PROJEKT
Edukacja zawodowa i obywatelska na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu Szkolenie dla Lokalnych Liderów Klimatycznych „Strażnicy Klimatu”
Klimat a bioróżnorodność. Obóz terenowy w Puszczy Białowieskiej Białowieża, 13–17.05.2015
ZJAZD V
Klimat Mokradła Bioróżnorodność Paweł Sidło
Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot.
edukacja dla dobrego klimatu
Klimat Mokradła Bioróżnorodność
Klimat – bioróżnorodność Biomy Biom: duży obszar o jednakowym klimacie, charakterystycznej szacie roślinnej i szczególnym świecie zwierzęcym. Typ roślinności biomu jest charakterystyczny, choć skład gatunkowy może być różny w zależności od położenia geograficznego. Podobnie rzecz się ma ze składem gatunkowym zwierząt. Popracujmy w grupach: • Stwórz ogólną listę biomów ziemi (8-10) • Określ charakterystyczne warunki klimatyczne • Podaj przykł. zwierząt/siedlisk typowych dla każdego biomu • Biomy antropogeniczne – stwórz definicję i podaj przykłady
Klimat – bioróżnorodność Biomy
Biomy - Tundra
Biomy - Tundra 1. 2. 3. 4.
Niskie temperatury i krótki okres wegetacji (ok. 60 dni). Wieczna zmarzlina odmarzająca do kilkunastu cali. Porosty, trawy, turzyce, krzewinki. Renifery (karibu), pardwy, ptaki siewkowe, np. biegusy.
Biomy Tajga (lasy borealne)
Biomy Tajga (lasy borealne) 1. Duża różnica temperatur w skali całego roku z długimi i bardzo zimnymi zimami. 2. Wiecznie zielone lasy szpilkowe - jodły, świerki i sosny. 3. Bardzo wysoko tzw. produkcja pierwotna lasów. 4. Łoś, niedźwiedź, ryś, wilk, cietrzew, głuszec, dzięcioły.
Biomy Lasy klimatu umiarkowanego
Biomy Lasy klimatu umiarkowanego 1. Średnie temperatury z wyraźną zmiennością sezonową, duże i równomiernie rozmieszczone opady (750-1500 mm). 2. Dominują drzewa liściaste, liczne krzewy i ziołorośla. 3. Jeleń, niedźwiedź, ryś, duże bogactwo gatunkowe ptaków, w szczególności drobnych ptaków wróblowych oraz gatunków związanych z drzewami dziuplastymi.
Biomy - Stepy
Biomy - Stepy 1. Obszary o niskich opadach (250-750 mm) i dużych różnicach temperatur w skali roku. 2. Zbiorowiska trawiaste, ziołorośla. Liczne mokradła (USA). 3. Bizon, liczne gatunki gryzoni, kojot, lis. Ptaki szponiaste, bardzo nieliczne drobne ptaki wróblowe. W USA liczne gatunki kaczek na mokradłach stepowych.
Biomy - Sawanny
Biomy - Sawanny 1. Tropikalny klimat z wysokimi opadami (1000-1500 mm) i bardzo długimi porami suchymi pomiędzy nimi. 2. Niewielka liczba gatunków- głównie trawiastych z rzadko rozmieszczonymi drzewami i krzewami. 3. Gatunki kopytne: antylopy, zebry, żyrafy. Drapieżniki: lwy, hieny, gepardy. Niewielka różnorodność gatunkowa ptaków – głównie szponiaste.
Biomy - Pustynie
Biomy - Pustynie 1. Obszary o bardzo niskich opadach atmosferycznych (poniżej 250 mm) (położenie geograficzne). 2. Niewielkie skupiska roślin – trawy, krzewy, pojedyncze drzewa rozdzielone bardzo dużymi obszarami pozbawionymi roślinności. 3. Dominują gryzonie, gady i owady – zwierzęta bardzo odporne na brak wody. Mają zdolność wytwarzania wody metabolicznej i przytrzymywania jej w organizmie.
Biomy Lasy tropikalne
Biomy Lasy tropikalne 1. Obszar o bardzo wysokich opadach (ponad 2000 mm) z bardzo krótkimi „porami suchymi” (ok. miesiąca – opady poniżej 125 mm). Różnice temp. między latem a „zimą” są niższe niż między nocą a dniem. 2. Drzewa liściaste tworzą trójwarstwowy układ. 3. Większość gatunków zwierząt skupia się w wyższych warstwach drzew – ssaki naczelne, liczne gady i płazy, bogaty świat bezkręgowców (20 tys. gat./6 mil kw – Panama).
