ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ - ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 1

ΧΟΡΗΓΟΣ

ΕΙΔΙΚΟ ΕΝΘΕΤΟ ΔΩΡΕΑΝ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΗ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

ΝΕΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΑ Ένα πολυσέλιδο αφιέρωμα για τον κάθε υποψήφιο. Οδηγίες για το πώς γράφονται η περίληψη και η έκθεση, οι τεχνικές απαντήσεις στις γραμματολογικές ερωτήσεις και τις γλωσσικές ασκήσεις, συμβουλές για τις ερωτήσεις λογοτεχνίας, όλα με παραδείγματα, μικρά και πολύτιμα μυστικά για να μη χαθεί άδικα ούτε μία μονάδα

ΟΔΗΓΟΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 2

2

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ

Οδηγός για τα Νέα Ελληνικά Το μάθημα των Νέων Ελληνικών στις

Παγκύπριες Εξετάσεις είναι ένα απαιτητικό είδος εξέτασης όπου οι μαθητές καλούνται να απαντήσουν σε μια πληθώρα ερωτήσεων που έχουν σχέση με τη γλώσσα και τη λογοτεχνία από τη διδακτέα ύλη της γ' λυκείου, αλλά και σε ερωτήσεις που απαιτούν κριτική ικανότητα και συνθετική σκέψη. Στην πραγματικότητα, η επιτυχία στις παγκύπριες εξετάσεις, όπως συμβαίνει με τα περισσότερα ήδη οργανωμένης εξέτασης, είναι σε σημαντικό βαθμό θέμα τεχνικής, παρά «έφεσης». Το μάθημα των Νέων Ελληνικών είναι πράγματι «βαρόμετρο», αφού είναι το μοναδικό υποχρεωτικό μάθημα στο οποίο κάθε χρόνο παρακάθονται πάνω από 8.000 υποψήφιοι, ενώ ένας καλός βαθμός στα Νέα Ελληνικά (στα οποία ο μέσος όρος βαθμολογίας κυμαίνεται συνήθως γύρω στα 8/20) σε συνδυασμό με τη γενικότερη καλή επίδοση του υποψηφίου, συνήθως οδηγεί στην εξασφάλιση θέσης σε πανεπιστήμια της Κύπρου και της Ελλάδας. Δρ Γιώργος Β. Γεωργίου, Φιλόλογος, Γλωσσολόγος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

l Κατανόηση άγνωστου κειμένου και συγγραφή περίληψης................. 3 l Απάντηση ερωτήσεων κατανόησης..................................... 4 l Απάντηση γραμματολογικών ερωτήσεων.......................................6 l Γλωσσικές ασκήσεις........................ 6 l Η συγγραφή της έκθεσης.................12 l Λογοτεχνία (γενικές παρατηρήσεις).................. 22 l Γενικές οδηγίες...............................23

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Ιδιοκτησία: Εκδόσεις APKTINOΣ ΛTΔ Εκδότης: Γιάννης Παπαδόπουλος Διευθυντής: Διονύσης Διονυσίου Κείμενα: Γιώργος Β. Γεωργίου Επιμέλεια: Μιχάλης Σταύρου Υπεύθυνη διαφήμισης:

Βάσω Κομνηνού Διαφήμιση: Γιούλα Μεττή, Μιχάλης Γεωργίου, Λάκης Σοφοκλέους Σελίδωση / Διαχωρισμός χρωμάτων:

S.O. Entypo Services Εκτύπωση: Astrafti Press

Αγαπητέ μαθητή της γ’ λυκείου, Τα Νέα Ελληνικά δεν είναι απλώς ένα μάθημα το οποίο ένας μαθητής καλείται να περάσει σε κάποιες εξετάσεις. Σαφέστατα και είναι κάτι πολύ περισσότερο. Μιλούμε για τη γλώσσα μας, η οποία κουβαλά μέσα από τις λέξεις την Ιστορία και τον πολιτισμό μας. Μιλούμε για έναν γραπτό και προφορικό κώδικα ο οποίος μας επιτρέπει να συνυπάρχουμε κοινωνικά, αλλά κυρίως να δημιουργούμε, αφού η γλώσσα είναι φορέας γνώσης και κατάκτησης της επιστήμης. Βεβαίως -και πριν προλάβεις δικαίως να διαμαρτυρηθείς- ναι, τα Νέα Ελληνικά συνιστούν και αυτά εξεταζόμενη ύλη και, ναι, θα πρέπει να μπεις σε μια ανταγωνιστική διαδικασία συλλογής βαθμών για να διεκδικήσεις τη θέση που επιθυμείς σε κάποιο πανεπιστήμιο. Οπότε το ένθετο που κρατάς στα χέρια σου αυτή τη στιγμή ίσως αποβεί ένα χρήσιμο εργαλείο, ώστε να κωδικοποιήσεις ή και να δοκιμάσεις τις γνώσεις σου στο πιο σημαντικό μάθημα του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Στο εξεταζόμενο μάθημα των Νέων Ελληνικών. Το ανά χείρας ένθετο,

Το ένθετο που κρατάς στα χέρια σου ίσως αποβεί ένα χρήσιμο εργαλείο, ώστε να κωδικοποιήσεις ή και να δοκιμάσεις τις γνώσεις σου στο πιο σημαντικό μάθημα του εκπαιδευτικού μας συστήματος

ωστόσο, γραμμένο από έναν έγκριτο ακαδημαϊκό και φιλόλογο όπως ο Γιώργος Β. Γεωργίου, είναι την ίδια στιγμή και απολύτως πρακτικό ενόψει των παγκύπριων εξετάσεων στο μάθημα αυτό την ερχόμενη Δευτέρα 14 Μαΐου. Πιστεύω ότι θα σε βοηθήσει να εξοικειωθείς πλήρως με το γραπτό των Νέων Ελληνικών. Γνωρίζοντας τι σε περιμένει κατά τη διάρκεια της τρίωρης εξέτασης, ίσως καταφέρεις να αποφύγεις κοινότοπα λάθη τα οποία είναι δυνατόν να σου στερήσουν βαθμούς. Καλή ανάγνωση, λοιπόν, με μια επιβεβλημένη νομίζω υποσημείωση: Μην ξεχνάς ποτέ ότι εξετάζεσαι σε μια από τις πιο σημαντικές γλώσσες στον κόσμο. Μια γλώσσα με τρισχιλιετή συνέχεια, μια γλώσσα οικουμενική, μια γλώσσα καλλιεργημένη από την οποία ξεπήδησαν η ποίηση, η Ιστορία, η φιλοσοφία, αλλά και όλοι οι όροι των σύγχρονων επιστημών. Καλή επιτυχία, Διονύσης Διονυσίου Διευθυντής της εφημερίδας «Πολίτης»

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 3

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Α΄

ΜΕΡΟΣ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

3

ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Κατανόηση άγνωστου κειμένου και συγγραφή περίληψης Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών: Α.Ι. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΜΟΡΦΗΣ ΑΔΙΔΑΚΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ (ΜΟΝΑΔΕΣ 30) Δίνεται απόσπασμα αδίδακτου κειμένου δοκιμίου, άρθρου, ομιλίας, επιστολής έκτασης 500-600 λέξεων 1, πρωτότυπο ή διασκευασμένο για σκοπούς αξιολόγησης, που αναφέρεται σε κοινωνικά, πολιτιστικά, επιστημονικά ή άλλα θέματα. Το κείμενο αυτό πρέπει να ανταποκρίνεται στην αντιληπτική ικανότητα των εξεταζομένων και να σχετίζεται άμεσα ή έμμεσα με τη θεματολογία που διδάσκεται στη Γ΄ Λυκείου, σύμφωνα με τους Δείκτες Επιτυχίας – Δείκτες Επάρκειας.

Οι εξεταζόμενοι καλούνται: Α.Ι.1. Να συντάξουν επικοινωνιακά πλαισιωμένη περίληψη, έκτασης 120 – 140 λέξεων.

1. Τι είναι η [επικοινωνιακά πλαισιωμένη] περίληψη;

Περίληψη είναι η συνοπτική και περιεκτική απόδοση, σε συνεχή λόγο, ενός κειμένου. Είναι ένα νέο κείμενο, που, χωρίς να προδίδει το αρχικό, περιλαμβάνει τα σημαντικότερα σημεία του, κατάλληλα συνδεδεμένα. Επικοινωνιακά πλαισιωμένη σημαίνει ότι πρέπει να αναφερθεί το είδος του κειμένου, καθώς και ο συγγραφέας.

2. Στάδια συγγραφής της περίληψης

Α. Πρώτη ανάγνωση του κειμένου, για να εντοπίσουμε ποιο είναι το θέμα. Μας βοηθά ιδιαίτερα να παρατηρήσουμε τον τίτλο του κειμένου, καθώς και από πού προέρχεται, το οποίο βρίσκεται στο τέλος του. Επιπλέον, έτσι μπορούμε από την αρχή να εντοπίσουμε και το είδος του κειμένου, αν πρόκειται δηλαδή για άρθρο, δοκίμιο, επιστολή κ.λπ. κάτι που μας χρειάζεται για τον χαρακτηρισμό του κειμένου, αφού η περίληψη είναι εμπλαισιωμένη. Στο στάδιο αυτό δεν υπογραμμίζουμε, αλλά δίνουμε έμφαση στην κατανόηση και στη στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα του. Β. Ακολουθεί η δεύτερη ανάγνωση. Τώρα είναι η στιγμή της ουσιώδους υπογράμμισης και/ή της κατασκευής πλαγιοτίτλων. Καταλληλότερος φαίνεται να είναι ο συνδυασμός και των δύο μεθόδων. Συγκεκριμένα, εργαζόμαστε ανά παράγραφο και μπορούμε να υπογραμμίσουμε λέξεις-κλειδιά και όπου χρειάζεται να προσθέσουμε δίπλα έναν πλαγιότιτλο. Γ. Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν αντιγράφουμε λέξεις ή (χειρότερα) προτάσεις από το κείμενο, αλλά προσπαθούμε να αποδώσουμε το περιεχόμενο με δικά μας λόγια. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να βρίσκουμε αντίστοιχες εκφράσεις για να μη φαίνεται ότι αντιγράφουμε απλώς από το κείμενο χωρίς να το κατανοούμε. Φυσικά, έννοιες που έχουν πολύ ευρύ περιεχόμενο (λ.χ. Παιδεία, περιβάλλον κ.λπ.) μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην περίληψή μας, ακόμα κι αν τις χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Δ. Δεν σχολιάζουμε ούτε κρίνουμε το κείμενο, ακόμα κι αν διαφωνούμε με τις απόψεις του συγγραφέα. Δουλειά μας είναι να αποδώσουμε με ουδέτερο τρόπο όσο το δυνατόν καλύτερα το περιεχόμενο.

3. Τεχνικές σύμπτυξης

Α. Η περίληψη γράφεται σε μια και μοναδική παράγραφο. Δεν κατασκευάζουμε παραγράφους κατά τη συγγραφή της περίληψης. Β.Εκεί που υπάρχουν πολλές υπώνυμες έννοιες, αναφέρουμε το υπερώνυμο. Λ.χ. «τόσο οι άνθρωποι

Eργαζόμαστε ανά παράγραφο και μπορούμε να υπογραμμίσουμε λέξεις-κλειδιά και όπου χρειάζεται να προσθέσουμε δίπλα έναν πλαγιότιτλο

του πνεύματος, όσο και τα ΜΜΕ, η οικογένεια, το σχολείο και τα οργανωμένα σύνολα θα πρέπει να προσπαθήσουν...» = Σύμφωνα με τον συγγραφέα οι φορείς αγωγής έχουν την υποχρέωση [...] Γ. Αντικαθιστούμε τις περιφράσεις και τις αναλυτικές περιγραφές, όταν αυτές μπορούν να αποδοθούν μονολεκτικά: Αυτοί που δεν έχουν τη συνείδηση να κατανοήσουν ότι η προστασία του περιβάλλοντος = οι ασυνείδητοι [...] Δ. Χρησιμοποιούμε την αντιθετική σύνταξη ή τη μετοχή για να μη χρειαστεί να βάλουμε τελεία. Επισημαίνει το χάσμα των απόψεων, ενώ υπογραμμίζει/υπογραμμίζοντας [...]

4. Σχηματική δομή της περίληψης

Στο άρθρο [επικοινωνιακό πλαίσιο] του ο ΟΝΟΜΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ αναφέρεται [γενικό θέμα κειμένου. Λ.χ. στα προβλήματα της παιδείας, στις

επιπτώσεις από την καταστροφή του περιβάλλοντος, στην αξία της ελευθερίας κ.ο.κ.]. Αρχικά, επισημαίνει/ διευκρινίζει/ επεξηγεί/ χαρακτηρίζει/ διαπιστώνει/ επιχειρηματολογεί/ συνηγορεί/ σημειώνει/ υπογραμμίζει/ τονίζει [αυτά τα ρήματα μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε και στη συνέχεια εναλλάσσοντάς τα] [...]. Στη συνέχεια, επισημαίνει/ διευκρινίζει/ επεξηγεί/ χαρακτηρίζει/ διαπιστώνει/ επιχειρηματολογεί/ συνηγορεί/ σημειώνει/ υπογραμμίζει/ τονίζει [...]. Παράλληλα, επισημαίνει/ διευκρινίζει/ επεξηγεί/ χαρακτηρίζει/ διαπιστώνει/ επιχειρηματολογεί/ συνηγορεί/ σημειώνει/ υπογραμμίζει/ τονίζει [...]. Επίσης, επισημαίνει/ διευκρινίζει/ επεξηγεί/ χαρακτηρίζει/ διαπιστώνει/ επιχειρηματολογεί/ συνηγορεί/ σημειώνει/ υπογραμμίζει/ τονίζει [...]. Ολοκληρώνει, καταλήγει λέγοντας ή Καταλήγοντας επισημαίνει/ διευκρινίζει/ επεξηγεί/ χαρακτηρίζει/ διαπιστώνει/ επιχειρηματολογεί/ συνηγορεί/ σημειώνει/ υπογραμμίζει/ τονίζει [...]. ΣΧΕΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

[Παγκύπριες Εξετάσεις, 2009]: ΚΕΙΜΕΝΟ: Κατά τις τελευταίες δεκαετίες έγινε αντιληπτό ότι η ανθρώπινη κοινωνία, στην προσπάθειά της για διαρκή οικονομική ανάπτυξη, προκαλεί τεράστιες αλλαγές στον πλανήτη Γη: σπαταλά με όλο και αυξανόμενους ρυθμούς τους φυσικούς πόρους, ρυπαίνει όλο και εντονότερα τον αέρα, το έδαφος και τα νερά, προκαλεί την εξάλειψη όλο και περισσότερων ειδών πανίδας και χλωρίδας. Παράλληλα, φάνηκε πως η οικονομική ανάπτυξη, όπως τη γνωρίσαμε κατά τις τελευταίες δεκαετίες, παράγει όχι μόνο πλούτο αλλά και βαθιά φτώχεια (όχι μόνο στον Τρίτο Κόσμο αλλά και στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη ο αριθμός

1 Για τα χαρακτηριστικά του κάθε είδους και τις διαφορές τους δες στο τμήμα που αναφέρεται στη συγγραφή της έκθεσης.

των φτωχών αυξάνεται συνέχεια). Ο προβληματισμός αυτός καταλήγει στο συμπέρασμα ότι αυτού του είδους η οικονομική ανάπτυξη δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον. Είμαστε πολύ κοντά στα «όρια της ανάπτυξης». Η αμφισβήτηση της ανάπτυξης οδήγησε στην πρόκρισηενός εναλλακτικού μοντέλου, αυτού της αειφόρου ανάπτυξης. Αειφόρος ονομάστηκε η ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες των τωρινών γενεών, χωρίς να εμποδίζει τις μελλοντικές γενεές να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. ΠΕΡΙΛΗΨΗ: Στο άρθρο του ο Αλέκος Γεωργόπουλος αναφέρεται στην ανάγκη περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Αρχικά επισημαίνειότι η οικονομική ανάπτυξη ευθύνεται για πολύ μεγάλες, αρνητικές αλλαγές στη Γη, που οδήγησαν τα πράγματα σε οριακό σημείο, οδηγώντας χώρες στη φτώχεια, με μόνη διέξοδο την αειφόρο ανάπτυξη. l Θα πρέπει να θυμόμαστε ότι κατά τη διαδικασία της περίληψης δεν υπογραμμίζουμε λεπτομέρειες, παραδείγματα ή παράθεση απόψεων τρίτων όσο σημαντικά και αν φαίνονται. Αν έχει δοθεί σημαντική έκταση από τον συγγραφέα σε αυτά και δεν μπορούμε να τα αποφύγουμε, τότε μπορούμε να γράψουμε μια περιληπτική πρόταση του είδους: «... ακόμα ο συγγραφέας εξετάζει διάφορα σχετικά παραδείγματα» ή «παραθέτοντας τις απόψεις του Αριστοτέλη για το θέμα». l Διαβάζοντας την υπογράμμισή μας θα πρέπει να έχουμε εντοπίσει τα βασικά θέματα του κειμένου και να απαντάμε σε ερωτήματα όπως «ποιος, πού, γιατί» κ.λπ. Θα πρέπει να προσέξουμε ώστε να μην υπογραμμίζουμε τα «πάντα», γιατί έτσι η προσπάθειά μας για ανεύρεση των σημαντικών στοιχείων του κειμένου θα αυτοαναιρεθεί.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 4

4

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

Πειθώ, συλλογισμοί, βασικά χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους, σημεία στίξης Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών... Α.Ι.2. Να απαντήσουν σε μία (1) ή δύο (2) ερώτηση/εις για αξιολόγηση του επικοινωνιακού πλαισίου, των βασικών χαρακτηριστικών του κειμενικού είδους/τύπου, των τρόπων και των μέσων πειθούς, των ειδών των συλλογισμών και της λειτουργίας των σημείων στίξης. Στο μέρος αυτό συνήθως εξετάζονται η πειθώ και τα είδη συλλογισμών, χωρίς να αποκλείονται και τα υπόλοιπα.

1. Πειθώ

Η ερώτηση τίθεται συνήθως ως εξής: Να βρεθούν οι τρόποι και τα μέσα πειθούς στην παράγραφο / στο κείμενο Υπάρχουν 6 τρόποι πειθούς και τα αντίστοιχα μέσα για την επίτευξή τους: 1. Επίκληση στη λογική Μέσα πειθούς: α. Επιχειρήματα (λογικές κατασκευές) β. Τεκμήρια (αποδεικτικά στοιχεία) i. παραδείγματα ii. ιστορικά γεγονότα iii. στατιστικά στοιχεία – αριθμητικά δεδομένα iv. επιστημονικά πορίσματα v. ντοκουμέντα, μαρτυρίες κ.λπ.

2. Επίκληση στο συναίσθημα Μέσα πειθούς: Χρήση συναισθηματικά φορτισμένων λέξεων 3. Επίκληση στην αυθεντία Μέσα πειθούς: αναφορά στα λόγια μιας προσωπικότητας, ρητά, γνωμικά, αποφθέγματα.

4. Επίκληση στο ήθος του πομπού (ομιλητή): Όταν ο ομιλητής/συγγραφέας μιλά θετικά για τον ίδιο του τον εαυτό. Μέσα πειθούς: προβολή των αρετών του ομιλητή, των επιτευγμάτων του κ.λπ.

5. Επίκληση στο ήθος του δέκτη (ακροατή): Όταν ο ομιλητής/συγγραφέας μιλά θετικά για τον αποδέκτη του κειμένου του προσπαθώντας να πετύχει την εύνοιά του. Μέσα πειθούς: προβολή των θετικών χαρακτηριστικών του συνομιλητή 6. Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου: Μέσα πειθούς:

Πολλοί μαθητές «ξεχνούν» να αναφέρουν συγκεκριμένα στοιχεία από το κείμενο με αποτέλεσμα να χάνουν μονάδες

α. προβολή των αρνητικών του αντιπάλου, β. κατηγορίες ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΡΩΤΗΣΗΣ

[Παγκύπριες Εξετάσεις, 2017] Να γράψετε δύο (2) τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί ο δοκιμιογράφος στην πρώτη παράγραφο (Τα τελευταία χρόνια… με κατανόηση) και ένα (1) μέσο πειθούς για κάθε έναν από αυτούς τους τρόπους. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένα στοιχεία από την παράγραφο. l Πρέπει να προσέξουμε ώστε να σημειώσουμε τους τρόπους πειθούς, τα μέσα, αλλά και την τεκμηρίωση. Πολλοί μαθητές «ξεχνούν» να αναφέρουν συγκεκριμένα στοιχεία από το κείμενο με αποτέλεσμα να χάνουν μονάδες.

