საქართველოს ევროპული ინტეგრაციის ოთხწლიანი გზა 2007-2010

საქართველოს ევროპული ინტეგრაციის ოთხწლიანი გზა

2007-2010

სამოქალაქო საზოგადოების ხედვა

საქართველოს ევროპული ინტეგრაციის ოთხწლიანი გზა 2007-2010 სამოქალაქო საზოგადოების ხედვა

თბილისი, 2011

პუბლიკაცია მომზადებულია ფონდ „ღია საზოგადოება - საქართველოს“ სამოქალაქო საზოგადოების მხარდაჭერის პროგრამის შიდა პროექტის - „საქართველოს ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმის პრიორიტეტების 2007-2010 წწ შესრულების შეფასება – სამოქალაქო საზოგადოების ხედვა“ - ფარგლებში. რედაქტორ-კორექტორი: ნინო ბექიშვილი დიზაინი: თორნიკე ლორთქიფანიძე ბეჭდვა: ფაუნტეინ ჯორჯია ავტორების მიერ პუბლიკაციაში გამოთქმული მოსაზრება შესაძლოა, არ გამოხატავდეს ფონდ „ღია საზოგადოება - საქართველოს“ პოზიციას. შესაბამისად, ფონდი არ არის პასუხისმგებელი მასალის შინაარსზე.

The views, opinions and statements expressed by the authors and those providing comments are theirs only and do not necessarily reflect the position of the Open Society Georgia Foundation. Therefore, the Open Society Georgia Foundation is not responsible for the content of the information material.

ISBN: 978-9941-0-3965-2

სარჩევი წინასიტყვაობა / თამარ პატარაია ........................................................................................................ 7 დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა / თამარ ხიდაშელი ...........19 1. შესავალი..................................................................................................................................................19 2. დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ინ­სტ ­ ი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა........................................................................20 3. ადა­მი­ა­ნის ძი­რი­თა­დი უფ­ლე­ბე­ბი­სა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა..............36 4. დას­კ­ვ­ნა...................................................................................................................................................42 თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა / ეკატერინე სირაძე-დელონე ....................................................................................................50 1. შესავალი.................................................................................................................................................50 2. სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა . .......................................................................................................51 3. წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დი ..............................................................................................................55 4. სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია............................................................................................................57 5. კენ­ჭის­ყ­რის დღე..................................................................................................................................59 6. სა­ჩი­ვარ­-­გან­ცხა­დე­ბე­ბი.....................................................................................................................60 7. ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სი­ებ­ ი.......................................................................................................................62 8. დას­კ­ვ­ნა...................................................................................................................................................63 ბიზნესი და ეკონომიკა / რევაზ საყევარიშვილი ......................................................................................................67 1. შესავალი................................................................................................................................................. 67 2. პო­ლი­ტი­კუ­რი და ეკო­ნო­მი­კუ­რი კონ­ტექ­ს­ტი .........................................................................68 3. ეკო­ნო­მი­კუ­რი და სო­ცი­ალ ­ უ­რი რე­ფორ­მე­ბი, სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ბა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა . ........................................................................................ 70 4. დას­კ­ვ­ნა...................................................................................................................................................86 კარგი მმართველობა / მარიამ გაბედავა ......................................................................................................................91 1. შესავალი..................................................................................................................................................91 2. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის რე­ფორ­მა .....................................................................................................91 3. სა­ჯა­რო ფი­ნან­სე­ბის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - ში­და და გა­რე აუდი­ტი.......................................95 4. სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბი­სა და პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა..................................98 5. დას­კ­ვ­ნა................................................................................................................................................. 104

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა / ნინო დანელია .....................................................................107 1. შესავალი................................................................................................................................................107 2. მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში – სა­ერ­თა­შო­რი­სო და ად­გი­ლობ­რი­ვი ან­გა­რი­შე­ბი ........................................................................................................107 3. ქარ­თუ­ლი მე­დია 2007-2010 წლებ­ში ......................................................................................... 109 4. კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა მა­უწყებ­ლო­ბის, სიტყ­ვი­სა და გა­მო­ხატ­ვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შე­სა­ხებ..........112 5. კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სია........................................................................................ 114 6. მფლო­ბე­ლო­ბა..................................................................................................................................... 115 7. მე­დი­ის და­ფი­ნან­სე­ბის წყა­რო­ე­ბი: რეკ­ლა­მა, გრან­ტე­ბი..................................................... 116 8. დის­ტ­რი­ბუ­ცია....................................................................................................................................... 117 9. ჟურ­ნა­ლის­ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბა............................................................................................................ 118 10. ციფ­რულ მა­უწყებ­ლო­ბა­ზე გა­დას­ვ­ლა...................................................................................... 119 11. ინ­ტერ­ნე­ტი............................................................................................................................................ 119 12. მე­დი­ის ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი მხარ­და­ჭე­რა........................................................................................ 119 13. ში­და ფაქ­ტო­რე­ბი............................................................................................................................. 120 14. დას­კ­ვ­ნა................................................................................................................................................ 125 მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა / მანანა ქოჩლაძე ......................................................128 1. შესავალი............................................................................................................................................... 128 2. კარ­გი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბი­სათ­ვის შე­სა­ბა­მი­სი პი­რო­ბე­ბის შექ­მ­ნა და მა­თი გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა .................................................. 129 3. გა­რე­მოს დაც­ვის და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის ეროვ­ნუ­ლი თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა­ნი .......................................................................................................... 138 4. გა­რე­მოს დაც­ვის სა­ერ­თა­შო­რი­სო კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბას­თან ჰარ­მო­ნი­ზა­ცი­ის მიმ­დი­ნა­რე პრო­ცე­სე­ბი....................................................................................... 146 5. დას­კ­ვ­ნა................................................................................................................................................. 148 კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება / თამარ პატარაია ...........................................................155 1. შესავალი............................................................................................................................................... 155 2. მშვიდობის გან­მტ ­ ­კი­ცე­ბის პრო­ცე­სი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ღე­ბამ­დე ......................................... 156 3. შე­თან­ხ­მე­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის შე­სა­ხებ კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ან­ ი მო­წეს­რი­გე­ბის პრი­ო­რი­ტე­ტის ფარ­გ­ლებ­ში ................. 159 4. 2007 2011 წწ. ევროკავშირი - საქართველო: სამოქმედო გეგმის შესრულება......... 162 5. ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის და­რე­გუ­ლი­რე­ბის სფე­რო­ში 2008 წ. აგ­ვის­ტოს ომის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში .................. 166 6. 2008 წ. ომის შემ­დ­გომ სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სის ახა­ლი გა­მოწ­ვე­ვე­ბი - ახა­ლი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის პრე­ვენ­ცია...................................................................157 6. დას­კ­ვ­ნა..................................................................................................................................................178

წინასიტყვაობა თამარ პატარაია მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი

2007 წელს ძა­ლა­ში შე­ვი­და ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ევ­რო­კავ­ ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა. დო­კუ­მენ­ტ­ში აისა­ხა ევ­რო­კო­მი­სი­ის და სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ბას შო­რის მიღ­წე­ულ ­ ი თან­ხ­მო­ბა მო­მა­ვა­ლი ხუ­თი წლის მან­ძილ­ზე თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის მიზ­ნე­ბის შე­სა­ხებ.

2007-2011 წლებ­ში ფონდ ღია სა­ზო­გა­დო­ებ­ ა-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მხარ­და­ჭე­რით რე­გუ­ლა­რუ­ლად მზად­დე­ბო­და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის მიმ­დი­ნა­ რე­ო­ბის შე­ფა­სე­ბა, შე­სა­ბა­მი­სი პრი­ო­რი­ტე­ტუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბე­ბის გათ­ვა­ლის­ წი­ნე­ბით ჩა­ტარ­და არა­ერ­თი დის­კუ­სია და გა­მო­ი­ცა კვლე­ვის შე­დე­გე­ბი1. ასე­ვე, ღია სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ინ­ს­ტი­ტუ­ტის ბრი­უს­ ე­ლის ოფი­სის ინი­ცი­ატ ­ ი­ვით, ფონ­დი ყო­ველ­წ­ლი­უ­რად უწევ­და ორ­გა­ნი­ზე­ბას სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის წარ­მო­ მად­გენ­ლე­ბის შეხ­ვედ­რებს ევ­რო­კო­მი­სი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლებ­თან, სა­დაც სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის მი­ერ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა გა­ნი­ხი­ლე­ბო­და. წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რი­ში სწო­რედ 2007-2010 წლე­ბის პე­რი­ოდ­ში ფონ­დის და მი­ სი პარ­ტნ­ ი­ორ ­ ი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მი­ერ ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი ცალ­კე­ულ ­ ი კვლე­ვე­ბი­სა და გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი მო­ნი­ტო­რინ­გის შე­დე­გე­ბის ინ­ტეგ­რი­რე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე მომ­ზად­და. ან­გა­რიშ­ში ყუ­რადღე­ბა გა­მახ­ვი­ლე­ბუ­ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გან­ხორ­ ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბის და დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი გარ­დაქ­მ­ნე­ბის შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ზე ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში აღი­არ ­ ე­ბულ პრი­ო­რი­ტე­ტულ მიზ­ნებ­თან.

პო­ლი­ტი­კუ­რი კონ­ტექ­ს­ტი ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ ნა­წი­ლე­ო­ბა ამ პო­ლი­ტი­კა­ში და­ემ­თხ­ვა 2003 წ. რე­ვო­ლუ­ცი­ის შემ­დეგ სა­ქარ­თ­ვე­ ლოს ახა­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ აღი­ა­რე­ბულ პო­ლი­ტი­კურ კურსს, დაჩ­ქა­რე­ ბუ­ლი­ყო სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ინ­ტეგ­რა­ცია ევ­რო­კავ­შირ­ში, მოკ­ლე დრო­ში მომ­ხდ ­ ა­ 7

წინასიტყვაობა

რი­ყო ქვეყ­ნის მო­დერ­ნი­ზა­ცია და გა­ტა­რე­ბუ­ლი­ყო დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი რე­ფორ­მე­ბი. აღ­ნიშ­ნუ­ლი კურ­სი შე­ე­სა­ბა­მე­ბო­და ევ­რო­კავ­ში­რის მი­ერ სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ ტი­კა­ში გან­საზღ­ვ­რულ მიზ­ნებს და 2006 წ. შე­თან­ხ­მე­ბულ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში გან­საზღ­ვ­რულ პრი­ო­რი­ტე­ტებს. შე­სა­ბა­მი­სად, მომ­დევ­ნო პე­რი­ო­დის მან­ძილ­ზე, 2007-2010 წწ., სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბამ გა­ა­ტა­რა მთე­ლი რი­გი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ ბი, რომ­ლე­ბიც ასა­ხუ­ლი იყო ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში. სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ძი­რი­თა­დი მი­ზა­ნი იყო მო­ნა­წი­ლე ქვეყ­ნე­ბის მოქ­მე­დი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის, ნორ­მე­ბი­სა და სტან­დარ­ტე­ბის და­ახ­ლო­ე­ბა ევ­რო­კავ­შირ­ში დამ­კ­ვიდ­რე­ბულ პრაქ­ტი­კას­თან. ამ რე­ფორ­მე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე ევ­რო­კავ­ში­რი მხარს უჭერ­და უსაფ­რ­თხო­ე­ბის, სტა­ბი­ლუ­რო­ბი­სა და კე­თილ­დღე­ო­ბის დამ­კ­ ვიდ­რე­ბას ევ­რო­კავ­ში­რის მე­ზო­ბელ ქვეყ­ნებ­ში, დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ცვლი­ლე­ბებს, სწრაფ ეკო­ნო­მი­კურ და სო­ცი­ა­ლურ გან­ვი­თა­რე­ბის2. შე­სა­ბა­მი­სად, ევ­რო­კავ­ში­ რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლი პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბის დი­ დი ნა­წი­ლი ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და ქვე­ყა­ნა­ში კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბის დამ­კ­ვიდ­რე­ბას, დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბას, ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბი­სა და ძი­ რი­თა­დი თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვას, თა­ვი­სუ­ფა­ლი სა­ბაზ­რო ეკო­ნო­მი­კის სა­ ფუძ­ვ­ლე­ბის შექ­მ­ნას. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბის 4 წლის შე­დე­გე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე არა­ერ­თი უცხო­ე­ლი თუ ქარ­თ­ვე­ლი ანა­ლი­ტი­კო­სი თვლის, რომ მი­უ­ხე­და­ვად საკ­მა­ოდ ეფექ­ტი­ა­ნად გა­ტა­რე­ბუ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ო­ნა­ლუ­რი რე­ფორ­ მე­ბი­სა, სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თ­ვის არ­ც­თუ წარ­მა­ტე­ბუ­ლი იყო. ამის მი­ზე­ზე­ბად სა­ხელ­დე­ბა რო­გორც ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სუს­ტი მხა­რე­ე­ბი3, ასე­ვე, მო­ნა­წი­ლე ქვეყ­ნე­ბის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბე­ბის მხრი­დან გან­ ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი ქმე­დე­ბე­ბის ნაკ­ლო­ვა­ნე­ბე­ბი და არა­საკ­მა­რი­სი ეფექ­ტი­ა­ნო­ბა. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში გა­წე­რი­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის თა­ნახ­მად, 2007-2010 წწ. მან­ ძილ­ზე სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში მი­ი­ღეს სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო აქ­ტე­ბი, ჩა­ტარ­და ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ ო­ნა­ლუ­რი რე­ფორ­მე­ბი, რის შე­დე­გა­დაც აღ­მო­იფხ­ვ­რა ყო­ველ­დღი­ურ ­ ი კო­რუფ­ ცი­ა, შემ­ცირ­და კრი­მი­ნა­ლი, გა­ი­ზარ­და სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის ეფექ­ტი­ა­ნო­ ბის ხა­რის­ხი, გა­მარ­ტივ­და სა­გა­და­ხა­დო სის­ტე­მა და, რო­გორც სა­ერ­თა­შო­რი­სო კვლე­ვე­ბის შე­დე­გე­ბი მოწ­მობს, უფ­რო ად­ვი­ლი გახ­და ბიზ­ნე­სის დაწყე­ბა ქვე­ყა­ ნა­ში. მი­უ­ხე­და­ვად მთე­ლი რი­გი წარ­მა­ტე­ბუ­ლი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი რე­ფორ­მე­ბი­ სა, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­ის ისე­თი ძი­რი­თა­დი ინ­დი­კა­ტო­რე­ბი, რო­გო­რი­ ცაა სა­არ­ჩევ­ნო პრო­ცე­სის, თა­ვი­სუ­ფა­ლი მე­დი­ის, სა­მო­ქა­ლა­ქო თა­ვი­სუფ­ლე­ ბე­ბის და დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის შე­სა­ბა­მი­სი რე­ი­ტინ­გე­ბი, 2010 წელს 2007 წლის შე­დე­გებ­თან შე­და­რე­ბით ოდ­ნავ გა­უა­ ­რე­სე­ბუ­ლი­ა. სა­ქარ­თ­ვე­ლო ამ მო­ნა­ცე­მე­ბით კვლე­ვაც ტრან­ზი­ტუ­ლი ქვეყ­ნე­ბის რიცხ­ვ­ში შე­დის, ხო­ლო დე­მოკ­ რა­ტი­უ­ლი მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის რე­იტ ­ ინ­გე­ბით ნა­წი­ 8

თამარ პატარაია

ლობ­რი­ვი/­ჰიბ­რი­დუ­ლი დე­მოკ­რა­ტი­ე­ბი­სათ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბელ მაჩ­ვე­ნებ­ლებს შო­რის მერ­ყე­ობს4. ეს ინ­დი­კა­ტო­რე­ბი გავ­ლე­ნას ახ­დენს იმა­ზე, თუ რო­გორ შე­ა­ ფა­სებს თა­ვად ევ­რო­კავ­ში­რი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­ზა­ცი­ას და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში და­სა­ხუ­ლი მიზ­ნე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას5. მა­გა­ლი­თად, ევ­რო­კავ­ში­რის კო­ მი­სა­რი გა­ფარ­თო­ე­ბის და ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­კითხ­ში, ბა­ტო­ ნი სტე­ფან ფუ­ლე, 2011 წლის 22 ივ­ლისს ბა­თუმ­ში გა­მარ­თულ სა­ერ­თა­შო­რი­სო კონ­ფე­რენ­ცი­ა­ზე „საქართველოს ევ­რო­პუ­ლი გზა“, გა­მოს­ვლ ­ ი­სას აღ­ნიშ­ნავ­და, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­ას კონ­სო­ლი­და­ცია სჭირ­დე­ბა. ამ მიზ­ნის მი­ საღ­წე­ვად კი აუცი­ლე­ბე­ლია ქვე­ყა­ნა­ში შე­იქ­მ­ნას კონ­ტ­რო­ლი­სა და ბა­ლან­სის ნა­თე­ლი სის­ტე­მა, პო­ლი­ტი­კუ­რი კულ­ტუ­რა კი უფ­რო ინ­კ­ლუ­ზი­ურ ­ ი, ტო­ლე­რან­ ტუ­ლი და პლუ­რა­ლის­ტუ­ლი გახ­დეს6. წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ან­გა­რი­ში დე­ტა­ლუ­რად მი­მო­იხ­ ი­ლავს იმ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან სფე­ რო­ებს, რომ­ლე­ბიც გა­დამ­წყ­ვეტ გავ­ლე­ნას ახ­დენს ქვეყ­ნის დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის შე­ფა­სე­ბა­ზე, დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ღი­რე­ბუ­ლე­ბე­ბის დამ­კ­ვიდ­რე­ ბი­სა და თა­ვი­სუ­ფა­ლი სა­ბაზ­რო ეკო­ნო­მი­კის გან­ვი­თა­რე­ბის დო­ნე­ზე. ან­გა­რი­შის მომ­ზა­დე­ბი­სას ასე­ვე მხედ­ვე­ლო­ბა­შია მი­ღე­ბუ­ლი 2008 წ. რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ომი­სა და გლო­ბა­ლუ­რი ფი­ნან­სუ­რი კრი­ზი­სის შემ­დეგ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში შექ­მ­ნი­ ლი ახა­ლი რე­ა­ლო­ბა. ან­გა­რიშ­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ანა­ლი­ზი მოწ­მობს, რომ რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომით გა­მოწ­ვე­ულ­მა კრი­ზის­მა კი­დევ უფ­რო და­ამ­ძი­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს დე­ მოკ­რა­ტი­უ­ლი და ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის პერ­ს­პექ­ტი­ვე­ბი, რად­გა­ნაც გა­ი­ზარ­და მო­უ­ლოდ­ნე­ლო­ბის, გა­ურ­კ­ვევ­ლო­ბის დო­ნე და გაჩ­ნ­და და­მა­ტე­ ბი­თი საფ­რ­თხე­ე­ბი. რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სამ­ხედ­რო კონ­ფ­ლიქ­ტის ფონ­ ზე ნათ­ლად გა­მოჩ­ნ­და, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­მა­ვალ­ში გა­უჭ­ ირ­დე­ბა ახალ გა­მოწ­ვე­ვებ­სა და საფ­რ­თხე­ებ­ზე ადეკ­ვა­ტუ­რი რე­ა­გი­რე­ბა და­სავ­ლე­თის, კერ­ ძოდ ევ­რო­კავ­ში­რი­სა და ევ­რო­ატ­ლან­ტი­კუ­რი ალი­ან­სის და მა­თი წევ­რი სა­ ხელ­წ­მი­ფო­ე­ბის მხარ­და­ჭე­რის გა­რე­შე. ეს მხარ­და­ჭე­რა ომის შემ­დგ­ ომ უკ­ვე გუ­ლის­ხ­მობ­და არა მხო­ლოდ დახ­მა­რე­ბას დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბის პრო­ცეს­ში, არა­მედ მი­სი საზღ­ვრ ­ ე­ბის ურ­ღ­ვე­ ვო­ბი­სა და უსაფ­რ­თხო­ე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა­ზე ზრუნ­ვა­საც. ყუ­რად­სა­ღე­ბი­ა, რომ ომის შემ­დ­გომ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პარ­ტ­ნი­ო­რი ქვეყ­ნე­ბის და ორ­გა­ნი­ზა­ ცი­ებ­ ის მხრი­დან გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა კვლა­ვაც დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი პრო­ცე­სე­ბის მხარ­და­ჭე­რას ენი­ჭე­ბა. ამის შე­სა­ხებ არა­ერ­თხელ გა­ნაცხა­და ევ­რო­კავ­შირ­მაც. მა­გა­ლი­თად, ევ­რო­კო­მი­სია სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის 2008 წ. შეს­ რუ­ლე­ბის შუ­ალ ­ ე­დურ ან­გა­რიშ­ში მი­უთ ­ ი­თებს, რომ 2008 წლის წი­ნა­აღ­მდ ­ ე­ გობ­რივ­მა პო­ლი­ტი­კურ­მა მოვ­ლე­ნებ­მა დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი რე­ფორ­მე­ბის სწრა­ 9

წინასიტყვაობა

ფად გაგ­რ­ძე­ლე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის აუცი­ ლებ­ლო­ბა გა­მო­ავ­ლი­ნა. შე­სა­ბა­მი­სად, აღ­ნიშ­ნუ­ლი პრო­ცე­სის გაგ­რ­ძე­ლე­ბის მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ბა და­ფიქ­სირ­და პო­ლი­ტი­კუ­რი პი­რო­ბე­ბის იმ პა­კეტ­ში, რო­მე­ლიც და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი იყო პოს­ტ-­ ­კონ­ფ­ლიქ­ტურ პე­რი­ოდ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის მხრი­ დან გაზ­რ­დილ დახ­მა­რე­ბას­თან. ამ დახ­მა­რე­ბის შე­სა­ხებ მო­ლა­პა­რა­კე­ბა ევ­ რო­კო­მი­სი­ა­სა და სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს შო­რის 2008 წელს გა­ი­მარ­თა, ხო­ლო 2009 წელს სა­ბო­ლო­ოდ შე­თან­ხ­მდ ­ ა 7. ამ­გ­ვა­რად, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ 2008 წ აგ­ვის­ტოს ომ­მა უარ­ყო­ფი­თი ზე­ მოქ­მე­დე­ბა მო­ახ­დი­ნა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში პო­ლი­ტი­კუ­რი სტა­ბი­ლუ­რო­ბის დო­ნი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბებ­ზე, დე­მოკ­რა­ტი­ულ­მა გარ­დაქ­მნ­ ებ­მა მიმ­ დი­ნა­რე პო­ლი­ტი­კის დღის წეს­რიგ­ში პრი­ო­რი­ტე­ტუ­ლო­ბა და აქ­ტუ­ა­ლუ­რო­ბა კვლა­ვაც შე­ინ­ არ­ჩუ­ნა. ევ­რო­კავ­ში­რის, აშშ და და­სავ­ლე­თის სხვა მე­გო­ბა­რი ქვეყ­ნე­ბის მხარ­და­ჭე­რით სა­ქარ­თ­ვე­ლომ შეძ­ლო გა­ნე­საზღ­ვ­რა დე­მოკ­რა­ტი­უ­ ლი რე­ფორ­მე­ბის პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბი. კერ­ძოდ, 2008 წლის 16 სექ­ტემ­ბერ სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტ­მა და­ად ­ ას­ტუ­რა, რომ „ვარდების რე­ვო­ლუ­ცი­ამ“ მხო­ ლოდ ნა­წი­ლობ­რივ შეძ­ლო დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რე­ფორ­მე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა და გა­მო­აცხა­და „დემოკრატიული რე­ფორ­მე­ბის ახა­ლი ტალ­ღა“, რო­მე­ლიც ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო რე­ფორ­მებს პარ­ლა­მენ­ტის კონ­ტ­რო­ლის გა­საძ­ლი­ე­რებ­ლად აღ­მას­რუ­ლე­ბელ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ზე, კერ­ძო სა­კუთ­რე­ბის ხელ­შე­უ­ხებ­ლო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბას, მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბას, სა­სა­მარ­თ­ლო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის გან­მტ ­ ­კი­ცე­ბას და და­ფი­ ნან­სე­ბის აღ­დ­გე­ნას იმ ოპო­ზი­ცი­ურ ­ ი პარ­ტი­ე­ბის­თ­ვის, რომ­ლებ­მაც პარ­ლა­ მენტს ბო­იკ­ ო­ტი გა­მო­უცხა­დეს8. მსგავ­სი ინი­ცი­ა­ტი­ვით სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტი გა­მო­ვი­და 2009 წ. შე­მოდ­გო­ მა­ზეც. 24 სექ­ტემ­ბერს გა­ე­როს ტრი­ბუ­ნი­დან მან დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი რე­ფორ­მე­ბის მე­ო­რე ტალ­ღის ფარ­გ­ლებ­ში შემ­დე­გი მიზ­ნე­ბი და­სა­ხა: ად­გი­ლობ­რი­ვი არ­ჩევ­ნე­ ბი­სათ­ვის სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ცვლი­ლე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა; მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ ლე­ბის პლუ­რა­ლიზ­მის დო­ნის გაზ­რ­და; ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბი­სა და სა­სა­მარ­თ­ ლოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა9. რო­გორც ზე­მოთ­თ­ქ­მუ­ლი­დან ჩანს, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პო­ლი­ტი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის ხე­ლახ­ლა გაცხა­დე­ბუ­ლი მიზ­ნე­ბი შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში რჩე­ბო­და ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის პრი­ო­რი­ტე­ტებ­თან. ახა­ლი დღის წეს­რი­გი­დან გა­ მომ­დი­ნა­რე, 2009-2010 წლებ­ში სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი პრო­ცე­სე­ბის მხარ­დამ­ჭე­რი და­სავ­ლე­თის ქვეყ­ნე­ბის ყუ­რადღე­ბა ზე­მოთ ჩა­მოთ­ვლ ­ ი­ლი პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა­ზე გა­მახ­ვილ­და.

10

თამარ პატარაია

ამ­გ­ვა­რად, წარ­მოდ­გე­ნილ ან­გა­რიშ­ში შე­ფა­სე­ბუ­ლია 2007-2010 წწ. სა­ქარ­თ­ვე­ ლო­ში გან­ხორ­ცი­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბი და გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რადღე­ბა ეთ­ მო­ბა დე­მოკ­რა­ტი­ის შე­მად­გე­ნე­ლი ისე­თი ძი­რი­თა­დი ელე­მენ­ტე­ბის გან­ხილ­ვას, რო­გო­რი­ცაა სა­სა­მარ­თ­ლოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა და კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბა; თა­ვი­ სუ­ფა­ლი და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბის ჩა­ტა­რე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა და პო­ლი­ ტი­კუ­რი პლუ­რა­ლიზ­მის დო­ნე; პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ნენ­ტე­ბის თა­ნას­წო­რო­ბა, პი­ როვ­ნე­ბის თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბი­სა და სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის რე­ალ ­ ი­ზა­ცია კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბის გზით; სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა პო­ლი­ტი­კურ, სო­ცი­ა­ლურ და ეკო­ნო­მი­კურ სფე­რო­ებ­ში გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში; კარ­გი მმარ­ თ­ვე­ლო­ბის პრაქ­ტი­კა. ან­გა­რიშ­ში ასე­ვე შე­ფა­სე­ბუ­ლია ქვეყ­ნის შიგ­ნით არ­სე­ბუ­ ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ბის პერ­ს­პექ­ტი­ვა, რე­ფორ­მე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბა ეკო­ნო­მი­კუ­რი, ეკო­ლო­გი­ურ ­ ი და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის მი­ მარ­თუ­ლე­ბით.

