày, mà còn là tượng trưng cho sự tiến bộ văn minh của mỗi nền văn hóa. Trong số tạp chí này, chúng tôi sẽ khám phá những biến đổi về cách thức và quan niệm xã hội về việc vệ sinh cá nhân. Những bức tranh về cuộc sống xưa và nay sẽ làm cho Quý độc giả cảm thấy thấu hiểu hơn về sự phát triển của loài người. Không chỉ dừng lại ở quá khứ, chúng tôi sẽ đưa bạn đến một thế giới đầy sáng tạo và khám phá cùng bảo tàng Toilet tại Ấn Độ. Được biết đến là một biểu tượng văn hóa thú vị, bảo tàng này không chỉ đem đến sự giải trí mà còn là cơ hội để bạn hiểu
Anh
sâu hơn về tầm quan trọng của việc duy trì di sản lịch sử. Chúng tôi tin rằng số tạp chí này sẽ là nguồn cảm hứng mới, đồng thời mở ra một cửa sổ tâm hồn đầy
Bùi Tuấn Anh
thú vị đối với chủ đề thường ngày nhưng ẩn chứa
PHÓ TỔNG BIÊN TẬP
lịch sử của chúng ta.
nhiều điều thú vị. Hãy cùng chúng tôi khám phá, học hỏi và trân đón sự đa dạng trong cuộc sống và
Trân trọng!
CHỊU TRÁCH NHIỆM NỘI DUNG
HỘI ĐỒNG BIÊN TẬP Bùi Tuấn Anh Lê Tiến Trung
Nguyễn Bảo Đại
Nguyễn Kim Thi
Hà Thị Hạnh Vân Ngô Thị Thùy Dung
TỔNG BIÊN TẬP Nguyễn Tất Hồng Dương
PHÓ TỔNG BIÊN TẬP
Bùi Mai Thùy Dương Huỳnh Thị Thúy Thoa
BIÊN TẬP & THIẾT KẾ Phòng Phát triển Cộng đồng
Bùi Tuấn Anh
www.lifebalance.vn www.facebook.com/lifebalance.vn
06 Bảo tàng toilet tại Ấn Độ
10 Lịch sử phát triển
26 Sự phát triển của hệ thống nhà vệ sinh từ năm 2500 TCN đến 1980 SCN
34 Lịch sử của nhà vệ sinh (Restroom)
06
Bảo tàng toilet tại Ấn Độ
07
“Nhà vệ sinh là một phần trong lịch sử vệ sinh của con người và là một chương quan trọ ng trong lịch sử của nền văn minh nhân loại.” – Tiến sĩ Bindershwar
Pathak –
08
Các viện bảo tàng, với tư cách là kho lưu trữ và trưng bày các hiện vật có giá trị lịch sử, khoa học và văn hóa xuất hiện ở khắp nơi trên thế giới. Nhưng hiếm có viện bảo tàng nào trưng bày sự phát triển của nhà vệ sinh và các thiết kế khác nhau của chúng. Tiến sĩ Bindeshwar Pathak, Người sáng lập Tổ chức Dịch vụ Xã hội Quốc tế Sulabh, một tổ chức phi chính phủ (NGO) tiên phong trong lĩnh vực vệ sinh ở Ấn Độ, đã hình dung ra nhu cầu thành lập một bảo tàng nhà vệ sinh trong khuôn viên rộng lớn của văn phòng trung tâm của ông tại Mahavir Enclave , trên đường Palam Dabri, ở New Delhi, Ấn Độ. Ý tưởng này đã thu hút ông trong một thời gian dài và cuối cùng ông đã quyết định thực hiện một cuộc nghiên cứu trên toàn thế giới để tìm kiếm những chi tiết nhỏ nhất về sự phát triển của nhà vệ sinh, cũng như các đa dạng thiết kế nhà vệ sinh được sử dụng ở các quốc gia vào những thời điểm khác nhau.
09
Ông đã liên hệ tới hơn 100 Đại sứ quán và Cơ quan đại diện cấp cao của các quốc gia khác nhau có trụ sở tại New Delhi. Ông chuyển các bức thư đến từng người với yêu cầu cung cấp thông tin về chủ đề này và cũng cung cấp thông tin chi tiết/hình ảnh về các thiết kế nhà vệ sinh khác nhau được sử dụng ở các quốc gia tương ứng. Hơn 60 Đại sứ quán và Cơ quan đại diện cấp cao đã đáp ứng yêu cầu và gửi thông tin có giá trị. Tập sách này có phân tích một số bức thư quan trọng. Sulabh đã nhận được một số thư động viên từ nhiều quốc gia khác nhau bao gồm Hoa Kỳ và Vương quốc Anh. Đại sứ quán Áo tại New Delhi, đã đóng một vai trò cực kỳ quan trọng trong việc giúp hiện thực hóa ý định thành lập bảo tàng và gửi một số thông tin có giá trị. Một số đại sứ quán khác đã đóng góp hình ảnh cũng như tài liệu liên quan.
10
Lịch sử phát triển
11
Có một câu chuyện kể rằng Hoàng đế Ấn Độ Akbar Đại đế đã hỏi "chín viên ngọc quý" (các cận thần được chọn) của mình xem đâu là khoảnh khắc hạnh phúc nhất trong cuộc đời của một người. Mỗi cận thần lại có một câu trả lời khác nhau; một số người nói rằng đó là thưởng thức đồ ăn ngon, vui vẻ, phụ nữ, v.v. Nhưng cận thần yêu thích của ông Birbal nói rằng niềm vui sau khi đi tiểu vào buổi sáng là điều hạnh phúc nhất trong đời. Hoàng đế sau đó đã cảm thấy rất bị xúc phạm và đe dọa sẽ trừng phạt Birbal vì đã tỏ ra không tôn trọng triều đình. Birbal vốn là một người thông minh nên ông đã xin thời để chứng minh quan điểm của mình.
Một ngày nọ, Birbal tổ chức một bữa tiệc thịnh soạn trên những chiếc phà lênh đênh trên sông. Bữa tiệc trên phà có mọi thứ thức ăn ngon, khiêu vũ và âm nhạc. Sau một đêm tiệc tùng và ăn chơi trác táng khi bình minh gần ló dạng, Hoàng đế cảm thấy tức ruột và yêu cầu Birbal đưa thuyền vào bờ. Nhưng Birbal nói, "Điện hạ 90 tuổi cần gì phải lên bờ khi trên thuyền đã có sẵn mọi thứ?" Chỉ cho đến khi Hoàng đế không thể chịu nổi thì Birbal mới cho thuyền cập bên. Sau khi đã giải quyết xong nhu cầu, Hoàng đế Akbar liền nói "Birbal, cậu đã đúng; đi tiểu vào buổi sáng là khoảnh khắc hạnh phúc nhất trong đời người."
12
Vua Pháp Louis the XIV (1638-1715) thực sự đã xây dựng một phòng vệ sinh dưới ngai vàng của mình, và điều này làm những người trong triều đình cảm thấy hơi lạ trong khi các nhà vua đều thích riêng tư, thì ông lại chọn cách công khai thoải mái. Bản sao ngai vàng của Louis the XIV hiện đang được trưng bày tại Bảo tàng Nhà vệ sinh Quốc tế Sulabh, New Delhi. Các chuyên gia cho rằng thiết bị vệ sinh có một lịch sử tồn tại lâu đời, thậm chí có thể lâu đời hơn cả thời Đế chế La Mã.
13
Thông qua các cuộc khai quật tại Mohenjo-Daro, các chuyên gia đã xác nhận sự tồn tại của nhà tắm chung và nhà vệ sinh riêng trong các hộ gia đình. Trong thế kỷ thứ hai trước Công nguyên, khi uy quyền của La Mã đang ở đỉnh cao, các nhà tắm công cộng có một địa vị sùng bái và không phân biệt người sử dụng. Dưới thời La Mã, nhà tắm công cộng có vai trò là nơi gặp gỡ của người dân và phát triển rất mạnh mẽ. Tuy nhiên, sau đó tại thời Trung cổ thì nhà tắm ít được biết đến, mặc dù một số nhà tắm công cộng đã tồn tại ở Tây Ban Nha trong thời kỳ đó. Nhưng chỉ sau khi bùng phát dịch tả ở London vào năm 1832, chính quyền Anh mới bắt đầu chiến dịch xây dựng nhà tắm công cộng và “nhà giặt”. Ở Ấn Độ, Chính phủ chỉnh xây dựng nhà vệ sinh công cộng sau năm 1940 nhưng do mật độ thưa thớt nên những nhà vệ sinh này nhanh chóng không còn được sử dụng do không bảo trì tốt.
14
Năm 1851, khái niệm thiết lập các nhà vệ sinh công cộng tự hỗ trợ ở Luân Đôn đã nhận được tranh luận sôi nổi từ xã hội và các ủy ban đã quyết định thành lập “Phòng chờ công cộng” (một uyển ngữ chỉ các tiện ích công cộng) dành riêng cho nam và nữ, trên cơ sở “trả tiền và sử dụng”. Các “Phòng chờ” có đầy đủ người phục vụ và thậm chí cả cảnh sát cũng cần phải học cách quản lý mọi người sử dụng các tiện ích. Để giúp sản phẩm phổ biến rộng rãi hơn đến công chúng, các quảng cáo liên tục được đăng lên The Times và trong các tập sách nhỏ. Tuy nhiên, “Phòng chờ công cộng” mở cửa vào tháng 2 năm 1852 đã thất bại vì trong tháng đầu tiên chỉ có 82 người (58 nam và 24 nữ) sử dụng “phòng chờ”. Các tháng tiếp theo mặc dù phí sử dụng phòng chờ đã giảm nhưng công chúng nhận thấy chi phí phát sinh cho việc vận hành các tiện ích này cao gấp ba lần phí nhận được và do đó, các "Phòng chờ" phải đóng cửa. Do kế hoạch thất bại, một hệ thống tiện ích ngầm sau đó đã được thiết lập, theo khuyến nghị của ông William Haywood, Kỹ sư của Gity
15
Thế kỷ 19 thực sự có thể được gọi là "Thế kỷ của nhà vệ sinh" khi liên tiếp các bằng sáng chế giúp cải thiện chất lượng nhà vệ sinh và các thiết kế hấp dẫn được tung ra thị trường. Tuy nhiên, thật không may, mặc dù việc sản xuất nhà vệ sinh đã phát triển thành công nghiệp hóa với các thiết kế được sắp xếp hợp lý nhằm tránh sử dụng sai mục đích nhưng các thiết không mang đến sự sang trọng, đẳng cấp cho khách hàng. Lucinda Lambton trong cuốn sách "Những ngôi đền tiện nghi & những căn phòng vui vẻ" đã tóm tắt một cách khéo léo sự phát triển trong 100 năm qua. Cô ấy nói: "Kể từ những năm 1880, các nhà vệ sinh không thay đổi cách hoạt động cũng như hình dạng cơ bản của chúng; các bồn cầu đã được quảng cáo trong tất cả các danh mục của những năm 1890 và hiện đại hóa chỉ đơn giản có nghĩa là hợp lý hóa những gì từng là một nơi giàu có, thú vị và hấp dẫn".