Ας δούμε ένα (ακραίο) παράδειγμα, όπου σε μια παράγραφο συνυπάρχουν όλοι οι τρόποι πειθούς: Ο λαϊκισμός, στην τρέχουσα πολιτική και δημοσιογραφική χρήση του όρου, συνδέεται με κάθε μορφή δημαγωγίας και κολακείας του λαϊκού στοιχείου. Όταν κάθομαι καμιά φορά και ακούω τους πολιτικούς να φωνασκούν καταλαβαίνω πόσο δίκαιο είχα όταν έλεγα ότι δεν χρειαζόμαστε αυτό το είδος της πολιτικής. Ας τους ξεφορτωθούμε. Θέλουμε ανθρώπους. Ανθρώπους που πάνω απ’ όλα να βάζουν το χέρι στην καρδιά και να λένε την αλήθεια. Η αλήθεια ματώνει, αλλά είναι ο μόνος δρόμος. Από την άλλη, ο λαϊκισμός πραγματοποιείται παράλληλα με την παράκαμψη των θεσμών: «Όχιθεσμοί, μονάχα λαός», όπως είχε πει επιγραμματικά σπουδαία μορφή της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας σε προεκλογικό λόγο πριν από δέκα χρόνια. Η αντίληψη αυτή είναι

Κατανόηση και εντοπισμός πληροφοριών Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών... Α.Ι.3. Να απαντήσουν σε μία (1) ή δύο (2) ερώτηση/εις από τις οποίες η μία (1) θα εστιάζει στην απλή κατανόηση και στον εντοπισμό πληροφοριών (επιχειρήματα, προβληματισμοί, ιδέες που αναδεικνύονται μέσα από το κείμενο), ενώ η δεύτερη θα ελέγχει την ικανότητα ανάλυσης, τεκμηρίωσης, ανάπτυξης και κριτικής τοποθέτησης. Στο μέρος αυτό, όσον αφορά την πρώτη ερώτηση συνήθως είναι απλή παράθεση από το κείμενο χωρίς περαιτέρω επεξεργασία. Εδώ, ανάλογα με την ερώτηση μπορεί και μια απλή αντιγραφή/καταγραφή από το κείμενο να είναι αρκετή. Η δεύτερη ερώτηση έχει συνήθως την εξής μορφή: Ο δοκιμιογράφος αναφέρει, στην πρώτη παράγραφο, πως ειδικοί επιστήμονες σημείωναν ότι «ένα από τα βασικά επακόλουθα του καταναλωτισμού ήταν η πνιγηρή ψυχολογική και

υλική διαφθορά, η διαδικασία εξαχρείωσης που μας παρακολουθεί ως άτομα και μας χαρακτηρίζει ως κοινωνίες». Να αναπτύξετε σε 60-80 λέξεις το νόημα του πιο πάνω αποσπάσματος. [ΠΑΓΚΥΠΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ, 2017] Στην ερώτηση αυτή παρατίθεται ένα απόσπασμα από το κείμενο και καλείται ο υποψήφιος να το αναπτύξει με δικά του λόγια, αποδεικνύοντας στην πραγματικότητα ότι έχει κατανοήσει το περιεχόμενό του.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 5

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

Άλλα είδη ερωτήσεων

Η μορφή του κειμένου

l Ποιος είναι ο ρόλος των ρητορικών ερωτημάτων στη β' παράγραφο;

Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών... Α.Ι.4. Να απαντήσουν σε δύο (2) ερωτήσεις, οι οποίες να αξιολογούν τη μορφή του κειμένου. Ενδεικτικά: l Εξωτερικά – εσωτερικά δομικά στοιχεία κειμένου, π.χ. δομικά στοιχεία κειμενικού είδους, δομή παραγράφου, τρόποι ανάπτυξης παραγράφου, συνοχή – συνεκτικότητα l Γλώσσα κειμένου, π.χ. παρατακτική – υποτακτική σύνδεση προτάσεων, χρήση μακροπερίοδου λόγου, κυριολεκτική – μεταφορική λειτουργία της γλώσσας, ρητορικά ερωτήματα (μονάδες 6) 1. Να βρεθούν τα δομικά στοιχεία της παραγράφου α. Θεματική περίοδος >> H Θ.Π. βρίσκεται συνήθως στην αρχή της παραγράφου. >> Η Θεματική Περίοδος δηλώνει το θέμα που θα απασχολήσει την παράγραφο, το περιεχόμενο και τον σκοπό ύπαρξης της παραγράφου. β. Λεπτομέρειες – σχόλια: αναπτύσσουν τη Θεματική Περίοδο. Αποτελούν τα επιχειρήματα στήριξης και τις προτάσεις επαλήθευσης της Θ.Π. γ. Κατακλείδα πρόταση Πρόκειται συνήθως για την τελευταία περίοδο λόγου της παραγράφου Συμπεραίνει – συμπυκνώνει και ταυτόχρονα διευρύνει το περιεχόμενο της Θεματικής

Περιόδου Συχνά μπορεί να απουσιάζει Σημαίνεται συχνά από συμπερασματικές διαρθρωτικές λέξεις π.χ. έτσι, λοιπόν, άρα, επομένως Όταν η τελευταία περίοδος μιας παραγράφου συνεχίζει τις λεπτομέρειες – σχόλια, ολοκληρώνει το συλλογισμό που προηγήθηκε ή συμπληρώνει παρατιθέμενα στοιχεία και ιδέες, τότε δεν υπάρχει κατακλείδα πρόταση στην παράγραφο. ΠΡΟΣΟΧΗ:Ακόμα κι αν δεν υπάρχει κατακλείδα αναφέρουμε ότι δεν υπάρχει κατακλείδα, γιατί σε μερικές περιπτώσεις βαθμολογείται η γνώση των όρων. Επομένως, αν κάναμε λάθος και πράγματι υπάρχει κατακλείδα θα πάρουμε τουλάχιστον τις μονάδες που σχετίζονται με τη γνώση των όρων.

5

l Τι επιτυγχάνεται με τη χρήση μεταφορών στο τάδε απόσπασμα; 2. Να βρεθεί ο τρόπος /η μέθοδος ανάπτυξης της παραγράφου α. Ορισμός β. Παραδείγματα γ. Σύγκριση – Αντίθεση δ. Διαίρεση ε. Αιτιολόγηση ς. Αίτιο – Αποτέλεσμα ζ. Αναλογία η. Συνδυασμός μεθόδων

3. Να βρεθούν οι τρόποι με τους οποίους επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα στις παραγράφους του κειμένου και μέσα στην παράγραφο α. Με επανάληψη λέξεων β. Με αναφορά σε προηγούμενο νόημα γ. Με χρήση αντωνυμιών δ. Με χρήση διαρθρωτικών λέξεων ή εκφράσεων και των νοηματικών σχέσεων που αυτές εκφράζουν.

συνυφασμένη με την πολιτική παράδοση του λαϊκισμού (ποπουλισμού) έτσι όπως εκδηλώθηκε τον 19ο και τον 20ό αιώνα, κυρίως σε περιοχές με μεγάλο αγροτικό πληθυσμό: Ρωσία, Ανατολική Ευρώπη, Λατινική Αμερική, μεταξύ άλλων. Ο λαϊκισμός είναι κίνημα που εκθειάζει τον λαό και ό,τι πηγάζει από αυτόν, θεωρώντας τον μοναδική πηγή νομιμότητας. Και πράγματι ο λαός, εσείς, οφείλετε να καθορίσετε τις τύχες σας με βάση αρχές. Ο λαϊκισμός αντίθετα βασίζεται σε μια «φυλετική» αντίληψη της πολιτικής σύμφωνα με την οποία δεν έχουν σημασία οι κανόνες ή οι αρχές αλλά ο λαός, η βούλησή του και κατ’ επέκτασιν η παράταξη ή η κυβέρνηση, που του αποδίδονται ως κατ’ εξοχήν «δικές του». Επίκληση στη λογική με μέσο πειθούς επιχειρήματα (συλλογισμούς): Λ.χ. Ο λαϊκισμός, στην τρέχουσα πολιτική και δημοσιογραφική χρήση του όρου, συνδέεται με κάθε μορφή δημαγωγίας και κολακείας του λαϊκού στοιχείου. Ή: Ο λαϊκισμός είναι κίνημα που εκθειάζει τον λαό και ό,τι πηγάζει από αυτόν, θεωρώντας τον μοναδική πηγή νομιμότητας. Επίκληση στο συναίσθημα με μέσο πειθούς συναισθηματικά φορτισμένες λέξεις:«Θέλουμε ανθρώπους. Ανθρώπους που πάνω απ’ όλα να βάζουν το χέρι στην καρδιά και να λένε την αλήθεια. Η αλήθεια ματώνει, αλλά είναι ο μόνος δρόμος». Επίκληση στην αυθεντία με μέσο πειθούς αναφορά στα λόγια μιας προσωπικότητας: «Όχι θεσμοί, μονάχα λαός», όπως είχε πει επιγραμματικά σπουδαία μορφή της νεότερης πολιτικής μας ιστορίας. Επίκληση στο ήθος του πομπού με μέσο πειθούς την προβολή των αρετών του συγγραφέα: «καταλαβαίνω πόσο δίκαιο είχα όταν έλεγα...». Επίκληση στο ήθος του πομπού με μέσο πειθούς την προβολή των αρετών του αναγνώστη: «Και πράγματι ο λαός, εσείς, οφείλετε να καθορίσετε τις τύχες σας με βάση αρχές».

Βάζουμε ΠΑΝΤΟΤΕ τελικό ν στο: τον, στον, δεν, αυτόν, σαν

το θαυμαστικό: Ένα πολύχρηστο σημείο στίξης που χρησιμοποιείται για να μεταδώσει ποικίλα στοιχεία ύφους, για να σχολιάσει, όπως λέμε, τα λεγόμενα, να τους δώσει ένα συγκεκριμένο χρώμα, που στον προφορικό λόγο επιτυγχάνεται με τον επιτονισμό, την εσκεμμένη δηλαδή διακύμανση της φωνής. Το τελικό ν l Το τελικό ν άλλοτε το συναντάμε και άλλοτε

Οι συλλογισμοί ανάλογα με την πορεία προς το συμπέρασμα μπορεί να είναι τριών ειδών: 1. Παραγωγικός: Μετάβαση από το Γενικό στο Ειδικό [Γ > Ε] 2. Επαγωγικός: Μετάβαση από το Ειδικό στο Γενικό [Ε > Γ] 3. Αναλογικός: Μετάβαση από ένα Ειδικό σε ένα άλλο Ειδικό [Ε1 > Ε2]

όχι στις παρακάτω λέξεις: στα οριστικά άρθρα τη(ν), στη(ν) στο αόριστο άρθρο ένα(ν) στο αριθμητικό ένα(ν) στην προσωπική αντωνυμία θηλυκού γένους αυτή(ν) στον αδύναμο τύπο της προσωπικής αντωνυμίας τη(ν) στο αρνητικό μόριο μη(ν).

Επίθεση στο ήθος του αντιπάλου με μέσο πειθούς κατηγορίες:«Ας τους ξεφορτωθούμε».

Η ερώτηση αυτή αναφέρεται στα είδη των κειμένων (άρθρο, δοκίμιο, επιφυλλίδα, επιστολή) και στα χαρακτηριστικά τους.

2. Συλλογισμοί

4. Σημεία στίξης

l Διατηρούν το τελικό ν οι λέξεις που μετά από αυτές ακολουθεί μια άλλη λέξη που αρχίζει από: φωνήεν: α, ε, η, ι, ο, υ, ω (δίψηφο φωνήεν ή συνδυασμό από φωνήεντα) τα δίψηφα σύμφωνα: μπ, ντ, γκ τα διπλά σύμφωνα: ξ, ψ τα σύμφωνα: κ, π, τ

Η ερώτηση τίθεται συνήθως ως εξής: Να βρεθεί η συλλογιστική πορεία/το είδος του συλλογισμού μέσα στην παράγραφο τάδε.

Για τα σημεία στίξης μπορεί να μας ρωτήσουν ποιος είναι ο ρόλος τους σε συγκεκριμένα σημεία του κειμένου. Στη συνέχεια δίνουμε ενδεικτικά στοιχεία για

l Χάνουν το τελικό ν όμως, όταν η λέξη που ακολουθεί αρχίζει από οποιοδήποτε άλλο σύμφωνο,

3. Βασικά χαρακτηριστικά κειμενικού είδους

όπως δ, ζ, θ, λ, μ, σ, φ, χ, κ.λπ. l Επίσης, το τελικό ν διατηρείται πάντα στο άρθρο της γενικής πληθυντικού των, στην προσωπική αντωνυμία αρσενικού γένους αυτόν και τον αδύναμο τύπο τον και στο τροπικό επίρρημα σαν. l Ακόμα, διατηρείται το τελικό ν ανεξαιρέτως στην αιτιατική του αρσενικού άρθρου και στην αιτιατική της αρσενικής προσωπικής αντωνυμίας. Αυτός ο κανόνας είναι πλέον επίσημος και στη σχολική γραμματική. Γράφουμε: τον στρατό, τον πεζοναύτη, τον Θανάση, τον βήχα, τον βούτηξε. l Διατηρείται το τελικό ν ανεξαιρέτως στην άρνηση δεν (για να διακρίνεται και από τον σύνδεσμο δε, όπου αυτός κατ’ εξαίρεση χρησιμοποιείται). ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

Στα οριστικά άρθρα: τηγέφυρα, τηναύρα, τον άντρα, τονδήμαρχο, τωνανθρώπων, τωνπαιδιών, των γεφυρών κ.λπ. Στο αόριστο άρθρο: ένα γιατρό φώναξε, ένα μαθητή της Δ΄ τάξης κάλεσε η Διευθύντρια κ.λπ. Στο αριθμητικό έναν: συνάντησα έναν άνθρωπο από το πρωί στην πλατεία, ήπια ένα μόνο χυμό κ.λπ. Στις προσωπικές αντωνυμίες: την έδιωξε, τη μάλωσε, τον φόβισε, αυτόνσυναντάει καθημερινά και τον χαιρετάει κ.λπ. Στις άκλιτες λέξεις: δεν μπορώ, μη γράφεις, μην ακούς, σαν τριαντάφυλλο, σαν λύκος κ.λπ.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 6

6

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

B΄ ΓΛΩΣΣΑ

ΜΕΡΟΣ

Λεξιλογικές-σημασιολογικές παρατηρήσεις Α.Ι.5. Να απαντήσουν σε δύο (2) ή τρεις (3) λεξιλογικές – σημασιολογικές παρατηρήσεις με λέξεις ή φράσεις από το αδίδακτο κείμενο. Ενδεικτικά: lΕτυμολογία - Παραγωγή - Σύνθεση: προθήματα και επιθήματα, σύνθετα, οικογένειες λέξεων lΜορφοσημασιολογικές πληροφορίες: συνώνυμα - αντώνυμα, ομώνυμα, παρώνυμα, πολυσημία, ομόρριζα lΛόγιες λέξεις/φράσεις και λέξεις/φράσεις της Αρχαίας Ελληνικής και Λατινικής Γλώσσας, ξένες λέξεις, δάνεια και αντιδάνεια (μονάδες 8)

Ας δούμε όλες τις αντίστοιχες ασκήσεις που μπήκαν στις Παγκύπριες Εξετάσεις από το 2006 μέχρι σήμερα. ΣΥΝΩΝΥΜΑ

αδιάσπαστα = Άρρηκτα, αδιαχώριστα, ακατάλυτα, στενά, αδιάρρηκτα, στέρεα, στερεά, αναπόσπαστα ακάθεκτα = ακατάπαυστα, ακατάσχετα, ακράτητα, ανεμπόδιστα, ανεπίσχετα, απότομα, ασταμάτητα, ασυγκράτητα, αχαλίνωτα, έντονα, καταιγιστικά, ορμητικά, ραγδαία, σφοδρά αλληλεγγύη =συμπαράσταση, αλληλοβοήθεια, αλληλοενίσχυση, αλληλοϋποστήριξη αναγκαίους = αναγκαστικούς, υποχρεωτικούς, αναπόφευκτους, απαραίτητους, βασικούς, ζωτικούς ανία = πλήξη, βαριεστημάρα, βαρεμάρα, αθυμία αντικατοπτρίζει =αντανακλά, αντικαθρεφτίζει, καθρεφτίζει, απηχεί, φανερώνει, προβάλλει, απεικονίζει, δείχνει, ανακλά Απεμπόλησε = εγκατέλειψε, πρόδωσε, έχασε, απαρνήθηκε, αποποιήθηκε, ξεπούλησε, απώλεσε Αποβλέπει = Επιδιώκει, αποσκοπεί, στοχεύει, προσβλέπει, σκοπεύει αποφασιστική = καθοριστική, πρωταρχική, πρωτεύουσα, βαρύνουσα, μεγάλη, καίρια, ουσιαστική, ουσιώδη, ζωτική, θεμελιώδη, καταλυτική ασήμαντο = επουσιώδες, ευτελές, αδιάφορο, δευτερεύον, μηδαμινό, αμελητέο διαμόρφωση =διάπλαση, πλάσιμο, δημιουργία, ανάπτυξη διέβλεπαν =διαισθάνονταν, διέκριναν, είκαζαν, μάντευαν, οσμίζονταν, προέβλεπαν, προείκαζαν, προφήτευαν, συλλάμβαναν, συμπέραιναν, υποπτεύονταν, ψυχανεμίζονταν εκφάνσεις = εκφράσεις, πλευρές, όψεις, εκδηλώσεις, πτυχές, μορφές, παράμετροι εμφανές= φανερό, ολοφάνερο, προφανές, πρόδηλο, ξεκάθαρο, αυτονόητο, ορατό, καταφανές, έκδηλο, κατάδηλο, αυτόδηλο, πασίδηλο, πασιφανές, εξόφθαλμο, ευδιάκριτο, οφθαλμοφανές επαναστατικές = ριζοσπαστικές, ριζικές, ρηξικέλευθες, καινοτόμες, ανατρεπτικές, νεωτεριστικές, νεωτερικές, πρωτοποριακές επιμέλεια = φροντίδα, ενδιαφέρον, μέριμνα, προσοχή, ζήλος

Για τα αντίθετα, μπορείτε να σκεφτείτε ένα συνώνυμο και να βρείτε ένα αντίθετο γι' αυτό το συνώνυμο. Λ.χ. για το αντίθετο της λέξης αυθεντικό σκεφτόμαστε το συνώνυμο γνήσιο και μετά το αντίθετο πλαστό.

επιτακτικών = άμεσων, αναγκαίων, αναγκαστικών, απαραίτητων, αυστηρών, διατακτικών, κατηγορηματικών, κελευστικών, προστακτικών, υποχρεωτικών εφήμερα = πρόσκαιρα, παροδικά, προσωρινά καθοδηγεί = υποδεικνύει, κατευθύνει, οδηγεί, προσανατολίζει, συμβουλεύει, νουθετεί, δασκαλεύει καταστροφικές = ολέθριες, ισοπεδωτικές, καταστρεπτικές, εξολοθρευτικές, φονικές, αφανιστικές, σαρωτικές κατοχυρώνει = εξασφαλίζει, διασφαλίζει, διαφυλάττει, προστατεύει μέριμνα = Φροντίδα, έγνοια, επιμέλεια, ενδιαφέρον, πρόνοια, μέλημα ξεπερασμένη = απαρχαιωμένη, απηρχαιωμένη, παρωχημένη, ξεθωριασμένη, τετριμμένη, πεπαλαιωμένη, παρελθούσα Ολέθριο = καταστρεπτικό, καταστροφικό, εξοντωτικό, αφανιστικό, θανάσιμο, εγκληματικό, φονικό, μοιραίο

πάγια = σταθερά, μόνιμα, αμετακίνητα, αμετάβλητα προαγωγή = ανάπτυξη, εξέλιξη, πρόοδος, βελτίωση, αναβάθμιση προσοδοφόρες = κερδοφόρες, επικερδείς πρόσχημα = αφορμή, δικαιολογία, επινόηση, «πάτημα», προκάλυμμα, προπέτασμα, πρόφαση, σόφισμα, τέχνασμα υποταγμένος =υποδουλωμένος, σκλαβωμένος, παραδομένος, εγκλωβισμένος φρόνηση = σύνεση, σωφροσύνη, φρονιμάδα, λογική, νουνέχεια, περίσκεψη, λογικότητα, εχεφροσύνη, ορθοφροσύνη, μυαλοσύνη, σοφία, περίνοια, ευθυκρισία, ορθολογισμός χρέος = υποχρέωση, καθήκον, οφειλή, ευθύνη. ΑΝΤΙΘΕΤΑ

αντιστρατεύονται = συστρατεύονται, συμφωνούν, συμπράττουν, συνεργούν, ενισχύουν, συμπορεύονται, συμπλέουν, συμβαδίζουν, συντάσσονται, συμπαρατάσσονται, συμμαχούν.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 7

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

αντιτίθεται = συμφωνεί, επικροτεί, συγκατατίθεται, συγκατανεύει, συνάδει, συμπλέει, συμπορεύεται, συναινεί, συμπράττει, καταφάσκει, συστρατεύεται, συμμαχεί, συνηγορεί, υπερθεματίζει, συνταυτίζεται, υποστηρίζει αξιοπρέπειας = αναξιοπρέπειας, μικροπρέπειας, ποταπότητας, ευτέλειας αποσιωπούνται = ανακοινώνονται, αναφέρονται, αποκαλύπτονται, γνωστοποιούνται, δηλώνονται, δημοσιοποιούνται, διαλαλούνται, διατυμπανίζονται, εκθέτονται, κοινοποιούνται, λέγονται, «ξεσκεπάζονται», προβάλλονται, τονίζονται, υπερτονίζονται, φανερώνονται ατεκμηρίωτο = αποδεικτέο, αποδείξιμο, βάσιμο, διαπιστώσιμο, επαληθεύσιμο, εξακριβώσιμο, πιστοποιήσιμο, πειστικό, τεκμαρτό, τεκμηριωτέο αυθεντικό =πλαστό, πλασματικό, ψεύτικο, φτιαχτό, επίπλαστο, κίβδηλο, νόθο, κάλπικο, τεχνητό βελτίωση = χειροτέρευση, επιδείνωση, οπισθοδρόμηση, υποβάθμιση βελτίωσης = επιδείνωσης, χειροτέρευσης γνώση = άγνοια, αγνωσία, αμάθεια δεσμεύουν = αποδεσμεύουν, ελευθερώνουν, απελευθερώνουν, αφήνουν, απαλλάσσουν διαρκή = στιγμιαία, ακαριαία, ασυνεχή, σποραδική, εφήμερη, προσωρινή, παροδική, συνοπτική, διακοπτόμενη, διακεκομμένη, βραχύχρονη, βραχυπρόθεσμη, ολιγοχρόνια, σύντομη, περιορισμένη δυσοίωνες = ευοίωνες, αισιόδοξες, θετικές, ελπιδοφόρες δυσοίωνο = αίσιο, αισιόδοξο, ελπιδοφόρο, ευμενές, ευνοϊκό, ευοίωνο, θετικό, καλοσήμαδο, λαμπρό, φωτεινό εξευτελισμός =μικρότητα, απρέπεια, χαμέρπεια ευμάρεια = ανέχεια, απορία, δυσπραγία, δυστυχία, ένδεια, εξαθλίωση, κακοπέραση, λιτότητα, μιζέρια, ολιγάρκεια, πενία, στέρηση, φτώχεια / φτώχια έχουν συρρικνωθεί =έχουν αναπτυχθεί, έχουν αυξηθεί, έχουν ενισχυθεί, έχουν εξακτινωθεί, έχουν (εξ)απλωθεί, έχουν επεκταθεί, έχουν γιγαντωθεί, έχουν διανοιχθεί, έχουν (δια)πλατυνθεί, έχουν διευρυνθεί, έχουν διογκωθεί, έχουν μεγαλώσει, έχουν μεγεθυνθεί, έχουν μεγιστοποιηθεί, έχουν πολλαπλασιαστεί καταξιώνονται=απαξιώνονται, απορρίπτονται, μηδενίζονται, παραγνωρίζονται κρυβόμαστε = φανερωνόμαστε, αποκαλυπτόμαστε, εμφανιζόμαστε, παρουσιαζόμαστε, φαινόμαστε

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

7

θετικά τους μέρη και (α) να σχηματίσεις με το δεύτερο συνθετικό τους, μια νέα σύνθετη λέξη:

Είναι ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι μερικές λέξεις μπήκαν περισσότερες από μία φορές και μάλιστα αυτά που γίνονται δεκτά ως ορθά διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το ότι κάποιες λέξεις (θεωρούμενες δύσκολες) εμφανίζονται ως συνώνυμες στην μια περίπτωση, αλλά όχι στην άλλη

Η δασεία ήταν ένας ήχος («πνεύμα») που οι αρχαίοι Έλληνες προσέθεταν μπροστά από συγκεκριμένες λέξεις, ώστε ακουγόταν σαν ένα είδος [χ] όπως πεντ[χ]ήμερο