სა­ქარ­თ­ვე­ლოს წი­ნა­შე არ­სე­ბუ­ლი გა­მოწ­ვე­ვე­ბი და კვლე­ვის ძი­რი­თა­დი მიგ­ნე­ბე­ბი ან­გა­რი­შის ავ­ტორ­თა აზ­რით 2007-2010 წწ. გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­წი­ლად მი­მარ­თუ­ლი იყო სა­ხელ­მ­წი­ფო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი სის­ ტე­მის მო­დერ­ნი­ზა­ცი­ა­სა და სა­ბაზ­რო ეკო­ნო­მი­კი­სათ­ვის მი­ნი­მა­ლუ­რი ჩა­რე­ვის გა­რე­მოს შექ­მ­ნა­ზე. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ქვე­ყა­ნამ დი­დი წინ­ს­ვლ ­ ა ვერ აჩ­ვე­ნა დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­სტ ­ ი­ტუ­ტე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბი­სა და ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის მარ­თვ­ ის დე­ მოკ­რა­ტი­უ­ლი მე­თო­დე­ბი­სა და პრო­ცე­დუ­რე­ბის და­ნერ­გ­ვის მხრივ. ასე­ვე ნაკ­ლე­ ბი პროგ­რე­სით აღი­ნიშ­ნე­ბა სა­ხელ­მ­წი­ფოს მხრი­დან სო­ცი­ა­ლუ­რი და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის პო­ლი­ტი­კის სფე­რო­ებ­ში გა­ღე­ბუ­ლი ძა­ლის­ხ­მე­ვაც. ევ­რო­პის სა­ მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­ რუ­ლე­ბის შე­ფა­სე­ბის წარ­მოდ­გე­ნილ დო­კუ­მენ­ტ­ში სა­მო­ქა­ლა­ქო სექ­ტო­რის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი მსჯე­ლო­ბენ იმა­ზე, თუ რა­ში მდგო­მა­რე­ობს სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­ის ნაკ­ლო­ვა­ნე­ბე­ბი და რა ზო­მე­ბით შე­იძ­ლე­ბა მათ­ზე რე­ა­გი­რე­ბა, რაც მო­მა­ვალ­ში ხელს შე­უწყობს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტრან­ზი­ტუ­ლი ქვეყ­ნი­დან, კონ­ სო­ლი­დი­რე­ბუ­ლი დე­მოკ­რა­ტი­ის ქვეყ­ნად ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბას. ან­გა­რიშ­ში გა­მოთ­ქ­მუ­ლი ძი­რი­თა­დი მო­საზ­რე­ბე­ბი შემ­დეგ­საკითხებს მოიცავს:

დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა 2010 წ. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა მი­ი­ღო ახა­ლი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა. კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ ის ახა­ლი რე­დაქ­ცია უფ­რო მე­ტად პა­სუ­ხობს დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ქვეყ­ნი­სათ­ვის სა­ ვალ­დე­ბუ­ლო ნორ­მებს, თუმ­ცა, ახალ დო­კუ­მენ­ტ­ში პრობ­ლე­მურ თე­მად დარ­ჩა სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო და აღ­მას­რუ­ლე­ბელ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბებს შო­რის დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი 11

წინასიტყვაობა

და მო­ნა­წი­ლე­ო­ბი­თი პრინ­ცი­პე­ბის, შე­სა­ბა­მი­სად, ძა­ლა­უფ­ლე­ბის გა­ნა­წი­ლე­ბის სა­კითხი. კერ­ძოდ, ამ თე­მა­ზე მო­მუ­შა­ვე სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის წარ­მო­ მად­გენ­ლე­ბის აზ­რით, ახა­ლი კონ­ს­ტი­ტუ­ცია ვერ უზ­რუნ­ველ­ყოფს ძა­ლა­უფ­ლე­ბის შტო­ებს შო­რის ძალ­თა ბა­ლანსს და სხვა­დას­ხ­ვა სა­ხე­ლი­სუფ­ლებ­ლო შტოს კონ­ ტ­როლს. ახალ პო­ლი­ტი­კურ სის­ტე­მა­ში შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლია აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ ლი­სუფ­ლე­ბის დო­მი­ნან­ტუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სხვა ორ­გა­ნო­ებ­ თან მი­მარ­თე­ბა­ში. ამას­თან, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სხვა­დას­ხ­ვა გან­შტ ­ ო­ე­ბებს შო­რის კონ­ფ­ლიქ­ტის წარ­მო­შო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ამ კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ და პო­ლი­ტი­კურ კრი­ზის­ში გა­დას­ვლ ­ ის მა­ღა­ლი ალ­ბა­თო­ბა არ­სე­ბობს.

თა­ვი­სუ­ფა­ლი და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში 2006-2010 წწ. ად­გი­ლობ­რი­ვი, სა­პარ­ლა­მენ­ტო და საპ­რე­ზი­დენ­ ტო სა­არ­ჩევ­ნო პრაქ­ტი­კამ აჩ­ვე­ნა, რომ სა­არ­ჩევ­ნო გა­რე­მოს გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბი­სა­ კენ მი­მარ­თუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი არ იყო საკ­მა­რი­სად ეფექ­ტი­ა­ნი. ამ სფე­რო­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბი პო­ლი­ტი­კუ­რი პრო­ცე­სის ბევრ მო­ნა­წი­ლეს არ უქ­მ­ნის თა­ნას­წო­რუფ­ლე­ბი­ა­ნი და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი პო­ლი­ტი­კუ­რი კონ­კუ­რენ­ცი­ის უზ­რუნ­ველ­მ­ყო­ფი სის­ტე­მის გან­ც­დას. 2010 წ. სა­არ­ჩევ­ნო პრო­ცეს­ში ხარ­ვე­ზე­ბი აღ­მოფხ­ვრ ­ ას სა­ჭი­რო­ებს შემ­დეგ სფე­რო­ებ­ში:  სა­არ­ჩევ­ნო დარ­ღ­ვე­ვებ­ზე რე­ა­გი­რე­ბა;  ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სან­დო სი­ის შექ­მ­ნა;  ფუნ­ქც­ ი­ო­ნი­რე­ბა­დი და გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა;  ს ა­მარ­თალ­დამ­რ­ღ­ვე­ვი სა­არ­ჩევ­ნო მო­ხე­ლე­ე­ბის მოთხოვ­ნა მოქ­მე­დი კა­ნო­ნის შე­სა­ბა­მი­სად;

პა­სუ­ხის­მგ­ ებ­ლო­ბის

 ს ა­ზო­გა­დო­ებ­ ის ნდო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბა სა­არ­ჩევ­ნო პრო­ცე­სე­ბის მი­მარ­თი.

სა­სა­მარ­თლ ­ ოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა 2007-2010 წლე­ბის მან­ძილ­ზე სა­სა­მარ­თ­ლოს და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბა დღემ­დე პრობ­ლე­მურ სა­კითხად რჩე­ბა. ან­გა­რი­შის თა­ნახ­მად, ნა­ფიც მსა­ჯულ­თა ინ­ ს­ტი­ტუ­ტის პრაქ­ტი­კა­ში და­ნერ­გ­ვა, მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის სა­მუ­და­მო და­ნიშ­ვ­ნა და კა­ნონ­ში მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­თან კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის წე­სე­ბის შე­სა­ხებ ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­ტა­ნა, თა­ვის­თა­ვად ვერ უზ­რუნ­ველ­ყოფს სის­ტე­მის და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბას და მო­სა­მარ­თლ ­ ე­თა მი­უ­კერ­ძო­ებ­ლო­ბას, თუ არ მოგ­ვარ­დე­ბა იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ ლე­სი საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბის, მო­სა­მარ­თ­ლე­თა და­ნიშ­ვ­ნის პრო­ცე­დუ­რის, 12

თამარ პატარაია

გა­რან­ტი­რე­ბუ­ლი მუ­შა­ო­ბის ვა­დის, სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მის ში­და და­მო­უ­კი­ დებ­ლო­ბის ას­პექ­ტე­ბის, მო­სა­მარ­თ­ლე­თა თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ ბის, გა­დაყ­ვა­ნის და დის­ციპ­ლი­ნუ­რ სა­მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ ლი პრობ­ლე­მე­ბი.

ადა­მი­ა­ნის ძი­რი­თა­დი უფ­ლე­ბე­ბი­სა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა ან­გა­რი­შის ავ­ტო­რე­ბის აზ­რით სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ შე­ უწყ­ნა­რებ­ლო­ბა გა­მო­ი­ჩი­ნა მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის მი­ერ შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ ტა­ცი­ე­ბის უფ­ლე­ბით სარ­გებ­ლო­ბის მი­მართ, რაც სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო რე­გუ­ ლა­ცი­ებ­ ის გამ­კაც­რე­ბა­ში, მშვი­დო­ბი­ან­ ი შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ებ­ ის ძა­ლა­დობ­რი­ვი გზით დარ­ბე­ვა­ში, მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­მი­ტინ­გე­ე­ბის მი­მართ გან­ ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი ძა­ლა­დო­ბის და პო­ლი­ცი­ელ­თა მი­ერ უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის გა­და­მე­ტე­ბის ფაქ­ტე­ბის გა­მო­უძ­ ი­ებ­ლო­ბა­ში, ასე­ვე მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ებ­ში მო­ნა­წი­ ლე პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ნენ­ტე­ბის სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი წე­სით დევ­ნა­ში გა­მო­ი­ხა­ტა. ასე­ვე, ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბის დარ­ღ­ვე­ვის სფე­რო­ში არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი და ღირ­ სე­ბის და­მამ­ცი­რე­ბე­ლი მოპყ­რო­ბის გახ­ში­რე­ბუ­ლი ფაქ­ტე­ბი და­ფიქ­სირ­და სას­ ჯე­ლაღ­სრ ­ უ­ლე­ბის და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში, დრო­ებ­ ით მო­თავ­სე­ბის იზო­ლა­ტო­რებ­ში. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის შე­სა­ბა­მი­სი უწყე­ბე­ბის მხრი­დან აღ­ნიშ­ნუ­ლის თა­ო­ბა­ზე დუ­მი­ ლი ან შე­უ­სა­ბა­მოდ სუს­ტი სან­ქ­ცი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა ხელს უწყობს და­უს­ჯე­ლო­ბის სინ­დ­რო­მის დამ­კ­ვიდ­რე­ბას, რაც კი­დევ უფ­რო ზრდის მსგავ­სი ქმე­დე­ბე­ბის გან­ მე­ო­რე­ბის საფ­რ­თხეს.

და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მე­დი­ის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ან­გა­რი­შის თა­ნახ­მად, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი და სა­ მო­ქა­ლა­ქო მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი პრო­ცე­სის ერ­თ­-ერ­ თი უმ­თავ­რე­სი ფაქ­ტო­რი, და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მე­დი­ა, რო­მე­ლიც ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის და ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლი მთავ­რო­ბის ფუნ­ქ­ცი­ო­ბის გა­რე­მოს შექ­ მ­ნი­და, დღემ­დე არ არის თა­ვი­სუ­ფა­ლი.

2007-2011 წლებ­ში არა­ერ­თი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცია აკ­რი­ტი­კებ­და სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბას მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის თვალ­საზ­რი­სით არ­სე­ბუ­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბის გა­მო. ამ მხრივ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი წინ­ს­ვლ ­ ა 2010 წელს სა­ქარ­თ­ ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ მე­დი­ის მფლო­ბელ­თა გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბის შე­სა­ხებ მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნი იყო. ამის მი­უ­ხე­და­ვად, მე­დი­ი­სათ­ვის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს პრობ­ლე­მე­ბად კვლავ რჩე­ბა არა­კონ­კუ­რენ­ტუ­ლი გა­რე­მო, რო­მელ­საც ვერ არე­ გუ­ლი­რებს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი კო­მი­სი­ა. ასე­ვე, სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში 13

წინასიტყვაობა

მე­დი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი­სათ­ვის პრობ­ლე­მას წარ­მო­ად­გენს სა­ჯა­რო ინ­ფორ­ მა­ცი­ის დრო­ულ ­ ად და სრულ­ყო­ფი­ლად მი­ღე­ბა, სა­სა­მარ­თ­ლო ბა­ჟის სიძ­ვი­რე, პო­ლი­ტი­კუ­რად მარ­თუ­ლი სა­რეკ­ლა­მო ბა­ზა­რი, ლი­ცენ­ზი­ე­ბის გა­ცე­მის პრო­ცე­ დუ­რე­ბის გა­უმ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა და მი­კერ­ძო­ე­ბუ­ლო­ბა, რიგ ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებ­ში სა­ რე­დაქ­ციო და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის პრობ­ლე­მე­ბი, არაქ­მე­დი­თი თვით­რე­გუ­ლა­ცი­ის მე­ქა­ნიზ­მე­ბი და ასე­ვე, ციფ­რულ მა­უწყებ­ლო­ბა­ზე გა­დას­ვ­ლი­სათ­ვის სა­ჭი­რო სა­ კა­ნონ­მ­დებ­ლო ბა­ზის არარ­სე­ბო­ბა.

კარ­გი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბა 2007-2010 წლებ­ში ქვეყ­ნის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ კარ­გი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის სფე­რო­ში საკ­მა­ოდ წარ­მა­ტე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბი გა­ნა­ხორ­ცი­ელ ­ ა, რაც გა­მო­იხ­ ა­ტა იმა­ში, რომ პრაქ­ტი­კუ­ლად აღ­მო­იფხ­ვ­რა ყო­ველ­დღი­ურ ­ ი კო­რუფ­ცია და გა­ი­ზარ­და სა­ ხელ­მ­წი­ფო ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის ეფექ­ტი­ა­ნო­ბა. მი­უხ­ ე­და­ვად ამი­სა, გა­სუ­ლი წლე­ბის გა­მოც­დი­ლე­ბა ასე­ვე ცხად­ყოფს, რომ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი სის­ ტე­მის ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბი არ მუ­შა­ო­ბენ დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი პრინ­ცი­პე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად. გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცე­სი და პო­ლი­ტი­კის იმ­პ­ლე­მენ­ტა­ცია ხში­რად სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ფუნ­ქ­ცი­ე­ბის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი პრო­ცე­დუ­რე­ბის დარ­ღ­ვე­ ვით ხდე­ბა. ამ თვალ­საზ­რი­სით გან­სა­კუთ­რე­ბით თვალ­ში­სა­ცე­მია სა­ჯა­რო ფი­ნან­ სე­ბის მარ­თვ­ ის და­ხუ­რუ­ლო­ბა და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბე­ბის მი­ზან­შე­ წო­ნი­ლო­ბა­ზე კონ­ტრ ­ ო­ლის სი­სუს­ტე. ან­გა­რი­შის ავ­ტო­რე­ბი ყუ­რადღე­ბას ამახ­ვი­ლე­ბენ იმ ფაქ­ტზ­ ეც, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის პრო­ცე­სე­ბი ტრა­დი­ცი­უ­ლად გა­უმ­ჭ­ვირ­ვა­ლედ მიმ­დი­ნა­რე­ობს, ხო­ლო შე­სა­ბა­მი­სი ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბე­ბი, რო­გორც წე­სი, სა­ზო­გა­დო­ებ­ ი­სათ­ვის და­ხუ­რუ­ლი­ა. ამას­თან, პრი­ვა­ტი­ზე­ბის სა­კითხე­ბი ხში­რად სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის დარ­ღ­ვე­ვას­თა­ ნაც არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი. აღ­ნიშ­ვ­ნის ღირ­სია ის ფაქ­ტიც, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სა­ კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის ხელ­ყო­ფის მი­მარ­თუ­ლე­ბით მდგო­მა­რე­ო­ბა ბო­ლო ოთხი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად არ გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბუ­ლა. სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის ხელ­ ყო­ფის ფაქ­ტე­ბი პე­რი­ო­დუ­ლად ხდე­ბა და უმე­ტე­სად რე­გი­ო­ნე­ბის ტუ­რის­ტუ­ლი გან­ვი­ თა­რე­ბის გეგ­მე­ბის ინი­ცი­ა­ტი­ვე­ბის გაცხა­დე­ბის პე­რი­ოდს ემ­თხ­ვე­ვა.

ბიზ­ნე­სი და ეკო­ნო­მი­კა სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის შე­ლახ­ვა, ასე­ვე, პირ­და­პირ გავ­ლე­ნას ახ­დენს სა­ქარ­თ­ვე­ ლო­ში ბიზ­ნე­სი­სა და ეკო­ნო­მი­კის სექ­ტორის მდგო­მა­რე­ო­ბა­ზე, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მიმ­ზიდ­ვე­ლი სა­მე­წარ­მეო და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­რე­მოს ფორ­მი­რე­ბა­ზე. ამას­თან, ან­გა­რი­შის ავ­ტო­რე­ბის აზ­რით, გან­სა­კუთ­რე­ბით გარ­თუ­ლე­ბუ­ლია სა­ კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის დაც­ვა სა­სა­მარ­თ­ლო­ებ­ში, რა­ზე­დაც სა­სა­მარ­თ­ლო სტა­ტის­ 14

თამარ პატარაია

ტი­კა და პრაქ­ტი­კა მი­უ­თი­თებს. რო­გორც პრაქ­ტი­კა აჩ­ვე­ნებს, სა­სა­მარ­თლ ­ ო მეტ­ წი­ლად უც­ვლ ­ ე­ლად იზი­ა­რებს ბრალ­მ­დებ­ლის პო­ზი­ცი­ას და ნაკ­ლე­ბად ახ­დენს კერ­ძო მე­სა­კუთ­რე­თა პრე­ტენ­ზი­ე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბას. ასე­ვე, სა­სა­მარ­თლ ­ ო­ე­ ბი იოლად იყე­ნე­ბენ ბიზ­ნეს­მენ­თა მი­მართ სა­პა­ტიმ­რო სას­ჯელს, რაც ნაკ­ლე­ბად შე­ეს­ ა­ბა­მე­ბა გა­და­სა­ხა­დის გა­დამ­ხ­დელ­თან სა­ხელ­მ­წი­ფოს პარ­ტ­ნი­ო­რო­ბის სუ­ ლის­კ­ვე­თე­ბას. ეს ფაქ­ტი გან­სა­კუთ­რე­ბით არის ხაზ­გას­მუ­ლი ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში. ან­გა­რიშ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ ბიზ­ნე­სის წარ­მო­ე­ბი­სა და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­რე­მო­ ზე ასე­ვე უარ­ყო­ფი­თად მოქ­მე­დებს პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის გა­უმ­ჭ­ვირ­ვა­ლე პრო­ცე­სი და ე.წ. „ელიტური კო­რუფ­ცი­ის“ არ­სე­ბო­ბა, ასე­ვე სტა­ტის­ტი­კუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის ნაკ­ ლე­ბი სან­დო­ო­ბა. ამას­თან, არ­სე­ბუ­ლი ეკო­ნო­მი­კუ­რი პო­ლი­ტი­კა ჯე­რო­ვან ყუ­რადღე­ბას არ უთ­ მობს სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ბი­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი ინ­ტეგ­რა­ცი­ის წა­ხა­ლი­სე­ბის სა­ კითხებს. სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში სო­ცი­ა­ლუ­რი გა­რე­მოს უკე­თე­სო­ბის­კენ შეც­ვ­ ლა ვერ მო­ხერ­ხ­და. შე­დე­გად, სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ბის თვალ­საზ­რი­სით არ­სე­ბი­ თი პროგ­რე­სი არ იკ­ვე­თე­ბა და მო­სახ­ლე­ო­ბის დი­დი ნა­წი­ლი (2011 წლის მა­ი­სის მდგო­მა­რე­ო­ბით, უმ­წეო მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მყოფ ოჯა­ხებ­ში ცხოვ­რობს ქვეყ­ნის 1,6 მი­ლი­ონ­ზე მე­ტი მო­სახ­ლე) კვლა­ვაც მის ზღვარს ქვე­მოთ იმ­ყო­ფე­ბა.

მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა და გა­რე­მოს დაც­ვა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბით მო­სა­ლოდ­ნე­ლი იყო ევ­რო­კავ­ში­რის გა­ რე­მოს­დაც­ვით კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას­თან ეტა­პობ­რი­ვი და­ახ­ლო­ე­ბა. თუმ­ცა 20072010 წლებ­ში გა­ტა­რე­ბულ­მა სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბებ­მა მსგავ­სი რამ ვერ უზ­რუნ­ველ­ყო10. ამა­ვე პე­რი­ოდ­ში, დო­ნო­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში მნიშ­ვ­ ნე­ლო­ვა­ნი სტრა­ტე­გი­უ­ლი დო­კუ­მენ­ტე­ბი­სა და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მე­ბის მომ­ზა­დე­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და, მაგ­რამ არც ერ­თი დო­კუ­მენ­ტი არ და­უმ­ტკ­ ი­ცე­ბი­ათ. ამას­თან, სექ­ტორ­ში კვლავ გრძელ­დე­ბა რე­ფორ­მე­ბი, რომ­ლე­ბიც, რო­გორც წე­სი, ნაჩ­ქა­ რე­ვად არის მომ­ზა­დე­ბუ­ლი და საკ­მა­ოდ დი­დი ზი­ა­ნი მო­აქვს რო­გორც ბუ­ნებ­რი­ ვი გა­რე­მოს­თვ­ ის, ისე ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ობ­ ი­სათ­ვის.

კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ბა აგ­ვის­ტოს ომის შემ­დეგ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გ­ლებ­ში და­სა­ხუ­ლი ღო­ნის­ ძი­ე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი გახ­და. თუმ­ცა, ევ­რო­კავ­შირს დი­დი წვლი­ლი მი­უძღ­ვის 2008 წ. აგ­ვის­ტოს ომ­ში ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ და­პი­ რის­პი­რე­ბულ მხა­რე­ებს შო­რის შე­თან­ხ­მე­ბის სწრაფ მიღ­წე­ვა­ში. ასე­ვე, მნიშ­ვ­ ნე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ ომის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გ­ლებ­ში 15

წინასიტყვაობა

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­-ევ­რო­კავ­შირს შო­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის ახა­ლი დღის წეს­რი­გი შე­იქ­მ­ნა, საკ­მა­ოდ მოკ­ლე ვა­დებ­ში შე­თან­ხ­მდ ­ ა ახა­ლი პროგ­რა­მე­ბი, რომ­ლის ფარ­გ­ლებ­შიც, ორი­ვე მხა­რეს სხვა­დას­ხ­ვა ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი აქვს აღე­ბუ­ლი შემ­ დე­გი მი­მარ­თუ­ლე­ბე­ბით: იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ ვა და მა­თი სრუ­ლი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა პო­ლი­ტი­კურ, სო­ცი­ა­ლურ და ეკო­ნო­მი­კურ ცხოვ­რე­ბა­ში; ჟე­ნე­ვის პრო­ცე­სის წარ­მარ­თ­ვა, ევ­რო­კავ­ში­რის დამ­კ­ვირ­ვე­ბელ­თა მი­სი­ის ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა და ნდო­ბის აღდგენა. ან­გა­რი­ში დაწ­ ვ­რი­ლე­ბით გა­ნი­ხი­ლავს რო­გორც ევ­რო­კავ­ში­რის, ასე­ვე ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ გა­დად­გმ­ ულ ნა­ბი­ჯებს ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით.

16

თამარ პატარაია

ავ­ტო­რე­ბის შე­სა­ხებ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ან­გა­რი­ში შედ­გე­ბა ექ­ვს­ ი თა­ვი­სა­გან. მის მომ­ზა­დე­ბა­ში მო­ნა­ წი­ლე­ობ­დ­ნენ: თა­მარ ხი­და­შე­ლი (საქართველოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­აც­ ი­ა) - დე­ მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა, კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბა, ადა­მი­ა­ნის ძი­ რი­თა­დი უფ­ლე­ბე­ბი­სა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა ეკა­ტე­რი­ნე სი­რა­ძე-­დე­ლო­ნე (სამართლიანი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა) - თა­ვი­სუ­ფა­ლი და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბის უზ­ რუნ­ველ­ყო­ფა ნი­ნო და­ნე­ლია (საქართველოს სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ საქ­მე­თა ინ­ს­ტი­ტუ­ტი) - და­მო­უ­ კი­დე­ბე­ლი მე­დი­ის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა მა­რი­ამ გა­ბე­და­ვა (საერთაშორისო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თვ­ ე­ლო) - კარ­გი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბა რე­ვაზ სა­ყე­ვა­რიშ­ვი­ლი (ანა­ლი­ტი­კუ­რი ცენ­ტრ ­ ი „ეკონომეტრი“) - ბიზ­ნე­სი და ეკო­ნო­მი­კა მა­ნა­ნა ქოჩ­ლა­ძე (საზოგადოება „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა“) - მდგრა­დი გან­ვი­თა­ რე­ბა და გა­რე­მოს დაც­ვა თა­მარ პა­ტა­რაია (მშვიდობის, დე­მოკ­რა­ტი­ი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის კავ­კა­სი­ურ ­ ი ინ­ ს­ტი­ტუ­ტი) - კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ბა.

17

წინასიტყვაობა

სქოლიო 1. იხ. ფონ­დის ვებ­-გ­ ­ვერ­დი www.osgf.ge; ასე­ვე 2007-2009 წწ. ყო­ველ­თვ­ ი­უ­რი ბი­უ­ლე­ტე­ნი და დის­კუ­სი­ე­ბის შე­დე­გე­ბი იბეჭ­დე­ბო­და და ქვეყ­ნ­დე­ბო­და შემ­დეგ მი­სა­მარ­თ­ზე www.enp.ge (დღეს არ არის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი) 2. ������������������������������������������������������������������������������������������������������ European Neighbourhood Policy, EU-Gerogia Action Plan, 2007. A new response to a changing Neighbourhood, COM(2011) 303, 25 მა­ი­სი 2011, ბრი­უ­სე­ლი. გვ.2.

3. David ���������������������������������������������������������������������������������������������������������� Rinnert, The Eastern Partnershio in Georgia, Working Paper, German Institute for Internation and Security Affairs, FG 5, 2011/No 1, March 2011, SWP Berlin.. ავ­ტო­რის აზ­რით, ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ ტი­კას ჰქონ­და რი­გი სუს­ტი მხა­რე­ე­ბი, მა­გა­ლი­თად, მან არა­საკ­მა­რი­სი ფი­ნან­სუ­რი და­ინ­ტე­რე­სე­ბა შეს­თა­ვა­ზა წევრ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო­ებს დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი პრო­ცე­სე­ბის წა­სა­ხა­ლი­სებ­ლად, ვერ უზ­რუნ­ველ­ყო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ ბის შეს­რუ­ლე­ბის მოთხოვ­ნის მიბ­მა მკაცრ პი­რო­ბებ­თან. ასე­ვე, პრობ­ლე­მურ სფე­როდ დარ­ჩა ევ­რო­კავ­ში­რის ნაკ­ლე­ბი და­ინ­ტე­რე­სე­ბა უსაფ­რ­თხო­ე­ბის სა­კითხე­ბით და ში­და კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბით, ისე­ვე რო­გორც სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კა 16 სხვა­დას­ხ­ვა ქვე­ყა­ნას­თან. რომ­ლებ­თა­ნაც ევ­რო­კავ­ში­რი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი­სა­ას ერ­თ­ნა­ირ მიდ­გო­მებს იყე­ნებ­და. სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კა გა­ნი­საზღ­ვრ ­ ა მე­ზობ­ლი ქვეყ­ნე­ბის რე­გი­ონ­ ე­ბად დაჯ­გუ­ფე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე და ნაკ­ლე­ბად ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლურ მიდ­გო­მებს.

4. იხ. Freedom House, Nation in Transition 2007-2010, ასე­ევ­ ე Economist Intelligence Unit Democracy Index 2008-2010 მო­ნა­ცე­მე­ბი.