16
Theo dõi lịch sử phát triển của nhà vệ sinh, có vẻ hơi mỉa mai khi nói rằng rằng Ấn Độ, nơi thậm chí ngày nay hầu hết mọi người đi vệ sinh ngoài trời (thường là gần đường ray xe lửa), lại là một trong những quốc gia tiên phong trong lĩnh vực này. Nền văn minh Thung lũng Indus nổi tiếng tại Mohenjo-daro, có hệ thống thoát nước rất phát triển, có cách bố trí dẫn chất thải từ phòng tắm cũng như nhà vệ sinh chảy vào cống chính thông qua một ống thoát nước đi qua mỗi ngôi nhà. Ở Mesopotamia, một vùng có nguồn nước dồi dào, các chuyên gia ghi nhận nhà vệ sinh kiểu xả đã được phát triển sớm nhất là vào năm 1700 trước Công nguyên và đến năm 700 trước Công nguyên những chiếc ghế đẩu kiểu xả đã xuất hiện.
17
Người Ba Tư đã nhận ra tầm quan trọng của nhà vệ sinh trong thời chiến khi họ tham gia trận "Waterloo" dưới trướng người Hy Lạp. Trong Chiến tranh Ba Tư lần thứ 3 vào năm 480 trước Công nguyên, quân đội Ba tư xâm lược đã mắc phải bệnh dịch hạch do chính chất bài tiết của họ gây ra, do người Ba Tư là những người sống ở một khu vực khô cằn nên đã quen với tập tục đi vệ sinh ngoài trời. Trong cuộc chiến tranh Peloponnesian (431 TCN), khi Pericles (c.495-429) kêu gọi toàn dân tập hợp tại Athens, trong điều kiện không có đủ điều kiện vệ sinh, một dịch bệnh đã lan rộng và giết chết hàng nghìn người. Tình cờ đây lại là ghi chép lâu đời nhất về một trận dịch toàn diện.
18
Người La Mã sau khi rút ra bài học từ cuộc xâm lược Hy Lạp của người Ba Tư đã hết sức coi trọng vấn đề vệ sinh và vào năm 312 trước Công nguyên. Cho nên họ đã phải hoàn thành con đường thủy Appia dài 16,5 km. Sau cùng, nhà vệ sinh đã trở nên phổ biến đến tận Ai Cập và miền Nam nước Pháp. Ở Nhà tắm Công cộng Antoninus (200 TCN) có 1600 lỗ để đại tiện và trong các nhà vệ sinh công cộng ở Rome, bệ xí có một lỗ ở giữa được bố trí theo hình bán nguyệt và nước chảy bên dưới. Chúng được gọi là nhà vệ sinh kiểu sông. Trong Kinh Cựu ước, Môi-se khuyên bộ tộc của mình không được đi đại tiện ngoài trời: "Các người nên tìm một nơi khác và chôn chất bài tiết của mình," ông ra lệnh. Ông còn tuyên bố rằng, "các bạn vẫn không nhận ra rằng, bất cứ thứ gì bạn ăn, đều đi vào nhà vệ sinh qua dạ dày của bạn."
19
Latorinas hoặc nhà vệ sinh riêng được sử dụng rộng rãi ở Rome vào khoảng năm 196 trước Công nguyên và một số trong số này được trang trí bằng khảm và đá cẩm thạch. Vào năm 33 trước Công nguyên, chỉ riêng ở châu Âu đã có 170 phòng tắm công cộng, và sau đó, chúng trở nên phổ biến đến mức số lượng gia tăng lên tới 1000. Người ta tin rằng mọi người thời bấy giờ đã sử dụng một miếng bọt biển để làm sạch thay cho giấy. Tình yêu của người La Mã đối với nhà vệ sinh thể hiện rõ qua việc Hoàng đế Heliogabas bị ám sát bên trong một nhà vệ sinh vào năm 222 sau Công nguyên (cũng như Vua Anh, James I).
20
Đến năm 960 sau Công nguyên, người ta ghi nhận đường cống thoát nước đầu tiên đã được xây dựng ở Anh. Vào năm 1088 sau Công nguyên, nhà vệ sinh ở Pháo đài Locher được xây dựng trong bức tường của lâu đài và chất thải của con người rơi xuống mặt ngoài của bức tường qua một cái lỗ. Các cống đầu tiên được xây dựng ở Paris, khoảng năm 1200 sau Công nguyên bởi Phillipe August. Nhà vệ sinh (WC) như một tiện ích thiết yếu của cuộc sống hiện đại có lẽ được phát minh vào khoảng năm 1460 sau Công nguyên, nhưng người đầu tiên triển khai ý tưởng này dường như là John Harington, một cận thần thời Elizabeth đã bị trục xuất khỏi triều đình vì đã dịch và kể với các quý cô một câu chuyện thiếu tế nhị của nhà thơ người Ý Ariosto. Sau khi quay trở về quê hương, ngoài việc dịch thêm một số tác phẩm của Ariosto ông còn thiết kế một nhà vệ sinh xả nước và lắp đặt thiết bị phù hợp trong nhà riêng của mình. Sau khi trở lại cung đường với những cuốn sách hay của Elizabeth, Harington đã trang bị một nhà vệ sinh kiểu hoàng gia vào Cung điện Nữ hoàng tại Richmond, Surrey.
21
Một mô hình cải tiến của nhà vệ sinh Harington kết hợp với hố chôn chất uế đã được cấp bằng sáng chế bởi một thợ đồng hồ ở London, Alexander Cummings, vào năm 1775. Những cải tiến tiếp theo được thực hiện bởi một nhà sản xuất và nhà phát minh nội các ở London, Joseph Bramah, vào năm 1778. Những nhà vệ sinh ban đầu này kết nối thẳng đến hố phân và làm cho mùi từ chúng chắc hẳn rất kinh khủng dù đã có hố chôn. Mãi cho đến khi phát minh ra hệ thống thoát nước hiện đại ở Hamburg vào những năm 1840, với sự sắp xếp để xả các đường ống thường xuyên bằng nước sông, sức khỏe cộng đồng của người dân mới được cải thiện. Người giỏi nhất trong số các kỹ sư vệ sinh của thế kỷ 19 là Ngài Joseph Bazalgette.
22
Vào những năm 1850, ông đã trang bị cho London một hệ thống Cống thoát nước hiệu quả, nhờ đó ông đã phát minh ra cửa thoát tự động và các đoạn ống mới cho phép dòng nước thải chảy nhanh hơn. Đỉnh cao của nhà vệ sinh là khi Louis XIV cho khán giả sử dụng nhà vệ sinh! Thời bấy giờ, người ta sử dụng nhiều thứ khác nhau để làm sạch sau khi đại tiện, chẳng hạn như vải lanh, vải thô, sợi chỉ thừa, lá cây, đá nhỏ, trang sách, v.v. Nhà vệ sinh của Nữ hoàng Victoria được trang trí bằng vàng. Chậu rửa vệ sinh xuất hiện lần đầu tiên vào năm 1710, tại Versailles, Pháp.
23
Vào thế kỷ 19, liên tiếp các bằng sáng chế khác nhau được đăng ký để giúp cải thiện chất lượng của các bộ phận hoạt động trong bồn cầu. Người ta cũng phát triển những nhà vệ sinh tuyệt đẹp với thiết kế cá heo, sư tử và hoa và sản xuất trên quy mô lớn. Bạn có thể thảm khảo những bức ảnh về chúng tại Bảo tàng Sulabh. Bể tự hoại xuất hiện vào năm 1904, tại Paris. Nhà vệ sinh ngày nay đã trải qua một chặng đường dài kể từ lúc còn là “lỗ trên mặt đất”. Cuối năm 1966, khi nhiều nhà phát minh vẫn đang nói suy nghĩ của họ về nhà vệ sinh, một thợ làm tóc ở Chicago đã lấy bằng sáng chế cho một bệ ngồi nhà vệ sinh mới có chứa một dụng cụ kích thích mông để giảm táo bón và xoa bóp. Một động cơ điện đặt tại hai nửa bệt riêng biệt có thể rung cùng nhau ở tốc độ cao.
24
25
Nhìn chung, trích dẫn vào thế kỷ 19 của Lucinda Lambton sẽ không sai. "Nhà vệ sinh là người bạn thân thiết của tất cả chúng ta, và chúng ta nên tôn vinh nó. Không thể phủ nhận rằng một ngai vàng với một chiếc ghế gỗ khiến chúng ta cười thích thú, nhưng tại sao chúng ta lại giảm thiểu tầm quan trọng của và biến nó thành một cái thùng chứa đơn thuần? Nhưng có một tia hy vọng... (với) việc kiến trúc sư nhận ra 'Niềm vui tuyệt đối' mà một nhà vệ sinh được thiết kế tốt và một bồn tắm rộng rãi có thể mang lại một không gian mà chúng ta có thể tận hưởng một xa hoa." Hoàng đế Akbar, sẽ đồng tình. Chiếc bô, từ khởi đầu khiêm tốn, đã mang đến khả năng cải tiến. Vào thời Victoria, nó đã trở thành một vật thể nghệ thuật thực sự và ngay cả trong những năm 1900, nó đã thu hút các nhà phát minh như một vật chứa có thể được chế tạo lại. Ví dụ, vào năm 1929, một thợ điện người Mỹ, Elbert Stallworth, đã được cấp bằng sáng chế cho chiếc bô điện đầu tiên để sử dụng trong những đêm lạnh giá. Trong một chiếc ghế cao su và amiăng chạy xung quanh mép trên, được nhúng các dải kim loại bao quanh các dây điện trở giữa các dải mica để giữ ấm cho ghế.
26
2500 TCN
2000 TCN
Năm 2500 TCN: Ở Mohenjo-dar có tồn tại một hệ thống thoát nước rất phát triển, nước thải từ mỗi ngôi nhà chảy vào cống chính
Năm 2000 TCN: Trong lăng mộ của Vua của triều đại Ur thứ ba, ở phía Đông Nam Temenos, người ta đã phát hiện ra một nhà vệ sinh với một đường ống thoát nước dài.
1088 SCN
69 SCN
Năm 1088 SCN: Chất thải của con người được thu gom trên các con đường (London và Paris) và sau đó được đưa ra khỏi thành phố.
Năm 69 SCN: Vespasianus, Hoàng đế La Mã lần đầu tiên đánh thuế nhà vệ sinh.
2
Năm nus sinh dướ của rằn Giê thờ dựn
27
1000 TCN
Năm 1000 TCN: Tại đảo Bahrain ở Vịnh Ba Tư, các chuyên gia đã phát hiện ra nhà vệ sinh kiểu xả.
200 SCN
m 200 TCN: Trong Atonis Bath, có 1600 lỗ để đi vệ h và có nước chảy bên ới. Trong "Bộ sách thứ tư a các vị vua" có ghi lại ng các tín đồ của Đức ê-hô-va đã phá hủy đền ờ của người Pagan và xây ng một nhà vệ sinh.