ήπια, ήσυχα, κλιμακωτά, μαλακά, σιγανά, σταδιακά σταθερό = ασταθές, άστατο, μεταβλητό, ευμετάβλητο συλλογικής = ατομικής, προσωπικής, μεμονωμένης συναίνεση = άρνηση, απόρριψη, διαφωνία σύνθετο = απλό, μονοδιάστατο, μονοσήμαντο, μονομερές, μονόπλευρο υποστηρίζει = υπονομεύει, εναντιώνεται, αντιστρατεύεται, παρακωλύει, παρεμποδίζει, αποδυναμώνει, αποδοκιμάζει, αντιτάσσεται, υποσκάπτει, αποκηρύττει, αμφισβητεί, αποδοκιμάζει, αντιμάχεται, κατηγορεί, κατατρέχει, αντιτίθεται, διαφωνεί, αντικρούει ΣΥΝΘΕΤΙΚΑ (ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ)

νουνεχείς =ακατανόητους, άλογους, άμυαλους, ανεγκέφαλους, άνοες, ανόητους, απερίσκεπτους, ασύνετους, αφελείς, άφρονες, βλάκες, εξωφρενικούς, κρετίνους, μωρούς, παράλογους, χαζούς πολυτέλειας = λιτότητας, απλότητας, ολιγάρκειας, φτώχιας, ευτέλειας, φτήνιας, ταπεινότητας, μιζέριας, ανέχειας, ένδειας, πενίας, εξαθλίωσης, δυσπραγίας, απορίας, στέρησης πρωταρχική = δευτερεύουσα, επουσιώδης, ασήμαντη, έσχατη, αμελητέα. ραγδαία = αργά, βαθμηδόν, βαθμιαία, βραδέως,

ανεπηρέαστη = α(στερ.)/αν(στερ)/α+ν/α/α(ν) + επηρεάζω/επηρεασμός/επήρεια αποκλεισμοί = από + κλείω (κλείνω) ασθένειες = α (στερ.) + σθένος έλλειψη = εν + λείπω οδηγούν = οδός + άγω οριοθετούν = όριο -α + θέτω (τίθημι) σύγχρονος = συν + χρόνος συνοχή = συν + έχω συντομίας = συν + τόμος/τομή/τέμνω τεχνολογιών = τέχνη + λόγος/λέγω l Να αναλύσεις τις πιο κάτω λέξεις στα συν-

διαμόρφωση = διά + μόρφωση / μορφώνω / μορφή παραμόρφωση, επιμόρφωση, συμμόρφωση, αναμόρφωση, αναμορφωτήριο, μορφοποιώ, μορφοποίηση, μορφολογία, όμορφος, άμορφος, δύσμορφος αφυπνίζει = από + ύπνος/υπνώττω άυπνος, αϋπνία, ξάγρυπνος, ξαγρυπνώ, έξυπνος, εξυπνάδα, υπνοβάτης, υπνόσακκος, υπνοπαιδεία, υπνοδωμάτιο, υπνοθεραπεία, ενύπνιον, αγρυπνία, επαγρύπνηση, υπνοβασία, υπνοφόρος, ξυπνώ, ξυπνητήρι ενίσχυση = εν + ισχύς / ισχύω ισχυρός, ισχυροποιώ, ισχυρίζομαι, ισχυρισμός, ισχυρογνώμων, υπερισχύω, υπερίσχυση, πανίσχυρος καθορίζει = κατά + ορίζω / όρος / ορισμός οριστικός, οριστικοποιώ, προσδιορίζω, προσδιορισμός, προσδιοριστικός, περιορίζω, περιορισμός, περιοριστικός, διορίζω, διορισμός, αδιόριστος, οριακός (β) να σχηματίσεις μια νέα σύνθετη λέξη: λόγος: βιολογία, φιλολογία, αναλογία, παράλογος, λογοκρισία, λογοτεχνία, λογοτεχνικός, λογοφέρνω, επιλέγω, διαλέγω, αντιλέγω κ.ά. άγω: παιδαγωγός, διαγωγή, παραγωγή, στρατηγός, λοχαγός, ανάγωγος κ.ά. ΑΝΤΙΔΑΝΕΙΑ

Μια ξεχωριστή κατηγορία δανείων είναι τα αντιδάνεια.Είναι λέξεις που «ταξίδεψαν» από τα αρχαία ελληνικά σε άλλη γλώσσα ή σε άλλες γλώσσες (συνήθως λατινικά και ιταλικά, γαλλικά κτλ.) και επανήλθαν στα νέα ελληνικά με τη μορφή δανείων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι λέξεις γκάζι (< χάος), καναπές (< κωνώπιον), πλαζ (< πλάγιος). ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΡΗΤΑ

Amantes amentes =οι ερωτευμένοι [είναι] τρελοί (Τερέντιος, 185-159 π.Χ.).

In vino veritas = εν οίνω η αλήθεια, στο κρασί η αλήθεια.

Res, non verba = έργα, όχι λόγια.

Verbavolant, scriptamanent= τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν, βασισμένο στο ομηρικό «έπεα πτερόεντα».

Timeo Danaos et dona ferrentes =φοβούτους

ΠΑΡΑΓΩΓΑ αναπτύσσει = [ΟΥΣ] ανάπτυξη, [ΕΠΙΘ.] ανάπτυγμα αναπτυξιακός, αναπτύξιμος αντιλαμβάνεται = [ΟΥΣ] αντίληψη, αντιλαβή, αντιληπτικότητα, αντιλήπτωρ [ΕΠΙΘ.] αντιληπτικός, αντιληπτός, αντιληπτέος, αντιλήψιμος αντιλαμβανόμαστε = [ΟΥΣ] αντιληπτικότητα, αντιλήπτορας, αντίληψη [ΕΠΙΘ.] αντιληπτέοςα-ο αντιληπτικός-ή-ό αντιληπτός-ή-ό, αντιλήψιμος-η-ο αντιμετωπίσουν = [ΟΥΣ] αντιμετώπιση αντιμέτωπος,-η,-ο, [ΕΠΙΘ.] αντιμετωπίσιμος,-η,-ο απαγορεύω = [ΟΥΣ] απαγόρευση [ΕΠΙΘ.] απαγορευτικός, απαγορεύσιμος απελευθερώνει = [ΟΥΣ] απελευθέρωση, απελευθερωτής [ΕΠΙΘ.] απελευθερωτικός, απελεύθερος αποβούν = [ΟΥΣ] απόβαση, αποβάθρα [ΕΠΙΘ.] αποβατικός αποκλείω = [ΟΥΣ] αποκλεισμός, αποκλειστικότητα, απόκλειση [ΕΠΙΘ.] αποκλειστικός, αποκλειστέος αυξήθηκαν = [ΟΥΣ] αύξηση [ΕΠΙΘ.] αυξητικός,-ή,-ό βασίζεται = [ΟΥΣ] βάση, βασιμότητα, βασικότητα [ΕΠΙΘ.] βασικός, βάσιμος βελτιώθηκαν = [ΟΥΣ] βελτίωση, βελτιωτής [ΕΠΙΘ.] βελτιωτικός, η, ο βελτιώσιμος, η, ο εκμεταλλεύεται = [ΟΥΣ] εκμετάλλευση, εκμε-

ταλλευτής [ΕΠΙΘ.] εκμεταλλεύσιμος, η, ο, εκμεταλλευτικός, η, ο επιβάλλονται = [ΟΥΣ] επιβολή [ΕΠΙΘ.] επιβλητικός επιβάλλω = [ΟΥΣ] επιβολή, επιβλητικότητα [ΕΠΙΘ.] επιβλητικός, επιβλητέος, επιβλητικότητα επιβλητέος ευνοεί = [ΟΥΣ] εύνοια [ΕΠΙΘ.] ευνοϊκός

εφαρμόστηκαν = [ΟΥΣ] εφαρμογή, εφαρμοστής [ΕΠΙΘ.] εφαρμόσιμος, η, ο εφαρμοστός, η, ο, εφαρμοστέος, α, ο, εφαρμοστικός, ή, ό έχει υπερβεί = [ΟΥΣ] υπέρβαση, υπερβασία, υπερβατικότητα, υπερβατισμός [ΕΠΙΘ.] υπερβάσιμος-η-ο υπερβατικός-ή-ό, υπερβατός-ή-ό καταναλώνουμε = [ΟΥΣ] κατανάλωση, καταναλωτής, καταναλωτισμός [ΕΠΙΘ.] καταναλωτι-

κός,-ή,-ό, καταναλώσιμος,-η,-ο κυριαρχεί = [ΟΥΣ] κυριάρχηση, κυριαρχία [ΕΠΙΘ.] κυριαρχικός-ή-ό, κυρίαρχος-η-ο να αμφισβητήσει = [ΟΥΣ] αμφισβήτηση, αμφισβητίας [ΕΠΙΘ.] αμφισβητήσιμος, η, ο νοείται = [ΟΥΣ] νόηση [ΕΠΙΘ.] νοητός νόημα = [ΟΥΣ] νοημοσύνη, νοήμων [ΕΠΙΘ.] νοητικός, νοηματικός, νοερός οργανώνεται = [ΟΥΣ] οργάνωση, οργανωτής [ΕΠΙΘ.] οργανωτικός, οργανώσιμος παράγουμε = [ΟΥΣ] παραγωγή, παραγωγικότητα, παραγωγός, παράγοντας [ΕΠΙΘ.] παραγωγικός,ή,-ό, παράγωγος,-η,-ο, παραγωγίσιμος, -η,-ο περιοριστούμε = [ΟΥΣ] περιορισμός, περιοριστής [ΕΠΙΘ.] περιορίσιμος, περιοριστικός, περιοριστέος πηγάζει = [ΟΥΣ] πηγή, πηγάδι, πηγαδάκι, πηγαδάς [ΕΠΙΘ.] πηγαίος, πηγαδίσιος προκαλεί = [ΟΥΣ] πρόκληση [ΕΠΙΘ.] προκλητικός προσέχω = [ΟΥΣ] προσοχή [ΕΠΙΘ.] προσεχής, προσεκτικός, προσεκτέος προσφέρει = [ΟΥΣ] προσφορά, πρόσφορο [ΕΠΙΘ.] πρόσφορος, προσφερτός σπαταλά = [ΟΥΣ] σπατάλη [ΕΠΙΘ.] σπάταλος συμβάλλει = [ΟΥΣ] συμβολή, σύμβολο, συμβόλαιο [ΕΠΙΘ.] συμβολικός, συμβλητός, συμβλητικός

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 8

8

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

Δαναούς και δώρα φέροντας, (Βιργίλιος, 70-19 π.Χ., Λατίνος ποιητής).

Timendi causa est nescire = η αιτία του φόβου είναι η άγνοια (Σενέκας, 4 μ.Χ.-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος).

Oderint, dum metuant = ας με μισούν, αρκεί να με φοβούνται (Καλιγούλας, Ρωμαίος αυτοκράτορας).

Corruptio optimi pessima = η διαφθορά των αρίστων είναι η χειρότερη.

Ave Caesar, morituri te salutant = Χαίρε Καίσαρ, οι μελλοθάνατοι σε χαιρετούν. Ο χαιρετισμός των μονομάχων πριν από τους αγώνες στις ρωμαϊκές αρένες.

Dum spiro spero = όσο αναπνέω ελπίζω.

Cogito ergo sum = σκέφτομαι, άρα υπάρχω Καρτέσιος (Descartes), 1596-1650, Γάλλος φιλόσοφος.

Citius, Altius, Fortius = πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά (Πιέρ ντε Κουμπερντέν, 1863-1937, Γάλλος αναβιωτής των Ολυμπιακών). Μότο των Ολυμπιακών Αγώνων, εμπνευσμένο από τον θυρεό του σχολείου του.

Nil desperandum! = ποτέ μην απελπίζεσαι (Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής).

Veni, vidi, vici = Ήρθα, είδα, νίκησα (Ιούλιος Καίσαρ, 101-14 π.Χ., Ρωμαίος στρατηγός και ύπατος).

Dura lex, sed lex = σκληρός νόμος, αλλά νόμος.

Summum jus, summa injuria = υπέρτατη (υπερβολική) δικαιοσύνη, υπέρτατη αδικία.

Carpe diem = άρπαξε [και αξιοποίησε] τη μέρα (Οράτιος, 65-8 π.Χ., Λατίνος ποιητής).

O tempora! Ο mores! = ω καιροί, ω ήθη! (Κικέρων, 106-43 π.Χ., Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός).

Ad calendas Graecas =στις ελληνικές καλένδες. Παροιμιακή φράση (που σημαίνει «ποτέ»).

Citius, Altius, Fortius = πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά Μότο των Ολυμπιακών Αγώνων, εμπνευσμένο από τον θυρεό του σχολείου του. (Πιέρ ντε Κουμπερντέν, 1863-1937, Γάλλος αναβιωτής των Ολυμπιακών)

ΓΝΩΣΤΕΣ ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ

a posteriori = εκ των υστέρων a priori = εκ των προτέρων, θεωρητικά, χωρίς παρατήρηση ad hoc = γι’ αυτό ειδικά advocatus diaboli = ο δικηγόρος του διαβόλου alma mater = τροφός μητέρα (χρήσ. για πανεπιστήμια) alter ego = ο άλλος εαυτός altera pars = η άλλη πλευρά a cappella = στην εκκλησία (μτφ., χωρίς τη συνοδεία μουσικής) anno domini = [κατά] το έτος του Κυρίου aqua fortis = νιτρικό οξύ aqua vitae = νερό της ζωής (χρησ. για αλκοολούχα ποτά) audio, video, disco = ακούω, βλέπω, μαθαίνω bona fide = με καλή πίστη bona fortuna = καλή τύχη casus belli = αιτία πολέμου cum laude = μετά επαίνου curriculum vitae =πορεία της ζωής (βιογραφικό σημείωμα) de facto = εμπράκτως, εκ των πραγμάτων de iure = σύμφωνα με το νόμο, δικαιωματικά de profundis = εκ βαθέων (Ψαλμοί Δαβίδ)

erga omnes = έναντι όλων ex cathedra = από καθέδρας ex libris = από τη βιβλιοθήκη, από τη βιβλιογραφία ex officio = από θέσεως ισχύος habeas corpus =πρέπει να έχεις το σώμα (πρέπει να δικαιολογείς την δίκη) hic et nunc = εδώ και τώρα homo erectus = όρθιος άνθρωπος (ανθρωπολογικός όρος) homo sapiens = έμφρων άνθρωπος (ανθρωπολογικός όρος) homo universalis = άνθρωπος με γενικά ενδιαφέροντα και πολλές γνώσεις honoris gratia = τιμής ένεκεν in absentia = ερήμην in extremis = στα άκρα, σε ακραία περίπτωση, στην εσχάτη περίπτωση in memoriam = εις μνήμην in nomine domini = εις το όνομα του Κυρίου in principio = επί της αρχής in promptu = με ετοιμότητα, άμεσα (γρήγορα)

Τα λοιπά... Μπορεί να ζητηθεί από τους υποψηφίους (αν και είναι λιγότερο πιθανό) να κατασκευάσουν παρώνυμα ή ομώνυμα ή πολύσημες λέξεις ή εκφράσεις. Παρώνυμα ονομάζονται οι λέξεις που έχουν περίπου όμοια προφορά, ενώ συχνά δεν έχουν καμιά νοηματική σχέση μεταξύ τους. Aκριβώς όμως επειδή μοιάζουν στην προφορά, μερικοί δεν τις ξεχωρίζουν και τις μπερδεύουν, ιδίως στον προφορικό λόγο: π.χ. πρότυπο - πρωτότυπο, σφήκα - σφίγγα.

Oμώνυμα ή ομόηχα είναι οι λέξεις που προφέρονται όμοια, έχουν όμως διαφορετική σημασία: π.χ. κλίμα - κλήμα, λύπη-λείπει-λίπη. Συνήθως οι ομώνυμες λέξεις έχουν διαφορετική ορθογραφία. Πολυσημία είναι η περίπτωση όπου μια λέξη έχει παραπάνω από μια σημασίες, συνήθως η μια κυριολεκτική και η άλλη μεταφορική: Να καταπίνεις αργά την τροφή- Δεν μπορώ να καταπιώ με τίποτα αυτό που έκανε! Ομόρριζες είναι οι λέξεις που μοιράζονται την ίδια ρίζα: λ.χ. τόκος: τέκνον, τίκτω.

in situ = επί τόπου, αυτοψία in vitro = στο γυαλί (μτφ. σε τεχνητές συνθήκες, στο εργαστήριο) in vivo = σε πραγματικές συνθήκες ipso facto = με βάση το γεγονός αυτό καθαυτό lapsus calami = τυπογραφικό λάθος lapsus linguae = γλωσσικό ολίσθημα lingua franca = Γαλλική γλώσσα (μτφ., οικουμενική γλώσσα) Magna Carta = μεγάλο χαρτί, η σύμβαση των δικαιωμάτων του 1215 (Αγγλία) magna cum laude = με μεγάλο έπαινο magnum opus = το μεγάλο έργο (της ζωής) manus in mano = χέρι-χέρι mare nostrum = η θάλασσά μας (η Μεσόγειος) mea culpa = λάθος μου memorandum = υπόμνημα, μνημόνιο modus vivendi = τρόπος ζωής moratorium = καθυστέρηση mutatis mutandis = μετά τις απαραίτητες αλλαγές, τηρουμένων των αναλογιών novus ordo = νέα τάξη Opus Dei = έργο του Θεού (παραθρησκευτική οργάνωση των Καθολικών) pater familias = ο πατέρας της οικογένειας pax romana = ρωμαϊκή ειρήνη per capita = κατά κεφαλήν per cent = τοις εκατό per se = καθ’ εαυτόν, μόνος του, μόνο του persona non grata = ανεπιθύμητο πρόσωπο post hoc = μετά από αυτό post mortem = μετά θάνατον (και αυτοψία) primus inter pares =πρώτος μεταξύ ίσων (τίτλος των Ρωμαίων αυτοκρατόρων) pro bono [publico] = για το [κοινό] καλό pro forma = για τους τύπους (τυποποιημένο έγγραφο) pro patria = υπέρ πατρίδος quid pro quo = κάτι για κάτι (κάτι σε ανταπόδοση)

quo vadis? = πού πηγαίνεις; scripta manent = τα γραπτά μένουν sine nobilitatis = χωρίς ευγενική καταγωγή (κατά μια ερμηνεία από εδώ προέρχεται και το αγγλικό snob = ο σνομπ) sine qua non = εκ των ων ουκ άνευ status quo = το κατεστημένο, η υπάρχουσα κατάσταση sui generis = ιδιότυπος, ιδιότροπος, ιδιόμορφος summa summarum = το άθροισμα των αθροισμάτων, τελικό άθροισμα tabula rasa =λευκή πλάκα, μετφ. άγραφο χαρτί, σε νέα βάση terra incognita = άγνωστη γη veni, vidi, vici = ήρθα, είδα, νίκησα verbatim = (ακριβώς), κατά λέξη verbatim ac litteratim = κατά λέξη και κατά γράμμα vice versa = και αντιστρόφως, ανάποδα vivat = ζήτω ab ovo = από το αβγό (μτφ. εξαρχής) delirium tremens = τρομώδες παραλήρημα divide et impera = διαίρει και βασίλευε inter allias (ή allia) = μεταξύ των άλλων per diem = κάθε μέρα (Σήμερα με την έννοια του επιδόματος για τα καθημερινά έξοδα) ΛΑΤΙΝΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

post scriptum P.S. υστερόγραφο et cetera etc. και λοιπά (κ.λπ.) id est i.e. αυτό σημαίνει, δηλαδή exempli gratia e.g. παραδείγματος χάριν (π.χ.) et alii et al. και άλλοι (κ.ά.) ante meridiem a.m. προ μεσημβρίας post meridiem p.m. μετά μεσημβρίαν versus vs. έναντι, εναντίον artium baccalaureus BA Bachelor of Arts (τίτλος σπουδών) artium magister MA Master of Arts

www.politis.com.cy Η ΕΝΗΜEΡΩΣΗ ΞΕΚΙΝAΕΙ Ε∆Ω

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 10

10

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

Γ΄

ΜΕΡΟΣ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ

Παραγωγή επικοινωνιακού λόγου Σύμφωνα με τον οδηγό σπουδών... ΙΙ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟΥ ΛΟΓΟΥ (ΜΟΝΑΔΕΣ 40) Δίνεται ένα (1) συνδυαστικό θέμα που θα εκπηγάζει από το αδίδακτο κείμενο. Οι εξεταζόμενοι/ες καλούνται να συντάξουν ένα κείμενο 450 - 500 λέξεων, ενταγμένο στο καθορισμένο επικοινωνιακό πλαίσιο άρθρο, δοκίμιο, επιστολή, ομιλία, στο οποίο θα αναπτύξουν με τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία τα ζητούμενα του θέματος από την καθορισμένη θεματολογία. Το θέμα, το οποίο πρέπει να συνάδει με τη θεματολογία των Δεικτών Επιτυχίας – Δεικτών Επάρκειας Γ΄ Λυκείου, είναι δυνατόν να έχει τις εξής μορφές: l Να έχει δύο (2) υποερωτήματα. l Να προτάσσεται απόσπασμα τριών (3) έως πέντε (5) γραμμών από το αδίδακτο κείμενο, το οποίο θα λειτουργεί ως αφόρμηση για προβληματισμό και δεν θα επιτρέπει αναδιατύπωση των ιδεών του στο υπό ανάπτυξη θέμα.

