PROJEKT
Edukacja zawodowa i obywatelska na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu Szkolenie dla Lokalnych Liderów Klimatycznych „Strażnicy Klimatu”
klimatu – energetyka, ekonomia, polityka Bystra, 24–26.10.2014
ZJAZD II Ochrona
Niskoemisyjna Polska 2050 Andrzej Kassenberg
Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot.
edukacja dla dobrego klimatu
Niskoemisyjna Polska 2050 Andrzej Kassenberg Instytut na rzecz Ekorozwoju
Przygotowano w oparciu o materiały opracowane w ramach projektu „Niskoemisyjna Polska 2050”
Czy Polsce potrzebne są nowe motory rozwoju?
Niskoemisyjna modernizacja
Sukcesy z przeszłości nie znaczą, że Polska już zawsze będzie szybko się rozwijać. Im nowsze technologie, tym droższe naśladownictwo. Wyczerpuje się potencjał prostego nadrabiania zapóźnienia wobec Zachodu. Dalsze konkurowanie kosztami, a nie jakością i nowatorskością utrwali naszą rolę poddostawcy Europy – sprawnego, ale trwale biedniejszego od liderów. Właśnie dziś jest czas na inwestowanie w przyszłe motory rozwoju – ich budowa zajmuje bowiem długie lata.
Niskoemisyjna modernizacja
Dwie ścieżki wzrostu PKB per capita w Polsce względem USA
90%
80%
70% Pułapka średniego dochodu 60% Scenariusz modernizacji 50% Scenariusz ograniczonego rozwoju 40%
30% 2000
2010
2020
2030
2040
2050
Źródło: IBS BAU
Ścieżka umiarkowanego wzrostu (scenariusz referencyjny) – narzędzie odniesienia dla analizy w ramach projektu. Ścieżka przyspieszonego wzrostu (scenariusz modernizacji) – scenariusz zakładający wdrożenie reform oraz uwzględniający zielony wzrost.
Czy niskoemisyjność jest sprzeczna z rozwojem?
Niskoemisyjna modernizacja
Szybki wzrost gospodarczy Innowacje
Ekoinnowacje
Efektywność wykorzystania pracy i dostępnych zasobów
Efektywność energetyczna, zielone miejsa pracy, poprawa zdrowia
Instytucje
Przewidywalne otoczenie niskoemisyjnych inwestycji
Nowoczesna, rozwinięta, niskoemisyjna gospodarka
Polityka rozwoju i klimatyczna mogą się uzupełniać oraz wzmacniać.
Niskoemisyjna modernizacja
Zmieniający się potencjał energetyczny Polski - podsumowanie
Źródło energii
Perspektywy
Węgiel kamienny
Wzrost kosztów wydobycia w kraju, znaczne deficyty spółek węglowych, niska konkurencyjność międzynarodowa i wypieranie przez import.
Węgiel brunatny
Konieczność otwarcia nowych złóż – wysokie koszty pozaekonomiczne.
Gaz z łupków
Nieznany potencjał - niepewna skala i opłacalność wydobycia, poważne problemy środowiskowe.
Źródła odnawialne
Dziś relatywnie wysoki, ale szybko spadający wraz z rozwojem technologii, koszt wykorzystania OZE.
Energia nuklearna
Brak własnych zasobów uranu, brak tradycji technicznej w energetyce jądrowej i ograniczone know-how w tym zakresie, bardzo wysokie koszty inwestycyjne.
Wspólny europejski rynek Wymaga dokończenia reform na szczeblu europejskim oraz rozbudowy energii infrastruktury, a także uwolnienia cen na rynku krajowym.
Skumulowane wsparcie dla górnictwa węglowego oraz elektroenergetyki węglowej w latach 1990 – 2012 i odnawialnej w latach 2005-2012
ŁŁ
Niskoemisyjna modernizacja
Łącznie z kosztami zewnętrznymi tj. 870 – 2370 mld zł – 1876 zł na głowę dla węgla i 13 zł na głowę OZE.