Biomasa Ziemi Producer
Biomass productivity (gC/m²/yr)
Swamps and Marshes
2,500
Tropical rainforests
2,000
16
Coral reefs
2,000
0.56
Algal beds
2,000
River estuaries
1,800
Temperate forests
1,250
24
Cultivated lands
650
11
Tundras
140
Open ocean
125
39
3
0.15
Deserts
Total production (billion tonnes C/yr)
Biomasa Ziemi
Klimat – bioróżnorodność? Biomy antropogeniczne (antromy) Współczesne formy lądowej biosfery powstałe na skutek przekształceń środowiska naturalnego przez człowieka przez działalność rolną, urbanizację, leśnictwo.
Klimat – bioróżnorodność? Biomy antropogeniczne
Mokradła • Do dziś specjaliści różnych dziedzin spierają się o to jak powinna brzmieć prawidłowa definicja mokradła, jak wyznaczać jego granice, czy też jakie wskaźniki przyjąć, aby dobrze rozpoznać, czy dany teren można już uznać za mokradło, czy też nie. • Do niedawna znacznie częściej używanym terminem było określenie – obszar wodno-błotny. Dzisiaj częściej używamy jednak terminu mokradło. • Obecnie mamy aż ponad 50 definicji mokradła. Nie sposób je wszystkie przytoczyć, jednak popatrzmy na kilka z nich.
Mokradła Konwencja Ramsar, czyli konwencja o obszarach wodnobłotnych mających znaczenie międzynarodowe, definiuje ten typ siedliska jako: „…obszarami wodno-błotnymi są tereny: • bagien, • błot i torfowisk lub • zbiorniki wodne, tak naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, • łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów.”
Mokradła „Mokradła to obszary charakteryzujące się: • długotrwałą obecnością wody na powierzchni gruntu lub w sferze korzeniowej, • odrębnością gleb, których cechy fizyko-chemiczne odzwierciedlają specyficzne warunki wodne oraz • występowaniem specyficznej roślinności zaadaptowanej do szczególnych warunków glebowo-wodnych i brakiem roślin nietolerujących podtopienia.” (tłum. P. Sidło) Mitsch W.J., Gossenling J.G. 2000., Wetlands. Willey, New York.
Znaczenie mokradeł dla przyrody i człowieka Popracujmy w grupach: 1. Znaczenie mokradeł dla przyrody. 2. Znaczenie mokradeł dla człowieka.
Znaczenie mokradeł dla przyrody i człowieka •
•
•
•
•
Mokradła pełnią rolę regulatorów stosunków wodnych, powoli „oddają” wodę do cieków – strumieni, potoków i rzek oraz przez magazynowanie wody zapewniają jej powolne przenikanie do wód poziemnych - zasilają źródła; Są środowiskiem życia charakterystycznej flory i fauny, z której część wykorzystywana jest gospodarczo przez człowieka – wypas koni i bydła, połów ryb, wędkarstwo, akwakultury – w tym hodowla ryżu; Są ważnymi obiektami turystycznymi wykorzystywanymi zarówno do turystyki masowej – jeziora i wybrzeża, jak i tzw. turystyki kwalifikowanej – obserwacje i fotografowanie rzadkich gatunków flory i fauny żyjącej na terenie mokradeł; Są ważnymi obiektami badań naukowych zmierzających do opisania zasad funkcjonowania terenów podmokłych różnego typu; badania takie z kolei leżą u podstaw skutecznej ochrony mokradeł – odpowiadają bowiem na pytania takie jak np. Jak funkcjonuje mokradło? Jakie gatunki są najbardziej zależne od siedlisk podmokłych? Jak mokradła zasilają źródła, z których potem korzystamy? itp. Mokradła zostały uznane za obszary o szczególnym znaczeniu dla ochrony flory i fauny oraz zachowania zasobów wody – najcenniejszego surowca naturalnego dla człowieka.
Mokradła
Mokradła (torfowiska) na świecie
Mokradła w Polsce
Kto nas podgrzewa, czyli antropogeniczne zmiany klimatu
„Gorący” styczeń
Kto nas podgrzewa?
Zmiany klimatu
Za dużo nas, za dużo jemy
Za dużo nas, za dużo spalamy
Czekolada – jak się jej oprzeć?