Θεματολογία

l Παιδεία - Εκπαίδευση - Ενεργός και Συνει-

δητοποιημένος πολίτης

l Οικονομία - Καταναλωτισμός - Διαφήμιση l Κύπρος - Ελλάδα - Ευρώπη - Κόσμος (Ευρωπαϊκή

Ενοποίηση - Παγκοσμιοποίηση)

l Οικολογία l Ο πόθος της Ελευθερίας και η δύναμη της εξου-

TIP:

Μπορούμε να γράψουμε μέχρι και 600 λέξεις χωρίς να μας αφαιρεθούν μονάδες. Αντίθετα, η κάπως μεγαλύτερη σε έκταση έκθεση εμφανίζεται πιο ολοκληρωμένη με αποτέλεσμα, αν συντρέχουν και οι άλλες προϋποθέσεις, να λαμβάνουμε υψηλότερη βαθμολογία

σίας ή ο πόθος της εξουσίας και η δύναμη της Ελευθερίας. Επικοινωνιακό πλαίσιο Διαφορές δοκιμίου, άρθρου, ομιλίας, επιστολής 1. ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ

Εδώ δεν υπάρχουν ιδιαίτερα επικοινωνιακά δεδομένα. Γράφεται σε α΄ ενικό ή πληθυντικό και σπανιότερα σε γ΄ πληθυντικό πρόσωπο. Στόχος είναι η πειθώ και η γλώσσα χρησιμοποιείται με την αναφορική (κυριολεκτική) λειτουργία της. ΔΟΜΗ: Πρόλογος: εισαγωγή στο θέμα Κύριο Θέμα: θέση, επιχειρηματολογία(αιτίες αποτελέσματα - λύσεις) Επίλογος: ανακεφαλαίωση, επαναδιατύπωση θέσης, επισήμανση μιας πρότασης 2. ΑΡΘΡΟ

Είναι κείμενο που δημοσιεύεται σε εφημερίδα ή περιοδικό και πραγματεύεται ένα επίκαιρο θέμα γενικού ενδιαφέροντος. Επικρατεί η αναφορική / κυριολεκτική λειτουργία της γλώσσας και είναι συντομότερο από το δοκίμιο. Το ύφος είναι σοβαρό κι επιμελημένο, καθώς σ’ αυτό αναλύεται ένα κοινωνικό πρόβλημα. Μπορεί να είναι όμως και χιουμοριστικό ή δραματικό. ΔΟΜΗ: Τίτλος: Στόχος είναι να προσελκύσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Γνωρίσματά του είναι οι ατελείς προτάσεις με συχνή απουσία του ρήματος, η πρωτοτυπία και συχνά το χιούμορ. Πρόλογος: Περιέχει το θέμα και συχνά την αφόρμηση, δηλαδή το επίκαιρο γεγονός που στάθηκε η αφετηρία του άρθρου. Κύριο Θέμα: Παράθεση επαρκούς αποδεικτικού υλικού προκειμένου να τεκμηριώσουμε τις απόψεις μας. Επίλογος: Έμφαση σε κάποιο σημείο ή αναφορά σε προτάσεις για την επίλυση του προβλήματος, κ.α. Άρθρο – Δοκίμιο: Διαφορές Το άρθρο έχει επικαιρικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορμάται πάντα από ένα επίκαιρο γεγονός το οποίο σχολιάζει ή και ερμηνεύει. Το δοκίμιο, από την άλλη πλευρά, δεν έχει επικαιρικό χαρακτήρα. Ακόμη και όταν αφορμάται από κάποιο σύγχρονο γεγονός, ανάγεται στο μόνιμο και στο γενικό. Το δοκίμιο, εξάλλου, χαρακτηρίζεται «υβρίδιο», γιατί κινείται ανάμεσα στην επιστήμη ή στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία. «Η σύνταξή του

Γράφεται σε γ΄ ενικό ή πληθυντικό και σπανιότερα σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο. Στόχος είναι η πειθώ και η γλώσσα χρησιμοποιείται με την αναφορική (κυριολεκτική) λειτουργία της είναι λιγότερο ελεύθερη από εκείνη του λογοτεχνήματος, αλλά πιο προσωπική από εκείνην της πληροφοριακής ανακοίνωσης». Το άρθρο αντίθετα έχει πιο ξεκάθαρο χαρακτήρα. Απέχει σαφώς από τη λογοτεχνία και κινείται στον χώρο της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας(π.χ. άρθρο σε εφημερίδα) ή της επιστήμης. Για τον λόγο αυτό στο άρθρο επικρατεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας, κάτι που δεν συμβαίνει σε όλα τα δοκίμια. Επιπλέον το άρθρο δεν έχει, συνήθως, τον προσωπικό και οικείο τόνο που χαρακτηρίζει το δοκίμιο. Κατά τα άλλα, η λογική συγγραφής

άρθρου και δοκιμίου είναι παρόμοια.

3. ΟΜΙΛΙΑ - ΛΟΓΟΣ

Εκφωνείται σε συνέδριο, ημερίδα, εκδήλωση που οργανώνει το σχολείο, ο δήμος , κάποιος πολιτιστικός φορέας, στη βουλή, κ.λπ. Συνήθως ζητείται από το μαθητή να υποδυθεί ρόλους που αρμόζουν στη μαθητική του ιδιότητα: π.χ. να εκφωνήσει λόγο ως εκπρόσωπος του μαθητικού συμβουλίου, ως μέλος της Βουλής των Εφήβων, ως απλός μαθητής, ως άτομο που δραστηριοποιείται σε πολιτιστικό φορέα της περιοχής του, ως μέλος μαθητικής ομάδας που αναπτύσσει πρωτοβουλία σε κάποιο κοινωνικό θέμα, κ.λπ. Μπορεί όμως να ζητηθεί να υποδυθεί ρόλους άσχετους με τη μαθητική ιδιότητα: π.χ. να εκφωνήσει λόγο ως πολιτικός ηγέτης, ως μέλος μια ανθρωπιστικής οργάνωσης, κ.λπ. Μπορεί να είναι γραμμένη σε ύφος τυπικό κι επίσημο, οπότε χρησιμοποιούμε το γ΄ ενικό ή πληθυντικό πρόσωπο, αλλά και το α’ πληθυντικό ή το β΄ πληθυντικό πρόσωπο, οπότε ο λόγος αποκτά ζωντάνια κι αμεσότητα. Ανάλογα με τη σύνθεση του υποτιθέμενου ακροατηρίου, το ύφος μπορεί να είναι και φιλικό. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΔΟΜΗ 1. χαιρετισμός στο ακροατήριο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Αγαπητοί συμμαθητές/ συνάδελφοι/ συμπολίτες

Κυρίες και Κύριοι...

2. Αναφορά στην αφορμή εκφώνησης της ομιλίας: l Δήλωση της ιδιότητας του ομιλητή l Ανακοίνωση του θέματος της ομιλίας ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ α. Συγκεντρωθήκαμε όλοι εδώ σήμερα με αφορμή... Αξιοποιώντας την ευκαιρία που μου δίνεται, θα ήθελα κι εγώ να διατυπώσω κάποιες σκέψεις σχετικά με... β. Ως μέλος της Βουλής των Εφήβων θα ήθελα να καταθέσω από το βήμα αυτό κάποιους προβληματισμούς σχετικά με... γ. Ξεκινώντας την ομιλία μου, θα ήθελα να εκφράσω τη θερμή υποστήριξη, τη δική μου αλλά και όλων, πιστεύω, των συνομηλίκων μου, στον θεσμό της Βουλής των Εφήβων που έδωσε φωνή στους νέους της μέσης εκπαίδευσης. Θεωρώ ιδιαίτερα σημαντική την ευκαιρία που μας δίνεται να δημοσιοποιήσουμε τις απόψεις μας σε ζητήματα ζωτικά για τη νεολαία και την κοινωνία ευρύτερα. Φιλοδοξώντας, λοιπόν, να φανώ αντάξιος του ρόλου που μου ανατέθηκε, επέλεξα ν’ αφιερώσω την ομιλία μου σ’ ένα κατά την κρίση μου, υψίστης σημασίας θέμα, στο... ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ

ΔΟΜΗ 1. Ανάπτυξη της επιχειρηματολογίας: l Διατύπωση των απόψεων σε γ’ πρόσωπο

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 11

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

11

l Διάνθιση του κειμένου με στοιχεία προφο-

ρικότητας:

l αποστροφές στο κοινό l επικλήσεις στην εμπειρία, γνώσεις, ευαι-

σθησία

l χρήση α’ και β’ προσώπου l διατύπωση ερωτημάτων

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ α.Ως μέλη της σχολικής κοινότητας / ως ενεργοί πολίτες της σύγχρονης κοινωνίας όλοι έχουμε πείρα των προβλημάτων / έχουμε αναμετρηθεί με τα προβλήματα, τις δυσκολίες ... β.Δεν κρίνω σκόπιμο να αναφερθώ εκτενώς στις συνέπειες που επιφέρει ... καθώς όλοι σας τις γνωρίζετε από την εμπειρία σας / χάρη στη μόρφωσή σας / μέσα από την επαγγελματική σας ενασχόληση. Θα σταθώ, λοιπόν, στα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την εξάλειψη των επιπτώσεων που όλοι έχουμε υποστεί. γ.Νομίζω πως όλοι θα συμφωνήσετε πως το (....) είναι έντονο / είναι μια από τις μάστιγες της εποχής μας. Τις επιπτώσεις του τις έχουμε υποστεί όλοι μας, άλλος περισσότερο, άλλος λιγότερο. Ποιος από μας λ.χ. δεν έχει πιεστεί από το άγχος να επιλέξει εύστοχα κατεύθυνση σπουδών και περαιτέρω επαγγελματικής ενασχόλησης, σε μια εποχή που το φάσμα της ανεργίας φαντάζει εξίσου απειλητικό για όλους μας; Ποιος δεν γνωρίζει από το συγγενικό ή φιλικό περιβάλλον του μορφωμένους κι άξιους νέους που δυσκολεύονται να αποκατασταθούν επαγγελματικά; ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΔΟΜΗ

l Τονισμός ενός σημείου (διαπίστωσης, πρότασης) l Διατύπωση συμπεράσματος l Έκφραση ευχής, ελπίδας l Διατύπωση ευχαριστιών

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ α. Ολοκληρώνοντας την παρέμβασή μου / την ομιλία μου, θα ήθελα να σας επιστήσω την προσοχή στην ανάγκη λήψης άμεσων μέτρων και να σας ευχαριστήσω για την προσοχή σας και για τον χρόνο που μου διαθέσατε. β. Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω για άλλη μια φορά (λ.χ. την οξύτητα του προβλήματος / το μέγεθος της ευθύνης που βαραίνει) και να εκφράσω την ευχή/ελπίδα ότι θα σταθούμε όλοι στο ύψος που η περίσταση απαιτεί / ότι η πολιτεία / η κοινωνία / οι αρμόδιοι φο-

ρείς αλλά και όλοι μας θα επιδείξουμε τη δέουσα στάση, ώστε η κατάσταση να βελτιωθεί.

4. ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Η επιστολή είναι κείμενο σύντομο ή αναλυτικό, με το οποίο απευθυνόμαστε σε κάποιο πρόσωπο, φιλικό ή επίσημο, ή ακόμα σε κάποιον οργανισμό, εταιρεία, σύλλογο, θεσμό. Το ύφος της επιστολής: l είναι οικείο, άμεσο, αν απευθυνόμαστε σε φιλικό μας πρόσωπο, με έντονα στοιχεία προφορικότητας και χρησιμοποιούμε β’ ενικό πρόσωπο. l είναι τυπικό κι επίσημο, αν απευθυνόμαστε σε πρόσωπα θεσμικά του δημόσιου βίου, σε μεγαλύτερους, σε προέδρους συλλόγων, οργανισμών... και χρησιμοποιούμε β’ πληθυντικό πρόσωπο. l Ύφος καταγγελτικό, αιχμηρό, αν ο σκοπός μας είναι να στηλιτεύσουμε ενέργειες, συμπεριφορές. και χρησιμοποιούμε β’ πληθυντικό πρόσωπο. l Ύφος παρακλητικό, αν στοχεύουμε στην υλοποίηση κάποιου αιτήματος. l Επιτρεπτή είναι και η χρήση γ’ ενικού ή πληθυντικού προσώπου, όταν διατυπώνουμε γνώμες γενικού κύρους ή το α’ ενικό, όταν γράφουμε ως μονάδες. ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΔΟΜΗ 1. Προσφώνηση 2. Δήλωση της ταυτότητας / ιδιότητας του αποστολέα. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Ημερομηνία (Αξιότιμε /-οι) κύριε /-οι (ιδιότητα παραλήπτη: διευθυντά, υπουργέ...)

Ανακοίνωση του σκοπού σύνταξης/θέματος της επιστολής. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ α.Σας αποστέλλουμε αυτή την επιστολή (λ.χ. για να θέσουμε υπόψη σας ένα πρόβλημα που αφορά το σύνολο της μαθητικής κοινότητας / τη νεολαία / τους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες.., το πρόβλημα του επαγγελματικού προσανατολισμού / της επαγγελματικής αποκατάστασης). Θεωρούμε πως οι απόψεις / οι επισημάνσεις μας, καρπός της άμεσης επαφής μας με (λ.χ. τη σχολική πραγματικότητα / τη σύγχρονη αγορά / την κοινωνία...), θα είναι διαφωτιστικές και θα βοηθήσουν να διαμορφώσετε μια ολοκληρωμένη εικόνα για την κατάσταση που ισχύει και τις βελτιώσεις που αυτή χρήζει. β. Σκοπός της επιστολής που σας απευθύνουμε είναι η υποβολή συγκεκριμένων προτάσεων για τη βελτίωση/ την άμβλυνση του προβλήματος. Κρίνουμε πως η εμπειρία μας από... / η ιδιότητά μας ως μας επιτρέπει να διατυπώσουμε δίκαια και εύλογα αιτήματα / να καταθέσουμε ρεαλιστικές προτάσεις .που θα δρομολογήσουν το έργο σας προς την κατεύθυνση της άρσης των προβλημάτων. ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ

ΔΟΜΗ 3. Παρουσίαση επιχειρηματολογίας: χρησιμοποιούμε κυρίως α’ και β’ πληθυντικό, λόγω του επικοινωνιακού χαρακτήρα του κειμένου: l έκθεση προβλήματος - συνέπειες ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ α. Αρχικά κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε: στις ελλείψεις που παρουσιάζει.. Λόγω της άμεσης γνώσης που έχουμε ως .../ στην κοινωνική διάσταση του προβλήματος, καθώς αυτή το καθιστά πρόβλημα κοινό, που μας αφορά όλους ως μέλη της κοινωνίας.

β.Ιδιαίτερης προσοχής χρήζουν, κατά τη γνώμη μας, και οι οικονομικές/πολιτικές προεκτάσεις του φαινομένου... γ.Θα θέλαμε επίσης να επισημάνουμε / τονίσουμε τον βαθμό στον οποίο (το πρόβλημα) πλήττει / επιδρά δυσμενώς στο πολιτιστικό πεδίο l Διατύπωση προτάσεων α. Ο σύλλογός μας διεκδικεί... β.Εμφορούμενοι από το όραμα για μια καλύτερη (παιδεία, κοινωνία...) ζητούμε. γ.Αξιώνουμε επίσης από (την πολιτεία, τους αρμόδιουςφορείς...) να μεριμνήσουν για. δ. Πρότασή μας είναι να. ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΔΟΜΗ

l Συγκεφαλαίωση - συμπέρασμα

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Από όλα τα παραπάνω συνάγεται / προκύπτει εύλογα το συμπέρασμα ότι (λ.χ. το πρόβλημα είναι οξύτατο και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης). Ως ενεργοί, υπεύθυνοι πολίτες εκφράζουμε την ανησυχία μας και εναποθέτουμε τις ελπίδες μας στην πολιτεία, ως κατεξοχήν αρμόδια για την εφαρμογή λύσεων. Ελπίζουμε πως οι επισημάνσεις μας θα σας φανούν χρήσιμες στην προσπάθεια που καλείστε να αναλάβετε. l εμπιστοσύνη στην πολιτεία/αρχές... ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Θα θέλαμε να κλείσουμε την επιστολή μας εκφράζοντας την πεποίθηση ότι τα αιτήματά μας θα εισακουστούν και η κινητοποίηση των αρμόδιων αρχών θα είναι άμεση, προκειμένου η άμβλυνση του προβλήματος l αποφώνηση... ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Με εκτίμηση,

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 12

12

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

ΣΥΓΓΡΑΦΗ 1 ΕΚΘΕΣΗΣ ΜΕΡΟΣ

Γ΄

Στάδια συγγραφής της έκθεσης ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ

Πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή αποτελεί η προσεκτική ανάγνωση του κειμένου. Στη συνέχεια, απαιτείται να εξετάσουμε και να προσδιορίσουμε τη δομή του θέματος. Ποιες είναι οι κύριες και δευτερεύουσες ιδέες τους; Ποια είναι τα δεδομένα και ποια τα ζητούμενα; Ποιο είναι το επικοινωνιακό πλαίσιο; (επιστολή; άρθρο; δοκίμιο; ομιλία;). Πόσα υποερωτήματα υπάρχουν και ποια έκταση απαιτείται; Τι προσδιορίζουν τα ρήματα (σύντομη παρουσίαση, ανάλυση, τεκμηρίωση κ.ο.κ.)

Με έμφαση στην αξία ή απαξία της προς ανάπτυξη έννοιας Με ένταξη του φαινομένου στην εποχή μας Με ανάπτυξη της αντίθετης έννοιας Υποστηρικτικό υλικό κύριου μέρους Το επόμενο τμήμα της παραγωγής λόγου, μετά τον πρόλογο, είναι η επιχειρηματολογία, η τεκμηρίωση δηλαδή των απόψεών μας με τα κατάλληλα επιχειρήματα και τεκμήρια (παραδείγματα, επίκαιρα γεγονότα, στατιστικές κ.α.).

ΑΝΑΛΥΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΥΛΙΚΟΥ

Κατασκευάζουμε, λοιπόν, ένα προσχέδιο, ένα σχεδιάγραμμα. Εννοούμε, ειδικότερα, ένα είδος σύντομης καταγραφής των σκέψεών μας στο πρόχειρο, ώστε να ελέγχουμε την πορεία ανάπτυξής τους. Πρόλογος Με γενίκευση της έννοιας του θέματος

Επίλογος Με σύνοψη, ανακεφαλαίωση των βασικών σημείων του κυρίου μέρους Με συμπέρασμα Με νέα πρόταση – μέτρο Με αισιόδοξη θέση

ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ

Παιδεία - Εκπαίδευση - Ενεργός και Συνειδητοποιημένος πολίτης 1.1. Παιδεία - Εκπαίδευση - Ενεργός και Συνειδητοποιημένος πολίτης

ριμία της πανανθρώπινης παράδοσης και την κατανόηση της ενότητας του ανθρώπινου πνεύματος και του παγκόσμιου πολιτισμού.

Παιδεία

Γενικά θεωρείται η μόρφωση, η ευρύτερη καλλιέργεια του ανθρώπου αλλά και το σύνολο των διαδικασιών με τις οποίες επιτυγχάνεται η πνευματική, κοινωνική και ηθική ολοκλήρωση του ατόμου. Πρόκειται για «το κληροδοτούμενο από γενεά σε γενεά κεφάλαιο των πνευματικών αγαθών που σχηματίζεται μέσα στην ιστορία με τον ατομικό και συλλογικό μόχθο του ανθρώπου». Ε. Παπανούτσος

Προβλήματα σύγχρονης εκπαίδευσης Κύρια προβλήματα είναι: 1. Αδυναμία της εκπαίδευσης να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις εποχής μας l Ανεπαρκής υλικοτεχνική υποδομή, ελλείψεις σε τεχνολογικά μέσα και καθυστέρηση στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών. l Ελλιπής επιμόρφωση και κατάρτιση των εκπαιδευτικών.

Εκπαίδευση

2. Αναντιστοιχία της εκπαίδευσης με τις ανάγκες της οικονομίας και της κοινωνίας l Έλλειψη οργανωμένου επαγγελματικού προσανατολισμού, λεπτομερούς και έγκυρης ενημέρωσης για τις προοπτικές των σχολών -σύμφωνα με τις ανάγκες της εποχής- και τα κορεσμένα επαγγέλματα. l Μαζικός προσανατολισμός των νέων στα Α.Ε.Ι., με αποτέλεσμα το πλήθος των άνεργων πτυχιούχων και την υποβάθμιση των τεχνικών - χειρωνακτικών επαγγελμάτων.

Είναι η θεσμοθετημένη από το κράτος λειτουργία που έχει ως στόχο την παροχή συγκεκριμένων γνώσεων και την ανάπτυξη των διανοητικών και σωματικών δεξιοτήτων του ατόμου σε ειδικά ιδρύματα (το σχολείο, το Πανεπιστήμιο και άλλους φορείς). Είναι ο δυναμικότερος φορέας της παιδείας και αυτό εξηγεί το γεγονός ότι πολλές φορές η εκπαίδευση ως έννοια εξομοιώνεται με την παιδεία. Άτομο

1. Εξασφαλίζει τη διεύρυνση των νοητικών δυνατοτήτων του.

2. Ευνοεί τη συνειδητοποίηση και την ανάπτυξη των έμφυτων κλίσεων και δεξιοτήτων του (αυτογνωσία) με στόχο τη διάπλαση δημιουργικής προσωπικότητας.

3. Καθιστά το άτομο ικανό να διακρίνει την ομορφιά στην καθημερινή ζωή, να βιώνει το ωραίο, να αποφεύγει την τυποποίηση της εποχής μας και την κυριαρχία του ψυχρού ορθολογισμού.

4. Καλλιεργεί τα αισθητικά κριτήρια και αυξάνει τη δεκτικότητα του ανθρώπου απέναντι στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος.

5. Εξευγενίζει το συναισθηματικό κόσμο του ατόμου παρέχοντας ποιότητα στις πράξεις και τη ζωή του.

6. Συμβάλλει στη συναισθηματική ωρίμανση του νέου μέσα από την ανάπτυξη της ικανό-

τητας του να κατανοεί και να ελέγχει τα συναισθήματα του.

7. Επιδιώκει τη διαμόρφωση ενός σταθερού κώδικα αξιών και συμπεριφοράς στις σχέσεις του ανθρώπου με τους άλλους, ώστε να έχει άξονες αναφοράς στη ζωή του και να προσανατολίζεται προς το ηθικά ανώτερο.

8. Προβάλλει υψηλά ηθικά πρότυπα· διαμορφώνει ηθική συνείδηση και ορθά κριτήρια στο άτομο, ώστε να διακρίνει το δίκαιο από το άδικο και να οδηγείται στην αυτοβελτίωση βιώνοντας τις ανθρωπιστικές αξίες.

Πολιτεία

12. Ενισχύει την επαφή με τους πολιτικούς θεσμούς και τις αξίες, τις δομές και την οργάνωση του πολιτικού χώρου και μεταδίδει τα στοιχεία του πολιτικού πολιτισμού μιας κοινωνίας.

13. Παρέχει ερεθίσματα πολιτικής σκέψης και προβληματισμού με στόχο τη διαμόρφωση προσωπικής κοσμοθεωρίας και την ιδεολογική συγκρότηση του ατόμου.

14. Εκπαιδεύει τους νέους στο δημιουργικό διάλογο, στην αποφυγή του φανατισμού και διαμορφώνει ελεύθερους, υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες με δημοκρατικό ήθος.

Κοινωνία

9. Στοχεύει στην κατανόηση της σημασίας των ηθικών αξιών για την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη της κοινωνίας.

10. Ασκεί το νέο στην ομαδική ζωή, την υπευθυνότητα και τη συλλογικότητα και προετοιμάζει τη δημιουργική ένταξη του στο σύνολο.

11. Ευνοεί την προσαρμογή του νέου σε ένα σύνολο αρχών και αξιών, που συνδέονται με την κοινωνική ζωή και συγκροτούν ένα σύστημα αναφοράς γι’ αυτόν.