Niskoemisyjna modernizacja
Główny problem jakości powietrza, stężenia zanieczyszczeń PM10 i BaP*. • W 2012 roku w 83 % stref przekroczone zostały stężenia PM10 (przekroczenie norm dobowych) • W 2012 roku w 91% stref przekroczone zostały stężenie BaP (przekroczenie norm rocznych) *benzo(a)piren
Źródło: Państwowy Monitoring Środowiska - Inspekcja Ochrony Środowiska. Ocena jakości powietrza w strefach w Polsce za rok 2012. Warszawa, 2013
7
Efekty zdrowotne ekspozycji na pył
Niskoemisyjna modernizacja
Źródło: HEAL 2013, na podstawie APHEKOM 2012, Pope & Dockery 2006
8
Zanieczyszczenia powietrza a koszty zdrowotne w Polsce W Polsce z powodu zanieczyszczeń powietrza co roku: • Umiera przedwcześnie ok. 45 tys. osób (przyczyna co 10 zgonu w Polsce). • Społeczeństwo traci ok. 520 tys. potencjalnych lat życia. • Gospodarka traci 18,5 mln dni pracy. Zewnętrzne koszty zdrowotne zanieczyszczeń powietrza w Polsce wynoszą ok. 39-118 mld Euro. Źródło: Komisja Europejska, Holland M., 2014 : Cost-benefit Analysis of Final Policy Scenarios for the EU Clean Air Package9
Czy warto coś zmieniać w polskiej energetyce?
Niskoemisyjna modernizacja
Dominacja węgla nie jest jedyną możliwą opcją dla Polski. Ewolucyjne zmiany mogą przez 40 lat całkowicie odmienić energetykę w Polsce, tak jak kiedyś w Danii, Wielkiej Brytanii czy w Niemczech. Już teraz trzeba zdecydować o strategicznych kierunkach rozwoju energetyki. Kluczowe są pytania o stopień centralizacji oraz otwartości tego sektora. Czy sektor ma być motorem napędowym innowacji?
Rozwój energetyki rozproszonej w Danii
Dania – w roku 2050 100% OZE 30% mniej zużywanej energii
Niskoemisyjna modernizacja
Niskoemisyjna modernizacja
Przykład Niemiec I Klimat
Emisja gazów cieplarnianych - 1990
Udział w produkcji elektryczności Udział w konsumpcji energii Efektywność Poprawa w konsumpcji energetyczna energii Poprawa w konsumpcji elektryczności Energetyka odnawialna
Poprawa w efektywności en. w budynkach
2020 - 40%
2030 -50%
2040 -75%
2050 -80%-95%
-35%
-50%
-65%
-80%
-18%
-30%
-45%
-60%
-20%
-50%
-10%
-25%
20%
80%
Niskoemisyjna modernizacja
Przykład Niemiec II
Struktura produkcji energii elektrycznej według scenariuszy w roku 2050
Niskoemisyjna modernizacja
MOD Rozproszona integracja
Węgiel Węgiel + CCS
MOD Rozproszona samowystarczalność
Gaz Gaz + CCS
MOD Europejski węgiel
Biomasa
MOD Model francuski
Jądrowa
Biomasa + CCS
Wodna Rozproszone - dyspozycyjne
MOD Pełna dywersyfikacja
Rozproszone - ogr. dyspozycyjność (w tym PV) Wiatr Import
BAU
0%
20%
40%
60%
80%
100%
MOD – scenariusz modernizacyjny; BAU – scenariusz odniesienia (business as usual)
Niskoemisyjna modernizacja
mld euro
Czy warto coś zmieniać w polskiej energetyce?