Wyrąb lasów deszczowych pod uprawę kakao (kolor filetowy)
Skutki zmiany klimatu Nie potrafimy w pełni przewidzieć wszystkich zagrożeń, jakie niesie za sobą zmiana klimatu, jednak na podstawie dotychczasowych obserwacji wiemy, że: • Pokrywy lodowe na obu biegunach topnieją. Obszar morza pokryty przez lodowiec Arktyki skurczył się o 10% w ostatnich kilku dekadach, a grubość lodu zmniejszyła się o 40%. Na biegunie południowym pokrywa lodowa kontynentu Antarktyki stała się niestabilna. • Topnieją lodowce na wszystkich kontynentach. Lodowce w Alpach od roku 1850 straciły 2/3 swojej objętości. • Podnosi się poziom mórz w tempie dwukrotnie szybszym, niż 50 lat temu. W roku 2003 naukowcy obliczyli, iż poziom mórz i oceanów podnosił się o 3,1 milimetrów rocznie. Tempo to może się podwoić w ciągu najbliższych 100 lat i do roku 2100 poziom mórz może się podnieść łącznie o 88 cm. Najbardziej ucierpiałyby na tym kraje rozwijające się, takie jak Bangladesz, Egipt, Malediwy z uwagi na dużą powierzchnię nisko położonych terenów, zamieszkałych przez olbrzymią proporcję ludności w tych krajach.
Skutki zmiany klimatu • Zaczęła topnieć pokrywa lodowa Grenlandii. Ocenia się, że traci co roku 100 miliardów ton lodu. Jeśli lodowce Grenlandii stopniałaby całkowicie, poziom morza na świecie podniósłby się o 7 metrów. • Zwiększa się częstotliwość i intensywność ekstremalnych zjawisk pogodowych takich jak sztormy, powodzie, susze i fale upałów. Około 90% wszystkich klęsk żywiołowych w Europie od roku 1980 mogło być spowodowanych pośrednio lub bezpośrednio zmianami pogody i klimatu. W latach 1998 – 2007 liczba klęsk żywiołowych związanych ze zmianą klimatu zwiększyła się o 65% w porównaniu ze średnią z lat 1980-tych. • Istnieje bardzo duże prawdopodobieństwo, iż zwiększona częstotliwość katastrofalnych powodzi, które miały miejsce w Europie od roku 1990 związana jest ze zmianą klimatu. • Już obecnie w wielu krajach świata dostęp do czystej wody staje się coraz większym problemem. Prawie 1/5 ludzi na świecie nie ma dostępu do wody pitnej! Jeśli klimat ociepli się na tyle, iż średnia temperatura wzrośnie o około 1,7 stopnia (czyli o 2.5 stopni w porównaniu do średniej sprzed epoki przemysłowej), od 2,4 do 3,1 miliarda ludzi na świecie może nie mieć dostępu do wody pitnej.
Skutki zmiany klimatu • Jeśli średnie temperatury wzrosną w przedziale do 3,5 stopnia, globalna wydajność produkcji żywności może także wzrosnąć. Jeśli jednak dojdzie do ocieplenia powyżej tego pułapu, ludzkość może mieć problem z produkcją żywności. Sezon wzrostu w krajach Europy Północnej uległ wydłużeniu, ale wczesne kwitnienie i dojrzewanie plonów oznacza też, że wystawione są one na większe ryzyko wiosennych przymrozków. • Zwiększa się ryzyko rozprzestrzeniania się chorób tropikalnych, takich jak malaria, czy denga (gorączka tropikalna). Komary azjatyckie (Aedes albopictus) rozprzestrzeniły się w Europie na znacznym obszarze w ciągu ostatnich 15 lat i obecnie występują w 12 krajach europejskich. Według jednej z analiz od 5 do 6 miliardów ludzi może być narażonych na gorączkę tropikalną (denga) około roku 2080. • Fala upałów, jaka przeszła przez Europę w roku 2003 spowodowała śmierć ok. 70 tysięcy osób i była przyczyną wielkich pożarów na południu kontynentu, powodując straty w rolnictwie i leśnictwie wyceniane na około 10 miliardów Euro. Istnieje prawdopodobieństwo, iż od roku 2070, nasz kontynent może doświadczać podobnych upałów co drugi rok.