Διακρατικά

15. Εξοικειώνει τους νέους με τις διάφορες εκφάνσεις του πολιτισμού (παράδοση, μνημεία, τέχνη, γλώσσα, αθλητισμός κ.ά.), ώστε να τις εντάσσουν στη ζωή τους, αναπτύσσοντας τη γόνιμη σκέψη και το δημιουργικό προβληματισμό.

16. Διαφυλάσσει και ενισχύει την εθνική και πολιτιστική ταυτότητα μέσα από την επαφή με τα δημιουργήματα του εθνικού πολιτισμού.

17. Αναπτύσσει το οικουμενικό πνεύμα, με τη γνω-

3. Εξετασιοκεντρικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος l Χρησιμοθηρική αντιμετώπιση της γνώσης και καλλιέργεια του ανταγωνισμού και της βαθμοθηρίας. l Μηχανική αποστήθιση έτοιμων γνώσεων και παραμέληση της κριτικής ικανότητας και της προσωπικής αναζήτησης της γνώσης. l Μετατροπή του σχολείου σε διαρκές εξεταστικό κέντρο, με αποτέλεσμα να αδυνατεί να επιτελέσει τους πλατύτερους παιδευτικούς του στόχους. Προτάσεις για τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση του σχολειού 1. Εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στο σχολείο 2. Νέος ρόλος του εκπαιδευτικού στο σχολείο της δημιουργικότητας 3. Σύνδεση εκπαίδευσης και οικονομίας 4. Διαμόρφωση πολυπολιτισμικής συνείδησης

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 14

14

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

Οικονομία - Καταναλωτισμός - Διαφήμιση 1.2. Οικονομία - Καταναλωτισμός - Διαφήμιση Διαφήμιση

Η ποικιλότροπη δημόσια προβολή προσώπων, ιδεών, υπηρεσιών και προϊόντων με σκοπό τη γνωστοποίησή τους στο ευρύ κοινό. Λόγοι διάδοσης της διαφήμισης 1. Ο ανταγωνισμός και η αύξηση του κέρδους. Με στόχο την ευρεία γνωστοποίηση των προσφερόμενων προϊόντων και υπηρεσιών και τη συνακόλουθη κερδοφορία, οι επιχειρήσεις, οι βιομηχανίες και οι βιοτεχνίες στηρίζονται σε μεγάλο βαθμό στις διαφημιστικές εκστρατείες.

2. Το πνεύμα του υλικού ευδαιμονισμού που επικρατεί στις σύγχρονες κοινωνίες υποδαυλίζει μια καταναλωτική μανία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ταχεία και υπερβολική παραγωγή αγαθών, των οποίων η απορρόφηση από το καταναλωτικό κοινό απαιτεί τη συνδρομή της διαφήμισης.

3. Η τεχνολογική πρόοδος και η τελειοποίηση των έντυπων και ψηφιακών μέσων καθιστά τη διαφήμιση ευκολότερη και αποτελεσματικότερη.

4. Η συνειδητοποίηση της δυναμικής επίδρασης της διαφήμισης στην ψυχολογία του ατόμου, αντίληψη που επιβεβαιώνεται και υποστηρίζεται σε διαφημιστικές εταιρείες από ψυχολόγους και κοινωνιολόγους.

5. Όσον αφορά στην πολιτική διαφήμιση, η διάδοσή της οφείλεται στη δημοκρατική αξία της ελεύθερης διακίνησης ιδεών. Θετικές επιδράσεις της διαφήμισης Η ορθή χρήση της διαφήμισης και η αξιοποίηση των δυνατοτήτων της οδηγεί σε θετικά αποτελέσματα: 1. Η πληροφόρηση του καταναλωτικού κοινού για τα προσφερόμενα αγαθά και υπηρεσίες, τις ιδιότητές τους και το κόστος τους διευκολύνει την έρευνα αγοράς και εξοικονομεί χρόνο και χρήμα.

2. Η ενημέρωση για κοινωνικά θέματα και ζητήματα υγείας, καθώς επίσης η πρόταση μέτρων πρόληψης και αντιμετώπισης, παρέχεται ενίοτε μέσω των διαφημίσεων.

3. Συμβάλλει στην οικονομική πρόοδο μιας χώρας με την αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης, την ανάπτυξη των επιχειρήσεων και την ενίσχυση του εμπορίου.

4. Οξύνει την άμιλλα των επιχειρήσεων με αποτέλεσμα την ποιοτική βελτίωση και την κοστολογική μείωση των προϊόντων. Με τον τρόπο αυτό, προάγεται το βιοτικό επίπεδο του ανθρώπου.

5. Περιορίζει την ανεργία. Στους κόλπους των διαφημιστικών εταιρειών απασχολείται ένα ευρύ φάσμα επαγγελματιών: ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, οικονομολόγοι, επικοινωνιολόγοι, γραφίστες, αφισοκολλητές, τεχνίτες, ηθοποιοί.

6. Μέσω της διαφήμισης, τα Μέσα Ενημέρωσης αποκομίζουν σημαντικά οικονομικά οφέλη. Έτσι, διατηρούνται ανεξάρτητα και αποδεσμεύονται από κομματικούς υπολογισμούς.

7. Κάποιες διαφημίσεις χαρακτηρίζονται από

Οι άνθρωποι, επηρεασμένοι από τα διαφημιστικά μηνύματα, δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, αλλά δρουν κατά τις υποδείξεις των διαφημίσεων

καλαισθησία και περιέχουν ψήγματα ψυχαγωγίας.

8. Όταν η διαφήμιση προβάλλει και προωθεί πολιτιστικές δράσεις (θέατρο, μουσική, ζωγραφική, εκθέσεις σε μουσεία κ.ά.), ενισχύει την πολιτιστική πρόοδο. Αρνητικές επιδράσεις της διαφήμισης Η κατάχρηση της διαφήμισης, η οποία, αντί να ενημερώνει, παραπληροφορεί και αποπροσανατολίζει, έχει σαφώς αρνητικές συνέπειες: 1. Ωραιοποιεί τα προϊόντα. Προβάλλει υπερβολικά τις θετικές ιδιότητές τους και αποσιωπά τις αρνητικές. Συχνά παρουσιάζει ψευδή προτερήματα.

2. Εξαιτίας του κόστους της, η διαφήμιση προωθεί τις μεγάλες επιχειρήσειςπου μπορούν να αντεπεξέλθουν οικονομικά στις μεγάλες διαφημιστικές καμπάνιες. Αντίθετα, οι μικρότερες επιχειρήσεις δεν αντέχουν τον ανταγωνισμό και κλείνουν.

3. Τελικά, το κόστος της διαφήμισης επωμίζεται

ο καταναλωτής, αφού προστίθεται στην τιμή των προϊόντων.

4. Η παραπλανητική διαφήμιση δημιουργεί πλασματικές ανάγκες. Ο καθημερινός καταιγισμός από διαφημίσεις πολλαπλασιάζει τις ανάγκες τόσο, ώστε προκαλείται υπερκατανάλωση αγαθών και επιβαρύνεται οικονομικά ο καταναλωτής.

5. Η αδυναμία κάλυψης των πλασματικών αναγκών που δημιουργεί η διαφήμιση προκαλεί άγχος και οδηγεί στην υπερεργασία. Σ’ αυτή την περίπτωση, ο άνθρωπος δεν εργάζεται, για να ζήσει, αλλά ζει, για να εργάζεται. Κυριευμένος από το πνεύμα του υλικού ευδαιμονισμού δουλεύει συνεχώς, για να κατακτήσει το καταναλωτικό «όραμα», εις βάρος της ανάπτυξης υγιών διαπροσωπικών σχέσεων και πνευματικών ενασχολήσεων.

6. Η αδυναμία ανταπόκρισης στο καταναλωτικό «όραμα» προκαλεί κοινωνικές παθογένειες. Πολλοί άνθρωποι μεταχειρίζονται βία και δρουν εγκληματικά, προκειμένου να αποκτήσουν τα προϊόντα που υποδεικνύουν οι διαφημίσεις.

7. Προβάλλονται πρότυπα ζωής και αξίες που εξυπηρετούν τα συμφέροντα και τις σκοπιμότητες των επιχειρήσεων.

8. Η διαφήμιση εθίζει τους ανθρώπουςκαι υπονομεύει την ελευθερία της βούλησής τους. Οι άνθρωποι, επηρεασμένοι από τα διαφημιστικά μηνύματα, δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, αλλά δρουν κατά τις υποδείξεις των διαφημίσεων. Ιδιαίτερα επικίνδυνη νοείται η «πλύση» εγκεφάλου που επιδιώκουν διαφημίσεις με πολιτικό και ιδεολογικό περιεχόμενο.

9. Το καταναλωτικό πνεύμα διακατέχεται από υλιστικούς υπολογισμούς και αμβλύνει τη στόχευση σε υψηλά ιδανικά και αξίες. Επίσης, εξανεμίζεται το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τα τρέχοντα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα.

10. Γελοιοποιεί τις ανθρώπινες σχέσεις. Για παράδειγμα, η μητρική στοργή εκδηλώνεται με την προσφορά στα παιδιά συγκεκριμένων προϊόντων. Επιπλέον, ευτελίζει και εμπορευματοποιεί τις ανθρώπινες σχέσεις.

11. Εκχυδαΐζει το γυναικείο φύλο και κάνει διακρίσεις εις βάρος του. Ειδικότερα, η γυναίκα παρουσιάζεται ικανή μονάχα για την ανατροφή των παιδιών και τη διεκπεραίωση των οικιακών εργασιών. Οι τομείς που προϋποθέτουν σπουδές και απαιτούν αυξημένες νοητικές ικανότητες προορίζονται για τον άντρα. Παράλληλα, η καταχρηστική προβολή του γυναικείου σώματος καταντά προσβλητική.

12. Ωραιοποιεί τον στίβο της ζωής και αποσιωπά τις δυσκολίες του. Αναπόφευκτα, το άτομο εθίζεται σε μια ψευδή εικόνα της καθημερινότητας και επαναπαύεται σε αυτή την πλασματική φυγή από την οδυνηρή πραγματικότητα. Συνεπώς, αποπροσανατολίζεται και αδρανοποιείται.

13. Μέσω της διαφήμισης προβάλλονται και παγιώνονται αισθητικές αντιλήψεις. Ειδικότερα, οι επιχειρήσεις προωθούν αισθητικά πρότυπα (μόδα), τα οποία δεν συνιστούν αποτέλεσμα καλλιτεχνικών ζυμώσεων: ωραίο είναι ό,τι συμφέρει οικονομικά το κεφάλαιο. Παράλληλα, το άτομο αποθαρρύνεται να επιλέξει σύμφωνα με το προσωπικό του αισθητικό κριτήριο.

14. Συντελεί στην επιβάρυνση του περιβάλλοντος. Οι σχισμένες αφίσες και τα διαφημιστικά φυλλάδια σχηματίζουν εστίες ρύπανσης. Επιπρόσθετα, οι διαφημιστικές τακτικές, όπως είναι οι τοιχοκολλήσεις, οι γιγαντοαφίσες και οι διαφημιστικές πινακίδες, συστήνουν μια απαράδεκτη αισθητική κακοποίηση.

15. Υποβαθμίζει και κακοποιεί τη γλώσσα. Η χρήση συνθηματικών και αποσπασματικών εκφράσεων, οι επιτηδευμένες ασάφειες και ασυνταξίες, και η υιοθέτηση ξενόγλωσσης ορολογίας υποσκελίζουν τη γλωσσική ακεραιότητα. Τρόποι αντιμετώπισης αρνητικών επιδράσεων διαφήμισης 1. Το κράτος οφείλει να ορίσει έναν κώδικα δεοντολογίας αναφορικά με τα όρια και τις υποχρεώσεις των διαφημίσεων. Επιπλέον, η διαπίστωση της αλήθειας και της αντικειμενικότητάς τους από έναν ελεγκτικό μηχανισμό νοείται σημαντική.

2. Ο επαναπροσδιορισμός των ανθρώπινων αξιών και προτεραιοτήτων: l Η απόρριψη του υλικού ευδαιμονισμού και του καταναλωτικού πνεύματος. l Η ικανοποίηση των πραγματικών μόνο αναγκών και η ιεράρχηση των επιθυμιών. l Η εγρήγορση έναντι των διαφημίσεων και η αντίσταση σε οποιαδήποτε απόπειρα αποπροσανατολισμού, αποχαύνωσης, αδρανοποίησης και εθισμού.

3. Οι διαφημιστικές εταιρείες οφείλουν: Να προβάλλουν την αλήθεια μέσω της αντικειμενικής παρουσίασης των προϊόντων. Να μη διαστρεβλώνουν τα συναισθήματα και τις

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 15

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

15

ανθρώπινες σχέσεις. Να σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ελευθερία της βούλησης. Να επιμελούνται τη γλωσσική έκφραση διατηρώντας την σε αξιόλογο επίπεδο. Καταναλωτισμός

Ορισμός Το φαινόμενο της άμετρης και αλόγιστης συσσώρευσης υλικών αγαθών χωρίς να υπάρχει άμεση και επείγουσα ανάγκη για αυτά. Καταναλωτική κοινωνία: Η κοινωνία που παράγει και καταναλώνει μαζικές ποσότητες προϊόντων όχι πάντοτε αναγκαίων. Συμπτώματα του καταναλωτισμού l Οικονομική δραστηριότητα l Τέχνη: εμπορευματοποίηση της τέχνης, μαζική κουλτούρα, παραγωγή υποπροϊόντων που στοχεύουν στον εντυπωσιασμό, δίνουν έμφαση στο θεαματικό, εκρηκτικό «περιτύλιγμα» αδιαφορώντας για την ουσία. l ΜΜΕ: τηλεσκουπίδια, εκμετάλλευση του ανθρώπινου πόνου , εξευτελισμός της ανθρώπινης προσωπικότητας, τεράστιος όγκος μηνυμάτων τα οποία δεν αφομοιώνονται l Αθλητισμός: εμπορευματοποίηση του θεάματος, οπαδοποίηση l Κοινωνικός τομέας: εμπορευματοποίηση των ανθρώπινων σχέσεων, ιδιοτέλεια, εκθρόνιση των ηθικών αξιών, πρωτοκαθεδρία των υλικών Αίτια του καταναλωτισμού l Η επίδραση και η δυναστεία της διαφήμισης, η χειραγώγηση των μαζών, η τηλεκατεύθυνση του καταναλωτή, η μόδα. l Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και της αγοραστικής ικανότητας του μέσου πολίτη. l Η αφθονία των αγαθών και των προσφερόμενων υπηρεσιών, η ποικιλία των προϊόντων και η προσιτή τιμή τους. l Η σύνδεση της ευτυχίας με την κατανάλωση και η αντικατάσταση εννοιών όπως η επιτυχία, η νοημοσύνη, η φιλία από προϊόντα. l Η αύξηση των αναγκών μέσα από την εξασφαλισμένη κάλυψη των βασικών αναγκών. l Η αναζήτηση διεξόδου και νοήματος στη ζωή, σε μία εποχή που οι οικογενειακές σχέσεις περνούν κρίση, ο άνθρωπος έχει σπάσει τη σχέση του με τον θεό, η τέχνη έχει εκχυδαϊστεί, η εργασία αποτελεί χώρο πλήξης και όχι πεδίο διοχέτευσης των πρωτοβουλιών. l Η αποξένωση των ανθρώπων, η έλλειψη επικοινωνίας, η απουσία του αισθήματος της δημιουργίας και της πρωτοβουλίας, την οποία προσπαθεί ο άνθρωπος να καλύψει μέσω του υλικού ευδαιμονισμού. l Η μόδα, ως κοινωνικό φαινόμενο, ωθεί τον άνθρωπο να αποδυθεί σε ένα αγώνα κατανάλωσης. l Τα πρότυπα που μεταδίδονται από τα Μέσα Ενημέρωσης και τον κινηματογράφο επιβάλλουν ως επιτυχημένο τρόπο ζωής τον καταναλωτικό. Εξάλλου, η ίδια η κοινωνία μετρά την επιτυχία και την χρησιμότητα των μελών της βάσει της δυνατότητάς τους να παράγουν και βεβαίως να καταναλώνουν. Γι’ αυτό και ομάδες που δεν συμμετέχουν στο μηχανισμό της κατανάλωσης, όπως ηλικιωμένοι, άποροι και άστεγοι, άτομα με ειδικές ανάγκες, θεωρούνται υποδεέστερα μέλη της ανθρώπινης κοινωνίας, βάρος στην υπόστασή της και ωθούνται στο περιθώριο. l Η έλλειψη κριτικής στάσης απέναντι στα μεταδιδόμενα διαφημιστικά μηνύματα, η άγνοια για τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου, η ικανοποίηση μόνο των υλικών και όχι των πνευματικών και ψυχικών. l Η ανυπαρξία ενδιαφερόντων, κλίσεων και ταλέντων ή η αδιαφορία για την καλλιέργειά τους δημιουργεί μία μονοδιάστατη ζωή χωρίς περιεχόμενο και ουσιαστικό στόχο εκτός της κατανάλωσης. Θετικές συνέπειες του καταναλωτισμού

l Η αύξηση της κατανάλωσης προκαλεί αύξηση

Καταναλωτισμός είναι το φαινόμενο της άμετρης και αλόγιστης συσσώρευσης υλικών αγαθών χωρίς να υπάρχει άμεση και επείγουσα ανάγκη για αυτά

της παραγωγής και κατά συνέπεια δημιουργούνται και συντηρούνται θέσεις εργασίας. l Τεχνολογική και υλική ανάπτυξη, περαιτέρω εξειδίκευση, ανταπόκριση σε όλο και μεγαλύτερες απαιτήσεις. l Άνθιση της οικονομίας καθώς το εμπόριο, οι μεταφορές, οι συναλλαγές προωθούνται. l Πτώση των τιμών των προϊόντων και αύξηση της ποιότητάς τους λόγω του ανταγωνισμού. Αρνητικές συνέπειες του καταναλωτισμού

l Η εξάντληση των φυσικών πόρων, η καταστρο-

φή του περιβάλλοντος, η μόλυνση. Με δεδομένη την αύξηση του πληθυσμού της γης, οι ανάγκες για τη συντήρησή του αυξάνονται επιβαρύνοντας

το περιβάλλον. Τα αποτελέσματα είμαι η διόγκωση των χωματερών, η εξάντληση του φυσικού πλούτου, η υλοτόμηση των τελευταίων δασών – πνευμόνων της γης, η μόλυνση του πόσιμου νερού, η υπεραλίευση των θαλασσών. l Η αλόγιστη σπατάλη χρημάτων από το άτομο, που σε κάποιες περιπτώσεις οδηγεί στην οικονομική καταστροφή μετά από υπερχρεώσεις από δάνεια. l Η θυσία του ελεύθερου χρόνου με τη δεύτερη εργασία για την απόκτηση χρημάτων που θα αφιερωθούν στο βωμό της υπερκατανάλωσης. l Η μαζοποίηση του ανθρώπου. l Το αίσθημα του ανικανοποίητου και του κενού καθώς ο άνθρωπος προσπαθεί να καλύψει συναισθηματικά κενά με υλικά αγαθά. l Άγχος, στρες, συνεχής αγώνας που αποδεικνύεται άκαρπος. l Η συγκρότηση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας γίνεται αδύνατη καθώς ο άνθρωπος παύει να αυτοκυριαρχείται, χάνει την εσωτερική του ελευθερία, γίνεται δέσμιος των ίδιων του των ενστίκτων και των επιθυμιών και παρασύρεται από τα πάθη του. l Οι συνέπειες της υπερκαταναλωτικής κοινωνίας είναι ιδιαίτερα εμφανείς σε άτομα που βασανίζονται όχι από τον καταναλωτισμό αλλά από την αδυναμία τους να καταναλώσουν. Φτωχοί πολίτες νιώθουν πως ανήκουν σε μια κατώτερη κατηγορία ανθρώπων, μακριά από την καταναλωτική Εδέμ, από όπου πηγάζει η «πραγματική» ευτυχία και το υλιστικό νόημα της ζωής. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις αναπτύσσεται επιθετικότητα κατά του κοινωνικού ιστού που υπόσχεται πολλά, παρέχει όμως ελάχιστα,

όπως και αντικοινωνικές συμπεριφορές: βανδαλισμοί, ναρκωτικά, εγκληματικότητα. l Εξάλλου, στον βωμό της κατανάλωσης θυσιάζονται και τα επαγγελματικά ενδιαφέροντα του νέου, καθώς η επιλογή του επαγγέλματος γίνεται με γνώμονα τις χρηματικές απολαβές οι οποίες παραπέμπουν στη δυνατότητα του εργαζομένου να καταναλώνει. Αντιμετώπιση l Η σωστή ιεράρχηση των αναγκών και η λογική διάθεση των χρηματικών πόρων. l Ο θεσμικός περιορισμός της διαφήμισης ούτως ώστε να μη λειτουργεί παραπλανητικά. l Η αγωγή και η πνευματική καλλιέργεια, που θα διαμορφώσουν μια προσωπικότητα ικανή να κατανέμει τις ανάγκες σε βασικές και μη, να επιλέγει τον τρόπο ζωής ανάλογα με το εισόδημα, να μπορεί να αντιστέκεται στο υλιστικό πνεύμα και να ανακαλύπτει την πληρότητα σε δραστηριότητες που δεν σχετίζονται με την κατανάλωση, αποδεσμεύοντας την αντίληψη για τον κόσμο από το χρήμα, το οποίο έχει μεταβληθεί σε μέτρο όλων των πραγμάτων. l Η εξισορρόπηση των υλικών και των πνευματικών αναγκών. Αυτό μπορεί να συμβεί με την ανάπτυξη ενδιαφερόντων και την καλλιέργεια των ταλέντων κάθε ατόμου ώστε να ανακαλύψει το άτομο δραστηριότητες που καλύπτουν το ψυχικό κενό που δεν μπορεί να καλύψει η εργασία και «σκεπάζουν» τα υλικά αγαθά. l Η άρνηση της απαξίωσης της οικογένειας, της φιλίας, της ανθρώπινης επαφής. l Η αυτοσυγκράτηση και το μέτρο των καταναλωτών. l Πάνω από όλα, ο άνθρωπος θα πρέπει να αντισταθεί στο πανίσχυρο ρεύμα που τον συμπαρασύρει στην υπερκατανάλωση, αφού αντιληφθεί ότι είναι αδύνατον τα υλικά αγαθά να προσδώσουν νόημα στη ζωή και να καλύψουν κενά που η κρίση σε άλλους τομείς της ζωής τους δημιουργούνται και διαρκώς διευρύνονται. Πρέπει να γίνει συνείδηση ότι κανένα προϊόν δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη φιλία, τη στοργή, τη συντροφικότητα, την επαφή, τη δημιουργικότητα, την πρωτοβουλία, την εμπιστοσύνη. l Δραστηριοποίηση των οργανώσεων προστασίας του καταναλωτή: α) Υποχρέωση των εταιρειών να τοποθετούν πάνω στα προϊόντα τους ετικέτες με τις οποίες θα ενημερώνουν τον καταναλωτή για τη σύνθεση του προϊόντος, τους κανονισμούς ασφάλειας κ.τ.λ., β) θέσπιση μέτρων για την καταναλωτική πίστη, την πίστη δηλαδή που δίνεται στον καταναλωτή με διάφορους τρόπους, π.χ. δάνειο, πιστωτικές κάρτες, γ) παρεμπόδιση της αθέμιτης και παραπλανητικής διαφήμισης δ) λήψη μέτρων για την αποζημίωση του καταναλωτή σε περίπτωση αγοράς ελαττωματικών ή επικίνδυνων προϊόντων.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 16

16

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

Κύπρος - Ελλάδα - Ευρώπη - Κόσμος (Ευρωπαϊκή Ενοποίηση - Παγκοσμιοποίηση) 1.3. Κύπρος - Ελλάδα - Ευρώπη - Κόσμος (Ευρωπαϊκή Ενοποίηση - Παγκοσμιοποίηση) Παγκοσμιοποίηση

Oρισμός: 1. η δημιουργία μιας παγκόσμιας οικονομικής ζώνης, μιας παγκόσμιας αγοράς, όπου τα προϊόντα θα κινούνται ελεύθερα και η μετατροπή της οικουμένης σε μια ενιαία οικονομική, πολιτική και πολιτιστική επικράτεια. 2. (κατ’ επέκταση) η οικουμενική διεύρυνση κατάστασης, θεσμού, ιδέας κ.λπ. Συνώνυμα: διεθνοποίηση, οικουμενικότητα. (Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας Γ. Μπαμπινιώτη, Αθήνα, 2005) Οφέλη από την παγκοσμιοποίηση α. οικονομικός τομέας 1. Με την κατάργηση των οικονομικών συνόρων διαμορφώνεται μια ενιαία αγορά, απελευθερώνονται οι συναλλαγές, ενισχύεται ο ανταγωνισμός και αυξάνεται η παραγωγικότητα με αποτέλεσμα να μειώνονται οι τιμές και να βελτιώνεται η ποιότητα των προϊόντων.