Koszty produkcji energii elektrycznej Pełna dywersyfikacja
30
Opłaty za emisje Import
25
Koszty paliwa 20
Bez CCS redukcja emisji 70%
Koszty utrzymania - zmienne Koszty utrzymania - stałe
15
Moce rezerwowe Koszty sieciowe
10
Z CCS redukcja emisji 90% ale wyższe koszty
Nakłady kapitałowe - elektrownie 5
Scen. odniesienia bez opłat ETS Scen. odniesienia z opłatami ETS
0 2010/20
2020/30
2030/40
2040/50
Przy porównywaniu kosztów technologii należy brać pod uwagę faktyczny czas pracy elektrowni wynikający z sytuacji na rynku energii. Elektrownie węglowe będą wypychane z rynku przez instalacje o niskich kosztach operacyjnych, co już dziś obniża ich atrakcyjność inwestycyjną.
Niskoemisyjna modernizacja
Saldo handlu surowcami energetycznymi Scenariuszy modernizacji
25
Mtoe
Mtoe
Scenariusz odniesienia
0
25 0
-25
-25
-50
-50
-75
-75
-100
-100
-125
-125 2000
2010
2020
2030
2040
2050
2000
2010
2020
2030
2040
Węgiel
Gaz
Węgiel
Gaz
Ropa
Ropa
Węgiel z nowymi odkrywkami
Paliwo jądrowe
Biopaliwa
En. elektryczna
Saldo
Saldo z nowymi odkrywkami
Saldo
2050
Niskoemisyjna modernizacja
Czy OZE mogą być alternatywą? kWh/m2/rok
2150
Spadek kosztów PV
MT
ES
1950
Nasłonecznienie
CY
IT
PT
Fotowoltaika tańsza od prądu "z gniazdka"
1750 1550
AT
1350 1150 950
DE
PL 2013
Fotowoltaika droższa od prądu "z gniazdka"
0,05
0,10
DK
PL 2050
PL 2020
LCOE 2020 0,15
LCOE 2013 0,20
0,25
Cena energii elektrycznej, koszty produkcji z PV
0,30
EUR/kWh Uwaga: Ceny energii elektrycznej dla Polski w roku 2020 i 2050 na podstawie scenariusza odniesienia, bez ETS
Źródło: opracowanie własne na podstawie Breyer i Gerlach (2011) oraz własnych prognoz dla lat 2020 i 2050
Rozproszona fotowoltaika w perspektywie dekady stanie się w Polsce konkurencyjna. Instalacje rozproszone nie konkurują z ceną hurtową, ale dużo wyższą ceną detaliczną energii.
Średnie zatrudnienie w energetyce w pierwszej dekadzie XXI w. – liczba miejsc pracy na GWh wyprodukowanej energii w analizie cyklu życia
Fotowoltaika Energetyka wiatrowa Biomasa Energetyka węglowa Energetyka gazowa
Niskoemisyjna modernizacja
Wytwarzanie, budowa, instalowanie
Funkcjonowanie, doglądanie, przygotowywanie paliwa
Razem
24 - 26
5 - 20
29 - 46
3 - 17
2
5 - 19
4
3 - 21
7 - 25
2,4
6,5
8,8
2,2
6,1
8,3
Green Jobs: Towards decent work in a sustainable, low-carbon world, Green Jobs Initiative, UNEP, ILO, IOE i ITUC. Waszyngton 2008.
Prognoza liczby miejsc pracy powstałych do roku 2020 w wyniku rozwoju mikroinstalacji OZE
Niskoemisyjna modernizacja
Krajowy plan rozwoju mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii do roku 2020. Synteza, Instytut Energetyki Odnawialnej i Związek Pracodawców Forum Energetyki Odnawialnej. Warszawa 2013.