5. რო­გორც არა­ერ­თხელ იყო აღ­ნიშ­ნუ­ლი ოფი­ცი­ალ ­ ურ დო­კუ­მენ­ტებ­ში, ერო­კო­მი­სი­ის მი­ერ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის შე­ფა­სე­ბებ­ზე გავ­ლე­ნას ახ­დენს მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბი, რო­მელ­საც სა­ერ­თა­შო­რი­ სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი აქ­ვეყ­ნე­ბენ ადა­მი­ან­ ის უფე­ლე­ბა­თა და ძი­რი­თად თა­ი­სუფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის შე­სა­ხებ მომ­ ზა­დე­ბულ ან­გა­რი­შებ­ში. იხ. European Neihbourhood and Partnership Instrument; Georgia; National Indicative programme 2007-2010 http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/country/enpi_csp_nip_georgia_en.pdf 6. http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/11/535&format=HTML&aged=0&language =EN&guiLanguage=en 7. 2008 წლის 1 სექ­ტემ­ბერს ევ­რო­კავ­ში­რის საბ­ჭომ გა­მო­ხა­ტა სა­აქ­ არ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი მთლი­ა­ნო­ბის მტკი­ცე მხარ­და­ჭე­რა და გა­დაწყ­ვი­ტა საგ­რძ­ ­ნო­ბი პო­ლი­ტი­კუ­რი, ფი­ნან­სუ­რი და პრაქ­ტი­კუ­ლი დახ­მა­რე­ბა გა­ ე­წია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თ­ვის, რა­თა უსაფ­რთ ­ ხო­ე­ბის და ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი თვალ­საზ­რი­სით სი­ტუ­ა­ცი­ის სტა­ბი­ლი­ ზა­ცია მომ­ხ­და­რი­ყო. ამ დახ­მა­რე­ბა­ში იგუ­ლის­ხ­მე­ბო­და ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მო­ქა­ლა­ქო მო­ნი­ტო­რინ­გის მი­სი­ის შექ­მ­ნა, სა­ერ­თა­შო­რი­სო დო­ნორ­თა კონ­ფე­რენ­ცი­ის ორ­გა­ნი­ზე­ბა, კრი­ზი­სის სა­კითხებ­ზე მო­მუ­შა­ვე ევ­რო­კავ­ ში­რის სპე­ცი­ა­ლუ­რი წარ­მო­მად­გენ­ლის და­ნიშ­ვნ­ ა და ჟე­ნე­ვის პრო­ცე­სის წარ­მარ­თ­ვა; სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­გა­ მო­ძი­ე­ბო მი­სი­ის შექ­მ­ნა, რო­მე­ლიც კონ­ფ­ლიქ­ტის მი­ზე­ზებს გა­მო­იკ­ვლ ­ ევ­და. Implementation of the European Neighborhood Policy in 2008, Progress Report on Georgia, Commission of the European Communities. Brussels, 23/04/2009 . SEC(2009) 513/2 8. Saakashvili Speaks of ‘New Wave’ of Democratic Reforms, Civil Georgia, Tbilisi / 16 Sep.’08 / http://www. civil.ge/eng/article.php?id=19526 9. Saakashvili’s Address to UN General Assembly, 24 September, 2009. http://www.civil.ge/eng/article. php?id=21504&search= 10. Council Directive 90/313/EEC of 7 June 1990 on the freedom of access to information on the environment http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31990L0313:EN:HTML

18

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა თამარ ხიდაშელი საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია

1. შესავალი წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რო­მის მი­ზა­ნია შე­ა­ფა­სოს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხელ­მ­წი­ფოს მი­ერ სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის გეგ­მით ნა­კის­რი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბა 2007 წლი­დან მო­ცე­მულ ეტა­პამ­დე, დე­მოკ­რა­ტი­ი­სა და კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბის, ასე­ვე ადა­მი­ან­ ის ძი­რი­თა­დი უფ­ლე­ბე­ბი­სა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვის სფე­რო­ში. ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის პირ­ვე­ლი პრი­ო­რი­ტე­ტია კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბა, რო­მელ­შიც სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის თა­ნახ­მად, იგუ­ლის­ხ­მე­ბა: სა­სა­მარ­თ­ლო­სა და სას­ჯე­ლაღ­ს­რუ­ლე­ბის სის­ტე­მის რე­ფორ­მი­რე­ ბა, სა­ხელ­მ­წი­ფო ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა, დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა და ადა­მი­ა­ნის ძი­რი­თა­დი უფ­ლე­ბე­ბი­სა და ფუნ­და­მენ­ტუ­რი თა­ვი­ სუფ­ლე­ბე­ბის პა­ტი­ვის­ცე­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ აღე­ბუ­ლი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ვალ­ დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად.1 სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მი­ერ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მით ნა­კის­რი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ ბა გან­სა­კუთ­რე­ბულ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას იძენს ევ­რო­კავ­ში­რის მი­ერ ევ­რო­პის სა­მე­ 19

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ახ­ლე­ბუ­რად გა­აზ­რე­ბის ჭრილ­ში,2 რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც, ევ­რო­კავ­ში­რის დახ­მა­რე­ბა მე­ზო­ბე­ლი სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო­ე­ბის მი­მართ გან­პი­რო­ბე­ბუ­ ლია ამ უკა­ნას­კ­ნელ­თა მი­ერ დე­მოკ­რა­ტი­ის მშე­ნებ­ლო­ბი­სა და კონ­სო­ლი­და­ცი­ის პრო­ცეს­ში მიღ­წე­უ­ლი პროგ­რე­სით.3 ევ­რო­კო­მი­სი­ის მი­ერ „არაბული გა­ზაფხუ­ლის“ გა­მომ­წ­ვე­ვი მი­ზე­ზე­ბი­სა და დამ­ დ­გა­რი შე­დე­გე­ბის გა­აზ­რე­ბის შემ­დეგ მი­ღე­ბუ­ლი დო­კუ­მენ­ტი,4 ევ­რო­კავ­შირ­თან უფ­რო ღრმა თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბი­სა და ინ­ტეგ­რა­ცი­ის სურ­ვი­ლის მქო­ნე ქვეყ­ნებს პო­ლი­ტი­კუ­რი რე­ფორ­მე­ბის მზა რე­ცეპტს არ სთა­ვა­ზობს, მაგ­რამ მი­უთ ­ ი­თებს იმ ძი­რი­თად სა­ო­რი­ენ­ტა­ციო ნიშ­ნუ­ლებ­ზე, რომ­ლე­ბიც ჭეშ­მა­რი­ტი („ღრმა“) დე­მოკ­ რა­ტი­ის მშე­ნებ­ლო­ბის­თვ­ ის აუცი­ლე­ბე­ლი­ა. ეს ძი­რი­თა­დი ნიშ­ნუ­ლე­ბი­ა:    

თა­ვი­სუ­ფა­ლი და სა­მარ­თლ ­ ი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი; გა­მო­ხატ­ვის, შეკ­რე­ბე­ბი­სა და გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის თა­ვი­სუფ­ლე­ბა; თა­ვი­სუ­ფა­ლი პრე­სა და მე­დი­ა; კ ანონის უზე­ნა­ე­სო­ბა, რო­მე­ლიც ეფუძ­ნე­ბა და­მო­უკ­ ი­დე­ბელ სა­სა­მარ­თ­ლო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი სა­სა­მარ­თ­ლოს უფ­ლე­ბას;  კო­რუფ­ცი­ის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ბრძო­ლა;  უ შიშროების და სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი სექ­ტო­რის (მათ შო­რის, პო­ლი­ცი­ის) რე­ ფორ­მა და შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ ძა­ლებ­ზე დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი კონ­ტ­რო­ლი.5 რამ­დე­ნა­დაც ევ­რო­კავ­ში­რის დახ­მა­რე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­მართ სწო­რედ აღ­ ნიშ­ნუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბე­ბით მიღ­წე­ულ პროგ­რეს­ზე იქ­ნე­ბა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი, გან­სა­კუთ­რე­ბულ მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ბას იძენს იმ ტენ­დენ­ცი­ე­ბის, ხარ­ვე­ზე­ბის, მიღ­წე­ვე­ ბი­სა და გა­მოწ­ვე­ვე­ბის შე­ფა­სე­ბა, რომ­ლე­ბი­თაც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­უ­ ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა ხა­სი­ათ­დე­ბო­და 2007-2010 წლებ­ში.

2. დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა 2.1. კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი რე­ფორ­მა 1995 წელს მი­ღე­ბი­დან დღემ­დე, კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ა­ში 25 ცვლი­ლე­ბა გან­ხორ­ცი­ელ­და და მა­თი უმ­რავ­ლე­სო­ბა (19 ცვლი­ლე­ბა) სწო­რედ „ვარდების რე­ვო­ლუ­ცი­ის“ შემ­ დეგ შე­იტ ­ ა­ნეს. 2004 წლამ­დე მი­ღე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი, მა­თი ძი­რი­თა­დად ტექ­ნი­ კუ­რი ხა­სი­ა­თი­სა და წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რო­მის დრო­ის კონ­კ­რე­ტუ­ლი მო­ნაკ­ვე­თით შე­მო­საზღ­ვრ ­ ის გა­მო, ჩვე­ნი ინ­ტე­რე­სის სფე­რო­ში არ ხვდე­ბა. თუმ­ცა, იგი­ვე არ შე­იძ­ლე­ბა ით­ქ­ვას 2004 წლის 6 თე­ბერ­ვალს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ 20

თამარ ხიდაშელი

ცვლი­ლე­ბებ­თან მი­მარ­თე­ბა­ში, რო­მელ­თა მი­ღე­ბა­მაც პრინ­ცი­პუ­ლად შეც­ვა­ლა ქვეყ­ნის მარ­თვ­ ა-­გამ­გე­ო­ბის მო­დე­ლი. შე­სა­ბა­მი­სად, ცვლი­ლე­ბა­თა ეს პა­კე­ტი (მიუხედავად იმი­სა, რომ მა­თი მი­ღე­ბა დრო­ში წინ უს­წ­რებ­და ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის დამ­ტ­კი­ცე­ბას), ცალ­კე აღ­ნიშ­ვ­ნას იმ­სა­ხუ­რებს.

2004 წლის 6 თე­ბერ­ვ­ლის სა­კონ­სტ ­ ი­ტუ­ციო ცვლი­ლე­ბებ­მა და­არ­ღ­ვია ხე­ლი­სუფ­ ლე­ბის და­ნა­წი­ლე­ბის ისე­დაც ხარ­ვე­ზი­ა­ნი სის­ტე­მა და ზო­გი­ერ­თი ექ­სპ­ ერ­ტის აზ­ რით, „საფუძველი გა­მო­ა­ცა­ლა ქვე­ყა­ნა­ში დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის მშე­ ნებ­ლო­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას.“6 2004 წელს გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის მთა­ვა­რი შე­დე­გი იყო პრე­ზი­დენ­ტის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი გა­ ფარ­თო­ვე­ბა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სხვა შტო­ე­ბის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბე­ბის დაკ­ნი­ნე­ბის ხარ­ჯ­ზე. კერ­ძოდ, სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო ცვლი­ლე­ბებ­მა უკი­დუ­რე­სად შეზღუ­და პარ­ ლა­მენ­ტის სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ფუნ­ქ­ცი­ა. სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო საქ­მი­ა­ნო­ბის შეზღუდ­ ვის პა­რა­ლე­ლუ­რად, მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად შე­სუს­ტ­და პარ­ლა­მენ­ტის სა­კონ­ტ­რო­ლო უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბე­ბიც. პრე­ზი­დენ­ტმ­ ა, რო­მე­ლიც სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო­სა და იმავ­დ­რო­ უ­ლად, აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მე­თა­ურ ­ ა­დაც მოგ­ვევ­ლი­ნა, თა­ვის თავ­ში შე­ი­თავ­სა აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი, სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო და სა­სა­მარ­თ­ლო ხე­ლი­ 7 სუფ­ლე­ბის კომ­პე­ტენ­ცი­ე­ბი. კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის კრი­ტი­კის სა­გა­ნი გახ­და, თუმ­ცა უშე­დე­გოდ.8 შე­სა­ბა­მი­სად, 2004 წლის რე­ფორ­მის შე­დე­გად და ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ღე­ბი­დან ერ­თი წლის თავ­ზე, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ჰქონ­და მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის „სუპერ საპ­რე­ზი­დენ­ტო“ მო­დე­ლი, აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ ლე­ბის, ძი­რი­თა­დად კი, პრე­ზი­დენ­ტის ხელ­ში კონ­ცენ­ტ­რი­რე­ბუ­ლი ძა­ლა­უფ­ლე­ ბით, რო­მე­ლიც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა აზ­რით, მო­ცე­მულ ეტაპ­ზე აუცი­ლე­ბე­ლი იყო სწრა­ფი და ქმე­დი­თი რე­ფორ­მე­ბის გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად.9 უფ­რო მე­ტიც, ცალ­კე­ულ ექ­ს­პერ­ტთ ­ ა აზ­რით, ძა­ლა­უფ­ლე­ბის კონ­ცენ­ტ­რა­ცი­ის გა­ რე­შე მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვი­ლის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას გა­უ­ჭირ­დე­ბო­და მოკ­ლე ხან­ში წარ­ მა­ტე­ბით ჩა­ე­ტა­რე­ბი­ნა ისე­თი რა­დი­კა­ლუ­რი რე­ფორ­მე­ბი, რო­გო­რე­ბიც იყო მა­ სობ­რი­ვი კო­რუფ­ცი­ის და­მარ­ცხე­ბა, გა­და­სა­ხა­დე­ბის ამო­ღე­ბის დო­ნის მკვეთ­რად გაზ­რ­და, ორ­გა­ნი­ზე­ბუ­ლი და­ნა­შა­უ­ლის კუთხე­ში მიმ­წყ­ვდ ­ ე­ვა, და ა. შ. „რადგან უფ­რო და­ბა­ლან­სე­ბულ დე­მოკ­რა­ტი­ულ სის­ტე­მა­ში ეს ჯგუ­ფე­ბი შეძ­ლებ­დ­ნენ ისე­ თი ბერ­კე­ტე­ბის ამოქ­მე­დე­ბას, რომ­ლე­ბიც რე­ფორ­მე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბას, სულ მცი­რე, შე­ა­ნე­ლებ­და და შე­ა­ფერ­ხებ­და.“10 თუმ­ცა, ძა­ლა­უფ­ლე­ბის ერთ ხელ­ში კონ­ცენ­ტრ ­ ა­ცი­ამ, თა­ნაც, იმ პი­რო­ბებ­ში, რო­ ცა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სა­ზო­გა­დო­ე­ბის წი­ნა­შე ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბი­სა და გამ­ჭ­ ვირ­ვა­ლე­ო­ბის სე­რი­ო­ზუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბიც არ­სე­ბობ­და,11 პო­ლი­ტი­კუ­რი ცხოვ­რე­ 21

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

ბის პო­ლა­რი­ზა­ცი­ის რე­ა­ლუ­რი საფ­რ­თხე შექ­მნ­ ა.12 სწო­რედ ამის გა­მო­ხა­ტუ­ლე­ბა იყო ქვე­ყა­ნა­ში 2007 წლი­დან დაწყე­ბუ­ლი პე­რი­ო­დუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი კრი­ზი­სე­ბი, რა­მაც კი­დევ ერ­თხელ და­ა­დას­ტუ­რა 2004 წლის რე­ფორ­მის შე­დე­გად შე­მო­თა­ ვა­ზე­ბუ­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფოს მარ­თ­ვა-­გამ­გე­ო­ბის მო­დე­ლის არამ­დ­გ­რა­დო­ბა. ნი­შან­ დობ­ლი­ვი­ა, რომ 2007 წლის ნო­ემ­ბრ ­ ის საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ე­ბის ერ­თ­-ერ­თი ძი­რი­ თა­დი მოთხოვ­ნა სწო­რედ პო­ლი­ტი­კუ­რი სის­ტე­მის ცვლი­ლე­ბა იყო.13 სა­ქარ­თ­ვე­ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ღე­ბი­დან ერ­თი წლის შემ­ დეგ დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ბა­ლან­სი­სა და შე­კა­ვე­ბის სის­ტე­მის არა­ე­ფექ­ტუ­რო­ბის შე­ სა­ხებ ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის წუ­ხი­ლი გა­ი­ზი­ა­რა ევ­რო­კო­მი­სი­ა­მაც. კერ­ძოდ, დო­ კუ­მენ­ტშ­ ი, რო­მე­ლიც სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბის ერ­თ­წ­ლი­ან პროგ­რესს აფა­სებს მი­სი მი­ღე­ბი­დან 2007 წლის ჩათ­ვლ ­ ით, მი­თი­თე­ბუ­ლი­ა: „საქართველოს დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის­თ­ვის და­მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლია ძლი­ე­რი საპ­რე­ზი­დენ­ ტო სის­ტე­მა, ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ო­ნა­ლუ­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სუს­ტი და­ყო­ფი­თა და დე­მოკ­ რა­ტი­უ­ლი შე­კა­ვე­ბი­სა და ბა­ლან­სის არა­ე­ფექ­ტუ­რი სის­ტე­მით.“14 მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ დე­მოკ­რა­ტი­ზა­ცი­ის კუთხით კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის ფუნ­და­მენ­ ტუ­რი დახ­ვე­წის სა­ჭი­რო­ე­ბა ქვეყ­ნის პრე­ზი­დენ­ტ­მა 2007 წლის და­საწყის­ში აღი­ა­ რა და ახა­ლი სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო კო­მი­სი­ის შექ­მნ­ ის იდე­ით გა­მო­ვი­და,15 ამ კუთხით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ძვრებს ად­გი­ლი 2009 წლამ­დე არ ჰქო­ნი­ა. რაც შე­ე­ხე­ბა 2007 წელს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლეს საბ­ჭოს­თან და­კავ­ში­რე­ბით გან­ხორ­ ცი­ე­ლე­ბულ ცვლი­ლე­ბებს, რომ­ლი­თაც პრე­ზი­დენტს შე­ეზღუ­და მო­სა­მარ­თ­ლე­თა და­ნიშ­ვ­ნი­სა და გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის უფ­ლე­ბა, მათ შემ­დ­გომ თავ­ში გან­ვი­ხი­ლავთ.

2008 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში, მზარ­დი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ზე­წო­ლის და აგ­ვის­ტოს ომით გა­მოწ­ვე­უ­ლი კრი­ზი­სის პა­სუ­ხად, მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვილ­მა გა­ნაცხა­და, რომ ვარ­დე­ ბის რე­ვო­ლუ­ცი­ის შემ­დეგ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ვერ შეძ­ლო დე­მოკ­ რა­ტი­უ­ლი რე­ფორ­მე­ბის სრუ­ლი მო­ცუ­ლო­ბით გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა16 და ქვე­ყა­ნას „დემოკრატიული რე­ფორ­მე­ბის ახალ ტალ­ღას“ და­პირ­და.17 „ამ რე­ფორ­მე­ბის მი­ზა­ ნია მი­ვი­ღოთ უფ­რო ძლი­ე­რი პარ­ლა­მენ­ტი, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის შტო­ებს შო­რის კონ­ტ­ რო­ლი­სა და ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის უფ­რო ქმე­დი­თი სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი...“ - გა­ნაცხა­და პრე­ ზი­დენ­ტ­მა 2008 წლის 16 სექ­ტემ­ბერს პარ­ლა­მენ­ტშ­ ი გა­მოს­ვ­ლის დროს.18 2008 წლის დე­კემ­ბერ­ში, პრე­ზი­დენ­ტის ინი­ცი­ა­ტი­ვით, მარ­თ­ლაც, იქ­ნა ინი­ცი­ რე­ბუ­ლი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­აშ­ ი შე­სა­ტა­ნი ცვლი­ლე­ბე­ბის პრო­ექ­ტი, რომ­ლე­ბიც, გან­ მარ­ტე­ბი­თი ბა­რა­თის თა­ნახ­მად, მიზ­ნად ისა­ხავ­და პარ­ლა­მენ­ტის უფ­ლე­ბა­ მო­სი­ლე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან გაძ­ლი­ე­რე­ბას, პრე­ზი­დენ­ტი­სა და პარ­ლა­მენ­ტის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა­თა და­ბა­ლან­სე­ბას და მთავ­რო­ბის ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ 22

თამარ ხიდაშელი

ბის გაზ­რ­დას.19 კერ­ძოდ, პარ­ლა­მენ­ტის დათხოვ­ნის ინ­ს­ტი­ტუ­ტის სრულ­ყო­ ფას და ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით პრე­ზი­დენ­ტის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის გა­და­სინ­ჯ­ვას. უფ­რო კონ­კრ ­ ე­ტუ­ლად, ცვლი­ლე­ბა­თა პრო­ექ­ტმ­ ა შე­მო­ი­ტა­ნა რე­ფე­რენ­დუ­მის იდე­ა, იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ პრე­ზი­დენ­ტი სა­კუ­თა­რი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის ერ­ თი ვა­დის გან­მავ­ლო­ბა­ში მე­ო­რედ გა­დაწყ­ვეტ­და პარ­ლა­მენ­ტის დათხოვ­ნას. ცვლი­ლე­ბე­ბის პრო­ექ­ტის მი­ხედ­ვით, ასე­ვე უნ­და შემ­ცი­რე­ბუ­ლი­ყო მთავ­რო­ ბის მი­მართ უნ­დობ­ლო­ბის სა­კითხის აღ­ძ­ვ­რი­სათ­ვის სა­ჭი­რო ხმა­თა რა­ო­დე­ ნო­ბა. უნ­დობ­ლო­ბის სა­კითხის აღ­ძ­ვ­რის უფ­ლე­ბა ასე­ვე ენი­ჭე­ბო­დათ სა­პარ­ ლა­მენ­ტო უმ­ცი­რე­სო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებს. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ამ ცვლი­ლე­ბა­თა ეს პრო­ექ­ტი ზე­და­პი­რუ­ლად მი­იჩ­ნი­ა, დას­კ­ვ­ნა­ში, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პარ­ლა­მენტს გა­ და­ეგ­ზავ­ნა, მი­თი­თე­ბუ­ლი იყო, რომ შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი ვერ უზ­რუნ­ ველ­ყოფ­და და­სა­ხულ მი­ზანს, რად­გან კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­აშ­ ი ხე­ლუხ­ლებ­ლად რჩე­ბო­ და ისე­თი პრობ­ლე­მა­ტუ­რი სა­კითხე­ბი, რო­გო­რე­ბიც იყო:  პ არ­ლა­მენ­ტის თან­ხ­მო­ბის გა­რე­შე პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რის და მთავ­რო­ბის წევ­რე­ბის და­ნიშ­ვ­ნის უფ­ლე­ბა;  ა ხ­ლა­დარ­ჩე­უ­ლი პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ მთავ­რო­ბი­სათ­ვის უნ­დობ­ლო­ბის გა­ მოცხა­დე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რის და მი­სი მთავ­რო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბის უფ­ლე­ბა;  პ რე­ზი­დენ­ტის მი­ერ პარ­ლა­მენ­ტის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის გა­რე­შე ბი­უჯ­ ე­ტის დამ­ტ­ კი­ცე­ბის უფ­ლე­ბა;  პ რე­ზი­დენ­ტის მი­ერ მთავ­რო­ბი­სა და აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის და­ წე­სე­ბუ­ლე­ბა­თა აქ­ტე­ბის გა­უქ­მე­ბის უფ­ლე­ბა მა­თი კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბას­თან შე­ უ­სა­ბა­მო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში;  მ თავ­რო­ბის ფორ­მი­რე­ბის სა­კითხებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ პარ­ლა­მენ­ტის მო­საზ­რე­ბის სრუ­ლი უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფის უფ­ლე­ბა და სხვ. ცვლი­ლე­ბა­თა პრო­ექ­ტ­თან და­კავ­ში­რე­ბით კრი­ტი­კუ­ლი იყო ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­ სი­აც, რო­მელ­მაც შე­მო­თა­ვა­ზე­ბულ პრო­ცე­დუ­რებ­ში „დროის ფუ­ჭი ხარ­ჯ­ვის“ საფ­რ­თხე და­ი­ნა­ხა.20 კო­მი­სი­ის მო­საზ­რე­ბით, პრო­ექ­ტით და­სა­ხუ­ლი მიზ­ნის „პარლამენტის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბე­ბის მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნის ზრდის“ მიღ­წე­ვა, სხვა, ნაკ­ლე­ბად რთუ­ლი პრო­ცე­დუ­რე­ბი­თაც იყო შე­საძ­ლე­ბე­ლი, მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის 23

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

უმაღ­ლეს რგოლ­ში პო­ლი­ტი­კუ­რი კრი­ზი­სის გამ­ძაფ­რე­ბის გა­რე­შე.21 ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ კი­დევ ერ­თხელ გა­უს­ვა ხა­ზი, რომ მას და­მა­ჯე­რებ­ლად არ ეჩ­ვე­ნე­ბო­და პრე­ზი­დენ­ტის შე­უზღუ­და­ვი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა პარ­ლა­მენ­ტის დათხოვ­ნის სა­ კითხებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით და რო­გორც 2004 წელს, მო­ცე­მულ შემ­თხ­ვე­ვა­შიც მი­ ­ 22 უ­თი­თა, რომ კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის აღ­ნიშ­ნუ­ლი მუხ­ლე­ბი გა­და­ხედ­ვას სა­ჭი­რო­ებდა. ევ­რო­კო­მი­სია მი­ე­სალ­მა კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი ცვლი­ლე­ბე­ბის პრო­ექ­ტით და­სა­ხულ მი­ზანს, თუმ­ცა მი­უ­თი­თა, რომ მხო­ლოდ შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი ვერ უზ­რუნ­ველ­ყოფ­და პრე­ზი­დენ­ტი­სა და პარ­ლა­მენ­ტის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბებს შო­ რის წო­ნას­წო­რო­ბის აღ­დ­გე­ნას.23 მი­უ­ხე­და­ვად ცვლი­ლე­ბე­ბის პრო­ექ­ტით გა­მოწ­ვე­ულ ­ ი დი­დი რე­ზო­ნან­სი­სა, სა­ბო­ ლო­ოდ, მა­თი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში ასახ­ვა არ მოხ­და.

