veJe Je<e& kesÀ He´efle oeoer peevekeÀer peer keÀe MegYe mebosMe owJeer efJeMJe kesÀ j®eef³elee, Hejce efMe#ekeÀ, Hejce meodieg© YeesueeveeLe
efMeJeyeeyee keÀer Deefle efHe´³e mevleeve ö YeeF³ees Deewj yenvees, veJe³egie keÀer PeuekeÀ efoKeeves Jeeues, veS owJeer mebmkeÀej-mJeYeeJe efvecee&Ce keÀer He´sjCee osves Jeeues, Deelcee ceW veJe Gcebie-Glmeen keÀe meb®eej keÀjves Jeeues veJe Je<e& keÀer DeeHe meYeer nef<e&lecetle&, MeefkeÌlecetle&, He´scecetle& DeelceeDeeW keÀes yengle-yengle yeOeeF³eeB neW~ keÀefue³egie kesÀ Devle Deewj mele³egie kesÀ Deeieceve kesÀ mebiecekeÀeue keÀer Jele&ceeve Ieefæ[³eeB Deefle cenlJeHetCe& nQ~ YeesueeveeLe YeieJeeve efMeJe DeJeleefjle nes me=ef<ì kesÀ Deeefo-ceO³e-Devle keÀe %eeve os jns nQ~ Fmeer %eeve Ke]peeves mes Deelcee keÀceue meceeve HeefJe$e, MeefkeÌleMeeueer, efoJ³eiegCe mebHevve leLee yevOevecegkeÌle yeve peeleer nw~ mece³e keÀer HegkeÀej nw, nce leerJe´ Heg©<eeLeea yeveW~ FmekesÀ efueS O³eeve jKeW efkeÀ pewmee mebkeÀuHe nce keÀjWies, Jewmee ner JeeleeJejCe yevesiee~ F&MJejer³e %eeve, iegCe, MeefkeÌle³eeW keÀes mece³e Devegmeej mesJee ceW He´³eesie keÀjles ngS DemebYeJe keÀes Yeer mebYeJe keÀj efoKeeSB~ SkeÀ yeue SkeÀ Yejesmes kesÀ DeeOeej Hej HeefJe$elee ªHeer mJeOece& ceW efìkesÀ jnW~ HeefJe$elee ner megKe-Meeeqvle keÀer peveveer nw~ Jejoelee YeieJeeve efMeJe mes nceW DeveskeÀeveskeÀ Jejoeve efceues nQ~ nce DeHeveer Je=efÊe Üeje Je=efÊe³eeW keÀes HeefjJele&ve keÀjves keÀer mesJee keÀjW~ MeefkeÌleMeeueer cevemee mesJee Üeje efveefJe&Ive Jee³egceC[ue yeveeSB~ DeHeves meJe& yeesPe efHelee Hejceelcee keÀes oskeÀj meoe cegmekeÀjeles jnW~ ceQ meejer ogefve³ee keÀes keÀnleer ntB, keÀue efkeÀmeves osKee, pees keÀjvee nw Deye keÀj ueW~ efJeveeMe kesÀ Henues mLeeHevee keÀe keÀece mJe³eb YeieJeeve keÀje jne nw~ pees keÀjvee nw, Deye keÀjWies lees GmekeÀe keÀF& iegCee HeÀe³eoe efceuesiee~ Deye veneR lees keÀye veneR~ lees DeeF³es HeefjJele&ve keÀer Fme vetleve Jesuee ceW mebmkeÀej efceueve keÀer jeme keÀjles ngS, SkeÀ-oes kesÀ neLe ceW neLe oskeÀj, Hejceelcee efHelee keÀer MeefkeÌle³eeW keÀes meeLe ueskeÀj peerJeve keÀer Hejce TB®eeF³eeW keÀes ít ueW~ DeeHe meYeer keÀes veJe Je<e& keÀer, veJe³egie keÀer, Heg©<eeLe& ceW veJeervelee keÀer, mesJee keÀer veJeerve ³eespeveeDeeW keÀer yengle-yengle cegyeejkeÀ nes, cegyeejkeÀ nes, cegyeejkeÀ nes! DeeHekeÀer owJeer yenve yeer.kesÀ.peevekeÀer
Dece=le-met®eer DeieefCele iegCeeW mes mecHevve ye´ïee yeeyee (mebpe³e keÀer keÀuece mes) ..............4 ± efHeleeÞeer Üeje ³egJee Heeræ{er keÀe (mebHeeokeÀer³e) ....................5 ± cesjs ye®®es ªneveer (keÀefJelee)......6 ± yeeyee cegPes ueeFì kesÀ Mejerj ......7 ± Þe×ebpeefue......................11 ± yeeyee ves keÀne, yeneogj ye®®eer nw .12 ± peye...yeeyee ves peiee³eer .........14 ± kewÀmes ngF& cegjueer efueKeves keÀer ....15 ± keÀueeJeeve yeveeves Jeeues yeeyee.....16 ± Deelcee kesÀ iegCeeW keÀe ienje .....17 ± pesue yeve ie³eer ªneveer.......... 18 ± nj mebkeÀuHe Hetje efkeÀ³ee. ........19 ± H³eejs yeeyee ves cegPes ..............21 ± ef®eÊe®eesj kesÀ ®eefj$e.............23 ± meJe& efjMleeW keÀe H³eej Hee³ee......25 ± veJe Je<e& . (keÀefJelee) ............29 ± ``%eeveece=le“ mes yeouee peerJeve...30 ± meef®e$e mesJee mecee®eej ..........32 ±
meom³elee MegukeÀ Jeeef<e&keÀ DeepeerJeve
Yeejle efJeosMe 100 /- 1,000/2,000 /- 10,000/-
MegukeÀ `%eeveece=le' kesÀ veece mes [^eHeÌì ³ee F&ceveerDee@[&j Üeje Yespeves nsleg Helee nw`%eeveece=le', %eeveece=le YeJeve, MeeefvleJeve307510 (Deeyet jes[) jepemLeeve, Yeejle~ For Online Subscription Bank Name : State Bank of India A/c Holder Name : Gyanamrit A/c No. : 30297656367 Branch Name: PBKIVV, Shantivan IFSC Code : SBIN0010638 DeefOekeÀ peevekeÀejer kesÀ efueS mecHeke&À met$e ë Mobile: 09414006904, 09414423949 Email : hindigyanamrit@gmail.com : omshantipress@bkivv.org
mebpe³e keÀer keÀuece mes
DeieefCele iegCeeW mes mecHevve ye´ïee yeeyee He´peeefHelee ye´ïee yeeyee
mJeleë mHetÀle& (efpemekesÀ ceve ceW DeHeves DeeHe %eeve kesÀ efJe®eej GþW) Les~ GvnW DeHeves J³eeK³eeveeW kes À ef u eS DeO³e³eve keÀjves ³ee lew³eejer keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR nesleer Leer~ Jes efJeefYevve oeMe&efvekeÀ leLee peefìue efJe<e³eeW keÀes mecePeeves kesÀ efueS GHeeK³eeve megvee³ee keÀjles Les ³ee J³eJeneefjkeÀ ¢<ìevle G×=le efkeÀ³ee keÀjles Les~ GvekesÀ %eeve leLee DeJeyeesOe (efJeJeskeÀ) keÀer mebHeoe Jemlegleë DeodYegle Leer leLee Ssmee ueielee Lee efkeÀ Jen DeHeej nw~ Jes HeuekeÀ ceejles ner mecem³eeDeeW keÀes meguePee uesles Les~ Jes mHe<ìJeeoer, efJeveesoefHe´³e leLee efveYeeakeÀ Les~ GvekesÀ ceve ceW keÀesF& Jepe&vee³eW veneR LeeR~ GvekeÀer leke&ÀMeefkeÌle keÀe mHe<ì He´keÀeMe; mebosn Deewj ogYee&Jevee keÀes yene ues peelee Lee~ GvekesÀ GHeeK³eeveeW ö ``ceW{keÀeW keÀer ìj&ìje&nì“, ``yevojeW keÀer efkeÀueefkeÀueenì“, ``Yesæ[eW keÀer meYee“ Deeefo keÀes megvekeÀj ueesie cegmekeÀje Gþles Les ³ee keÀnkeÀne ueiee yewþles Les~ GvnW ce³ee&oe keÀe De®íe yeesOe Lee, pees efkeÀ De®íer efJeveeso yegef× mes ner GHepelee nw~ ceerþer cegmekeÀeve mes, De®ís cepeekeÀ mes ³ee o³eeHetCe& ¢eq<ì mes Yeer Jes DeveskeÀ ueesieeW keÀes Fleveer DeelceevegYetefle keÀje osles Les Deewj GvekeÀer Fleveer Megef× keÀj osles Les efpeleveer efkeÀ Ye³e Deewj meb³ece-efve³ece mes Yeer mebYeJe veneR nw~ Jes Ssmes efJe<e³e Hej Yeer DeHeves efJe®eej efveYeeakeÀlee mes J³ekeÌle keÀjles Les, efpevnW keÀesF& Dev³e J³eefkeÌle veepegkeÀ ceevelee~ 4
peneB lekeÀ GvekesÀ owefvekeÀ He´Je®eve leLee ef®evleve-keÀ#ee keÀe He´Mve nw, efkeÀmeer Yeer Ieìvee keÀe Gme Hej He´YeeJe veneR Heæ[lee Lee~ SkeÀ DeeoMe& F&MJejer³e íe$e Jes ienve %eeve³egkeÌle GHeosMe os mekeÀles Les, Yeues ner GvneWves DeefOekeÀ DeewHe®eeefjkeÀ efMe#ee He´eHle veneR keÀer Leer~ mebYeJeleë ³en efnlekeÀj ner Lee ke̳eeWefkeÀ GvekeÀe ceve efkeÀvneR Yeer cele-celeeblejeW Deewj efceL³ee DevegketÀueve keÀes mJeerkeÀej veneR keÀjlee Lee~ GveceW G®®e efMe#ee He´eHle ceveg<³e nesves ³ee efJeÜeve nesves keÀe DeefYeceeve veneR Lee~ Jes mJe³eb keÀes ncesMee SkeÀ `íe$e' ner mecePeles jns~ Jes He´mevveleeHetJe&keÀ keÀnles Les, ``F&MJejer³e íe$e-peerJeve meJeexÊece nw~“ Jes SkeÀ DeeoMe& F&MJejer³e íe$e Les ke̳eeWefkeÀ Jes F&MJej kesÀ GHeosMeeW keÀe Heeueve Hetjs Ëo³e mes Deewj efve<þe mes keÀjles Les~ Jes Gve kesÀmeefj³ee ³ee iegs©Dee JeðeOeejer ieg©DeeW pewmes veneR Les, pees efkeÀ Yeejleer³e ceneveiejeW ceW ³ee efJeosMeeW ceW jnles nQ, pebyees pesì ceW ³ee$ee keÀjles nQ Deewj cegefkeÌle keÀe íesìe GHee³e ³ee ef®evleve keÀe vegmKee yes®eles nQ~ GvnW ueesieeW mes otj pebieueeW ceW jnves ceW efJeMJeeme veneR Lee~ Jes keÀnles Les efkeÀ mJeeYeeefJekeÀ yevees~ Jes SkeÀ J³eJeneefjkeÀ efJeMJe-efMe#ekeÀ Les~ Jes ³en peeveles Les efkeÀ ceveg<³e keÀer cegefkeÌle mes, HetCe& efJeMJe pees `mebkeÀìie´mle' nw Deewj Heeræ[e mes ®eerKe jne nw GmekeÀer mecem³ee nue veneR nesieer FmeefueS Jes meYeer keÀer Megef× kesÀ efueS keÀe³e& keÀjles jns~ Jes Deeuees®ekeÀeW keÀes efce$e ceeveles Les Meg×lee leLee ef®evleve, %eeve Deewj DeJeyeesOe GvekesÀ peerJeve kesÀ cegK³e oerHekeÀ Les~ Jes meefn<Ceglee, DevegkebÀHee Deewj
Mes<e He=<þ 34 Hej
mketÀue ceW Heeþ Henues Heæ{e³ee peelee nw, efHeÀj Hejer#ee ueer peeleer nw uesefkeÀve peerJeve ceW Henues Hejer#ee nesleer nw, efHeÀj meyekeÀ meerKeves keÀes efceuelee nw peveJejer 2018
mecHeeokeÀer³e
efHeleeÞeer Üeje ³egJee Heeræ{er keÀe ceveesHeefjJele&ve
18 peveJejer, 1969 keÀes efHeleeÞeer Heb®e-YeeweflekeÀ osn keÀes
efJeÐeeue³e kesÀ Deefle efJemle=le keÀe³e&-#es$e ceW He´e³eë efpeleves Yeer meceefHe&le peerJeve Jeeues YeeF&-yenveW mecHetCe& ªHe mes Fmeer F&MJejer³e mesJee ceW lelHej nQ, Jes ³ee lees ³egJekeÀ Deewj ³egJeefle³eeB ner nQ ³ee Henues-Henue peye Fme keÀe³e&-#es$e ceW GvneWves peerJeve keÀes pegìe³ee Lee leye Jes ³egJee Heeræ{er kesÀ ner Les~ Deepe nce osKeles nQ efkeÀ ³egJee Heeræ{er keÀe Demevlees<e DeLeJee efJeÐeeefLe&³eeW Üeje Gie´ Deevoesueve meceepe kesÀ efueS SkeÀ yengle yeæ[er mecem³ee yeve ieF& nw~ efHeíues kegÀí Je<eeX ceW keÀF& osMeeW ceW efJeÐeeLeea DeevoesueveeW ves jepeveereflekeÀ #es$e ceW Yeer keÀeHeÀer GLeue-HegLeue keÀer nw~ ³en meJe&-efJeefole nw efkeÀ Deepe keÀe ³eg J ekeÀ DeeO³eeeqlcekeÀ %eeve ceW keÀce ©ef®e jKelee nw Deewj HewÀMeve, ìer.Jeer., efmevescee leLee veMeerues Deewj jmeerues HeoeLeeX kesÀ mesJeve Gmes DeefOekeÀ DeekeÀef<e&le keÀjles nQ~ GmekesÀ mJeYeeJe ceW Gie´lee Deewj leveeJe yeves ner jnles nQ Deewj jes<e leLee Demevlees<e mecee³es ner jnles nQ~ Devegceeve ueiee³ee pee mekeÀlee nw efkeÀ ³en ®eerpe mece³eevlej ceW efkeÀleveer KelejveekeÀ efme× nes mekeÀleer nw~ Deleë ³eefo Fme He=<þYetefcekeÀe mes osKee pee³es lees mecePe ceW Dee mekeÀlee nw efkeÀ efHeleeÞeer ves veJe³egJekeÀeW Deewj veJe³egJeefle³eeW keÀes `HeefJe$e yevees Deewj ³eesieer
l³eeie keÀj DeJ³ekeÌle ngS Les~ Deleë ³en efleefLe `He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e' kesÀ Fefleneme ceW yengle ner cenlJeHetCe& efleefLe nw~ mJeeYeeefJekeÀ nw efkeÀ Fme F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e kesÀ meYeer %eeve-kesÀvê ³en efove `F&MJejer³e-mce=efle efoJeme' kesÀ ªHe ceW ceveeles nQ~ Hejvleg nce keÀesF& meeue ceW SkeÀ ner yeej Fme efove efHeleeÞeer keÀes ³eeo keÀjW, Ssmee veneR nQ yeequkeÀ ³eneB lees efHeleeÞeer kesÀ DeeosMe-efveoxMe mes ner mecemle owefvekeÀ keÀe³e& ®eue jns nQ Deewj Fme keÀe³e& keÀes mecHevve keÀjves nsleg ceeie&-He´oMe&vee kesÀ efueS Jes DeJ³ekeÌle ªHe ceW DeLee&led efoJ³e ªHe ceW nceejs yeer®e HeOeejles Yeer nQ~ nceeje Gvemes mecHeke&À yevee ner ngDee nw Deewj Fme F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e Üeje mele³egieer me=eq<ì keÀer HegveëmLeeHevee kesÀ HegC³e keÀe³e& kesÀ keÀÊee&-OeÊee& DeYeer Yeer HejceefHelee efMeJe leLee efHeleeÞeer He´peeefHelee ye´ïee ner nQ~ kesÀJeue Flevee ner ngDee nw efkeÀ mLetue osn keÀe efJemepe&ve keÀjkesÀ efHeleeÞeer Deye met#ce, efoJ³e DeLeJee DeJ³ekeÌle ªHe ceW Fmes DeefOekeÀ leerJe´ ieefle mes mecHevve keÀj jns nQ~ `HeefJe$e yevees ³eesieer yevees' keÀe ³egie-HeefjJele&vekeÀejer veeje efHeleeÞeer keÀe peerJeve lees efoJ³e iegCeeW keÀer SkeÀ Demeerce Deewj %eeveece=le kesÀ meJe& HeeþkeÀeW keÀes Deveble Keeve nw~ GvneWves ³egJee Heeræ{er keÀes Deewj efJeMes<e leewj Hej veJeJe<e& 2018 keÀer keÀv³ee-Jeie& kesÀ peerJeve keÀes %eeve mes mebpeesves ceW leLee ³eesie Üeje keÀesefì-keÀesefì MegYe yeOeeF³eeB GppJeue SJeb Gpeeiej keÀjves ceW keÀeHeÀer HeefjÞece efkeÀ³ee~ FmekeÀe ner HeÀue nw efkeÀ Deepe He´peeefHelee ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efmekeÌkesÀ KeveKeveeles nQ, veesì ®egHe jnles nQ~ TB®es neskeÀj Yeer Meevle Deewj vece´ jnvee meerKeW peveJejer 2018
5
%eeveece=le yevees' keÀe ³egie-HeefjJele&vekeÀejer veeje oskeÀj; meleesiegCeer, HeeJeve SJeb megKeer meceepe keÀer mLeeHevee keÀe PeC[e Leceeves keÀe pees keÀe³e& efkeÀ³ee, GmeceW efkeÀleveer otjoefMe&lee, veerefle-He´%ee SJeb keÀu³eeCe keÀer YeeJevee Yejer nw~ veF& Heeræ{er, veF& ogefve³ee kesÀ efvecee&Ce-keÀe³e& ceW lelHej Deepe njskeÀ jepeveereflekeÀ Heeìea Deewj njskeÀ meeceeefpekeÀ SJeb Mew#eefCekeÀ mebmLee ®eenleer nw efkeÀ ³egJee Jeie&, efpemes efkeÀ ve³ee jkeÌle keÀnles nQ, osMe kesÀ keÀe³eeX ceW DeefOekeÀ efpeccesJeejer mes Yeeie ues Deewj osMe kesÀ YeefJe<³e keÀes GppJeue yevee³es~ Hejvleg nes jne nw FmekesÀ efJeHejerle ner~ Deepe kesÀ DeefOekeÀebMe ³egJekeÀ lees leesæ[-HeÀesæ[ ceW ueies nQ Deewj peesMe leLee Deeke´ÀesMe ³ee næ[leeue kesÀ pebpeeue ceW pekeÀææ[s nQ~ Deleë keÀceeue ner lees nw efkeÀ keÀeues ³egie (keÀefue³egie) kesÀ Demevlees<e, Demeefn<Ceglee, DevegMeemevenervelee Deewj Deemegjer³elee kesÀ Fme oewj ceW yeeyee ves Fmeer Jeie& kesÀ ueesieeW keÀes DeeeqmlekeÀlee keÀe Dece=le efHeuee keÀj, GvnW ³eesie kesÀ efJeefOe-efJeOeeve ceW Flevee lees HeefjHekeÌJe keÀj efo³ee nw efkeÀ Deepe ve kesÀJeue GvekeÀer DeHeveer ¢eq<ì-Je=efÊe Deewj efmLeefle-ke=Àefle G®®e leLee DevegkeÀjCeer³e nes ieF& nw yeequkeÀ Fme ®eerpe keÀer ®eeMveer GvnW Fleveer efHe´³e ueie ieF& nw Deewj Fme meJeexÊece keÀe³e& keÀer Oegve Ssmeer meJeej nes ieF& nw efkeÀ Jes otmejeW kesÀ efueS Yeer He´Yeg-He´erefle SJeb HeefJe$elee keÀe HeLeHe´oMe&ve keÀjves kesÀ keÀe³e& ceW leLee veF& ogefve³ee kesÀ efvecee&Ce ceW efove ogiegveer Deewj jele ®eewiegveer cesnvele keÀj jns nQ~ peesMe JeeueeW keÀes efo³ee nesMe efHeleeÞeer keÀne keÀjles efkeÀ peerJeve keÀe ³ener mece³e nw peye veJe³egJekeÀ mener ceeie&-He´oMe&vee ve efceueves kesÀ HeefjCeecemJeªHe DeHeves peerJeve keÀes oeie ueiee yewþles nQ~ Jes keÀnles Les efkeÀ efJeÐeeLeea-peerJeve ³eeW lees peerJeve keÀe meJe&Þes<þ Yeeie nw ke̳eeWefkeÀ Fme keÀeue ceW GvekeÀer yegef× ceW meebmeeefjkeÀ keÀe³e&-J³eeHeej keÀer ef®evleeSB veneR nesleeR Hejvleg ³eefo Fme peerJeve-keÀeue Hej Hetje O³eeve ve efo³ee pee³es lees ³egJekeÀ De%eeveevOekeÀej-ketÀHe SJeb efJekeÀej-iele& ceW pee efiejles nQ~ Deleë efHeleeÞeer kesÀ Heeme peye keÀYeer Yeer Fme Gce´ keÀe keÀesF& Yeer J³eefkeÌle efceueves Deelee lees Jes Ssmee ceevekeÀj GmekeÀer DeJensuevee ve keÀjles efkeÀ DeYeer lees ³en veJe³egJekeÀ DeLeJee ye®®ee nw, DeYeer lees FmekesÀ Keeves Deewj ceewpe ceveeves kesÀ ner efove nQ, DeYeer lees ³en peJeeveer keÀer ceonesMeer ceW ke̳ee 6
%eeve megvesiee yeequkeÀ Jes Gmes efHelee-legu³e mvesn oskeÀj, Gmes F&MJejer³e %eeve keÀe cenlJe oMee& keÀj, GmekeÀer yegef× ceW %eeve keÀe Gpeeuee ueekeÀj leLee Gmes He´Yeg-Hes´ce keÀe H³eeuee efHeuee keÀj, GmekesÀ peerJeve keÀes SkeÀ ve³ee ceesæ[ os osles~ efHeleeÞeer keÀne keÀjles efkeÀ ve³ee jkeÌle lees mele³egie ceW osJeerosJeleeDeeW ner keÀe neslee nw~ Deepe lees yeeue-Je=× meYeer keÀe jkeÌle JeemleJe ceW Hegjeveer Heeræ{er ner keÀe jkeÌle nw ke̳eeWefkeÀ Deye keÀefue³egie keÀe keÀeuee oewj ®eue jne nw~ Hejvleg Jes ³egJee Heeræ{er kesÀ leLee íesìs ye®®eeW kesÀ GodyeesOeve-keÀe³e& keÀes HetCe& cenlJe DeJeM³e osles~ Fme He´keÀej, peesMe JeeueeW keÀes nesMe oskeÀj leLee mJeYeeJe keÀer ieceea JeeueeW keÀes osMe kesÀ ieewjJe Deewj DeO³eelce keÀer ieefjcee mecePee keÀj Jes GvnW SkeÀ ve³ee peerJeve osles Deewj GmeceW ve³ee Guueeme Yej osles~ ye´.kegÀ. Deelce He´keÀeMe
cesjs ye®®es ªneveer
ye´ïeekegÀceej [e@.cenejepe efmebn l³eeieer, meeoeyeeo, neLejme (G.He´.)
ceQ keÀye lekeÀ megveeGBÀiee DeJ³ekeÌle JeeCeer~ HeÀefjMles yevees, cesjs ye®®es ªneveer~~ ³es lesjs Deewj cesjs keÀer yeeleeW keÀes íesæ[ess~ lepees J³eLe& ef®evleve, cesjs ye®®ees, oewæ[es~~ ve jWiees, Gæ[es, cesjs ye®®ees ªneveer~ HeÀefjMles yevees.................... Fvlepeej ke̳eeW keÀjles nes Debeflece mece³e keÀe~ Fvlepeece legce keÀj uees, Deye DeHeveer ®eueve keÀe~~ ceneoeveer yevees Deewj yevees Jejoeveer~ HeÀefjMles yevees....................
