projekt
Edukacja zawodowa i obywatelska na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu Szkolenie dla Lokalnych Liderów Klimatycznych „Strażnicy Klimatu”
Naukowe, etyczne i formalno-prawne aspekty ochrony klimatu Bystra, 12–14.09.2014
Zjazd I
Formalno-prawne aspekty ochrony klimatu w procedurach prawno-administracyjnych Beáta Filipcová
Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot.
edukacja dla dobrego klimatu
PRAWO KLIMATYCZNE > PRAWO ZMIAN KLIMATU > PRAWO OCHRONY KLIMATU TEZA: Prawo klimatyczne jako gospodarcze prawo środowiska, czyli obszar łączący prawo środowiska z prawem gospodarczym. Zmiany klimatu - zmiany w klimacie spowodowane pośrednio lub bezpośrednio działalnością człowieka, która zmienia skład atmosfery ziemskiej i która jest odróżniana od naturalnej zmienności klimatu obserwowanej w porównywalnych okresach. art. 1 ust. 2 Konwencji Klimatycznej
Aspekt gospodarczy • Systemy gospodarcze oparte na nadmiernym uwalnianiu gazów cieplarnianych. • Transformacja z wysokoemisyjnej produkcji na niskoemisyjną. Aspekt społeczny • Charakter długoterminowy zmian klimatu – potrzeba ochrony kilku pokoleń. • Niebezpieczna ingerencja człowieka w system klimatyczny. Aspekt środowiskowy – ochrona klimatu • Potrzeba naturalnej adaptacji ekosystemów do zmian klimatu – ochrona ekosystemu. • Zapewnienie zrównoważonego rozwoju człowieka.
Konieczne pola aktywności przy uwzględnieniu aspektów społecznego, gospodarczego i środowiskowego: • Ograniczenie stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze redukcja emisji zwiększenie pochłaniania • Adaptacja do zmian klimatu
- tzw. regulacja „z góry do dołu” PRAWO MIĘDZYNARODOWE • Konwencja Klimatyczna • Protokół z Kioto
PRAWO EUROPEJSKIE • Pakiet energetyczno-klimatyczny • Pozostałe akty (głównie dyrektywy) tworzące „prawo klimatyczno-energetyczne UE” PRAWO KRAJOWE • Konstytucja RP • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska • Pozostałe akty (ustawy i rozporządzenia) implementujące prawo unijne
Pełna nazwa – Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNFCCC) Umowa międzynarodowa podpisana w Rio de Janeiro w 1992 r. na Szczycie Ziemi Podstawowe cele (stabilizacja stężenia gazów cieplarnianych w atmosferze, ustabilizowanie emisji gazów w czasie) Zadania: • Dla krajów wysoko uprzemysłowionych i rozwiniętych, • Dla krajach o gospodarkach w okresie przejściowym, • Ogólne.
• • •
Porozumienie podpisane podczas Trzeciej Konferencji Stron Konwencji Klimatycznej (COP3) w 1997 r. Zadanie – ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w stosunku do stanu z 1990 r. w okresie 2008-2012 Mechanizmy wspomagające działania i zmniejszające koszty: Mechanizm wspólnych wdrożeń Mechanizm czystego rozwoju Handel emisjami
Oprócz redukcji emisji gazów cieplarnianych nakłada obowiązki w zakresie: promocji i wdrażania odnawialnych źródeł energii (OZE); poprawy efektywności energetycznej; rozwiązań ekonomicznych mających ułatwiać redukcję emisji. Problemy: nie przestrzeganie przez państwa, brak sankcji
Zasada wysokiego poziomu ochrony Zasada przezorności (ostrożności) Zasada stosowania działań zapobiegawczych (zasada prewencji) Zasada naprawiania szkód przede wszystkim u źródła Zasada „zanieczyszczający płaci”
Cele polityki energetyczno-klimatycznej Redukcja emisji gazów cieplarnianych o 20% do 2020 r. Zwiększenie o 20% udziału energii odnawialnej w całkowitym zużyciu energii Zmniejszenie zużycia energii o 20% w stosunku do pomiarów przewidywanych w 2020 r.