2009 წლის აპ­რილ­ში დაწყე­ბუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი კრი­ზი­სის გან­სა­მუხ­ტად, პრე­ზი­ დენ­ტ­მა არა­სა­პარ­ლა­მენ­ტო ოპო­ზი­ცი­ას სა­კონ­სტ ­ ი­ტუ­ციო კო­მი­სი­ის შექ­მნ­ ა შეს­ თა­ვა­ზა.24 კო­მი­სი­ის შექ­მ­ნის მთა­ვარ მი­ზანს სა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბო შტო­თა შო­რის დარ­ღვ­ ე­უ­ლი ბა­ლან­სის აღ­დ­გე­ნა­ში პო­ლი­ტი­კუ­რი სპექ­ტ­რი­სა და სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის აქ­ტი­უ­რად ჩარ­თ­ვა წარ­მო­ად­გენ­და. და­სა­ხუ­ლი მიზ­ნი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი რე­ფორ­მის წარ­მა­ტე­ბა-­ წა­რუ­მა­ტებ­ლო­ბის ანა­ლი­ზი­სას, პირ­ველ რიგ­ში, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია შე­ფას­დეს: 1. რამ­დე­ნად იქ­ნა და­ცუ­ლი „პროცედურა“, რო­მელ­საც რე­ფორ­მის პრო­ცეს­ში პო­ლი­ტი­კუ­რი სპექ­ტ­რი­სა და სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ჩარ­თუ­ლო­ბა უნ­და უზ­რუნ­ველ­ყო; 2. რამ­დე­ნად იქ­ნა მიღ­წე­უ­ლი რე­ფორ­მის დეკ­ლა­რი­რე­ბუ­ლი მი­ზა­ნი – „სახელისუფლებო გან­შ­ტო­ე­ბა­თა ეფექ­ტი­ა­ნი, გა­წო­ნას­წო­რე­ბუ­ლი სის­ტე­მის შექ­ მ­ნა.“ სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო კო­მი­სი­ის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში შეს­ვლ ­ ა­ზე თა­ვი­დან­ვე უარი გა­ ნაცხა­დეს არა­სა­პარ­ლა­მენ­ტო ოპო­ზი­ცი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლებ­მა,25 ვი­ნა­ი­დან ხე­ ლი­სუფ­ლე­ბამ ვერ შეძ­ლო მათ­თვ­ ის კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ის ცვლი­ლე­ბე­ბის სა­ბო­ლოო ტექ­ს­ტის მი­ღე­ბის მკა­ფი­ოდ გან­საზღ­ვ­რუ­ლი წე­სე­ბი შე­ე­თა­ვა­ზე­ბი­ნა. სა­მარ­თ­ლი­ ა­ნო­ბა მო­ითხოვს აღი­ნიშ­ნოს, რომ პო­ლი­ტი­კუ­რი სპექ­ტ­რის, ასე­ვე, სა­მო­ქა­ლა­ ქო სექ­ტო­რის გარ­კ­ვე­ულ ნა­წილს26 რე­ფორ­მის პრო­ცეს­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის სა­ შუ­ა­ლე­ბა მხო­ლოდ ფორ­მა­ლუ­რად ჰქონ­დათ. უმ­ცი­რე­სო­ბა წა­მო­ა­ყე­ნებ­და გან­ 24

თამარ ხიდაშელი

სა­ხილ­ველ სა­კითხებს, თუმ­ცა, გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას ყვე­ლა თე­მა­ზე უმ­რავ­ლე­სო­ბა და ძი­რი­თა­დად, სა­კუ­თა­რი შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბის მი­ხედ­ვით იღებ­და. შე­უძ­ლე­ბე­ლი­ა, ამას რე­ა­ლუ­რი თა­ნა­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა ვუ­წო­დოთ. მი­უღ­წე­ვე­ლი დარ­ჩა რე­ფორ­მის მი­ზა­ნიც. მარ­თა­ლი­ა, შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი ცვლი­ ლე­ბე­ბი სრუ­ლი­ად ცვლის აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სტრუქ­ტუ­რას და მის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბას სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ორ­გა­ნოს­თან, მაგ­რამ ძალ­თა ბა­ლან­ სის თვალ­საზ­რი­სით შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლია აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის დო­ მი­ნან­ტუ­რი მდგო­მა­რე­ო­ბა პარ­ლა­მენ­ტთ ­ ან მი­მარ­თე­ბა­ში. გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბაა ისა­ა, რომ ახალ რე­დაქ­ცი­ა­ში აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ძი­რი­თა­დი სიმ­ძი­მე პრე­ზი­დენ­ტი­დან პრე­მი­ერ­-მ­ ი­ნის­ტ­რ­ზე გა­და­დის. ცვლი­ლე­ბე­ბით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლია პარ­ლა­მენ­ტის სრუ­ლი­ად ახ­ლე­ბუ­რი რო­ ლი მთავ­რო­ბის ფორ­მი­რე­ბა­ში, მაგ­რამ ცვლი­ლე­ბა­თა პრო­ექ­ტის სა­მარ­თლ ­ ებ­ რი­ვი ანა­ლი­ზის შე­დე­გად ცხა­დი ხდე­ბა, რომ სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ორ­გა­ნოს ახა­ლი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა სა­თა­ნა­დო კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი გა­რან­ტი­ე­ბით არაა გამ­ყა­რე­ბუ­ ლი. კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბით, რო­მე­ლიც ძა­ლა­ში 2013 წლის მი­წუ­რუ­ლი­დან შე­ვა, პარ­ლა­მენ­ტის არ­ჩევ­ნებ­ზეა მიბ­მუ­ლი მთავ­რო­ბის უფ­ლე­ ბა­მო­სი­ლე­ბის მოხ­ს­ნის სა­კითხი, პარ­ლა­მენ­ტი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლია შე­არ­ჩი­ოს პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რის ახა­ლი კან­დი­და­ტუ­რა და ნდო­ბა გა­მო­უცხა­დოს პრე­მი­ერ­ -­მი­ნის­ტ­რის მი­ერ წარ­მოდ­გე­ნილ მთავ­რო­ბის შე­მად­გენ­ლო­ბას.27 მაგ­რამ ამა­ვე დროს, მი­ნი­მუ­მამ­დეა დაყ­ვა­ნი­ლი მი­სი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ნის­ტ­რ­თა კა­ბი­ნე­ტის შემ­დ­გომ ცვლი­ლე­ბებ­თან, სა­ბი­უ­ჯე­ტო სა­კითხებ­თან და ზო­გა­დად, მთავ­რო­ბის საქ­მი­ა­ნო­ბის კონ­ტ­რო­ლის სფე­რო­ში. ერ­თი მხრივ, კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­აშ­ ი გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბით გან­სა­კუთ­ რე­ბუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა ენი­ჭე­ბა პრე­მი­ერ­-მ­ ი­ნის­ტრ ­ ის მი­ერ პარ­ლა­მენ­ტის­თ­ვის წარ­დ­გე­ნი­ლი მთავ­რო­ბის ახა­ლი შე­მად­გენ­ლო­ბის­თ­ვის ნდო­ბის გა­მოცხა­დე­ბას. იმ­დე­ნად დიდ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა, რომ ნდო­ბის გა­მო­უცხა­დებ­ლო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, პრე­ზი­დენ­ტი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლი­ა, უუნა­რო პარ­ლა­მენ­ტი სახ­ლ­ში გა­უშ­ვას.28 თუმ­ ცა, გა­უ­გე­ბა­რი­ა, რა სა­ჭი­როა პარ­ლა­მენ­ტის მხრი­დან მთავ­რო­ბის­თ­ვის ნდო­ბის გა­მოცხა­დე­ბა, თუ პრე­მი­ერ­-მ­ ი­ნის­ტ­რი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლია ნე­ბის­მი­ერ დროს, პარ­ ლა­მენ­ტ­თან შე­უ­თან­ხ­მებ­ლად გა­ათ ­ ა­ვი­სუფ­ლოს ნდო­ბა­გა­მოცხა­დე­ბუ­ლი მთავ­ რო­ბის არა მარ­ტო რო­მე­ლი­მე ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი წევ­რი, არა­მედ მთე­ლი კა­ბი­ნე­ ტი?29 აღ­ნიშ­ნუ­ლი დე­ბუ­ლე­ბა, სულ მცი­რე, უკან­გა­დად­გ­მულ ნა­ბი­ჯად შე­იძ­ლე­ბა შე­ფას­დეს. კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის დღეს მოქ­მე­დი რე­დაქ­ცი­ის მი­ხედ­ვით, პარ­ლა­მენ­ტის 25

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

მი­ერ მთავ­რო­ბის­თ­ვის ნდო­ბის გა­მოცხა­დე­ბის შემ­დეგ, თუ თავ­და­პირ­ვე­ლი შე­ მად­გენ­ლო­ბა ერ­თი მე­სა­მე­დით (და არა­ნაკ­ლებ 5 წევ­რით) შე­იც­ვა­ლა, მთავ­რო­ ბას ხე­ლახ­ლა სჭირ­დე­ბა პარ­ლა­მენ­ტის ნდო­ბის მი­ღე­ბა.30 მთავ­რო­ბის წევ­რე­ბის და­ნიშ­ვ­ნა-­გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის სა­კითხ­ში პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­ რის აბ­სო­ლუ­ტუ­რი ძა­ლა­უფ­ლე­ბა პო­ლი­ტი­კუ­რი კრი­ზი­სის სე­რი­ო­ზულ საფ­რ­თხეს შე­იც­ ავს. საფ­რ­თხე გან­სა­კუთ­რე­ბით რე­ა­ლუ­რი გახ­დე­ბა იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ პარ­ლა­მენ­ტ­ში არც ერთ პო­ლი­ტი­კურ ძა­ლას არ ეყო­ლე­ბა მთავ­რო­ბის შე­მად­ გენ­ლო­ბის­თ­ვის ნდო­ბის გა­მო­საცხა­დებ­ლად სა­ჭი­რო უმ­რავ­ლე­სო­ბა. რო­მე­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ძა­ლა მო­ი­სურ­ვებს კო­ალ ­ ი­ცი­ურ მთავ­რო­ბა­ში ყოფ­ნას, თუ მუდ­ მი­ვად იარ­სე­ბებს საფ­რ­თხე, რომ პრე­მი­ერ­-მ­ ი­ნის­ტრ ­ ი კო­ა­ლი­ცი­ურ მთავ­რო­ბას მა­ლე­ვე აქ­ცევს ერ­თპ­ არ­ტი­ულ მთავ­რო­ბად? ერ­თა­დერ­თი ბერ­კე­ტი, რაც მთავ­რო­ბას პრე­მი­ერ­-მ­ ი­ნის­ტ­რის თვით­ნე­ბო­ბის აღ­ საკ­ვე­თად რჩე­ბა, უნ­დობ­ლო­ბის პრო­ცე­დუ­რა­ა, რაც თა­ვის მხრივ, პარ­ლა­მენ­ტის შე­საძ­ლო დათხოვ­ნის საფ­რ­თხეს შე­ი­ცავს. უნ­დობ­ლო­ბის პრო­ცე­დუ­რის უპ­რე­ ცენ­დენ­ტო სირ­თუ­ლი­სა31 და ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვო­ბის გა­მო, პარ­ლა­მენ­ტის სახ­ლ­ში გაშ­ ვე­ბის საფ­რ­თხე სავ­სე­ბით რე­ა­ლუ­რი­ა. ის, რომ პარ­ლა­მენტს არა­ვი­თა­რი ბერ­კე­ტი არ გა­აჩ­ნია მი­ნის­ტ­რ­თა კა­ბი­ნე­ტის სა­კად­რო სა­კითხებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით, სხვა დე­ბუ­ლე­ბი­თაც დას­ტურ­დე­ბა. კერ­ ძოდ, პრო­ექ­ტის თა­ნახ­მად, პარ­ლა­მენ­ტი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლია პარ­ლა­მენ­ტის წევ­რ­ თა სრუ­ლი შე­მად­გენ­ლო­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბით პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რის წი­ნა­შე დას­ ვას მთავ­რო­ბის ცალ­კე­უ­ლი წევ­რის პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის სა­კითხი. თუმ­ცა, მოქ­ მე­დი რე­დაქ­ცი­ი­სა­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, ახა­ლი კონ­ს­ტი­ტუ­ცია არ ავალ­დე­ბუ­ლებს პრე­მი­ერ­-­მი­ნისტრს, პარ­ლა­მენ­ტის მოთხოვ­ნის არ­გა­ზი­ა­რე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით მა­ინც ახ­ს­ნას უარის თქმის მი­ზე­ზი.32 აღ­ნიშ­ნუ­ლი დე­ბუ­ლე­ბე­ბის სა­ერ­თო ანა­ლი­ზით ცხა­დი ხდე­ბა, რომ მი­უხ­ ე­და­ ვად მთავ­რო­ბის ფორ­მი­რე­ბის პრო­ცეს­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბი­სა, პარ­ლა­მენ­ტის რო­ლი მთავ­რო­ბის თი­თო­ე­ულ ­ ი წევ­რის და­ნიშ­ვ­ნი­სა და ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ ლე­ბის თვალ­საზ­რი­სით, უკი­დუ­რე­სად დაკ­ნი­ნე­ბუ­ლი­ა, რაც პრე­მი­ერ­-­მი­ ნისტრს აძ­ლევს სრულ კარ­ტ­-ბ­ ­ლანშს სა­კად­რო სა­კითხე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი არ აძ­ლი­ე­რებს არც პარ­ლა­ მენ­ტის კა­ნონ­შე­მოქ­მე­დე­ბით ფუნ­ქ­ცი­ას. კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ის დღეს მოქ­მე­დი დე­ბუ­ ლე­ბა, რო­მე­ლიც მთავ­რო­ბას შე­საძ­ლებ­ლო­ბას აძ­ლევს „ვეტო“ და­ა­დოს პარ­ 26

თამარ ხიდაშელი

ლა­მენ­ტის მი­ერ ინი­ცი­რე­ბულ ნე­ბის­მი­ერ კა­ნონ­პ­რო­ექტს, რო­მე­ლიც სა­ხელ­მ­წი­ ფო ხარ­ჯე­ბის ზრდას იწ­ვევს - ძა­ლა­ში რჩე­ბა.33 კა­ნონ­პრ ­ ო­ექ­ტ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბა კი სწო­რედ ასე­თი კა­ტე­გო­რი­ი­საა - თით­ქმ­ ის ყვე­ლა მათ­გა­ნი გავ­ლე­ნას ახ­დენს სა­ხელ­მ­წი­ფო ბი­უ­ჯეტ­ზე. აღ­ნიშ­ნუ­ლი ნორ­მის კრი­ტი­კოს­თა აზ­რით, რომც და­ვუშ­ ვათ ასე­თი კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტის არ­სე­ბო­ბა, ამ შემ­თხ­ვე­ვა­შიც პარ­ლა­მენ­ტი მთავ­ რო­ბის პო­ზი­ცი­ა­ზე იქ­ნე­ბა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი, ვი­ნა­იდ ­ ან ფორ­მა­ლუ­რად მთავ­რო­ ბამ უნ­და გა­დაწყ­ვი­ტოს, იწ­ვევს კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი ზე­მო­აღ­ნიშ­ნულ შე­დე­გებს, თუ არა.34 მთავ­რო­ბის თან­ხ­მო­ბის გა­რე­შე პარ­ლა­მენ­ტის უუნა­რო­ბა, კა­ნო­ნად აქ­ცი­ ოს მის მი­ერ ინი­ცი­რე­ბუ­ლი კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი, ეწი­ნა­აღ­მდ ­ ე­გე­ბა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის და­ნა­წი­ლე­ბის კონ­ცეფ­ცი­ას და პარ­ლა­მენ­ტის კა­ნონ­შე­მოქ­მე­დე­ბით საქ­მი­ა­ნო­ბა­ ში უხე­ში ჩა­რე­ვას წარ­მო­ად­გენს.35 კი­დევ ერ­თი ცვლი­ლე­ბა, რო­მე­ლიც მთავ­რო­ბის მხრი­დან პარ­ლა­მენ­ტის საქ­მი­ ა­ნო­ბა­ში შეჭ­რად შე­ფას­და კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ო­ნა­ლის­ტ­თა მხრი­დან, პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ ტ­რის უფ­ლე­ბა­ა, ნე­ბის­მი­ერ დროს ნე­ბის­მი­ერ კა­ნონ­პრ ­ ო­ექ­ტ­თან და­კავ­ში­რე­ბით დას­ვას მთავ­რო­ბის ნდო­ბის სა­კითხი.36 თუ პარ­ლა­მენტს არ სურს მთავ­რო­ბას­თან კონ­ფ­ლიქ­ტი, კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი ერ­თი მოს­მე­ნით, 14 დღის ვა­და­ში უნ­და მი­ი­ღოს. წი­ნა­აღ­მ­დეგ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, პარ­ლა­მენ­ტი შე­იძ­ლე­ბა დად­გეს დათხოვ­ნის საფ­რ­ თხის წი­ნა­შე. ეს დე­ბუ­ლე­ბა პრე­მი­ერ­-­მი­ნისტრს პარ­ლა­მენ­ტის „დაშანტაჟების“ შე­საძ­ლებ­ლო­ბას აძ­ლევს.37 სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბის პრო­ცეს­ში სა­კონ­სტ ­ ი­ტუ­ციო კო­მი­ სია აქ­ტი­უ­რად თა­ნამ­შ­რომ­ლობ­და ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ას­თან. თუმ­ცა, რიგ შემ­თხ­ ვე­ვებ­ში, ფორ­მა­ლუ­რად. რაც არ უნ­და ირო­ნი­უ­ლად ჟღერ­დეს, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­მართ ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის არა­ერ­თგ­ ­ზი­სი მოთხოვ­ნის მი­უხ­ ე­ და­ვად – პარ­ლა­მენ­ტი ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის სა­ბო­ლოო შე­ნიშ­ვ­ნებს და­ლო­დე­ბო­და და მხედ­ვე­ლო­ბა­ში მი­ე­ღო,38 პარ­ლა­მენ­ტმ­ ა ცვლი­ლე­ბე­ბი 15 ოქ­ტომ­ბერს მე­სა­მე მოს­მე­ნით მი­იღ ­ ო. სწო­რედ იმ დღეს, რო­დე­საც ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ კონ­ს­ტი­ტუ­ ცი­აშ­ ი შე­სა­ტან ცვლი­ლე­ბებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით სა­ბო­ლოო დას­კ­ვნ­ ა და­ამ­ტ­კი­ცა.39 ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ას­თან თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის ფორ­მა­ლუ­რი ხა­სი­ათ ­ ი არც ევ­რო­კო­ მი­სი­ას გა­მორ­ჩე­ნი­ა, რო­მელ­მაც 2010 წელს გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბის შე­ფა­სე­ბით ან­გა­რიშ­ში, სწო­რედ ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის მი­ერ სა­ბო­ლოო დას­კ­ვნ­ ის მი­ღე­ბი­სა და პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ პრო­ექ­ტის მე­სა­მე მოს­მე­ნით დამ­ტ­კი­ცე­ბის დრო­ში თან­ხ­ვედ­რას გა­უს­ვა ხა­ზი.40 მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სია მი­ეს­ ალ­მა სა­კონ­სტ ­ ი­ტუ­ციო ცვლი­ ლე­ბებს, სა­ბო­ლოო დას­კ­ვ­ნა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ კო­მი­სია ისურ­ვებ­და პარ­ლა­ მენ­ტის ფუნ­ქ­ცი­ე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბას. კერ­ძოდ, ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ მი­უთ ­ ი­თა, რომ 27

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

გა­და­ხედ­ვას სა­ჭი­რო­ებს მთავ­რო­ბის ფორ­მი­რე­ბის, გან­სა­კუთ­რე­ბით კი, მთავ­ რო­ბის­თვ­ ის უნ­დობ­ლო­ბის გა­მოცხა­დე­ბის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი ნორ­მე­ბი; ასე­ვე, პარ­ლა­მენ­ტის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა­ნი სა­ბი­უ­ჯე­ტო სა­კითხებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით.41 ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის წუ­ხი­ლი გა­ი­ზი­ა­რა ევ­რო­კო­მი­სი­ა­მაც. კერ­ძოდ, ან­გა­რიშ­ში ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბის შე­სა­ ხებ 2010 წლი­სათ­ვის, ხაზ­გას­მუ­ლია რა კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი რე­ფორ­მის მი­ზა­ნი, მი­თი­თე­ბუ­ლი­ა, რომ მი­ღე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი ვერ უზ­რუნ­ველ­ყოფს პარ­ლა­ მენ­ტის სა­ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო ფუნ­ქც­ ი­ის გაძ­ლი­ე­რე­ბას, ვი­ნა­ი­დან ცვლი­ლე­ბე­ბით უკი­დუ­რე­სად გარ­თუ­ლე­ბუ­ლია მთავ­რო­ბის­თ­ვის უნ­დობ­ლო­ბის გა­მოცხა­დე­ ბა.42 რო­გორც ზე­მო­აღ­ნიშ­ნუ­ლი ანა­ლი­ზი ცხად­ყოფს, კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ ბულ­მა ცვლი­ლე­ბებ­მა ვერ უპა­სუ­ხა კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი რე­ფორ­მის გა­მოცხა­დე­ბულ მი­ზანს. სა­მა­გი­ე­როდ, მან შე­მოგ­ვ­თა­ვა­ზა მო­დე­ლი, რო­მელ­შიც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სხვა­დას­ხ­ვა გან­შტ ­ ო­ე­ბებს შო­რის კონ­ფ­ლიქ­ტის წარ­მო­შო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ამ კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ და პო­ლი­ტი­კურ კრი­ზის­ში გა­დას­ვლ ­ ის მა­ღა­ლი ალ­ბა­თო­ბა არ­სე­ბობს.

2.2. სა­სა­მარ­თ­ლო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მამ 90-იანი წლე­ბი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი რე­ ფორ­მე­ბის რამ­დე­ნი­მე ტალ­ღა გა­ი­ა­რა და თით­ქ­მის ყვე­ლა მათ­გა­ნი სის­ტე­მუ­ რი კო­რუფ­ცი­ის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ბრძო­ლის ლო­ზუნ­გით გან­ხორ­ცი­ელ­და. 1997 წელს დაწყე­ბულ­მა რე­ფორ­მამ მდგრა­დი შე­დე­გე­ბი ვერ იქო­ნი­ა, რად­გან სხვა შე­სა­ ბა­მის სფე­რო­ებ­ში, რო­გო­რი­ცაა პრო­კუ­რა­ტუ­რა, პო­ლი­ცია და სხვ. რე­ფორ­მე­ბი არ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლა. რე­ფორ­მის მე­ო­რე ტალ­ღა 2005 წელს და­იწყო და გან­ სა­კუთ­რე­ბუ­ლი აქ­ცენ­ტე­ბი სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის ბი­უჯ­ ე­ტე­ბი­სა და მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის ხელ­ფა­სე­ბის ზრდა­ზე, სა­სა­მარ­თლ ­ ო­ე­ბის რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა­სა და გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა­ზე, სა­სა­მარ­თლ ­ ო­ე­ბის შე­ნო­ბე­ბის სრულ გა­ნახ­ლე­ბა­ზე, მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის სპე­ცი­ა­ ლი­ზა­ცი­აზ­ ე, მათ­თ­ვის სპე­ცი­ა­ლუ­რი სა­გან­მა­ნათ­ლებ­ლო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბე­ბის შექ­ მ­ნა­სა და სა­სა­მარ­თლ ­ ო სის­ტე­მა­ში კო­რუფ­ცი­ას­თან ბრძო­ლა­ზე გა­კეთ­და.

2005 წლი­დან დღემ­დე რე­ფორ­მის გეგ­მე­ბის უმე­ტე­სო­ბა ნა­წი­ლობ­რივ ან სრუ­ ლად შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი­ა. ასე მა­გა­ლი­თად, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­სა­მარ­თ­ლო რე­ფორ­ მის ინ­დექ­სი43 სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ მიღ­წე­ვებს შო­რის ასა­ხე­ლებს იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას, მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის მი­ერ ქრთა­მის აღე­ბის პრაქ­ტი­კის ფაქ­ტობ­რივ აღ­მოფხ­ვ­რას, სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ ბის­თ­ვის და­ფი­ნან­სე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ზრდას, მო­სა­მარ­თ­ლე­თა ადეკ­ვა­ტურ 28

თამარ ხიდაშელი

ხელ­ფა­სებს, არ­სე­ბუ­ლი სა­სა­მარ­თ­ლო შე­ნო­ბე­ბის რე­მონტს და ახ­ლე­ბის მშე­ნებ­ ლო­ბას, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი სკო­ლის და­არ­სე­ბას მო­სა­მარ­თ­ლე­თათ­ვის უწყ­ვე­ ტი გა­ნათ­ლე­ბის უზ­რუნ­ველ­სა­ყო­ფად44. სა­სა­მარ­თ­ლო­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მა ზო­გი­ერ­თი მი­მარ­თუ­ლე­ბით, წარ­მა­ტე­ბუ­ლი იყო, მაგ­რამ „რეფორმირებული“ სის­ტე­მა გა­ცი­ლე­ბით სე­რი­ო­ ზუ­ლი და დრა­მა­ტუ­ლი გა­მოწ­ვე­ვის წი­ნა­შე აღ­მოჩ­ნ­და, რაც სა­სა­მარ­თლ ­ ოს და­ მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის ძა­ლი­ან და­ბალ ხა­რის­ხ­ში გა­მო­ი­ხა­ტა. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სა­ სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა­ზე წუ­ხილს იზი­არ ­ ე­ბენ არა მხო­ლოდ 45 ად­გი­ლობ­რი­ვი და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი წრე­ე­ბი , არა­მედ სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ ზა­ცი­ე­ბიც46. აშშ სა­ხელ­მ­წი­ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტის ადა­მი­ან­ ის უფ­ლე­ბე­ბის ან­გა­რიშ­ში ადა­მი­ან­ ის უფ­ლე­ბა­თა ყვე­ლა­ზე სე­რი­ო­ზულ დარ­ღ­ვე­ვებს შო­რის მი­თი­თე­ბუ­ლია „მთავრობის ზე­წო­ლა სა­სა­მარ­თ­ლო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ზე“.47 ზო­გი­ერ­თი და­მო­უ­ კი­დე­ბე­ლი დამ­კ­ვირ­ვებ­ლის აზ­რით კი, „პოლიტიკის სფე­რო­ში ყვე­ლა­ზე უფ­რო ნაკ­ლე­ბად და­მო­უკ­ ი­დე­ბე­ლი სექ­ტო­რი სა­სა­მარ­თ­ლო­ა. საქ­მე­ებ­ში, სა­დაც ოდ­ნავ მა­ინც არ­სე­ბობს პო­ლი­ტი­კუ­რი ინ­ტე­რე­სი, არ არ­სე­ბობს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა, რო­ მე­ლიც მთავ­რო­ბის ინ­ტერ­სე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ წა­ვა48“.

2007 წლის ან­გა­რიშ­ში, რომ­ლი­თაც ევ­რო­კო­მი­სი­ამ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მი­ერ სა­მოქ­ მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბის ერ­თ­წ­ლი­ა­ნი პე­რი­ო­დი შე­ა­ფა­სა, აღ­ნიშ­ნუ­ლია პროგ­ რე­სი სა­სა­მარ­თლ ­ ო რე­ფორ­მის კუთხით.49 კერ­ძოდ, ევ­რო­კო­მი­სი­ამ კმა­ყო­ფი­ ლე­ბით აღ­ნიშ­ნა იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს რე­ფორ­მა, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი სკო­ლის და­არ­სე­ბა, მო­სა­მარ­თ­ლე­თა ეთი­კის კო­დექ­სის ევ­რო­პულ სტან­დარ­ტებ­ თან შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში მოყ­ვა­ნა და სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის მო­სა­მარ­თლ ­ ე­ებ­ თან კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის ამოქ­მე­დე­ბა.50 თუმ­ცა ან­გა­რიშ­ში ხაზ­გას­მუ­ ლი­ა, რომ მი­უ­ხე­და­ვად პროგ­რე­სი­სა, სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მის და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ ბი­სა და მი­უ­კერ­ძო­ებ­ლო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა იმ კრი­ტი­კულ ამო­ცა­ნად რჩე­ბა, რო­მე­ლიც „საქართველომ და­უყ­ ოვ­ნებ­ლივ უნ­და გა­დაჭ­რას“.51

2.3 იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭო თა­ვის­თა­ვად, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს რე­ფორ­მი­რე­ბა, რო­მე­ლიც 2007 წლის სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო ცვლი­ლე­ბე­ბამ­დე პრე­ზი­დენ­ტის სა­თათ­ბი­რო ორ­გა­ნოს წარ­მო­ად­ გენ­და, უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სი წინ­გა­დად­გ­მუ­ლი ნა­ბი­ჯი­ა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბით, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭო, პრე­ზი­დენ­ტის სა­თათ­ბი­რო ორ­გა­ნო­დან კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ უ­რი სტა­ტუ­სის მქო­ნე და­მო­უ­კი­დე­ბელ ორ­გა­ნოდ გა­და­იქ­ცა, ხო­ლო პრე­ზი­დენტს ჩა­ მო­ერ­თ­ვა მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე და­ნიშ­ვ­ნის და თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან გა­ თა­ვი­სუფ­ლე­ბის უფ­ლე­ბა.52 თა­ვის დრო­ზე, კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი დე­ბუ­ლე­ბის გა­ჩე­ნა მწვა­ვედ გა­აკ­რი­ტი­კა ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ, რო­მელ­მაც აღ­ნიშ­ნულ დე­ბუ­ლე­ბას 29

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

„უკიდურესად პრობ­ლე­მა­ტუ­რი“ უწო­და.53 იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს ფუნ­ქ­ცი­ ე­ბად გა­ნი­საზღ­ვ­რა მო­სა­მარ­თ­ლე­თა თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე და­ნიშ­ვნ­ ა, თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა და სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სხვა ამო­ცა­ნე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა. სა­ერ­თა­შო­რი­სო სტან­დარ­ტე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად,54 კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ით გა­ნი­ საზღ­ვ­რა, რომ საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბის ნა­ხე­ვარ­ზე მე­ტი მო­სა­მარ­თლ ­ ე­ე­ბით უნ­და და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბუ­ლი­ყო. საბ­ჭოს და­ნარ­ჩენ წევ­რებს, სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თლ ­ ო­ე­ბის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის შე­სა­ბა­მი­სად, პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ სა­კუ­თარ წევ­რებს შო­რის არ­ჩე­ უ­ლი და პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ და­ნიშ­ნუ­ლი წევ­რე­ბი შე­ად­გე­ნენ. 2008 წლის 5 ივ­ლისს კა­ნონ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბის თა­ნახ­მად, სა­პარ­ლა­მენ­ტო უმ­ცი­რე­სო­ ბას მი­ე­ცა საბ­ჭო­ში სა­კუ­თა­რი წარ­მო­მად­გენ­ლის ყო­ლის უფ­ლე­ბა. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბა და გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის წე­სი ად­გი­ლობ­რი­ვი სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის აზ­რით, არ უზ­რუნ­ველ­ყოფს მის პო­ლი­ტი­კურ ნე­იტ­რა­ლი­ტეტს და და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბას.55 კერ­ძოდ, ის ფაქ­ტი, რომ კა­ნო­ნის თა­ნახ­მად, საბ­ჭოს წევრ 8 მო­სა­მარ­თ­ლეს მხო­ლოდ უზე­ნა­ე­სი სა­ სა­მარ­თ­ლოს თავ­მ­ჯ­დო­მა­რის წარ­დ­გი­ნე­ბით ირ­ჩევს მო­სა­მარ­თ­ლე­თა კონ­ფე­ რენ­ცი­ა, მო­სა­მარ­თლ ­ ე­ებს არ­თ­მევს უფ­ლე­ბას, საბ­ჭოს წევ­რად და­ა­ყე­ნონ სა­კუ­ თა­რი, ან კო­ლე­გის კან­დი­და­ტუ­რა. შე­სა­ბა­მი­სად, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭო და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბუ­ლია „ელიტური“ მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბით, რო­მელ­თაც სა­ერ­თო სა­ სა­მარ­თ­ლო­ებ­ ის სი­ტე­მა­ში უმაღ­ლე­სი თა­ნამ­დე­ბო­ბე­ბი უჭი­რავთ.56 რე­ა­ლუ­რად, საბ­ჭოს წევ­რი მო­სა­მარ­თლ ­ ე­ე­ბი, იმის გა­მო, რომ ხში­რად არ ეწე­ვი­ან სა­მო­სა­ მარ­თლ ­ ო პრაქ­ტი­კას, მოკ­ლე­ბულ­ნი არი­ან შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, წარ­მო­ად­გი­ნონ სა­სა­მარ­თლ ­ ოს ყვე­ლა დო­ნის ინ­ტე­რე­სე­ბი.57 გარ­და ამი­სა, საბ­ჭოს წევ­რე­ბი­სათ­ 58 ვის პო­ლი­ტი­კუ­რი საქ­მი­ა­ნო­ბის ამ­კრ ­ ­ძა­ლა­ვი დე­ბუ­ლე­ბის არარ­სე­ბო­ბა ქმნის რისკს, რომ პო­ლი­ტი­კუ­რი შტოს წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი საბ­ჭო­ში მო­იტ ­ ა­ნენ სამ­თავ­ რო­ბო და პო­ლი­ტი­კურ ინ­ტე­რე­სებს, პრი­ო­რი­ტე­ტებს და ხედ­ვებს. კი­დევ ერ­თი დე­ტა­ლი, რო­მე­ლიც გან­სა­კუთ­რე­ბულ ყუ­რადღე­ბას იმ­სა­ხუ­რებს, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლეს საბ­ჭო­ში გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის წე­სი­ა. სა­ერ­თო სა­სა­ მარ­თლ ­ ო­ებ­ ის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის შე­სა­ბა­მი­სად, საბ­ჭო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას იღებს დამ­ს­წრ ­ ე­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბით. თუმ­ცა გა­მო­ნაკ­ლი­სია გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა, რო­მე­ ლიც საბ­ჭოს მი­ერ მო­სა­მარ­თ­ლის თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე და­ნიშ­ვ­ნას ეხე­ბა. 2007 წლის 19 ივ­ნისს სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის შე­სა­ხებ კა­ნონ­ში შე­ტა­ნი­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის მი­ხედ­ვით, მო­სა­მარ­თ­ლის არ­ჩე­ვა მო­ითხოვს არა მხო­ლოდ დამ­ს­წ­რე წევ­რე­ ბის ხმა­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბას, არა­მედ საბ­ჭო­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ყვე­ლა შტოს მი­ერ და­ნიშ­ნუ­ლი წევ­რე­ბის თან­ხ­მო­ბას59. ეს პი­რო­ბა ნე­ბის­მი­ერ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა­ზე პო­ტენ­ცი­უ­რად ვე­ტოს და­დე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას აძ­ლევს ქვეყ­ნის პარ­ლა­მენ­ტ­სა და პრე­ზი­დენტს. შე­სა­ბა­მი­სად, იზ­რ­დე­ბა იმის ალ­ბა­თო­ 30

თამარ ხიდაშელი

ბა, რომ პო­ლი­ტი­კუ­რი ძა­ლა­უფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­მა საბ­ჭოს წევ­რ­მა მო­სა­ მარ­თ­ლის კან­დი­და­ტუ­რის და­ნიშ­ვ­ნა­ზე თან­ხ­მო­ბა ან უარი გა­ნაცხა­დოს პო­ლი­ ტი­კუ­რი მი­ზან­შე­წო­ნი­ლო­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე.