400 TCN
Năm 1000 TCN: Tại đảo Bahrain ở Vịnh Ba Tư, các chuyên gia đã phát hiện ra nhà vệ sinh kiểu xả.
200 TCN
Năm 400 TCN: Tương tự như ở Pháo đài Agra, ở Ba Tư cũng vậy người ta cũng tìm thấy một cái giếng chứa chất thải của con người được trộn với đất.
28
1214 SCN
Năm 1214 SCN: Lần đầu tiên xây dựng nhà vệ sinh công cộng do những người nhặt rác điều khiển ở Châu Âu.
1668 SCN
Năm 1668 SCN: Sắc lệnh do Ủy viên Cảnh sát Paris ban hành, bắt buộc phải xây dựng nhà vệ sinh trong tất cả các ngôi nhà.
1310 -1400 SCN
Năm 1310 - 1400 SCN: Chất thải của con người được ném vào người qua đường vào thời điểm diễn ra lễ hội hóa trang, như một buổi lễ dạ khúc.
1666 SCN
Năm 1666 SCN: Phụ nữ mang giày bao ngoài để bảo vệ khỏi chất thải của con người trên đường.
16
Năm tron phâ
29
1513 SCN
Năm 1513 SCN: Sắc lệnh ở Paris bắt buộc phải có bồn tiểu trong nhà, nhưng không thể thực hiện được.
1596 SCN
Năm 1596 SCN: PoetWooslroque - de - Bolyu trở nên nổi tiếng với những bài thơ về chất thải của con người John Harington phát minh ra W.C.
641 SCN
1600 SCN
m 1641 SCN: Lợn thả rông ng các thành phố để ăn ân người.
Năm 1600 SCN: Các vị vua cho khán giả trong khi sử dụng nhà vệ sinh (Louis XIV).
28
1700 SCN
Năm 1700 SCN: Bồn tiểu trong tất cả các ngôi nhà bắt buộc trở lại ở Paris.
1842 SCN
Năm 1842 SCN: Luật Vệ sinh Công cộng do Edwin Chadwick trình bày trước Quốc hội Anh.
1728 SCN
Năm 1728 SCN: Kiến trúc sưJ. E.Brondelargues gắn nhà vệ sinh là lý tưởng.
1824 SCN
Năm 1824 SCN: Xây dựng nhà vệ sinh công cộng đầu tiên ở Paris.
18
Năm tiến trúc Joh Will
29
1739 SCN
Năm 1739 SCN: Nhà vệ sinh riêng cho nam và nữ đầu tiên (Paris).
1771 SCN
Năm 1771 SCN: Nhà vệ sinh trả tiền được xây dựng lần đầu tiên ở châu Âu.
806 SCN
1775 SCN
m 1806 SCN: Những cải n tiếp theo của các kiến c sư Jillow, David Lease, hn Athlay, Thomas Bin và liam Law.
Năm 1775 SCN: Alexander Cummings, Joseph Blumer, Jameo Grease, Thomas Prosser và Thomas Launtry cấp bằng sáng chế cho các WC cải tiến.
30
1848 SCN
1848 SCN: Luật vệ sinh công cộng mới được ban hành ở Anh. Ash Pit hoặc W. C. trong mỗi ngôi nhà là bắt buộc.
1889 SCN
1889 SCN: Lần điều tiên hệ thống xử lý nước thải lần đầu tiên được tiến hành.
1857 SCN
1857 SCN: Daniel Bostel and Co (Anh) sản xuất thành công 'Wash out closet' trên cơ sở thương mại.
1883 SCN
1883 SCN: Nhà vệ sinh bằng gốm đầu tiên của Thomas Twyford cho Nữ hoàng Victoria.
18
187 của Sư t
31
1859 SCN
1859 SCN: Nhà vệ sinh của Nữ hoàng Victoria được trang trí bằng vàng.
1869 SCN
1869 SCN: Nước thải được sử dụng làm phân trên cơ sở thí nghiệm.
876 SCN
1870 SCN
76 SCN: Phát triển thiết kế a nhà vệ sinh với các hình tử, cá heo và hoa.
1870 SCN: J.R. Man đã phát triển tủ kiểu Siphon. SS Hellier đã phát minh ra "Optsion" một cải tiến trên mô hình Blumer.
32
1900 SCN
1900 SCN: George Jennings đã phát triển " nhà vệ sinh của thế kỷ" với lợi thế của cả van và loại rửa.
1904 SCN
1904 SCN: Sản xuất bể tự hoại (Paris).
1993 SCN
1993 SCN: INCINOLET: Nhà vệ sinh chạy bằng điện được giới thiệu ở Mỹ, giúp nhanh chóng đốt cháy phân người.
19
33
1936 SCN
1936 SCN: Một hệ thống xả nước mới được gọi là 'vòi' (tromp) được phát triển.
980 SCN
1980 SCN: Lắp đặt Nhà vệ sinh Công cộng Tự động Điều khiển.
1937 SCN
1937 SCN: Tại Hội chợ triển lãm Paris, Phòng vệ sinh được thiết lập.
1959 SCN
1959 SCN: Tất cả các nhà vệ sinh bề mặt bị bỏ hoang ở Paris.
34
/ÍFK Vá
CỦA NHÀ VỆ SINH
K
KF YåL FF KR°W õ×QJ NKF FÚD Fã WKÅ QKÝ QK®\ PÙD GLÆQ NÌFK Y¬ FD KW YLÇF WLÅX WLÇQ õÝèF FRL O¬ U³W WK³S K½Q 'R õÎ U³W ÉW KÑF JL® õ¯ JKL FK¾S FKÉQK [F YÃ WKÎL TXHQ YÇ VLQK FÚD WÕ WLÂQ FKÙQJ WD &KDUOHV 5LFKHW QJÝäL õ¯ õR°W JL®L 1REHO < KÑF FKR U¸QJ Vâ LP O¼QJ Q¬\ [X³W SKW WÞ Vâ JKÂ WæP YÈ WÉQK õ×F K°L Y¬ YÒ ÉFK FÚD FK³W WK®L FRQ QJÝäL
35
1KáQJ QK¬ QJKLÂQ FßX NKF FKÊ UD U¸QJ YÈ FF E× SK¶Q VLQK GÜF JLÔQJ KR¼F J²Q YåL FF Fã TXDQ WLÅX WLÇQ Y¬ õ°L WLÇQ QKáQJ DL GP YLÄW YÃ WKÎL TXHQ YÇ VLQK VÀ EÌ JQ FKR W×L FÎ OÔL K¬QK Y·Q JèL GÜF KR¼F WÜF WËX Y¬ GR õÎ EÌ NKLQK PLÇW WURQJ FF F×QJ õÓQJ KÑF WKX¶W Y¬ [¯ K×L ôLÃX Q¬\ õÙQJ WURQJ WUÝäQJ KèS FÚD FF QK¬ WKã 8UGX QKÝ &KLUNLQ æ qQ ô× KR¼F P×W VÔ QK¬ WKã $QK æ $QK KR¼F QK¬ WKã 3KS æ 3KS
7X\ QKLÂQ YÈ QKX F²X WLÅX WLÇQ NKÒQJ WKÅ Q¬R õÝèF NLÃP FKÄ P×W VÔ QK¬ Y·Q YµQ YLÄW YÃ FKÚ õÃ Q¬\ Y¬ FXQJ F³S FKR FKÙQJ WD ÉW QK³W P×W FL QKÈQ YÃ WKÎL TXHQ YÇ VLQK FÚD FRQ QJÝäL 'âD Y¬R WKÒQJ WLQ Fã E®Q Q¬\ WD FÎ WKÅ QÎL U¸QJ Vâ SKW WULÅQ WURQJ QÃQ Y·Q PLQK Y¬ YLÇF õL YÇ VLQK õ¯ GLÆQ UD VRQJ VRQJ ;¯ K×L SKW WULÅQ KãQ WKÈ YLÇF YÇ VLQK WUæ QÂQ V°FK VÀ KãQ Y¬ QJÝèF O°L
36
1K¬ YÇ VLQK O¬ P×W SK²Q FÚD OÌFK Và YÇ VLQK FRQ QJÝäL Y¬ W°R QÂQ P×W FKÝãQJ TXDQ WUÑQJ WURQJ OÌFK Và Y·Q PLQK FRQ QJÝäL 1Î NKÒQJ QÂQ EÌ õ¼W Y¬R P×W YÌ WUÉ NKÒQJ TXDQ WUÑQJ WURQJ OÌFK Và 1K¬ YÇ VLQK O¬ P¹W [ÉFK TXDQ WUÑQJ WURQJ YLÇF TX\ÄW õÌQK FK³W OÝèQJ PÒL WUÝäQJ O¬ WÔW KD\ [³X