ye´ïee yeeyee keÀe Debeflece mece³e keÀe ³es keÀnvee~ efvejekeÀejer, efveefJe&keÀejer, efvejnbkeÀejer nes jnvee~~ keÀjes HeÀeuees ye´ïee yeeyee keÀer keÀneveer~ HeÀefjMles yevees, cesjs ye®®es ªneveer~~ ceerþe yeesefueS ke̳eeWefkeÀ DeuHeÀepe ceW Yeer peeve nesleer nw, ³es efoue kesÀ meceboj kesÀ Jees ceesleer nQ, Fvemes ner Fvmeeve keÀer Hen®eeve nesleer nw peveJejer 2018
yeeyee cegPes ueeFì kesÀ Mejerj Jeeues efoKeeF& efoS * ye´ïeekegÀceejer megosMe, pece&veer
cesje ueewefkeÀkeÀ pevce efouueer ceW
G®®e efMe#ee He´eHle HeefjJeej ceW ngDee~ yeeu³ekeÀeue mes ner cesjer ©ef®e Oeeefce&keÀ HegmlekeWÀ Heæ{ves, cebefojeW ceW peekeÀj Je´le SJeb Hetpeve keÀjves ceW DeefOekeÀ Leer~ YeieJeeve keÀewve nw Deewj keÀneB nw, ³en He´Mve meoe ceve ceW Gþlee Lee efpememes YeieJeeve keÀes Heeves keÀer leerJe´ F®íe yeveer jnleer Leer~ cegPes ueewefkeÀkeÀ Heæ{eF& kesÀ meeLe-meeLe meceepe-mesJee keÀjves keÀe yengle ner MeewkeÀ Lee~ cesje ue#³e Lee efkeÀ Heæ{eF& Hetjer keÀjves kesÀ yeeo ceQ meceepemesefJekeÀe yevetBieer~ peye ceQ keÀe@uespe ceW Heæ{ves peeleer Leer lees jemles ceW nefjpeveeW keÀer íesìer yemleer Leer~ GvekeÀe peerJeve megOeejves kesÀ efueS ceQ De®íer-De®íer yeeleW megveeleer Leer uesefkeÀve HeefjJele&ve ve efoKeeF& Heæ[ves mes keÀYeer efoueefMekeÀmle Yeer nes peeleer Leer, lees keÀYeer ogefJeOee ceW Heæ[ peeleer Leer efkeÀ Ssmeer mesJee keÀjW ³ee veneR~ JeeleeJejCe keÀe ienje He´YeeJe Heæ[e HeefJe$elee cegPes De®íer ueieleer Leer~ ceQ mJeleb$e jnkeÀj meceepe-mesJee keÀjvee ®eenleer Leer~ SkeÀ efove cegPes cesjer ceemeer ves keÀne efkeÀ ³eneB efouueer ceW SkeÀ ye´ïeekegÀceejer efJeMJe efJeÐeeue³e nw, JeneB peeves mes legce DeHeves ue#³e keÀes Hetje keÀj mekeÀesieer, ceQ Yeer JeneB peeleer ntB, JeneB keÀer yenveeW keÀe peerJeve HeefJe$e nw, efpevekeÀes Jes osKeleer nQ, Jes HeefJe$e yeve peeles nQ~ ³en yeele megvekeÀj ceQves JeneB peevee ®eene~ meved 1957 ceW oeoer He´keÀeMeceefCe peer jepeesjer iee[&ve mesJeekesÀvê Hej jnleer LeeR~ SkeÀ efove Meece keÀes ceQ DeHeves YeeF& kesÀ meeLe Ietceves efvekeÀueer lees ye´ïeekegÀceejer efJeMJe efJeÐeeue³e keÀer MeeKee ceW ®eueer ieF&~ JeneB oeoer peer cegPes efceueeR, ceQ GvekeÀer DeeBKeeW ceW osKeles ngS yeele keÀjleer jner~ GvneWves keÀne efkeÀ ³eneB F&MJejer³e %eeve Deewj ³eesie keÀer efMe#ee oer peeleer nw~ Gleves ceW cegPes YeeF& ves yeguee efue³ee uesefkeÀve JeneB kesÀ JeeleeJejCe ves leLee oeoer peer
peveJejer 2018
kesÀ meeLe keÀer yeele®eerle ves cegPe Hej ienje He´YeeJe [euee~ SkeÀoce me®esle Leer ceQ Leesæ[s efoveeW kesÀ yeeo jepeesjer iee[&ve ceW ye´ïee yeeyee DeeS~ cesjer SkeÀ mensueer ves cegPes cegjueer megveves kesÀ efueS efveceb$eCe efo³ee~ peye ceQ JeneB ieF& lees Helee ®euee efkeÀ cegjueer megveves kesÀ efueS kesÀJeue efve³eefcele efJeÐeeLeea ner yewþ mekeÀles nQ~ ceQves keÀne efkeÀ cesjer ceemeer He´keÀeMe yenve mes ceQves kegÀískeÀ %eeve keÀer yeeleW megveer nQ lees cegPes keÌueeme ceW yewþves keÀer mJeerke=Àefle oer ieF&~ cegPes DeeBKeW yebo keÀjkesÀ yewþves keÀe YeefkeÌle Jeeuee mebmkeÀej Lee, Jewmes ner ceQ JeneB yewþ ieF&~ efHeÀj ceQves mees®ee, ³eneB keÀesF& Yepeve-keÀerle&ve lees nes veneR jne nw FmeefueS DeeBKeW KeesuekeÀj osKee lees meeceves ueeFì kesÀ Mejerj Jeeuee J³eefkeÌle efoKeeF& efo³ee~ efHeÀj mees®ee efkeÀ ueeFì kesÀ Mejerj Jeeuee J³eefkeÌle lees keÀesF& neslee veneR nw Deleë DeeBKeW Hegveë yebo keÀj ueeR~ DeeBKeW yevo keÀjves Hej DeHeves ®eejeW Deesj ®evêcee kesÀ He´keÀeMe keÀe Deewj Meerleuelee keÀe DevegYeJe ngDee~ Leesæ[er osj yeeo DeeBKeW KeesuekeÀj osKee lees Hegveë Jener ¢M³e efoKeeF& efo³ee~ ceQves mees®ee, efmelebyej keÀe cenervee nw, Meece keÀe mece³e nw Deewj íle Hej keÌueeme nesves mes met³e& keÀer efkeÀjCeW yeeyee Hej Heæ[ves mes Ssmee efoKeeF& efo³ee nesiee~ ceQves DeHeves keÀes ®egìkeÀer keÀeìer Deewj peevevee ®eene efkeÀ me®eceg®e ceQ peie jner ntB ³ee mees jner ntB uesefkeÀve ceQ lees SkeÀoce me®esle Leer~ efHeÀj ceQves mees®ee efkeÀ ceQ megvetB lees mener, yeeyee ke̳ee mecePee jns nQ? cegjueer ceW yeeyee ueeFì kesÀ yeejs ceW mecePee jns Les, Jees ceQ mecePeer veneR efmeHe&À SkeÀ Meyo ueeFì mecePeer~ ceQves mees®ee efkeÀ Depeerye J³eefkeÌle nw, efoKeeF& Yeer ueeFì os jne nw Deewj ueeFì keÀer ner yeeleW megvee jne nw~ efHeÀj nce Iej JeeHeme Dee ieS~ keÀeþ keÀer veneR, %eeve keÀer cegjueer otmejs efove peye ceemeer peer mes efceueer lees Hetíe efkeÀ Gme J³eefkeÌle keÀe Mejerj ueeFì keÀe ke̳eeW efoKeeF& oslee Lee? lees GvneWves keÀne efkeÀ cegjueer megveeles mece³e efMeJeyeeyee, ye´ïee leve ceW He´JesMe keÀjles nQ
DeeeqlcekeÀ Je=efÊe, ¢eq<ì jKeves mes ogKe keÀe veece-efveMeeve meceeHle nes peelee nw
7
%eeveece=le efpememes He´keÀeMece³e keÀe³ee DevegYeJe nesleer nw~ otmejer yeele, ye´ïee DeYeer veneR, keÀue meJesjs cegjueer kesÀ yeeo efceuevee~ cegPes Helee Lee yeeyee mJe³eb Yeer DeHeves Heg©<eeLe& mes DeJ³ekeÌle HeÀefjMlee mees osJelee efkeÀ ueewefkeÀkeÀ efHeleepeer cegPes meJesjs mesJeekesÀvê Deeves veneR oWies~ ceQ yeveles nQ~ lees HeÀefjMlesHeve keÀer eqmLeefle kesÀ He´YeeJe mes Yeer ueeFì keÀe efHeÀj mes yewþkeÀj cegjueer Heæ{ves ueieer~ cegjueer keÀes yengle O³eeve mes Mejerj efoKeeF& oslee nw~ ceQves keÀne, yebmeer lees ceQves megveer veneR! ceQ Heæ{leer Leer Deewj cegPes HekeÌkeÀe efveM®e³e nes ®egkeÀe Lee efkeÀ YeieJeeve mecePe jner Leer efkeÀ keÀesF& keÀeþ keÀer yebmeer yepeleer nesieer~ GvneWvess ye´ïee kesÀ leve ceW Dee ®egkesÀ nQ~ lelHeM®eeled ³eesieeY³eeme ceW yeeyee mes keÀne, Hejceelcee keÀeþ keÀer cegjueer veneR yepeeles, Jes ye´ïee kesÀ leve ªn-ªneve keÀj jner Leer, YeieJeeve, DeeHe HejceOeece mes veer®es ceW He´JesMe neskeÀj GvekesÀ cegKe mes pees %eeve keÀer cegjueer megveeles nQ Dee keÀj, GÀHej keÀcejs ceW yewwþs nQ Deewj ³en yenve keÀnleer nQ, Gmes ner nce cegjueer keÀnles nQ efpemekeÀes OeejCe keÀjves mes nceeje keÀue Deevee~ Hejvleg keÀue cegPes keÀewve Deeves osiee! ke̳ee DeeHe veer®es peerJeve Þes<þ leLee TB®ee yevelee nw~ ceQves Hetíe, peye YeieJeeve veneR Dee mekeÀles cegPes efceueves kesÀ efueS! Fleves ceW osKeleer ntB, otj mes GvekesÀ cegKe mes yeesues leye keÀesF& efyepeueer lees ®ecekeÀer veneR, yeeyee cesjer lejHeÀ Dee jns nQ~ ceQ oewæ[keÀj yeeyee kesÀ Heeme ieF& Deewj ieæ[ieæ[enì lees ngF& veneR~ GvneWves keÀne, ³eefo %eeve megveeles mece³e H³eej mes keÀne `yeeyee'~ yeeyee ves cegPes mvesnYejer ¢eq<ì oer Deewj Hejceelcee efyepeueer keÀer ieæ[ieæ[enì keÀjW lees %eeve megveeF& kewÀmes keÀne, `ye®®eer', Ssmes yeeyee mes cegueekeÀele ngF& ~ cesjs ve³eveeW mes osiee? efHeÀj ceQves Hetíe, ke̳ee me®eceg®e meJe&MeefkeÌleJeeve YeieJeeve mvesn kesÀ ceesleer ìHekeÀ jns Les~ ceve-ner-ceve keÀn jner Leer efkeÀ ns GvekesÀ leve ceW He´JesMe nesles nQ, YeieJeeve lees npeejeW met³eeX mes YeieJeeve, DeeefKej DeeHeves cesjer HegkeÀej megve ner ueer Deewj mJe³eb lespeesce³e nQ, ke̳ee ye´ïee keÀe Mejerj peue veneR pee³esiee? GvneWves DeeHe cegPes DeHevee yeveeves DeeS nQ, ceQ efkeÀleveer KegMevemeerye ntB~ GÊej efo³ee, Hejceelcee keÀer MeefkeÌle efkeÀmeer keÀe Mejerj veneR efHeÀj yeeyee ves keÀne, ye®®eer keÀue meJesjs Deevee, Iej mes ígÆer efceue peeSieer~ peueeleer, Jen lees Deelcee kesÀ HeeHe Yemce keÀjleer nw~ yeeyee mes efkeÀ³ee %eeve Jeelee&ueeHe cegjueer Iej ueekeÀj Heæ{ves ueies Iej peekeÀj ceQves ceeleepeer mes keÀne efkeÀ keÀue ceQ keÀe@uespe peeves ceemeer peer keÀer yeeleW megvekeÀj cesjer ©ef®e yeæ{leer ieF& ke̳eeWefkeÀ SkeÀ lees cegPes meceepe-mesJee keÀjves keÀe ue#³e Lee, otmeje, kesÀ Henues mesJeekesÀvê Hej peeTBieer lees Jes ceeve ieS~ otmejs efove DeJ³ekeÌle HeÀefjMles ªHe keÀe DeekeÀ<e&Ce Lee, leermeje, %eeve meeiej meJesjs peye JeneB HengB®eer lees yeeyee keÀer cegjueer Hetjer nes ®egkeÀer Leer~ Hejceelcee efMeJe, ye´ïee leve ceW He´JesMe neskeÀj kewÀmes cegjueer ®eueeles yeeyee ®escyej ceW yewþkeÀj yeæ[er oeroer kesÀ meeLe yeele®eerle keÀj jns nQ Jees meerKeves keÀer GlkeÀCþe Hewoe ngF& FmeefueS ceQves mesJeekesÀvê Les~ efHeÀj ceQves yeeyee kesÀ meeLe %eeve keÀe Jeelee&ueeHe efkeÀ³ee~ Ssmes peeves keÀe le³e keÀj efue³ee Lee~ ueewefkeÀkeÀ efHelee keÀer Leesæ[er cevee Leer %eeve keÀer ienjeF& ceW peeves keÀe ®eevme efceuelee jne~ efkeÀleves mesJeekesÀvê peeves kesÀ efueS~ Jees keÀnles Les, keÀe@uespe ceW peekeÀj meewYeei³e keÀer yeele nw, efpemekesÀ oMe&ve kesÀ efueS meeje mebmeej leæ[He ueewefkeÀkeÀ Heæ{eF& lees Heæ{veer ner nw Deewj ®eenes lees cegjueer Iej ceW jne nw, Jees nceW Heæ{e jne nw~ yeeyee keÀe %eeve mecePeeves keÀe lejerkeÀe yengle ner mejue Deewj jes®ekeÀ Lee~ efoue keÀjlee Lee, ueekeÀj Heæ{es~ lelHeM®eeled nce cegjueer Iej ues peekeÀj Heæ{les Les~ yewþkeÀj megveles ner jnW~ Heæ{eF& keÀe MeewkeÀ nesves mes cegjueer mes cesje ve³eveeW mes ìHekesÀ mvesn kesÀ ceesleer Leesæ[s efoveeW kesÀ yeeo yeeyee Hegveë efouueer DeeS~ nce yeieer®es ceW H³eej yeæ{lee ner ie³ee~ %eeve yegueyegue yewþs ngS Les~ cegPes efkeÀmeer yenve ves keÀne efkeÀ Deepe yeeyee DeeS nQ ceOegyeve ceW jeef$e keÌueeme ceW yeeyee kesÀ Deeves kesÀ Henues keÀesF& ve Deewj ³eneB Thej Jeeues keÀcejs ceW þnjs ngS nQ~ oesHenj keÀe mece³e Lee, yeeyee Deejece keÀj jns Les~ ceQves efveefceÊe yeveer ngF& yenve mes keÀesF& DevegYeJe megveeles Les~ SkeÀ efove ceQ DeHevee DevegYeJe megvee jner Hetíe efkeÀ ke̳ee ceQ DeYeer yeeyee mes efceue mekeÀleer ntB? peJeeye efceuee, Leer~ Gleves ceW Helee ®euee efkeÀ yeeyee DeekeÀj yeenj Keæ[s nQ~ Gve peje mees®ees ö YeieJeeve keÀer vepej legce Hej nw, legcnejer vepej keÀneB nw? 8 peveJejer 2018
%eeveece=le efoveeW ceW yeeyee Keæ[eTB Henveles Les, Keæ[eGÀB keÀe DeeJeepe yebo nes ie³ee Lee~ efHeÀj Yeer ceQves DevegYeJe megveevee peejer jKee~ yeeyee pewmes ner keÌueeme ceW DeeS lees keÀnves ueies, %eeve yegueyegue, ke̳ee ieerle iee jner Leer? yengle De®íe-De®íe megvee jner Leer~ Fmemes cesje Deewj Yeer Gcebie yeæ{ ie³ee~ peye ceOegyeve ceW veS efpe%eemeg Deeles Les, lees yeeyee keÀnles Les efkeÀ peeDees ye®®eer, GvneW mes HeÀece& YejJeekeÀj ueeDees~ nce HeÀece& YejJeekeÀj yeeyee kesÀ Heeme ues Deeles Les~ efHeÀj yeeyee efmeKeeles Les efkeÀ GvnW keÀewve-meer yeeleW megveeveer nQ Deewj kewÀmes megveeveer nQ~ Ssmes yeeyee GcebiekeÀes JeneB Yespesiee~ kegÀí mece³e yeeo ceQ pe³eHegj mes ceeGbì Deeyet Glmeen efoueekeÀj %eeve-jlve yeebìves kesÀ efueS He´sefjle keÀjles Les~ ieF&~ leye lekeÀ efouueer JeeueeW ves c³etefpe³ece yeveevee Megª keÀj %eeve-yeeoue efo³ee Lee~ c³etefpe³ece Hetje nesles ner GvneWves yeeyee keÀes ìsefueie´ece peye nce pe³eHegj ceW Les lees yeeyee mes efceueves peuoer-peuoer Yespee efkeÀ yeeyee, DeeHekeÀes DeHevee Jee³eoe ³eeo nw? nceves neLeer Deeles Les~ yeeyee kesÀ Heeme Deeves kesÀ oes-leerve efove yeeo yeeyee Hetí lew³eej keÀj efue³ee nw~ DeeHeves keÀne Lee efkeÀ megosMe keÀes JeeHeme uesles Les, ye®®eer, keÀye JeeHeme pee jner nes? SkeÀ yeej ceQves yeeyee mes efouueer YespeWies~ yeeyee ves cegPes yeæ[s H³eej mes yegueekeÀj keÀne, keÀne, ³eneB ye®®es meHleen ³ee ome efove lekeÀ þnjles nQ, DeeHe ye®®eer, yeeyee lees meowJe ye®®eeW keÀes Deeies yeæ{evee ®eenles nQ~ cegPes oes-®eej efove kesÀ yeeo ner keÀnves ueieles nes, keÀye JeeHeme pee DeYeer DeeHe efouueer ceW c³etefpe³ece keÀer mesJeeLe& peeDees ke̳eeWefkeÀ jner nes? yeeyee ves keÀne, ye®®eer, yeeyee meeiej nw~ yeeoue Deeles yeeHe keÀes ye®®eeW mes efkeÀ³ee ngDee Jee³eoe Hetje keÀjvee ner nesiee~ nQ Deewj meeiej mes Yejles nQ, efHeÀj peekeÀj yejmeles nQ~ DeeHe Yeer efHeÀj lees ceQ efouueer ®eueer ieF&~ %eeve-yeeoue nes, YejkeÀj peeDees, %eeve-Je<ee& keÀjes, efHeÀj Dee ceQves yeeyee keÀes jeKeer Yespeer peeDees~ efouueer mes ceQves SkeÀ yeej yeeyee keÀes jeKeer Yespeer Leer, lees pe³eHegj ceW yeeyee ves Henuee c³etefpe³ece yevee³ee yeeyee ves SkeÀ ªceeue Deewj kegÀí Hewmes meewieele kesÀ ªHe ceW Yespes yeeyee ves cegPes efouueer mes pe³eHegj c³etefpe³ece mesJeeLe& peeves kesÀ Les~ meeLe ceW He$e efueKee Lee efkeÀ yeeyee Dee³ee nw legce ye®®eeW keÀes efueS ìsefueie´ece efkeÀ³ee Lee~ ceQ pe³eHegj ceW mesJee Hej GheeqmLele nes keÀewæ[er mes nerjs legu³e yeveeves, ye®®eer, legce me®®ee nerje nes, legce ieF&~ efouueer Jeeues YeeF&-yenveeW keÀes ueiee efkeÀ ceQ Leesæ[s mece³e kesÀ yeeyee kesÀ ve³eveeW kesÀ vetj nes, Ssmee efueKekeÀj veMee ®eæ{e³ee~ efueS ner pe³eHegj jntBieer~ efouueer mes Deeyet peeles mece³e Jees pe³eHegj yeeyee ves nceW keÀce&³eesie efmeKee³ee Glejs Deewj cegPes keÀne efkeÀ DeeHe nceejs meeLe JeeHeme efouueer ceW nce ye´ïee yeeyee keÀes ceOegyeve ceW peye Yeer ®eueles-efHeÀjles mesJee Hej ®euees~ ceQves keÀne efkeÀ peneB yeeyee efyeþeS, JeneB ner nce osKeles Les lees Jes DeJ³ekeÌle HeÀefjMlee vepej Deeles Les~ ®eejeW Deesj yewþWies~ Deeyet peeves kesÀ yeeo GvneWves yeeyee keÀes keÀne efkeÀ megosMe efoJ³e He´keÀeMe keÀer jefMce³eeB HewÀueleer ngF& efoKeeF& osleer LeeR~ efMeJe yenve keÀes efouueer Yespees, lees yeeyee ves keÀne efkeÀ ke̳ee yeeyee ye®®eer yeeyee kesÀ iegCe leLee MeefkeÌle³eeB He´l³e#e ªHe ceW GveceW efoKeeF& osleer keÀes neLeer mes GleejkeÀj Ieesæ[s Hej efyeþeSiee? neB, yeeyee Jee³eoe LeeR~ yeeyee keÀYeer OeesyeerIeeì keÀer mesJee ceW, keÀYeer meypeer keÀeìves ceW keÀjlee nw efkeÀ peye efouueer ceW c³etefpe³ece yeveeSbies lees yeeyee ye®®eer peveJejer 2018 cesnvele meeræ{er nw Deewj Yeei³e efueHeÌì~ keÀYeer efueHeÌì DeHe´eHle nes mekeÀleer nw Hej meeræ{er cebefpeue Hej ues peeSieer 9
%eeveece=le ³ee Deveepe meeHeÀ keÀjves ceW, ye®®eeW keÀe Gcebie yeæ{eves kesÀ efueS men³eesie osles Les~ ye®®eeW mes Hetíles Les efkeÀ efkeÀmekesÀ ³e%e keÀer mesJee keÀj jns nes Deewj efMeJe yeeyee keÀer ³eeo efoueeles Les~ ®euelesefHeÀjles %eeve keÀe ceveve kewÀmes keÀjW, ³en Yeer efmeKeeles Les~ ye®®es yeeyee ceW ceelee leLee efHelee oesveeW keÀe ªHe osKeles Les~ %eeve keÀe cebLeve keÀjves keÀer He´sjCee SkeÀ yeej yeeyee cegPes ieewMeeuee ceW ues ieS, JeneB efmeHe&À oes iee³eW LeeR~ SkeÀ iee³e yewþer Leer, lees yeeyee ves keÀne efkeÀ ³en iee³e yeerceej nw~ nceves mees®ee, yeeyee ieGDeeW keÀe Yeer [e@keÌìj nw~ yeeyee ves JeneB osKeYeeue keÀjves Jeeues ye®®es keÀes keÀne efkeÀ Fme iee³e keÀes ³en efKeueevee Deewj ³en oJeeF& osvee~ otmejs efove cegjueer ceW yeeyee ves keÀne, iee³e keÀes Yeer Fleveer DekeÌue nw efkeÀ Ieeme Keeves kesÀ yeeo pegieeueer keÀjleer nw~ Deiej veneR keÀjleer nw lees mecePees, yeerceej nw~ yeeyee Yeer legce ye®®eeW keÀes %eeve-Ieeme efKeuee jne nw FmeefueS efove Yej legcnW Yeer %eeve keÀe cebLeve keÀjvee ®eeefnS, veneR lees mecePeWies efkeÀ yeerceej nQ~ mel³e keÀes mecePeeves ceW mebkeÀes®e ve keÀjW yeeyee kesÀ DeJ³ekeÌle nesves kesÀ Henues ceeGbì Deeyet ceW He´oMe&veer ueieeF& ieF& Leer~ jespe Meece keÀes nce He´oMe&veer mecePeeves peeles Les~ JeeHeme Deeves kesÀ yeeo yeeyee Hetíles Les efkeÀ yeleeDees efpe%eemegDeeW ves keÀewve-mes He´Mve Hetís Deewj DeeHeves GvekeÀes ke̳ee peJeeye efoS? ncekeÀes mebkeÀes®e neslee Lee efkeÀ nce kewÀmes yeeyee kesÀ Deeies %eeve megveeSB~ Hejbleg yeeyee keÀnles Les, ye®®eer, yeleeDees lees yeeyee Gme Hej þerkeÀ mecePeeveer osiee~ efHeÀj otmejs efove yeeyee cegjueer ceW De®íer lejn mes mecePeeles Les efkeÀ keÀewve-mes He´Mve keÀe kewÀmes peJeeye osvee nw~ yeeyee keÀnles Les efkeÀ mel³e keÀes mecePeeves ceW keÀYeer Yeer mebkeÀes®e veneR keÀjvee nw~ peye legce mJe³eb %eeve kesÀ veMes mes megveeDeesieer lees megveves JeeueeW keÀes Yeer veMee ®eæ{ peeSiee~ Ssmes yeeyee nceeje Deelce-efJeMJeeme yeæ{eles Les~ DeeDees cesjs ªneveer iegueeye veJecyej, 1968 keÀer yeele nw, ceQ pe³eHegj mes Heeìea ueskeÀj Deeyet pee jner Leer, ceve ceW Lee efkeÀ ceQ cegjueer megveves peuoer HengB®etB uesefkeÀve ì^sve Leesæ[er osj mes HengB®eer~ lew³eej neskeÀj ceQ Oeerjs-mes íesìs 10
ne@ue ceW Heerís peekeÀj yewþ ieF&, keÀjerye-keÀjerye cegjueer Hetjer nesves Jeeueer Leer~ yeeyee ves cegPes osKe efue³ee Lee~ pewmes ner cegjueer Hetjer nes ieF&, yeeyee ves keÀne, ``DeeDees cesjs ªneveer iegueeye, DeeDees yewþes ceccee keÀer ieÎer Hej~ osKees, efpeve ye®®eeW keÀes cegjueer megveves keÀe MeewkeÀ neslee nw Jees Ssmes oewæ[keÀj cegjueer megveves Deeles nQ~“ efHeÀj yeeyee ves keÀne, ``³es ªneveer iegueeye nw, ³es ye®®eer yeeyee keÀer yengle mesJee keÀjsieer~ osMe-efJeosMe ceW ueeKeeW-keÀjesæ[eW ceveg<³eelceeDeeW keÀer mesJee keÀjsieer~ DeveskeÀeW keÀes yeeyee keÀe Jeeefjme yeveeSieer~“ yeeyee keÀe ³en Jejoeve meoe keÀeveeW ceW ietbpelee nw~ Gmeer Jejoeve ves cegPes MeefkeÌle oer nw Deewj mesJee keÀjves ceW Deeies yeæ{e³ee nw~ Gve efoveeW ceOegyeve ceW ì^sefvebie mesvìj yeve jne Lee~ yeeyee cesje neLe HekeÀæ[keÀj Gmes efoKeeves ues ieS~ yeeyee ves keÀne, ì^sefvebie mesvìj lew³eej nes peeves Hej DeeHekeÀes ³eneB kegÀceeefj³eeW keÀer ì^sefvebie keÀjeveer nw~ yeeyee keÀe neLe cesjs neLe ceW Lee lees cegPes Ssmee cenmetme nes jne Lee efkeÀ ³en n∙er-ceebme keÀe neLe veneR nw, Flevee ceguee³ece pewmes efkeÀ ªF& keÀe nes Deewj pewmes ªF& ceW mes Yeer efkeÀjCeW efvekeÀue jner nQ, meeje Mejerj ner ueeFì keÀe nw~ ceQ Gmeer ceW Kees ieF&~ efHeÀj yeeyee ves cesje O³eeve efKeb®eJee³ee~ cegPes ueie jne Lee pewmesefkeÀ met#ce Jeleve Jeeues yeeyee meekeÀej ceW Dee ie³es nQ~ efHeÀj Leesæ[s Deeies yeæ{s lees Jeneb SkeÀ mLeeve Hej cepeotj ceMeerve kesÀ Üeje meercesvì Deewj yepejer efceuee jns Les~ Gmes efoKeekeÀj yeeyee ves keÀne, ye®®eer, ye´ïeekegÀceej-ye´ïeekegÀceeefj³eeW keÀer ì^sefvebie ceevee GvekeÀe peerJeve cepeyetle yeveevee~ pewmes cepeotj keÀes ceeuetce nw efkeÀ oerJeej keÀes cepeyetle yeveeves kesÀ efueS efkeÀleveer meercesvì Deewj yepejer ®eeefnS, Ssmes ner ye´ïeekegÀceejer peerJeve ceW ®eefj$e efvecee&Ce kesÀ efue³es %eeve kesÀ meeLe-meeLe efoJ³e iegCe Deewj HeefJe$elee keÀer MeefkeÌle ®eeefnS~ pewme Jees YeJeve efvecee&Ce effkeÀ³ee peelee nw, Ssmes ner ³en peerJeve efvecee&Ce keÀjvee nw~ efJeosMe mesJee Hej peevee ngDee meved 1974 ceW cesje efJeosMe mesJeeLe& uebove peevee ngDee~ ®eej meeue kesÀ yeeo peye ceOegyeve Deevee ngDee lees oeoer-oeroer ves yeeyee keÀes, yeeyee kesÀ keÀcejs ceW Deeves keÀe efJeMes<e efveceb$eCe efo³ee Deewj yeeyee Dee³es~ yeeyee kesÀ keÀcejs ceW ieÎer Hej ceQ yeeyee kesÀ meeceves pevce Deewj ce=l³eg kesÀ yeer®e megvoj iewHe nw peerJeve, FmeceW mJe³eb KegMe jnW, otmejeW keÀes KegMe jKeW peveJejer 2018
%eeveece=le yewþer~ ceQves yeeyee mes keÀne, ``yeeyee, peªj cesjs mes keÀesF& Yetue ngF& nesieer ke̳eeWefkeÀ ceQ Fleveer peuoer-peuoer ceOegyeve Deeleer Leer Deewj DeeHemes efceueleer Leer uesefkeÀve Deye ®eej meeue kesÀ yeeo meccegKe efceueve ngDee nw~'' leye yeeyee ves keÀne, ``Yetue veneR
ngF& nw~ meeiej keÀer uenj otj lekeÀ peeleer nw Hejvleg meeiej mes efyeígæ[leer veneR nw~ pees kegÀí meeiej mes otj nw GmekeÀes meeiej ceW ues Deeleer nw~ DeeHe Yeer %eeve meeiej keÀer uenj nQ~ pees yeeyee kesÀ ye®®es otj efJeosMe ceW ®eues ie³es nQ GvekeÀes meeiej mes efceueeves kesÀ efueS ieF& nes~''
Jele&ceeve mece³e ceQ pece&veer kesÀ cegK³e mesJeekesÀvê leLee efjì^erì mesvìj keÀes mebYeeueles ngS Hetjs ³etjesHe keÀer mesJee ceW mebueive ntB~ mece³e-mece³e Hej HeeB®eeW ceneÜerHeeW ceW efJeefYevve osMeeW ceW F&MJejer³e mesJeeLe& yeeyee efveefceÊe yeveeles nQ~ ceerþs yeeyee ves nj Jeie& keÀer DeelceeDeeW keÀer mesJee keÀjeF& nw~ yengle De®ís DeueewefkeÀkeÀ DevegYeJe Yeer ngS nQ~ Deye ³ener ue#³e jnlee nw efkeÀ yeeyee keÀer nce ye®®eeW mes pees DeeMee nw, Jees HetCe& keÀjW~ Heeuevenej yeeyee ves nceW pees DeveesKeer Heeuevee oer nw Jees Dev³e DeelceeDeeW keÀes oskeÀj, He´Yeg mes GvekeÀe efceueve keÀjekeÀj veF& mele³egieer ogefve³ee kesÀ Jemex keÀe DeefOekeÀejer yeveeSB~ v
He=<þ 16 keÀe Mes<e...