2.4 კა­ნო­ნი მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­თან კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის წე­სის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნი სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­თან კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის წე­სის შე­სა­ხებ პარ­ლა­მენ­ტმ­ ა 2007 წლის 7 ივ­ლისს მი­იღ ­ ო. კა­ნო­ნი მიზ­ნად ისა­ხავ­და მო­სა­მარ­თ­ლე­თა და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის გან­მ­ტკ­ ი­ცე­ბას პრო­ცე­სის მო­ნა­წი­ლე­თა, და­ინ­ტერ­სე­ბულ პირ­თა და სა­ჯა­რო მო­სამ­სა­ხუ­რე­თა მხრი­დან მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­ თან უკა­ნო­ნო კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის აკ­რ­ძალ­ვის გზით. მი­უხ­ ე­და­ვად დეკ­ლა­რი­რე­ბუ­ლი მიზ­ნი­სა, კა­ნონ­მა ვერ იმუ­შა­ვა. 2009 წლის ოქ­ტომ­ბ­რის მო­ნა­ცე­მე­ბის თა­ნახ­მად, ამოქ­მე­დე­ბი­დან ორი წლის შემ­დეგ, კა­ნო­ნის დარ­ღ­ვე­ვის­თ­ვის არც ერ­თი სა­ჯა­ რო მო­ხე­ლე ან თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რი არ და­უ­ჯა­რი­მე­ბი­ათ. და­ჯა­რი­მე­ბის გა­დაწყ­ ვე­ტი­ლე­ბა მხო­ლოდ სამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში იქ­ნა მი­ღე­ბუ­ლი – ორ­ჯერ მო­ქა­ლა­ქის და ერ­თხელ ად­ვო­კა­ტის წი­ნა­აღ­მ­დეგ.60 2008 წლის სექ­ტემ­ბერ­ში შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი „დემოკრატიული რე­ფორ­მე­ბის ახალ ტალ­ღის“ ფარ­გლ ­ ებ­ში, რო­მელ­შიც უფ­რო და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­სა­მარ­თლ ­ ო ხე­ლი­ სუფ­ლე­ბაც იგუ­ლის­ხ­მე­ბო­და, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ ინი­ცი­რე­ბუ­ლი იქ­ნა ცვლი­ლე­ბა­თა პრო­ექ­ტი კა­ნონ­ში სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ებ­ ის მო­სა­მარ­თ­ლე­ ებ­თან კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის წე­სის შე­სა­ხებ. ცვლი­ლე­ბე­ბის თა­ნახ­მად, გამ­კაც­რდ ­ ა პა­სუ­ ხის­მ­გებ­ლო­ბის ზო­მე­ბი მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­თან უკა­ნო­ნო კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის­თ­ვის. გარ­და ამი­სა, ერ­თმ­ ა­ნე­თის­გან გა­ი­მიჯ­ნა „საჯარო მო­ხე­ლი­სა“ და „თანამდებობის პირ­თა“ ცნე­ბე­ბი და ამ უკა­ნას­კნ­ ელ­თა მი­მართ დამ­ძიმ­და პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის ზო­მა. კა­ ნონ­ში შე­ტა­ნი­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი ფორ­მა­ლუ­რად მი­იჩ­ნი­ეს ად­გი­ლობ­რივ­მა არა­სამ­ თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა,61 რო­მელ­თა გან­ცხა­დე­ბით, ვი­ნა­ი­დან ხარ­ვე­ზი კა­ნო­ ნის გა­უ­მარ­თა­ო­ბა­ში იყო, პრობ­ლე­მა უც­ვ­ლე­ლი დარ­ჩე­ბო­და იმის მი­უ­ხე­და­ვად, თუ რამ­დე­ნად შთამ­ბეჭ­და­ვი გახ­დე­ბო­და ჯა­რი­მის ოდე­ნო­ბა. აშშ სა­ხელ­მ­წი­ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტის ან­გა­რი­შის შე­სა­ბა­მი­სად, 2009-2010 წლებ­ში მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­თან უკა­ნო­ნო კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის­თ­ვის არც ერ­თი სა­ჯა­რო მო­ხე­ლე და თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რი არ და­უ­ჯა­რი­მე­ბი­ათ.62 ეს მა­შინ, რო­დე­საც იგი­ვე ან­გა­ რი­ში ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა ყვე­ლა­ზე სე­რი­ო­ზულ დარ­ღ­ვე­ვებს შო­რის სა­სა­მარ­ თ­ლო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ზე მთავ­რო­ბის ზე­წო­ლას უთი­თებს.

2.5 მო­სა­მარ­თლ ­ ე­თა მივ­ლი­ნე­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტმ­ ა 1998 წლის 16 ივ­ნისს მი­ი­ღო კა­ნო­ნი „საერთო სა­ სა­მარ­თ­ლო­ებ­ში საქ­მე­თა გა­ნა­წი­ლე­ბი­სა და უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის სხვა მო­სა­მარ­ 31

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

თ­ლი­სათ­ვის და­კის­რე­ბის წე­სის შე­სა­ხებ.“ კა­ნო­ნის მე-13 მუხ­ლის თა­ნახ­მად, მო­ სა­მარ­თ­ლის სხვა სა­სა­მარ­თ­ლო­ში მივ­ლი­ნე­ბა ხდე­ბა იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ: 1. კონ­კ­რე­ტულ სა­სა­მარ­თ­ლო­ში მო­სა­მარ­თ­ლე­თა არა­საკ­მა­რი­სი რა­ო­დე­ნო­ბა­ა; ან 2. მკვეთ­რად გა­ი­ზარ­და გან­სა­ხილ­ვე­ლი საქ­მე­ე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა.63 მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის მივ­ლი­ნე­ბა სხვა სა­სა­მარ­თ­ლო­ში ქარ­თ­ვე­ლი ექ­ს­პერ­ტე­ბის მი­ერ მი­იჩ­ნე­ვა მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­ზე ზე­წო­ლის ალ­ტერ­ნა­ტი­ულ სა­შუ­ა­ლე­ბად. ამ­ ჟა­მად, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის და­ახ­ლო­ე­ბით 70 მო­სა­მარ­თ­ ლეა მივ­ლი­ნე­ბუ­ლი სხვა სა­სა­მარ­თ­ლო­ში.64 მო­სა­მარ­თ­ლის მივ­ლი­ნე­ბის თა­ო­ბა­ზე გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭო იღებს. თუმ­ცა, პრაქ­ტი­კა ცხად­ყოფს, რომ საბ­ჭოს მიდ­გო­მა არა­თან­მიმ­ დევ­რუ­ლი­ა. მა­გა­ლი­თად, 2010 წლის­თ­ვის თბი­ლი­სის სა­ქა­ლა­ქო სა­სა­მარ­თ­ლოს სის­ხ­ლის სა­მარ­თლ ­ ის კო­ლე­გი­აშ­ ი სხვა­დას­ხ­ვა რა­იო ­ ­ნუ­ლი სა­სა­მარ­თ­ლო­ებ­ ი­დან მივ­ლი­ნე­ბუ­ლი იყო რვა მო­სა­მარ­თ­ლე, მა­შინ რო­დე­საც იმა­ვე კო­ლე­გი­ის სამ მო­ სა­მარ­თ­ლეს უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა თბი­ლი­სის სა­აპ­ ე­ლა­ციო სა­ სა­მარ­თ­ლო­ში და­ე­ვა­ლათ.65 კა­ნო­ნი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე შე­იძ­ლე­ბა ვი­ვა­რა­უ­დოთ, რომ თბი­ლი­სის სა­ქა­ლა­ქო სა­სა­მარ­თლ ­ ოს სის­ხლ ­ ის სა­მარ­თ­ლის კო­ლე­გი­ა­ში რვა მო­სა­მარ­თ­ლის მივ­ლი­ნე­ ბა გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი იყო კო­ლე­გი­ა­ში მო­სა­მარ­თ­ლე­თა არა­საკ­მა­რი­სი რა­ო­დე­ნო­ ბით. თუმ­ცა, იმის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, რომ იმა­ვე კო­ლე­გი­ის სა­მი მო­სა­მარ­თ­ლე სხვა სა­სა­მარ­თლ ­ ო­ში იქ­ნა გა­დაყ­ვა­ნი­ლი, და­სა­ბუ­თე­ბუ­ლი ეჭ­ვე­ბი ჩნდე­ბა. არ­სე­ ბუ­ლი პრაქ­ტი­კა იმა­ზე მი­უ­თი­თებს, რომ მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის სხვა სა­სა­მარ­თ­ლო­ ში მივ­ლი­ნე­ბა ყო­ველ­თ­ვის არ ხდე­ბა კა­ნო­ნით გან­საზღ­ვ­რულ სა­ფუძ­ველ­ზე და რის­კის ქვეშ აყე­ნებს მო­სა­მარ­თ­ლე­თა და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბას. მო­სა­მარ­თ­ლე­თა სხვა სა­სა­მარ­თ­ლო­ში მივ­ლი­ნე­ბის სა­კითხე­ბი გან­ხი­ლულ იქ­ ნა ბერ­ლი­ნის კონ­ფე­რენ­ცი­აზ­ ე სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ სა­კონ­ს­ტი­ ტუ­ციო რე­ფორ­მას­თან და­კავ­ში­რე­ბით.66 ექ­ს­პერ­ტე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბამ გა­ი­ზი­ა­რა წუ­ხი­ლი, რომ მო­სა­მარ­თ­ლე­თა მივ­ლი­ნე­ბა კა­ნო­ნის სა­ფუძ­ველ­ზე, რო­მე­ლიც არ ითხოვს მათ თან­ხ­მო­ბას და ზუს­ტად არ გან­საზღ­ვ­რავს მივ­ლი­ნე­ბის ვა­დას, საფ­რ­თხეს უქ­მ­ნის მო­სა­მარ­თლ ­ ე­თა და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბას. რის­კის გათ­ვით­ც­ნო­ ბი­ე­რე­ბის გა­მო ექ­ს­პერ­ტებ­მა სა­კონ­სტ ­ ი­ტუ­ციო კო­მი­სი­ას ხუ­თი ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა შეს­თა­ვა­ზეს.67 თუმ­ცა, ხსე­ნე­ბუ­ლი რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი­დან კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ის ახალ რე­ დაქ­ცი­ა­ში არც ერ­თი არ აისა­ხა.

32

თამარ ხიდაშელი

2.6 მო­სა­მარ­თ­ლე­თა უვა­დოდ და­ნიშ­ვნ­ ა მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ მო­სა­მარ­თ­ლე­თა უვა­დოდ და­ნიშ­ვ­ნა „დემოკრატიული რე­ფორ­მე­ბის ახა­ლი ტალ­ღის“ და­პი­რე­ბებ­ში შე­დი­ო­და, მი­სი ხორ­ც­შეს­ხმ­ ა 2013 წლის ოქ­ტომ­ბ­რის მო­რი­გი საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის შე­დე­გად არ­ჩე­უ­ლი პრე­ ზი­დენ­ტის მი­ერ ფი­ცის და­დე­ბამ­დე ვერ მო­ხერ­ხ­დე­ბა.68 „მოსამართლე თა­ნამ­დე­ბო­ბა­ზე გან­წეს­დე­ბა უვა­დოდ, კა­ნო­ნით დად­გე­ნი­ლი ასა­კის მიღ­წე­ვამ­დე. მო­სა­მარ­თლ ­ ის უვა­დოდ გან­წე­სე­ბამ­დე კა­ნო­ნით შე­იძ­ლე­ ბა გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბულ იქ­ნეს მო­სა­მარ­თ­ლის გან­წე­სე­ბა გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლი ვა­დით, მაგ­რამ არა უმე­ტეს 3 წლი­სა. მო­სა­მარ­თ­ლე­თა შერ­ჩე­ვის, და­ნიშ­ვნ­ ი­სა და თა­ნამ­ დე­ბო­ბი­დან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბის წე­სი გა­ნი­საზღ­ვრ ­ ე­ბა კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ი­თა და ორ­გა­ ნუ­ლი კა­ნო­ნით.“ ბუ­ნებ­რი­ვი­ა, და­სავ­ლე­თის ქვეყ­ნებ­ში ამ­გ­ვა­რი ჩა­ნა­წე­რი გა­ნამ­ტ­კი­ცებს მო­სა­მარ­თ­ ლე­თა და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბას და მი­უ­კერ­ძო­ებ­ლო­ბას. თუმ­ცა, იქ, სა­დაც მო­სა­მარ­თ­ ლე­ებ­ზე ზე­გავ­ლე­ნის მოხ­დე­ნის ალ­ტერ­ნა­ტი­ულ ­ ი მე­თო­დე­ბი არ­სე­ბობს,69 ამ­გ­ვა­რი ჩა­ნა­წე­რი მო­სა­მარ­თ­ლე­თა და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის მყა­რი გა­რან­ტია ვერ გახ­დე­ბა. კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი ჩა­ნა­წე­რის გა­ჩე­ნა და­დე­ბი­თად შე­აფ ­ ა­სა ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ, თუმ­ცა იქ­ვე მი­უ­თი­თა, რომ სამ­წ­ლი­ა­ნი გა­მო­საც­დე­ლი ვა­და შე­იძ­ლე­ ბა იქ­ცეს მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­ზე ზე­წო­ლის და მა­თი და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის შეზღუდ­ვის ეფექ­ტურ მე­ქა­ნიზ­მად აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ხელ­ში.70 შე­სა­ბა­მი­სად, კო­მი­სი­ამ მო­უ­წო­და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას, უარი ეთ­ქვ­ ა გა­მო­საც­დე­ლი ვა­დის კონ­სტ ­ ი­ ტუ­ცი­აშ­ ი ჩა­დე­ბა­ზე.71 სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა აღ­ნიშ­ნუ­ლი რე­კო­მენ­და­ცია არ გა­ით­ვა­ლის­წი­ნა. ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი გა­მო­საც­დე­ლი ვა­და ევ­რო­კო­მი­სი­ის კრი­ტი­კის სა­გა­ნიც გახ­და, რო­ მელ­მაც გა­ი­ზი­ა­რა რა ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ი­სა და ქარ­თ­ვე­ლი ექ­ს­პერ­ტე­ბის წუ­ხი­ლი, მი­უ­თი­თა, რომ „გამოსაცდელი პე­რი­ო­დით და­ნიშ­ნუ­ლი მო­სა­მარ­თლ ­ ე­ე­ბი უფ­რო 72 მე­ტად შე­იძ­ლე­ბა და­ე­მორ­ჩი­ლონ პო­ლი­ტი­კურ ზე­წო­ლას.“

2.7 მო­სა­მარ­თ­ლე­თა დის­ციპ­ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბა დის­ციპ­ლი­ნუ­რი სა­მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბის გა­და­ხედ­ვის აუცი­ლებ­ლო­ბა­ზე ევ­რო­კო­ მი­სი­ამ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას ჯერ კი­დევ 2008 წელს მი­ა­ნიშ­ნა. კერ­ ძოდ, ან­გა­რიშ­ში, რომ­ლი­თაც ევ­რო­კო­მი­სი­ამ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მი­ერ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბის ერ­თ­წ­ლი­ა­ნი პე­რი­ო­დი შე­ა­ფა­სა, მი­თი­თე­ბუ­ლი­ა, რომ სა­ერ­ თა­შო­რი­სო სტან­დარ­ტებ­თან და­სა­ახ­ლო­ვებ­ლად, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს დის­ციპ­ლი­ნუ­ რი სა­მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბის სა­ფუძ­ვლ ­ ე­ბის გა­და­ხედ­ვა სჭირ­დე­ბა.73 33

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

კა­ნო­ნი სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის მო­სა­მარ­თ­ლე­თა დის­ციპ­ ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბი­სა და დის­ციპ­ლი­ნუ­რი სა­მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბის შე­ სა­ხებ ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის კრი­ტი­კის სა­გა­ნი მას შემ­დეგ გახ­და, რაც 2005-2007 წლებ­ში სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მი­დან მო­სა­მარ­თ­ლე­თა დი­დი რა­ო­დე­ნო­ბა სწო­რედ დის­ციპ­ლი­ნუ­რი სა­მარ­თალ­დარ­ღ­ვე­ვე­ბის სა­ბა­ბით და­ითხო­ვეს. ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ 2007 წლის 19 მარ­ტით და­თა­რი­ღე­ბულ დას­კ­ვ­ნა­ში74 მკაც­რად გა­აკ­რი­ტი­კა დის­ციპ­ლი­ნუ­რი სა­მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბის დაწყე­ბის ბუნ­დო­ვა­ნი სა­ ფუძ­ვ­ლე­ბი. კერ­ძოდ, კო­მი­სი­ამ მი­უ­თი­თა: „მუხლში 2(2)(ა) ჩა­მოთ­ვ­ლი­ლი სა­მარ­თალ­დარ­ღ­ვე­ვე­ბი ისე ფარ­თოდ არის ფორ­მუ­ლი­რე­ბუ­ლი, რომ შე­იძ­ლე­ბა მო­ი­აზ­რებ­დეს საქ­მის გან­ხილ­ვი­სას მო­სა­ მარ­თლ ­ ის ქმე­დე­ბა­თა ფარ­თო სპექტრს. ამ­გ­ვა­რად, მო­სა­მარ­თ­ლის დის­ციპ­ლი­ ნა­რუ­ლი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის არე­ა­ლის შეზღუდ­ვის ნაც­ვ­ლად, ის ფაქ­ტი­ურ ­ ად საფ­რ­თხეს უქ­მ­ნის მო­სა­მარ­თლ ­ ე­თა და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბას.“ 75 ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ რე­კო­მენ­და­ცია მის­ცა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენტს გა­და­სინ­ ჯუ­ლი­ყო და ხე­ლა­ხა­ლი ფორ­მუ­ლი­რე­ბით ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბუ­ლი­ყო დის­ციპ­ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის სა­ფუძ­ვლ ­ ე­ბი ან მი­თი­თე­ბუ­ლი ნორ­მა ამო­ღე­ბუ­ლი ყო­ფი­ ლი­ყო კა­ნო­ნი­დან. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა კო­მი­სი­ის შე­ნიშ­ვ­ნე­ბი გა­ით­ვა­ლის­წი­ნა, თუმ­ცა მხო­ლოდ ფორ­მა­ლუ­რად. 2007 წლის 11 ივ­ლისს კა­ნონ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად, ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის მი­ერ გაკ­რი­ტი­კე­ბუ­ლი მუხ­ ლის ფორ­მუ­ლი­რე­ბა ზე­და­პი­რუ­ლად შე­იც­ვა­ლა, თუმ­ცა, პრობ­ლე­მის არ­სი იგი­ვე დარ­ჩა: კა­ნო­ნით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი დის­ციპ­ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მგ­ ებ­ლო­ბის სა­ ფუძ­ვე­ლი ისევ შე­იძ­ლე­ბა გახ­დეს მო­სა­მარ­თ­ლის მი­ერ სა­მო­სა­მარ­თ­ლეო უფ­ლე­ ბა­მო­სი­ლე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­სას კა­ნო­ნის უხე­ში დარ­ღ­ვე­ვა. შე­სა­ბა­მი­სად, ძა­ლა­ში რჩე­ბა ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის წუ­ხი­ლი, რომ დის­ციპ­ლი­ნუ­ რი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ ლი დის­ციპ­ლი­ნუ­რი დევ­ნის „საფუძვლები, რო­მელ­თა არ­სე­ბო­ბის დრო­საც მო­სა­მარ­თლ ­ ეს შე­იძ­ლე­ბა და­ე­კის­როს დის­ციპ­ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მგ­ ებ­ლო­ბა, ექ­ს­კლ ­ უ­ზი­უ­რად აქ­ცენტს აკე­თებს მო­სა­მარ­თ­ლის ქმე­დე­ბა­ზე მის მი­ერ საქ­მის გან­ხილ­ვის და გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის ან გა­ნა­ჩე­ნის გა­მო­ტა­ნის დროს. შე­სა­ბა­ მი­სად, ისი­ნი ეხე­ბა უშუ­ა­ლოდ სა­სა­მარ­თ­ლო­ში საქ­მის წარ­მო­ე­ბის პრო­ცესს, მო­სა­მარ­თლ ­ ის მი­ერ საქ­მის გან­ხილ­ვის დროს კა­ნო­ნის გან­მარ­ტე­ბას და მო­ სა­მარ­თ­ლის ფუნ­ქ­ცი­ის არსს – და­მო­უ­კი­დებ­ლად გა­დაწყ­ვი­ტოს საქ­მე“.76 შე­ 34

თამარ ხიდაშელი

სა­ბა­მი­სად, კა­ნო­ნის დღეს არ­სე­ბუ­ლი ფორ­მუ­ლი­რე­ბა საფ­რ­თხეს უქ­მნ­ ის მო­ სა­მარ­თ­ლე­თა და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბას.

2.8 პო­ლი­ტი­კუ­რად მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლი საქ­მე­ებ­ ი 2009 წლის სა­გა­ზაფხუ­ლო პრო­ტეს­ტე­ბის ტალ­ღას ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ოპო­ნენ­ტ­ თა და მა­თი უახ­ლო­ე­სი გა­რე­მოც­ვის წევ­რ­თა და­კა­ვე­ბა/­და­პა­ტიმ­რე­ბე­ბის სე­რია მოჰ­ყ­ვა. 2009 წლის 12 აგ­ვის­ტოს, არა­სა­პარ­ლა­მენ­ტო ოპო­ზი­ცი­ის წარ­მო­მად­გენ­ ლებ­მა ში­ნა­გან საქ­მე­თა მი­ნისტრს, მა­თი შე­ხე­დუ­ლე­ბით, პო­ლი­ტი­კუ­რი სარ­ჩუ­ ლით და­კა­ვე­ბუ­ლი 48-კაციანი სია გა­დას­ცეს. და­პა­ტიმ­რე­ბულ­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბას ბრა­ლად ნარ­კო­ტი­კუ­ლი სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბის ან ცეცხ­ლ­სას­რო­ლი იარა­ღის შე­ნახ­ვის ბრალ­დე­ბა ჰქონ­და წა­ყე­ნე­ბუ­ლი. სხვა­დას­ხ­ვა მო­ნა­ცე­მე­ბით, 2009 წლის ბო­ლოს­ თ­ვის სი­აშ­ ი მი­თი­თე­ბუ­ლი პა­ტიმ­რე­ბის ნა­წი­ლი გა­თა­ვი­სუფ­ლ­და, გი­რა­ოს ან მოკ­ ლე­ვა­დი­ან­ ი პა­ტიმ­რო­ბის სა­ნაც­ვ­ლოდ.77 მათ მი­მართ გა­მა­მარ­თ­ლე­ბე­ლი გა­ნა­ჩე­ ნი არც ერთ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, არ დამ­დ­გა­რა. 78 2009 წელს ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­ფა­სე­ბი­სას აშშ სა­ხელ­მ­წი­ ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტ­მა თა­ვის ყო­ველ­წ­ლი­ურ ან­გა­რიშ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­სა­ხებ, პირ­ვე­ლად მო­იხ­სე­ნია ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ ოპო­ნენ­ტე­ბის პო­ლი­ტი­კუ­რად მო­ ტი­ვი­რე­ბუ­ლი და­პა­ტიმ­რე­ბე­ბი.79 2009 წლის გა­ზაფხუ­ლის პერ­მა­ნენ­ტუ­ლი აქ­ცი­ე­ბის კონ­ტექ­ს­ტ­ში ევ­რო­კო­მი­სი­ ამ ასე­ვე გა­ამ­ ახ­ვი­ლა ყუ­რადღე­ბა ოპო­ზი­ცი­ის აქ­ტი­ვის­ტე­ბის და მხარ­დამ­ჭე­ რე­ბის მი­მართ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ძა­ლა­დო­ბა­სა და მუ­ქა­რის ფაქ­ტებ­ზე, რომ­ ლებ­საც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მხრი­დან ადეკ­ვა­ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბა და დამ­ნა­შა­ვე­თა იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა არ მო­ყო­ლი­ა. ევ­რო­კო­მი­სი­ამ ასე­ვე მი­უთ ­ ი­თა დე­მონ­სტ ­­ რა­ცი­ე­ბის მსვლე­ლო­ბი­სას ზო­გი­ერ­თი პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ნენ­ტის და­პა­ტიმ­ რე­ბი­სა და მა­თი სა­ვა­რა­უ­დოდ პო­ლი­ტი­კუ­რად მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლი ბრალ­დე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე პა­სუ­ხის­გე­ბა­ში მი­ცე­მის შე­სა­ხებ.80 ევ­რო­კო­მი­სი­ამ ხა­ზი გა­უს­ვა, რომ პო­ლი­ტი­კურ ოპო­ნენ­ტებ­ზე თავ­დას­ხ­მის ფაქ­ტე­ბი­სა და სა­ვა­რა­უ­დოდ პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­ტი­ვა­ცი­ის მქო­ნე ბრალ­დე­ბე­ბის ეფექ­ტუ­რი და ადექ­ვა­ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბა, მის­თ­ვის სა­სა­მარ­თლ ­ ოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის უტყუ­ა­რი ნი­შა­ნი იქ­ ნე­ბო­და.81 სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ამ, რო­მელ­მაც 2009 წლის საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ე­ბის დროს ან შემ­დ­გომ­ში და­კა­ვე­ბულ პირ­თა 24 საქ­მე შე­ ის­წავ­ლა,82 დას­კ­ვ­ნა­ში „სავარაუდოდ პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­ტი­ვა­ცი­ის მქო­ნე სის­ ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის და ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ სა­მარ­თალ­დარ­ღ­ვე­ვა­თა საქ­მე­ე­ბი,“ მი­უ­თი­თა: 35

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

„განხილულ საქ­მე­ებ­ში, რო­გორც წე­სი, ყო­ველ­გ­ვა­რი ეჭ­ვი, გა­მოწ­ვე­ულ ­ ი სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ხარ­ვე­ზით თუ საქ­მე­ზე ვერ­შეკ­რე­ბი­ლი უტყუ­ა­რი მტკი­ცე­ ბუ­ლე­ბე­ბით, და­კა­ვე­ბუ­ლის, ბრალ­დე­ბუ­ლის ან გან­სას­ჯე­ლის ინ­ტე­რე­სე­ბის სა­წი­ნა­აღ­მ­დე­გოდ გა­ნი­მარ­ტე­ბა. სა­გა­მო­ძი­ე­ბო ორ­გა­ნო­ე­ბის თვით­ნე­ბო­ბას სა­თა­ნა­დო კონ­ტრ ­ ოლს ვერ უწევს და ბრალ­დე­ბის პო­ზი­ცი­ას იზი­ა­რებს სა­სა­ მარ­თ­ლო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა, რომ­ლის რო­ლი მარ­თ­ლმ­ ­სა­ჯუ­ლე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ ლე­ბის პრო­ცეს­ში უკი­დუ­რე­სად ნი­ვე­ლი­რე­ბუ­ლი­ა... სა­სა­მარ­თ­ლო პრო­ცე­სებ­ ზე გა­მოვ­ლე­ნი­ლი ნაკ­ლო­ვა­ნე­ბე­ბი და სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი ხარ­ვე­ზე­ბი იძ­ლე­ვა უნ­დობ­ლო­ბის სა­ფუძ­ველს ამ საქ­მე­ებ­ში მარ­თ­ლ­მს­ ა­ჯუ­ლე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით.“83 დას­კვ­ ­ნის სა­ხით, ორ­გა­ნი­ზა­ცია უთი­თებს: „1. ჩვენ მი­ერ გან­ხი­ლუ­ლი საქ­მე­ე­ბი არის პო­ლი­ტი­კურ ბრალ­დე­ბა­თა სა­ნი­მუ­ შო მა­გა­ლი­თი. ხო­ლო იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ აღ­ნიშ­ნუ­ლი საქ­მე­ე­ბი პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­ტი­ვა­ცი­ის მქო­ნე არ არის და წარ­მო­ად­გენს „ჩვეულებრივ“ საქ­მე­ებს, მა­შინ: 2. სა­მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბა და­ნა­შა­უ­ლებ­სა და ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ სა­მარ­თალ­დარ­ ღ­ვე­ვებ­ზე სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში სე­რი­ო­ზულ ხარ­ვე­ზებს მო­ი­ცავს ყვე­ლა სხვა საქ­მის მი­მარ­თაც.“84 სა­სა­მარ­თლ ­ ო სის­ტე­მის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა­ზე მსჯე­ლო­ბი­სას, უკა­ნას­კ­ნე­ლი დას­ კ­ვ­ნა პირ­ველ­ზე არა­ნაკ­ლებ უარ­ყო­ფი­თი იქ­ნე­ბო­და.