¤ õ³W QÝåF qQ ô× FÚD FKÙQJ WD Y³Q õÃ YÃ QK¬ YÇ VLQK O¬ NKÒQJ WKÅ EÏ TXD NKL P¬ [¯ K×L õDQJ SK®L õÔL P¼W YåL YLÇF [à Oê OÝèQJ FK³W WK®L OÂQ WåL WULÇX OÉW QÝåF WLÅX Y¬ WULÇX NJ SK±Q PÖL QJ¬\ YåL KÇ WKÔQJ WKX JRP Y¬ [à Oê KR¬Q WR¬Q NKÒQJ õÚ 'R õÎ [¯ K×L OLÂQ WÜF õÔL P¼W YåL QJX\ Fã WDL KÑD YÃ VßF NKÏH Y¬ GÌFK EÇQK .KR®QJ QJÝäL WURQJ WÕQJ VÔ WULÇX QJÝäL FÎ K¬QK YL WLÅX WLÇQ QãL FÒQJ F×QJ 7URQJ NKX õÒ WKÌ FKÊ FÎ NKR®QJ G±Q VÔ FÎ KÇ WKÔQJ FÔQJ WKRW QÝåF Y¬ FKÊ FÎ G±Q VÔ YØQJ QÒQJ WKÒQ FÎ TX\ÃQ Và GÜQJ QK¬ YÇ VLQK FÎ KÇ WKÔQJ WKRW NKÉ
37
ôÔL P¼W YåL WKFK WKßF Q¬\ FKÚ õÃ YÃ QK¬ YÇ VLQK GÝäQJ QKÝ FÛQJ TXDQ WUÑQJ KãQ QKáQJ WKFK WKßF [¯ K×L NKF QKÝ FÒQJ WF [ÎD PØ FKá JL®L TX\ÄW õÎL QJK½R JLR GÜF Y¬ YLÇF O¬P 7KD\ Y¬R õÎ FKÚ õÃ YÃ QK¬ YÇ VLQK TXDQ WUÑQJ KãQ EæL YÈ YLÇF WKLÄX WKÔQ KÇ WKÔQJ [à Oê YÇ VLQK FK³W WK®L O¬ PÔL QJX\ KLÅP FKR VßF NKÏH FÚD QJÝäL G±Q WUÂQ WR¬Q TXÔF WURQJ NKL õÔL YåL FF Y³Q õÃ NKF KÇ OÜ\ [®\ UD WÝãQJ õÔL J²Q KãQ YåL QKáQJ QJÝäL WK³W QJKLÇS PØ FKá Y¬ QJK½R õÎL 1KÈQ WÞ JÎF õ× Q¬\ QJKLÂQ FßX YÃ OÌFK Và FÚD QK¬ YÇ VLQK O¬ P×W FKÚ õÃ TXDQ WUÑQJ
38
&KÞQJ Q¬R FRQ QJÝäL FKÝD FÎ FKÖ æ FÔ õÌQK WKÈ KÑ FKÝD FÎ QK¬ YÇ VLQK +Ñ VÀ E¬L WLÄW E³W Fß QãL Q¬R KÑ F®P WK³\ PXÔQ O¬P QKÝ Y¶\ ôÄQ NKL FÎ F·Q QK¬ FÔ õÌQK KÑ VÀ FKX\ÅQ QK¬ YÇ VLQK Y¬R WURQJ V±Q UÓL Y¬R WURQJ QK¬ 0×W NKL õLÃX Q¬\ õÝèF WKâF KLÇQ YLÇF [à Oê PØL WUæ WK¬QK P×W WKFK WKßF Y¬ FKºQJ EDR O±X VDX QJÝäL WD F®P WK³\ F²Q SK®L FÎ P×W QK¬ YÇ VLQK FÎ WKÅ FKßD FK³W WK®L FÚD FRQ QJÝäL FKR õÄQ NKL FÎ WKÅ [à Oê QÎ æ P×W NKR®QJ FFK [D QK¬ Y¬ GR õÎ JLÙS GX\ WUÈ Vâ V°FK VÀ &RQ QJÝäL õ¯ WKà QKLÃX FFK NKF QKDX õÅ O¬P QKÝ Y¶\ YÉ GÜ Và GÜQJ EÒ öõÝèF QJÝäL K²X KR¼F QÒ OÇ O¬P V°FK E¸QJ WD\ KR¼F QK¬ YÇ VLQK QKÒ UD NKÏL W²QJ WUÂQ FØQJ FÚD QJÒL QK¬ KR¼F O±X õ¬L õÅ [à Oê FK³W WK®L õÕ [XÔQJ VÒQJ KR¼F PÝãQJ EÂQ GÝåL KR¼F QK¬ YÇ VLQK FKXQJ FÎ OÖ æ WUÂQ Y¬ GÍQJ VÒQJ FK®\ KR¼F GÍQJ VXÔL FK®\ EÂQ GÝåL KR¼F FKÊ õL YÇ VLQK æ VÒQJ KR¼F VXÔL Y¬ E¬L WLÄW æ õÎ 7URQJ NKL QJÝäL JL¬X Và GÜQJ JKÄ YÇ VLQK VDQJ WUÑQJ KR¼F JKÄ õ´X WKÈ QJÝäL QJK½R õL YÇ VLQK WUÂQ õÝäQJ WURQJ UÞQJ KR¼F WKºQJ UD VÒQJ
39
&KÊ õÄQ WKÄ Në P×W EÝåF õ×W SK YÃ FÒQJ QJKÇ õ¯ [X³W KLÇQ JLÙS FRQ QJÝäL FÎ QK¬ YÇ VLQK V°FK VÀ QJD\ WURQJ F·Q QK¬ FÚD KÑ 7X\ QKLÂQ EÝåF õ×W SK Q¬\ õ¯ NKÒQJ [®\ UD P×W FFK GÆ G¬QJ Y¬ OR¬L QJÝäL õ¯ SK®L VÔQJ WURQJ õLÃX NLÇQ P³W YÇ VLQK K¬QJ QJKÈQ Q·P *Lä õ±\ E°Q FÎ WKÅ GÆ G¬QJ WKDP TXDQ OÌFK Và Y¬ õÓ FÕ Y¶W JKL O°L TX WUÈQK SKW WULÅQ FÚD QK¬ YÇ VLQK W°L %®R W¬QJ 1K¬ YÇ VLQK 4XÔF WÄ 6XODEK æ 'HOKL %®R W¬QJ WKHR GÐL OÌFK Và FÚD QK¬ YÇ VLQK WURQJ Q·P TXD
40
Tiến hóa lịch sử
9LÇF QJKLÂQ FßX W¬L OLÇX FÚD E®R W¬QJ Q¬\ JLÙS FKÙQJ WD QK¶Q UD P×W WKâF WÄ O¬ FKÙQJ WD FKÊ FÎ QKáQJ WKÒQJ WLQ UäL U°F YÃ FKÚ õÃ QK¬ YÇ VLQK QKÝ P×W QãL NÉQ õR ULÂQJ WÝ õÅ JLÙS Fã WKÅ WK®L FK³W WK®L UD QJR¬L 1K¬ YÇ VLQK NLÅX QJÓL WURQJ OÌFK Và OR¬L QJÝäL [X³W KLÇQ NK VåP 7URQJ SK²Q FÍQ O°L FÚD QÃQ Y·Q PLQK +DUDSSDQ æ qQ ô× W°L P×W QãL JÑL O¬ /RWKDO FFK WK¬QK SKÔ $KPHGDEDG æ 7±\ qQ ô× NP Y¬ Y¬R NKR®QJ Q·P WUÝåF &ÒQJ QJX\ÂQ QJÝäL G±Q õ¯ FÎ QK¬ YÇ VLQK E¸QJ QÝåF WURQJ PÖL QJÒL QK¬ õÝèF QÔL YåL FÔQJ WKRW QÝåF FKH SKÚ E¸QJ FF YLÂQ J°FK õ³W V¾W ôÅ WKX¶Q WLÇQ FKR YLÇF Y¶Q K¬QK Y¬ E®R WUÈ QKáQJ QK¬ YÇ VLQK Q¬\ FÎ FF Q¹S KÔ JD FF EXÓQJ Y Y ô±\ O¬ KÈQK WKßF Nì WKX¶W QK¬ YÇ VLQK WÔW QK³W 7X\ QKLÂQ YåL Vâ VX\ W¬Q FÚD 9·Q KÎD 7KXQJ OÛQJ ,QGXV NKRD KÑF YÃ Nì WKX¶W QK¬ YÇ VLQK õ¯ ELÄQ P³W NKÏL qQ ô× .Å WÞ õÎ QK¬ YÇ VLQK æ qQ ô× YµQ FÍQ WKÒ Vã Y¬ WÈQK WU°QJ QJÝäL G±Q õL õ°L WLÇQ QJR¬L WUäL WKD\ YÈ õL WURQJ QK¬ YÇ VLQK WUæ QÂQ WU¬Q ODQ
41
42
&F FX×F NKDL TX¶W NK®R FÕ KÑF FÛQJ [F QK¶Q Vâ WÓQ W°L FÚD QK¬ YÇ VLQK NLÅX QJÓL æ $L &¶S 7&1 0¼F GØ FKÙQJ WD õ¯ FÎ WKÅ Fã JLåL KÎD KR°W õ×QJ FÚD FF QK¬ YÇ VLQK Q¬\ KÈQK WKßF Y¬ õÌQK G°QJ Fã E®Q FÚD KÇ WKÔQJ QK¬ YÇ VLQK YµQ õÝèF JLá QJX\ÂQ ¤ 5RPH QK¬ W¹P NLÂP QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ FÛQJ U³W SKW WULÅQ +Ñ WKLÄW NÄ QKáQJ FL OÖ WUÂQ V¬Q Y¬ æ EÂQ GÝåL FÎ GÍQJ QÝåF õDQJ FK®\ .KL QJÝäL /D 0¯ õL GX OÌFK KÑ õ¯ [±\ GâQJ QK¬ YÇ VLQK õÅ Và GÜQJ 1KáQJ FKLÄF JKÄ õ´X NLÅX OÖ NKÎD õ¯ õÝèF VLQK UD KÑ FÎ WKÅ Và GÜQJ FKÙQJ P×W FFK GÆ G¬QJ NKL õL YÇ VLQK &F FX×F NKDL TX¶W æ 6UL /DQND Y¬ 7KL /DQ FÛQJ õ¯ õÝD UD QKáQJ WKLÄW EÌ WURQJ õÎ QÝåF WLÅX õÝèF WFK UD Y¬ FKR SK¾S WK®L WKHR GÍQJ FK®\ WURQJ NKL SK²Q FÍQ O°L õÝèF Và GÜQJ FØQJ OÙF õÅ õ°L WLÇQ
43
%¸QJ FKßQJ OÌFK Và WÓQ W°L U¸QJ QJÝäL +\ /°S Wâ õL YÇ VLQK EÂQ QJR¬L QJÒL QK¬ FÚD KÑ +Ñ NKÒQJ FÎ Vâ QJ°L QJØQJ NKL Và GÜQJ QK¬ YÇ VLQK QKÝ Y¶\ 1JÝäL WD WKÝäQJ WK³\ WURQJ FF EáD WLÇF WÔL æ 5RPH QKáQJ QJÝäL QÒ OÇ PDQJ QKáQJ FKLÄF EÈQK õâQJ QÝåF WLÅX O¬P E¸QJ E°F õÅ FF WK¬QK YLÂQ KR¬QJ JLD Và GÜQJ FF WK¬QK YLÂQ KR¬QJ JLD VÀ WLÄS WÜF [HP Yæ NÌFK Yæ NÌFK õÝèF JLá QJX\ÂQ 7KHR QKáQJ WKÒQJ WLQ ÉW ÏL FÎ õÝèF YÃ OÌFK Và QK¬ YÇ VLQK æ qQ ô× WKÎL TXHQ õL YÇ VLQK QJR¬L WUäL FÍQ NK Vã NKDL 7¶S WÜF SKÚ õ³W OÂQ FK³W E¬L WLÄW YµQ WLÄS WÜF FKR õÄQ WKäL õ°L 0XJKDO NKL P¬ æ FF SKR õ¬L FÚD 'HOKL Y¬ $JUD QJÝäL WD YµQ FÎ WKÅ QKÈQ WK³\ W¬Q WÉFK FÚD QKáQJ WKLÄW EÌ QKÝ Y¶\ õÅ [à Oê FK³W WK®L FÚD FRQ QJÝäL