Dyrektywa ramowa w sprawie promocji odnawialnych źródeł energii Dyrektywa dotycząca CCS Nowelizacja dyrektywy w sprawie udoskonalania i rozszerzania systemu handlu uprawnieniami do emisji Decyzja o podziale zadań w celu wypełnienia zobowiązań Wspólnoty dotyczących redukcji emisji gazów cieplarnianych w sektorach nieobjętych EU ETS Nowe wytyczne w sprawie pomocy państwa w zakresie ochrony środowiska
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/29/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. zmieniająca Dyrektywę 2003/87/WE w celu usprawnienia i rozszerzenia wspólnotowego systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. •
•
•
podstawowe narzędzie polityki klimatycznej-energetycznej Unii Europejskiej w zakresie redukcji emisji dwutlenku węgla; wyznaczenie ceny za emisje związków węgla jako najbardziej opłacalny sposób na zredukowanie globalnej emisji gazów cieplarnianych i pozostawienie przedsiębiorcom wyboru pomiędzy zapłatą a obniżeniem swoich emisji; dalsza redukcja w celu zapobieżenia osiągnięciu niebezpiecznego (wg naukowców) poziomu przez zmiany klimatu (jeden z celów).
sprzedaż uprawnień do emisji na aukcjach przeznaczenie dochodów ze sprzedaży uprawnień przydział bezpłatnych uprawnień (derogacje)
Przejściowe przydzielanie przez niektóre państwa (m.in. Polskę) bezpłatnych uprawnień instalacjom wytwarzającym energię elektryczną, które funkcjonowały przed dniem 31 grudnia 2008 r. lub instalacjom wytwarzającym energię elektryczną, w przypadku których proces inwestycyjny faktycznie wszczęto do tego dnia.
Krajowy plan inwestycyjny – modernizacja infrastruktury i inwestycje w czyste technologie, dywersyfikację struktury energetycznej i źródeł dostaw na wielkość odpowiadającą wartości rynkowej bezpłatnych uprawnień. Wykaz instalacji, którym przydzielono bezpłatne uprawnienia (wymóg zgody KE).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/31/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie geologicznego składowania dwutlenku węgla
bezpieczne dla środowiska i zdrowia ludzi geologiczne składowanie CO2 (CCS - Carbon Capture and Storage) dla instalacji powyżej 300 MW obowiązkowa ocena pod względem dostępności składowiska oraz wykonalności technicznej i ekonomicznej (ocena gotowości do wdrożenia CCS – CCS readiness) jeżeli ocena jest pozytywna zarezerwowanie miejsca na instalację CCS
Implementacja (prawo geologiczne i górnicze) dopuszcza jedynie realizację projektów demonstracyjnych (a nie komercyjnych). W ramach oceny oddziaływania na środowisko – wymagana ocena gotowości wdrożenia technologii CCS. Ocena gotowość CCS w odniesieniu do już wybudowanych obiektów.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych
Wiążące cele udziału OZE w miksie energetycznym (krajowy cel ogólny – 15 % do 2020 r. i sposób dojścia do tego celu) – Krajowy Plan Działania Zapewnienie odpowiednich środków dla osiągniecia w/w celów Uprzywilejowany dostęp OZE do sieci elektroenergetycznych (przyłączenie i przesył) Gwarancje pochodzenia Uproszczenie procedur administracyjnych
częściowa implementacja – przez tzw. „Mały Trójpak” (nowelizacja prawa energetycznego) • priorytetowy dostęp do sieci wyłącznie dla mikroinstalacji • brak wymogu uzyskania koncesji, brak obowiązku prowadzenia działalności gospodarczej oraz obowiązek odkupu energii elektrycznej wytworzonej w mikroinstalacji. ALE: sprzedaż po cenie o 20 % niższej niż inni wytwórcy
Dyrektywa 2006/32/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 kwietnia 2006 r. w sprawie efektywności końcowego wykorzystania energii i usług energetycznych - dążenie do osiągnięcia krajowego celu indykatywnego w zakresie oszczędności energii w wysokości 9%; wzorcowa rola administracji publicznej, konkurencyjne cenowo usługi energetyczne, audyty energetyczne, „białe certyfikaty”.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/125/ WE z dnia 21 października 2009 r. ustanawiająca ogólne zasady ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią - poprawa efektywności produktów przez świadomy wybór konsumentów (dostarczenie im odpowiednich informacji).