3. ადა­მი­ა­ნის ძი­რი­თა­დი უფ­ლე­ბე­ბი­სა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ღე­ბი­დან მო­ცე­მულ ეტა­პამ­ დე ადა­მი­ა­ნის ძი­რი­თად უფ­ლე­ბა­თა და თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის მდგო­მა­რე­ო­ ბა თუ არ გა­უ­ა­რეს­და, არ გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბუ­ლა. ამა­ზე მეტყ­ვე­ლებს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის და სხვა­დას­ხ­ვა ავ­ტო­რი­ტე­ტუ­ლი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ ნი­ზა­ცი­ებ­ ის მოხ­სე­ნე­ბე­ბი და ან­გა­რი­შე­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში უფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის მდგო­მა­რე­ობ­ ის შე­სა­ხებ.85 ადა­მი­ან­ ის ძი­რი­თად უფ­ლე­ბა­თა და ფუნ­და­მენ­ტურ თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის მდგო­მა­რე­ო­ბა 2007 წლი­დან მო­ცე­მულ ეტა­პამ­დე რიგ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში გა­უ­ა­რეს­და არა მხო­ლოდ პრაქ­ტი­კულ, არა­მედ ინ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ო­ნა­ლურ დო­ნე­ზეც. პრობ­ლე­მა­თა ფარ­თო წრის გა­მო, მო­ცე­მულ ან­გა­რიშს არ აქვს ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლო­ბის პრე­ტენ­ზი­ა.

36

თამარ ხიდაშელი

თუმ­ცა, გან­ვი­ხი­ლავთ სა­კითხებს, რომ­ლე­ბიც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მოქ­მე­დი უფ­ლბ­ ა­ დამ­ცვ­ ე­ლი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის ყვე­ლა­ზე სე­რი­ოზ­ უ­ლი წუ­ხი­ლის სა­განს წარ­მო­ად­გენს.

3.1. სი­ცოცხ­ლის, თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სა და ხელ­შე­უხ­ ებ­ლო­ბის უფ­ლე­ბა, პრაქ­ტი­კა და კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა 2006 წლი­დან სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი ორ­გა­ნო­ე­ბის მხრი­დან სი­ცოცხ­ლის მოს­პო­ბის ფაქ­ტებ­მა მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად იკ­ლო, თუმ­ცა, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ პო­ლი­ცი­ელ­თა მხრი­დან სი­ცოცხ­ლის მოს­პო­ბის ფაქ­ტებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით გა­მო­ძი­ე­ბა უმ­რავ­ ლეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში არ დაწყე­ბუ­ლა ან ხარ­ვე­ზე­ბით წა­რი­მარ­თა. რამ­დე­ნი­მე გა­ მო­ნაკ­ლი­სის გარ­და, დღემ­დე სი­ცოცხ­ლის უკა­ნო­ნო მოს­პო­ბის­თვ­ ის არც ერ­თი სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი არ დას­ჯი­ლა.86 შე­იძ­ლე­ბა მეტ­-­ნაკ­ლე­ბი და­მა­ჯე­რებ­ლო­ბით ით­ქ­ვას, რომ სწო­რედ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ფაქ­ტე­ბის გა­მო­უძ­ ი­ებ­ლო­ბამ და უმაღ­ლე­სი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პირ­თა მხრი­დან უპა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო გან­ცხა­დე­ბებ­მა87 შე­უწყო ხე­ ლი სა­მარ­თალ­დამ­ცავ ორ­გა­ნო­ებ­ში და­უს­ჯე­ლო­ბის სინ­დ­რო­მის დამ­კ­ვიდ­რე­ბას, რა­მაც 2007-2011 წლებ­ში გა­მო­იწ­ვია პო­ლი­ცი­ელ­თა მხრი­დან ძა­ლის გა­და­მე­ტე­ ბის არა­ერ­თი შემ­თხ­ვე­ვა. მა­გა­ლი­თად, დღემ­დე გრძელ­დე­ბა გა­მო­ძი­ებ­ ა იმის და­სად­გე­ნად, თბი­ლი­სის N5 საპყ­რო­ბი­ლე­ში 2006 წელს მომ­ხ­და­რი ბუნ­ტის ჩახ­შო­ბის დროს სა­მარ­თალ­დამ­ ცა­ვი ორ­გა­ნო­ე­ბის თა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბი მოქ­მე­დებ­დ­ნენ თუ არა კა­ნო­ნით გათ­ვა­ ლის­წი­ნე­ბუ­ლი პრო­ცე­დუ­რე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად, რის შე­დე­გა­დაც 7 პა­ტი­მა­რი და­ი­ ღუ­პა და 20-მდე და­შავ­და.88 სა­ერ­თა­შო­რი­სო სტან­დარ­ტებ­თან შე­უ­სა­ბა­მოდ ით­ვ­ლე­ბა ასე­ვე კა­ნონ­მ­დებ­ ლო­ბა პო­ლი­ცი­ის მი­ერ ძა­ლის, მათ შო­რის, ლე­ტა­ლუ­რი და არა­ლე­ტა­ლუ­რი იარა­ღის გა­მო­ყე­ნე­ბის შე­სა­ხებ. მა­გა­ლი­თად, ადა­მი­ან­ ის უფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის ევ­რო­პუ­ლი კონ­ვენ­ცი­ი­სა­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თ­ვის სა­ვალ­დე­ბუ­ლოა შე­სას­რუ­ლებ­ლად, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნი „პოლიციის შე­ სა­ხებ“ სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი ორ­გა­ნო­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებს აძ­ლევს ცეცხ­ლ­ სას­რო­ლი იარა­ღის გა­მო­ყე­ნე­ბის უფ­ლე­ბას სა­კუთ­რე­ბის და­სა­ცა­ვად ან და­კა­ ვე­ბუ­ლის­/­დამ­ნა­შა­ვის გაქ­ცე­ვის აღ­საკ­ვე­თად ყო­ველ­გ­ვა­რი მაკ­ვა­ლი­ფი­ცი­რე­ ბე­ლი გა­რე­მო­ებ­ ე­ბის მი­თი­თე­ბის გა­რე­შე.89 კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­ში რეგ­რე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი შე­ვი­და 2009 წლის ივ­ლის­ში, გა­ზაფხუ­ლის პერ­მა­ნენ­ტუ­ლი საპ­ რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ე­ბის შემ­დეგ. კერ­ძოდ, პარ­ლა­მენ­ტ­მა „პოლიციის შე­სა­ხებ“ კა­ ნონ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბით მო­ახ­დი­ნა არა­ლე­ტა­ლუ­რი იარა­ ღის, კერ­ძოდ, რე­ზი­ნის ტყვი­ე­ბის („არალეტალური ჭურ­ვი“90) გა­მო­ყე­ნე­ბის ლე­გა­ლი­ზა­ცი­ა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ცვლი­ლე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბამ­დე პო­ლი­ცი­ას არ ჰქონ­და კა­ნო­ნით გა­უთ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბის გა­მო­ 37

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

ყე­ნე­ბის უფ­ლე­ბა, 2007 წლის ნო­ემ­ბ­რის და 2009 წლის მა­ი­სის მშვი­დო­ბი­ა­ნი დე­მონ­ს­ტ­რა­ცი­ებ­ ი პო­ლი­ცი­ამ, სწო­რედ რე­ზი­ნის ტყვი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბი­თაც და­შა­ლა. რე­ზი­ნის ტყვი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბას დე­მონ­ს­ტ­რა­ცი­ის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­ ნა­წი­ლე­ე­ბის ფი­ზი­კუ­რი და­ზი­ა­ნე­ბა მოჰ­ყ­ვა, მათ შო­რის, ერ­თ­-ერ­თ­მა მო­ქა­ ლა­ქემ მხედ­ვე­ლო­ბა და­კარ­გა.91 მი­უ­ხე­და­ვად არა­ერ­თ­გ­ზი­სი მო­წო­დე­ბი­სა უფ­ლე­ბა­დამ­ც­ვე­ლი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­სა და სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის მხრი­დან, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას არ გა­მო­უ­ძი­ე­ბია შსს-ს მა­ღალ­ჩი­ნოს­ნე­ბის მხრი­დან უფ­ლე­ ბა­მო­სი­ლე­ბის გა­და­მე­ტე­ბის არც ერ­თი შემ­თხ­ვე­ვა, რო­მე­ლიც მო­ცე­მუ­ლი შემ­ თხ­ვე­ვის­თ­ვის, კა­ნო­ნით გა­უთ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი იარა­ღის შეს­ყიდ­ვა­სა და შემ­ დ­გომ გა­მო­ყე­ნე­ბა­ში გა­მო­ი­ხა­ტა.92

3.2. წა­მე­ბა, არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი და ღირ­სე­ბის შემ­ლა­ხა­ვი მოპყ­რო­ბა სა­ხალ­ხო დამ­ცვ­ ე­ლის 2009 წლის პირ­ვე­ლი ნა­ხევ­რის სა­პარ­ლა­მენ­ტო მოხ­სე­ნე­ ბა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ ქვე­ყა­ნა­ში აშ­კა­რად იკ­ლო წა­მე­ბის ფაქ­ტებ­მა და ის აღარ წარ­მო­ად­გენს სა­ზო­გა­დო­ე­ბის სის­ტე­მურ პრობ­ლე­მას, თუმ­ცა, ცალ­კე­ულ ინ­დი­ვი­ დუ­ა­ლურ შემ­თხ­ვე­ვებს მა­ინც აქვს ად­გი­ლი.93 აღ­ნიშ­ნულ გან­ცხა­დე­ბას­თან შე­და­ რე­ბით, ნაკ­ლე­ბად ოპ­ტი­მის­ტუ­რია სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის იმა­ვე წლის მე­ორ ­ ე ნა­ ხევ­რის ან­გა­რი­ში, სა­დაც ყუ­რადღე­ბა გა­მახ­ვი­ლე­ბუ­ლია სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში სას­ჯე­ლაღ­ს­რუ­ლე­ბის და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში არა­სა­თა­ნა­დო მოპყ­რო­ბის ფაქ­ტე­ბის გახ­ში­რე­ბა­ზე.94 მი­თი­თე­ბუ­ლი ორი გან­ცხა­დე­ბა ნათ­ლად ასა­ხავს პრობ­ლე­მის დი­ ნა­მი­კას. თუ ვარ­დე­ბის რე­ვო­ლუ­ცი­იდ ­ ან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი 2007 წლამ­დე აშ­კა­რად შე­ი­ნიშ­ნე­ბო­და წა­მე­ბის, არა­ად ­ ა­მი­ან­ უ­რი და ღირ­სე­ბის შემ­ლა­ხავ მოპყ­რო­ბას­თან ბრძო­ლა­ში მიღ­წე­უ­ლი პროგ­რე­სი,95 2007 წლის შემ­დეგ სი­ტუ­ა­ცია შე­იც­ვა­ლა და 2009 წლის მე­ო­რე ნა­ხევ­რი­დან რეგ­რეს­თან გვაქვს საქ­მე. სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი ორ­გა­ნო­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის მხრი­დან ძა­ლის გა­და­მე­ ტე­ბის და არა­სა­თა­ნა­დო მოპყ­რო­ბის ფაქ­ტებს, რო­გორც წე­სი, ად­გი­ლი აქვს და­ კა­ვე­ბი­სას ან სას­ჯე­ლაღ­ს­რუ­ლე­ბის და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში. თუმ­ცა, თან­და­თან სის­ტე­ მა­ტურ ხა­სი­ათს იღებს და­კა­ვე­ბულ­თა ცე­მის და მათ­ზე ძა­ლა­დო­ბის შემ­თხ­ვე­ვე­ბი უშუ­ა­ლოდ დრო­ე­ბი­თი მო­თავ­სე­ბის იზო­ლა­ტო­რებ­ში, და­კა­ვე­ბის შემ­დეგ.96 აღ­ ნიშ­ნულ მსჯე­ლო­ბას უდა­ვოდ ადას­ტუ­რებს 2011 წლის 26 მა­ისს და­კა­ვე­ბულ­თა მი­მართ სას­ტი­კი მოპყ­რო­ბის ფაქ­ტე­ბი, რა­საც მო­ცე­მულ დრომ­დე სა­თა­ნა­დო პო­ ლი­ტი­კუ­რი და სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი შე­ფა­სე­ბა არ მოჰ­ყო­ლი­ა.

2008 წლის 12 ივ­ნისს პრე­ზი­დენ­ტის #301 ბრძა­ნე­ბუ­ლე­ბით დამ­ტ­კიც­და „საქართველოში წა­მე­ბის, არა­ჰუ­მა­ნუ­რი, სას­ტი­კი და პა­ტი­ვი­სა და ღირ­სე­ბის შემ­ლა­ხა­ვი მოპყ­რო­ბის წი­ნა­აღ­მდ ­ ეგ ბრძო­ლის 2008-2009 წლე­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა“. გეგ­მის თა­ნახ­მად, წა­მე­ბის პრე­ვენ­ცი­ის­თ­ვის აუცი­ლე­ბე­ლია ხე­ლი­სუფ­ 38

თამარ ხიდაშელი

ლე­ბის მა­ღა­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რე­ბის მი­ერ წა­მე­ბის, არა­ჰუ­მა­ნუ­რი და ღირ­ სე­ბის შემ­ლა­ხა­ვი მოპყ­რო­ბის ან დას­ჯის მი­მართ ნუ­ლო­ვა­ნი ტო­ლე­რან­ტო­ბის სა­ჯა­როდ მხარ­და­ჭე­რა. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, უმაღ­ლე­სი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რე­ბი ხში­რად იწო­ნე­ბენ ან ამარ­თ­ლე­ბენ სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი ორ­გა­ნო­ებ­ ის წარ­მო­ მად­გე­ნე­ლე­ბის მი­ერ ჩა­დე­ნილ ძა­ლა­დო­ბას. მა­გა­ლი­თად, 2011 წლის 26 მა­ი­სის დე­მონ­ს­ტრ ­ ა­ცი­ის ძა­ლის გა­და­მე­ტე­ბით დაშ­ლის შემ­დეგ, მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვილ­მა ერ­თ­-ერთ უცხო­ურ სა­ტე­ლე­ვი­ზიო არ­ხ­თან ინ­ტერ­ ვი­უ­ში ჟურ­ნა­ლის­ტის შე­ნიშ­ვ­ნა­ზე, რომ უფ­ლე­ბა­დამ­ც­ვე­ლე­ბის გან­ცხა­დე­ბით, პო­ ლი­ცი­ამ უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბას გა­და­ა­ჭარ­ბა, გა­ნაცხა­და, რომ „დარწმუნებულია, რომ პო­ლი­ცი­ე­ლე­ბი პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლუ­რად მოქ­მე­დებ­დ­ნენ“ და და­ამ­ ა­ტა, „როცა დე­მონ­ს­ტ­რან­ტე­ბის მან­ქა­ნა პო­ლი­ცი­ე­ლებს გა­და­უვ­ლის ისე, რომ კლავს და მძი­მედ აშა­ვებს გარ­შე­მომ­ყო­ფებს, ვნე­ბე­ბი მძაფ­რ­დე­ბა“.97 წა­მე­ბის მი­მართ ნუ­ ლო­ვა­ნი ტო­ლე­რან­ტო­ბის დას­ტუ­რად ასე­ვე არ გა­მოდ­გე­ბა პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ სან­დ­რო გირ­გ­ვ­ლი­ა­ნის გახ­მა­უ­რე­ბუ­ლი მკვლე­ლო­ბის საქ­მე­ში მსჯავ­რ­დე­ბუ­ლი შსს-ს მა­ღალ­ჩი­ნოს­ნე­ბის შეწყა­ლე­ბა 2008 წელს. წა­მე­ბის და არა­სა­თა­ნა­დო მოპყ­რო­ბის წი­ნა­აღ­მდ ­ ეგ ბრძო­ლას კი­დევ უფ­რო ამ­ ძი­მებს ამ­გვ­ არ ფაქ­ტებ­ზე სა­თა­ნა­დო სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი რე­აგ­ ი­რე­ბის ნაკ­ლე­ბო­ბა­/ ა­რარ­სე­ბო­ბა.98 ასე­თი საქ­მე­ე­ბის გა­მო­ძი­ე­ბა თით­ქ­მის ყო­ველ­თვ­ ის ფორ­მა­ლუ­რი ხა­სი­ათ ­ ი­საა და ხში­რად საქ­მის შეწყ­ვე­ტით ან წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში გა­მო­ძი­ე­ ბის გა­ჭი­ა­ნუ­რე­ბით მთავ­რ­დე­ბა. სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის გან­ცხა­დე­ბით, ერთ-ერ­თი მთა­ვა­რი პრობ­ლე­მა, რო­მე­ლიც და­კავ­ში­რე­ბუ­ლია არა­სა­თა­ნა­დო მოპყ­რო­ბის ფაქ­ტე­ბის გა­მო­ძი­ე­ბას­თან, მა­თი არას­წო­რი კვა­ლი­ფი­კა­ციაა – ხში­რად გა­მო­ძი­ე­ ბა იწყე­ბა არა წა­მე­ბის ან და­მამ­ცი­რე­ბე­ლი ან არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი მოპყ­რო­ბის მუხ­ ლით, არა­მედ სამ­სა­ხუ­რებ­რი­ვი უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის გა­და­მე­ტე­ბის მუხ­ლით, რაც სა­მო­ხე­ლეო და­ნა­შა­ულს წარ­მო­ად­გენს და გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო მსუ­ბუქ სან­ქც­ ი­ას ით­ვა­ლის­წი­ნებს. არა­სა­თა­ნა­დო მოპყ­რო­ბის ფაქ­ტე­ბის არა­ე­ფექ­ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბა, სა­ხალ­ხო დამ­ ც­ვე­ლის შე­ფა­სე­ბით, ყვე­ლა­ზე მე­ტად უშ­ლის ხელს წა­მე­ბის, არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი და ღირ­სე­ბის შემ­ლა­ხა­ვი მოპყ­რო­ბი­სა და დას­ჯის აღ­მოფხ­ვრ ­ ას, რად­გან სა­მარ­ თალ­დამ­ცა­ვი ორ­გა­ნო­ე­ბის თა­ნამ­შ­რომ­ლებ­ში ქმნის და­უს­ჯე­ლო­ბის სინ­დ­რომს და აჩენს რისკს, რომ მსგავ­სი ქმე­დე­ბე­ბი კი­დევ გან­მე­ორ­დე­ბა.99

3.3. შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ებ­ ის უფ­ლე­ბა აღ­ნიშ­ნუ­ლი უფ­ლე­ბით სარ­გებ­ლო­ბამ გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი აქ­ტუ­ა­ლუ­რო­ბა შე­ი­ძი­ნა 2007 წლის ძი­რი­თა­დად მშვი­დო­ბი­ა­ნი საპ­რო­ტეს­ტო გა­მოს­ვ­ლე­ბის შემ­დეგ, რო­ 39

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

მე­ლიც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ გა­და­მე­ტე­ბუ­ლი ძა­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბით და­შა­ლა. სხვა­დას­ ხ­ვა წყა­რო­ებ­ ით გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ით, 2007 წლის 7 ნო­ემ­ბერს რამ­დე­ ნი­მე ასე­უ­ლი ადა­მი­ან­ ი მძი­მედ და­შავ­და ან მო­ი­წამ­ლა.100 მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ქმე­დე­ბე­ბი მკაც­რად გა­აკ­რი­ტი­კა სა­ ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბამ, მათ შო­რის, ევ­რო­კო­მი­სი­ამ,101 2007 წლის 7 ნო­ ემ­ბერს სა­მარ­თალ­დამ­ცა­ვი ორ­გა­ნო­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის მი­ერ ჩა­დე­ნილ და­ნა­შა­უ­ლებ­რივ ქმე­დე­ბებს სა­თა­ნა­დო სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი რე­ა­გი­რე­ბა არ მოჰ­ ყო­ლი­ა.

2007 წლის­გან გან­სხ­ ვ­ ა­ვე­ბით, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას 2009 წლის გა­ზაფხუ­ლის პერ­მა­ ნენ­ტუ­ლი ქუ­ჩის აქ­ცი­ე­ბის და­საშ­ლე­ლად არ გა­მო­უყ­ ე­ნე­ბია მა­სი­ურ ­ ი ძა­ლა (თუ არ ჩავ­თ­ვლ ­ ით შსს-ს თბი­ლი­სის მთა­ვარ სამ­მარ­თ­ვე­ლოს­თან 6 მა­ისს მომ­ხ­დარ ინ­ცი­დენტს), თუმ­ცა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მხრი­დან შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ე­ბის უფ­ლე­ბის ხელ­ყო­ფამ გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ხა­სი­ათ ­ ი შე­ი­ძი­ნა. სა­ერ­თა­შო­რი­სო უფ­ლე­ ბა­თა­დამ­ც­ველ­მა არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ „ჰუმან რა­ითს ვოთ­ჩ­მა“ 2010 წლის მსოფ­ლიო ან­გა­რიშ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თან და­კავ­ში­რე­ბით აღ­ნიშ­ნა: „მიუხედავად იმი­სა, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა შემ­წყ­ნა­რებ­ლო­ბას იჩენ­და გა­ჭი­ა­ნუ­ რე­ბუ­ლი საპ­რო­ტეს­ტო გა­მოს­ვ­ლე­ბის მი­მართ... აპ­რილ­სა და მა­ი­სის და­საწყის­ში გახ­ში­რე­ბუ­ლი თავ­დას­ხ­მე­ბის დროს სა­მო­ქა­ლა­ქო ტან­საც­მელ­ში ჩაც­მუ­ლი, ამო­ უც­ნო­ბი, ხში­რად რე­ზი­ნის ხელ­ჯო­ხით შე­ია­ ­რა­ღე­ბუ­ლი და ნიღ­ბი­ან­ ი ადა­მი­ა­ნე­ბი სცემ­დ­ნენ და ემუქ­რე­ბოდ­ნენ ცალ­კე­ულ დე­მონ­ს­ტრ ­ ან­ტებს, რომ­ლე­ბიც ღა­მით საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ას ტო­ვებ­დ­ნენ. სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ ლებ­მა და სა­ხალ­ხო დამ­ც­ველ­მა ათე­უ­ლო­ბით მსგავ­სი ინ­ცი­დენ­ტის შე­სა­ხებ გა­ა­ კე­თეს გან­ცხა­დე­ბა. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ორ­მოც­და­ათ­ზე მე­ტი სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის საქ­მე აღ­ძ­რა ძა­ლა­დო­ბის ფაქ­ტებ­ზე, მაგ­რამ მათ შე­დე­გი არ მოჰ­ყო­ლი­ა, რაც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მხრი­დან ამ თავ­დას­ხ­მე­ბის ჩუმ მხარ­და­ჭე­რა­სა ან დახ­მა­რე­ბა­ზე მი­ა­ნიშ­ნებს.„102 2009 წლის 6 მა­ი­სის ინ­ცი­დენ­ტის დროს პო­ლი­ცი­ამ ვერ უზ­რუნ­ველ­ყო შსს-ს თბი­ლი­სის მთავ­რი სამ­მარ­თვ­ ე­ლოს შე­ნო­ბის წინ შეკ­რე­ბი­ლი დე­მონ­ს­ტ­რან­ტე­ ბის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ნაკ­ლე­ბად ძა­ლა­დობ­რი­ვი მე­თო­დე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა.103 კერ­ძოდ, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ მი­ტინ­გის რამ­დე­ნი­მე მო­ნა­წი­ლემ პო­ლი­ცი­ე­ლე­ბის წი­ ნა­აღ­მ­დეგ ჯო­ხე­ბი გა­მო­ი­ყე­ნა, აღ­ნიშ­ნუ­ლი ვერ გა­ა­მარ­თ­ლებს პო­ლი­ცი­ე­ლე­ბის მი­ერ გაფ­რ­თხი­ლე­ბის გა­რე­შე, ახ­ლო დის­ტან­ცი­ი­დან იმ დრო­ის­თ­ვის კა­ნო­ნით გა­უთ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი რე­ზი­ნის ტყვი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბას, რა­საც რამ­დე­ნი­მე დე­ მონ­ს­ტ­რან­ტის სე­რი­ო­ზუ­ლი და­შა­ვე­ბა მოჰ­ყ­ვა.