44
7URQJ QKáQJ QJ¬\ õÎ W²P TXDQ WUÑQJ YÃ JL WUÌ \ KÑF FÚD FK³W WK®L FRQ QJÝäL FÛQJ õÝèF SKÕ ELÄQ Y¬ QK³Q P°QK 1ÝåF WLÅX õÝèF FKR O¬ FÎ QKLÃX FÒQJ GÜQJ FKáD EÇQK 0×W VÔ ODQJ E·P WK¶P FKÉ FÍQ WX\ÂQ EÔ U¸QJ E¸QJ FFK QJKLÂQ FßX QÝåF WLÅX KÑ FÎ WKÅ Wâ WLQ QÎL U¸QJ P×W FÒ JL WU¿ FÎ FÍQ O¬ [à Qá KD\ NKÒQJ +LURVKL 8PLQR FKÊ UD U¸QJ P×W 3KDURDK õ¯ FKáD NKÏL P¹W E¸QJ FFK Và GÜQJ QÝåF WLÅX FÚD P×W QJÝäL SKÜ Qá Y¬ VDX Q¬\ ÒQJ NÄW KÒQ YåL FKÉQK QJÝäL Q¬\ ÷ 1JÝäL WD FÛQJ WLQ U¸QJ SK±Q FÚD P×W FRQ OÞD WU×Q YåL øõ³W õÂPù FFK QÎL NK¾R õÝèF Và GÜQJ WURQJ OÌFK Và õÅ FKÊ FK³W E¬L WLÄW FÚD FRQ QJÝäL VÀ OR°L EÏ PÜQ PÚ õHQ KR¼F QÝåF WLÅX FÚD P×W WKL JLP FÎ WKÅ JLÙS SKÜ Qá FÎ NK® Q·QJ VLQK V®Q &Î QJÝäL NKX\ÂQ U¸QJ õÅ FK·P VÎF U·QJ PLÇQJ P×W QJÝäL QÂQ GØQJ QÝåF WLÅX FÚD FKÉQK PÈQK
45
7URQJ NLQK VFK qQ ô× FÎ QKáQJ F±X FKX\ÇQ YÃ VßF P°QK FÚD FF õÒ Y¶W 1ÄX P×W õÒ Y¶W õL õ°L WLÇQ TX QKLÃX DQK WD WÝãQJ õÔL \ÄX YÈ DQK WD NKÒQJ WKÅ WLÂX KÎD KÄW QKáQJ JÈ DQK WD ·Q 7ÝãQJ Wâ QKÝ Y¶\ P×W YÌ WKQK KR¬Q K®R NKÒQJ F²Q SK®L õL õ°L WLÇQ YÈ DQK WD ·Q QKLÃX E¸QJ OÝèQJ WKßF ·Q DQK WD FÎ WKÅ WLÂX KÎD KR¼F DQK WD FÎ WKÅ WLÂX KÎD W³W F® QKáQJ JÈ DQK WD ·Q 7URQJ NKL YLÇF NKÒQJ õL õ°L WLÇQ õÝèF FRL O¬ OLQK WKLÂQJ æ P×W VÔ [¯ K×L WKÈ æ QKáQJ [¯ K×L NKF YLÇF NKÒQJ õL õ°L WLÇQ õÝèF FRL O¬ ELÅX WÝèQJ FÚD Vâ QDP WÉQK %ORZQ %HWWHOKHLP QÎL U¸QJ QKáQJ QJÝäL õ¬Q ÒQJ FÚD E× W×F &KDJD õ¯ FK¼Q K¶X PÒQ FÚD KÑ WURQJ EXÕL OÆ WUÝæQJ WK¬QK Y¬ JL® Yä QKÝ WKÅ KÑ NKÒQJ KÃ õL õ°L WLÇQ ô±\ FÛQJ O¬ P×W FFK õÅ WKLÄW O¶S ÝX WKÄ KãQ SKÜ Qá 1JÝäL +\ /°S FÕ õ°L õÝèF FKR O¬ FÛQJ FÎ QLÃP WLQ WÝãQJ Wâ 9LÇF QXÔW WKß JÈ õÎ Y¬ NKÒQJ O³\ FKÙQJ UD õÝèF FRL O¬ F×L QJXÓQ FÚD VßF P°QK Y¬ TX\ÃQ K°Q
46
.KR®QJ WKäL JLDQ WÞ õÄQ VDX &ÒQJ QJX\ÂQ õÝèF JÑL O¬ 7KäL Né ôHQ WÔL FÛQJ WKHR TXDQ õLÅP YÃ P¼W YÇ VLQK FÚD FRQ QJÝäL ôÎ O¬ WKäL õ°L P¬ QKáQJ KÔ SK±Q Y¬ FK³W WK®L FÚD FRQ QJÝäL õ¼W æ [XQJ TXDQK 1KáQJ QJÒL QK¬ Y¬ SKR õ¬L FÚD QJÝäL JL¬X æ qQ ô× FÎ QKáQJ FKÖ QKÒ UD õÅ õ°L WLÇQ Y¬ SK±Q UãL [XÔQJ E¯L õ³W WUÔQJ KR¼F GÍQJ VÒQJ EÂQ GÝåL 3KR õ¬L -DLVDOPHU æ qQ ô× Y¬ QKáQJ QJÒL QK¬ OåQ EÂQ Eä VÒQJ O¬ PLQK FKßQJ FKR Vâ WK¶W Q¬\ ¤ FK±X oX õÎ O¬ WKäL õ°L FÚD QKáQJ FKLÄF EÒ Y¬ KÔ SK±Q +ÈQK PLQK KÑD QK¬ YÇ VLQK QKÒ UD NKÏL O±X õ¬L WÞ õÎ SK±Q õÕ [XÔQJ VÒQJ
47
ôÎ FÛQJ O¬ WKäL õ°L FÚD KLÇQ WÝèQJ øWâ GR WLÅX WLÇQù 1K¬ WKã 3KS &ODXGH OH 3HWLW õ¯ PÒ W® 3DULV O¬ ö3DULV OÔ EÌFK÷ E¸QJ QKáQJ WÞ VDX ø*L¬\ FÚD WÒL Yå FÚD WÒL R NKRF FÚD WÒL &Õ R FÚD WÒL J·QJ WD\ FÚD WÒL PÛ FÚD WÒL 7³W F® õ¯ EÌ E´Q EæL FØQJ P×W FK³W Y¬ WUÞ NKL WÒL QÎL øôÎ O¬ WÒLù 7ÒL VÀ QK²P PÈQK O¬ UF UÝæLù &Î U³W QKLÃX WUÍ õØD Y¬ F±X FKX\ÇQ K¬L KÝåF OLÂQ TXDQ õÄQ WKÎL TXHQ Y¬ FF WKLÄW EÌ QK¬ YÇ VLQK &F Yæ ED OÂ õÝèF ELÅX GLÆQ YåL QKáQJ FKLÄF JLÏ õâQJ øõ³W õÂPù FÎ G°QJ PÛ WUØP õ²X õ×L WUÂQ õ²X KR¼F P×W W³P WKLÄF õL O°L GL FKX\ÅQ [XQJ TXDQK YåL ±P WKDQK FÚD QK¬ YÇ VLQK %× TX²Q R õÝèF O¬P WÞ FF SKÜ NLÇQ WÞ QK¬ YÇ VLQK &F GLÆQ YLÂQ O¬ õ³W õÂP 6XOWDQ 3ULPH RI )RLULQFH YÉ GÜ QKÝ EÇQK WLÂX FK®\ Y Y
48
7Kä FD YÄ ùõ´W õÃPú 1KáQJ QK¬ WKã [X³W V¹F æ QKLÃX TXÔF JLD E³W FK³S Vâ Né WKÌ FÚD [¯ K×L õÔL YåL FÒQJ YLÇF QJKÃ QJKLÇS FÚD KÑ õ¯ O¬P WKã YÃ WKÎL TXHQ õ°L WLÇQ õQK U¹P Y¬ QKáQJ SK´P FK³W WX\ÇW YäL FÚD øõ³W õÂPù &KLUNLQ æ qQ ô× (XVWURJ GH %HDXOLHX *LOOHV &RUUR]DO Y¬ 3LURQ æ 3KS Y¬ 6ZLIW æ $QK õÃX WKÉFK WKÙ YåL Vâ EÄ W¹F YÃ FÒQJ QJKÇ P¬ FRQ QJÝäL õDQJ SK®L õÔL P¼W WURQJ YLÇF [à Oê QKáQJ JÈ KÑ WK®L UD 9É GÜ *LOOHV &RUUR]DO õ¯ PÒ W® QK¬ YÇ VLQK WKHR FFK VDX ø1JKÊ QJãL WKR®L PL WX\ÇW YäL &KR GØ QÎ Q¸P WURQJ FF õÓQJ FÏ KR¼F WURQJ WK¬QK SKÔ *Lä JL®L ODR NKÒQJ DL GP Y¬R 1JR°L WUÞ õÅ O¬P V°FK G° G¬\ FÚD PÈQK 3K´P JL WX\ÇW YäL FÚD 5HXHV ø +R¼F O³\ E¬L WKã WÈQK FÚD QK¬ WKã 3KS (XVWURJ GH %HDXOLHX QKÝ VDX ø.KL DQK õ¬R WUæ QÂQ FKÉQ PXÓL 1KLÃX E¯L õ³W õHQ KÈQK WKØ Né O° VÀ VLQK V®Q WURQJ QKLÃX QJ¬\ õÂP UÓL VÀ WUÝæQJ WK¬QK Y¬ WUæ WK¬QK QKáQJ V®Q SK´P PDQJ QKLÃX P¬X V¹F Y¬ KãL WKæ NKF QKDXù
49
1K¬ WKã 3KS 3LURQ JÑL SK±Q O¬ öô³W õÂP KR¬QJ JLD÷ 0¼F GØ EÌ W´\ FKD\ EæL F×QJ õÓQJ KÑF WKX¶W ÒQJ õ¯ YLÄW QKÝ VDX ø7ÒL õDQJ WK³\ FL JÈ WKÄ Q¬\ L &KÙD ãL ôÎ O¬ õ³W õÂP 7K¶W O¬ P×W FK³W WX\ÇW YäL 1Î õÝèF E¬L WLÄW TXD WÞ W³W F® FF YÌ YXD YË õ°L QK³W 0ØL FÚD QÎ QÎL OÂQ Vâ X\ QJKLÂPù 0×W QK¬ WKã QJÝäL $QK JÑL øõ³W õÂPù O¬ õÔL WÝèQJ FKLÂP QJKLÇP FÚD QK¬ KLÃQ WULÄW 7KHR ÒQJ FF Qá K× VLQK õ¯ Gâ õRQ WÝãQJ ODL FÚD õßD WU¿ WÞ YLÇF NLÅP WUD SK±Q GR FKÙQJ WK®L UD O²Q õ²X WLÂQ 7UÝåF NKL õ×F O¶S æ WÊQK 3XQMDE FÚD qQ ô× FF E¬ QJR°L VÀ ·Q OÝèW SK±Q õ²X WLÂQ FÚD õßD WU¿ QDP QÄX QÎ õÝèF VLQK UD VDX P×W WKäL JLDQ G¬L NÄW KÒQ KR¼F VDX P×W VÔ O²Q VLQK FRQ JL WURQJ JLD õÈQK 1K¬ WKã QJÝäL 8UGX &KLUNLQ æ qQ ô× õÅ WU® WKØ YLÇF QKáQJ F±X WKã FÚD PÈQK EÌ FF õÔL WKÚ õQK F¹S õ¯ YLÄW YÃ YLÇF õ°L WLÇQ Y¬ õQK U¹P 'ÝåL õ±\ O¬ SKLÂQ E®Q õÝèF GÌFK WÞ WLÄQJ 8UGX ø7¬L V®Q P¬ WÒL VÀ NLÄP õÝèF E±\ JLä W³W F® VÀ õÝèF õ²X WÝ Y¬R 1K¬ YÇ VLQK /²Q Q¬\ NKL WÒL õÄQ WK·P QK¬ E°Q 7ÒL VÀ NKÒQJ EDR JLä öõL WLÅX÷ æ õÎ ù÷