2. Με τη διεύρυνση των εμπορικών δραστηριοτήτων και την ανταλλαγή των οικονομικών μεθόδων αναπτύσσονται εμπορικές σχέσεις μεταξύ των χωρών και επιτυγχάνεται οικονομική πρόοδος σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρέχεται, επίσης, τεχνογνωσία ακόμη και σε υπανάπτυκτες χώρες με αποτέλεσμα τον εκσυγχρονισμό της βιοτεχνίας και της βιομηχανίας τους, την εξέλιξη των τηλεπικοινωνιών τους και τελικώς τη διάδοση της τεχνολογίας σε ολόκληρο τον πλανήτη. β. κοινωνικός τομέας 1. Ευνοείται η επικοινωνία των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο.

2. Καλλιεργείται μεταξύ των λαών η συνειδητοποίηση της διαφορετικότητας, η κατανόηση και η αλληλεγγύη. Εξαλείφονται οι προκαταλήψεις, τα στερεότυπα και ο ρατσισμός. γ. πολιτικός τομέας 1. Τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης και επικοινωνίας συμβάλλουν στην ενημέρωση των πολιτών σε παγκόσμιο επίπεδο, στη διάδοση των ιδεών, στη διανθρώπινη συνεργασία, στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων και στο στιγματισμό των αυταρχικών καθεστώτων. Ευνοούν, έτσι, την επικράτηση των δημοκρατικών ιδεωδών και των δημοκρατικών πολιτευμάτων σε παγκόσμιο επίπεδο.

2. Ενισχύονται οι διακρατικές σχέσεις, αναβαθμίζεται ο ρόλος των διεθνών οργανισμών και επιλύονται ειρηνικά οι διαφορές μεταξύ των κρατών.

3. Καθίσταται ευχερέστερη η αντιμετώπιση παγκόσμιων προβλημάτων, όπως είναι οι πυρηνικοί εξοπλισμοί, η μόλυνση του περιβάλλοντος κ.λπ. δ. πνευματικός τομέας Η διαμόρφωση ενός ενιαίου οικονομικού, πολιτικού και πολιτιστικού χώρου ευνοεί την ανάπτυξη της επιστήμης και της παιδείας μέσω της διεθνούς αλληλεπίδρασης και της συνεργασίας. Οι νέοι έχουν τη δυνατότητα να γνωρίσουν την παγκόσμια κουλτούρα και να σταδιοδρομήσουν επαγγελματικά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. ε. πολιτιστικός τομέας Αναπτύσσεται η πολιτισμική αλληλεπίδραση μεταξύ των λαών, διαμορφώνεται μια πολυπολιτισμική παγκόσμια κοινότητα, ένας οικουμενικός πολιτισμός. Οι τέχνες, τα γράμματα και οι επιστήμες αναπτύσσονται, διαδίδονται και αποτελούν κτήμα ολόκληρης της ανθρωπότητας. Κάθε χώρα αφήνει τη δική της «σφραγίδα» στο παγκόσμιο «πολιτιστικό γίγνεσθαι».

Με την κατάργηση των οικονομικών συνόρων διαμορφώνεται μια ενιαία αγορά, απελευθερώνονται οι συναλλαγές, ενισχύεται ο ανταγωνισμός και αυξάνεται η παραγωγικότητα

Κίνδυνοι από την παγκοσμιοποίηση α. οικονομικός τομέας 1. Αδυναμία των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων να αντεπεξέλθουν στον ισχυρό ανταγωνισμό των πολυεθνικών εταιρειών.

2. Οικονομική κυριαρχία των ισχυρών κρατών και αύξηση των ανισοτήτων μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Οικονομική εξάρτηση των μικρών χωρών από τις ισχυρές.

3. Η απελευθέρωση του εμπορίου, η όξυνση του διεθνούς ανταγωνισμού και η διαμόρφωση μιας παγκόσμιας αγοράς διευκολύνει τις οικονομικές

δυνάμεις του πλανήτη να ρυθμίζουν τη διεθνή οικονομία με κριτήριο τα συμφέροντά τους. Για παράδειγμα, μπορούν να μεταφέρουν επιχειρήσεις τους σε χώρες με χαμηλότερο κόστος εργασίας δημιουργώντας προβλήματα, όπως είναι η ανεργία, η περιστολή των εργασιακών δικαιωμάτων κ.ά.

4. Συγκέντρωση του παγκόσμιου πλούτου από ένα μικρό αριθμό ισχυρών χωρών ή προσώπων.

δ. κοινωνικός τομέας 1. Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός μεταφέρεται σε ατομικό επίπεδο και επιδρά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τόσο στην επαγγελματική όσο και στην προσωπική.

2. Ευνοείται, σε αρκετές περιπτώσεις, η υιοθέτηση αρνητικών ατομικών και κοινωνικών αξιών που προβάλλονται κυρίως μέσω των διεθνών ΜΜΕ.

β. πολιτικός τομέας 1. Υπονόμευση της εθνικής κυριαρχίας των αδύναμων χωρών και πολιτική εξάρτησή τους από τις ισχυρές.

2. Αποδυνάμωση του έθνους- κράτους και εκχώρηση πολλών από τις εξουσίες του σε υπερεθνικά κέντρα αποφάσεων, όπως είναι η Παγκόσμια Τράπεζα.

Αντιμετώπιση του κινδύνου της παγκοσμιοποίησης 1. Μια από τις απαραίτητες προϋποθέσεις της δημιουργίας ενός οικουμενικού πολιτισμού είναι η έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη όλων των χωρών του κόσμου. Η οικονομική επικράτηση ορισμένων χωρών σε βάρος άλλων διαιωνίζει τις οικονομικές ανισότητες και αναστέλλει την παγκόσμια πρόοδο και ευημερία.

2. Η αντίληψη ότι η παγκοσμιοποίηση είναι κυρίως οικονομικός όρος και σημαίνει τη δημιουργία μιας παγκόσμιας αγοράς, η οποία ρυθμίζει τα πάντα και ταυτόχρονα αυτορυθμίζεται, δεν συμβάλλει στην πολύπλευρη και ουσιαστική αλληλεπίδραση των λαών ούτε επαρκεί για να πραγματοποιήσει τα όνειρα και τις προσδοκίες των ανθρώπων σε παγκόσμιο επίπεδο.

3. Συνειδητοποίηση ότι ο πνευματικός και πολιτιστικός τομέας δεν πρέπει να υπολείπεται του υλικού – οικονομικού, εάν επιδιώκεται πραγματικά μια παγκοσμιοποίηση με «ανθρώπινο πρόσωπο». Προς την κατεύθυνση αυτή μπορεί να συμβάλλει αναμφισβήτητα και μια άλλη παράμετρος, πολιτική αυτή τη φορά: η ενίσχυση της δημοκρατίας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

4. Στις σχέσεις των κρατών δεν θα πρέπει να επικρατεί το «το δίκαιο του ισχυρότερου», αλλά πνεύμα ισοτιμίας, αλληλοσεβασμού και συνεργασίας.

5. Αποφασιστικής σημασίας είναι ο ρόλος της παιδείας, κυρίως της ανθρωπιστικής. Εξάλλου, η βελτίωση του εκπαιδευτικού συστήματος μπορεί να εξασφαλίσει στο νέο άνθρωπο τις απαραίτητες προϋποθέσεις, για να αναπτύξει οικουμενική συνείδηση και να σταδιοδρομήσει στο σημερινό «παγκόσμιο χωριό».

6. Η πολιτισμική ιδιαιτερότητα κάθε χώρας θα πρέπει να είναι σεβαστή. Οι εθνικές παραδόσεις αποτελούν την πολιτιστική κληρονομιά, την ιδιαίτερη ταυτότητα κάθε λαού και η διατήρησή τους είναι χρέος όλων.

γ. πολιτιστικός – αισθητικός τομέας 1. Αλλοίωση της πολιτιστικής ταυτότητας των αδύναμων χωρών, κίνδυνος πολιτιστικής αλλοτρίωσής τους. Πολιτιστικός ιμπεριαλισμός (ιμπεριαλισμός = επεκτατισμός, imperium = εξουσία) των ισχυρών οικονομικά και πολιτισμικά χωρών.

2. Επικράτηση της ξενομανίας και της άκριτης μίμησης ξένων προτύπων.

3. Με την επίδραση της παγκόσμιας πολιτιστικής βιομηχανίας (κινηματογράφος, μορφές διασκέδασης κ.λπ.) επικρατεί η αισθητική ομοιομορφία, αποδυναμώνεται το αισθητικό κριτήριο και χάνεται η ποικιλία στην έκφραση του ωραίου μέσω της τέχνης.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 17

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

17

Οικολογία 1.4. Οικολογία

Το φυσικό περιβάλλον συνιστά όχι μόνο τον χώρο μέσα στον οποίο κινούνται και διαβιούν οι άνθρωποι, αλλά και το χώρο από τον οποίο αντλούν πολύτιμους πόρους για την καθημερινή τους δράση και επιβίωση. Πολλοί θεωρούν το περιβάλλον σαν κάτι δεδομένο. Η πίεση όμως που ασκείται στους πεπερασμένους πόρους της Γης αυξάνεται με πρωτοφανείς ρυθμούς. Πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για τη μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του κοινού, την αποτελεσματικότερη χρήση των πόρων και την εξάλειψη κάθε είδους επιβλαβούς συμπεριφοράς που ευνοεί τη σπατάλη. Διαφορετικά, οι μελλοντικές γενιές θα στερηθούν τη νόμιμη κληρονομιά τους. Το περιβάλλον αντιμετωπίζει πλέον μερικές σοβαρές παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η συνεχής αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, η διεύρυνση της μεσαίας τάξης που χαρακτηρίζεται από υψηλά ποσοστά κατανάλωσης, η ταχεία οικονομική ανάπτυξη των αναδυόμενων οικονομιών, η αυξανόμενη ζήτηση ενέργειας και ο εντεινόμενος παγκόσμιος ανταγωνισμός για τους διαθέσιμους πόρους. Προβλήματα στο φυσικό περιβάλλον που οφείλονται στην ανθρώπινη δράση

- Παρεμβάσεις στο περιβάλλον και υπερεκμετάλλευση: Η αυξημένη βιομηχανική ανάπτυξη καθώς και η ανάγκη διαμόρφωσης του περιβάλλοντα χώρου, ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων μιας ευρύτερης περιοχής, έχουν ως αποτέλεσμα αφενός την εντατική άντληση φυσικών πόρων και αφετέρου τις εκτεταμένες τεχνικές παρεμβάσεις στο φυσικό χώρο, που προκαλούν την αλλοίωσή του. Ο τρόπος ζωής μας ασκεί τεράστια πίεση στον πλανήτη. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, δωδεκαπλασιάστηκε παγκοσμίως η χρήση ορυκτών καυσίμων και εξορύχτηκαν 34 φορές περισσότεροι υλικοί πόροι. Η ζήτηση για τρόφιμα, ζωοτροφές και ίνες ενδέχεται να αυξηθεί κατά 70% έως το 2050.

- Υπερπληθυσμός: Η θεαματική αύξηση του πληθυσμού σε παγκόσμιο επίπεδο οδηγεί σε ολοένα και μεγαλύτερες ανάγκες κατανάλωσης πρώτων υλών και τροφίμων. Προκύπτει, έτσι, μια δίχως προηγούμενο απαίτηση ενίσχυσης των καλλιεργειών, της κτηνοτροφίας, του πόσιμου ύδατος, αλλά και της βιομηχανικής παραγωγής· στοιχεία που συνθέτουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο για τις περιορισμένες δυνατότητες παροχής σημαντικών φυσικών πόρων. Η αύξηση του πληθυσμού και η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου αυξάνουν τη ζήτηση και τις τιμές, αλλά συγχρόνως μειώνουν τους φυσικούς πόρους, όπως τα μέταλλα, τα ορυκτά και τα τρόφιμα, από τους ποίους εξαρτόμαστε. Κάθε μέρα, ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξάνεται κατά 200.000. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, μέχρι το τέλος της επόμενης δεκαετίας, 2 δισεκατομμύρια άτομα επιπλέον ενδέχεται να έχουν υιοθετήσει τις υψηλές καταναλωτικές συνήθειες της μεσαίας τάξης. Άκριτη επιδίωξη οικονομικού κέρδους: Η βιομηχανική παραγωγή, αλλά και πλήθος άλλων δραστηριοτήτων που αποσκοπούν στο οικονομικό κέρδος, πραγματοποιούνται συχνά χωρίς καμία μέριμνα ή με ελλιπή φροντίδα για τις επιπτώσεις στο περιβάλλον. Συνεπακόλουθο του ισχύοντος υπερκαταναλωτικού πνεύματος είναι η επιθυμία αυξημένης παραγωγής, έστω κι αν αυτή γίνεται με τη χρήση πολύτιμων πόρων για την παραγωγή δευτερεύουσας σημασίας προϊόντων, που δεν συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής, αλλά ζημιώνουν -ανώφελα- το περιβάλλον. Θα πρέπει, άλλωστε, να λαμβάνεται υπόψη πως επιβάρυνση του περιβάλλοντος δεν προκύπτει μόνο λόγω της εκπομπής βιομηχανικών ρύπων,

Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, δωδεκαπλασιάστηκε παγκοσμίως η χρήση ορυκτών καυσίμων και εξορύχτηκαν 34 φορές περισσότεροι υλικοί πόροι

αλλά, πλέον, κυρίως μέσω της σπατάλης σημαντικών πόρων που δύσκολα αναπληρώνονται. Η αποτελεσματική χρήση των πόρων συνίσταται στην αποσύνδεση της οικονομικής ανάπτυξης από τη χρήση πόρων. Βοηθά την οικονομία να επιτύχει περισσότερα με λιγότερα μέσα, μέσω της παραγωγής προϊόντων μεγαλύτερης αξίας με λιγότερες εισροές, της βιώσιμης χρήσης των πόρων και της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον.

- Χημικά προϊόντα: Τα χημικά προϊόντα αποτελούν σημαντική συνιστώσα της καθημερινής μας ζωής. Ωστόσο, ορισμένα από αυτά μπορούν να βλάψουν σοβαρά την ανθρώπινη υγεία και

άλλα θα μπορούσαν να είναι επικίνδυνα αν δεν χρησιμοποιηθούν σωστά. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να είναι υπεύθυνες για την αξιολόγηση και τη διαχείριση των κινδύνων που απορρέουν από τα χημικά προϊόντα τα οποία χρησιμοποιούν ή πωλούν, καθώς και για την παροχή στους καταναλωτές κατάλληλων οδηγιών για την ασφαλή χρήση αυτών των προϊόντων.

- Απόβλητα: Μόνο η οικονομία των κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης χρησιμοποιεί 16 τόνους υλικών ανά άτομο ετησίως, εκ των οποίων 6 τόνοι απορρίπτονται ως απόβλητα και τα μισά από αυτά καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής. Αν τα απόβλητα δεν είναι δυνατό να αποφευχθούν, θα πρέπει τουλάχιστον να επαναχρησιμοποιούνται, να ανακυκλώνονται και να ανακτώνται τα υλικά τους που μπορεί να αποτελέσουν πολύτιμο πόρο.

-Ατμοσφαιρική ρύπανση: Η ατμοσφαιρική ρύπανση αποτελεί μια από τις σοβαρότερες περιβαλλοντικές ανησυχίες και προκαλεί πολλούς πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο. Το διοξείδιο του άνθρακα που προκύπτει από κάθε είδους καύση, οι εκπομπές μολύβδου λόγω της βιομηχανικής δραστηριότητας και της χρήσης οχημάτων παλαιού τύπου, η καύση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ενέργειας, συνιστούν ενδεικτικές πηγές του έντονου και ιδιαίτερα επιβλαβούς προβλήματος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

-Αύξηση υλοτομίας: Τα δάση υλοτομούνται με ανησυχητικούς ρυθμούς σε όλο τον κόσμο, προ-

καλώντας ιδιαίτερη ανησυχία για την προφανή μείωση ενός σημαντικού φυσικού πόρου κρίσιμου για την ομαλή λειτουργία του οικοσυστήματος.

- Θόρυβος: Η ηχορρύπανση προκαλεί διάφορα προβλήματα υγείας. Επίσης, βλάπτει την άγρια πανίδα και χλωρίδα. Ο θόρυβος, που προέρχεται από διάφορες πηγές, συμπεριλαμβανομένων των αυτοκινήτων, των τρένων και των μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται σε εξωτερικούς χώρους, αν και δεν γίνεται συχνά αντιληπτός ως μείζον πρόβλημα του περιβάλλοντος επιβαρύνει ωστόσο σημαντικά το ήδη πολλαπλά ζημιωμένο φυσικό περιβάλλον.

-Έλλειψη οικολογικής συνείδησης και σπατάλη: Ελλείψει οικολογικής αγωγής και ανάλογης αίσθησης ευθύνης οι περισσότεροι πολίτες αδυνατούν να αντιληφθούν πόσο επιζήμια για το φυσικό περιβάλλον είναι η υπερκαταναλωτική διαβίωσή τους που βασίζεται στη δίχως λόγο σπατάλη προϊόντων (η παραγωγή των οποίων απαιτεί αφενός αξιοποίηση και άρα δαπάνη πρώτων υλών και αφετέρου επιβάρυνση του περιβάλλοντος μέσω της βιομηχανικής ρύπανσης). Είναι, επομένως, σημαντικό να γίνει κατανοητό πως μόνο με την ορθολογική χρήση και κατανάλωση φυσικών πόρων επιτυγχάνεται η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων μας, που παρέχουν τρόφιμα, πόσιμο νερό, πρώτες ύλες και πολλά άλλα οφέλη, η οποία με τη σειρά της συμβάλλει στην παραγωγικότητα και στην ποιότητα της ζωής μας, ενώ παράλληλα μειώνει το κόστος της δημόσιας υγείας. Δράσεις για την αντιμετώπιση του οικολογικού προβλήματος

Βασικός στόχος είναι η βελτίωση της ποιότητας του περιβάλλοντος, η προστασία της ανθρώπινης υγείας, η συνετή και ορθολογική χρήση φυσικών πόρων και η προώθηση διεθνών μέτρων για την αντιμετώπιση παγκόσμιων ή περιφερειακών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Παλαιότερα, σε ό,τι αφορά το οικολογικό πρόβλημα, δινόταν έμφαση σε παραδοσιακά περιβαλλοντικά ζητήματα, όπως η προστασία των ειδών και η μείωση της ρύπανσης με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα που αναπνέουμε και του νερού που πίνουμε. Σήμερα, ωστόσο, δίνεται έμφαση σε μια πιο συστηματική προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη τη διασύνδεση μεταξύ των διαφόρων ζητημάτων και την παγκόσμια διάστασή τους. Αυτό σημαίνει μετάβαση από την αποκατάσταση στην πρόληψη της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Συνεπώς, κι άλλοι τομείς, όπως η γεωργία, η ενέργεια, οι μεταφορές, η αλιεία, η περι-

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 18

18

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

φερειακή ανάπτυξη και η έρευνα θα πρέπει να λαμβάνουν πλήρως υπόψη τις περιβαλλοντικές συνέπειες των δράσεών τους.

- Αξιοποίηση της αγοράς: Η αγορά είναι ένας αποτελεσματικός από την άποψη του κόστους τρόπος προστασίας και βελτίωσης του περιβάλλοντος και ελάφρυνσης της πίεσης που ασκείται στους σπάνιους πόρους. Οι φόροι και οι επιδοτήσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως κίνητρα ή αντικίνητρα για να παρακινηθούν οι επιχειρήσεις και οι καταναλωτές να επιλέγουν πιο οικολογικές μεθόδους παραγωγής και πιο οικολογικά προϊόντα. Πολλά από αυτά τα μέσα υπάρχουν ήδη, όπως τα τέλη για την κοπή δένδρων ή τη διάθεση των αποβλήτων.

- Ενθάρρυνση της οικοκαινοτομίας: Η οικοκαινοτομία είναι κάθε μορφή καινοτομίας που στοχεύει ή καταλήγει σε σημαντική και σαφή πρόοδο προς την κατεύθυνση της βιώσιμης ανάπτυξης, μειώνοντας τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα στις περιβαλλοντικές πιέσεις και επιτυγχάνοντας μια πιο αποτελεσματική και υπεύθυνη χρήση των φυσικών πόρων. Ας σημειωθεί, ωστόσο, πως ενώ οι τομείς περιβαλλοντικής τεχνολογίας αποτελούν ήδη σημαντικό τμήμα της οικονομίας, εντούτοις, -με εξαίρεση τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας- η οικοκαινοτομία έχει διεισδύσει στις αγορές με σχετικά αργούς ρυθμούς.