Niskoemisyjna modernizacja
Jak skutecznie poprawiać efektywność energetyczną? 140
Scenariusz odniesienia Scenariusz modernizacji
120 100
Zużycie energii finalnej w Polsce Mtoe
Indeks energochłonności PKB, 2010 = 100 100 80 60
80 40
60
Budynki Transport Pozostałe obszary Scenariusz odniesienia Scenariusz modernizacji
-27%
40
20
20 0
0 2000
2010
2020
2030 2040 2050 Źródło: opracowanie własne
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Źródło: opracowanie własne
Brak dodatkowych działań doprowadzi do dużego wzrostu całkowitego zapotrzebowania Polski na energię.
Postawienie na dwa kluczowe obszary – efektywnie energetycznie budynki oraz paliwooszczędny transport – pozwoli tego uniknąć.
Niskoemisyjna modernizacja
Perspektywa sektorowa – budynki MtCO2e
Emisje z budynków
Emisje pośrednie - energia elektryczna
250 Emisje pośrednie - ciepło sieciowe
200
Emisje bezpośrednie
+23%
150
-32%
80 100
55 -70%
50
25
46
22
52
71
6
10 24
24
2050 Budynki MOD Energetyka BAU
2050 Budynki MOD Energetyka MOD
0 2010
Źródło: IBS
2050 Budynki BAU Energetyka BAU
1
Scenariusz pożądany
Termomodernizacja pakiet podstawowy
Termomodernizacja pakiet rozszerzony
Budynki energooszczędne, pasywne i zeroenergetyczne
AGD, RTV i oświetlenie
Niskoemisyjna modernizacja
Technologia pomostowa, zastąpiona przez termomodernizację rozszerzoną po roku 2015. Zużycie energii w budynku zmodernizowanym według technologii podstawowej wynosi ok. 130 kWh/m2 rocznie. Po roku 2015 stopniowo wypiera termomodernizację w zakresie podstawowym, dzięki wsparciu finansowemu i informacyjnemu ze strony państwa. Zużycie energii w budynku zmodernizowanym według technologii rozszerzonej wynosi ok. 6070 kWh/m2 rocznie. Polityka państwa promuje rozwiązania energooszczędne, pasywne i zeroenergetyczne. Parametry cieplne nowych budynków poprawiają się stopniowo co najmniej do poziomu budynków pasywnych tj. ok. 15 kWh/m2 rocznie. Presja regulacyjna na producentów sprzętu zostaje utrzymana, urządzenia wchodzące na rynek w kolejnych dekadach są coraz efektywniejsze, a konsumenci wybierają i stosują je bardziej świadomie. Regulacje sprzyjają wymianie rozwiązań mniej na bardziej energooszczędne.
Opcje redukcyjne w transporcie Redukcja emisji, MtCO2e Transport
Rozważane są: • cztery poziomy wydajności silników • dwa typy silników spalinowych (benzyna, diesel) • trzy typy samochodów – lekkie/osobowe (LDV), średnie (MDV), ciężkie samochody dostawcze (HDV) • samochody hybrydowe • biopaliwa
35 30 25 20 15 10 5 0
2015
2020
HDV diesel 1 LDV diesel 1 LDV benzyna 1 Hybryda, diesel MDV diesel 1 MDV benzyna 1
2025
2030
HDV diesel 2 LDV diesel 2 LDV benzyna 2 Hybryda plug-in, diesel MDV diesel 2 MDV benzyna 2
Źródło: IBS , Politechnika Poznańska
2035
2040
HDV diesel 3 LDV diesel 3 LDV benzyna 3 Hybryda, benzyna MDV diesel 3 MDV benzyna 3
Niskoemisyjna modernizacja
2045
2050
HDV diesel 4 LDV diesel 4 LDV benzyna 4 Hybryda plug-in, benzyna MDV diesel 4 MDV benzyna 4
Największą redukcję zapewniają działania wprowadzające najefektywniejsze pojazdy, w szczególności dla samochodów osobowych. W perspektywie 2050 roku duży potencjał redukcyjny hybryd. Wszystkie oszczędności.