50
Thói quen và thái độ của công chúng 'R NKÒQJ FÎ QK¬ YÇ VLQK WKÉFK KèS QJÝäL G±Q EX×F SK®L õL õ°L WLÇQ Y¬ WLÅX WLÇQ E³W Fß QãL Q¬R KÑ FÎ WKÅ ô°L WLÇQ WUÂQ õÝäQJ æ QKáQJ QãL WKRQJ õ¯QJ KR¼F õãQ JL®Q O¬ YLÇF õL YÇ VLQK EÂQ Eä VÒQJ O¬ U³W SKÕ ELÄQ
51
7URQJ NKL FKÉQK TX\ÃQ JLR GÜF QJÝäL G±Q U¸QJ KÑ F²Q FÎ QãL ULÂQJ õÅ õL YÇ VLQK Y¬ õÝèF GÑQ GÁS V°FK VÀ WKÈ WUÂQ WKâF WÄ WÈQK WU°QJ P³W WU¶W Wâ KR¬Q WR¬Q õ¯ [®\ UD 6â E´Q WKÊX Y¬ UF UÝæL WU¬Q QJ¶S WURQJ FF WK¬QK SKÔ &F ELÇQ SKS F®L FFK [¯ K×L NKX\ÂQ PÑL QJÝäL QÂQ õL YÇ VLQK æ õ±X õL YÇ VLQK QKÝ WKÄ Q¬R WURQJ Vâ ULÂQJ WÝ Y¬ NLÅP VRW Vâ õL YÇ VLQK FÚD KÑ NKL æ WURQJ FÒQJ W\ 7U¿ HP õÝèF G°\ NKÒQJ FK°P Y¬R FK³W WK®L FÚD FRQ QJÝäL ôÓQJ WKäL FKÉQK TX\ÃQ NKÒQJ QJ²Q QJ°L WK® UÒQJ OèQ õÅ FKÙQJ GÑQ FK³W WK®L
7X\ QKLÂQ P×W VÔ FKÉQK VFK NKÒQJ WKÅ QJ·Q FK¼Q PÑL QJÝäL õL YÇ VLQK QJR¬L WUäL 0×W SKL õR¬Q GR P×W WKè GÇW GµQ õ²X õ¯ ELÅX WÈQK WUÝåF 7ÍD QK¬ 7K¬QK SKÔ 3KS Y¬ QÎL ø&KD FKÙQJ WÒL õ¯ WÞQJ õL YÇ VLQK æ FKÉQK QãL P¬ FF E°Q QJ·Q F®Q FKÙQJ WÒL õL YÇ VLQK &KÙQJ WÒL õ¯ õL YÇ VLQK æ õ±\ Y¬ E±\ JLä FRQ FL FKÙQJ WÒL VÀ õL YÇ VLQK æ õ±\ù
52
1JÝäL JL¬X Và GÜQJ OHQ KR¼F VèL JDL G²X õÅ O¬P V°FK WURQJ NKL QJÝäL QJK½R Và GÜQJ FÏ õ FW KR¼F QÝåF WØ\ WKX×F Y¬R TXÔF JLD Y¬ õLÃX NLÇQ WKäL WLÄW KR¼F SKRQJ WÜF [¯ K×L 9LÇF Và GÜQJ JL³\ ER FÛQJ U³W SKÕ ELÄQ ¤ 1JD KÑ KR¬Q WR¬Q NKÒQJ WKÉFK W³W F® FF ELÇQ SKS WUÂQ F³S GÝåL WK¶P FKÉ FÍQ õÎQJ G³X JL³\ YÇ VLQK E¸QJ YÛ NKÉ KR¬QJ JLD õÅ Và GÜQJ &=DU 1KÝQJ QÎ õÝèF JÑL O¬ Vâ K\ VLQK *L®L SKS FXÔL FØQJ FKR Y³Q õÃ GÑQ UàD õÝèF WÈP UD NKL -RVHSK &D\HWW\ SKW PLQK UD JL³\ YÇ VLQK æ 0ì Y¬R Q·P 3KW PLQK Q¬\ õ¯ JLÙS OR¬L QJÝäL FÎ õÝèF OR°L NK·Q JL³\ WLÇQ OèL NKL Và GÜQJ WK³P KÙW FÛQJ QKÝ QKÏ JÑQ Y¬ WLÇQ OèL NKL õL YÇ VLQK
¤ qQ ô× YLÇF Và GÜQJ QÝåF õÅ GÑQ UàD VDX NKL õL YÇ VLQK O¬ U³W SKÕ ELÄQ 7X\ QKLÂQ E¬Q WD\ õÝèF Và GÜQJ VÀ õÝèF TX\ õÌQK NKF QKDX æ FF õÌD SKÝãQJ NKF QKDX FÚD qQ ô× 7URQJ NKL æ 1DP qQ ô× PÑL QJÝäL Và GÜQJ WD\ SK®L õÅ ·Q WKßF ·Q YLÇF Và GÜQJ FKÉQK WD\ õÎ õÅ GÑQ UàD E¸QJ QÝåF EÌ FRL O¬ Ò XÄ 9È Y¶\ WD\ WUL õÝèF Và GÜQJ õÅ UàD 7X\ QKLÂQ æ K²X KÄW FF YØQJ FÚD %¹F qQ ô× NKÒQJ FÎ Vâ SK±Q ELÇW UÐ U¬QJ QKÝ Y¶\
53
7KÎL TXHQ YÇ VLQK JLD õÈQK FÚD QKáQJ QJÝäL EÈQK WKÝäQJ FKÝD õÝèF õQK JL O¬ õ°W WLÂX FKX´Q &F QK¬ YÇ VLQK NKÒ Và GÜQJ [Ò Y¬ õÝèF O¬P V°FK EæL QJÝäL ODR õ×QJ 1KáQJ QJÝäL ODR õ×QJ Q¬\ õ¯ õÝèF JÑL O¬ øô×L 4X±Q ;Òù 7KHR +LURVKL 8PLQR Y·Q KÎD FK±X oX Qæ U× VDX NKL WLÄS [ÙF YåL TX±Q 7K¶S Wâ FKLQK WÞ SKÝãQJ ôÒQJ &KºQJ K°Q YLÇF UàD WD\ WUÝåF EáD ·Q õ¯ WUæ QÂQ SKÕ ELÄQ &F QK¬ F®L FFK [¯ K×L U·Q õH QJÝäL G±Q E¸QJ F±X QÎL øK¯\ PÙW QJÎQ WD\ FÚD E°Q QKÝQJ õÞQJ ODX FKÙQJ WUÂQ WÝäQJù 7URQJ WKäL Né WKX×F õÌD W°L qQ ô× QJÝäL $QK JÑL FF WK¬QK SKÔ OåQ O¬ øQK¬ YÇ VLQK FâF õ°Lù GR QJÝäL G±Q õ°L NKL WLÇQ W°L E³W Fß OÙF Q¬R Y¬ æ E³W Fß QãL Q¬R 7URQJ WKäL õLÅP Q¬\ NKÒQJ FÎ QK¬ YÇ VLQK ULÂQJ FKR QDP Y¬ Qá FKR õÄQ NKL P×W QK¬ K¬QJ æ 3DULV õ¼W ELÅQ ø7RLOHW 1DPù Y¬ ø7RLOHW 1áù WURQJ P×W EáD WLÇF NKLÂX YÛ Y¬R Q·P VDX &ÒQJ QJX\ÂQ
54
&ÛQJ WURQJ NKR®QJ WKäL JLDQ Q¬\ EÓQ WLÅX õ¯ UD õäL õÅ JLÙS QDP JLåL FÎ WKÅ JL®L TX\ÄW YLÇF õL YÇ VLQK &F WKLÄW EÌ WKLÄW NÄ FKR SKÜ Qá YµQ FÍQ QJK½R Q¬Q Y¬ KÑ õÝèF G°\ õßF WÉQK Wâ FKÚ 0¼F GØ õ¯ FÎ QKáQJ õ×W SK YÃ FÒQJ QJKÇ QKÝQJ YµQ FÍQ U³W QKLÃX YLÇF F²Q SK®L O¬P õÅ JLR GÜF PÑL QJÝäL Và GÜQJ FÒQJ QJKÇ PåL P×W FFK WKÉFK KèS õÅ õ®P E®R U¸QJ KÇ WKÔQJ WKRW QÝåF QK¬ YÇ VLQK NKÒQJ EÌ O°P GÜQJ õÅ [à Oê FF FK³W WK®L VLQK KR°W NKF 7X\ QKLÂQ æ F³S WK¬QK SKÔ YLÇF [à Oê FK³W WK®L FÚD FRQ QJÝäL YµQ FÍQ O¬ P×W Y³Q õÃ
55
56
Nhà vệ sinh công cộng và người dân
57
7URQJ PÖL [¯ K×L WKHR WKäL JLDQ FKÉQK SKÚ F®P WK³\ F²Q SK®L FXQJ F³S FF WKLÄW EÌ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ FKR QKáQJ QJÝäL NKÒQJ FÎ NK® Q·QJ FÎ QK¬ YÇ VLQK F QK±Q 1K¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ FÎ OÌFK Và O±X õäL æ P×W VÔ TXÔF JLD K²X KÄW õÝèF [±\ GâQJ Y¬ TX®Q Oê EæL FKÉQK TX\ÃQ WK¬QK SKÔ 1KÝQJ QKáQJ Fã Væ Q¬\ WÞQJ QK¶Q õÝèF Vâ FKÊ WUÉFK WR¬Q GLÇQ GR YLÇF E®R WUÈ N¾P WÈQK WU°QJ EÌ SK KR°L Y¬ WKLÄX Fã Væ Y¶W FK³W Fã E®Q FÚD KÑ 9XD 0XJKDO -HKDQJLU õ¯ [±\ GâQJ P×W QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ W°L $OZDU FFK 'HOKL NP FKR JLD õÈQK Và GÜQJ .KÒQJ FÎ QKLÃX E¸QJ FKßQJ W¬L OLÇX YÃ FK³W OÝèQJ E®R WUÈ FÚD QÎ QKÝQJ QJÝäL WD FÎ WKÅ KÈQK GXQJ UÐ U¬QJ U¸QJ YåL P×W FÒQJ QJKÇ WKÒ Vã Y¬ GR FKÉQK SKÚ TX®Q Oê FF FKßF Q·QJ Y¶Q K¬QK Y¬ E®R WUÈ QÎ SK®L æ WURQJ WÈQK WU°QJ U³W NKÒQJ õ°W \ÂX F²X