Þe×ebpeefue Ye´elee peieoerMe He´meeo Deie´Jeeue peer keÀe pevce veJecyej, 1931 ceW ie´ece Kepejesueer, pe³eHegj ceW ngDee~ meved 1957 mes keÀesuekeÀelee ceW efmeuJej mìeske&À kesÀ veece mes DeeHeves yeefve³eeve yeveevee Megª efkeÀ³ee~ meved 1965 ceW HeÀjJejer ceen ceW DeeHe ye´ïeekegÀceejerpe kesÀ mecHeke&À ceW DeeS~ pe³eHegj Jeeues ceoveueeue Mecee& peer DeeHekesÀ ye®eHeve kesÀ meeLeer nQ Deewj DeYeer lekeÀ Yeer meeLeer nQ~ Mecee& peer DeHeves DevegYeJe mes yeleeles nQ efkeÀ nce oesveeW meeLe ner Heæ{s, meeLe ner J³eeHeej ceW Yeeieeroej jns, SkeÀ meeLe ner yeeyee keÀes Hen®eevee Deewj Iej-ie=nmLe ceW jnles oesveeW SkeÀ meeLe ner efoue mes yeeyee Hej meceefHe&le nes ieS~ DeveskeÀ yeej meekeÀej yeeyee mes efceues, DeveskeÀeW yeej DeJ³ekeÌle yeeHeoeoe mes Yeer efceues~ meYeer oeroer-oeefo³eeW keÀe yesno mvesn oesveeW DeelceeDeeW ves meoe He´eHle efkeÀ³ee~ oesveeW DeelceeDeeW ves yeeyee kesÀ DeveskeÀ mLeeveeW kesÀ efvecee&Ce nsleg leve, ceve, Oeve mes meoe men³eesie efo³ee Deewj osles ner jnles nQ~ efHeíues uecyes mece³e mes yeerceej nesves kesÀ keÀejCe peieoerMe YeeF& peer keÀneR Dee-pee ve mekesÀ Hejvleg Deeqvlece MJeeme lekeÀ Yeer Jener veMee, Jener H³eej Deewj efoue mes yeeyee-yeeyee Deewj yeeyee ner keÀnles jns~ pees Yeer GvnW osKeles lees keÀce&Yeesie Hej keÀce&³eesie keÀer efJepe³e efoKeeF& osleer Leer~ peye Yeer ³es oesveeW meeLeer meekeÀej yeeyee mes efceueles Les lees yeeyee keÀnles Les efkeÀ ³es lees cesjs keÀuHe Henues Jeeues `DeeF& Jesue' (peªjle kesÀ mece³e ceooieej) Jeeues ye®®es nQ~ peieoerMe YeeF& peer ves 16 veJecyej, 2017 keÀes DeHevee Hegjevee Mejerj íesæ[ yeeHeoeoe keÀer ieeso ueer~ Ssmes l³eeieer, leHemJeer, me®®es efoue mes mesJeeOeejer YeeF& peer keÀes mecHetCe& owJeer HeefjJeej efJeMes<e mvesn megceve DeefHe&le keÀjlee nw~
yeeyee, ke̳ee cesje ³eesie veneR nw pees DeeHeves cegPes veneR yeguee³ee Deewj DeeHe ®eues Yeer ie³es~ Ssmes K³eeueele Hetjs efove ®eueles jns~ jele keÀes peye meesF& lees meHeves ceW osKee, yeeyee efyeukegÀue cesjs meeceves yewþs nQ~ ceQ keÀn jner ntB, yeeyee, meye keÀn jns nQ efkeÀ DeeHe ®eues ie³es nes Hejvleg ceQ lees DeeHekeÀes ³eneR osKe jner ntB~ leye yeeyee yeesues, ye®®eer, pees ye®®es cegPes efoue mes ³eeo keÀjles nQ, ceQ nj Heue GvekesÀ meeLe ntB~ ye®®eer, yeeyee keÀneR ie³ee veneR nw~ yeeyee kesÀ ³es Meyo megve keÀj Deelcee keÀes ienje megketÀve efceuee~ Fmeer megketÀve kesÀ meeLe ceQ yeeyee keÀer mesJee ceW efvejvlej lelHej ntB~ ceve ceW ³ener ieerle ietBpelee jnlee nw ö Oev³e-Oev³e nes ie³es nce He´Yeg keÀes Yee ie³es~ iee jner nw efpevoieer keÀece GvekesÀ Dee ie³es~~ peveJejer 2018 Kego mes yenme keÀjesies lees meejs meJeeueeW kesÀ peJeeye efceue peeSBies, otmejeW mes keÀjesies lees veS meJeeue Keæ[s nes peeSBies
11
yeeyee ves keÀne, yeneogj ye®®eer nw * ye´ïeekegÀceejer Hetvece, pe³eHegj (jepeeHeeke&À)
ces js
ef H elee peer (efJepe³eMebkeÀj YeeF&) S³ej HeÀesme& ceW Feqvpeefve³ej Les~ GvekeÀe leyeeouee ceêeme mes keÀeveHegj ceW ngDee~ keÀeveHegj ceW cesjs ueewefkeÀkeÀ ceecee jcesMe®evê iegHleepeer Deewj GvekeÀer ³egieue keÀceuee ceelee peer F&MJejer³e %eeve ceW Dee ®egkesÀ Les~ peye ceelee-efHelee keÀeveHegj Dee³es lees ceeceepeer GvnW iebies oeoer peer mes efceueeves keÀeveHegj mesJeekesÀvê Hej ues ie³es~ pewmes ner ueewefkeÀkeÀ ceelee peer (efvece&uee oeroer) ves iebies oeoer peer keÀes osKee lees GvekeÀes DeHevee mJeHve ³eeo Dee³ee~ ceêeme ceW (peye ceQ ieYe& ceW Leer) leye ceelee peer keÀes mJeHve Dee³ee Lee efkeÀ GvekesÀ Heeme veoer ceW keÀceue kesÀ HetÀue Hej meHesÀo keÀHeæ[eW ceW SkeÀ osJeer DeeF& nw~ iebies oeoer keÀer lejn meHesÀo meeæ[er, uecyeer yeeBneW Jeeuee meHesÀo yueeGpe Gmeves Henve jKee nw, Kegues yeeue nQ~ Gme osJeer ves keÀne efkeÀ ceQ legcnejs Heeme Dee jner ntB~ ³en mJeHve osKekeÀj ceelee peer ves mecePe efue³ee efkeÀ cegPes keÀv³ee ner nesieer~ iebies oeoer keÀes osKekeÀj GvnW ueiee efkeÀ Deeves Jeeueer keÀv³ee Fmeer mebmLee keÀer ner keÀesF& osJeer nw~ cesjer ye®®eer, cesjs Heeme JeeefHeme Dee ieF& FmekesÀ yeeo (cesjs ieYe&Jeeme kesÀ mece³e ner) ceeleepeer %eeve megveves ueieer Deewj GvekesÀ peerJeve ceW Jewjei³e Dee ie³ee~ yeeo ceW yeguebo Menj (GÊej He´osMe) ceW meved 1955 ceW cesje pevce ngDee~ cesjs pevce kesÀ yeeo ceeleepeer Hegveë keÀeveHegj ceW DeeF&~ ye´ïee yeeyee yeej-yeej iebies oeoer keÀes keÀnles Les efkeÀ Gme HeefjJeej keÀes ceOegyeve ueskeÀj DeeDees~ iebies oeoer peye ueewefkeÀkeÀ ceeleepeer keÀes keÀnleer Leer efkeÀ ®euees ceOegyeve, yeeyee yeguee jns nQ lees Jes keÀnleer Leer, ceQ 12
kewÀmes ®euetB, ³en yengle íesìer nw~ peye ceQ oes cenerves keÀer nes ieF& leye ueewefkeÀkeÀ ceelee-efHelee, iebies oeoerpeer kesÀ meeLe keÀeveHegj mes ceOegyeve yeeyee mes efceueves ieS~ nce ceOegyeve Dee³es lees yeeyee ves cesjs efue³es SkeÀ veewkeÀjeveer jKeer ngF& Leer leeefkeÀ Jees cegPes mebYeeues Deewj ceelee-efHelee yeeyee kesÀ meeLe jnW~ ceelee-efHelee peye cegPes yeeyee kesÀ meeceves ues ieS lees yeeyee ves HeÀewjve cegPes ieeso ceW ues efue³ee Deewj keÀne, `³en cesjer ye®®eer, cesjs Heeme JeeefHeme Dee ieF& nw~' Fme lejn ceQ yeeyee keÀer Heeuevee ceW Dee ieF&~ yeeyee ves yeveJee³ee yeeueYeJeve peye ceQ oes meeue keÀer ngF& leye yeeyee keÀes efJe®eej Dee³ee efkeÀ keÀeveHegj ceW SkeÀ yeeueYeJeve yevee³ee pee³es peneB íesìs-íesìs ye®®eeW keÀes jKee pee³es~ keÀeveHegj ceW Gme mece³e HeeB®e veS ³egieue %eeve ceW DeeS Les, GvekesÀ íesìs-íesìs ye®®es Les~ yeeyee ®eenles Les efkeÀ ³es ceelee³eW F&MJejer³e mesJee keÀjW Deewj GvekesÀ ye®®es yeeueYeJeve ceW Dee pee³eW~ yeeueYeJeve yeveves kesÀ yeeo ceeleeDeeW ves DeHeves ye®®eeW keÀes JeneB jKe efo³ee Deewj Jes mesJeekesÀvêeW Hej mesJee keÀjves ®eueer ieF¥ uesefkeÀve ceeleepeer ves cegPes yeeueYeJeve ceW veneR jKee~ GvekeÀe ceve veneR Lee, ueewefkeÀkeÀ efHeleepeer (efJepe³eMebkeÀj peer) keÀe ceve Lee~ Jes cegPes SkeÀ efove ®egHe®eeHe yeeueYeJeve íesæ[ Dee³es~ leye yeeyee yeesues, efpeme ue#³e mes yeeueYeJeve Keesuee nw, Jees yeeyee keÀe ue#³e Hetje nes ie³ee nw~ yeeueYeJeve ceW efceueer yeeyee-ceccee keÀer Heeuevee yeeueYeJeve ceW ncekeÀes oeefo³eeW keÀer, yeeyee keÀer Deewj ceccee keÀer Ketye Heeuevee efceueer~ iebies oeoer, DeelceFvêe oeoer, He´keÀeMeceefCe oeoer keÀer yeæ[er yenve meleer oeoer ö ³es meye JeneB LeeR~ Jes yeeueYeJeve ceW nce ye®®eeW keÀes efMe#ee osleer LeeR, S,yeer,meer,[er, keÀ, Ke, ie Deeefo JeneR Hej Fve yeæ[er oeefo³eeWW ves ncekeÀes efmeKee³es~ meeLe-meeLe %eeve keÀer keÀefJelee³eW, %eeve kesÀ ieerle, %eeve kesÀ [evme ³es meye Yeer efmeKee³es peeles Les~ mece³e-
De®íe ³ee yegje meye nceejer j®evee nw Deewj DeeOeej nw nceeje mebkeÀuHe, FmeceW YeieJeeve keÀe keÀesF& neLe veneR peveJejer 2018
%eeveece=le He´efle-mece³e yeeyee-ceccee yeeueYeJeve Dee³ee keÀjles Les~ pees Yeer ³egieue Les GvekeÀes yeeyee ue#ceer-veeje³eCe yeveeles Les, efHeÀj ³es meYeer jeme keÀjles Les~ nce ye®®eeW keÀes efHe´vme-efHe´vmespe yevee³ee peelee Lee~ efHe´vme-efHe´vmespe ªHe ceW nce iegyyeejs ueskeÀj yeeyee kesÀ meeceves vee®eles Les, jeme keÀjles Les~ yeeyee yeeueYeJeve ceW nce ye®®eeW kesÀ meeLe uet[es Kesueles Les, meeBHe-meeræ{er Kesueles Les Deewj Yeer keÀF& Kesue yeeyee nceejs meeLe Kesueles Les~ Kesue-Kesue ceW efMe#ee Kesue-Kesue ceW Yeer yeeyee ves nceW cepeyetle yevee³ee~ Deiej keÀesF& ye®®ee Kesue ceW nejkeÀj jesves ueie peelee Lee, lees yeeyee keÀnles Les, íer-íer, ³en jes jne nw~ jesvee De®íe veneR nw~ nej lees nesleer ner nw Kesue ceW~ Fme He´keÀej yeeyee ves Kesue Üeje Yeer efMe#ee oer~ yeeyee nce ye®®eeW keÀer efJeefYevve keÀueeDeeW, ³eesi³eleeDeeW mes yengle KegMe nesles Les~ efHeÀj yeeyee ves keÀne efkeÀ Deye ceQ Fve ye®®eeW keÀes Hetjs YeejleJe<e& ceW YespetBiee, mLeeve-mLeeve Hej peekeÀj ³es yeeyee keÀer mesJee keÀjWies~ ceQ lees {eF& meeue keÀer Leer, keÀesF& ye®®ee leerve meeue keÀe Lee~ JeneB Hej SkeÀ YeeF& Les, GvekesÀ jsueJes Heeme mes yeeyee ves nce ®eej ye®®eeW keÀes Yeejle kesÀ efJeefYevve mesJeekesÀvêeW Hej Yespee~ Gme mece³e mesJeekesÀvê lees efieves-®egves Les uesefkeÀve keÀnves ceW lees Dee³esiee efkeÀ yeeyee ves nceW Yeejle keÀe Ye´ceCe keÀje³ee~ Deueie-Deueie mesJeekesÀvêeW Hej peekeÀj nce yeeyee kesÀ %eeve kesÀ ieerle-keÀefJelee³eW ieeles Les, yeeyee keÀer efmeKeeF& yeeleW yeleeles Les, [evme keÀjles Les lees ueesieeW keÀes yengle KegMeer nesleer Leer efkeÀ osKees, íesìs-íesìs ye®®eeW keÀes efkeÀlevee De®íe efmeKee³ee nw, megvoj mebmkeÀej efo³es nQ~ efMe#ee kesÀ meeLe mJeemL³e Hej O³eeve yeeueYeJeve keÀjerye 7 meeue ®euee, peneB nce Heues Deewj yeæ[s
peveJejer 2018
ngS~ yeeo ceW yeeyee ves yeeueYeJeve yebo keÀje efo³ee Deewj ye®®eeW keÀes keÀne efkeÀ Deye DeeHe ceelee-efHelee kesÀ meeLe mesJeekesÀvêeW Hej jnes~ yeeueYeJeve ceW jKekeÀj yeeyee ves nceW Hetjer lejn ve<ìesceesne yevee efo³ee~ yeeyee ves keÀne, Deye mesJeekesÀvê kesÀ JeeleeJejCe ceW jnes, mesJeekesÀvê keÀer meye yeeleW meerKeles peeDees, Heæ{eF& Yeer keÀjes~ efvece&uee oeroer keÀes pe³eHegj ceW ye´ïee yeeyee ves meved 1965 ceW Yespee Je cegPes Yeer mesJee keÀe Jejoeve oskeÀj meeLe ceW Yespee~ efvece&uee oeroer ves jepemLeeve kesÀ yeæ[s-yeæ[s efpeueeW ceW mesJee keÀe efJemleej efkeÀ³ee~ ceQves meeLe ceW jnkeÀj efMe#ee Hetjer keÀer Je yeeyee kesÀ ³e%e keÀer Jee®ee, keÀce&Cee mesJee Yeer keÀer~ efHeÀj yeeyee mece³e-He´eflemece³e ef®eùer Üeje nceeje neue Hetíles jns efkeÀ kewÀmes ®eue jns nQ? kewÀmes Heæ{ jns nQ? mes J eekes À vê Hej jnles - jnles ceQ v es meeFkeÀesueespeer ceW ceemìj ef[ie´er He´eHle keÀer~ yeeyee nceejer efMe#ee kesÀ meeLe-meeLe mJeemL³e Hej Yeer Hetje O³eeve osles jns~ SkeÀ yeej ceQ yeerceej ngF& lees yeeyee ves ceOegyeve mes cekeÌKeve, Meno Deewj yeeoece Yespes~ SkeÀ yeej peye yengle íesìer Leer leye cegPes lespe yegKeej ngDee Lee~ ye´ïee yeeyee cegPes ieesoer ceW ueskeÀj SkeÀ Iebìe yewþs jns~ yeeyee keÀer ieesoer ceW jnves mes yegKeej Hetje iee³eye nes ie³ee~ Fme lejn yeeyee ves mJeemL³e Hej Yeer yengle O³eeve efo³ee~ cegPes yeeyee ves ÞeJeCekegÀceejer yevee³ee ueewefkeÀkeÀ efHeleepeer efJepe³eMebkeÀj YeeF& yeer®e ceW ³e%e mes otj nes ie³es Les~ oeoer He´keÀeMeceefCe peer ves cegPes keÀne, SkeÀ yeej kewÀmes Yeer GvekeÀes ceOegyeve ueskeÀj DeeDees~ ceQ ³egefkeÌle mes ueeF&~ DeJ³ekeÌle yeeHeoeoe mes peye efceues leye yeeyee ves cegPes ÞeJeCekegÀceejer keÀe ìeFìue efo³ee~ ³en Heeì& ceQves Devle lekeÀ yepee³ee Deewj efJepe³eMebkeÀj YeeF& kegÀí mece³e yeeo ceOegyeve efveJeemeer nes ie³es~
De%eeve keÀer MeefkeÌle ke´ÀesOe nw, %eeve keÀer MeefkeÌle Meeeqvle nw
13
%eeveece=le ceccee ves efo³ee He$e keÀe peJeeye yeeyee cesjs efueS yeej-yeej keÀnles Les, `ye®®eer keÀye yeæ[er nes jner nw, keÀye yeeyee keÀer mesJee ceW ueiesieer? yeneogj ye®®eer nw, FmekeÀes yengle kegÀí keÀjvee nw, yeeyee kesÀ keÀe³e& keÀes Deeies yeæ{evee nw, keÀesìeW ceW keÀesF& Deewj keÀesF& ceW Yeer keÀesF& nw ³en~' Fme lejn yeeyee Gcebie-Glmeen efoueeles jnles Les~ peye nce yeveejme ceW Les lees yeæ[er yenveW yeeyee-ceccee keÀes ef®eÇer efueKeleer LeeR~ ceQves mees®ee, ceQ Yeer SkeÀ ef®eùer efueKetB~ meye cesjs Hej nBmeves ueies efkeÀ legPes ke̳ee peJeeye efceuesiee? efHeÀj Yeer ceQves ceccee keÀes ef®eÇer efueKeer Deewj Hetíe, `ceccee, DeeHe cegPes efkeÀlevee H³eej keÀjleer nes?' ceccee ves peJeeye efo³ee, `legce efpelevee efMeJeyeeyee keÀes keÀjleer nes~' efkeÀmeer Yeer mesJee kesÀ efueS vee veneR keÀjvee peye yeeyee DeJ³ekeÌle ngS, leye ceQ omeJeeR keÀ#ee ceW Leer~ DeJ³ekeÌle yeeyee ves keÀne, `ye®®eer Deye legce cegjueer megvee³ee keÀjes~' ceQves keÀne, `yeeyee, ceQ kewÀmes megvee meketBÀieer?' yeeyee ves keÀne, `veneR, legcekeÀes megveeveer nw~' yeeyee ves SkeÀ He´e@efceme efue³ee efkeÀ kegÀí Yeer nes, keÀesF& Yeer mesJee efceues, keÀYeer Yeer vee veneR keÀnvee~ ceQves He´e@efceme keÀes O³eeve ceW jKeles ngS cegjueer megveeves keÀer mesJee keÀer~ efHeÀj Deewj yeæ[er ngF&, ceOegyeve ceW Hegveë DeJ³ekeÌle yeeyee mes efceueer, yeeyee ves ceveesnj oeoer keÀes keÀne, `FvnW efMeefJej keÀjeves kesÀ efue³es DeJemej oes~' leye ceQ yeer.S.He´Lece Je<e& ceW Leer~ cegPes yengle mebkeÀes®e ngDee efkeÀ ceQ kewÀmes ceOegyeve ceW ve³eeW keÀe efMeefJej keÀjeTB? yeeyee ves keÀne, `ye®®eer, SkeÀ yeej keÀjeDeesieer lees legcekeÀes efJeMJeeme yewþ pee³esiee, legce keÀje ueesieer~' yeeyee ves DeHeves meeceves ner ceOegyeve ceW cesjs mes mesJee Megª keÀjJeeF& Deewj cegPeceW efJeMJeeme Yeje, cesje mebkeÀes®e otj efkeÀ³ee, mìspe efHeÀ³ej efyeukegÀue Kelce keÀj efo³ee~ efHeÀj efouueer ceW peye yeæ[e cesuee ueiee lees peieoerMe YeeF& ves keÀne, ceQves Hetvece keÀe Yee<eCe Deeyet ceW megvee nw, GvekeÀes efouueer ceW Yeer Yee<eCe keÀjvee nw~ Fme He´keÀej nceejs yeæ[eW ves, yeæ[s mLeeveeW Hej nceW ceewkeÀe efo³ee yeesueves keÀe~ meved 1977 mes ceQves peesOeHegj, DeueJej, efmekeÀj, pewmeuecesj Deeefo mLeeveeW Hej F&MJejer³e mesJee keÀe keÀoce yeæ{e³ee Deewj meved 14
1980 mes pe³eHegj ceW F&MJejer³e mesJeeDeeW ceW GHeefmLele ngF&~ Jele&ceeve ceW 75 mesJeekesÀvêeW Deewj GHemesJeekesÀvêeW keÀe meb®eeueve yeeyee keÀje jns nQw~ cesjs peerJeve keÀer OeejCee nw efkeÀ keÀYeer efkeÀmeer kesÀ yeejs ceW vekeÀejelcekeÀ veneR mees®evee nw, meJe&He´efle MegYeYeeJevee³eW jKeveer nQ~ KegMe jnvee nw, meyekeÀes KegMe jKevee nw~ SkeÀ yeeyee keÀer ueieve ceW ceieve jnvee nw~ yeekeÀer lees keÀjvekeÀjeJevenej yeeyee keÀes pees cegPemes keÀjevee nesiee, keÀjeSBies~ v
peye...yeeyee ves peiee³ee [e@. He´cesvê osMeJeeue, He´Oeeve mecHeeokeÀ `Dee³e&Heg$e', ©æ[keÀer
oes Henj ceW veeRo keÀer ienjer Kegceejer ues jne Lee~ meHeves ceW SkeÀ Je=×, meHesÀo keÀHeæ[eW ceW Keæ[s efoKee³eer efo³es, yeesues, keÀye lekeÀ mees³esiee? ceQ næ[yeæ[ekeÀj Gþ yewþe~ mees®ee, keÀewve Les? cesjs owenf keÀ yeeyee Yeer meHesÀo keÀHeæ[s Henveles Les Hejbleg Jes Heieæ[er yeebOeles Les~ GvekeÀes ieS lees 20 Je<e& nes ®egkesÀ nQ~ Deesn! ³en lees yeeyee ye´ïee peer Les~ ceve HejsMeeve nes ie³ee~ meerOee jsueJes mìsMeve Jeeues ye´ïeekegÀceejerpe mesJeekesÀvê Hej ie³ee~ leerve efove keÀe efMeefJej efkeÀ³ee Deewj efHeÀj efMe#ekeÀ ye´.kegÀ.efMeJekegÀceej peer mes Hetíe, DeeHe Mejeye Jeiewje lees veneR íg[æ Jeeles? Jes yeesues, Deewj Yeer kegÀí HekeÀæ[vee nes lees DeeHe HekeÀæ[ mekeÀles nes, nce kegÀí Yeer veneR íg[æ Jeeles~ DeYeer leerve ceen yeerles Les efkeÀ SkeÀ efove cesjs efMe#ekeÀ Hegveë efceue ie³es, yeesues, [e@keÌìj meenye, Hewie-mewie lees Ketye ueiee jns neWies~ ceQves keÀne, ke̳eeW Meefce&voe keÀjles nes, ®ecelkeÀej ngDee nw, ceve ner veneR keÀjlee, yeme, mJe³eb keÀes Devoj-yeenj mes HeefJe$e yeveeves keÀer Oegve ueieer nw~ Deye lees H³eepe Keevee Yeer íes[æ efo³ee nw~ yeeyee keÀe otmeje ®ecelkeÀej! kegÀí ner ceen yeeo efmelecyej, 2016 ceW ceere[f ³ee keÀevHe´Às vme kesÀ yeneves yeeyee ves DeHeves MeeeqvleJeve ceW Yeer yeguee efue³ee~ Gme Deueewekf eÀkeÀ peiele mes keÀewve JeeHemeer ®eenlee nw? ceQ mJe³eb keÀes ogevf e³ee keÀe meyemes meewYeei³eMeeueer mecePelee nt~B
pewmes ner ceQves DeHeveer peªjlesW mecesìer nQ, KegefMe³eeB cesjs Iej ueewìer nQ
peveJejer 2018
kewÀmes ngF& cegjueer efueKeves keÀer Meg©Deele * ye´ïeekegÀceej Meevle ke=À<Cee, MeeeqvleJeve
keÌ ³ee DeeHe peeveles nQ, ³e%e
