AnDREA AMMon

Brak dostępu do danych zagraża zdrowiu i życiu

W walce z chorobami zakaźnymi potrzebne są dokładne dane dotyczące ognisk zakażeń, sytuacji epidemiologicznej i długoterminowych trendów. Bez nich decyzje są nieprecyzyjne, a działania – nieskuteczne i kosztowne. Dr Andrea Ammon, dyrektor generalna Europejskiego centrum Zapobiegania i Kontroli chorób (EcDc), opowiada o roli danych w zarządzaniu zdrowiem populacyjnym.

Co zdaniem Pani Dyrektor należy zrobić, aby nadzór epidemiologiczny był dokładniejszy i sprawniejszy? Jakich danych brakuje, które pomogłyby lepiej zwalczać choroby zakaźne w Europie?

Moim zdaniem należy poprawić trzy aspekty: terminowość, kompletność sprawozdań oraz porównywalność danych zgromadzonych w państwach członkowskich.

ECDC gromadzi dane epidemiologiczne dotyczące 58 chorób zakaźnych w całej Europie. Większość z nich jest aktywnie przekazywana przez państwa członkowskie – co tydzień, co miesiąc lub co roku, w zależności od choroby – za pośrednictwem systemu nadzoru ECDC. W przypadku COVID-19, dane są gromadzone co tydzień. Z naszych obserwacji wynika, że przekazywanie danych z miejsca, gdzie są generowane – u lekarza rodzinnego, w szpitalu lub laboratorium – przez władze lokalne, regionalne i krajowe aż do momentu, gdy docierają na szczebel UE, nadal wymaga dużej interwencji człowieka. Na przykład, przetworzenie danych do

»ECDCplanuje ECDC planuje wykorzystać anonimowe dane z kartotek medycznych do skuteczniejszego nadzoru epidemiologicznego.«

właściwego formatu, a czasem nawet dołączanie papierowych powiadomień na szczeblu niższym niż krajowy – to czasochłonne i wymaga dużych zasobów.

Ponadto przekazywanie danych między poszczególnymi urządzeniami wymaga dostosowania systemów po stronie państw członkowskich. W tym zakresie potrzebne są duże inwestycje w odpowiednią infrastrukturę i technologię oraz udoskonalenie wydajności. Obecnie badamy możliwość wykorzystania do celów nadzoru UE informacji pochodzących z elektronicznej dokumentacji medycznej zawierającej historię choroby pacjenta, diagnozy, leki, plany leczenia, daty szczepień, alergie, obrazy radiologiczne oraz wyniki badań laboratoryjnych i testów. ECDC rozpoczęło w 2021 r. badanie proof-of-concept dotyczące wykorzystania EDM w odniesieniu do ciężkich ostrych zakażeń układu oddechowego, takich jak COVID. W przypadku drugiej części unijnego nadzoru – nadzoru opartego na zdarzeniach – ECDC prowadzi internetowe badania wywiadowcze dotyczące epidemii w celu globalnego monitorowania chorób zakaźnych. Porozumienie na poziomie UE w sprawie formatów danych i semantyk wykorzystywanych do publikacji tych danych na krajowych stronach internetowych ułatwiłoby ten proces.

Ponadto, dzięki wywiadowi epidemiologicznemu, codziennie tysiące stron internetowych podlega monitorgowi w celu wykrycia zagrożeń dla zdrowia publicznego na całym świecie. Odbywa się to poprzez wykorzystanie agregatorów internetowych, np. GPHIN, EIOS, MediSys, HealthMa, i zautomatyzowanych narzędzi do wykrywania wstępnych sygnałów ostrzegawczych. Sztuczna inteligencja umożliwia automatyzację procesów – takich jak gromadzenie danych, filtrowanie, walidacja i analiza – oraz poprawę terminowości i czułości wykrywania sygnałów. Innym przykładem jest Epitweetr – darmowe, otwarte narzędzie opracowane niedawno przez ECDC, które wspiera automatyczne monitorowanie wiadomości na Twitterze w celu wczesnego wykrywania potencjalnych zagrożeń dla zdrowia publicznego.

Jednak zanim wspomniane potencjalne możliwości staną się rzeczywistością, należy rozszerzyć zakres generowania danych i przyspieszyć ich wymianę między podmiotami ochrony zdrowia i poszczególnymi sektorami gospodarki.

W cieniu COVID-19 pozostają inne wyzwania związane z ochroną zdrowia. Które z nich powinny znaleźć się na liście priorytetów w nadchodzących latach?

Zgodnie z zakresem działania ECDC, skomentuję tylko choroby zakaźne. Środki wprowadzone na potrzeby walki z COVID zmniejszyły również częstotliwość występowania innych chorób. Przykładowo, podczas ostatnich dwóch zim odnotowaliśmy bardzo mało przypadków grypy. W przypadku innych chorób, regularne programy zostały ograniczone lub przerwane. Jesteśmy szczególnie zaniepokojeni opornością na środki przeciwdrobnoustrojowe i możliwymi lukami w krajowych programach szczepień ochronnych. Pomimo dużego nacisku na COVID, byliśmy i jesteśmy świadomi ognisk wieloopornych bakterii – ten obszar będzie wymagał zwiększonej uwagi. Luki w programach szczepień ochronnych zależą od tego, jak bardzo zostały zakłócone rutynowe krajowe szczepienia ochronne. W tym przypadku konieczna będzie dokładna analiza i, w razie potrzeby, przeprowadzenie kampanii nadrabiających zaległości. 