'R õLÃX NLÇQ YÇ VLQK WURQJ FF QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ N¾P QÂQ QJÝäL G±Q WKÉFK õL YÇ VLQK EÞD E¯L KãQ ôLÃX Q¬\ õÙQJ æ K²X KÄW FF TXÔF JLD ôÎ O¬ Y¬R Q·P FF WK¬QK SKÔ æ 3KS õ¯ \ÂX F²X FF FÒQJ W\ WÝ QK±Q TX®Q Oê QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ YåL WKäL K°Q WKXÂ O¬ Q·P &F FÒQJ W\ WÝ QK±Q FÛQJ õ¯ FXQJ F³S VÔ WLÃQ OåQ FKR FKÉQK SKÚ YÈ KÑ F®P WK³\ Wâ WLQ VÀ WKX KÓL VÔ WLÃQ WÝãQJ Wâ WKÒQJ TXD SKÉ QJÝäL GØQJ &F FKÚ QK¬ Væ KáX W²QJ WUÇW FÛQJ õÝèF \ÂX F²X [±\ GâQJ QK¬ YÇ VLQK õÅ QJÝäL TXD õÝäQJ Và GÜQJ ¤ QãL P¬ WUÝåF õ±\ õÝèF JÑL O¬ .KFK V°Q +R¬QJ JLD 3DODLV æ 3DULV FF FKÚ Væ KáX E¹W õ²X WÉQK SKÉ K¬QJ WKQJ WÞ WKâF NKFK 9¬ WK¶W WÈQK Fä EDR FDR VX FÛQJ õÝèF EQ QKÝ P×W SK²Q FÒQJ YLÇF NLQK GRDQK FÚD FF Fã Væ
58
¤ qQ ô× NKL 6XODEK ,QWHUQDWLRQDO õÝèF WK¬QK O¶S Y¬R Q·P W°L P×W QJÒL O¬QJ QKÏ J²Q 3DWQD PÑL QJÝäL õ¯ FKÄ JLÆX ê WÝæQJ Q¬\ NKL KÑ õÃ [X³W ê WÝæQJ QK¬ YÇ VLQK WU® WLÃQ õÅ Và GÜQJ 1KÝQJ SKÝãQJ SKS Q¬\ õ¯ WK¬QK FÒQJ Y¬ QJ¬\ QD\ FÎ WULÇX QJÝäL Và GÜQJ FF Fã Væ FÚD 6XODEK PÖL QJ¬\ +²X KÄW FF QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ õÝèF JLDR FKR 6XODEK [±\ GâQJ Y¬ E®R WUÈ WURQJ WKäL K°Q WKXÂ Q·P Y¬ PLÆQ SKÉ FKR FKÉQK SKÚ 9¬R õ²X WKÄ Në Q¬\ K²X KÄW FF QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ õÝèF [±\ GâQJ GÝåL OÍQJ õ³W æ FK±X oX QKÝQJ æ qQ ô× QKáQJ QK¬ YÇ VLQK Q¬\ YµQ Q¸P WUÂQ P¼W õ³W 1JÝäL WD õDQJ FKÙ ê QKLÃX KãQ õÄQ YLÇF [±\ GâQJ QKáQJ QK¬ YÇ VLQK Q¬\ WUÂQ Fã Væ WU® WLÃQ õÅ Và GÜQJ æ FF NKX Õ FKX×W æ õ±\ QDP JLåL WU® QàD UXSHH FKR PÖL O²Q Và GÜQJ FÍQ SKÜ Qá Y¬ WU¿ HP Và GÜQJ PLÆQ SKÉ FF Fã Væ Q¬\
59
&F WLÇQ QJKL FÎ V»Q EDR JÓP QK¬ YÇ VLQK QK¬ W¹P KR¼F SKÍQJ JL¼W TX²Q R Y¬ WKD\ TX²Q R &F WUXQJ W±P FK·P VÎF VßF NKÏH EDQ õ²X æ K²X KÄW QKáQJ QãL Q¬\ FÛQJ õ¯ õÝèF WK¬QK O¶S 7X\ QKLÂQ F²Q U³W QKLÃX QÖ OâF õÅ WKX KÙW Vâ WKDP JLD FÚD QJÝäL G±Q QK¸P Y¶Q K¬QK Y¬ E®R WUÈ QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ KLÇX TX® ô±\ YµQ O¬ WKFK WKßF OåQ P¬ FF WÕ FKßF SKL FKÉQK SKÚ SK®L YÝèW TXD 'âD WUÂQ NLQK QJKLÇP Q·P TXD 6XODEK FÛQJ WLQ U¸QJ FKÊ FÎ Vâ KèS WF JLáD &KÉQK SKÚ Y¬ FF WÕ FKßF SKL FKÉQK SKÚ PåL FÎ WKÅ JLÙS FKÝãQJ WUÈQK YÇ VLQK WK¬QK FÒQJ &® FF WÕ FKßF SKL FKÉQK SKÚ Y¬ FKÉQK SKÚ õÃX NKÒQJ WKÅ W°R UD WF õ×QJ QÄX KÑ O¬P YLÇF P×W FFK õ×F O¶S
60
Luật công dân
ôÅ F®L WKLÇQ õLÃX NLÇQ YÃ P¼W YÇ VLQK &KÉQK SKÚ æ QKLÃX TXÔF JLD FÛQJ õ¯ Và GÜQJ FF ELÇQ SKS SKS Oê 7KHR õÌQK QJKËD EÜL E´Q õÝèF FRL O¬ FK³W J±\ SK±Q WQ EæL YÈ QÎ SK Yç WU¶W Wâ GX\ WUÈ PÒL WUÝäQJ WURQJ O¬QK
61
1·P FKÉQK TX\ÃQ WÊQK 1RUPDQG\ æ 3KS E¹W EX×F SK®L FXQJ F³S QK¬ YÇ VLQK WURQJ PÖL QJÒL QK¬ &KÉQK SKÚ 3KS FÛQJ õ¯ WKÒQJ TXD P×W V¹F OÇQK FÚD TXÔF K×L E¹W EX×F SK®L FÎ KÔ [à Oê SK±Q WURQJ PÖL QJÒL QK¬ 0×W O²Q QáD P×W QÖ OâF WÝãQJ Wâ õ¯ õÝèF WKâF KLÇQ Y¬R Q·P 7°L %RUGHDX[ æ 3KS FKÉQK SKÚ E¹W EX×F SK®L [±\ GâQJ KÔ [à Oê SK±Q &KÉQK VFK Q¬\ õ¯ õÝèF WKà O°L Y¬R Q·P NKL 7UXQJ Ù\ &®QK VW UD OÇQK QJÝäL G±Q E¹W EX×F SK®L [±\ GâQJ QK¬ YÇ VLQK ¤ $QK OX¶W YÇ VLQK õ²X WLÂQ õÝèF WKÒQJ TXD Y¬R Q·P ¤ qQ ô× OX¶W YÇ VLQK õ²X WLÂQ õÝèF õÝD UD Y¬R Q·P /X¶W Q¬\ FÔ J¹QJ E¹W EX×F QJÝäL G±Q [±\ GâQJ QK¬ YÇ VLQK QJD\ F® WURQJ FF WÙS OÃX æ &DO FXWWD WKÚ õÒ FÚD qQ ô× Y¬R WKäL õLÅP õÎ 'â OX¶W õÃ [X³W [±\ GâQJ QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ QJD\ F® YåL FKL SKÉ FÚD QKáQJ QJÒL QK¬ O±Q F¶Q
&KÉQK SKÚ qQ ô× õ¯ EDQ K¬QK P×W ô°R OX¶W 9Ç VLQK NKF Y¬R Q·P 7KHR ô°R OX¶W Q¬\ YLÇF [±\ GâQJ QK¬ WLÂX NKÒ Y¬ O¬P V°FK WKÚ FÒQJ O¬ P×W K¬QK YL SK°P W×L %³W FK³S QKáQJ õ°R OX¶W Q¬\ WÈQK WU°QJ SKÎQJ XÄ EÞD E¯L YµQ GLÆQ UD WU¬Q ODQ FKßQJ WÏ U¸QJ WUÞ NKL QK¶Q WKßF [¯ K×L õ²\ õÚ õÝèF W°R UD æ P×W TXÔF JLD õDQJ SKW WULÅQ QãL P¬ FF FÒQJ FÜ FÚD QK¬ QÝåF FÍQ \ÄX N¾P Y¬ WKX QK¶S JLD õÈQK WK³S WKÈ NKÎ FÎ WKÅ õ°W õÝèF E³W Né WLÄQ E× õQJ NÅ Q¬R WURQJ OËQK YâF Q¬\
62
Công nghệ nhà vệ sinh 7KÄ Në WKß PÝäL WP O¬ P×W WKÄ Në FÚD QK¬ YÇ VLQK 0¼F GØ SKW PLQK UD EÓQ YÇ VLQK FÚD -RKQ +DULQJWRQ Y¬R Q·P FKÊ WÔQ VKLOOLQJ Y¬ SHQFH SKW PLQK Q¬\ õ¯ NKÒQJ õÝèF S GÜQJ WUÂQ TX\ PÒ OåQ WURQJ J²Q Q·P 7RIIOHU JÑL Vâ FK¶P WUÆ WURQJ YLÇF Và GÜQJ WKâF WÄ P×W SKW PLQK O¬ SKÕ ELÄQ WURQJ OÌFK Và OR¬L QJÝäL ô±\ O¬ KLÇQ WÝèQJ ø.KR®QJ FFK Y·Q KÎD÷ ôLÃX õÎ [®\ UD YåL W¬X KÏD EÙW EL Y¬ YÒ VÔ SKW PLQK NKF 7URQJ WKäL Né Q¬\ QJÝäL WD Và GÜQJ EÓQ YÇ VLQK [à Oê E¸QJ õ³W 7URQJ QKáQJ QK¬ YÇ VLQK Q¬\ QJÝäL WD Và GÜQJ õ³W WKD\ YÈ QÝåF 9È Y¶\ Y³Q õÃ O¬P V°FK YµQ FÍQ ù 7KÄ JLåL FÛQJ FKßQJ NLÄQ Vâ SKW WULÅQ FÚD EÓQ YÇ VLQK 3DQ JLÔQJ QKÝ NKD\ W¬Q WKXÔF O Q¾P Y¶W OLÇX [XÔQJ õ\ %ÓQ YÇ VLQK Q¬\ FÛQJ F²Q O¬P V°FK WKÚ FÒQJ