ceW cegjueer efueKeves keÀer Meg©Deele kewÀmes ngF&? FmekeÀer efveefceÊe nceejer H³eejer oeoer jleveceesefnveer peer yeves~ ³en Yeer SkeÀ efoue®emHe He´mebie nw~ meekeÀej yeeyee SkeÀ efove iee[&ve ceW ìnue jns Les~ oeoer jleveceesefnveer peer SJeb Dev³e SkeÀ yenve iee[&ve ceW yewþs kegÀí efueKe jns Les~ yeeyee Heerís mes De®eevekeÀ DeeS, osKee, ye®®eer kegÀí efueKe jner nw~ yeeyee keÀes osKekeÀj oeoer peer Leesæ[e Ieyeje ieF&~ efHeÀj yeeyee ves Hetíe, ye®®eer, ke̳ee efueKe jner nes? oeoer ö yeeyee , Jees nce..Jees nce...~ yeeyee ö yeleeDees ye®®eer, ke̳ee efueKe jner Leer? (oeoer yeeyee keÀes efueKee ngDee efoKeeleer nw) oeoer ö yeeyee ³en Deepe keÀer cegjueer nw~ DeeueceeFìer yeeyee mes nceves pees cegjueer megveer, Jes HJeeFbìmed efueKes nQ~ yeeyee ö De®íe, DeeueceeFìer yeeyee kesÀ HJeeFbìmed! (yeeyee Hevves Heueìles nQ) yeeyee ( KegMe neskeÀj) ö ³en lees yeæ[er De®íer yeele nw~ yeeyee kesÀ pees Devev³e ye®®es otj-otj jnles nQ, GvekesÀ efueS ³en iece&-iece& nuegJee nw~ yeeyee meYeer ye®®eeW keÀes Yespesiee ³es~ yeeyee keÀes ner Heæ{vee Flevee De®íe ueie jne nw lees ye®®eeW keÀes efkeÀlevee De®íe ueiesiee~ efpevneWves ³es ceneJeeke̳e veneR megves, GvekesÀ efueS ³es nerjs kesÀ meceeve nQ, ³en SkeÀ-SkeÀ %eeve-jlve GvekeÀe HeodceeHeodce Yeei³e yevee³esiee~ GmekesÀ yeeo yeeyee ves oeefo³eeW keÀes efve³egkeÌle efkeÀ³ee cegjueer efueKeves kesÀ efueS~ Fme efJeefOe mes cegjueer efueKevee Deewj efHeÀj mesJeekesÀvêeW Hej Yespevee He´ejbYe ngDee~ yeeo ceW F&Met oeoer
peveJejer 2018
Meeì&nwC[ efueKeves ueies, keÀeye&ve HesHej mes keÀe@Heer efvekeÀeueles Les, efHeÀj efueLees mes Yespevee He´ejbYe ngDee~ oeoer He´keÀeMeceefCe peer kesÀ meeLe oeoer jleveceesefnveer meved 1953 ceW Henueer yeej efJeosMe mesJee Hej peeHeeve ie³es~ Gme mece³e ³e%e ceW yesiejer Heeì& ®eue jne Lee~ yeeyee keÀes ye®®eeW keÀer efHeÀkeÀj ngF& efkeÀ ye®®eeW keÀes þerkeÀ mes Yeespeve efceuelee nesiee ³ee veneR~ FmeefueS yeeyee ves ye®®eeW keÀes He$e efueKee, ye®®es, efJeosMe keÀer Oejveer Hej DeeHekeÀes Keeves-Heerves keÀer efokeÌkeÀle Dee jner nesieer~ FmeefueS yeeyee keÀer ³en je³e nw efkeÀ DeeHe yeeq®®e³eeB JeneB ceMeerve mes yeves efyeeqmkeÀì, ye´s[ Deeefo Kee mekeÀles nes~ oeefo³eeW ves yeeyee keÀes He$e efueKee ö yeeyee, nce kegÀí Yeer Keeles nQ lees Henues DeeHekeÀes Yeseie ueieeles nQ~ ³eefo Henues DeeHe FvnW ie´nCe keÀjW lees nce Yeer ³eneB Keevee Megª keÀjWies~ yeeyee ves peJeeye ceW He$e efueKee ö ye®®eeW keÀe He$e Hee³ee, ceve n<ee&³ee, DeeHe oesveeW ye®®es efve³ece-ce³ee&oeDeeW ceW HekeÌkesÀ nes, yeeyee DeeHeÀjerve osles nQ~ Jeen! jece keÀes peerleves Jeeues cesjs ueJe-kegÀMe ye®®es nes~ Fme lejn yeeyee ves ye®®eeW keÀes JejoeveeW mes megmeefppele efkeÀ³ee~ v
MeerIe´ DeeJeM³ekeÀlee
Sme.Sue.Sce.iueesyeue veefme¥ie keÀe@uespe/iueesyeue ne@emq Heìue mketÀue Dee@HeÀ veefme¥ie (efMeJeceefCe nesce kesÀ Heeme, leuenìer, Deeyet jes[, jepemLeeve) ceW SkeÀ DeefmemìWì DekeÀeGbììW Heg©<e/ceefnuee keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ ³eesi³elee ë ceev³elee He´eHle efJeMJeefJeÐeeue³e mes yeer.keÀe@ce. DevegYeJe ë ceev³elee He´eHle efMe#eCe mebmLeeve ceW keÀce mes keÀce leerve Je<e& keÀe DevegYeJe mebHeke&À keÀjWë cees.08432345230 F&-cesueëslmgnc.raj@gmail.com pewmes ner ceQves efkeÀmeer keÀer ceoo keÀes neLe yeæ{e³ee nw, DeHeves ieceeW keÀes keÀesmeeW otj Yeiee³ee nw 15
keÀueeJeeve yeveeves Jeeues yeeyee * ye´ïeekegÀceejer Fbêe, efoueMeeo iee[&ve, efouueer
me ved 1968 ceW peye ceQ Henueer
yeej ceOegyeve ceW yeeyee mes efceueves ieF& leye cesjs Mejerj keÀer Dee³eg 20 Je<e& Leer~ cesjs ueewefkeÀkeÀ YeeF&-YeeYeer %eeve ceW ®eueles Les, YeeYeer peer kesÀ meeLe ceOegyeve ceW DeeF& Leer~ Gme mece³e lekeÀ, peerJeve ceW ke̳ee keÀjvee nw, FmekeÀe keÀesF& ue#³e veneR Lee~ ceOegyeve ceW 5-6 efove jns, yeeyee mes efceues, yeeyee kesÀ meeLe efHekeÀefvekeÀ keÀer, ye´ïeeYeespeve efkeÀ³ee, yengle megvoj-megvoj DevegYeJe ngS, efpememes ueieves ueiee efkeÀ ³ener cesje Demeueer Iej Deewj yeeyee ner Demeueer efHelee nw~ peye Iej JeeHeme peeves keÀe mece³e Dee³ee lees nceejer Hetjer Heeìea yeeyee mes efceueves Deewj ígÆer uesves GvekesÀ meccegKe ieF&~ leye yeeyee ves De®eevekeÀ cegPes Hetíe, `ye®®eer, legce yeeyee kesÀ Heeme jnesieer?' ceQves legjble keÀne, `peer yeeyee'~ yeeyee ves ueewefkeÀkeÀ YeeYeer keÀes keÀne efkeÀ ye®®eer keÀes ³eneR íesæ[ peeDees~ yeme Jees efove Lee Deewj Deepe keÀe efove nw, efHeÀj keÀYeer keÀesF& otmeje mebkeÀuHe Dee³ee ner veneR~ ceve ceW HekeÌkeÀe nes ie³ee, `yeeyee cesjs Les, cesjs nQ Deewj cesjs ner jnWies~' ³en Leer yeeyee keÀer ke=ÀHee- ¢eq<ì keÀer keÀceeue! efpeme Hej He´Yeg keÀer vepej Heæ[ ieF&, otmejer efkeÀmeer lejHeÀ Yeer GmekeÀer yegef× pee veneR mekeÀleer~ YeieJeeve keÀer vepejeW kesÀ meeceves pees DeelceeSB nQ Jees Fme veeìkeÀMeeuee ceW meJe&Þes<þ Heeì&Oeejer nQ~ efmebOeer Yee<ee meerKeer GmekesÀ yeeo yengle mece³e lekeÀ ceOegyeve ceW jnvee ngDee~ yeeyee ves DeveskeÀ keÀueeDeeW mes YejHetj efkeÀ³ee~ yeeyee ves oeoe efJeMJejlve peer keÀes yeesuee efkeÀ ye®®eer keÀes efmebOeer Yee<ee efmeKeeDees~ efHeÀj ceQves efmebOeer Yee<ee ceW cegjueer Heæ{veer-efueKeveer meerKeer~ SkeÀ yeej yeeyee ves cegPes yeguee³ee Deewj keÀne, `ye®®eer, efmebOeer Yee<ee keÀer cegjueer Heæ{ keÀj megveeDees~' ceQ yeeyee keÀes megveeves 16
ueieer~ leYeer yeeyee otmejs efkeÀmeer YeeF& mes yeeleW keÀjves ueies Deewj ceQ ®egHe nes ieF&~ leye yeeyee ves keÀne, `ye®®eer megveeDees, legce ®egHe ke̳eeW nes ieF& nes?' ceQves keÀne, `yeeyee, DeeHe Gve YeeF& mes yeele keÀj jns Les~' yeeyee ves keÀne, `ye®®eer, yeeyee megve jne nw, DeeHe megveeDees~' leye ceQves cenmetme efkeÀ³ee efkeÀ yeeyee SkeÀ ner mece³e Hej DeveskeÀ keÀe³e& keÀjves keÀer #ecelee jKeles nQ~ ie´eceesHeÀesve ®eueevee meerKee SkeÀ yeej yeeyee ves ®evêneme oeoe peer keÀes keÀne efkeÀ ye®®eer keÀes ie´eceesHeÀesve ®eueevee efmeKeeDees~ meerKeves kesÀ yeeo ceQ He´eleë yeeyee keÀer cegjueer kesÀ mece³e ³ee jeef$e keÌueeme kesÀ mece³e ieerle yepee³ee keÀjleer Leer~ SkeÀ efove Jen efjkeÀe[& Guìer lejHeÀ mes ®eue ie³ee Deewj GmeceW ieerle yepe ie³ee, `cesje petlee nw peeHeeveer.......~' Deye ceQves vee lees Jees yeouee, vee ner yebo efkeÀ³ee~ yeeyee ves cesjer lejHeÀ osKee Deewj cegmkeÀjeS, efHeÀj meYeer keÀes ¢eq<ì osves ueies~ Fme He´keÀej YeieJeeve kesÀ mebie Kee³ee, Kesuee, Heæ{e, meerKee......Deewj `legcneR mebie KeeTB, legcneR mebie yewþtB'ö ³en iee³eve meekeÀej ngDee~ oeroer ceveceesefnveer kesÀ Üeje Yeer yeeyee ves cegPes DeveskeÀ keÀueeDeeW mes megmeefppele efkeÀ³ee~ YeieJeeve keÀes Fme meekeÀej ogefve³ee ceW DeveskeÀ keÀce& keÀjles-keÀjeles osKee~ Oev³e nQ Jees DeelceeSB pees meekeÀej yeeyee keÀer Heeuevee ceW HeueeR~ efHeÀj yeeyee ves cegPe Deelcee keÀes DeveskeÀ mLeeveeW Hej F&MJejer³e mesJee kesÀ efueS Yespee~ yeeyee keÀes meeceves yewþs osKee peye 18 peveJejer, 1969 keÀes yeeyee ves DeHeveer Hegjeveer osn keÀe l³eeie efkeÀ³ee leye ceQ efouueer (®eeBoveer ®eewkeÀ) ceW Leer~ pewmes ner yeeyee kesÀ DeJ³ekeÌle nesves keÀe mecee®eej mesJeekesÀvê Hej HengB®ee, ®eeBoveer ®eewkeÀ mes meye YeeF&-yenveW ceOegyeve ®eues ieS Deewj cegPes mesJeekesÀvê Hej ner íesæ[ ie³es~ ceQves ceve-ner-ceve yeeyee mes keÀne,
Mes<e He=<þ 11 Hej
efveboe mes IeyejekeÀj DeHeves ue#³e keÀes ve íesæ[W, ke̳eeWefkeÀ ue#³e efceueles ner efveboe keÀjves JeeueeW keÀer je³e yeoue peeleer nw~
peveJejer 2018
Deelcee kesÀ iegCeeW keÀe ienje DevegYeJe ngDee * ye´ïeekegÀceejer jepe, uegefOe³eevee (Hebpeeye)
ces je
nes~ Gme mece³e leke&À-efJeleke&À veneR neslee Lee uesefkeÀve yenve peer ves yengle H³eej mes mecePee³ee~ GvekeÀe mecePeeves keÀe {bie yengle De®íe Lee lees ceQves ceeve efue³ee efkeÀ ®euees ceQ Deelcee ntB~ peye mesJeekesÀvê mes Iej pee jner Leer lees jemles ceW ner cegPes DeMejerjerHeve keÀe leLee Deelcee kesÀ iegCeeW keÀe yengle megboj DevegYeJe ngDee~ Deelcee kesÀ meeleeW iegCe ö Meebefle, He´sce, Deevebo.......Deeefo meye cesjs Deboj Fcepe& nesves ueies~ cegPes cenmetme nesves ueiee efkeÀ mebmeej keÀer ceveg<³eelceeDeeW keÀer DeeefLe&keÀ, meeceeefpekeÀ, jepeveweflekeÀ Deeefo meYeer mecem³ee³eW meceeHle nes pee³eW ³eefo Jes ³en %eeve DeHevee ueW lees~ efveM®e³e ngDee, %eeve mener nw otmejs efove Hejceelcee keÀe Heeþ Heæ{e³ee ie³ee~ Gmes Heæ{ves kesÀ yeeo veMee-mee ®eæ{ves ueiee efkeÀ ceQ Fleves TB®es yeeHe keÀer mebleeve ntB~ leermejs efove me=eq<ì-®eke´À kesÀ yeejs ceW yelee³ee ie³ee~ me=eq<ì®eke´À keÀe %eeve megveles ner ueewefkeÀkeÀ Heæ{eF& keÀer keÀF& yeeleW pewmes efkeÀ [eefJe&ve keÀe Glke´ÀebefleJeeo Deeefo yegef× ceW Deeves ueies~ leYeer efveefceÊe yenve ves cegPes ef$ecetefle& veece keÀer SkeÀ Heef$ekeÀe Heæ{ves kesÀ efueS oer~ GmeceW peieoerMe YeeF& peer keÀe SkeÀ uesKe Fmeer efJe<e³e Hej Lee~ Gmes Heæ{ves kesÀ yeeo meejs He´Mve mHe<ì nes ieS Deewj efveM®e³e ngDee efkeÀ ³en %eeve mener nw~ efJeIveeW kesÀ yeer®e ueieve efHeÀj cegjueer megveles-megveles ceve ceW Dee³ee efkeÀ Deiej YeieJeeve Fme lejn Oejleer Hej Dee pee³eW lees ³en lees yengle yeæ[er yeele nw~ Hej Oeerjs-Oeerjs %eeve keÀer ieg¿elee yegef× ceW Yejleer ieF& Deewj efveM®e³e neslee ie³ee efkeÀ YeieJeeve Oejleer Hej Dee ®egkesÀ nQ~ GvekeÀe ner efoJ³e keÀe³e& ®eue jne nw Deewj nceW GvekesÀ Fme keÀe³e& ceW ceooieej yevevee nw~ efveM®e³e ngDee lees ceQves Deenej Megef×, J³eJenej Megef× pewmeer OeejCee³eW Megª keÀj oeR Hejvleg HeefjJeej Jeeues efJejesOe keÀjves ueies~ efHeÀj Yeer ceQ DeHeveer ueieve ceW ceieve Leer Deewj Jes efJeIve [eueves keÀe DeHevee keÀece keÀjles jnles Les~ Fve mees®e yeoue oes, efpeboieer yeoue peeSieer 17
pevce meved 1941 ceW DeKeb[ Yeejle kesÀ Hebpeemeeefnye Menj (Jele&ceeve HeeefkeÀmleeve) ceW ngDee~ yeeo ceW nce jepemLeeve ceW Dee ieS~ meved 1961 ceW ceQves yeer.S.keÀe Feqcleneve efo³ee Deewj Gme mece³e ner ye´ïeekegÀceejer mesJeekesÀvê keÀer MeeKee pe³eHegj ceW nceejs Heæ[esme ceW Kegueer, GmeceW ueewefkeÀkeÀ ceelee peer peeves ueieer~ GvekeÀes JeneB yengle De®íe ueiee~ GvneWves cegPes keÀne, DeeHe Yeer Meece kesÀ mece³e DeeÞece pee³ee keÀjes~ efvejekeÀej keÀess efHelee keÀer lejn kewÀmes ³eeo keÀjW? SkeÀ Meece kesÀ mece³e ceQ Deewj cesjer meKeer JeneB ie³es, leye He´Je®eve ®eue jne Lee~ He´Je®eve kesÀ Devle ceW efveefceÊe yenve ves yelee³ee efkeÀ Hejceelcee efvejekeÀej nQ, GvekeÀes nceW efHelee keÀer lejn ³eeo keÀjvee ®eeefnS~ ³en yeele megvekeÀj cesjs ceve ceW He´Mve Gþe efkeÀ efvejekeÀej keÀes efHelee keÀer lejn kewÀmes ³eeo keÀjW? keÀesF& metjle ³ee keÀesF& lemJeerj nesleer nw, leYeer lees GvekeÀer ³eeo Deeleer nw uesefkeÀve ³eefo Hejceelcee efvejekeÀej nQ lees GvnW nce efHelee kesÀ ªHe ceW kewÀmes ³eeo keÀj mekeÀles nQ? ceQves ³en He´Mve Gvemes Hetíe~ Gme mece³e efveJezj YeeF& JeneB mesJee kesÀ efueS DeeS ngS Les~ GvneWves cegPes keÀne, ³es yeeleW DeeHekeÀes Ssmes mecePe ceW veneR Dee³eWieer, DeeHe meele efove keÀe keÀesme& keÀjW~ ceQves meele efove keÀe keÀesme& keÀjvee He´ejcYe efkeÀ³ee~ DeMejerjer eqmLeefle keÀe DevegYeJe Henues efove Deelcee keÀe Heeþ Heæ{e³ee ie³ee efpemeceW efveefceÊe yenve ves yelee³ee efkeÀ DeeHe Mejerj veneR, Deelcee nes~ ceQves Hetíe, ke̳ee DeeHeves keÀYeer Deelcee keÀes osKee nw? yenve peer ves keÀne, osKees, ³en Mejerj peæ[ nw, Deelcee ®ewlev³e nw, DeeHe Deelcee ner
peveJejer 2018
%eeveece=le yebOeveeW kesÀ oewjeve Yeer keÀF& DeveesKes pesue yeve ie³eer ªneveer HeeþMeeuee DevegYeJe ngS~ DeeefKej yebOeve {erues ye´ïeekegÀceej meef®eve ceeueJes, ³esjJe[e ceO³eJeleea keÀejeie=n, HegCes nesles ie³es Deewj Jees efove Yeer Dee ie³ee peye meekeÀej yeeyee mes meccegKe n j DekeÀu³eeCe ceW keÀesF& ve keÀesF& keÀu³eeCe efíHee neslee nw, ³en ceQves DeHeves DevegYeJe mes ceOegyeve ceW efceueves keÀe megDeJemej peevee nw~ ceQ ye®eHeve mes ner YeefkeÌle-ceeie& Hej ®eue jne Lee~ ceQves Fbpeerevf e³eefjib e kesÀ yeeo efceuee~ Sce.yeer.S.lekeÀ keÀer efMe#ee neefmeue keÀer Deewj SkeÀ He´eFJesì kebÀHeveer ceW De®ís Heo Hej veewkeÀjer DeHevesHeve mes Yeje H³eej keÀjves ueiee~ leveKJeen Yeer De®íer Leer~ ceeB, efHeleepeer, YeeF&, ³egieue Deewj SkeÀ yesìs kesÀ meeLe Henueer yeej peye yeeyee mes cesjer efpeboieer De®íer ®eue jner Leer uesekf eÀve SkeÀ yengle ogKeoe³ekeÀ ogIe&ìvee Ieìer Deewj Ketve kesÀ efceuevee ngDee lees yeeyee ves Flevee H³eej Fupeece ceW cegPes ³esjJe[e pesue ceW Deevee Heæ[e~ ceQves pees iegveen efkeÀ³ee veneR, GmekeÀe Fupeece cesjs efo³ee pees DeJeCe&veer³e nw~ yeeyee ves DeHeveer ªneveer ieeso ceW cegPes mecee THej LeesHe efo³ee ie³ee, ceQ ìtì-mee ie³ee~ YeieJeeve mes cesje efJeMJeeme Gþ ie³ee~ ceQ DeHeves Yeei³e efue³ee Deewj cesjer DeeBKeeW mes DeefJejue keÀes keÀesmeves ueiee~ pesue ceW Hejceelcee mes Heefj®e³e DeÞegOeeje yenleer jner~ FmekesÀ yeeo De®eevekeÀ SkeÀ efove yeïeekegÀceej YeeF&-yenveeW keÀe meele efove kesÀ keÀesme& kesÀ efueS pesue ceW lees yeeyee mes keÀF& yeej meccegKe efceueve ngDee~ SkeÀ yeej pe³eHegj ueewìves kesÀ Deevee ngDee~ ceQves Yeer ³en keÀesme& Hetje efkeÀ³ee~ keÀesme& keÀjves kesÀ yeeo ueiee efkeÀ ³en lees Jener %eeve mece³e, cegPes yeeyee kesÀ keÀcejs ceW yeeyee nw efpemekeÀer cegPes leueeMe Leer~ cesjer Kees³eer ngF& Meeeqvle pewmes JeeHeme efceue ie³eer~ ceve kesÀ meYeer mes ígÆer uesves peeves keÀe Hejce meewYeei³e meJeeueeW kesÀ Yeer þerkeÀ peJeeye efceue ie³es~ keÀceeX keÀer ieg¿e ieefle kesÀ DeeOeej Hej cegPes cesjs ogKeeW kesÀ efceuee~ oesHenj keÀe mece³e Lee~ yeeyee keÀejCe keÀe Helee ®euee~ Deelcee, Hejceelcee keÀe %eeve ngDee~ ceQves %eeve kesÀ menejs ®eueves keÀer uesìs ngS Les~ efHeÀj Yeer yeeyee ves ieues þeve ueer~ cesjer nue®eue Yejer efpeboieer Meeble nesves ueieer~ ef®eæ[ef®eæ[eHeve yebo nes ie³ee~ nj HeefjeqmLeefle ueieekeÀj, DeHevesHeve mes Yeje H³eej keÀes mee#eer neskeÀj osKeves keÀer Deeole yeve ie³eer~ ogKe Oeerj-s Oeerjs megKe ceW HeefjJele&ve neslee vepej efo³ee~ yeeyee keÀes osKeles Les lees ueielee Deeves ueiee~ cesje vepeefj³ee yeoueves ueiee~ ceeBmeenej yebo keÀj efo³ee~ F&MJej keÀes mee#eer Lee, yeeyee ner me®®es efHelee nQ~ yeeyee ceevekeÀj cesje nj keÀe³e& mener nesves ueiee~ %eeve ceW Deeves mes Henues nj keÀe³e& ieuele HeefjCeece oslee ®eueles-efHeÀjles ueeFì-neGme vepej Lee~ cenmetme nesves ueiee, `YeieJeeve cesje meeLeer nw~' Deeles Les~ SkeÀ yeej yeeyee mes efceueves Deye ceQ Dece=leJesues ³eesieeY³eeme keÀjlee ntB Deewj jespe cegjueer megvelee nt~B nj jespe efveefceÊe ieF& lees yeeyee ves ieg©ie´vLe meenye kesÀ YeeF& DeekeÀj nceW yeeyee kesÀ ceneJeeke̳e megveeles nQ~ nce 30-35 YeeF& efHeíues ueieYeie oes Je<eeX kegÀí MueeskeÀ megveeS~ Gme mece³e lees mes jespe cegjueer megve jns nQ~ yeeyee kesÀ meeeqvveO³e ceW pesue nceejs efueS SkeÀ ªneveer HeeþMeeuee cesje keÀesF& Keeme O³eeve Gme Deesj yeve ieF& nw~ veneR ie³ee Hej peye uegefOe³eevee ceW mesJee kesÀ efveefceÊe mesJeeLe& DeeF& lees yeeyee keÀer Jees efMeJeyeeyee ves cegPes %eeve oskeÀj, mesJee kesÀ ³eesi³e yeveekeÀj mesJee kesÀ efveefceÊe yevee efo³ee nw~ ve³es cegueekeÀele ³eeo DeeF& Deewj mejoej YeeF³eeW keÀes ceQ efMeJe yeeyee keÀe %eeve mecePeelee nt~B Fmemes cegPes yengle Deevebo efceuelee nw~ cesjs YeeF³eeW keÀer mesJee kesÀ He´efle yeeyee keÀer Meejerejf keÀ SJeb ceeveefmekeÀ keÀ<ì otj nes ie³es nQ~ Deye efmeHe&À `SkeÀ yeeyee, otpee ve keÀesF'& Fmeer Gme YeeJevee ves cegPes mesJee#es$e ceW yengle YeeJe mes ®eue jne nt~B efMeJe yeeyee cesje yes[æ e peªj Heej ueiee³eWies, ³en cesje ¢æ{ efJeMJeeme nw~ yeue He´oeve efkeÀ³ee~ v v mece³e Deeves mes Henues yeoue peeDees, veneR lees mece³e DeeHekeÀes yeoueves keÀes cepeyetj keÀj osiee peveJejer 2018 18
nj mebkeÀuHe Hetje efkeÀ³ee YeieJeeve ves * ye´ïeekegÀceejer DeJeOesMe, YeesHeeue
ye®eHeve