40

თამარ ხიდაშელი

2009 წლის 15 ივ­ნისს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სი­სას­ტი­კით და­არ­ბია შსს-ს მთა­ვა­რი სამ­მარ­თ­ვე­ლოს შე­ნო­ბას­თან შეკ­რე­ბი­ლი 50-მდე მშვი­დო­ბი­ან­ ი დე­მონ­ს­ტ­რან­ტი. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის გან­ცხა­დე­ბით, დე­მონ­სტ ­ ­რან­ტებ­მა გა­და­კე­ტეს პო­ლი­ცი­ის მთა­ვა­რი შე­სას­ვ­ლე­ლი. თუმ­ცა აღ­ნიშ­ნულს არ ადას­ტუ­რებს თვით­მ­ ხილ­ველ­თა ჩვე­ნე­ბე­ბი. მას­მე­დი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბით გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი ფო­ტო­მა­სა­ლი­ დან ნათ­ლად ჩანს, თუ რო­გორ ეს­ხ­მის თავს მშვი­დო­ბი­ან მო­მი­ტინ­გე­ებს პო­ლი­ ცი­ის და სა­მო­ქა­ლა­ქო ფორ­მებ­ში ჩაც­მუ­ლი, ნიღ­ბი­ა­ნი, რე­ზი­ნის ხელ­კე­ტე­ბით და რკი­ნის ჯაჭ­ვე­ბით შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ათე­უ­ლო­ბით პი­რი, რომ­ლე­ბიც მო­მი­ტინ­გე­ებს არ აძ­ლე­ვენ შეკ­რე­ბის ად­გი­ლის და­ტო­ვე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას. ინ­ცი­დენ­ტის შე­ დე­გად 17 პი­რი და­შავ­და. 38 და­კა­ვე­ბუ­ლი პი­რი­დან რამ­დე­ნი­მემ გა­ნაცხა­და, რომ მათ შსს-ს მთა­ვა­რი სამ­მარ­თ­ვე­ლოს შე­ნო­ბა­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სი­სას­ტი­კით გა­უს­წორ­დ­ნენ. შსს-ს გან­ცხა­დე­ბით, ინ­ცი­დენ­ტის დროს უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის გა­ და­მე­ტე­ბის გა­მო 7 პო­ლი­ცი­ელს დის­ციპ­ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მგ­ ებ­ლო­ბა შე­ე­ფარ­და104, თუმ­ცა არ აღ­ძ­რუ­ლა არც ერ­თი სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის საქ­მე მო­მი­ტინ­გე­თა ცე­მის და მათ მი­მართ არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი მოპყ­რო­ბის ფაქ­ტებ­ზე. გა­ზაფხუ­ლის პერ­მა­ნენ­ტულ აქ­ცი­ებს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ ტა­ცი­ე­ბის შე­სა­ხებ კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის გამ­კაც­რე­ბით უპა­სუ­ხა. კერ­ძოდ, არაპ­რო­ პორ­ცი­უ­ლად შე­იზღუ­და შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ე­ბის უფ­ლე­ბა; გამ­კაც­რ­და ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის ზო­მა შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ე­ბის შე­სა­ხებ კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის დარ­ღ­ვე­ვის­თ­ვის; 30-დან 90 დღემ­დე გა­ი­ზარ­და ად­ მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი პა­ტიმ­რო­ბის ვა­და; და­კა­ნონ­და რე­ზი­ნის ტყვი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის უფ­ლე­ბა სა­თა­ნა­დო რე­გუ­ლა­ცი­ე­ბის დამ­ტ­კი­ცე­ბის გა­რე­შე. კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბა­ში შე­ტა­ნი­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი რეგ­რე­სუ­ლად შე­ა­ფა­სეს არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ ცი­ებ­ ის წარ­მო­მად­გენ­ლებ­მა. მა­თი წუ­ხი­ლი და შე­ფა­სე­ბა გა­ი­ზი­ა­რეს სა­ერ­თა­შო­ რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა,105 მათ შო­რის, ევ­რო­კო­მი­სი­ამ.106 2009 წლის საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ებ­ში მო­ნა­წი­ლე პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ნენ­ტე­ბის სის­ ხ­ლის სა­მარ­თლ ­ ებ­რივ­მა დევ­ნამ ძი­რი­თა­დად ცეცხ­ლ­სას­რო­ლი იარა­ღი­სა და ნარ­კო­ტი­კე­ბის შე­ნახ­ვის ბრალ­დე­ბით, გა­ამ­ძაფ­რა ეჭ­ვე­ბი, რომ პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ნენ­ტე­ბის და­კა­ვე­ბა/­და­პა­ტიმ­რე­ბე­ბი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ სწო­რედ პო­ლი­ტი­კუ­ რი მო­ტი­ვა­ცი­ით და­იწყო.107 შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ე­ბის უფ­ლე­ბე­ბის დარ­ღ­ვე­ვას ად­გი­ლი ჰქონ­და 2010 წელს108 და 2011 წლის და­საწყის­ში. 2011 წლის იან­ვარ­ში პო­ლი­ცი­ამ ომის ვე­ტე­რა­ნე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი აქ­ცია ფი­ზი­კუ­რი ძა­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბით დაშ­ლა, მი­ უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ აქ­ცი­ის მო­ნა­წი­ლე­ებს არ და­ურ­ღ­ვე­ვი­ათ შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ებ­ ის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის მოთხოვ­ნე­ბი. ისე­ვე, რო­გორც სხვა ანა­ლო­ 41

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

გი­ურ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში, საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ის დროს პო­ლი­ცი­ის მი­ერ უფ­ლე­ბა­მო­ სი­ლე­ბის გა­და­მე­ტე­ბით და­კა­ვე­ბუ­ლი მო­ნა­წი­ლე­თა საქ­მის გან­ხილ­ვი­სას სა­სა­ მარ­თლ ­ ომ არ გა­მო­იკ­ვლ ­ ია არ­სე­ბი­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბის მქო­ნე მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბი, უარი გა­ნაცხა­და გაც­ნო­ბო­და დაც­ვის მხა­რის მი­ერ წარ­მოდ­გე­ნილ მა­სა­ლებს და მხო­ლოდ პო­ლი­ცი­ელ­თა ჩვე­ნე­ბებს და­ეყ­რ­დ­ნო. მო­ცე­მულ დრომ­დე ხე­ლი­სუფ­ ლე­ბას არ გა­მო­უ­ძი­ებ­ ია პო­ლი­ცი­ელ­თა მხრი­დან უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბის გა­და­მე­ტე­ ბის ფაქ­ტე­ბი.109

4. დას­კ­ვ­ნა სა­სა­მარ­თლ ­ ოს და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის უკი­დუ­რე­სად და­ბა­ლი ხა­რის­ხი მი­ა­ნიშ­ნებს, რომ ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­სა­მარ­თ­ლოს მი­საღ­წე­ვად, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ ბას მთე­ლი რი­გი სის­ტე­მუ­რი რე­ფორ­მე­ბის გა­ტა­რე­ბა მო­უწ ­ ევს. ნა­ფიც მსა­ჯულ­ თა ინ­ს­ტი­ტუ­ტის პრაქ­ტი­კა­ში და­ნერ­გ­ვა (რომელიც და­ნა­შა­ულ­თა მხო­ლოდ ერთ კა­ტე­გო­რი­ა­ზე ვრცელ­დე­ბა და ისიც მხო­ლოდ თბი­ლის­ში), მო­სა­მარ­თ­ლე­ე­ბის სა­მუ­და­მო და­ნიშ­ვ­ნა (გამოსაცდელი ვა­დით) და კა­ნონ­ში მო­სა­მარ­თ­ლე­ებ­თან კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის წე­სე­ბის შე­სა­ხებ ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­ტა­ნა თა­ვის­თა­ვად მი­სა­სალ­ მე­ბე­ლი­ა, თუმ­ცა პრობ­ლე­მე­ბი მა­ინც რჩე­ბა. მი­იჩ­ნე­ვა, რომ ნა­ფიც მსა­ჯულ­თა სა­სა­მარ­თლ ­ ო და მო­სა­მარ­თლ ­ ე­ე­ბის სა­მუ­და­მო და­ნიშ­ვ­ნა, რომ­ლე­ბიც თა­ვის მხრივ, ხარ­ვე­ზე­ბით ხა­სი­ათ­დე­ბა, არ იქ­ნე­ბა სის­ტე­მის და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბის და მო­სა­მარ­თ­ლე­თა მი­უკ­ ერ­ძო­ებ­ლო­ბის სა­წინ­და­რი, თუ არ მოგ­ვარ­დე­ბა იუს­ტი­ცი­ ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს შე­მად­გენ­ლო­ბის, მო­სა­მარ­თ­ლე­თა და­ნიშ­ვნ­ ის პრო­ცე­დუ­ რის, გა­რან­ტი­რე­ბუ­ლი მუ­შა­ო­ბის ვა­დის, ში­და და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბის ას­პექ­ტე­ბის, მო­სა­მარ­თ­ლე­თა გა­დაყ­ვა­ნის, თა­ნამ­დე­ბო­ბი­დან გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბი­სა და დის­ციპ­ ლი­ნუ­რი სა­მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბის პრობ­ლე­მე­ბი. თუმ­ცა სის­ტე­მუ­რი პრობ­ლე­მე­ბის ფონ­ზე არც თუ ისე და­მა­ი­მე­დე­ბე­ლია ხე­ლი­ სუფ­ლე­ბის უმაღ­ლეს პირ­თა გან­ცხა­დე­ბე­ბი, რო­მელ­თა მი­ხედ­ვი­თაც და­პი­რე­ბე­ბი უფ­რო და­მო­უკ­ ი­დე­ბე­ლი სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მის შე­საქ­მნ­ ე­ლად, უკ­ვე შეს­რუ­ლე­ ბუ­ლი­ა.110 ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბებ­ზე მსჯე­ლო­ბის შე­ჯა­მე­ბი­სას შე­იძ­ლე­ბა ით­ქ­ვას, რომ სა­ან­გა­ რი­შო პე­რი­ოდ­ში ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ შე­უწყ­ნა­რებ­ლო­ბა გა­მო­ი­ჩი­ნა მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის მი­ერ შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ე­ბის უფ­ლე­ბით სარ­გებ­ლო­ბის მი­მართ, რაც სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო რე­გუ­ლა­ცი­ე­ბის გამ­კაც­რე­ბა­ში, მშვი­დო­ბი­ა­ნი შეკ­რე­ბე­ბი­სა და მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ე­ბის ძა­ლა­დობ­რი­ვი გზით დარ­ბე­ვა­ში, მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­მი­ტინ­გე­ე­ ბის მი­მართ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ძა­ლა­დო­ბის და პო­ლი­ცი­ელ­თა მი­ერ უფ­ლე­ 42

თამარ ხიდაშელი

ბა­მო­სი­ლე­ბის გა­და­მე­ტე­ბის ფაქ­ტე­ბის გა­მო­უ­ძი­ებ­ლო­ბა­ში, ასე­ვე მა­ნი­ფეს­ტა­ცი­ ებ­ში მო­ნა­წი­ლე პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ნენ­ტე­ბის სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი წე­სით დევ­ნა­ში გა­მო­ი­ხა­ტა. წუ­ხილს იმ­სა­ხუ­რებს ასე­ვე არა­ა­და­მი­ა­ნუ­რი და ღირ­სე­ბის და­მამ­ცი­რე­ბე­ლი მოპყ­რო­ბის გახ­ში­რე­ბუ­ლი ფაქ­ტე­ბი რო­გორც სას­ჯე­ლაღ­ს­რუ­ ლე­ბის და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში, ასე­ვე დრო­ე­ბით მო­თავ­სე­ბის იზო­ლა­ტო­რებ­ში. ხე­ ლი­სუფ­ლე­ბის უმაღ­ლე­სი წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის მხრი­დან კი აღ­ნიშ­ნუ­ლის გა­მარ­ თ­ლე­ბა და მო­წო­ნე­ბა ხელს უწყობს და­უს­ჯე­ლო­ბის სინ­დ­რო­მის დამ­კ­ვიდ­რე­ბას, რაც კი­დევ უფ­რო ზრდის მსგავ­სი ქმე­დე­ბე­ბის გან­მე­ო­რე­ბის საფ­რ­თხეს.

43

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა

სქოლიო 1. ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა, გვ. 4, http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/action_plans/ georgia_enp_ap_final_en.pdf 2. იხი­ლეთ ევ­რო­კო­მი­სი­ის მი­ერ მომ­ზა­დე­ბუ­ლი დო­კუ­მენ­ტი, A new response to a changing Neighbourhood, COM(2011) 303, 25 მა­ის­ ი 2011, ბრი­უ­სე­ლი 3. იხ. იქ­ვე, გვ. 3.

4. იხ. სქო­ლიო #2, A new response to a changing Neighbourhood, გვ. 3 5. იხ. იქ­ვე, გვ. 3 6. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი სის­ტე­მა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ა, თბი­ლი­სი, 2009 წ.

7. იქ­ვე.

8. ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ა, დას­კ­ვ­ნა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­აშ­ ი ცვლი­ლე­ბე­ბის პრო­ექ­ტის შე­სა­ხებ, OPINION ON THE DRAFT AMENDMENTS TO THE CONSTITUTION OF GEORGIA, Opinion no. 281/2004, CDL-AD(2004)008, სტრას­ბურ­გი, 29 მარ­ტი, 2004 წ. ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მია http://www.venice.coe.int/docs/2004/CDL-AD(2004)008-e. pdf 9. ტო­მას დე ვა­ა­ლი, „საქართველოს არ­ჩე­ვა­ნი: ცვა­ლე­ბად პი­რო­ბებ­ში გა­მოკ­ვე­თი­ლი სა­მო­მავ­ლო სუ­რა­თი“, Carnegie Endowment for International Peace, ვა­შინ­გ­ტო­ნი, 2011 წ. გვ. 39 10. გია ნო­დი­ა, „ნაბიჯი დე­მოკ­რა­ტი­ის­კენ“, ჟურ­ნა­ლი „ტაბულა“, 2010 წ., ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის ვებ­გვ­ ერ­დ­ზე, http://www.parliament.ge/publicdebates/article_1.pdf 11. იხ. იქ­ვე, გვ. 23 12. იხ. სქო­ლიო 10, გვ. 2 13. COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, ‘Implementation of the European Neighbourhood Policy in 2007’ Progress Report Georgia, SEC (2008) 393, 3 აპ­რი­ლი, 2008 წე­ლი, ბრი­უ­სე­ლი, გვ. 3 14. იხ. იქ­ვე, გვ. 3 15. ჯ. რეხ­ვი­აშ­ვი­ლი, „რატომ უნ­და შე­იც­ვა­ლოს მოქ­მე­დი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა?“, 11 იან­ვა­რი, 2007 წ. ხელ­მი­საწ­ვ­დო­ მია http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1550548.html 16. COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, Implementation of the European Neighbourhood Policy in 2008, Progress Report Georgia, SEC(2009), 513/223/04/2009, ბრი­უ­სე­ლი, გვ. 4 17. „სა­ა­კაშ­ვი­ლი დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რე­ფორ­მე­ბის ახალ ტალ­ღას იწყებს“, სი­ვილ ჯორ­ჯი­ა, 16 სექ­ტემ­ბე­რი, 2008 წ.

18. პრე­ზი­დენ­ტის 2008 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო ან­გა­რი­ში, სი­ვილ ჯორ­ჯი­ა, 17 სექ­ტემ­ბე­რი, 2008 წ.

19. გან­მარ­ტე­ბი­თი ბა­რა­თი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი კა­ნო­ნის პრო­ექ­ტ­ზე „საქართველოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ ა­ში ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­ტა­ნის თა­ო­ბა­ზე“, ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მია http://www.parliament.ge/newsletter/2009/13.01.2009/ konstitucia_parl_28.12.08.pdf 20. ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ა, დას­კ­ვ­ნა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში ცვლი­ლე­ბე­ბის პრო­ექ­ტის შე­სა­ხებ, OPINION ON A DRAFT CONSTITUTIONAL LAW ON THE AMENDMENTS TO THE CONSTITUTION, Opinion no. 519/2009, CDL-AD(2009)030, 16 ივ­ნი­სი, 2009 წ., სტრას­ბურ­გი, პა­რაგ­რა­ფი 35, ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია http://www.venice.coe. int/docs/2009/CDL-AD(2009)030-e.pdf

44

თამარ ხიდაშელი

21. იქ­ვე, იხ. პა­რაგ­რა­ფი 18 22. იქ­ვე, იხ. პა­რაგ­რა­ფი 38 23. იხ. სქო­ლიო 16, გვ. 4 24. „სააკაშვილმა ოპო­ზი­ცი­ის­თ­ვის შე­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი წი­ნა­და­დე­ბე­ბი და­ა­სა­ხე­ლა“, სი­ვილ ჯორ­ჯი­ა, თბი­ლი­სი / 11 მა­ი­სი, 2009 წ., http://www.civil.ge/geo/article.php?id=21104 25. ლ. კუნ­ჭუ­ლი­ა, „არასაპარლამენტო ოპო­ზი­ცია არ აპი­რებს სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო კო­მი­სი­ის მუ­შა­ობ­ ა­ში ჩარ­თ­ ვას“, 4 ივ­ნი­სი, 2009 წ., http://www.radiotavisupleba.ge/content/article/1746991.html 26. სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო კო­მი­სი­ის მუ­შა­ო­ბა­ში ჩარ­თ­ვის შე­თა­ვა­ზე­ბა მხო­ლოდ 9 არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ მი­იღ ­ ო.

27. მუხ­ლი 80, ახა­ლი რე­დაქ­ცი­ა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცია 28. მუხ­ლი 80(7), ახა­ლი რე­დაქ­ცი­ა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცია 29. ირაკ­ლი კო­ბა­ხი­ძე, „კონსტიტუციური კა­ნო­ნის პრო­ექ­ტის მი­მართ გა­მოთ­ქ­მუ­ლი კრი­ტი­კუ­ლი შე­ნიშ­ვ­ნე­ბის ანა­ლი­ტი­კუ­რი მი­მო­ხილ­ვა“, http://www.osgf.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=122&info_id=2130 30. მუხ­ლი 811, დღეს მოქ­მე­დი რე­დაქ­ცი­ა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცია 31. იხ. სქო­ლიო 28, გვ. 7 „უნდობლობის გამოცხადების პროცედურის დასრულება საჭიროებს სულ მცირე 50 დღეს, რაც შეუთავსებელია კონსტიტუციური სამართლის ლოგიკასთან. ესოდენ ხანგრძლივ ვადებს დასავლეთის ქვეყნების კონსტიტუციურ პრაქტიკაში ანალოგი არ აქვს (ესპანეთის კონსტიტუციის თანახმად, საკითხის დასმიდან საბოლოო კენჭისყრამდე არა ნაკლებ 5 დღე უნდა იყოს გასული; იტალიის, უნგრეთის და რუმინეთის კონსტიტუციებში აღნიშნული ვადა 3 დღით, ხოლო გერმანიის, ბელგიის, ესტონეთის, საბერძნეთის, სლოვენიის კონსტიტუციებში – 2 დღით განისაზღვრება; ავსტრიის, ბულგარეთის, დანიის, იაპონიის, ლიტვის, სლოვაკეთის, შვედეთის კონსტიტუციებით ამგვარი ვადები საერთოდ არ არის დადგენილი; ამაზე ხანგრძლივი ვადები არ განისაზღვრება არც ერთი ტრადიციული დემოკრატიული სახელმწიფოს კონსტიტუციით).“ 32. მუხ­ლი 59 (3)-ის ძვე­ლი და ახა­ლი რე­დაქ­ცი­ა, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცია 33. მუხ­ლი 93(8) - დღეს მოქ­მე­დი რე­დაქ­ცია და მუხ­ლი 93(5), სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცია 34. იხ. სქო­ლიო 6, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ურ ­ ი სის­ტე­მა 35. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­აც­ ი­ა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის შე­ნიშ­ვ­ნე­ბი და წი­ნა­და­დე­ბე­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ 2010 წლის 20 ივ­ლისს ინი­ცი­რე­ბულ კონ­ს­ ტი­ტუ­ცი­უ­რი კა­ნო­ნის პრო­ექ­ტ­თან „საქართველოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში ცვლი­ლე­ბე­ბი­სა და და­მა­ტე­ბე­ბის შე­სა­ხებ“ და­კავ­ში­რე­ბით, 7 ოქ­ტომ­ბე­რი, 2010წ., გვ.12, http://gyla.ge/attachments/808_File1676.PDF 36. იხ. სქო­ლიო 28, გვ. 10 37. ირაკ­ლი კო­ბა­ხი­ძე, „კონსტიტუციური რე­ფორ­მის კრი­ტი­კუ­ლი ანა­ლი­ზი“, 25 აგ­ვის­ტო, 2010 წ., ხელ­მი­საწ­ ვ­დო­მია http://www.democrats.ge/en/siaxleebi/coments/899-irakli-kobakhidze-konstituciuri-reformis-kritikulianalizi.html 38. ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ა, Second Revised Draft Opinion on the Draft Constitutional Law on Amendments and Changes to the Constitution of Georgia, Opinion no. 543/2009, 8 ოქ­ტომ­ბე­რი, 2010 წ., სტრას­ბურ­გი, პა­რაგ­რა­ფი 113, http://www.venice.coe.int/docs/2010/CDL(2010)062rev2-e.pdf 39. ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ა, Final Opinion on the Draft Constitutional Law on Amendments and Changes to the Constitution of Georgia, Opinion no. 543/2009, 15 ოქ­ტომ­ბე­რი, 2010 წ. სტრას­ბურ­გი, http://www.venice.coe.int/ docs/2010/CDL-AD(2010)028-e.pdf,

45

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა 40. EUROPEAN COMMISSION, Implementation of the European Neighbourhood Policy in 2010 Country report: Georgia, SEC(2011) 649, 25 მა­ი­სი, 2011 წ. ბრი­უ­სე­ლი, გვ. 4 41. იხ. სქო­ლიო 39, პა­რაგ­რა­ფი 111.

42. იხ. სქო­ლიო 40, გვ. 4 43. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­სა­მარ­თ­ლო რე­ფორ­მის ინ­დექ­სი, ტო­მი მე–2, ამე­რი­კის იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბის ინი­ცი­ა­ტი­ვა, 2008 წლის აპ­რი­ლი, გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლია ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბულ შტა­ტებ­ში 44. იქ­ვე, 1-2 გვ.

45. სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის პუბ­ლი­ კა­ცი­ა, 2010 წ., გვ. 47, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­სა­მარ­თლ ­ ო სის­ტე­მის რე­ფორ­მის ინ­დექ­სი, მე–2 ტო­მი, ამე­რი­კის იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ა, კა­ნო­ნის უზე­ნა­ე­სო­ბის ინი­ცი­ა­ტი­ვა, ნ. ბე­ქიშ­ვი­ლი „სასამართლო რე­ფორ­მა“, ჟურ­ნა­ლი „ლიბერალი“, 2009 წლის 3 ივ­ნი­სი, ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://www.liberali.ge/node/238 46. აშშ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტი, ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვის ან­გა­რი­ში –2010 წე­ლი: სა­ქარ­თ­ვე­ლო, ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/eur/136032.htm# ; თა­ვი­სუფ­ლე­ბა მსოფ­ ლი­ო­ში: სა­ქარ­თვ­ ე­ლო (2009), ნიუ იორ­კი: თა­ვი­სუფ­ლე­ბის სახ­ლი, 2009 წ. ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http:// freedomhouse.org/template.cmf?page=22&year=2009&country=7612. გლო­ბა­ლუ­რი კო­რუფ­ცი­ის ბა­რო­მეტ­ რი, 2010 წ., „საერთაშორისო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე­ბა“, ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მია ბმულ­ზე http://transparency.org/policy_ research/surveys_indices/gcb/2010 47. აშშ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტი, ადა­მი­ან­ ის უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვის ან­გა­რი­ში, 2010 წ., სა­ქარ­თ­ვე­ლო, http:// www.state.gov/documents/organization/160457.pdf 48. ჩარლზ ფე­არ­ბენ­ქ­სი, „საქართველოს საბ­ჭო­თა მემ­კ­ვიდ­რე­ო­ბა“, ჟურ­ნა­ლი „დემოკრატია“, ტო­მი 21, ნო­ მე­რი 1, 2010 წლის იან­ვა­რი, გვ. 147.

49. იხ. სქო­ლიო 13, გვ. 2 50. იხ. იქ­ვე, გვ. 5 51. იხ. იქ­ვე, გვ. 2 52. აღ­ნიშ­ნუ­ლი უფ­ლე­ბა მას ქონ­და კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის 73(1)(ჟ) მუხ­ლის სა­ფუძ­ველ­ზე, კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის 2006 წლის 21 იან­ვ­რის მდგო­მა­რე­ო­ბით 53. ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ა, DRAFT OPINION ON THE DRAFT AMENDMENTS TO THE CONSTITUTION OF GEORGIA, Opinion no. 281/2004, CDL(2004)004, 6 თე­ბერ­ვა­ლი, 2004 წე­ლი, სტრას­ბურ­გი, პა­რაგ­რა­ფი 22, http://www. venice.coe.int/docs/2004/CDL(2004)004-e.pdf 54. ევ­რო­საბ­ჭოს მი­ნის­ტ­რთ ­ ა კო­მი­ტე­ტის რე­კო­მენ­და­ცია CM/Rec (2010)12, პარ­გ­რა­ფი 26, 27 55. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რდ ­ ა იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ა, „მართლმსაჯულება სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში“, ივ­ნი­სი, 2010 წ.

56. 2011 წლის მარ­ტის მდგო­მა­რე­ო­ბით, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს სა­მო­სა­მარ­თლ ­ ეო კვო­ტა: ვა­ლე­რი ცერ­ც­ვა­ძე – თბი­ლი­სის სა­ა­პე­ლა­ციო სა­სა­მარ­თ­ლოს თავ­მჯ­ ­დო­მა­რე, იუს­ტი­ცი­ის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭოს მდი­ვა­ნი მი­ხე­ილ ჩინ­ჩა­ლა­ძე – უზე­ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თ­ლოს თავ­მ­ჯდ ­ ო­მა­რის მო­ად­გი­ლე, უზე­ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თ­ლოს ად­მი­ ნის­ტ­რა­ცი­ულ საქ­მე­თა პა­ლა­ტის თავ­მ­ჯდ ­ ო­მა­რე გი­ორ­გი შავ­ლი­აშ­ვი­ლი – უზე­ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თ­ლოს მო­სა­მარ­თ­ლე მა­მია ფხა­კა­ძე – თბი­ლი­სის სა­ქა­ლა­ქო სა­სა­მარ­თ­ლოს თავ­მ­ჯდ ­ ო­მა­რე ლა­შა კა­ლან­და­ძე – თბი­ლი­სის სა­ა­პა­ე­ლა­ციო სა­სა­მარ­თ­ლოს მოქ­მე­დი თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე მალ­ხაზ გუ­რუ­ლი – ქუ­თა­ი­სის სა­ა­პე­ლა­ციო სა­სა­მარ­თ­ლოს თავ­მ­ჯდ ­ ო­მა­რე

46

თამარ ხიდაშელი

57. იხ. სქო­ლიო 55, „მართლმსაჯულება სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში“, გვ. 7 58. გარ­და საბ­ჭოს მო­სა­მარ­თ­ლე წევ­რე­ბი­სა 59. მუხ­ლი 50(2) კა­ნო­ნი სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის შე­სა­ხებ 60. იხ. სქო­ლიო 55, „მართლმსაჯულება სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში“, გვ. 16.

61. ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის ან­გა­რი­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლო, არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის კო­ა­ლი­ცია (ახალგაზრდა იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ა, სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე­ბა, სა­მარ­თ­ ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა, მწვა­ნე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სტრა­ტე­გი­ულ ­ ი კვლე­ვე­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის ცენ­ტ­რი), თბი­ლი­სი, 2009 წ.

62. იხ. სქო­ლიო 47, გვ. 22 63. იხ. ზე­მოთ, სქო­ლი­ოს შე­ნიშ­ვნ­ ა 55, „მართლმსაჯულება სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში“, გვ. 18 64. იხ. ზე­მოთ, სქო­ლი­ოს შე­ნიშ­ვ­ნა 55, „მართლმსაჯულება სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში“, გვ. 20-21 65. იხ. იქ­ვე.

66. პროფ. ვოლ­ფ­გან ბა­ბე­კი, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო რე­ფორ­მის თა­ობ­ ა­ზე ბერ­ლი­ნის კონ­ფე­რენ­ცი­ ის შე­ჯა­მე­ბა (http://www.parliament.ge/publicdebates/articles.html) 67. იქ­ვე, გვ. 12 68. მუხ­ლის 86 (2), კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის ახა­ლი რე­დაქ­ცია 69. იხ. ზე­ვით, „მოსამართლეთა მივ­ლი­ნე­ბა“ და ქვე­თა­ვი დის­ციპ­ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ 70. იხ. სქო­ლიო 39, პა­რაგ­რა­ფე­ბი 88-90 71. იხ. იქ­ვე, პა­რაგ­რა­ფი 91 72. იხ. ზე­ვით, სქო­ლიო 40, გვ. 4 73. იხ. ზე­ვით, სქო­ლიო 13, გვ. 5 74. დას­კვ­ ­ნა კა­ნონ­ზე სა­ერ­თო სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბის მო­სა­მარ­თ­ლე­თა დის­ციპ­ლი­ნუ­რი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის და დის­ციპ­ლი­ნუ­რი სა­მარ­თ­ლ­წარ­მო­ე­ბის შე­სა­ხებ, მი­ღე­ბუ­ლია ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის მი­ერ 70–ე პლე­ნა­რულ სე­სი­ა­ ზე, ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://www.venice.coe.int/docs/2007/CDL-AD(2007)009-e.pdf 75. იხ. იქ­ვე, პა­რაგ­რა­ფი 17 76. იხ. იქ­ვე, პა­რაგ­რა­ფი 18 77. აშშ სა­ხელ­მ­წი­ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტი, 2009 Country Reports on Human Rights Practices, 2009 Human Rights Report: Georgia, 11 მარ­ტი 2010 წ., http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2009/eur/136032.htm 78. გა­მო­ნაკ­ლი­სად შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს მა­მუ­კა (ზურიკო) ჩხვი­მი­ა­ნის საქ­მე, რო­მე­ლიც სა­სა­მარ­თ­ლოს გან­ჩი­ნე­ბით მას შემ­დეგ შეწყ­და, რაც პრო­კუ­რა­ტუ­რამ უარი თქვა ბრალ­დე­ბა­ზე. მე­ტი ინ­ფორ­მა­ცი­ის­თვ­ ის იხი­ ლეთ „სავარაუდოდ პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­ტი­ვა­ცი­ის მქო­ნე სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის და ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ სა­მარ­ თალ­დარ­ღვ­ ე­ვა­თა საქ­მე­ე­ბი,“ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის გა­მო­ცე­მა, 2011 წ.