ôÓQJ WKäL FK¶X WURQJ EXÓQJ JKÄ õ´X Y¬ KLÇQ WÝèQJ õ°L WLÇQ O× WKLÂQ YµQ WLÄS WÜF 6R YåL õLÃX Q¬\ QK¬ YÇ VLQK FÚD +DULQJWRQ GÝåL FL WÂQ $QJUH] õ¯ õÝèF Và GÜQJ æ 3KS P¼F GØ NKÒQJ õÝèF JLåL WKLÇX U×QJ U¯L æ $QK 1·P -) %URQGHO JLåL WKLÇX QK¬ YÇ VLQK [® NLÅX YDQ $OH[DQGHU &XPPLQJV WLÄS WÜF F®L WLÄQ FÒQJ QJKÇ Y¬ FKR FKÙQJ WD P×W WKLÄW EÌ WÔW KãQ Y¬R Q·P ¤ WKLÄW NÄ FÚD &XPPLQJV QÝåF OXÒQ OXÒQ õÝèF JLá WURQJ QK¬ YÇ VLQK Y¬ GR õÎ NKà PØL KÒL
63
7X\ QKLÂQ KR°W õ×QJ FÚD YDQ Y¬ KÇ WKÔQJ F³S QÝåF DQ WR¬Q YµQ F²Q õÝèF F®L WLÄQ WKÂP 1·P 7KRPDV 3URFHHU õHP O°L QKÛQJ F®L WLÄQ F²Q WKLÄW 6DX õÎ -RKQ %OXPPHU Y¬R Q·P WKD\ WKÄ YDQ WUÝèW YåL YDQ WD\ TXD\ &Î Y¿ QKÝ NKL õÎ FÒQJ QJKÇ G×L QÝåF õ¯ õÝèF KR¬Q WKLÇQ 1KÝQJ õLÃX õÎ õ¯ NKÒQJ [®\ UD YÈ WKÄ JLåL YµQ FKÝD FKßQJ NLÄQ QKáQJ EÝåF SKW WULÅQ FÒQJ QJKÇ KãQ QáD 1·P 66 +HOOLHU õ¯ SKW PLQK UD OR°L EÓQ F²X [® õÝèF JÑL O¬ öRSWLPV÷ P×W F®L WLÄQ VR YåL WKLÄW NÄ FÚD %OXPPHU
7X\ QKLÂQ WÞ Q·P WUæ õL QJÝäL WD FKÙ WUÑQJ QKLÃX KãQ õÄQ WÉQK WK´P Pì õÅ WUDQJ WUÉ FF EÓQ YÇ VLQK 1KáQJ FKLÄF EÓQ WKâF Vâ FÎ QKLÃX P¬X V¹F õÄQ QÖL P×W VÔ QJÝäL WK¶P FKÉ FÍQ õÃ [X³W Và GÜQJ FKÙQJ O¬P EW VÙS &ÛQJ Y¬R Q·P NKL P¬ U½P QK¬ YÇ VLQK [X³W KLÇQ ;X KÝåQJ Q¬\ õÝèF JÑL O¬ WKäL õ°L FÚD ø%HOOHHSRTXHù æ 3KS Y¬ Vâ WKÌQK YÝèQJ FÚD (GZDUGLDQ æ $QK 9¬R Q·P FKÙQJ WD FÎ OR°L QK¬ YÇ VLQK õÙF YåL F³X WUÙF WKLÄW NÄ QKÒ UD õ²X WLÂQ .Å WÞ õÎ WKÄ JLåL õ¯ NKÒQJ FKßQJ NLÄQ E³W Né WKD\ õÕL Nì WKX¶W õQJ NÅ Q¬R QJR°L WUÞ P×W VÔ WKD\ õÕL YÃ KÈQK G°QJ FÚD QK¬ YÇ VLQK Y¬ JL®P OÝèQJ QÝåF PÖL O²Q Và GÜQJ
64
9¬R NKR®QJ Q·P KÇ WKÔQJ SKÍQJ W¹P FÚD 7KL /DQ WUæ QÂQ WKÌQK K¬QK æ FK±X oX ¤ qQ ô× WÕ FKßF FÚD ö*XVONKDQD÷ SKÍQJ W¹P õÝèF WK¬QK O¶S EæL FF YÌ YXD 0XJKDO 'ÝåL S OâF FKÌX õâQJ FL QÎQJ Y¬ EÜL FF YÌ YXD õ¯ [±\ GâQJ FF Fã Væ W¹P Y¬ PW [D VDQJ WUÑQJ 1KÝQJ õLÃX Q¬\ FKÊ G¬QK FKR QJÝäL JL¬X 7X\ QKLÂQ QKáQJ FÒQJ G±Q EÈQK WKÝäQJ YµQ WLÄS WÜF VÔQJ WURQJ õLÃX NLÇQ P³W YÇ VLQK
.KÒQJ JLÔQJ QKÝ WURQJ TX NKß NKL FF QK¬ YÇ VLQK õÝèF JL³X WURQJ JF [¾S õÅ WUQK [D WDL P¹W FÚD JLD õÈQK Y¬ [¯ K×L WKÄ Në QJÝèF O°L õ¯ PDQJ O°L P×W YÌ WUÉ õQJ Wâ K¬R FKR QK¬ YÇ VLQK WURQJ QK¬ 1KáQJ WKLÄW EÌ Q¬\ JLä õ±\ VDQJ WUÑQJ KãQ U×QJ U¯L KãQ E³W Fß OÙF Q¬R WURQJ TX NKß 7URQJ NKL YLÇF FXQJ F³S QK¬ YÇ VLQK WURQJ QK¬ JL®L TX\ÄW õÝèF Y³Q õÃ YÇ VLQK FÚD K× JLD õÈQK WKFK WKßF YµQ O¬ O¬P WKÄ Q¬R õÅ [à Oê FK³W WK®L FÚD FRQ QJÝäL æ F³S WK¬QK SKÔ 7X\ QKLÂQ Y³Q õÃ Q¬\ õ¯ õÝèF JL®L TX\ÄW NKL KÇ WKÔQJ WKRW QÝåF WK®L UD õäL
+DXVVPDQQ Q·P õ¯ PÒ W® KÇ WKÔQJ WKRW QÝåF PÑW FFK õÁS õÀ QJ QÎL U¸QJ øFF SKÍQJ WUÝQJ E¬\ GÝåL OÍQJ õ³W O¬ FF Fã TXDQ FÚD WK¬QK SKÔ OåQ VÀ KR°W õ×QJ JLÔQJ QKÝ FF Fã TXDQ FÚD Fã WKÅ P¬ NKÒQJ EÌ O× UD QJR¬L 1ÝåF WLQK NKLÄW Y¬ WURQJ O¬QK QKLÇW Y¬ QK VQJ VÀ OX±Q FKX\ÅQ JLÔQJ QKÝ FF FK³W OÏQJ NKF QKDX P¬ Vâ FKX\ÅQ õ×QJ Y¬ GX\ WUÈ FÚD FKÙQJ O¬ F²Q WKLÄW õÅ õ®P E®R Vâ VÔQJ &F FK³W E¬L WLÄW VÀ NKÒQJ ±P WK²P FKLÄP FKÖ æ õÎ Y¬ GX\ WUÈ VßF NKÏH F×QJ õÓQJ P¬ NKÒQJ O¬P [R WU×Q WU¶W Wâ FÚD WK¬QK SKÔ Y¬ O¬P KÏQJ Y¿ õÁS EÂQ QJR¬L FÚD QÎù
65
&ÛQJ WURQJ NKR®QJ WKäL JLDQ õÎ KÇ WKÔQJ WKRW QÝåF õÝèF JLåL WKLÇX W°L &DOFXWWD WKÚ õÒ FÚD qQ ô× WKX×F õÌD 7X\ QKLÂQ YLÇF Pæ U×QJ QÎ æ WURQJ QÝåF õ¯ Y¬ YµQ FÍQ FK¶P YÈ QÎ WK±P GÜQJ YÔQ Y¬ YÝèW TX NK® Q·QJ QJXÓQ OâF FÚD QÃQ NLQK WÄ FKR õÄQ W¶Q QJ¬\ QD\
9¬R Q·P QK¶Q WK³\ U¸QJ FF Fã Væ WKRW QÝåF QÎL FKXQJ VÀ Q¸P QJR¬L W²P YåL FÚD [¯ K×L 6XODEK ,QWHUQDWLRQDO õ¯ JLåL WKLÇX FÒQJ QJKÇ WLÂQ SKRQJ O¬ QK¬ WLÂX G×L QÝåF KDL KÔ Y¬ QK¬ P\ NKÉ VLQK KÑF GâD WUÂQ SK±Q QJÝäL +Ñ õ¯ [±\ GâQJ WURQJ Q·P TXD KãQ QK¬ YÇ VLQK NKX SKßF KèS QK¬ YÇ VLQK NLÂP QK¬ W¹P Y¬ QK¬ P\ NKÉ VLQK KÑF GâD WUÂQ SK±Q QJÝäL Y¬ FÛQJ õDQJ E®R WUÈ FKÙQJ &KÙQJ WÒL WLQ U¸QJ õLÃX Q¬\ PDQJ O°L P×W JL®L SKS WKÉFK KèS FKR YLÇF [à Oê Y¬ WL FKÄ FK³W WK®L FÚD FRQ QJÝäL WK¬QK SK±Q EÎQ õLÇQ Y¬ NKÉ õÔW
66
Tổng hợp
67
9È QK¬ YÇ VLQK GâD WUÂQ KÇ WKÔQJ WKRW QÝåF YµQ Y¬ VÀ Q¸P QJR¬L W²P YåL FÚD SK²Q OåQ G±Q VÔ æ qQ ô× WKFK WKßF õ¼W UD æ õ±\ O¬ FF FKLÄQ GÌFK WX\ÂQ WUX\ÃQ Y¬ F²Q õ®P E®R YLÇF O¹S õ¼W QK¬ YÇ VLQK FÎ JL F® SK®L FK·QJ FÎ WKÅ Q±QJ F³S Y¬ GÆ E®R WUÈ 7KÉ QJKLÇP 6XODEK O¬ P×W F±X FKX\ÇQ WK¬QK FÒQJ QÕL E¶W FÒQJ QJKÇ Q¬\ õ¯ õÝèF WK¬QK O¶S Y¬ KR°W õ×QJ WK¬QK FÒQJ WURQJ VXÔW Q·P TXD Y¬ FÎ NK® Q·QJ W¬L FKÉQK EÃQ YáQJ ¤ PßF K× JLD õÈQK KÇ WKÔQJ QK¬ YÇ VLQK 733) GâD WUÂQ 0Ò KÈQK 6XODEK FÛQJ õ¯ õ°W õÝèF WK¬QK FÒQJ Y¬ õDQJ õÝèF Và GÜQJ WURQJ K× JLD õÈQK 7X\ QKLÂQ KLÇQ QD\ æ qQ ô× F²Q SK®L QK±Q U×QJ QÎ WUÂQ TX\ PÒ OåQ YåL YLÇF [±\ GâQJ FF QK¬ YÇ VLQK FÒQJ F×QJ öWU® WLÃQ õÅ Và GÜQJ÷ YåL FF FÒQJ WUÈQK NKÉ VLQK KÑF æ F³S NKX SKÔ Y¬ QK¬ WLÂX 6XODEK 733) æ F³S K× JLD õÈQK 0¼F GØ WKFK WKßF YÃ YLÇF FXQJ F³S FF WKLÄW EÌ YÇ VLQK õ¯ õÝèF NK¹F SKÜF KR¬Q WR¬Q æ FF QÝåF JL¬X QKÝQJ QÎ YµQ SK®L õÝèF JL®L TX\ÄW æ FF QÝåF õDQJ SKW WULÅQ QKÝ qQ ô× +¬QK WUÈQK FÚD WRLOHW FÎ WKÅ õ¯ NÄW WKÙF æ &K±X oX Y¬ %¹F 0ì QKÝQJ QÎ YµQ WLÄS WÜF æ FF QÝåF õDQJ SKW WULÅQ 733) KÇ WKÔQJ QK¬ YÇ VLQK WKLÄW NÄ KDL KÔ FKßD [® FK³W WK®L YåL P×W OÝèQJ QÝåF QKÏ EÓQ F²X