- Επιμονή στην εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος: Από τη δεκαετία του 1970, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εγκρίνει περισσότερες από 200 νομοθετικές πράξεις για την προστασία του περιβάλλοντος. Η νομοθεσία όμως από μόνη της δεν έχει αξία αν δεν εφαρμόζεται και δεν επιβάλλεται με τον σωστό τρόπο. Συνεπώς, ο στόχος σήμερα είναι η αποτελεσματική εφαρμογή της νομοθεσίας που έχει εγκριθεί. Η μη εφαρμογή της νομοθεσίας έχει πολλές αρνητικές συνέπειες. Μπορεί να υπονομεύσει θεμελιώδεις περιβαλλοντικούς στόχους, να βλάψει τη δημόσια υγεία και να προκαλέσει την αβεβαιότητα του επιχειρηματικού κόσμου ως προς το ρυθμιστικό πλαίσιο, καθώς τα συμφωνηθέντα πρότυπα δεν εφαρμόζονται με τον ίδιο τρόπο σε όλη την Ένωση.

- Αύξηση της ευαισθητοποίησης: Ένα σημαντικό βήμα για την ενεργή προστασία του περιβάλλοντος και των φυσικών του πόρων είναι η ευαισθητοποίηση των πολιτών, ώστε μέσω των καταναλωτικών τους επιλογών και συνηθειών, να ενισχύσουν τις εταιρείες εκείνες που σέβονται το περιβάλλον και αντιστοίχως να απομακρυνθούν από τα προϊόντα εκείνα που το επιβαρύνουν. Θα πρέπει να καταστεί κοινή συνείδηση πως πρέπει να βασίσουμε την ευημερία και το υγιές περιβάλλον μας σε μια καινοτόμο και κυκλική οικονομία, όπου δεν γίνονται σπατάλες και όπου διασφαλίζεται η βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και η προστασία, αποτίμηση και αποκατά-

Από τη δεκαετία του 1970, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει εγκρίνει περισσότερες από 200 νομοθετικές πράξεις για την προστασία του περιβάλλοντος

σταση της βιοποικιλότητας με τρόπους που ενισχύουν την ανθεκτικότητα της κοινωνίας μας.

-Ενεργοποίηση της Πολιτείας: Κρίσιμα ζητήματα, όπως είναι η διαχείριση και αξιοποίηση των απορριμμάτων μέσω της ανακύκλωσης, η προώθηση ανανεώσιμων μορφών ενέργειας, η υιοθέτηση τεχνολογιών που δεν επιβαρύνουν το περιβάλλον, η αναζήτηση διεθνούς συνεργασίας με απώτερο στόχο την έλλογη χρήση των φυσικών πόρων, αλλά και η συστηματική προφύλαξη του περιβάλλοντος από τις βιομηχανικές μονάδες που δεν λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα, συνιστούν μια σειρά ζητημάτων που απαιτούν τη μέριμνα της Πολιτείας. Μπορούν, βέβαια, να γίνουν ακόμη περισσότερα για να καταστεί το περιβάλλον πιο ανθεκτικό σε μελλοντικούς κινδύνους. Μπορούν να αξιοποιηθούν σύγχρονες πηγές πληροφοριών και τεχνολογίες, νέες μέθοδοι λογιστικής για τους πόρους, εδραιωμένη νοοτροπία πρόνοιας και προληπτικής

δράσης όσον αφορά την αποκατάσταση των ζημιών στην πηγή, όπως και η εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Η διαχείριση του περιβάλλοντος μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματική με την ενίσχυση της παρακολούθησης του περιβάλλοντος και την υποβολή επικαιροποιημένων στοιχείων για περιβαλλοντικούς ρύπους και απόβλητα, μέσω της χρησιμοποίησης των πλέον αξιόπιστων διαθέσιμων πληροφοριών και τεχνολογιών αιχμής. Θετική συνεισφορά περιβάλλοντος

Άμεση εξάρτηση της ανθρώπινης διαβίωσης από το φυσικό περιβάλλον. Η αδιατάραχτη λειτουργία του περιβάλλοντος είναι αναγκαία όχι μόνο για την επιβίωση των ανθρώπων αλλά και για την καλή ποιότητα ζωής τους. Η σχέση ανθρώπων - περιβάλλοντος είναι μια σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης, καθώς οτιδήποτε συμβαίνει στο περιβάλλον έχει αντίκτυπο στη ζωή των ανθρώπων κι αντιστρόφως η καθημερινή δράση των ανθρώπων έχει αντίκτυπο στο περιβάλλον. Σημαντική επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος στην ψυχολογία του ανθρώπου. Ο άνθρωπος μπορεί να αντλήσει πολύτιμες στιγμές χαλάρωσης και γνήσιας ψυχαγωγίας από τις δραστηριότητες που σχετίζονται με το περιβάλλον. Ακόμη και η άθλησή του μπορεί να έχει καλύτερα αποτελέσματα, αν γίνεται στο φυσικό χώρο, όπως για παράδειγμα είναι το κολύμπι στη θάλασσα. Το φυσικό περιβάλλον ενισχύει την αισθητική καλλιέργεια των ανθρώπων. Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί μια πηγή ύψιστου κάλλους που ενισχύει και ισχυροποιεί την καλαισθησία των ανθρώπων. Η συνεχής επαφή με το μουντό και αισθητικώς υποβαθμισμένο αστικό περιβάλλον στερεί από τους ανθρώπους μια ιδιαίτερη πηγή αισθητικής απόλαυσης που μόνο η φύση μπορεί να προσφέρει κατά τρόπο άρτιο.

Συνέπειες μόλυνσης περιβάλλοντος

Οι συνέπειες μιας οικολογικής καταστροφής ή ενός οικολογικού προβλήματος, όπως είναι η υπερθέρμανση του πλανήτη, λαμβάνουν σημαντικές εκτάσεις, διότι επηρεάζουν συνολικά την ομαλή διαδοχή των φυσικών φαινομένων, αλλά και την επιβίωση πολλών έμβιων όντων. Τα έντονα καιρικά φαινόμενα, οι περίοδοι ξηρασίας ή οι έντονοι χιονιάδες αποτελούν άμεση απόρροια της διαταραχής που έχει προκύψει στο περιβάλλον από τη διαρκή μόλυνση που του προκαλεί η ανθρώπινη δραστηριότητα (π.χ. φαινόμενο του θερμοκηπίου). Αν η ατμόσφαιρα είναι μολυσμένη αυτό έχει επιπτώσεις όχι μόνο στους ανθρώπους (καρκινογενέσεις και άλλες παθήσεις του αναπνευστικού), αλλά και δυσμενή επίδραση στα υπόλοιπα ζώα και φυτά. Όπως υπονομεύεται η υγεία των ανθρώπων, έτσι μειώνεται και η ποιότητα ζωής των άλλων έμβιων οργανισμών. Το πρόβλημα, μάλιστα, είναι πως οι διάφοροι χημικοί ρύποι μολύνουν ταυτόχρονα το έδαφος, το υπέδαφος, τη θάλασσα και την ατμόσφαιρα, επηρεάζοντας κάθε πτυχή του φυσικού περιβάλλοντος και κλονίζοντας δραστικά την ομαλή λειτουργία του. Στις συνέπειες του οικολογικού προβλήματος συμπεριλαμβάνεται και το γεγονός ότι δημιουργούνται σημαντικά προβλήματα στη μελλοντική άντληση αναγκαίων πόρων από αυτό, καθώς η συνεχιζόμενη καταστροφή του θέτει σε κίνδυνο τόσο τη δυνατότητα ανανέωσης φυσικών πόρων απαιτούμενων για τη διαβίωση των ανθρώπων, όπως είναι για παράδειγμα τα ψάρια που απειλούνται και από τη μόλυνση των θαλασσών και από την εντατική αλίευση, όσο και φυσικών πόρων αναγκαίων για την επιβίωση των ανθρώπων, όπως είναι τα δάση που αφανίζονται από την αδιάκοπη υλοτόμηση.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 19

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

19

Ο πόθος της Ελευθερίας και η δύναμη της εξουσίας ή ο πόθος της εξουσίας και η δύναμη της Ελευθερίας 1.5. Ο πόθος της Ελευθερίας και η δύναμη της εξουσίας ή ο πόθος της εξουσίας και η δύναμη της Ελευθερίας

Ελευθερία: Η δυνατότητα αυτόβουλης και απεριόριστης δράσης σύμφωνα με τις επιθυμίες (κάποιου), η απουσία εξαναγκασμού ή καταπίεσης. Προσωπική ελευθερία: Η δυνατότητα του φυσικού προσώπου να κινείται ελεύθερα και να αναπτύσσει το πρόσωπό του ως προσωπικότητα· περιλαμβάνει όλες τις ειδικότερες εκφάνσεις ελευθερίας – σωματική, ψυχική, πνευματική, συνείδησης, βούλησης και έκφρασης, δημιουργίας, δράσης, επαγγελματική κ.λπ. Οι μορφές της ελευθερίας

Η ελευθερία, αν και συχνά εκλαμβάνεται μονοσήμαντα ως εθνική ελευθερία, στην πραγματικότητα είναι μια πολυσήμαντη έννοια που μπορεί να διακριθεί σε αρκετά είδη, γεγονός που φανερώνει το πόσο δυσεπίτευκτη είναι εν τέλει στην πληρότητά της. Ενδέχεται, δηλαδή, ένας πολίτης που ζει σε μια ελεύθερη χώρα και απολαμβάνει όλες εκείνες τις μορφές της εξωτερικής ελευθερίας που συνιστούν ένα αμιγώς δημοκρατικό πολίτευμα, να μην είναι απόλυτα ελεύθερος, διότι βιώνει πολλαπλούς εσωτερικούς περιορισμούς που δεν του επιτρέπουν να βιώνει τη ζωή του με τη θεμιτή και ζητούμενη αίσθηση ελευθερίας. Σε ό,τι αφορά λοιπόν τις μορφές της εξωτερικής ελευθερίας, όπως αυτή διασφαλίζεται στις δημοκρατικές χώρες, μπορούμε να διακρίνουμε τις ακόλουθες μορφές: Εθνική ελευθερία: Η ελευθερία αυτή υφίσταται όταν ένα κράτος μπορεί να λειτουργεί αυτόβουλα και ελεύθερα χωρίς να βρίσκεται υπό έλεγχο ή κατοχή ξένων στρατιωτικών δυνάμεων, αλλά και χωρίς να έχει τεθεί με οποιοδήποτε τρόπο υπό την εξουσία ενός άλλου κράτους. Πολιτική ελευθερία: Αυτή η μορφή της ελευθερίας αναφέρεται αφενός στη δυνατότητα της κοινωνίας να δρα και να λαμβάνει αποφάσεις ελεύθερα μέσω των δημοκρατικών διαδικασιών, και αφετέρου σε προσωπικό επίπεδο στη δυνατότητα του ατόμου να συμμετέχει στα κοινά και να ασκεί ελεύθερα όλα τα πολιτικά του δικαιώματα, καθώς και να εκφράζει ελεύθερα τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Κοινωνική ελευθερία: Η κοινωνική ελευθερία συνίσταται στη δυνατότητα του ατόμου να δρα ελεύθερα στο κοινωνικό πλαίσιο, χωρίς περιορισμούς που να βασίζονται σε κάποιου είδους διάκριση. Ειδικότερα, πρόκειται για την ελευθερία που διασφαλίζεται μέσα από την ισονομία και την αξιοκρατία, που παρέχει σε όλους τους πολίτες ίσες ευκαιρίες δράσης και επιτυχίας.

Η ελευθερία, αν και συχνά εκλαμβάνεται μονοσήμαντα ως εθνική ελευθερία, στην πραγματικότητα είναι μια πολυσήμαντη έννοια που μπορεί να διακριθεί σε αρκετά είδη

Επαγγελματική και οικονομική ελευθερία: Η ελευθερία κάθε πολίτη να δραστηριοποιείται σε όποιο επαγγελματικό τομέα επιλέγει διεκδικώντας το οικονομικό εκείνο αποτέλεσμα που θα του προσφέρει την οικονομική του ανεξαρτησία. Η ελευθερία, ωστόσο, δεν αφορά μόνο εξωτερικούς και εξωγενείς παράγοντες, υπό την έννοια πως το άτομο οφείλει συχνά να ξεπεράσει ενδογενή ζητήματα που τυχόν περιορίζουν τη δράση, τη σκέ-

ψη και την ψυχολογική του κατάσταση. Προσωπικές ελλείψεις και ανασφάλειες, συμπλέγματα ή άλλου είδους αναστολές, ενδέχεται να δημιουργήσουν ένα ασφυκτικό πλαίσιο για το άτομο, έστω κι αν του παρέχονται όλες οι άλλες μορφές εξωτερικής ελευθερίας. Ειδικότερα, σε ό,τι αφορά την εσωτερική ελευθερία, μπορούμε να διακρίνουμε τις ακόλουθες μορφές:

στάση να του προκαλεί την αίσθηση ότι καταπιέζεται ή περιορίζεται. Η σημασία της ελευθερίας

Ψυχολογική ελευθερία: Το άτομο είναι ψυχολογικά ελεύθερο όταν έχει κατανικήσει τους φόβους, τις ανασφάλειες και τα άγχη του, και δεν επηρεάζεται από κάποιου είδους ψυχολογικές δυσαρμονίες που να του θέτουν εμπόδια στην ελεύθερη δράση του στους διάφορους τομείς του κοινωνικού και προσωπικού του βίου.

Η ελευθερία αποτελεί ένα πολύτιμο δικαίωμα τόσο για τα έθνη όσο και για το κάθε άτομο προσωπικά, γι’ αυτό και στην πορεία της ιστορίας έχουν δοθεί πλείστες μάχες -στρατιωτικές, αλλά και εσωτερικές- για τη διασφάλισή της. Είναι το δίχως άλλο βέβαιο πως η πλήρης και ολοκληρωμένη ανάπτυξη τόσο των εθνών όσο και των ατόμων μόνο υπό συνθήκες ελεύθερης και ανεμπόδιστης δράσης μπορεί να προκύψει. Η αξία, άρα, της ελευθερίας είναι εξαιρετικά σημαντική, εφόσον επηρεάζει ποικίλους τομείς της ανθρώπινης δράσης και υπόστασης. Ειδικότερα:

Πνευματική ελευθερία: Πνευματικά ελεύθερο είναι το άτομο του οποίου η σκέψη δεν επηρεάζεται από προκαταλήψεις, στερεότυπα και αυθεντίες, κι έχει διαμορφώσει ανεξάρτητο από τις διάφορες επιδράσεις την κριτική του ικανότητα, με στόχο την ελεύθερη διαμόρφωση της προσωπικής του αντίληψης και θέασης των πραγμάτων.

- Η ελευθερία συνιστά αναγκαία συνθήκη για την ύπαρξη και τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, με τη συνδρομή του οποίου οι κοινωνίες έχουν τη δυνατότητα της δικαιότερης λειτουργίας και της διασφάλισης καίριων δικαιωμάτων για τους πολίτες, όπως είναι η ισονομία και η αξιοκρατία.

Ηθική ελευθερία: Ηθικά ελεύθερο είναι το άτομο που έχει κατορθώσει να θέσει υπό έλεγχο τα πάθη του και τις εγγενείς ανθρώπινες μικροπρέπειες, γεγονός που του επιτρέπει να δρα με απόλυτη ευγένεια και ηθική αρτιότητα· χωρίς αυτή η ηθική

- Η ελευθερία επιτρέπει στο άτομο να διαμορφώσει την προσωπικότητά του και να αναπτύξει απρόσκοπτα όλες τις ικανότητές του, φτάνοντας σε αυτό που ονομάζουμε αυτοπραγμάτωση και το οποίο συνιστά επί της ουσίας την πληρέστερη

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 20

20

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

εκδοχή του κάθε ατόμου. Το άτομο αποδεσμευμένο από τις κάθε είδους προκαταλήψεις και από πιθανούς εξωτερικούς περιορισμούς μπορεί να αναπτύσσει ελεύθερα τη σκέψη του και να αποδιώχνει τις μικρότητες και τα πάθη που περιορίζουν συνήθως τη δράση και την αντίληψη των ανθρώπων, αποκτώντας τη ζητούμενη ηθική και ψυχική αρτιότητα.

- Με την ύπαρξη της ελευθερίας δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για τη δίχως περιορισμούς εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης και του πολιτισμού. Είναι γνωστό, άλλωστε, πως στο πλαίσιο των ανελεύθερων καθεστώτων εφαρμόζεται μια άτεγκτη λογοκρισία που δεν επιτρέπει στους πολίτες και δη στους ανθρώπους της τέχνης και των γραμμάτων να εκφραστούν, όπως θα ήθελαν, και να διατυπώσουν τις πραγματικές τους σκέψεις. Αντιστοίχως, μάλιστα, τα ανελεύθερα και μη δημοκρατικά καθεστώτα τείνουν να ελέγχουν με ιδιαίτερη αυστηρότητα την παρεχόμενη στους νέους παιδεία, αποτρέποντας έτσι τη δημιουργία προσδοκιών για μια πιο ελεύθερη και δίκαιη κοινωνία.

- Η σημαντικότερη, βέβαια, προσφορά της ελευθερίας είναι ακριβώς το γεγονός ότι επιτρέπει στους ανθρώπους να βιώνουν τη ζωή τους χωρίς το φόβο κάποιας απρόσωπης εξουσίας και χωρίς τους ποικίλους περιορισμούς ενός απολυταρχικού καθεστώτος που θα καθιστούσαν τη ζωή τους μια ανεπιθύμητη και καθ’ όλα ελεγχόμενη πορεία. Προσφέρει, έτσι, τη δυνατότητα της προσωπικής ευτυχίας, και, άρα, ένα πολυδύναμο κίνητρο για προσωπική εξέλιξη, για το σχεδιασμό ολοένα και υψηλότερων επιτεύξεων, για μια βαθιά αλληλεγγύη και για μια αδιάκοπη προσπάθεια όξυνσης της αντίληψης και των προσωπικών δυνατοτήτων. Η ευδαιμονία αυτή των πολιτών, μάλιστα, επηρεάζει θετικά τη συνολική λειτουργία της κοινωνίας, καθώς οδηγεί σε μια πιο εύρυθμη και αρμονική συνύπαρξη των πολιτών, που επιτρέπει την αποτελεσματικότερη επιδίωξη του κοινού συμφέροντος. Τα αίτια περιορισμού της ελευθερίας στις σύγχρονες κοινωνίες

Η ελευθερία παρά την ιδιαίτερη αξία που έχει ή καλύτερα ακριβώς λόγω της μεγάλης της σημασίας συναντά παντού προσπάθειες άμεσου ή έμμεσου περιορισμού της, διότι οι ελεύθεροι πολίτες συνιστούν συχνά ένα δυναμικό σύνολο που δεν μπορεί να ελεγχθεί επαρκώς και αυτό έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των ισχυρών και των κρατούντων. Έτσι, πέρα από τα απολυταρχικά και αυταρχικά καθεστώτα όπου ο περιορισμός της ελευθερίας είναι σαφής και ορατός, ακόμη και στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες επιχειρείται ο έμμεσος περιορισμός της ελευθερίας. Ειδικότερα: - Τα ισχυρά σε οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο κράτη, θέλοντας να διατηρούν τον έλεγχο των εξελίξεων σε παγκόσμιο επίπεδο έχουν την τάση να

Όπου ο περιορισμός της ελευθερίας είναι σαφής και ορατός, ακόμη και στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες επιχειρείται ο έμμεσος περιορισμός της ελευθερίας

παρεμβαίνουν στα εσωτερικά ζητήματα των πιο αδύναμων κρατών είτε με τρόπο εμφανή είτε παρασκηνιακά. Τακτική που έχει ως αποτέλεσμα να αποστερεί την πραγματική ελευθερία εκείνων των εθνοτήτων κι εκείνων των κρατών που δεν έχουν επαρκή οικονομικά και στρατιωτικά μέσα.

- Με όχημα τα Μέσα Ενημέρωσης και την προφανή επίδραση που ασκούν στους πολίτες επιτυγχάνεται η χειραγώγηση των πολιτών σε πολύ σημαντικά ζητήματα του οικονομικού, κοινωνικού και πολιτικού βίου. Από την εκλογή πολιτικής παράταξης μέχρι τις καθημερινές καταναλωτικές συνήθειες, τα Μέσα Ενημέρωσης κατορθώνουν να επηρεάζουν συστηματικά τους πολίτες. Μέσω των διαφημίσεων, άλλωστε, οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν επιδοθεί σε μια αδιάκοπη προσπάθεια ικανοποίησης υποτιθέμενων αναγκών, αφού ο υλισμός και το καταναλωτικό πρότυπο τους έχουν καταστήσει υπόδουλους στα ιδιότυπα δεσμά μιας χιμαιρικής και εξαγοράσιμης ευδαιμονίας.

- Η ελευθερία των πολιτών περιορίζεται και λόγω του φανατισμού που επικρατεί συχνά σε τομείς όπως είναι η θρησκεία, η πολιτική και τα εθνικά ζητήματα. Οι πολίτες εξωθούνται, έτσι, σε ακρότητες χωρίς να έχουν τη δυνατότητα μιας ψύχραιμης και αντικειμενικής αποτίμησης της πραγματικότητας, αφού οι δεσπόζουσες ιδεολογίες κι οι εσωτερικοί εξαναγκασμοί τους δεν επιτρέπουν το προνόμιο της ελεύθερης και καθαρής σκέψης.

- Παρόμοια επίδραση στη συμπεριφορά των πολιτών έχουν και οι ρατσιστικές αντιλήψεις, οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα καταπιεστικές, προσβλητικές και επώδυνες συμπεριφορές απέναντι στους πολίτες εκείνους που πέφτουν θύματα του ρατσιστικού μένους. Είναι, ωστόσο, σαφές πως ο ρατσισμός αποστερεί τόσο την ελευθερία σκέψης του θύτη, όσο και την ελευθερία του θύματος που αδυνατεί να βιώσει τη ζωή του στην πληρότητά της.

- Αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι η μισαλλοδοξία, ο φθόνος και η αντιπάθεια απέναντι σε άλλους ανθρώπους, εγκλωβίζουν το άτομο και δεν του επιτρέπουν την ελεύθερη βίωση της ίδιας του της ζωής. Ενώ, συνάμα, έχουν ως αποτέλεσμα ένα φαύλο κύκλο αναποτελεσματικών συμπεριφορών που ζημιώνουν την αρμονική συνύπαρξη των ατόμων.