mes ner cegPes YeieJeeve mes yesno H³eej Lee~ je]speevee ner meHeves ceW osJeueeskeÀ ceW peevee, jnvee, Keevee-Heervee ö ³en osKeleer jnleer Leer~ ueewefkeÀkeÀ Meeoer mes veHeÀjle Leer~ ceve ceW SkeÀ ner ieerle iegveiegveeleer jnleer Leer efkeÀ efMeJe mebie y³een j®eeTB, veneR lees kegBÀJeejer ner jn peeTB~ osMe keÀer mesJee keÀjvee ®eenleer Leer, Fmeer YeeJevee keÀes ueskeÀj (10 Je<e& keÀer Dee³eg ceW) ceQves Fbefoje ieeBOeer peer keÀes He$e efueKee efkeÀ ceQ osMe keÀer mesJee keÀjvee ®eenleer ntB Deewj DeeHekesÀ meeLe jnvee ®eenleer ntB~ leye Þeerceefle Fbefoje ieebOeer peer keÀe He$e Dee³ee efkeÀ DeYeer legce yengle íesìer nes, DeYeer Heæ{es Deewj yeæ[er nes peeDees, leye ceQ yegueeTBieer~ cesjs efJeMJeeme keÀer DeeBKeW Kegueer kegÀí mece³e kesÀ yeeo cegPes F&MJejer³e %eeve efceuee Deewj ceQves meekeÀej yeeyee keÀes He$e efueKee, yeeyee, ³eefo DeeHekesÀ Deboj YeieJeeve keÀer me®e ceW He´JesMelee nesleer nw lees ceQ DeeHemes efceueves Dee jner ntB, DeeHe Hen®eeve ueesies vee, yeesuees yeeyee, ceQ DeeHemes efceueves keÀye DeeTB? H³eejs ye´ïee yeeyee keÀe He$e Dee³ee, ye®®eer, efpelevee peuoer legce Dee mekeÀleer nes, Dee peeDees~ efHeÀj ceQves jes]pe %eevekeÌueeme keÀjvee lees Megª keÀj efo³ee uesefkeÀve ceOegyeve peeves ceW oes Je<e& ueie ie³es~ omeJeeR, yees[&
peveJejer 2018
keÀer Hejer#ee oskeÀj ceQ yeeyee kesÀ Heeme ieF&~ He®eeme-meeþ keÀer Heeìea ceW ceQ ner DekesÀueer keÀv³ee Leer~ yeeyee DeHeves keÀcejs kesÀ iesì kesÀ meeceves ueeFve ueieJeekeÀj meYeer keÀes ¢ef<ì osles Les Deewj ìesueer efKeueeles Les~ ceQ meyemes Heerís efíHe ieF& Deewj ceve ceW mees®ee, YeieJeeve ceQ ³eneB Dee ieF& ntB~ Deiej DeeHe me®e ceW DeJeleefjle neskeÀj keÀe³e& keÀj jns nQ Deewj ceQ DeeHekesÀ keÀeefyeue ntB lees meyemes Henues cegPes yegueeDees Deewj ìesueer efKeueeDees~ me®e ceW, yeeyee ves Gmeer #eCe cegPes yeguee³ee, keÀne efkeÀ Heerís ye®®eer nw, Gmes Deeies yegueeDees, Henues yeeyee GmekeÀes ìesueer efKeuee³esiee~ ceQves mebkeÀuHe efkeÀ³ee Deewj YeieJeeve ves Hen®eeve efue³ee~ cegPes ueiee efkeÀ ³en keÀesF& J³eefkeÌle veneR, YeieJeeve ner nes mekeÀlee nw~ cesjs efJeMJeeme keÀer DeeBKeW KegueeR Deewj ceve ieodieo ngDee~ ³en cesje Henuee He´³eesie Lee~ meHeÀuelee efceueer~ YeieJeeve ves cegPes efoJ³e mee#eelkeÀej keÀje³ee jeef$e 8 yepes yeeyee kesÀ Heeme keÌueeme ceW ieF&~ ceve ceW mebkeÀuHe Dee³ee efkeÀ YeieJeeve, DeeHe ye´ïee yeeyee kesÀ leve ceW kewÀmes He´JesMe keÀjles nes, cegPes kewÀmes ceeuetce Heæ[s~ cegPes yeleeF³es efkeÀ DeeHe kewÀmes Deeles nQ? Fleves ceW ke̳ee ngDee efkeÀ SkeÀoce ueeue ueeFì, ye´ïee yeeyee kesÀ ®eejeW lejHeÀ ke´ÀeGve kesÀ ªHe cesW HewÀue ieF& Deewj efHeÀj efmeceìles-efmeceìles ye´ïee yeeyee keÀer Ye=kegÀìer ceW ®ecekeÀves ueieer~ ³en megboj ¢M³e osKeles-osKeles ceQ Deboj ner Kees ieF&~ yeeyee keÀer cegjueer keÀeveeW ceW megveeF& os jner Leer Hejbleg ceQ veer®es veneR
keÀesF& cesje yegje keÀjs Jees keÀce& GmekeÀe, ceQ efkeÀmeer keÀe yegje ve keÀªB ³en Oece& cesje
19
%eeveece=le Leer~ Jen ¢M³e Deepe Yeer Yeguee³es veneR Yetuelee nw~ YeieJeeve ves cegPes ceemìj cegjueerOej yevee³ee He´eleë keÌueeme ceW ceQ efnmì^er ne@ue ceW yewþer Leer, ne@ue HegÀue Lee~ meyemes Heerís yewþer Leer~ ceve ceW Dee³ee efkeÀ yeeyee, ceQ Henueer yeej DeeF& ntB Deewj Heerís yewþer ntB~ ceQ ®eenleer ntB efkeÀ ceQ Deeies yewþer nesleer lees DeeHemes ¢ef<ì uesleer, leekeÀle uesleer~ Deye ceQ kewÀmes Deeies Dee mekeÀleer nBbt~ DeeHe ner efyeþe mekeÀles nes~ mketÀue ceW lees ceQ Deeies ner yewþleer Leer~ ke̳ee ³eneB ³en meewYeei³e cegPes He´eHle nes mekeÀlee nw? DeeHekeÀes DeeM®e³e& ueiesiee efkeÀ cegjueer Megª nesles ner yeeyee ves keÀne, pees ye®®eer Deeieje mes DeeF& nw, Gmes Deeies yegueeDees~ H³eejs yeeyee ves cegPes Deeies efyeþe³ee Deewj keÀne, ye®®eer, cegjueer yeeyee megvee³esiee~ FmekesÀ yeeo mìspe Hej yewþkeÀj legce cegjueer kesÀ HJeeFbìmed efjHeerì keÀjesieer Deewj efpeleves efove jnesieer, jes]pe cegjueer efjHeerì keÀjesieer~ keÀceeue keÀer yeele nw efkeÀ yeeyee ves cegPes mìspe Hej efyeþe³ee~ yeeyee ojJee]pes Hej Keæ[s jns~ ceQves HJeeFbìmed efjHeerì efkeÀ³es Deewj yeeyee ves leeueer yepeeF&~ efHeÀj lees meYeer ves leeueer yepeeF& Deewj Ssmes meele efove ke´Àce ®euee~ Fme He´keÀej yeeyee ves cegPes meele efove ceW ceemìj cegjueerOej yevee efo³ee~ YeieJeeve ves cegPes Deleereqvê³e megKe kesÀ Petues ceW Peguee³ee meved 1968, 24 petve keÀes ceeGbì Deeyet HengB®eer Leer~ Jen mece³e Ssmee Lee peye ye´ïee yeeyee DeHeveer mebHetCe& DeJemLee keÀer ienve leHem³ee ceW ueerve Les Deewj Petuee Petueves keÀer He´Yeg-ueeruee pewmes meceeHle nes ®egkeÀer Leer~ Hejbleg, ³en yeele lees efMeJeyeeyee peeves Deewj ye´ïee yeeyee peeves~ nceW ke̳ee ceeuettce! nceejs ceve ceW lees SkeÀ ner mebkeÀuHe ®eue jne Lee efkeÀ DeYeer yeeyee kesÀ meeLe Petuee veneR PetueWies lees efveeqM®ele ner mele³egie ceW Þeerke=À<Ce kesÀ meeLe Yeer veneR PetueWies~ nce jeef$e ³eesie ceW yewþs lees yeeyee keÀes met#ce ceW ³ener mebbkeÀuHe os jns Les efkeÀ yeeyee, DeeHe nceW DeHevee yevee jns nQ lees Fme meewYeei³e mes nce Jebef®ele ke̳eeW? Deieues efove pewmes ner yeeyee keÀer cegjueer Hetjer ngF&, yeeyee ves keÀne, oeroer, DeYeer Petuee [euees, 20
ye®®eeW keÀer efoue nw yeeyee kesÀ meeLe Petuee Petueves keÀer~ cesjer KegMeer keÀe lees efþkeÀevee ve jne~ ceQ meyemes Henues Keæ[er nes ieF&~ ceve ceW efJe®eej ®eueves ueiee efkeÀ nes mekeÀlee nw, yeeyee ves DeewjeW kesÀ mebkeÀuHe mes Petuee [ueJee³ee nes, ³eefo cesjs mebkeÀuHe mes [ueJee³ee nw lees cegPes Henues Peguee³eWies~ yeme, ke̳ee osKeleer ntB efkeÀ yeeyee ves meyemes Henues cegPes ner Peguee³ee~ oeroer-oeoer ves PeeWìe ueiee³ee~ YeieJeeve ves cegPes [e@keÌìj keÀer GHeeefOe mes mecceeefvele efkeÀ³ee cesje omeJeeR keÀe efjpeuì DeKeyeej ceW Dee³ee Deewj Deeieje mes censvê YeeF& meenye ves Gmes ceOegyeve Yespe efo³ee~ Jen meekeÀej yeeyee kesÀ neLe ceW ie³ee~ yeeyee ves cegPes yegueJee³ee Deewj keÀne, ye®®eer, legcnW SkeÀ KegMeKeyejer megveelee ntB, yewþes~ ceQ yewþ ieF&~ yeeyee ves keÀne, ye®®eer, legce HeÀmì& ef[Jeerpeve mes Heeme ngF& nes, legcneje ue#³e ke̳ee nw? ceQves keÀne, yeeyee, cegPes [e@keÌìj yevevee nw Deewj ye´ïeekegÀceejer Yeer~ yeeyee ves keÀne, ye®®eer, yengle De®íe ue#³e jKee nw, Deepe efkeÀleveer yeerceeefj³eeB nQ, efkeÀleves ne@eqmHeìue nQ, efkeÀleves [e@keÌìj nQ Hej yeerceeefj³eeB þerkeÀ veneR nes jner nQ~ Deepe yeeyee legcnW [e@keÌìj keÀer ef[ie´er oslee nw~ legcnejs meeceves pees Yeer HesMesvì Dee³esiee Jen leve mes, ceve mes mJemLe nes pee³esiee~ peneB legce peeDeesieer JeneB yeeyee ªneveer ne@eqmHeìue keÀe yees[& ueieJee osiee~ yeeyee ves cegPes iJeeefue³ej Yespee Deewj censvê YeeF& meenye keÀes keÀne, ye®®eer keÀes iJeeefue³ej Yespe jne ntB, yees[& ueieeDees, `ªneveer ne@eqmHeìue'~ ceQ iJeeefue³ej ieF&~ JeneB meeceves mejkeÀejer efmeefJeue ne@eqmHeìue, veer®es cesef[keÀue keÀer ogkeÀeve Deewj THej ceW DeeÞece~ Deleë peye veer®es [e@keÌìj veneR efceueles lees YeeF&-yenveW yees[& osKekeÀj meerOes THej Dee peeles Deewj keÀnles, yenve peer, nceW yegKeej nw, mejoo& nw, Hesì oo& nw~ ceQ keÀnleer, yeeyee, DeeHeves Yespe lees efo³ee, [e@keÌìj keÀer ef[ie´er Yeer oer Hejbleg cegPes lees DekeÌue ner veneR nw efkeÀ Deye ke̳ee keÀªB~ yeeyee keÀnles, ³eesie keÀjeDees, Dece=le efHeueeDees Deewj keÀnes, yegKeej þerkeÀ nes pee³esiee~ Fme He´keÀej yeeyee keÀer ªneveer MeefkeÌle mes meye He´keÀej keÀer mesJee ceW meHeÀuelee efceueleer ieF&~ v
legce kesÀJeue efMeJe yeeyee keÀer ³eeo ceW ceieve jnes, legcnejs efueS mees®eves keÀe keÀece Yeer mJe³eb efMeJeyeeyee keÀjsiee
peveJejer 2018
H³eejs yeeyee ves cegPes ve<ìesceesne-efveYe&³e yevee³ee * ye´ïeekegÀceejer Meeruee, keÀesuekeÀelee
ces je ueewefkeÀkeÀ pevce meved 1932 ceW Dece=lemej ceW YeefkeÌle
efceue ieF&~ ueewefkeÀkeÀ efHeleepeer keÀe osneble nesves kesÀ yeeo YeeF& ves Iej keÀer ef]peccesJeejer mebYeeueer~ Jen cegPes keÀYeer-keÀYeer DeeÞece peeves mes jeskeÀves ueiee~ SkeÀ efove kegÀí %eeveer-³eesieer ceelee³eW nceejs Iej DeeF¥ Deewj GvneWves cesjs YeeF& mes Hetíe efkeÀ ke̳ee DeeÞece Hej peeves mes DeeHekeÀer yenve ceW keÀesF& yegjeF& DeeF& nw~ YeeF& ves keÀne ö `cesjer yenve keÀes SkeÀ De#ej Yeer Heæ{vee veneR Deelee Lee uesefkeÀve Deye Heæ{eF& meerKe ieF& nw~ vece´ef®eÊe Deewj Dee%eekeÀejer Yeer yeve ieF& nw, ³en lees yengle De®íe ngDee nw~' FmekesÀ yeeo mes GmekeÀer lejHeÀ mes jeskeÀ-ìeskeÀ Kelce nes ieF&~ ceccee mes Henueer cegueekeÀele ceccee mes Henueer cegueekeÀele Dece=lemej ceW ngF&~ GvekeÀes osKeles ner Ssmee DevegYeJe ngDee efkeÀ nce efyeíæ[s ngS ye®®eeW keÀes DeHeveer ceeB efceue ieF& nes~ nce ueieYeie 20-25 keÀv³eeSB LeeR~ keÀv³eeDeeW keÀes yebOevecegkeÌle keÀjves kesÀ efue³es efvece&ueMeevlee oeoer ves JeneB efmeueeF& mketÀue Keesuee Lee~ SkeÀ efove ceccee ves cesjer ueewefkeÀkeÀ ceelee peer mes Hetíe efkeÀ ³en efkeÀmekeÀer ye®®eer nw~ ceeleepeer ves GÊej efo³ee efkeÀ ³en lees YeieJeeve keÀer ye®®eer nw~ lees ceccee ves keÀne efkeÀ Fmes mesJee ceW Yespe oes~ ceQves keÀne ö `ceccee, ceQ lees Heæ{er-efueKeer veneR ntB, mesJee kewÀmes keÀj mekeÀleer ntB?' leye ceccee ves yengle H³eej mes mecePee³ee efkeÀ Ssmee keÀYeer veneR mees®evee~ yeeyee keÀe ³en yesno keÀe ³e%e nw, meYeer keÀes DeHeveer-DeHeveer efJeMes<eleeDeeW mes mesJee keÀjveer nw~ legce íesìer-íesìer keÀv³eeDeeW keÀes meye DeelceeDeeW keÀer p³eesefle peieeveer nw, meejs efJeMJe keÀer mesJee keÀjveer nw; ceccee kesÀ ³es yeesue cesjs peerJeve kesÀ efue³es Jejoeve efme× ng³es~ ceccee ö mevlees<eer osJeer ceccee efoJ³e iegCeeW keÀer meekeÀej cetefle& Leer~ SkeÀ yeej peye Jes Dece=lemej ceW Leer lees meew kesÀ ueieYeie ieerlee-Heeþer YekeÌleeW ves
kesÀ mebmkeÀejeW Jeeues ye´eïeCe HeefjJeej ceW ngDee~ peye cesjer Dee³eg ueieYeie 20 Je<e& keÀer Leer leye Dece=lemej ceW SkeÀ Oece&meccesueve ngDee efpemeceW Dev³e cenelceeDeeW kesÀ meeLe-meeLe meHesÀo JeðeOeejer yenveW Yeer ceeGbì Deeyet mes DeeF& LeeR~ peye ceQves Henueer yeej Fve yenveeW keÀes osKee lees Ssmes ueiee pewmes Deemeceeve mes Heefj³eeB Oejleer Hej Glej DeeF& nQ~ Jes %eeve-³eesie keÀer keÌueeme SkeÀ YeeF& kesÀ Iej ceW ®eueeleer LeeR pees nceeje vepeoerkeÀ keÀe efjMlesoej Lee~ FmeefueS ceQ Deewj ueewefkeÀkeÀ ceeleepeer GmekesÀ Iej F&MJejer³e %eeve megveves kesÀ efue³es peeves ueies~ cesjs efoue ceW YeieJeeve kesÀ He´efle Deìtì He´sce Lee~ ceQ mees®eleer Leer efkeÀ ³eefo YeieJeeve cegPes cee³eeJeer mebmeej kesÀ yebOeveeW mes ye®ee³es jKeW lees ceQ mecePetbieer efkeÀ me®eceg®e Jees nceejer yeele megvelee nw~ cesjs neLeeW keÀer jsKee osKekeÀj SkeÀ Hebef[le peer ves IejJeeueeW keÀes keÀn jKee Lee efkeÀ ³en yeæ[er neskeÀj mebmeej veneR yemee³esieer Deewj meeOevee ceW ner peerJeve efyelee³esieer~ Fme keÀejCe ceelee-efHelee ves cegPes melmebieeW cesb peeves keÀer ígÆer os jKeer Leer~ SkeÀ efove %eeve-³eesie keÀer keÌueeme ceW cesjs mes SkeÀ He´´Mve Hetíe ie³ee efkeÀ DeeHekeÀes mebmeej ceW meyemes H³eejer ®eerpe keÀewve-meer ueieleer nw~ ceQves legjble keÀne ö YeieJeeve~ me®eceg®e YeefkeÌle keÀjles ngS Yeer cegPes YeieJeeve mes yengle H³eej Lee~ yeeyee mes Henueer cegueekeÀele peye yeeyee Dece=lemej ceW Dee³es lees ceQ Deewj ceeleepeer oesveeW keÌueeme ceW yewþs ng³es Les~ nce oesveeW keÀes ner H³eejs yeeyee mes efJe<Ceg ®elegYe&gpe keÀe mee#eelkeÀej ngDee~ ceeB keÀes HekeÌkeÀe efveM®e³e yewþ ie³ee efkeÀ ye´ïee yeeyee ner efMeJe yeeyee kesÀ meekeÀej ceeO³ece nQ~ Fme ¢M³e keÀes osKe nce oesveeW ner YeeJe-efJeYeesj nes ie³es~ FmekesÀ yeeo cegPes ceeleepeer keÀer lejHeÀ mes %eeve megveves keÀer Hetjer lejn mes ígÆer Iej yeæ[e nes ³ee íesìe, Deiej efceþeme ve nes lees Fbmeeve lees ke̳ee, ®eeRefì³eeB Yeer veneR Deeleer peveJejer 2018
21
%eeveece=le nbieecee Megª keÀj efo³ee efkeÀ ye´ïeekegÀceeefj³eeb lees osJeer-osJeleeDeeW keÀes veneR ceeveleeR~ leye ceccee ves yeæ[er efveYe&³elee mes me®®eeF& keÀe Heefj®e³e oskeÀj GvekeÀes mebleg<ì efkeÀ³ee~ ceccee ves keÀne efkeÀ nceejs DeeÞece Hej lees ef®e$e ner osJeer-osJeleeDeeW kesÀ nQ~ ³eneB keÀer efMe#ee ner ceveg<³e mes osJelee yeveves keÀer nw~ owJeer iegCeeW keÀer OeejCee ³eneB keÀe cegK³e Heeþ nw Deewj ³es osJelee efHeÀj mes Yeejle ceW meekeÀej nesves Jeeues nQ~ Fme me®®eeF& keÀes peevekeÀj GvekeÀer ieueleHeÀnceer otj nes ieF& Deewj Jes mebleg<ì neskeÀj ueewì ie³es~ Fme He´keÀej ceccee meyekeÀes mebleg<ì keÀjves Jeeueer meblees<eer osJeer Leer Jejoeve Yetefce Hej peeves keÀe Hejce meewYeei³e cegPes ceOegyeve peeves keÀe yengle MeewkeÀ ®eæ{e ngDee Lee~ yeæ[er yenveeW keÀes osKekeÀj efJeMJeeme neslee Lee efkeÀ FvekeÀes yeveeves Jeeuee keÀesF& meeOeejCe veneR nw, mJe³eb YeieJeeve ves FvekeÀes yevee³ee nw~ keÀF&-keÀF& Iebìs yewþkeÀj nce oeefo³eeW kesÀ DevegYeJe megveles Les efpevemes nceW He´sjCee efceueleer Leer efkeÀ Fme leceesHe´Oeeve ogefve³ee ceW jnles ng³es Yeer efkeÀleveer mejuelee mes FvneWves efJekeÀejesb keÀes peerle efue³ee Deewj Fme keÀejCe Jejoeve Yetefce ceOegyeve keÀer lejHeÀ cesje DeekeÀ<e&Ce yeæ{lee peelee Lee~ cesjer ceeleepeer keÀes Yeer yengle veMee Lee efkeÀ cesjer yesìer keÀes ye´ïe®eejer yenveeW keÀe mebie efceuee nw, ³en nceejs efue³es Hejce meewYeei³e keÀer yeele nw~ kegÀí mece³e yeeo cegPes Jejoeve Yetefce ceOegyeve peeves keÀe megDeJemej efceuee~ Gve efoveeW SkeÀ Heeìea 15 efove lekeÀ ceOegyeve ceW jnleer Leer~ yeeyee ye®®eeW kesÀ efue³es cekeÀeve efkeÀje³es Hej ueslee Lee~ DeYeer Gme cekeÀeve keÀe veece mJeoMe&ve YeJeve jKee ie³ee nw~ cegjueer megveves kesÀ efue³es nce ®eej yepes mes ner lew³eejer ceW ueie peeles Les~ yengle veMes ceW Petceles Les~ keÌueeme kesÀ yeeo efHeÀj yeeyee kesÀ keÀcejs ceW peeles Les~ JeneB Yeer yeeyee nceW %eeve-jlveeW mes Íe=bieejless Les Deewj TB®eer-TB®eer He´sjCeeSB osles Les~ YeieJeeve cesje meeLeer nw ceOegyeve mes ueewìves kesÀ kegÀí efove yeeo cegPes pe³eHegj mesJeekeWÀê Hej jnves keÀer Þeercele efceueer~ SkeÀ yeej ceQ pe³eHegj mes ceOegyeve Dee³eer lees yeeyee ves cegPemes Hetíe ö ``ye®®eer, legcnejs Heeme Henveves kesÀ efue³es keÀHeæ[s nQ?'' ceQves Mejceeles ng³es keÀne ö ``neB yeeyee~'' 22
yeeyee mecePe ie³es efkeÀ kegÀí keÀce keÀHeæ[s nQ~ leYeer GvneWves mìe@keÀ mes leerve peesæ[er keÀHeæ[s efvekeÀueJeekeÀj cegPes efo³es~ ³en meye osKekeÀj cegPes DeeM®e³e&efceefÞele KegMeer ngF& efkeÀ ceQ efkeÀleveer Yeei³eMeeueer ntB, efkeÀleveer KegMevemeerye ntB, YeieJeeve cesje meeLeer nw, Jen cesje efkeÀlevee K³eeue jKelee nw! efve[j ye®®eer nes FmekesÀ yeeo cegPes keÀesuekeÀelee ceW mesJee Hej Yespee ie³ee~ ceQves oeroer mes keÀne ö ``ceQ Heæ{er lees veneR ntBb, yeæ[s MenjeW ceW %eeve-³eesie mes Heeuevee kewÀmes keÀªBieer?'' oeroer ves cesjer yengle efnccele yeæ{eF& Deewj efHeÀj H³eejs yeeyee ves Yeer efueKee efkeÀ ye®®eer, legce Heæ{s-efueKeeW keÀer Yeer DeHeves DevegYeJe mes Heeuevee keÀjves Jeeueer efve[j ye®®eer nes, ceneJeerj nes~ yeeyee kesÀ H³eej-ogueej Yejs He$e cegPes keÀF& yeej efceues~ He$eeW ceW ³ener Jejoeve Yeje ngDee neslee Lee efkeÀ ye®®eer, legce Heæ{s-efueKeeW mes Yeer Deeies peeDeesieer~ pees keÀece Jes veneR keÀj mekeÀles Jen keÀece keÀj efoKeeDeesieer, efmeHe&À efve[j neskeÀj jnvee, efMeJeMeefkeÌle yevevee~ Fve He$eeW Üeje Yeei³eefJeOeelee yeeyee ves me®eceg®e cegPes efve[j yevee efo³ee~ Jes ngS Mejcemeej SkeÀ yeej peye ceQ keÀesuekeÀelee ceW Leer lees ye´ïeekegÀceejer jes]peer yenve ( efoJebiele) kesÀ efHeleepeer neBiekeÀeBie mes keÀesuekeÀelee Dee³es~ efove keÀe mece³e Lee~ kegÀí osj DeeÞece Hej þnjkeÀj Jees ®eues ie³es~ GvekesÀ legjble yeeo kegÀí Hegefueme Jeeues Hetíleeí keÀjves kesÀ efue³es Dee ie³es efkeÀ ³eneB keÀesF& efJeosMe keÀe ceeue Deeefo lees veneR Deelee~ oeroer ves nceW efve[j jnves kesÀ efue³es keÀne ö ``DeeHe [jes veneR, GvnW DeHeveer íeve-yeerve keÀjves oes~'' efHeÀj GvneWves nceejs yekeÌmeeW keÀer leueeMeer ueer efpeveceW efmeJee³e keÀHeæ[eW kesÀ kegÀí Yeer veneR efceuee~ leye Jes Mejcemeej neskeÀj, ceeHeÀer ceebiekeÀj ®eues ie³es~ Fme He´keÀej yeeyee ves efveYe&³e yeveves keÀe megboj DevegYeJe keÀje³ee~ efHeíueer ueieYeie DeeOeer meoer mes ceQ keÀesuekeÀelee c³etefpe³ece keÀer mesJee Hej GHeefmLele ntBb~ H³eejs yeeHeoeoe kesÀ ceeie&oMe&ve mes Deewj oeroer, oeefo³eeW keÀer Heeuevee kesÀ DeeOeej Hej meJe& keÀer Heeuevee keÀj jner ntB~ v efpeboieer ceW De®ís ueesieeW keÀer leueeMe cele keÀjes, Kego De®ís yeve peeDees, DeeHemes efceuekeÀj Mee³eo efkeÀmeer keÀer leueeMe Hetjer nes peeS peveJejer 2018