Skutki zmiany klimatu • W miarę ocieplania się klimatu, wiele gatunków zwierząt migruje w chłodniejsze, północne regiony. Ale dla wielu gatunków takie przemieszczanie się nie jest możliwe z uwagi na poszatkowanie kontynentu Europy wielkimi aglomeracjami, siecią dróg, autostrad i innych przeszkód. Jedna z analiz wskazuje na zagrożenie utraty prawie 1/3 z ogólnej liczby gatunków roślin i zwierząt na Ziemi do roku 2050. • Jeśli nie powstrzymamy zmian klimatycznych, należy się liczyć z nasilającym występowaniem lokalnych konfliktów na tle dostępu do wody pitnej, żywności i źródeł energii. W ich wyniku pojawia się nowa kategoria emigrantów – tzw. uchodźcy klimatyczni , czyli ludzie, którzy z tych powodów porzucają swoje dotychczasowe miejsce zamieszkania i próbują się przemieszczać do krajów jeszcze nie dotkniętych podobnymi problemami - liczba takich uchodźców może wzrosnąć do 1 miliarda. • Według jednego z pesymistycznych raportów zmiany w temperaturach wody w oceanach mogą zatrzymać Prąd Zatokowy, który pcha ciepłą wodę Oceanu Atlantyckiego wokół Europy Północnej. Jeśli stałoby się tak faktycznie, proces ten odwróciłby ocieplenie klimatu w naszej części świata i doprowadził wręcz do znaczącego oziębienia naszego kontynentu.
Przybywa wody?
SRES – Special Report on Emissions Scenarios by Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)
Zagrożenia zmianami klimatu dla płazów, ptaków i raf koralowych
1. Płazy – 49% 2. Ptaki – 38% 3. Rafy koralowe – 67% Dane: IUCN - SPECIES SUSCEPTIBILITY TO CLIMATE CHANGE IMPACTS
Mokradła a zmiany klimatu Osuszanie mokradeł oraz następujący w wyniku tego proces murszenia torfów prowadzi do uwalniania zmagazynowanego w torfie dwutlenku węgla (CO2) do atmosfery. W rezultacie prowadzi to do zwiększonej koncentracji gazów cieplarnianych (GHG) i zwiększenia tempa antropogenicznego ocieplania się klimatu.
Mokradła (torfowiska) na świecie
Możesz znacznie ograniczyć swoją emisję CO2 do atmosfery wprowadzając z pozoru drobne zmiany w swoim życiu codziennym: • Zgaś zbędne światło. • Zawsze wyłączaj przycisk czuwania (tzw. „stand-by”, czyli czerwoną diodę na sprzęcie RTV). Gdyby tylko połowa urządzeń w naszym domu była wyłączana z sieci, a nie pozostawiana w stanie czuwania, w skali kraju można by wyemitować 1 mln ton CO2 mniej (tyle, ile rocznie emituje jedna średnia elektrownia). • Pojedź rowerem, pociągiem albo użyj komunikacji miejskiej zamiast podróżować samolotem czy samochodem. • Jeśli nie możesz rozstać się ze swoim samochodem, regularnie sprawdzaj jego stan techniczny. Dbaj o odpowiednie ciśnienie w oponach. Zwolnij, prowadź mniej agresywnie. Jeśli zatrzymujesz się na dłużej niż kilka minut, wyłącz silnik. • Używaj energooszczędnych sprzętów i urządzeń domowych (energooszczędnych żarówek, sprzętu AGD klasy A lub A+) Najwięksi pożeracze energii w domu to lodówki i zamrażarki - urządzenia te są odpowiedzialne za zużycie aż 28% całkowitego zużycia energii w domu..
Możesz znacznie ograniczyć swoją emisję CO2 do atmosfery wprowadzając z pozoru drobne zmiany w swoim życiu codziennym: • Gotowanie w zamkniętych naczyniach pozwoli Ci zmniejszyć zużycie energii podczas gotowania o co najmniej 30%. • Nie wkładaj ciepłych posiłków do lodówki. • Używaj „krótkiego programu” zmywarki. Pozwala on na ograniczenie czasu zmywania i zmniejszenie poboru energii. • Regularnie wymieniaj filtry (worki) w odkurzaczu – najpóźniej wówczas, kiedy wskaźnik ssania sygnalizuje pełny worek. Odkurzacz działa tym słabiej, im bardziej zanieczyszczone są filtry, co wydłuża czas pracy, a tym samym zużycia energii • Sadź drzewa. Jedno drzewo w ciągu swojego życia może zaabsorbować nawet tonę CO2. • Wymień izolację swojego domu. • Jeśli masz taką możliwość, korzystaj z energii z odnawialnych źródeł (wiatr, panele słoneczne, biomasa, geotermia). Źródło: WWF Polska
Dziękujemy Niech Ptaki będą z Wami! A Wy z nami… Zapraszamy do współpracy
Poznaj Pokochaj Pomóż