- Σημαντικό εγκλωβισμό του ατόμου, που συχνά φτάνει μέχρι και την πλήρη αδρανοποίησή του, προκαλούν κι οι ψυχολογικές εκείνες δυσαρμονίες, όπως είναι τα συμπλέγματα, οι ανασφάλειες, το άγχος κι οι φοβίες, που του στερούν τη δυνατότητα της ελεύθερης δράσης. Το άτομο κλείνεται στον εαυτό του και αισθάνεται αδύναμο να αντιμετωπίσει τις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής, με αποτέ-

λεσμα να μην είναι σε θέση να βιώσει τη ζωή του στην πληρότητά της και να διεκδικήσει έτσι την προσωπική του ευτυχία.

- Σε δυσμενή θέση τοποθετεί, άλλωστε, το άτομο η έλλειψη επαρκούς πνευματικής καλλιέργειας, καθώς του αποστερεί τη δυνατότητα να αποκτήσει την αναγκαία κριτική και αντιληπτική ικανότητα, ώστε να μην καθίσταται υποχείριο των άλλων. Το άτομο που δεν κατανοεί επαρκώς τις συνθήκες της πραγματικότητας τείνει να ακολουθεί άκριτα άλλους ανθρώπους που παρουσιάζονται ως γνώστες και αυθεντίες. Αυτή, όμως, είναι μια κατάσταση ανελευθερίας, αφού το άτομο δεν κρίνει και δεν αποφασίζει μόνο του, αλλά βασίζεται στις απόψεις άλλων, χωρίς να αντιλαμβάνεται πως έτσι εξυπηρετεί απλώς τις επιδιώξεις και τα συμφέροντα εκείνων που το καθοδηγούν.

- Ανελεύθερα, άλλωστε, είναι και τα άτομα που όχι μόνο ενδίδουν στις απαιτήσεις του καταναλωτικού προτύπου, αλλά καταφεύγουν και σε κάθε είδους ανέντιμες τακτικές προκειμένου να ικανοποιήσουν τις αυξημένες ανάγκες τους για χρήματα και υλικά αγαθά. Πρόκειται για άτομα που θυσιάζουν την ηθική τους ακεραιότητα στο όνομα του υλικού πλούτου, και φανερώνουν έτσι πως επί της ουσίας έχουν χάσει τον έλεγχο του εαυτού τους, εφόσον είναι προφανές πως έχουν υποταχθεί πλήρως στην επιθυμία τους για υλικά αγαθά. Είναι προφανές, βέβαια, πως η κυριαρχία της επιθυμίας για τα υλικά αγαθά και τον πλούτο αποτελεί βασική αιτία ποικίλων αρνητικών συμπτωμάτων στις σύγχρονες κοινωνίες, αφού για χάρη των χρημάτων οι άνθρωποι δεν διστάζουν να εξαπατήσουν, να εκμεταλλευτούν ή ακόμη και να κακοποιήσουν τους συνανθρώπους τους.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 22

22

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

Δ΄ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΜΕΡΟΣ

Λογοτεχνία (γενικές παρατηρήσεις) Αφηγηματικοί τρόποι (τεχνικές) l Μονοεστιακή/πολυεστιακή αφήγηση l Εξωτερικός αφηγητής – τριτοπρόσωπη αφήγηση

- εξωτερική εστίαση – παντογνώστης / παντεπόπτης αφηγητής l Πρωτοπρόσωπη αφήγηση, αφηγητής – ήρωας του διηγήματος, αφηγητής μάρτυρας των γεγονότων l Εσωτερικός μονόλογος, εσωτερική εστίαση l Διάλογος προσώπων / ηρώων Διάλογος αφηγητή / ήρωα με το alterego l Ευθύς λόγος (μονόλογος ήρωα / διάλογος μεταξύ ηρώων) ή Πλάγιος λόγος (ο αφηγητής μεταφέρει τον ευθύ λόγο σε τρίτο πρόσωπο) l Γραμμική αφήγηση: Τα γεγονότα παρατίθενται ή εξελίσσονται σε χρονολογική σειρά, ακολουθούν την πορεία του χρόνου l Ανάδρομη αφήγηση / flash back: Η αφήγηση κινείται από το παρόν στο παρελθόν l Εγκιβωτισμός: Περιστατικά του παρελθόντος εγκιβωτίζονται στο παρόν, παρεμβάλλονται στη γραμμική αφήγηση l In media res: Η αφήγηση αρχίζει από το μέσο της ιστορίας. Συνήθως ακολουθεί ανάδρομη αφήγηση και στη συνέχεια επιστροφή στο παρόν l Προοικονομία: Παρατίθεται κάποια πληροφορία σχετική με το μέλλον, καταγράφονται ενδείξεις αυτών που θα συμβούν στη συνέχεια l Επιβράδυνση / επιτάχυνση στον ρυθμό της αφήγησης l Περιγραφικός λόγος / περιγραφές l Αφηγηματικός λόγος / αφηγήσεις l Παραδοσιακή, με στροφές , μέτρο, ομοιοκαταληξία l Μοντέρνα στιχουργική (ελεύθερος στίχος, χωρίς ισόστιχες στροφές) l θεατρικότητα l Περιγραφή σκηνικού χώρου / σκηνικό, σκηνοθετικές οδηγίες (χρήση προστακτικής) l Διάλογος, διάλογος με το alter ego θεατρικός μονόλογος / θεατρικό αναλόγιο l Περιγραφή εξωτερικής δράσης (κίνηση, εκφράσεις σώματος, έκφραση προσώπου, σκηνικές αλλαγές, φωτισμός) l Παρατήρηση/περιγραφή εσωτερικής δράσης (περιπέτεια / εναλλαγή συναισθημάτων/π.χ. συγκίνηση, θυμός, ανησυχία, χαρά, λύπη, φόβος) Εκφραστικά μέσα

l Μεταφορές – παρομοιώσεις l Πλούτος επιθέτων, επιθετικών προσδιορισμών l Ρήματα σε προστακτική, ή σε αποτρεπτική προ-

στακτική

l Συνεχείς αρνήσεις (δεν, μην, ούτε – ούτε / ποτέ,

πουθενά)

l Ιστορικός ενεστώτας / χρήση των χρόνων ή της

φωνής στα ρήματα όταν αυτά λειτουργούν ως ένα σύστημα δηλωτικό του νοήματος l Αντωνυμίες αντί ονομάτων, λειτουργική – δηλωτική χρήση της αντωνυμίας l Αόριστες αντωνυμίες (κάποιοι, μερικοί, άλλοι, πολλοί) l Υποκοριστικά επιθέτων (προσδίδουν ειρωνεία) Ξένες λέξεις αυτούσιες ή ελληνοποιημένες

Γλώσσα απλή / λαϊκή / καθαρεύουσα Οι λέξεις λειτουργούν ειρωνικά / μεταφορικά / υπαινιχτικά / συνθηματικά Χρήση της στίξης/ της παρένθεσης / της διπλής παύλας / των εισαγωγικών Πρόσωπα των ρημάτων (π.χ. η συστηματική χρήση του β΄ εν. -εσύ- στην ποίηση που προσδίδει

Oξύμωρο = Συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη (είναι αντιφατικές μεταξύ τους), ωστόσο στο βάθος εκφράζουν ένα λογικό νόημα

διδακτικό τόνο ή του α’ προσώπου ενικού που προσδίδει εξομολογητικό τόνο) Δημιουργία εικόνων Εικόνες οπτικές, ηχητικές, οσφρητικές, εικόνες υπερρεαλιστικές η ρεαλιστικές Χρήση σχημάτων

αλληγορία. Είναι μια μεταφορική φράση η οποία κρύβει νοήματα διαφορετικά από εκείνα που δηλώνουν οι λέξεις της (άλλα λέγονται και άλλα εννοούνται).

αντίθεση. Προβάλλονται η μια κοντά στην άλλη δύο έννοιες (ιδιότητες, καταστάσεις, ενέργειες, εικόνες...) που έχουν ολότελα διαφορετικά γνωρίσματα. ασύνδετο. Δύο ή περισσότεροι όμοιοι όροι ή όμοιες προτάσεις δεν έχουν ανάμεσά τους τους συνδέσμους που χρειάζονται. βραχυλογία. Παραλείπονται λεκτικά στοιχεία που μπορούν να αναπληρωθούν από τα συμφραζόμενα (με την παράλειψη λεκτικών στοιχείων γίνεται σύντομος, «βραχύς» ο «λόγος»). ειρωνεία. Θέλοντας κάποιος να δώσει αστείο ή χλευαστικό τόνο στο λόγο του, χρησιμοποιεί με προσποίηση λέξεις ή φράσεις που το σημασιολογικό περιεχόμενό τους είναι αντίθετο από αυτό που έχει στο νου του. Έμφαση. Ένα στοιχείο του λόγου τονίζεται με οποιονδήποτε τρόπο, ώστε να εστιαστεί σ’ αυτό η προσοχή του αναγνώστη. επανάληψη. Μια έννοια ή ένα νόημα εκφράζεται δύο φορές στη σειρά με την ίδια λέξη ή φράση (αυτούσια ή ελαφρά αλλαγμένη). επιφορά ή αντιστροφή ή επιστροφή. Μια λέξη ή φράση επαναλαμβάνεται στο τέλος δύο ή περισσότερων διαδοχικών προτάσεων (ή: δύο ή περισσότερες διαδοχικές προτάσεις τελειώνουν με την ίδια λέξη ή φράση).

ευφημισμός. Χρησιμοποιούνται λέξεις ή φράσεις με καλή σημασία για την ονομασία κακού ή δυσάρεστου πράγματος («εύφημος» = αυτός που χρησιμοποιεί λόγια καλά, επαινετικά). κύκλος. Μια πρόταση ή μία περίοδος τελειώνει με την ίδια λέξη με την οποία αρχίζει. λιτότητα. Αντί για κάποια λέξη χρησιμοποιείται η αντίθετή της με άρνηση. μεταφορά. Η ιδιότητα ενός προσώπου (ζώου, πράγματος, αφηρημένης έννοιας κτλ. «μεταφέρεται» σε άλλο πρόσωπο (ζώο, πράγμα, αφηρημένη έννοια κτλ.), το οποίο την έχει σε μεγαλύτερο βαθμό και πιο εντυπωσιακή. ομοιοτέλευτο ή ομοιοκατάληκτο. Στο τέλος διαδοχικών προτάσεων ή περιόδων υπάρχουν οξύμωρο. Συνδέονται δύο έννοιες που φαινομενικά αποκλείουν η μία την άλλη (είναι αντιφατικές μεταξύ τους), ωστόσο στο βάθος εκφράζουν ένα λογικό νόημα. παρήχηση. Ένας συγκεκριμένος φθόγγος (συνήθως σύμφωνο) συναντιέται (και «ηχεί») πολλές φορές σε κάποια φράση (κυρίως σε συνεχόμενες συλλαβές ή λέξεις). Έτσι, κάνουμε λόγο για παρήχηση του –ρ–, του –τ–, του –σ–, του –α– κτλ. παρομοίωση. Συσχετίζεται η ιδιότητα ενός προσώπου (ζώου, πράγματος, αφηρημένης έννοιας κτλ.) με την ιδιότητα κάποιου άλλου προσώπου κτλ., η οποία υπάρχει σ’ αυτό σε μεγαλύτερο βαθμό και είναι πιο εντυπωσιακή. Η παρομοίωση αρχίζει με τις λέξεις σαν, καθώς, όπως και με το σαν να, όταν έχουμε υποθετική παρομοίωση (με αναφορική παρομοιαστική πρόταση) ενδέχεται επίσης να δηλώνεται και με ένα ρήμα με ανάλογη σημασία (λες και, θαρρείς κ.ά.): παρονομασία ή παρήχηση ή ετυμολογικό σχήμα. Λέξεις που μοιάζουν ηχητικά (ομόηχες), συνήθως συγγενικές ετυμολογικά, βρίσκονται η μία κοντά στην άλλη. πλεονασμός. Για να εκφραστεί ένα νόημα, χρησιμοποιούνται περισσότερες λέξεις από όσες χρειάζονται κανονικά. προσωποποίηση. Αποδίδονται ανθρώπινες ιδιότητες σε μη ανθρώπινα: σε ζώα, σε φυτά, σε πράγματα και σε αφηρημένες έννοιες: υπερβολή. Παρουσιάζεται μια ενέργεια, μια ιδιότητα, μια κατάσταση κτλ. μεγαλοποιημένη σε βαθμό που βρίσκεται έξω από την πραγματικότητα και τα φυσιολογικά όρια.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:47 Page 23

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΟΔΗΓΟΣ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

Ε΄

ΜΕΡΟΣ

KΥΡΙΑΚΗ 6 ΜΑΪΟΥ 2018

23

ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ

Γενικές πρακτικές συμβουλές Πριν την εξέταση l Δεν αφήνω τίποτε έξω από την ύλη με τη λογική

ότι «αυτό το ξαναρώτησαν» ή το «έβαλαν πέρσι» ή «δεν είναι σημαντικό» κ.λπ. Δεν υπάρχουν sos και τελικά ούτε εύκολα ή δύσκολα θέματα. Υπάρχουν μόνο προετοιμασμένοι ή όχι υποψήφιοι. l Ολοκληρώνω το διάβασμά μου μέχρι αργά το απόγευμα της προηγούμενης και σταματώ για να ξεκουραστώ και να προετοιμαστώ πνευματικά και ψυχολογικά. Αποφεύγω τους καφέδες ή τα ροφήματα που προκαλούν υπερδιέγερση. Ενδεχομένως ακούω μουσική για να χαλαρώσω και έχω θετική στάση. l Βρίσκω από την προηγούμενη όσα χρειάζομαι για τη μέρα της εξέτασης (ταυτότητα, στυλό κ.λπ.) Κοιμάμαι σχετικά νωρίς Τη μέρα της εξέτασης

l Ξυπνώ έγκαιρα, προγευματίζω καλά (στις 6 το πρωί και λόγω άγχους πιθανώς δεν πεινώ, αλλά στις 10 και ενώ θα γράφω στις εξετάσεις θα πεινώ πολύ) και προσέρχομαι στο εξεταστικό κέντρο έγκαιρα για να βρω πού παρακάθομαι την εξέταση, χωρίς άγχος, τρεξίματα τελευταίας στιγμής, να μη βρίσκω την αίθουσα κ.λπ. l Κλείνω τα αυτιά μου και δεν ακούω τα απίθανα που συζητούν συνήθως οι μαθητές έξω από τα εξεταστικά κέντρα για το περιεχόμενο της εξέτασης, για το τι άκουσαν χθες από μια θεία τους που είναι καθηγήτρια κ.λπ. Μόλις πάρω το γραπτό

Ρίχνω μια σύντομη ματιά στο σύνολο του γραπτού για να αποβάλω το άγχος σχετικά με το τι περιμένω. Ξεκινώ να απαντώ ένα-ένα τα ερωτήματα, μεθοδικά, ξεκινώντας από το άγνωστο κείμενο και προχωρώντας. Μέρος Α΄ και Β΄ (άγνωστο και γλώσσα)

Διαβάζω δύο φορές το άγνωστο κείμενο. Την πρώτη φορά για να καταλάβω γενικά το περιεχόμενο. Παρατηρώ τίτλο και από πού είναι παρμένο το κείμενο, όνομα συγγραφέα κ.λπ. για να έχω μια γενική γεύση και να για γνωρίζω τα στοιχεία που χρειάζομαι για την εμπλαισιωμένη περίληψη. Αν πρόκειται, δηλαδή, για άρθρο, ομιλία, δοκίμιο, επιστολή κ.λπ. Στη συνέχεια προχωρώ με ουσιώδη υπογράμμιση, πλαγιότιτλους και γράφω την περίληψη (δες τη σχετική αναφορά για τις λεπτομέρειες). Προχωρώ με την πρώτη ερώτηση κατανόησης που είναι συνήθως απλή και εντοπίζεται εύκολα στο κείμενο. Εδώ δεν υπάρχει πρόβλημα να αντι-

γράψω αυτούσια αποσπάσματα από το κείμενο για την απάντησή μου. Αντίθετα στη δεύτερη ερώτηση (ανάπτυξης) θα πρέπει να εξηγήσω τι εννοεί ο συγγραφέας με κάπως αναλυτικό τρόπο και ανάλογα με τον τρόπο που τίθεται η ερώτηση να πω και τη δική μου άποψη.

Συνεχίζω με τις γραμματολογικές ερωτήσεις (δομή, τρόποι ανάπτυξης παραγράφου, πειθώ, συλλογισμοί κ.λπ.) και τις γλωσσικές ασκήσεις (εδώ επιλέγω τα προφανή και μόνο αν δεν μου έρχεται μια σχετικά γνωστή λέξη προχωρώ με λιγότερο γνωστές).

Σ’ αυτές τις ερωτήσεις, όπως και στις υπόλοιπες δίνω σημασία στα ρήματα που χρησιμοποιούνται στην εκφώνηση των ασκήσεων. Εδώ συναντάμε ρήματα όπως «εξηγήστε»/ «δικαιολογήστε» (ερμηνεύω το γιατί), «αναλύστε» (έκταση μαζί με δική μου άποψη), «περιγράψτε» (δίνω όλες τις πλευρές του θέματος χωρίς να προσθέτω τη δική μου άποψη), «σχολιάστε» (λέω την άποψή μου), «τεκμηριώστε» (βρίσκω στοιχεία από το κείμενο ή δικά μου, ανάλογα με την ερώτηση που συνδέονται με την απάντησή μου), «αναφέρετε» (συντομία).

Μέρος Γ΄ (έκθεση)

Στη συνέχεια ασχολούμαι με το θέμα της έκθεσης. Εντοπίζω το επικοινωνιακό πλαίσιο (άρθρο, επιστολή, δοκίμιο, ομιλία), πόσα υποερωτήματα έχει η εκφώνηση και κάνω το σχεδιάγραμμά μου. Προχωρώ στη συγγραφή. Δεν πειράζει αν ξεπεράσω κατά 100 λέξεις τη ζητούμενη έκταση. Μάλιστα θα μου κάνει καλό, αφού για 100 επιπλέον λέξεις δεν αφαιρούνται μονάδες, ενώ αντίθετα η έκθεσή μου φαίνεται πιο ολοκληρωμένη. Θυμούμαι ότι εκτός από τις «έτοιμες» γνώσεις που δούλευα κατά τη διάρκεια του χρό-

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΘΕΙΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

l Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Α΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ. l Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Β΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ. l Έκφραση- Έκθεση, για το Γενικό Λύκειο, τεύχος Γ΄, Αθήνα, ΟΕΔΒ. l Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Α΄, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο

Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007. l Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Β΄, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Αθήνα, ΟΕΔΒ 2007. l Έκφραση- Έκθεση, τεύχος Γ΄, βιβλίο καθηγητή, Υπουργείο Παιδείας, διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ». Αθήνα, ΟΕΔΒ. l Θεματικοί κύκλοι, Έκφραση- Έκθεση για το Ενιαίο Λύκειο, Αθήνα, ΟΕΔΒ. l Γεωργίου, Γιώργος Β.: Σωστά Ελληνικά. Πόσα ξέρεις; Οδηγός χρήσης

της ελληνικής γλώσσας. Εκδ. Ηλία Επιφανίου, 201.

l Εμμανουήλ Λουκία- Πάστρα Κατερίνα, επιμέλ. έκδοσ. Μπα-

σματζή Ειρήνη, Έκφραση- Έκθεση Γ΄ Λυκείου, 124 Κριτήρια Αξιολόγησης, Σύγχρονης Θεματολογίας, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2012. l Ζάννη Βασιλική, Έκφραση- Έκθεση, Γ΄ Ενιαίου Λυκείου, Λόγος και Πειθώ, εκδ. Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα 2012. l Κούτρας Σπυρίδων, Πειστικός Λόγος, τεύχη Α΄, Β΄, Γ΄, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2009. l Κωστάλα Τάνια, Λόγου Σπουδή, Έκθεση-Έκφραση, Γ΄ Λυκείου, τόμοι Α΄, Β΄, εκδ. Σαβάλλας, Αθήνα 2001. l Μητσέλος Αλέξανδρος, Μητσέλος Σπύρος, Έκφραση- Έκθεση για την Γ΄ Λυκείου, Ελληνοεκδοτική, Αθήνα 2010. l Μπατζίνας Γ., Λούλος, Δ., Έκφραση- Έκθεση, Γ΄ Ενιαίου Λυκείου, 30 κριτήρια αξιολόγησης, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2001.

νου είμαι ταυτόχρονα και ενεργός πολίτης που παρακολουθεί την επικαιρότητα και τη λειτουργία της κοινωνίας. Μέρος Δ΄ (λογοτεχνία-λογοτεχνικό βιβλίο)

Ολοκληρώνω με τη λογοτεχνία και τις ερωτήσεις για το λογοτεχνικό βιβλίο. Και εδώ παρατηρώ πόσες μονάδες δίνονται σε κάθε ερώτηση για να έχω μια εικόνα πόσο μεγάλη έκταση και πόσα σημεία θα έχει η απάντησή μου. Γενικά, είναι καλά να δίνουμε κάποια έκταση στις απαντήσεις λογοτεχνίας. Φροντίζω να μην ξεπεράσω τη 1 ώρα για κάθε μέρος και διαφυλάττω 15 λεπτά για το τέλος, ώστε να επιθεωρήσω όλο το γραπτό και να εντοπίσω τυχόν λάθη. Σ’ αυτή τη φάση μπορώ να βελτιώσω και τις απαντήσεις μου στις γλωσσικές ασκήσεις, αφού έχω πιο καθαρό μυαλό και λιγότερη πίεση χρόνου.

l Νταβαρίνος Παναγιώτης, Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων,

Επικοινωνιακά Κείμενα, Σημειώσεις Διδακτικών Παραδειγμάτων για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας όλων των τάξεων του Γυμνασίου και του Λυκείου, Αθήνα 2006. l Τσουρέας, Ευστράτιος, Θέματα Σύγχρονου Προβληματισμού, Δοκίμια, τόμοι Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄, εκδ. Ι. Παπαδήμα, Αθήνα 1989. l Χατζηθωμάς Φωτ., Αλέφαντος Παντ., Λεξικό Αναπτυγμένων Εννοιών, τόμοι Α΄, Β΄, Γ΄, εκδ. «ΦΙΛΙΠΠΟΣ», Θεσσαλονίκη 1995. l Χατζηθωμάς Φωτ., Μητρούση Ευδοξ., Έκφραση- Έκθεση 31 κριτήρια αξιολόγησης για τη Γ΄ Λυκείου, εκδ. Χατζηθωμά, Θεσσαλονίκη 2004. l Χατζημωυσιάδης Π., Αθανασίου Μ., Λόγος Αποδεικτικός, Έκφραση-Έκθεση για το Λύκειο και για τις Πανελλαδικές, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2010. l Διάφορες ιστοσελίδες με υλικό ανοιχτής πρόσβασης.

ENTHETO EXETASEIS 2018.qxp_LIDI 04/05/18 12:48 Page 24