ef®eÊe®eesj kesÀ ®eefj$e * ye´ïeekegÀceej efJepe³e kegÀceej, ve³eeiebpe, keÀeveHegj
meved 1954 ceW Fueeneyeeo
ceW cenekegbÀYe ueiee Lee~ Gme kegbÀYe ceW Dev³e mebleeW kesÀ meeLe ye´ïeekegÀceejer yenveW Yeer Deeyet mes DeeF& LeeR~ keÀeveHegj kesÀ Dejesæ[e peer ves yenveeW keÀer ceOegj SJeb mejue Yee<ee ceW JeneB F&MJejer³e %eeve megvee, GvnW yengle De®íe ueiee~ GvneWves yenveeW keÀes keÀeveHegj Deeves keÀe efveceb$eCe efo³ee~ leYeer mes keÀeveHegj ceW Oece&Meeuee ceW He´Je®eve Megª nes ie³ee~ yeeo ceW yeæ[s ner Oeeefce&keÀ GÐeesieHeefle ueeuee njefyeueeme je³e kesÀ yebieues ceW yenveeW keÀes mesJeeLe& mLeeve efo³ee ie³ee peneB ueeuee peer SJeb GvekeÀer ³egieue keÀcee& osJeer yeæ[s ®eeJe mes F&MJejer³e %eeve megveles jns~ efHelee kesÀ meeLe-meeLe DeueewefkeÀkeÀ pevce meved 1956 kesÀ efomebyej ceen ceW cesjs ueewefkeÀkeÀ efHelee ceesleer®ebo S[JeeskesÀì keÀes Ye´elee ef$eueeskeÀ®ebo S[JeeskesÀì leLee Ye´elee meblejece S[JeeskesÀì ves mebmLee kesÀ yeejs ceW Heefj®e³e efo³ee~ ceQ Gme JekeÌle ueieYeie 11 Je<e& keÀe Lee leLee DeHeves ueewefkeÀkeÀ efHelee kesÀ meeLe keÀ®enjer peelee Lee, iebiee-mveeve kesÀ efueS Yeer peelee Lee~ Fme %eeve-³e%e ceW Yeer cesje SJeb cesjs efHelee keÀe SkeÀ meeLe Deevee ngDee~ efMeJejeef$e Hej ueewefkeÀkeÀ efHeleepeer ceeGbì Deeyet keÀesìe neTme ceW yeeyee mes efceueves Dee³es~ yeeyee mes efceueves Hej Jeelmeu³e keÀe megKeo DeueewefkeÀkeÀ DevegYeJe peye JeeHeme DeekeÀj GvneWves megvee³ee lees cegPes Yeer yeeyee kesÀ He´efle yengle efKeb®eeJe ngDee~ veece efceuee `ueeFve keÌueer³ej' Deieues Je<e& yeeyee-ceccee keÀeveHegj ceW yeeyet peer kesÀ yebieues ceW
peveJejer 2018
Dee³es~ iesì Hej ner HebefkeÌle ceW YeeF&-yenveW Keæ[s neskeÀj yeeyeececcee mes ¢ef<ì uesles jns~ peye yeeyee keÀer ¢ef<ì cesjs Hej Heæ[er lees ueiee efkeÀ nce Fvemes efceue ®egkesÀ nQ Deewj ³es nceejs DeHeves ner nQ~ Deieues efove yeeyee keÀer cegjueer meceeHle nesves kesÀ yeeo ceQves SkeÀ keÀefJelee megveeF& efpemekesÀ yeesue Les ö Deeue ueeFve keÌueer³ej (All Line Clear)~ ³en keÀefJelee yeeyee keÀes yengle Hemebo DeeF& efpeme Hej yeeyee ves cesje veece ner `ueeFve keÌueer³ej' jKe efo³ee~ oeoer jleveceesefnveer peer Deepe Yeer cegPes ueeFve keÌueer³ej kesÀ veece mes HegkeÀejleer nQ~ ueewefkeÀkeÀlee ceW DeueewefkeÀkeÀlee keÀeveHegj kesÀ yeenjer FueekesÀ ceW leye Suesve HeÀe@jsmì Lee pees Jele&ceeve mece³e ef®eefæ[³eeIej yeve ie³ee nw~ Gme HeÀe@jsmì ceW SkeÀ [ekeÀyebieuee Lee, JeneB yeeyee-ceccee kesÀ Deeves Hej 15 efove keÀe keÀe³e&ke´Àce jKee ie³ee Lee~ Fme keÀe³e&ke´Àce ceW yeeyee-ceccee kesÀ meeLe yeæ[s ner Iejsuet ªHe mes, efvekeÀìlee mes jnves keÀe DeJemej efceuee~ mebosMeer yenve, peJeenj yenve, ue®ít yenve kesÀ meeLe yeeyee keÀes efvekeÀìlee mes KesueHeeue Deeefo keÀjles osKee~ Kesueles JekeÌle Yeer yeeyee DekeÌmej O³eeve efKeb®eJee³ee keÀjles Les efkeÀ efkeÀmekesÀ meeLe nes~ Gme mece³e pewmes efkeÀ ueewefkeÀkeÀlee ceW DeueewefkeÀkeÀlee efoKeeF& osleer Leer~ mLetue keÀe³eeX keÀer meerKe meekeÀej yeeyee kesÀ nesles ceeGbì Deeyet (ceOegyeve) ceW ieefce&³eeW ceW ner YeeF&-yenveW pee³ee keÀjles Les Deewj ceQ Yeer SkeÀ ceeme kesÀ efueS ceOegyeve mesJeeLe& jne keÀjlee Lee~ leye kesÀJeue HeeskeÀjeve neTme keÀe SkeÀ Hegjevee yebieuee Lee~ Gme mece³e efouueer, Hebpeeye, keÀeveHegj, cesjþ Deeefo efkeÀmeer Yeer mesvìj mes 8-10 keÀer Heeìea Deeleer lees ìQì ueiee³ee peelee Lee~ yeeyee cegPemes keÀnles, ueeFve keÌueer³ej ye®®es, Heeìea Dee jner nw, ìQì ueieevee nw~ cesjer Dee³eg
Fbmeeve mecePeoej leye veneR neslee peye Jen yeæ[er-yeæ[er yeeleW keÀjves ueies yeequkeÀ mecePeoej leye neslee nw peye Jen íesìer-íesìer yeeleW mecePeves ueies
23
%eeveece=le leye kesÀJeue 13 Je<e& ner Leer~ ceQ ke̳ee peevetB ìQì ueieevee~ yeeyee Fb®eerìsHe ueskeÀj cegPes HekeÀæ[eles leLee menejveHegj kesÀ Ye´elee jece®evê kesÀ meeLe efveMeeve ueieekeÀj Ketbìe ueieJeeles~ yeebme kesÀ menejs ìQì Keæ[e keÀjekeÀj þerkeÀ mes yebOeJeekeÀj lew³eej keÀj osles~ Fme He´keÀej yeeyee ves ìQì ueieevee efmeKee³ee~ efHeÀj efveJeej keÀer ®eejHeeF& yegvevee efmeKee³ee~ meeBHe keÀe [j jnlee Lee FmeefueS Oejleer Hej keÀesF& veneR meeslee Lee, nj SkeÀ kesÀ efueS ®eejHeeF& lew³eej keÀer peeleer Leer~ keÀe³e&-J³eJenej ceW %eeve keÀer meerKe SkeÀ efove SsjesHuesve keÀer lejHeÀ cesje neLe HekeÀæ[keÀj yeeyee ®eues Deewj Deeuet keÀer keÀesþjer ceW ues ie³es leLee Deeuet keÀer leerve ÞesefCe³eeB yeveevee efmeKee³ee~ meKle Deeuet, keÀcepeesj Deeuet Deewj meæ[s-ieues Deeuet Deueie-Deueie keÀjkesÀ yelee³ee efkeÀ yegjs mebie
keÀe jbie yengle lespeer mes ueielee nw~ meæ[e Deeuet, De®ís Deeuet keÀes Yeer yengle lespeer mes meæ[e oslee nw Deleë Fmes Deueie keÀj osvee ®eeefnS~ yeeyee keÀe³e&-J³eJenej ceW Yeer %eeve keÀer meerKe Fme He´keÀej osles efkeÀ peerJeveHe³e&vle ³eeo yeveer jns~ He´eleë cegjueer
keÌueeme kesÀ yeeo yeeyee-ceccee vekeÌkeÀer ueskeÀ keÀer lejHeÀ ³ee Heneæ[er Hej ³ee keÀYeer pebieue keÀer lejHeÀ Ietceves peeles~ nce ueesie vebyejJeej yeeyee kesÀ neLe ceW DeHevee neLe osles lees yeeyee Ieæ[er-Ieæ[er Hetíles, efkeÀmekesÀ neLe ceW neLe efo³ee nw, keÀYeer íesæ[Wies lees veneR? SkeÀ yeej neLe ceW neLe osves kesÀ yeeo efveYeevee Heæ[lee nw, efHeÀj efkeÀmeer Deewj keÀe lees neLe veneR HekeÀæ[Wies? efMeJeyeeyee ³eeo nw? FvekeÀes (ye´ïee keÀes) ³eeo veneR keÀjvee~ Fme He´keÀej keÀer efMe#ee³eW megvelesmegveles nce DeMejerjer nes efMeJeyeeyee keÀes ³eeo keÀjves keÀe DeY³eeme keÀjles, keÀYeer-keÀYeer lees efyeukegÀue ³eeo ceW iegce nes peeles~ mvesn Deewj MeefkeÌle keÀe oeve ef$ecetefle&, Peeæ[, ieesues keÀe ef®e$e ueskeÀj nce ueesieeW keÀes yeeyee jIegveeLe cebefoj ceW mecePeeves keÀes Yespeles, MceMeeve Ieeì ceW mecePeeves Yespeles~ Fme He´keÀej ve³es-ve³es lejerkesÀ mes mesJee ceW efyepeer 24
jKe efvejblej keÀce&³eesieer yeve yeeHe keÀer ³eeo keÀe DeY³eeme keÀjeles~ DeeF& ngF& Heeìea kesÀ yenve-YeeF& yeeyee kesÀ meeLe SkeÀ efove ye´ïee Yeespeve keÀjles Les~ yeeyee ne@ue ceW meeceves yewþles, nce ueesie ieesueeF& ceW yewþ peeles~ yeeyee-ceccee nce ye®®eeW keÀes cegKe ceW SkeÀSkeÀ keÀewj, ¢ef<ì oskeÀj efKeueeles~ Jen ¢M³e ³eeo Deeles ner Deepe Yeer leve Deewj ceve ceW keÀjbì oewæ[ peelee nw efkeÀ efkeÀlevee mvesn, nce ye®®eeW keÀes MeefkeÌle kesÀ meeLe efo³ee~ peye yeeyee mes efJeoeF& ueskeÀj JeeHeme peeles lees yeeyee-ceccee efHeíues iesì mes Hesæ[ lekeÀ íesæ[ves Deeles, Jen meerve lees keÀYeer Yetuelee veneR~ efHemlee, yeeoece, Fuee³e®eer oskeÀj, peye lekeÀ DeesPeue veneR nesles leye lekeÀ ªceeue efnuee-efnueekeÀj efJeoeF& osles Les~ v³eejeHeve Deewj DeveemekeÌle YeeJe SkeÀ efove yeeyee keÌueeme kesÀ yeeo ®escyej ceW yewþs Les, leYeer SkeÀ ìsefueie´ece Dee³ee efpemeceW ³eMeesoe ceelee (yeeyee keÀer ueewefkeÀkeÀ ³egieue) kesÀ Mejerj íesæ[ves keÀe mecee®eej Lee~ yeeyee ves Heæ{e Deewj leej HeÀeæ[keÀj HeWÀkeÀ efo³ee Deewj yeesues, `yeeyee cejs ³ee Deccee, nuegJee KeeDees~' yeeyee kesÀ cegKeceC[ue Hej ]peje-meer Yeer keÀesF& efMekeÀve veneR Leer~ Flevee v³eejeHeve SJeb DeveemekeÌle YeeJe meeOeejCeleë osKeves keÀes veneR efceue mekeÀlee~ yeeyee kesÀ meeLe nce ueesie yew[efcevìve Deewj efke´ÀkesÀì Kesueles lees Yeer ye®®eeW kesÀ meeLe ye®®ee yevekeÀj nceW yenueeles Deewj GvekeÀer Gme DeJemLee ceW Yeer iepeye keÀer HegÀleea Leer~ Fme He´keÀej YeefkeÌleceeie& ceW `efHelegceele mene³ekeÀ mJeeceer meKee' keÀe JeCe&ve lees yengle megvee Hej yeeyee kesÀ Debie-mebie jnkeÀj Fve meYeer ªHeeW keÀe mJe³eb DevegYeJe efkeÀ³ee efpemes keÀYeer Yeguee veneR mekeÀles~ Gme ef®eÊe®eesj keÀer efkeÀleveer yeeleW megvee³eW, pees jie-jie ceW mecee ie³ee nw~ ³eeo keÀjes lees SkeÀ-SkeÀ ®eefj$e Hegveë meekeÀej nes Gþlee nw efpemekeÀe JeCe&ve ietbies keÀe iegæ[ nw~ v
oHe&Ce peye ®esnjs keÀe oeie efoKeelee nw, leye nce oHe&Ce veneR leesæ[les yeequkeÀ oeie meeHeÀ keÀjles nQ~ Gmeer He´keÀej nceejer keÀceer yeleeves Jeeues Hej ke´ÀesOe keÀjves kesÀ yepeeS keÀceer keÀes otj keÀjvee Þes<þ nw
yeele Fleveer ceOegj jKees efkeÀ keÀYeer JeeHeme uesveer Heæ[s lees Kego keÀes keÀæ[Jeer ve ueies
peveJejer 2018
meJe& efjMleeW keÀe H³eej Hee³ee SkeÀ yeeyee mes * ye´ïeekegÀceejer Jeervet yenve, HeeC[Je YeJeve (Deeyet HeJe&le)
nce
oes yenveW Deewj ceeleepeer Decyeeuee ceW jnles Les, ceelee peer YeefkeÌle yengle keÀjleer Leer~ efHeleepeer yengle mece³e Henues Mejerj íesæ[ ®egkesÀ Les~ Decyeeuee ceW peye meved 1952 ceW ye´ïeekegÀceejer yenveW DeeF&, mesJee keÀer MegªDeele ngF& leye ner ceeleepeer (mejmJeleer) keÀes %eeve efceuee~ Jes nce oesveeW yenveeW keÀes meeLe ueskeÀj mesJeekesÀvê Hej peeves ueieer~ ceQ Gme mece³e meele meeue keÀer Leer Deewj mesJeekesÀvê Hej nj jefJeJeej keÀes peye ves<þe (³eesie, O³eeve) ceW yewþles Les leye ceQ O³eeve ceW ®eueer peeleer Leer~ meved 1954 ceW yeeyee-ceccee oesveeW keÀe Decyeeuee ceW Deeieceve ngDee~ yeeyee mes peye nce HeefjJeej meefnle efceues lees ceQ yeeyee mes ¢ef<ì uesles-uesles ì^ebme ceW ®eueer ieF&~ oes IeCìs lekeÀ ceQ yeeyee keÀer ieeso ceW ì^ebme ceW ner Leer~ efHeÀj Oeerjs-Oeerjs veer®es DeeF&~ yeeyee ves ceccee mes keÀne, ye®®eer mes Hetíes, keÀneB ieF& Leer? ceQ kegÀí yeesue veneR HeeF&~ yeeyee ves keÀne, yeeyee mecePe ie³ee, DeeHe met#ceJeleve mes DeeF& nes~ yeeyee ®eej efove Decyeeuee ceW jnkeÀj efouueer ®eues DeeS~ nce Hetje HeefjJeej efHeÀj yeeyee mes efouueer efceueves ieS, JeneB ome efove ceQ DekesÀueer yeeyee kesÀ meeLe jner~ ceeleepeer JeeHeme Decyeeuee ®eueer DeeF& Leer~ ome efove yeeo peye Jes efouueer cegPes uesves DeeF& leye yeeyee ves cegPes keÀne, DeYeer DeeHe Decyeeuee peeDees, peye yeeyee ceOegyeve peeSbies leye DeeHekeÀes meeLe ues peeSbies~ peye yeeyee ceOegyeve peeves ueies leye cegPes Debyeeuee mes yeguee³ee Deewj ceOegyeve meeLe ues ieS~ yeeyee kesÀ keÀceeX mes meJe& iegCeeW keÀe mee#eelkeÀej ceOegyeve ceW Deeves kesÀ yeeo ceQ meeje efove yeeyee keÀes ner osKeleer jnleer Leer~ yeeyee keÀes osKe cegPes ³en DevegYeJe neslee Lee efkeÀ ³en
peveJejer 2018
yeeyee keÀesF& Dee@[&vejer Deelcee ³ee meeOeejCe Fvmeeve veneR nw, ³en yengle TB®eer nmleer nw~ Ssmee DevegYeJe neslee Lee pewmesefkeÀ SkeÀ yeeyee ceW ner meejs efjMleeW keÀe H³eej Yeje nw~ keÀYeer Jes ceeB kesÀ ªHe ceW efoKeeF& osles, keÀYeer yeeHe kesÀ ªHe ceW, keÀYeer Þeerke=À<Ce kesÀ ªHe ceW, keÀYeer efMe#ekeÀ kesÀ ªHe ceW, keÀYeer ieg© kesÀ ªHe ceW, keÀYeer Jes ye®®es yeve peeles, Fme He´keÀej ceQ DevegYeJe lees keÀjleer Leer uesefkeÀve JeCe&ve veneR keÀj mekeÀleer Leer~ pewmes ietBiee efceþeF& Keelee nw Hej cegKe mes GmekeÀe mJeeo yelee veneR mekeÀlee, cesje Yeer Ssmee ner neue Lee~ Fleves efjMleeW keÀe DevegYeJe efkeÀ³ee lees cesjer yegef× Kegueleer ieF&~ meJe&iegCe ke̳ee nesles nQ, yeeyee DeHeves keÀceeX mes mee#eelkeÀej keÀjeles jnles Les~ keÀF& yeej Ssmee Yeer cenmetme neslee Lee pewmes efkeÀ yeeyee yengle TB®es-TB®es iueesye Hej yewþs ngS nQ Deewj meejs efJeMJe keÀes osKe jns nQ~ efMeJeyeeyee ye´ïeeyeeyee kesÀ leve ceW DeJeleefjle nQ, ³en peeveves Deewj Hen®eeveves keÀer MeefkeÌle Yeer ye´ïeeyeeyee kesÀ Üeje ner cegPes efceueer~ FvmeeveeW keÀes HejKeves keÀer yegef× Yeer cegPes yeeyee ves ner oer~ ceQ GvekeÀe keÀesìer-keÀesìer Megefke´À³ee ceeveleer ntB~ cegPe veemecePe keÀes Devoj mes Flevee mecePeoej yevee³ee, keÀceeue nw efMeJeyeeyee keÀer~ Gme mece³e cesjs meeceves ueewefkeÀkeÀ keÀer lejHeÀ mes keÀesF& Hejer#ee veneR Leer uesefkeÀve DeueewefkeÀkeÀ HeefjJeej ceW lees cegPes yengle meejer Hejer#ee³eW Heeme keÀjveer Heæ[er~ yeeyee meowJe ìer®ej yeve keÀjkesÀ cegPes men³eesie osles jns efkeÀ ye®®eer, Ssmes veneR, Ssmes keÀjes~ yeeyee-ceccee oesveeW mes efceuee ceeie&oMe&ve Henues-Henues íesìer Leer lees kegÀí meeue ceccee-yeeyee oesveeW keÀer Heeuevee efceueer~ Yeues íesìe HeefjJeej Lee, ye´ïeeJelmeeW keÀe HeefjJeej Lee uesefkeÀve GveceW Yeer meyekesÀ mJeYeeJe, mebmkeÀej Deueie-Deueie Les~ Gve meyekesÀ yeer®e jnles cegPes ke̳ee ie´nCe keÀjvee nw, ke̳ee veneR ie´nCe keÀjvee nw, Jees ceeie&oMe&ve ceccee osleer Leer Deewj mecePeeleer Leer efkeÀ ³eefo efkeÀmeer ves keÀesF& íesìer yeele keÀn
meoe ³eeo jns efkeÀ ogDee keÀYeer meeLe veneR íesæ[leer Deewj yeodogDee keÀYeer Heeríe veneR íesæ[leer
25
%eeveece=le Yeer oer lees legcekeÀes keÀneB ueieer? He´Àe@keÀ ceW ueieer? keÀneB ueieer? GmekeÀes Yetue peeDees~ peye keÀneR ueieer ner veneR lees Yetue peeDees, Fme He´keÀej Heg©<eeLe& ceW keÀoce Deeies yeæ{Jeeleer Leer~ ye´ïeeyeeyee keÀe ³en yengle O³eeve jnlee Lee efkeÀ ³en SkeÀoce HeefJe$e DeeF& nw, FmekesÀ THej keÀesF& oeie veneR nw, Fme HeefJe$e ye®®eer kesÀ THej efkeÀmeer keÀer Yeer Kejeye vepej ve ueies~ yeeyee cegPes efoMee osles jnles Les efkeÀ ³en mener nw, ³en veneR nw, FOej peevee, FOej veneR peevee nw~ peye osKeles Les efkeÀ keÀesF& ieuele yeesue jne nw Deewj ceQ GmekeÀes megve jner ntB lees HeÀesjve keÀnles Les, ³en veneR megvees~ efHeÀj cegPes cesjer Dee³eg kesÀ Devegmeej íesìer-íesìer mesJeeDeeW ceW J³emle keÀj osles Les~ íesìer mesJee DeLee&led keÀHeæ[s Oeesves, jesìer yeveeveer, meypeer yeveeveer Deeefo-Deeefo~ FmekesÀ meeLe-meeLe Deeìe iebtLevee, keÀHeæ[s efve®eesæ[vee, Deueceejer þerkeÀ keÀjveer, Iej keÀer mesefìbie keÀjveer, ³es meye yeeleW yeeyee-ceccee oesveeW efmeKeeles Les~ yeeyee keÀnles Les, De®íer yeeleW meerKees~ yeeyee keÀer yesìer efvece&ueMeevlee oeoer kesÀ Heeme SkeÀ meeue cegPes keÀesuekeÀelee Yespee~ GvekesÀ meeLe jnkeÀj ceQves keÀF& DevegMeemeve keÀer yeeleW meerKeeR~ oeoer efkeÀ®eve mepeeves keÀer ì^sefvebie osleer Leer pewmes efkeÀ cemeeues nQ, meeqype³eeB nQ, ³es kewÀmes ueieeves nQ Deewj keÀnleer Leer, cemeeues kesÀ ef[yyes Hej yeenj He®eea ueieeDees leeefkeÀ otj mes Helee Heæ[s efkeÀ Fme ef[yyes ceW ³en ®eerpe nw, efpememes meye ef[yyes Keesueves ve Heæ[W~ yeeyee ves meeqype³eeB mesì keÀjveer efmeKeeF&, HeÀue mesì keÀjves efmeKee³es~ peye Yeer HeeC[Je YeJeve kesÀ yeieer®es ceW mes HeÀue efvekeÀueles Les, leye keÀnles Les, ye®®eer, FvekeÀes Ssmes mepeeDees efkeÀ ³en HeÀue Deepe Kelce nesiee, ³en keÀue nesiee, ³en HejmeeW Kelce nesiee~ efHeÀj Debietj lew³eej nesles Les lees cegPes ìsyeue kesÀ THej ®eæ{e keÀjkesÀ neLe ceW keQÀ®eer osles Les efkeÀ Fme yesue mes ieg®ís keÀes keÀeìkeÀj Ssmes efvekeÀeuees pees ieg®ís kesÀ Debietj ìtìW veneR~ efHeÀj FmeceW Yeer Kesue keÀjeles Les, keÀYeer ìsyeue mes veer®es Gleejvee neslee Lee lees cegPes ieesoer ceW ueskesÀ Gleejles Les Deewj keÀYeer keÀnles Les, pecHe ueieeDees~ keÀYeer keÀnles Les, Debietj keÀes cegBn mes meerOee uees, neLe mes ì®e veneR keÀjes~ Fme lejn mes Kesue Yeer keÀjeles Les~ 26