działania
przynoszą
Niskoemisyjna modernizacja
Czy głęboka redukcja emisji jest osiągalna? MtCO2e
Emisje gazów cieplarnianych w Polsce 600 525
500 399
400 300
Transport Budynki Przemysł i odpady Rolnictwo Energetyka bez CCS CCS - energetyka CCS - przemysł
200 100
171
0 2000
2010
2020
2030
2040
2050
Źródło: opracowanie własne
Redukcja emisji o ponad połowę względem 1990 r. jest nie tylko możliwa, ale i nie wymaga uciekania się do technologii kosztownych, takich jak CCS. Zastosowanie CCS zwiększa potencjał redukcyjny do ponad 60%.
Niskoemisyjna modernizacja
MtCO2e
Dodatkowe działania pozwalające na osiągnięcie celu 80% redukcji emisji względem 1990 r. 500
400 -63%
300
-80%
Mniejsza produkcja w petrochemii i górnictwie Zeroemisyjna energetyka
200
Szybsza poprawa efektywności budynków Niskoemisyjne samochody Zmiana miksu w przemyśle lekkim
100
Zmiana miksu w przemyśle ciężkim Scenariusz modernizacji Emisje po dodatkowej redukcji
0 1990
2000
2010
2020
2030
2040
2050
Ile zyskamy na niskoemisyjności?
Niskoemisyjna modernizacja
mld EUR
Skumulowane korzyści netto pakietu modernizacyjnego 250 200
Z CCS Bez CCS
150 100 50 0 -50 2020
2030
2040
2050
Korzyści płynące z efektywności energetycznej oraz oszczędności operacyjnych w energetyce przeważają nad dodatkowymi nakładami już po 2030 roku.
Sam wzrost efektywności energetycznej podniesie poziom PKB w Polsce o 1,5%, a w połączeniu z innowacjami nawet o 3,5%.
Niskoemisyjna modernizacja przynosi korzyści netto nawet z CCS.
Niskoemisyjna modernizacja
Co z kosztami zewnętrznymi? Koszty zdrowotne jako proc. PKB w Polsce Scenariusz odniesienia 2,5%
Scenariusz modernizacji
2,0%
Scenariusz odniesienia bez nowych norm dla energetyki i transportu
1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 2010
2015
2020
2025
2030
2035
2040
2045
2050
Źródło: opracowanie własne
Nawet przy założeniu znacznego „oczyszczenia” spalania paliw kopalnych, niskoemisyjna transformacja przynosi łączne korzyści rzędu 100 mld euro na przestrzeni 40 lat, głównie dzięki redukcji emisji z budynków oraz energetyki.
Koszty i potencjał „oczyszczania” paliw kopalnych są niepewne, niskoemisyjne technologie już są dostępne i szybko się rozwijają.
Cele polityki klimatycznej oraz działania prowadzące do ich osiągania w poszczególnych obszarach regulacyjnych I OBSZAR
REFORMA PODATKOWA
CELE Zapewnienie alokacji środków pozwalającej na wspieranie niskoemisyjnej transformacji
DZIAŁANIA • • • •
POLITYKA EDUKACYJNA I NAUKOWA
Zwiększenie społecznej • świadomości korzyści z podjęcia wysiłku niskoemisyjnej modernizacji • •
ZRÓWNOWAŻONA ENERGETYKA
Niskoemisyjna modernizacja
Modernizacja sektora energetyki dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju
• • •
Zwiększenie podatków i zniesienie ulg na dobra związane z zasobami nieodnawialnymi. Zmniejszanie obciążeń podatkowych pracy. Wzrost wydatków na innowacje. Edukacja ekologiczna, kształtowanie struktury podaży pracy odpowiednio do potrzeb transformacji. Dostosowanie programów kształcenia, w tym nacisk na edukację przedsiębiorców. Silne wsparcie publiczne dla nowych technologii w ramach zrewidowanego systemu zarządzania innowacjami. Osiągnięcie konsensusu interesów na gruncie krajowym. Rozwój projektów zarządzania energią oraz inteligentnych sieci energetycznych. Urynkowienie i uelastycznienie sektora. Stworzenie możliwości rozwoju OZE.