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/30/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie wskazania poprzez etykietowanie oraz standardowe informacje o produkcie, zużycia energii oraz innych zasobów przez produkty związane z energią.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/31/UE z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków - Ograniczenie zużycia energii i zwiększenia wykorzystania OZE przez promocję poprawy charakterystyki energetycznej budynków
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy - podstawowy instrument unijny dotyczący czystości powietrza; - celem jest ograniczenie zanieczyszczeń do poziomu, który w najmniejszym stopniu będzie szkodził zdrowiu ludzi i środowisku jako całości oraz informowanie społeczeństwa o zagrożeniach; - wyznaczenie standardów jakości powietrza i ocena jakości powietrza wg wspólnych metod i kryteriów, mechanizmy zarządzania jakością powietrza; - oprócz istniejących już wcześniej standardów dla benzenu, dwutlenku azotu, tlenku azotu, dwutlenku siarki, ołowiu, pyłu zawieszonego PM10, tlenku węgla i ozonu wprowadzono standard dla pyłu PM2,5.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola)
zapobieganie zanieczyszczeniom wynikającym z działalności przemysłowej, ich redukcja i w możliwie najszerszym zakresie wyeliminowanie zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” i zasadą zapobiegania zanieczyszczeniom; zaostrza standardy emisyjne dwutlenku siarki, tlenków azotu i pyłów (ciągłe pomiary stężeń) oraz obowiązek pomiarów całkowitej emisji rtęci w źródłach opalanych węglem; zapewnienie, aby żadna instalacja nie działała bez zezwolenia oraz kontrola działalności instalacji zgodnie z udzielonym zezwoleniem; wiążący charakter najlepszych dostępnych technik (BAT); standardy emisyjne dla obiektów energetycznego spalania (obowiązujące od 1 stycznia 2016 r. przy uwzględnieniu 4 opcji dostosowawczych – mechanizmy derogacyjne).
KONSTYTUCJA
RP
Art. 5 Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Art. 74 ust. 1 Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom. ust. 2 Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych. ust. 3 Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska. ust. 4 Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska. Art. 86 Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2011 - Prawo ochrony środowiska Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji Ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. prawo geologiczne i górnicze Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o efektywności energetycznej Ustawa z dnia 14 września 2012 r. o obowiązkach w zakresie informowania o zużyciu energii przez produkty wykorzystujące energię Ustawa z dnia 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków I inne
Zwiększenie świadomości społecznej dotyczącej potrzeb zagospodarowania zasobami środowiska. Dbanie o prawa obecnych i przyszłych pokoleń. Rozwój prawa zmian klimatu – zwiększenie regulacji. Człowiek poprzez wprowadzanie kolejnych przepisów decyduje, które ekosystemy przetrwają, a które znikną z powierzchni Ziemi na skutek zmian klimatu.
1.
2.
3.
4.
5. 6.
L. Karski, Istota prawa zmian klimatu – cel i klasyfikacja. w: L. Karski, I. Grochowska [red.] Zmiany klimatu a społeczeństwo, C.H. Beck, Warszawa 2010. J. Ciechanowicz-McLean, Prawno-ekonomiczne aspekty zmian klimatu. w: L. Karski, I. Grochowska [red.] Zmiany klimatu a społeczeństwo, C.H. Beck, Warszawa 2010. Maciej Jóźwiak, Międzynarodowe regulacje prawne w zakresie ochrony powietrza, Monitoring Środowiska Przyrodniczego nr 6, s. 95-99. Zuzanna Wolska, Polityka Unii Europejskiej wobec zmian klimatu.
Komisja Europejska, Działania UE wobec zmian klimatu. Europejski system handlu emisjami (ETS), wyd. 2008. Implementacja prawa klimatyczno-energetycznego, Fundacja ClientEarth Poland 2013