ceve keÀer SkeÀeie´lee mes De®ís HeefjCeece peye ye´ïeeYeespeve neslee Lee lees GmeceW Yeer yeeyee cepee keÀjeles Les, keÀnles Les, meueeo yeveevee nw, Ssmee mepee ngDee yeveekeÀj ueeDees pees yeeyee osKekeÀj legcnejs meueeo keÀe HeÀesìes efvekeÀeues~ nj ieg©Jeej keÀes yeeyee ye®®eeW kesÀ meeLe ye´ïeeYeespeve efnmì^er ne@ue (1962 ceW yevekeÀj lew³eej ngDee) ceW keÀjles Les~ ceQ meueeo yeveeleer Leer~ ®egkeÀvoj, ieepej Deewj HeÊeeieesYeer keÀes keÀÎgkeÀme keÀjkesÀ, efMeJeyeeyee keÀe DeekeÀej yeveekeÀj, yeer®e ceW ìceeìj kesÀ ìgkeÀæ[s YejkeÀj yeeyee kesÀ Deeies ues peeleer Leer~ pees Heeìea ceW Dee³es ngS YeeF&-yenveW nesles Les, Jes keÀnles Les, Fme ye®®eer keÀe HeÀesìes efvekeÀeuees, ³en osKees efkeÀleveer cesnvele mes kesÀkeÀ keÀer lejn meueeo keÀe efkeÀlevee De®íe efMeJeyeeyee mepeekeÀj DeeF& nw~ efHeÀj peye efHekeÀefvekeÀ nesleer Leer lees yeeyee keÀnles Les, peeDees met#ceJeleve ceW~ yeeyee ¢eq<ì osles Les, ceQ O³eeve ceW ®eueer peeleer Leer, efHeÀj JeneB mes [ebme meerKekeÀj Deeleer Leer~ efHeÀj ue®ít oeoer cegPes He´Àe@keÀ Deeefo HenveekesÀ mepee osleer Leer~ efHeÀj ceQ [ebme keÀjleer Leer~ Ssmes ner ceccee peye ìgDej mes ueewìleer Leer lees yeeyee keÀnles Les, ceccee keÀe mJeeiele keÀjvee nw, peieoerMe YeeF& Dee³es ngS nQ, Gvemes keÀefJelee yeveJeekesÀ DeeDees, megveeves keÀer He´wefkeÌìme keÀjes, efHeÀj ceccee kesÀ Deeies keÀefJelee megveevee Deewj [ebme Yeer keÀjvee~ efHeÀj yeeyee keÀnles Les, Henues ceve keÀes SkeÀeie´ keÀjes, GmekesÀ yeeo ³en mesJee keÀjes lees HeefjCeece yengle De®íe efceuesiee~ yeeyee ¢eq<ì osles Les Deewj ceQ DeHeves ceve keÀes efMeJeyeeyee Hej efìkeÀe osleer Leer, yeeyee cesjer yegef× keÀes uecyeer keÀjles peeles Les Deewj ceQ meerKeleer peeleer Leer~ nj yeele ceW Ske̳etjsmeer efmeKeeF& peye yeeyee keÀer ogDeeSB efceueleer nQ lees DeHeveer Yeer yegef× Kegueleer peeleer nw~ Keevee yeveevee efmeKeeves kesÀ yeeo yeeyee ves keÀne, DeYeer legce yeeyee keÀe Keevee yeveeDees~ Gve efoveeW osMeer Ieer mes ner meye kegÀí yevelee Lee~ ³e%e ceW ieewSB LeeR, nce yeenj keÀe lesue Deeefo kegÀí He´³eesie veneR keÀjles Les, kesÀJeue mejmeeW keÀe lesue yeenj mes Deelee Lee~ Keevee meeje osMeer Ieer ceW yevelee Lee~ otOe Yeer Iej keÀe, cekeÌKeve Yeer Iej keÀe, oner Yeer Iej keÀe, nuegJee Yeer
DeHeveer keÀcepeesefj³eeB Heg©<eeLe& keÀes keÀefþve yevee osleer nQ
peveJejer 2018
%eeveece=le osMeer Ieer keÀe yevelee Lee~ peye yeeyee keÀer efkeÀ®eve ceW Keevee yeveeleer Leer lees yeeyee Heerís mes ®egHekesÀ mes Dee peeles Les~ yeeyee efmeKeeles Les efkeÀ legce FmeceW Henues ³en cemeeuee [euees, efHeÀj ³en [euees, efHeÀj ³en [euees~ efHeÀj keÀnles Les efkeÀ vecekeÀ yengle keÀce [euevee ke̳eeWefkeÀ p³eeoe [ue pee³esiee lees efkeÀmeer keÀes Yeer De®íe veneR ueiesiee~ keÀce nesiee lees GÀHej mes [eue uesiee~ ceQves meerKee efkeÀ vecekeÀ meeqype³eeW ceW p³eeoe veneR [euevee ®eeefnS~ ceQves ye®eHeve ceW ner HejKe efue³ee Lee efkeÀ ye´ïee yeeyee keÀesF& Dee@[&vejer cewve veneR nQ, ³es SkeÀ yengle TB®eer MeefkeÌle nQ~ GvekesÀ efueS Devoj mecceeve YeeJevee He´ieì nesves ueieer efkeÀ FvekeÀer mesJee keÀªB~ keÀesF& meypeer yeveeleer Leer lees ome yeej neLe Oeesleer Leer Deewj yele&ve Yeer yengle De®íer jerefle mes meeHeÀ keÀjleer Leer~ efkeÀ®eve keÀer DeHeves neLeeW mes meHeÀeF& keÀjkesÀ, DeiejyeÊeer peuee keÀj leye yeeyee kesÀ efue³es kegÀí Yeer yeveeleer Leer~ efHeÀj yeeyee keÀnles Les efkeÀ yeeyee Ske̳etjsì nw, legce Yeer ye®®eer Ske̳etjsì jnvee~ Yeespeve osves ceW Yeer mece³e keÀe Heeyebo yevee³ee, 12 yepes mece³e nw lees þerkeÀ 12 yepes~ keÌueeme ceW Yeer ncesMee yeeyee Ske̳etjsì HengB®eles Les, yeæ[s HebkeÌ®egDeue Les~ keÌueeme ceW Deiej nce ie³es Deewj yeeyee ncemes Henues Dee ie³es lees nce veneR pee mekeÀles Les, Henueer ueeFve ceW Yeer veneR yewþ mekeÀles Les, Flevee DevegMeemeve Lee~ yeeyee keÀnles Les, ®eHHeue-petles meye ueeFve mes jKeW, ³en yeele Yeer yeeyee ves efmeKeeF&~ %eeve Ssmes osvee pewmes efkeÀ DeeHe YejHetj nQ ³eefo keÀesF& cesnceeve Deelee Lee lees íesìer nesves kesÀ veeles SkeÀ ceQ ner Leer Gmes mecYeeueves Jeeueer~ yeeyee keÀnles Les, GmekeÀes Keevee Yeer efKeueeDees Deewj meele efove keÀe keÀesme& Yeer Gmeer ìsyeue keÀes meeHeÀ keÀjkesÀ, JeneR keÀjeDees~ yeeyee keÀnles Les, ³en íesìer ye®®eer %eeve keÀer efìkeÀuet-efìkeÀuet yeæ[s-yeæ[s MesjeW kesÀ Deeies keÀjsieer lees Jes DeeM®e³e& Kee³eWies efkeÀ Fleveer íesìer-meer ye®®eer, Flevee De®íe %eeve osleer nw~ ceQ Keevee efKeueekeÀj, ìsyeue HeeWíkeÀj JeneR ef$ecetefle&, Peeæ[, ieesuee ö ³es ef®e$e jKe osleer Leer~ keÀesme& keÀjeves kesÀ yeeo Yeeieer-Yeeieer peekeÀj yeeyee keÀer ieeso ceW
peveJejer 2018
yewþ peeleer Leer~ yeeyee keÀnles Les, ye®®eer, %eeve Ssmes osvee pewmesefkeÀ DeeHe YejHetj nQ~ Deiej Jees keÀesF& He´Mve Hetílee nw Deewj DeeHekeÀes GÊej veneR Deelee nw lees ³en peJeeye oes efkeÀ DeYeer nceW Flevee ner yelee³ee ie³ee nw, Jees mevleg<ì nes pee³esiee~ pees yeeyee efmeKeeles Les, ceQ peekeÀj Jener yeesueleer Leer~ yeeyee yeenj Keæ[s neskeÀj megveles Yeer Les, cegPes cenmetme neslee Lee efkeÀ yeeyee yeenj Keæ[s megve jns nQ~ nj yeele kesÀ efueS efo³ee Gcebie-Glmeen SkeÀ yeej ceQ keÌueeme ceW yewþer Leer~ cesjer lejHeÀ cegBn keÀjkesÀ yeeyee yeesues, Jees pees Jeervet ye®®eer nw vee, Jees ceerþer ye®®eer, Jees me=eq<ì-®eke´À kesÀ ef®e$e Hej mecePeeSieer~ efHeÀj ceQ yeeyee kesÀ Heeme DeekeÀj yewþ ieF&~ efnmì^er ne@ue ceW leerve ®eewefkeÀ³eeB nesleer Leer, SkeÀ ceccee keÀer, yeer®e ceW ye®®eeW keÀer, SkeÀ yeeyee keÀer~ yeer®e Jeeueer Hej cegPes efyeþekeÀj yeeyee yeesues, ceerþer ye®®eer, ³en pees meeceves ®eke´À keÀe ef®e$e nw vee, FmekesÀ THej legce mecePeeDees~ yeeyee He´Mve keÀjlee nw, legce GÊej oes~ ceQves GÊej efo³es [j-[jkesÀ~ yeeyee ves keÀne, [jes veneR, yeleeDees, yeleeDees lees ceQves yelee³ee~ efHeÀj SkeÀ yeej keÀne, FbeqiueMe ceW mecePeevee meerKees me=eq<ì-®eke´À~ Jees meerKee Deewj yeeyee kesÀ Deeies FbeqiueMe ceW yeesuee~ Fme He´keÀej yeeyee ves nj yeele kesÀ efue³es yengle Gcebie-Glmeen efo³ee~ yeeyee ves efmeKeeF& efnvoer cesjs keÀHeæ[eW keÀe O³eeve Yeer yeeyee ner jKeles Les~ leye ceOegyeve ceW ìsuej lees keÀesF& Lee veneR~ Iej mes pees keÀHeæ[s ues DeeF& Leer, Jees Hegjeves nes ieS Les~ Hetvee mesJeekesÀvê ceW oeoer peevekeÀer peer jnleer Leer, GvekesÀ Heeme DeeMee veece keÀer SkeÀ efmevOeer yenve Leer pees efmeueeF& keÀe keÀece peeveleer Leer~ keÀje®eer mes peye yeeyee Dee³es Les lees leerve efmeueeF& keÀer ceMeerveW ues Dee³es Les~ DeeMee yenve ves cesjs Hetjs meeue kesÀ keÀHeæ[s meerues~ keÀnves keÀe YeeJe nw efkeÀ Fleves TB®es yeeyee nce ye®®eeW keÀe nj He´keÀej mes O³eeve jKeles Les~ efHeÀj yeeyee ves efnvoer efmeKeeF& Deewj efHeÀj cegjefue³eeB Yeer efueKeJeeF¥~ yeeyee keÀnles Les efkeÀ mesJeekesÀvê mes pees Yeer mecee®eej Deelee nw, Jees He$e legce jeef$e keÌueeme ceW DeeOee IeCìe megveevee, DeeOes IeCìs yeeo yeeyee Dee³esiee~ mesJeekesÀvê mes Dee³es ngS mesJee-mecee®eej kesÀ He$e
meJe& keÀe men³eesie uesves kesÀ efueS Henues mJe³eb men³eesieer yevevee Heæ[lee nw
27
%eeveece=le ceQ Heæ{keÀj jeef$e keÌueeme ceW megveeleer Leer~ He$e ceW keÀF& yeej Debie´speer kesÀ Meyo Dee peeles Les lees Heæ{les-Heæ{les ceQ ©keÀ peeleer Leer~ yeeyee keÀnles Les, efJeMJejleve oeoe kesÀ Heeme peeDees, FmekesÀ THej efnvoer efueKeJeekeÀj ueeDees leeefkeÀ legce ueieeleej Heæ{ mekeÀes~ nj cenerves pees Heef$ekeÀe efvekeÀueleer nw (%eeveece=le) GmekeÀes ueskeÀj yeeyee kesÀ Heeme efove ceW i³eejn yepes peeleer Leer~ yeeyee ieÎer Hej DeeOes uesìs jnles Les Deewj cegPes Heeme efyeþekeÀj, Heef$ekeÀe kesÀ efkeÀmeer Yeer uesKe kesÀ efueS keÀnles Les, legce Fmes jele keÀes keÌueeme ceW megveevee DeeOee Iebìe~ Fme lejerkesÀ mes ì^sefvebie osles Les~ ceQ DeeOee Iebìe mecee®eej ³ee Heef$ekeÀe Heæ{keÀj megveeleer Leer~ cegjueer efueKeves keÀer mesJee keÀjJeeF& efHeÀj yeeyee keÀnles Les efkeÀ legceves efnvoer meerKe ueer vee lees Deye yeeyee pees cegjueer yeesueles nQ Gmes HeÀeìeHeÀì efueKees, efHeÀj Gmes HesÀ³ej keÀjkesÀ yeeyee keÀes efoKeeDees~ efHeÀj cesjs efnvoer De#ejeW keÀes þerkeÀ keÀjeles Les~ oeoe efJeMJejleve mes JesjerHeÀeF& keÀjeles Les~ Gme mece³e cegjueer efueKeves keÀe HesHej yengle ceesìe neslee Lee~ efueKeves keÀer Heseqvmeue Yeer ceesìer, veer®es keÀeye&ve ueieeles Les~ ceQ Leesæ[eLeesæ[e keÀjkesÀ efueKeleer Leer~ yeer®e ceW GþkeÀj otmejs keÀece Yeer keÀj uesleer Leer~ Hetjs leerve Iebìs ueie peeles Les jeef$e keÀer Hetjer cegjueer efueKeves ceW~ cesje efueKee ngDee meeFkeÌueesmìeFue ceMeerve kesÀ jesuej kesÀ THej yeeyee ef®eHekeÀJeeles Les~ efHeÀj efJeMJejleve oeoe npeejeW keÀe@efHe³eeB efvekeÀeueles Les~ efHeÀj yegkeÀHeesmì lew³eej keÀjves keÀer ì^sefvebie Yeer yeeyee osles Les efkeÀ kewÀmes efueHeÀeHesÀ ceW [euevee nw, kewÀmes Oeeiee yeebOevee nw, kewÀmes mìwcHe ueieeveer nw Deeefo-Deeefo~ efHeÀj yeeyee keÀnles Les, osKees ye®®eer, DeeHeves Fleveer De®íer efnvoer meerKe ueer, Deye meejs mesJeekesÀvêeW Hej DeeHekesÀ neLe kesÀ De#ej ie³es nQ Deewj meye Heæ{Wies lees efkeÀlevee Yeei³e nes ie³ee DeeHekeÀe~ DeeHekeÀer mesJee yesno keÀer nes ieF&~ ieerleeW keÀe ®egveeJe keÀjvee efmeKee³ee yeeyee ves efjkeÀe[& (ieerle) yepeeves efmeKeeS~ megyen yeeyee keÀer cegjueer kesÀ mece³e keÀewve-mee ieerle yepeevee nw, Yeesie ceW keÀewve-mee yepeevee nw, efHekeÀefvekeÀ ceW keÀewve-mee yepeevee nw, ³eesieYeùer kesÀ 28
efueS keÀewve-mes ieerle yepeeves nQ, ³en meejer ì^sefvebie yeeyee ves oer~ ìsHeefjkeÀe@[&j Dee³ee 1962 ceW, leye ³en meejer [îetìer ®evêneme oeoe ves ues ueer~ Gmemes Henues cesjer [îetìer Leer~ yeæ[s-yeæ[s yee@keÌme nesles Les GveceW ceQ efjkeÀe@[& jKeleer Leer~ SkeÀ yee@keÌme ceW 30-40 efjkeÀe@[&, 30-40 otmejs ceW~ efHeÀj yeeyee keÀnles Les, ³en Yeesie kesÀ efueS nw, Ssmee FmekesÀ THej efueKees~ ³es ³eesie kesÀ nQ, ³es cegjueer ®eueeves mes Henues yepeeves Jeeues nQ, meye Hej efueKekeÀj jKees~ Deepe keÀewve-mee efjkeÀe[& yepeevee nw, Jees yeeyee mes keÀcejs ceW megyen HetíkeÀj Deeleer Leer, leye yeeyee cegjueer kesÀ efueS lew³eej nes jns nesles Les~ ceQ peye peeleer Leer lees yeeyee keÀnles Les; ceerþer ye®®eer DeeF& nw, yeeyee yelee³eWies keÀewve-mee ieerle yepeevee nw~ Ssmes 2-4 efove yelee³ee, GmekesÀ yeeo keÀne, legce yengle mecePeoej nes ieF& nes, DeYeer DeHeves DeeHe ner yepeevee~ meye He´keÀej keÀer mesJeeSB keÀjJeeF¥ yeeyee keÀer ³en YeeJevee jnleer Leer efkeÀ cesje nj ye®®ee meye kegÀí meerKes~ Gmes efkeÀmeer keÀer ceesnleepeer ve jns, DeeuejeGC[j yeves~ cegPes meyekegÀí meerKeves kesÀ efue³es yeeyee ves yeesuee, lees ceQ meeje efove efyepeer jnleer Leer~ HeefjJeej íesìe nesves kesÀ keÀejCe oes Iebìs SkeÀ peien, efHeÀj oes Iebìs otmejer peien, efHeÀj leermejer peien, Ssmes meye He´keÀej keÀer mesJee meerKeer leeefkeÀ DeeuejeGC[j yeve peeTB~ peye ceQ keÀneR Yeer, kegÀí Yeer keÀj jner nesleer lees yeeyee JeneB HengB®e peeles Les~ yeeyee keÀes Yeer mebkeÀuHe Deelee Lee efkeÀ cegPes Gme ye®®eer kesÀ Heeme peevee nw, Jees ke̳ee keÀece keÀj jner nw? pees ceQves GmekeÀes keÀece efo³ee nw Jees keÀj jner nw, meerKe jner nw ³ee veneR meerKe jner nw, yeeyee Hetje O³eeve osles Les~ H³eej Deewj SkeÀlee mes YejHetj íesìe HeefjJeej Gve efoveeW ceeGCì Deeyet Hetje pebieue Lee, ³eneB ueesie Les ner veneR~ ³e%e ceW Yeer Gme mece³e nce efieveleer kesÀ 15 peves ner Les~ ³e%e ceW Hewmes Yeer veneR Les~ Gmeer íesìs-mes HeefjJeej ceW nce yengle-yengle megKeer jns~ SkeÀ-oes kesÀ efueS yengle-yengle H³eej jne Deewj SkeÀlee jner~ yeeyee yeer®e ceW Les, lees yeeyee kesÀ Heeme nceejer keÀesF& ieuele efjHeesì& ve ®eueer pee³es, yeeyee keÀes keÀesF& keÀ®enjer ve keÀjveer
keÀefce³eeW keÀer yeefue uesvee Deewj mecHetCe&lee keÀe yeue osvee ö ³en nw efMeJe MeefkeÌle³eeW keÀe keÀÊe&J³e
peveJejer 2018
%eeveece=le Heæ[s, nce meye yengle O³eeve jKeles Les~ yeeyee keÀnles Les, mJe®ílee yeenj Yeer nes uesefkeÀve Devoj Yeer keÀesF& Keesì ve nes~ yeeyee keÀceeX Hej O³eeve efKeb®eJeeles Les Gme mece³e nce yeeyee ceW pewmes ueJeueerve Les~ yeeyee meeJeOeeveer osles Les, efyevee Hetís keÀesF& ®eerpe Kee ueslee nw lees ceneHeeHe nw~ mecePees, DeeHe oJeeF& osves keÀer [îetìer Hej nes Deewj keÀesF& DeeHekeÀer oJeeF³eeB efyevee Hetís GþekeÀj ues peeS, kesÀJeue ìesueer keÀer yeele Leesæ[s ner nw, nj ®eerpe keÀer yeele nw~ yeeyee keÀnles Les, pees keÀKe keÀe ®eesj Jees ueKe keÀe ®eesj~ Deepe SkeÀ eflevekeÀe Gþe³ee, keÀue GmekeÀer yegef× pee³esieer efkeÀ ceQ ³en Yeer GþeGBÀ, Jen Yeer GþeTB, cegPes keÀesF& osKe Leesæ[s ner jne nw~ yeeyee keÀes ®eesjer keÀer Deewj Petþ yeesueves keÀer Deeole efyeukegÀue Yeer Hemebo veneR Leer~ yeeyee Ssmes ye®®eeW keÀes efHeÀj osKevee veneR ®eenles Les~ keÀnles Les, osKees Petþ Yeje nw Fme ye®®es ceW, me®e nw ner veneR~ ³en ye®®ee ®eesjer keÀjlee nw, ³en De®íer yeele veneR nw~ efpemekeÀer ®eerpe ®eesjer ngF& Gmes mebkeÀuHe efkeÀleves ®eues! íesìer-íesìer yeeleeW Hej O³eeve jele kesÀ mece³e nce mees jns nesles Les lees yeeyee keÀcejeW ceW ®ekeÌkeÀj ueieeles Les, njskeÀ keÀe yes[ osKeles Les, njskeÀ kesÀ Hewj osKeles Les~ cesjs keÀes lees Keeme keÀnles Les, legce Ssmes uecyes Hewj keÀjkesÀ yewþvee leeefkeÀ ceQ Hewj osKetB efkeÀ efkeÀleves meeHeÀ nQ! yeeyee Hewj FmeefueS osKeles Les efkeÀ legce osJe-osefJe³eeB nes, legce þekegÀj nes, Hetp³eveer³e nes, legcnejer Hetpee HewjeW Hej nesleer nw Deewj Hewj legcnejs ievos neWies lees Hetpee kewÀmes nesieer? HewjeW keÀer meHeÀeF& jKees~ Fleveer íesìer-íesìer yeeleeW Hej Yeer O³eeve jnlee Lee yeeyee keÀe~ Gve efoveeW keÀHeæ[s meye metleer nesles Les~ ìsjerkeÀe@ì keÀe lees veece Yeer veneR Lee~ yeeyee keÀnles Les, keÀHeæ[s keÀes De®íer lejn mes efve®eesæ[es Deewj peesj mes PeìkeÀ keÀj jmmeer Hej megKeeDees~ ³en meye yeeyee ner ceeB yeve efmeKeeles Les~ ye®®es keÀes ceeB ner yeleeleer nw efkeÀ yesìe Ssmes veneR, Ssmes keÀjes, Jewmes keÀjes lees meejs mecyevOe yeeyee ceW Yejs ngS Les~
peveJejer 2018
yeeyee kesÀ nj keÀce& ceW leHem³ee Leer yeeyee jele keÀes p³eeoelej efyemlej Hej ner leHem³ee keÀjles Les~ jele keÀes i³eejn yepes meeskeÀj efHeÀj oes yepes Gþ peeles Les~ Gme mece³e ueeue veneR, nukeÀer veerueer ueeFì nesleer Leer, GmeceW yeeyee yewþs ngS nesles Les~ yeeyee keÀe efyemlej cesjs efyemlej mes efoKeeF& Heæ[lee Lee~ yeeyee kesÀ keÀcejs Deewj Gme keÀcejs kesÀ yeer®e ceW ojJeepee DeYeer Yeer ueiee ngDee nw~ cegPes Helee Heæ[lee Lee efkeÀ DeYeer yeeyee oes yepes Gþs nQ Deewj nce peeles Yeer Les yeeyee kesÀ meeceves ¢eq<ì uesves Gme mece³e, yeeyee ¢eq<ì osles Les~ yeeyee kesÀ ®eueves ceW Yeer leHem³ee, Keeves ceW Yeer leHem³ee, Gþves ceW Yeer leHem³ee, meyeceW leHem³ee ner leHem³ee Leer~ v
veJe Je<e&
ye´ïeekegÀceej ceove ceesnve, Dees.Deej.meer., ieg©ie´ece Gefpe³eejeW keÀer Yeesj veF&, peerJeve keÀer Deye nj [esj veF&~ ve³es Je<e& ceW GcceeroeW keÀer, keÀefue³eeB yeme ®engB Deesj veF&~~ DeeMeeDeeW keÀer OetHe efKeueer nes, efJeMJeemeeW kesÀ oeceve ceW~MegYe YeeJeeW mes iegbefpele nj Heue, Denmeeme peieelee nes ceve ceW~~ ve³es Je<e& ceW DeeoMeeX mes efmebef®ele meyekeÀer DeeYee nes~ nj efoue cegef]Kueme ]HeekeÀ meeHeÀ, DejceeveeW keÀe keÀeyee nes~~ vetlevelee keÀe Denmeeme keÀjeS, ve³ee meeue Jees veices ieeS~ megKeo ueeefuecee FmekeÀer efyeKejs, efvece&uelee keÀe YeeJe peieeS~~ cegmkeÀeveeW keÀe nj ®esnjs Hej, meoe DeueewefkeÀkeÀ Henje nes~ mvesn mes efmebef®ele peerJeve ceW, KegefMe³eeW keÀe jbie megvenje nes~~ SkeÀ ve³ee Heue, SkeÀ ve³ee leue, cee$e meHeÀuelee keÀe peue nes~ Meeefvle meodYeeJe kesÀ efvel³e lejeves, ietBpes yeme Yetleue Hej neW~~ ceeveJeer³elee keÀe G®®e efMeKej, cetu³eeW mes peeS pees meoe efveKej~ ve³ee meeue veJejmelee mes, KegMeyet iegCeeW keÀer peeS efyeKej~~ mebmke=Àefle Deewj mebmkeÀejeW keÀe, Þes<þ meoe GÂesOeve nes~ ve³ee Je<e& mJej-Oeeje keÀe, ceOegj-ceOegj mebyeesOeve nes~~
meeBHe (Mejerj) keÀes ve osKe, ceefCe (Deelcee) keÀes osKeesies lees YeieJeeve keÀer ceeuee keÀer ceefCe yeve peeDeesies
29
``%eeveece=le“ mes yeouee peerJeve * [e@.Mes<eceefCe MegkeÌue, jerJee (ce.He´.)