Niskoemisyjna Cele polityki klimatycznej oraz modernizacja działania prowadzące do ich osiągania w poszczególnych obszarach regulacyjnych II
OBSZAR
ZRÓWNOWAŻONA MOBILNOŚĆ
CELE
• •
Zahamowanie rosnącej emisyjności sektora
• • •
ROLNICTWO
• Wspieranie modernizacji niskoemisyjnej i poprawa jakości polskiego rolnictwa • • •
JEDNOSTKI ADMINISTRACYJNE
Domykanie działań modernizacyjnych w obszarze sektora publicznego
• •
DZIAŁANIA Wprowadzanie odpowiednich norm emisyjności i hałasu dla pojazdów. Promocja transportu publicznego i rozwiązań niskoemisyjnych we wzorcach mobilności. Rozwój alternatywnych technologii napędów. Nacisk na właściwe planowanie przestrzenne w kontekście wydatkowania publicznych pieniędzy na infrastrukturę Edukacja rolników w zakresie wyzwań i szans polityki klimatycznej. Doradztwo w zakresie właściwych praktyk rolniczych i hodowlanych. Tworzenie odpowiednich zasad ochrony gleb użytkowych. Promocja zmian nawyków żywieniowych w społeczeństwie. Stosowanie obligatoryjnych kryteriów środowiskowych w procedurach zamówień publicznych. Zainteresowanie opinii publicznej tematyką śladu węglowego. Certyfikacja jako narzędzie uświadamiania konsumentów o pochodzeniu nabywanych dóbr.
Podsumowanie
Niskoemisyjna modernizacja
Projekt Niskoemisyjna Polska 2050 ma na celu wzbogacenie debaty publicznej oraz wsparcie administracji zarówno przy tworzeniu skutecznych rozwiązań krajowych, jak i prowadzeniu negocjacji międzynarodowych.
Polska stoi przed wyzwaniem utrzymania tempa poprawy jakości życia obywateli. Nowy czynnik – polityka klimatyczna i ekoinnowacje.
Redukcja emisji rzędu 30% do roku 2050 przyniesie korzyści netto inwestorom. Kolejne 30% jest tanie i wpłynie pozytywnie na gospodarkę i środowiskowo.
Redukcja 80% jest także możliwa gdy dalej rozwijać się będą niskoemisyjne technologie.
Pozostawanie na ścieżce głębokiej redukcji emisji realne do 2030 roku nawet przy konserwatywnych założeniach – duży potencjał efektywności energetycznej, stopniowego odchodzenia od węgla.
Liczne dodatkowe korzyści z niskoemisyjnej transformacji – zdrowie, innowacyjność, bezpieczeństwo energetyczne, rozwój postaw obywatelskich (energetyka prosumencka).
Polskie dylematy – 2014/2050 Postawa reaktywna
Koncentrowanie się na bieżących problemach, skupienie się na stabilizacji sytuacji gospodarczej
Niskoemisyjna modernizacja
Postawa proaktywna
Inwestycje w potencjał rozwojowy przydatny za kilka-kilkanaście lat, podjęcie wysiłku kolejnej modernizacji
Niskoemisyjna modernizacja
POŻYCZYLIŚMY ZIEMIĘ OD NASZYCH WNUKÓW
Niskoemisyjna modernizacja
Dziękuje za uwagę ! Andrzej Kassenberg Instytut na rzecz Ekorozwoju a.kassenberg@ine-isd.org.pl www.ine-isd.org.pl www.chronmyklimat.pl ul. Nabielaka 15 lok. 1 00-743 Warszawa tel. (22) 8510402 fax. (22) 8510400