cesjer Dee³eg 70 Je<e& nw~ meved
lees GvnW DeHeves mes Yeer Fve efJekeÀejeW ceW Deeies Heelee~ DeeefKej kewÀmes Fve efJekeÀejeW Hej efJepe³e He´eHle keÀer pee mekeÀleer nw, kewÀmes DeHeveer ¢eq<ì HeeJeve yeveeGÀB, JeeveHe´mLe DeJemLee ke̳ee nesleer nw, ceve kewÀmes Hejceelcee ceW ceieve nes, kewÀmes leHemJeer-³eesieer peerJeve yeves Deeefo-Deeefo yeeleeW keÀes ueskeÀj ceve ceW leerJe´ DevleÜ&vÜ ®eueves ueiee~ keÀYeer-keÀYeer ceve ceW Deelee efkeÀ metjoeme peer ves Mee³eo FmeefueS DeHeveer DeeBKeW HeÀesæ[er neWieer efkeÀ Jes FvekeÀer ®eb®euelee keÀer Je=efÊe keÀes jeskeÀ Heeves ceW cesjer ner lejn DemeHeÀue ng³es neWies~ ceve keÀnlee, keÀewve nQ YeieJeeve, keÀneB nQ, ³eefo nQ lees cegPes Fve DeeBKeeW keÀer Ie=efCele Je=efÊe mes cegkeÌle keÀje oW~ `%eeveece=le' Heef$ekeÀe efceueer Hegefue³ee Hej Fmeer GLeue-HegLeue ceW Lee efkeÀ De®eevekeÀ SkeÀ efove ìnueles ng³es cegPes SkeÀ Hegefue³ee kesÀ Heeme %eeveece=le Heef$ekeÀe Heæ[er ngF& efceueer~ GmeceW ceQves njoe (ce.He´.) keÀer SkeÀ yenve keÀe uesKe Heæ{e efkeÀ ceQ 17 Je<eeX mes HetCe& HeefJe$e ntB, ye´ïe®e³e& ceW ntB~ GmekeÀe 17 Je<e& keÀe ner SkeÀ yesìe nw Deewj yenve keÀer Dee³eg 40-45 Je<e& mes DeefOekeÀ veneR nw~ cegPes DeeM®e³e& ngDee~ HeefJe$elee keÀes He´eHle keÀjves kesÀ efueS Gmeves ye´ïeekegÀceejer F&MJejer³e efJeMJe efJeÐeeue³e kesÀ efkeÀmeer mesJeekesÀvê Hej peeves keÀe megPeeJe Yeer efo³ee Lee~ ceQ Deieues ner efove mesvìj HengB®e ie³ee~ JeneB efceueer ye´ïeekegÀceejer yenve mes ceQves keÀne efkeÀ ³eneB pees Yeer neslee nw, Jen cegPes meerKevee nw~ cegPes leerJe´ efpe%eemee Leer efkeÀ ³eneB ³en meye kewÀmes neslee nw~ yenve ves meele efove keÀe keÀesme& keÀje³ee~ keÀesme& Hetje nesves Hej Yeer ceve ceW keÀF& He´Mve DevemeguePes jns Hejvleg efHeÀj Yeer DeelceeHejceelcee kesÀ efJe<e³e ceW keÀF& yeeleW HekeÌkeÀer nes ie³eer LeeR pewmes efkeÀ ceQ DeefJeveeMeer Deelcee ntB, veMJej Mejerj veneR; Mejerj lees Deelcee keÀe Jeðe nw~ ceQ DeefJeveeMeer, efvejekeÀejer Deelcee HejceefHelee Hejceelcee efMeJe keÀer mebleeve ntB~ Hejceelcee SkeÀ nQ, DeveskeÀ veneR~ keÀce&³eesieer Jees nQ pees meeOeveeW keÀe, keÀceue-Heg<He mece yevekeÀj He´³eesie keÀjles nQ peveJejer 2018
2008 ceW efJeMJeefJeÐeeue³e mes mesJeeefveJe=Êe ngDee ntB~ efHeíues 28 Je<eeX mes je<ì^er³e mJe³ebmesJekeÀ mebIe keÀe DevegMeeefmele SJeb meefke´À³e mJe³ebmesJekeÀ ntB~ meved 2010 ceW Ëo³eeIeele nesves kesÀ keÀejCe DeesHeve neì& mepe&jer (yeeF&Heeme) keÀjJeeveer Heæ[er~ ceO³eceJeieea³e ueewefkeÀkeÀ HeefjJeeefjkeÀ peerJeve efyevee efJeMes<e keÀefþveeF& kesÀ Del³evle mejuelee kesÀ meeLe mecceeveHetJe&keÀ J³eleerle neslee jne~ YeefkeÌle-ceeie& ceW keÀeHeÀer ©ef®e jKelee Lee FmeefueS He´efleefove Hetpee-Heeþ, ceeuee-peeHe kesÀ meeLe-meeLe meeHleeefnkeÀ Je´le, oeve-HegC³e, Yepeve-keÀerle&ve, ieerleeHeeþ, ®eejeW Oeece keÀer ³ee$ee, nJeve Deewj He´³eeie ceW mebiece leì Hej Hetjs ceeIe ceeme keÀe keÀuHeJeeme Yeer keÀjlee jne~ efJekeÀej-cegkeÌle nesves keÀer leerJe´ GlkeÀCþe peeieer ceF&, 2015 ceW jerJee ceW Iej Hej ner ®eejeW OeeceeW keÀe nJeveHetpeve OetceOeece mes mecHevve ngDee~ FmekesÀ HeM®eeled nceejer ³egieue cee³ekesÀ ieF&~ ye®®es veewkeÀjer Hej yeenj ie³es, YeeF& DeHeves-DeHeves keÀe³eeX ceW ueie ie³es~ Iej ceW ceQ DekesÀuee jne~ Hetpee-Iej ceW peye Yeer peeTB, lees Hetpee ceW ceve ueieves kesÀ yepee³e DekeÌmej Fve efkeÀS ieS Oeeefce&keÀ keÀce&keÀeC[eW mes ke̳ee DeeO³eeeqlcekeÀ Gvveefle ngF&, Fme Hej efJe®eej-cebLeve ®eueves ueiee~ DeHeves mes Hetíe, DeeefKej Fvemes ke̳ee He´eeqHle ngF&, ceQ efkeÀlevee efJekeÀej-cegkeÌle ngDee, lees Hee³ee efkeÀ peerJeve ceW kegÀí Yeer yeoueeJe veneR nes mekeÀe nw~ Jener keÀeceJeemevee, Jener ke´ÀesOe, Jener ueesYe, Jener ceesn, Jener DenbkeÀej~ Oeeefce&keÀ ke=Àl³e keÀjves Jeeues Dev³e ueesieeW keÀes osKelee 30
%eeveece=le Jes Depevcee, DeYeeskeÌlee nQ, pevce-cejCe mes Hejs nQ, Heeflele HeeJeve nQ, ogKenÊee&-megKekeÀÊee& nQ~ Jes veece-ªHe mes v³eejs veneR nQ, GvekeÀe veece nw efMeJe Deewj ªHe nw p³eesefleefye&vog~ efJekeÀej ngS ítceblej FmekesÀ yeeo He´efleefove Dece=leJesues ³eesieeY³eeme Deewj cegjueer keÀe efve³eefcele Heþve, cegPes efyevog (Deelcee) mes efyevog (Hejceelcee) kesÀ efceueve keÀe megKeo DevegYeJe keÀjeves ueiee~ ef®evleve ®eueves ueiee efkeÀ ceQ Deelcee Mejerj ceW cemlekeÀ Hej Ye=kegÀefì kesÀ ceO³e efJejepeceeve ntB, meeceves Deeves Jeeues Mejerj keÀer Deelcee Yeer Ye=kegÀefì kesÀ ceO³e ceW efJejepeceeve nw, nce oesveeW Deelcee-Deelcee YeeF&-YeeF& nQ~ HejceefHelee Hejceelcee efMeJe keÀer mevleeve nce meYeer DeelceeSB YeeF&-YeeF& nQ~ Fmeer ef®evleve mes Je=efÊe, ¢eq<ì, ke=Àefle HeeJeve yeve ieF& Deewj efJekeÀej ítceblej nes ieS~ yeeyee ves cegPe Hej uegìe³ee HeefJe$elee keÀe DeKegì Kepeevee pewmes efkeÀmeer ves cegPes keÀjbì Üeje HetCe& HeefjJeefle&le keÀj efo³ee nes, mJeYeeJe-mebmkeÀej, Dee®eej-efJe®eej Keeve-Heeve, jnvemenve meye ceW ueieeleej HeefjJele&ve neslee ie³ee~ SkeÀ íesìer-meer ¢eq<ì keÀer DeHeefJe$elee mes HejsMeeve neskeÀj mesJeekesÀvê Hej ie³ee Lee Hejvleg H³eejs yeeyee ves cegPe Hej HeefJe$elee keÀe Hetje DeKegì Kepeevee uegìe efo³ee, cesjer Peesueer JejoeveeW mes Yej oer~ %eeve-³eesie keÀer HetCe& OeejCee mes mesJee kesÀ DeveskeÀ ceeie& Yeer He´Memle keÀj efoS~ MeejerefjkeÀ keÀcepeesjer Deewj yeerceej jnves kesÀ keÀejCe p³eeoe Yeeie-oewæ[ Jeeueer mesJee veneR keÀj Heelee ntB, GmekesÀ mLeeve Hej MeefkeÌleMeeueer mebkeÀuHeeW kesÀ ceeO³ece mes HeeefjJeeefjkeÀ meom³eeW, efce$eeW, mebIe kesÀ mJe³ebmesJekeÀeW SJeb efJeMJe keÀer mecemle DeelceeDeeW keÀes mekeÀeMe osves ueiee ntB~ cesjs HeefjJeefle&le peerJeve keÀer cenmetmelee Dev³e DeelceeDeeW keÀes Yeer nesves ueieer nw~ efMeJeyeeyee yeej-yeej cegjefue³eeW ceW keÀne keÀjles nQ, ceerþs ye®®es, He´l³e#elee keÀe mece³e yengle vepeoerkeÀ nw~ yeeyee keÀer He´l³e#elee ye®®eeW kesÀ ®eeue-®eueve Deewj ®esnjs mes ner nesieer~ nce efkeÀleves nukesÀ Deewj KegMeefcepeepe jnles nQ Deewj meeceves Deeves Jeeueer ogKeer DeelceeDeeW keÀes efkeÀlevee
peveJejer 2018
DeefOekeÀ mes DeefOekeÀ Meeeqvle keÀe DevegYeJe keÀje mekeÀles nQ, Fmeer DeeOeej Hej H³eejs yeeyee keÀer He´l³e#elee nes mekesÀieer~ efnccele keÀer lees efceueer yeeyee keÀer ceoo cee$e oes Je<eeX ceW yeeyee ves cegPes oes yeej Deeyet HeJe&le keÀer ³ee$ee Yeer keÀje oer~ Henueer yeej yeeyee kesÀ Iej MeeeqvleJeve ceW, yeeyee kesÀ keÀcejs ceW ³en mebkeÀuHe efkeÀ³ee Lee efkeÀ DeHeveer ³egieue keÀes %eeveceeie& ceW ueeves keÀe Hetje He´³elve keÀªBiee Deewj Deieueer yeej ceOegyeve leYeer DeeTBiee peye ³egieue meeLe ceW neWieer~ yeeyee keÀnles nQ, ye®®es efnccele keÀe SkeÀ keÀoce legcneje Deewj ceoo kesÀ npeej keÀoce cesjs~ ³ener ngDee, ceOegyeve mes ueewìves kesÀ yeeo leerve cenerves kesÀ Deboj ner ³egieue ves DeHeveer meele ueewefkeÀkeÀ mensefue³eeW kesÀ meeLe yeerceejer keÀer neuele ceW Yeer Iej Hej ner meele efove keÀe keÀesme& efkeÀ³ee Deewj Deieues Je<e& ³egieue kesÀ meeLe Hegveë yeeHeoeoe kesÀ Iej ceOegyeve Dee ie³ee~ JeneB ³egieue keÀes efJeMes<e DevegYetefle³eeB ngF¥~ oo& efveJeejkeÀ ieesefue³eeB KeekeÀj ner Jes DeHevee peerJeve J³eleerle keÀj jner LeeR~ oes keÀoce ®euevee Yeer GvekesÀ efueS keÀefþve Lee efkeÀvleg Deeyet DeekeÀj Hetje MeeeqvleJeve, HeeC[Je YeJeve, Deesce Meeeqvle YeJeve, %eeve mejesJej, Heerme Heeke&À, efoueJeeæ[e cebefoj osKeves ceW Hetjs efove oewæ[leer jneR~ Fmes ke̳ee keÀnW! ³en yeeyee keÀer keÀceeue veneR lees Deewj ke̳ee nw! neLe keÀYeer veneR íes[tBiee %eeve ceW Deeves mes Henues keÀYeer-keÀYeer Ssmee ueielee Lee efkeÀ mebIe ceW ve Dee³es nesles lees peerJeve DeOetje Lee uesefkeÀve Deepe Ssmee ueielee nw ³eefo yeeHeoeoe kesÀ ye®®es ve yeves nesles lees me®eceg®e ner ³en peerJeve, peerJeve ner veneR Lee~ FmeefueS Deelcee keÀnleer nw, ``ueeKe keÀjs ogefve³ee lesje meeLe ve íesæ[Wies, lesje yevekeÀj legPemes Dees yeeyee cegKe ve ceesæ[Wies~“
H³eejs yeeyee, ceQ DeeHekeÀe neLe Deewj meeLe keÀYeer veneR íes[tBiee, yeeyee, keÀYeer veneR~ v ceewve Deewj cegmekeÀeve ö oes MeefkeÌleMeeueer nefLe³eej nesles nQ~ cegmkeÀeve mes keÀF& mecem³eeSB nue keÀer pee mekeÀleer nQ Deewj ceewve jnkeÀj keÀF& mecem³eeDeeW keÀes otj jKee pee mekeÀlee nw
Hewj ceW cees®e, íesìer mees®e Deeies yeæ{ves mes jeskeÀleer nw
31
He=<þ 4 keÀe Mes<e...
%eeveece=le
#eceeMeeruelee keÀer meekeÀej cetefle& Les~ GvekesÀ efJejesefOe³eeW ves GvnW yeoveece keÀjves keÀer YejHetj keÀesefMeMe keÀer efkeÀvleg GvekesÀ Ëo³e ceW Ie=Cee GlHevve veneR ngF&~ Jes meYeer ueesieeW keÀer YeueeF& ®eenles Les Deewj DeHeves Deeuees®ekeÀeW keÀes DeHevee efce$e ceeveles Les ke̳eeWefkeÀ Deeuees®ekeÀ keÀefleHe³e efJe<e³eeW keÀer Deesj GvekeÀe O³eeve Deeke=À<ì keÀjles Les Deewj GvnW meleke&À keÀjles Les~ yeeyee keÀe cegK³e GHeosMe leLee mebosMe GvekeÀe cegK³e DeeosMe Gme He´Je®eve ceW YeueerYeeBefle He´keÀì neslee nw pees efkeÀ GvneWves 18 peveJejer, 1969 keÀer jele keÀes efo³ee Lee~ GvneWves ceveg<³e keÀes `efvejekeÀejer', `efveefJe&keÀejer' leLee `efvejnbkeÀejer' yeveves keÀe DeeosMe efo³ee~ FmekeÀe DeLe& nw mJe³eb keÀes Fme mel³e ceW eqmLej keÀj uesvee efkeÀ ceQ efvejekeÀej Deelcee ntB, efJekeÀej jefnle ntB leLee Mejerj-®eslevee mes cegkeÌle ntB~ GvneWves ceveg<³e mes ³en Yeer keÀne efkeÀ Jen F&MJej kesÀ meeLe He´sceHetCe& leLee me®esleve mebyebOe jKes ke̳eeWefkeÀ Fmeer mes efHeíueer efJeke=Àefle³eeW mes Deelcee keÀe ígìkeÀeje nes mekeÀlee nw Deewj meYeer ogKeeW leLee Heeræ[eDeeW keÀe efveJeejCe nes mekeÀlee nw~ mJeemL³e kesÀ efueS GvekeÀe met$e GvneWves mJeemL³e keÀe cenlJeHetCe& efve³ece yelee³ee, ``keÀce& kesÀ DeveguuebIeveer³e efve³ece ³ee efJeMJe-veeìkeÀ keÀer megefveeqM®ele ³eespevee ceW ¢æ{ efJeMJeeme jKeles ngS HeefJe$e Deewj efveeqM®eble peerJeve efyeleeDees~ Meevle Deewj mevleg<ì jnes~ mebkeÀì keÀe meecevee Oew³e&HetJe&keÀ keÀjves keÀer Deeole [euees Deewj ef®evlee keÀjvee íesæ[ oes~ ³en Yeer yengle cenlJeHetCe& nw efkeÀ legce DeelceIeeleer
ke´ÀesOe, Ye³e, YeespeveefHe´³elee leLee keÀece Jeemevee keÀes `efJe<e' mecePe keÀj l³eeie oes~“
GvekeÀer keÀe³e&-He´Ceeueer leLee GvekeÀe ue#³e yeeyee kesÀ J³eefkeÌlelJe ceW efke´À³eeMeeruelee kesÀ meeLe meecebpem³e Deewj meblegueve keÀe megKeo meb³eesie Lee~ GveceW He´yeue efoMee-yeesOe Lee~ pees kegÀí Yeer Jes keÀjles Les Gmes Jes He´Ceeueerye× {bie mes,
34
mebkeÀuHe meefnle leLee He´³eespeve meefnle keÀjles Les~ pees kegÀí Yeer Jes keÀjles Les Jen peve-keÀu³eeCe kesÀ efueS ngDee keÀjlee Lee~ GmekesÀ Heerís keÀesF& Yeer mJeeLe&-HetCe& GÎsM³e veneR neslee Lee~ yeeyee ncesMee osvee ®eenles Les~ Jes ueesieeW keÀes melkeÀce& keÀer He´sjCee oskeÀj meYeer keÀe keÀu³eeCe keÀjvee ®eenles Les~ Jes meYeer ueesieeW keÀes DeHevee DeeO³eeeqlcekeÀ efMeMeg ceeveles Les Deewj ueesieeW keÀes Gvveefle keÀjles osKekeÀj GvnW Jewmeer ner He´mevvelee nesleer Leer pewmeer efkeÀmeer efHelee keÀes DeHeves efMeMeg keÀes Gvveefle keÀjles osKekeÀj nesleer nw~ mece³e keÀes Jes cetu³eJeeve ceeveles Les mece³e keÀe efpelevee cenlJe Jes mecePeles Les Glevee keÀesF& veneR mecePe mekeÀe~ Jes yengOee ³en mecePee³ee keÀjles Les efkeÀ efkeÀme He´keÀej ³en efJeefMe<ì peerJeve, pees efkeÀ efJeMJe®eke´À ceW Deeqvlece nw, Deefle cenlJeHetCe& nw~ Jes keÀnles Les, ``³eÐeefHe nceeje Jele&ceeve Mejerj Jeemeveepev³e nw leLeeefHe Jen nceW osJelee kesÀ mlej lekeÀ Gþeves ceW SkeÀ GHe³eesieer GHekeÀjCe yeve mekeÀlee nw~“ FmeefueS Jes meYeer mes keÀnles Les efkeÀ Mejerj keÀer osKeYeeue F&MJej keÀer mecHeefÊe keÀer YeeBefle keÀjes Deewj Gmes SkeÀ `v³eeme' (Trust) mecePees Deewj keÀesF& yegjeF& ve lees keÀjes, ve megvees Deewj ve osKees ke̳eeWefkeÀ F&MJej ves nceW ³en Mejerj og©He³eesie kesÀ efueS veneR efo³ee nw~ leLeeefHe Jes keÀnles Les efkeÀ peye F&MJejer³e mesJee keÀe mece³e Dee³es lees `veneR' cele keÀnes~ peye keÀesF& ceveg<³e mJe³eb keÀes mesJee ceW ueiee oslee Lee lees Jes Gmes yengle-yengle He´eslmeeefnle keÀjles Les~ v
DeeJeM³ekeÀlee
iueesyeue DemHeleeue Deeyet jes[ ceW pevejue efHeÀefpeefMe³eve (MD Med.), pevejue mepe&ve (MD Surgery), DeesLeexHesef[keÀ mepe&ve (MD Ortho.), v³etjes mepe&ve (Mch Neurosurgery) M.B.B.S. [e@keÌìme&, uewye ìskeÌveerefMe³eve (D.M.L.T./B.Sc.M.L.T.), veefme¥ie ìîetìj (B.Sc.Nursing, 2 yrs exp.) keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ Gef®ele Jesleve megefJeOee~ mecHeke&À keÀjW - 9414024988 (megyen 9 yepes mes 5 yepes lekeÀ) F&cesue ë ghtcshantivan@gmail.com