79. იხ. ზე­ვით, სქო­ლიო 77.

80. EUROPEAN COMMISSION, Implementation of the European Neighbourhood Policy in 2009: Progress Report Georgia, SEC(2010) 518, 15 მა­ის­ ი, 2010 წ., ბრი­უ­სე­ლი, გვ. 3.

47

დემოკრატიული ინსტიტუტების განვითარება, კანონის უზენაესობა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა 81. იხ. იქ­ვე, გვ. 3 82. თი­თო­ე­უ­ლი მათ­გა­ნი ან პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ის წევ­რი, სა­მო­ქა­ლა­ქო აქ­ტი­ვის­ტი ან მა­თი უახ­ლო­ე­სი გა­ რე­მოც­ვის წევ­რია 83. „სავარაუდოდ პო­ლი­ტი­კუ­რი მო­ტი­ვა­ცი­ის მქო­ნე სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის და ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ სა­მარ­თალ­ დარ­ღ­ვე­ვა­თა საქ­მე­ე­ბი,“ სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი ანა­ლი­ზი, მოკ­ლე მი­მო­ხილ­ვა, გვ. 29 84. იხ. იქ­ვე 85. მე­ტი ინ­ფორ­მა­ცი­ის­თ­ვის იხი­ლეთ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხალ­ხო დამ­ცვ­ ე­ლის ვებ­-­გ­ვერ­დ­ზე გან­თავ­სე­ბუ­ლი ინ­ ფორ­მა­ცია http://ombudsman.ge, აშშ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტის ყო­ველ­წლ ­ ი­უ­რი ან­გა­რი­შე­ბი უფ­ლე­ბა­თა დაც­ვის მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/, Human Rights Watch-ის ან­გა­რი­შე­ბიდ ა გან­ცხა­დე­ბე­ბი http://www.hrw.org/en/europecentral-asia/georgia 86. სან­დ­რო გირ­გ­ვ­ლი­ა­ნის და გი­ორ­გი გამ­ცემ­ლი­ძის საქ­მე­ებ­ ის გარ­და. თუმ­ცა ორი­ვე შემ­თხე­ვა­ში, სა­სა­მარ­ თ­ლოს მი­ერ შე­ფარ­დე­ბუ­ლი სას­ჯე­ლი არ შე­იძ­ლე­ბა ადექ­ვა­ტუ­რად იქ­ნეს მიჩ­ნე­უ­ლი.

87. მა­გა­ლი­თად, ზუ­რაბ ვა­ზა­გაშ­ვი­ლის მკვლე­ლო­ბამ­დე რამ­დე­ნი­მე დღით ად­რე, ში­ნა­გან საქ­მე­თა მი­ნის­ტ­ რ­მა პარ­ლა­მენ­ტის ტრი­ბუ­ნი­დან გა­ნაცხა­და: „ერთი ამ­ბა­ვია ატე­ხი­ლი, რა­ტომ ხდე­ბა და­კა­ვე­ბის დროს ასე­თი სე­რი­ო­ზუ­ლი, თქვე­ნი აზ­რით, მსხვერ­პ­ლი. დი­ახ, ჩვენ ზოგ­ჯერ ოპე­რა­ცი­ე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის დროს გვი­წევს დამ­ნა­შა­ვე­ე­ბის ად­გილ­ზე ლიკ­ვი­და­ცი­ა. ეს არის ჩვე­ულ ­ ებ­რი­ვი კლა­სი­კუ­რი ინ­ს­ტ­რუქ­ცი­ა, რომ თუ პო­ლი­ცი­ ელს ემუქ­რე­ბა საფ­რ­თხე, პო­ლი­ცი­ელს არა­თუ უფ­ლე­ბა აქვს, ვალ­დე­ბუ­ლია გა­მო­ი­ყე­ნოს იარა­ღი და და­იც­ ვას სა­კუ­თა­რი და სა­კუ­თა­რი თა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბის სი­ცოცხ­ლე.“ წყა­რო: http://www.radiotavisupleba.ge/content/ article/16800110.html 88. Human Rights Watch, World Report 2010, Georgia, გვ.416, http://www.hrw.org/world-report-2010 89. მა­გა­ლი­თად, რამ­დე­ნად სე­რი­ო­ზუ­ლი და­ნა­შა­ულ ­ ის­თ­ვი­საა პი­რი და­კა­ვე­ბუ­ლი ან და­პა­ტიმ­რე­ბუ­ლი, შე­უქ­მ­ ნის თუ არა მი­სი გაქ­ცე­ვა სე­რი­ო­ზულ საფ­რთ ­ ხეს გარ­შე­მომ­ყოფ­თა ჯან­მ­რთ ­ ე­ლო­ბა­სა და სი­ცოცხ­ლეს.

90. პო­ლი­ცი­ის შე­სა­ხებ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნის მე-12 მუხ­ლი 91. იხ. სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის 2009 წლის პირ­ვე­ლი ნა­ხევ­რის ან­გა­რი­ში, გვ. 129, http://ombudsman.ge/files/ downloads/ge/mrdgeisbslxrlgajxhkx.pdf 92. იხ. იქ­ვე, სა­ხალ­ხო დამ­ცვ­ ე­ლის რე­კო­მენ­და­ცი­ა, გვ. 130 93. სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის 2009 წლის პირ­ვე­ლი ნა­ხევ­რის სა­პარ­ლა­მენ­ტო მოხ­სე­ნე­ბა, გვ.120 94. სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის 2009 წლის მე­ო­რე ნა­ხევ­რის , გვ.8 95. იხ. სქო­ლიო 13, გვ. 5 96. მა­გა­ლი­თად, იხი­ლეთ ნუგ­ზარ ოთა­ნა­ძის, ნი­კო­ლოზ ბი­ბი­ლაშ­ვი­ლის, გო­ჩა ეხ­ვა­ი­ას, ალექ­სი ბა­ხუ­ტო­ვის, ხვი­ჩა მილ­და­ნის, გო­ჩა მილ­და­ნის, ლა­შა ხორ­გუ­ა­ნის, გი­ორ­გი ბე­ქა­უ­რის, მე­რაბ ჭი­ქაშ­ვი­ლის და სხვა­თა საქ­ მე­ებ­ ი. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ა, „წამების, არა­ჰუ­მა­ნუ­რი, სას­ტი­კი ან პა­ტი­ვი­სა და ღირ­სე­ბის შემ­ლა­ხა­ვი მოპყ­რო­ბის ან დას­ჯის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ბრძო­ლა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში, არ­სე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ ბი და გა­მოწ­ვე­ვე­ბი“, თბი­ლი­სი, 2010 წ.

97. იხ. მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვი­ლის ინ­ტერ­ვიუ „ევრონიუსთან“ 2011 წლის 26 მა­ი­სის მოვ­ლე­ნე­ბის შემ­დეგ. წყა­რო: სა­ინ­ფორ­მა­ციო სა­ა­გენ­ტო „ინტერპრესნიუსი“, 2 ივ­ნი­სი, 2011 98. სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლის 2010 წლის ან­გა­რი­ში, გვ. 6 99. იხ. იქ­ვე, 11 100. იხ. ზე­ვით, სქო­ლიო 89, გვ. 415

48

თამარ ხიდაშელი

101. COMMISSION OF THE EUROPEAN COMMUNITIES, ‘Implementation of the European Neighbourhood Policy in 2007’ Progress Report Georgia, SEC(2008) 393, 3 აპ­რი­ლი, 2008, ბრი­უ­სე­ლი, გვ. 3 102. იხ. სქო­ლიო 89, გვ. 414 103. იხ. იქ­ვე, გვ. 415 104. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რდ ­ ა იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის არა­ერ­თ­გ­ზი­სი მოთხოვ­ნის მი­უ­ხე­და­ვად, შსს-მ უარი გა­ნაცხა­და მა­თი ვი­ნა­ო­ბის გამ­ჟღ ­ ავ­ნე­ბა­ზე 105. იხ. სქო­ლიო 89, ჰუ­მან რა­ითს ვოთჩ, გვ. 415 106. იხ. სქო­ლიო 80, გვ. 3 107. იხ. იქ­ვე 108. ჯორჯ ბუ­შის ქუ­ჩა­ზე სა­მი მშვი­დო­ბი­ან­ ი დე­მონ­ს­ტ­რან­ტის და­კა­ვე­ბა 109. გა­მო­ნაკ­ლი­სის სა­ხით უნ­და აღი­ნიშ­ნოს შსს-ს თა­ნამ­შ­რომ­ლის, ოთარ გვე­ნე­ტა­ძის შემ­თხ­ვე­ვა, რო­მე­ლიც დის­ციპ­ლი­ნუ­რი ღო­ნის­ძი­ე­ბის სა­ხით სამ­სა­ხუ­რი­დან გა­თა­ვი­სუფ­ლ­და შეკ­რე­ბის მო­ნა­წი­ლე, ეკა მა­თი­აშ­ვი­ ლის­თვ­ ის მი­ყე­ნე­ბუ­ლი ფი­ზი­კუ­რი შე­უ­რაცხ­ყო­ფის გა­მო.

110. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტი მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვი­ლი პარ­ლა­მენ­ტ­ში წლის სა­ან­გა­რი­შო მოხ­სე­ნე­ბით წარ­ს­დ­ გა, 26 თე­ბერ­ვა­ლი, 2010 წ., http://www.president.gov.ge/index.php?sec_id=231&lang_id=GEO

49

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა ეკატერინე სირაძე-დელონე სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება

1. შე­სა­ვა­ლი წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რიშ­ში გვექ­ნე­ბა მცდე­ლო­ბა შე­ვა­ფა­სოთ 2007-2011 წწ. სა­ქარ­ თ­ვე­ლო­ში ჩა­ტა­რე­ბულ არ­ჩევ­ნე­ბი და მა­თი შე­მად­გე­ნე­ლი მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი კომ­ პო­ნენ­ტე­ბი. ასე­ვე გა­ვა­ა­ნა­ლი­ზოთ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ფარ­გ­ლებ­ში აღე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბის ეფექ­ტი­ა­ ნო­ბა. კონ­კრ ­ ე­ტუ­ლად, გა­მო­ვიკ­ვ­ლი­ოთ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს 2006 წლის ად­გი­ლობ­ რი­ვი, 2008 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო და საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის შე­სა­ბა­მი­სო­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო (ეუთო/ოდირის) სტან­დარ­ტებ­თან, ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სან­დო სი­ის შექ­მ­ნა და ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა­დი და გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ის ჩა­მო­ყა­ ლი­ბე­ბას1. არ­ჩევ­ნე­ბის ობი­ექ­ტუ­რად შე­სა­ფა­სებ­ლად წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო, არ­ჩევ­ნე­ბის დღი­სა და არ­ჩევ­ნე­ბის შემ­დ­გომ პე­რი­ო­დე­ბი და­მო­უ­კი­დებ­ლა­დაა გან­ხი­ლუ­ლი. ანა­ლი­ ზი კონ­კ­რე­ტულ სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში და­ფიქ­სი­რე­ბულ ფაქ­ტებს ეყ­რ­დ­ნო­ბა. ზო­გა­დად, ნი­შან­დობ­ლი­ვი­ა, რომ თუ 2003-2004 წლებ­ში სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტ­თა შო­რის შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო კონ­კუ­რენ­ტუ­ნა­რი­ა­ნო­ბის გა­ზომ­ვა, რად­გა­ნაც ერ­თი პო­ლი­ტი­კუ­რი ძა­ლა დო­მი­ნი­რებ­და (ერთიანი ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბა), 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი­დან დაწყე­ბუ­ლი, პო­ლი­ ტი­კურ მო­თა­მა­შე­თა კონ­კუ­რენ­ტუ­ნა­რი­ა­ნო­ბა საგ­რ­ძ­ნობ­ლად გა­ი­ზარ­და. მო­ცე­ მულ პე­რი­ოდ­ში, მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად შემ­ცირ­და ერ­თი­ა­ნი ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ ო­ბის მხარ­დამ­ჭერ­თა რიცხ­ვი, რა­მაც ლო­გი­კუ­რად გა­ზარ­და არ­ჩევ­ნებ­ზე სხვა სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტ­თა კონ­კუ­რენ­ტუ­ნა­რი­ა­ნო­ბაც.

50

ეკატერინე სირაძე-დელონე

გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­გუ­ლის­ხ­მოა 2006-2010 წლე­ბის სა­არ­ჩევ­ნო პრო­ცე­სე­ბი, რომ­ ლე­ბიც ამომ­რ­ჩე­ველ­თა ნდო­ბის და­ბა­ლი ხა­რის­ხით2 გა­მო­ირ­ჩე­ო­და. სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტე­ბის მი­ერ მუდ­მი­ვად, სუ­ბი­ექ­ტუ­რი თუ ობი­ექ­ტუ­რი მი­ზე­ზე­ბის გა­მო ხდე­ ბო­და და ხდე­ბა არ­ჩევ­ნე­ბის პრო­ცე­სე­ბის დის­კრ ­ ე­დი­ტა­ცი­ა, რაც პერ­სპ­ ექ­ტი­ვა­ში სე­რი­ოზ­ ულ პრობ­ლე­მაა არ­ჩევ­ნებ­ში ჩარ­თუ­ლი ყვე­ლა მხა­რი­სათ­ვის. სულ ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ ოდ­ში ჩა­ტარ­და 5 სა­ერ­თო არ­ჩევ­ნე­ბი:  2006 წელს 5 ოქ­ტომ­ბე­რი – ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი. (აღსანიშნავია, რომ არ­ჩევ­ნე­ბი, ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ამოქ­მე­დე­ბამ­დე ერ­თი თვით ად­რე ჩა­ტარ­და, თუმ­ცა ვალ­დე­ბუ­ლე­ბებ­ში 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ­ 3 სტან­დარ­ტე­ბით ჩა­ტა­რე­ბა იყო გათ­ვა­ლის­წი­ნებუ­ლი );  2008 წლის 5 იან­ვა­რი – საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი;  2008 წლის 21 მა­ი­სი – სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი;  2008 წლის 3 ნო­ემ­ბე­რი – აჭა­რის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ­ ი რეს­პუბ­ლი­კის, უმაღ­ლე­სი საბ­ ჭოს არ­ჩევ­ნე­ბი;  2010 წლის 30 მა­ი­სი – ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი. ამას­თან, ყვე­ლა ზე­მოხ­სე­ნე­ბულ არ­ჩევ­ნებს შო­რის პე­რი­ო­დებ­ში ჩა­ტარ­და შუ­ ა­ლე­დუ­რი არ­ჩევ­ნე­ბი გა­მო­თა­ვი­სუფ­ლე­ბუ­ლი მა­ჟო­რი­ტა­რუ­ლი სა­პარ­ლა­მენ­ტო მან­და­ტე­ბის გა­და­სა­ნა­წი­ლებ­ლად. არ­ჩევ­ნებს და­აკ­ვირ­დ­ნენ ად­გი­ლობ­რი­ვი და სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სი­ე­ბი. მათ მი­ერ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ჩა­ტა­რე­ ბუ­ლი არ­ჩევ­ნე­ბის შე­სა­ხებ მომ­ზა­დე­ბუ­ლი ოფი­ცი­ალ ­ უ­რი ან­გა­რი­ში გათ­ვა­ლის­ წი­ნე­ბუ­ლი იყო წი­ნამ­დე­ბა­რე ან­გა­რი­შის მომ­ზა­დე­ბი­სას.

2. სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­სი მი­ღე­ბუ­ლია 2001 წელს, თუმ­ცა მი­სი მი­ღე­ ბი­დან დღემ­დე მას­ში და­ახ­ლო­ე­ბით 40-მდე ცვლი­ლე­ბაა შე­სუ­ლი. რო­გორც წე­სი, ცვლი­ლე­ბე­ბი სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­ში, არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე რამ­დე­ნი­მე თვით ად­რე შე­დის, რაც თა­ვის­თა­ვად პრობ­ლე­მურს ხდის არ­ჩევ­ნე­ბი­სათ­ვის სა­არ­ჩევ­ ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ი­სა და სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტე­ბის, ასე­ვე ად­გი­ლობ­რი­ვი და სა­ ერ­თა­შო­რი­სო სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მი­ერ შე­სა­ბა­მი­სი მო­სამ­ზა­დე­ ბე­ლი საქ­მი­ა­ნო­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბას. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლია 2006 წლის ად­გი­ ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თვ­ ე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი სტან­დარ­ტე­ბით 51

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

ჩა­ტა­რე­ბა, 2005 წელს სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი პირ­და­პირ უკავ­შირ­დე­ბა 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნებს, შე­ სა­ბა­მი­სად, ტექ­ს­ტ­ში ამ ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხე­ბაც იქ­ნე­ბა სა­უბ­ ა­რი. ასე­ვე, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ 2005 წელს სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ ლე­ბე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე მთლი­ა­ნად შე­იც­ვა­ლა სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის და­ კომ­პ­ლექ­ტე­ბის წე­სი. შე­სა­ბა­მი­სად, სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ზე­და დო­ნე და­ კომ­პ­ლექ­ტდ ­ ა ე.წ. უპარ­ტი­ო, პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლი წევ­რე­ბით. სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტებს სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ა­ში აქ­ტი­უ­რი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის მი­ღე­ბის უფ­ლე­ბა გა­უ­ უქ­მ­დათ. სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ზე­და და შუა დო­ნე­ე­ბის ზე­მოთხ­სე­ნე­ბუ­ლი პრინ­ცი­პით და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბა, მი­სა­სალ­მე­ბელ ფაქ­ტად შე­ფას­და ად­გი­ლობ­რი­ვი და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მი­ერ4. სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ცენ­ტრ ­ ა­ლუ­რი და შუა დო­ნე­ებ­ ის, ახა­ლი პრინ­ცი­პით და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, რი­გი დე­ტა­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც კონ­კ­რე­ტუ­ლი სა­ არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის წევ­რო­ბი­სათ­ვის კონ­კურ­სის პი­რო­ბებს, კან­დი­და­ტე­ ბის შერ­ჩე­ვა­სა და დამ­ტ­კი­ცე­ბას ეხე­ბო­და, კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­ში ბუნ­დო­ვა­ნი დარ­ჩა. კონ­კ­რე­ტუ­ლად, არ არის ნა­თე­ლი, თუ რო­გორ და რა კრი­ტე­რი­უ­მე­ბით ხდე­ბა კან­ დი­და­ტე­ბის შერ­ჩე­ვა და წარ­დ­გე­ნა და ა.შ. კა­ნონ­ში შე­სუ­ლი ამა­ვე ცვლი­ლე­ბე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე შე­იც­ვა­ლა კენ­ჭის­ყრ ­ ის დღის რამ­დე­ნი­მე პრო­ცე­დუ­რუ­ლი დე­ტა­ლიც, ხო­ლო სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტე­ბის ფუნ­ქც­ ია ზე­და დო­ნის სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ ა­ში შე­მო­იფ ­ არ­გლ ­ ა მხო­ლოდ სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ით. გან­სა­კუთ­რე­ბით აღ­ნიშ­ ვ­ნას სა­ჭი­რო­ებს სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი­სათ­ვის გან­საზღ­ვ­რუ­ლი სა­არ­ჩევ­ნო ზღურ­ბ­ლი, რო­მე­ლიც, მი­უ­ხე­და­ვად ევ­რო­პის საბ­ჭო­სა და ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის რე­ კო­მენ­და­ცი­ებ­ ი­სა, 7%-ით შე­ნარ­ჩუნ­და. ამას­თან, სა­პარ­ლა­მენ­ტო და ად­გი­ლობ­ რი­ვი თვით­მ­მარ­თვ­ ე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი­სათ­ვის სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მე­ბი შე­იც­ვა­ლა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ახ­ლადმი­ღე­ბულ ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის სის­ტე­მას, ზო­გა­დად უფ­რო მე­ტი მა­ჟო­რი­ტა­რუ­ლი კომ­პო­ნენ­ტი და­ე­მა­ტა, სის­ტე­მე­ბი გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბო­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მას­შტ ­ ა­ბით 63 მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტეტ­ში, 4 თვით­მმ­ არ­თ­ ველ ქა­ლაქ­სა და დე­და­ქა­ლაქ­ში. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სირ­თუ­ლით ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში გა­ მო­ირ­ჩე­ო­და ქა­ლაქ თბი­ლის­ში (დედაქალაქში) მი­ღე­ბუ­ლი სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მა, რო­ მე­ლიც წარ­მო­ად­გენ­და მა­ჟო­რი­ტა­რულ­-­პლ ­ უ­რა­ლურ პარ­ტი­ულ ბლო­კურ სის­ტე­მას, რომ­ლის დრო­საც მი­ღე­ბუ­ლია პრინ­ცი­პი – „გამარჯვებულს მი­აქვს ყვე­ლა­ფერი5“. სის­ტე­მა გა­მო­ირ­ჩე­ო­და თა­ვი­სი სირ­თუ­ლით, შე­სა­ბა­მი­სად, არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე რამ­დე­ნი­ მე თვით ად­რე ამ სის­ტე­მის მი­ღე­ბამ, ვერ უზ­რუნ­ველ­ყო ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სა­თა­ნა­დო მომ­ზა­დე­ბა­-ინ­ფორ­მი­რე­ბა ამ კონ­კ­რე­ტუ­ლი სის­ტე­მის შე­სა­ხებ, რაც შემ­დ­გომ სა­ერ­ თა­შო­რი­სო და ად­გი­ლობ­რი­ვი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის კრი­ტი­კის სა­გა­ნი გახ­და6.

52

ეკატერინე სირაძე-დელონე

ასე­ვე აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­პარ­ლა­მენ­ტო სის­ტე­მის თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბაც. სა­ერ­თა­შო­რი­სო სტან­დარ­ტე­ბით მი­უ­ღე­ბე­ლია მა­ჟო­რი­ტა­რულ ოლ­ქებს შო­რის მან­და­ტის ხმის წო­ნის გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბა. რაც იმას ნიშ­ნავს, რომ ყვე­ლა მა­ჟო­რი­ტა­რი დე­პუ­ტა­ტის ამომ­რ­ჩე­ველ­თა რა­ო­დე­ნო­ბა მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად თა­ნა­ბა­რი უნ­და იყოს, და­საშ­ვე­ბია მხო­ლოდ 10-15%-ით გა­დახ­რა. ეუთოს დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი ინ­ს­ტი­ტუ­ ტე­ბი­სა და ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა ოფი­სი­სათ­ვის (OSCE/ODIHR) მი­უღ ­ ე­ბე­ლია სა­ პარ­ლა­მენ­ტო მან­და­ტებს შო­რის ისე­თი სხვა­ო­ბა, რო­გო­რი­ცაა მა­გა­ლი­თად ყაზ­ ბე­გი­სა (დაახ 3000 ამომ­რ­ჩე­ვე­ლი) და ქუ­თა­ი­სის (158 000 ამომ­რ­ჩე­ვე­ლი) ოლ­ქებს შო­რის.

2006-2010 წლებ­ში სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­ში რი­გი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ცვლი­ ლე­ბე­ბი შე­ვი­და. ამ ცვლი­ლე­ბე­ბის მი­ხედ­ვით რამ­დენ­ჯერ­მე შე­იც­ვა­ლა სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მა სა­ პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი­სათ­ვის, რამ­დენ­ჯერ­მე შე­იც­ვა­ლა სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ ნის­ტ­რა­ცი­ის და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბის პრინ­ცი­პი, შე­იც­ვა­ლა სა­არ­ჩევ­ნო ბა­რი­ე­რი, კენ­ ჭის­ყ­რის დღის პრო­ცე­დუ­რე­ბი და შე­დე­გე­ბის გა­სა­ჩივ­რე­ბის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი ნორ­მე­ბი, სამ­ხედ­რო პირ­თა არ­ჩევ­ნებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის ნორ­მე­ბი, სა­არ­ჩევ­ნო უბ­ნებ­ზე ვი­დეო თვა­ლის და­მონ­ტა­ჟე­ბი­სა და ვი­დეო თვა­ლის მი­ერ გა­და­ღე­ბუ­ლი მა­სა­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბა/­გა­მოთხო­ვის რე­გუ­ლა­ცი­ე­ბი და ა.შ. რიგ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში კა­ნონ­ში შე­სულ­მა ცვლი­ლე­ბებ­მა გა­აუ ­ მ­ჯო­ბე­სა კა­ნონ­მდ ­ ებ­ ლო­ბის ის კონ­კ­რე­ტუ­ლი ნა­წი­ლი, მაგ­რამ კა­ნონ­ში კვლავ დარ­ჩა ზო­გა­დი, ბუნ­ დო­ვა­ნი და ურ­თი­ერ­თ­გა­მომ­რიცხა­ვი ნორ­მე­ბი, რომ­ლე­ბიც კა­ნო­ნის სხვა­დას­ხ­ ვაგ­ვარ ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბას იძ­ლე­ვა.

2007 – 2010 წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში შე­სულ ცვლი­ლე­ბებ­ზე დაკ­ვირ­ვე­ბით ად­ვი­ლი შე­სამ­ჩ­ნე­ვი­ა, რომ კო­დექ­ს­ში ცვლი­ლე­ბე­ ბი არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე თვით ად­რე შე­დი­ოდ ­ ა. მა­გა­ლი­თად, 2007 წლის დე­კემ­ბერ­ში წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი, 2008 წლის მარ­ტ­ში სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­სის ისეთ მნიშ­ ვ­ნე­ლო­ვან თა­ვებს შე­ე­ხო, რო­გო­რი­ცაა სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მა, სა­არ­ჩევ­ნო ზღურ­ ბ­ლი, სა­არ­ჩევ­ნო უბ­ნე­ბის ზო­მა, კენ­ჭის­ყ­რის დღის პრო­ცე­დუ­რე­ბი და ა.შ. ხო­ლო, 2009 წლის დე­კემ­ბერ­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბით შე­იც­ვა­ლა 2010 წლის ად­გი­ ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მა, გა­ნი­საზღ­ვ­რა თბი­ლი­სის მე­რის არ­ჩე­ვის წე­სი, გა­ი­ზარ­და 1-დან 2 დღემ­დე გა­სა­ჩივ­რე­ბის ვა­და და ა.შ.

53

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

ზე­მოხ­სე­ნე­ბუ­ლი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე 2006 – 2010 წლებ­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი არ­ჩევ­ნე­ ბი­სა და სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ცვლი­ლე­ბებ­ზე დაკ­ვირ­ვე­ბით, გა­მო­იკ­ვე­თა რამ­დე­ნი­მე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ტენ­დენ­ცი­ა: 1. არ­ჩევ­ნე­ბის და­ნიშ­ვ­ნა / არ­ჩევ­ნე­ბის თა­რი­ღის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გა­მოცხა­დე­ ბა რამ­დე­ნი­მე შემ­თხ­ვე­ვა­ში მოხ­და მო­უ­ლოდ­ნე­ლად7. რად­გა­ნაც არ­ჩევ­ნე­ბის ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბი­სათ­ვის კა­ნო­ნით გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლია 45 დღე, არ­ჩევ­ნე­ბის თა­ რი­ღის მო­უ­ლოდ­ნელ­მა გა­მოცხა­დე­ბამ, შე­საძ­ლო­ა, არ­ჩევ­ნე­ბის, ყვე­ლა სტან­ დარ­ტის დაც­ვით და გა­მარ­თუ­ლად ჩა­ტა­რე­ბას საფ­რ­თხე შე­უქ­მ­ნას (2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თვ­ ე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი, 2008 წლის საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი).

2. მი­უ­ხე­და­ვად წი­ნას­წარ გაცხა­დე­ბი­სა, იმის შე­სა­ხებ, რომ არ­ჩევ­ნე­ბი ჩა­ტარ­დე­ბა კონ­კ­რე­ტულ დროს (მაგ: გა­ზაფხუ­ლი) ყვე­ლა არ­ჩევ­ნებ­ზე (2006-2010 წლებ­ში) არ­ჩევ­ნე­ბის თა­რი­ღი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ით გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლი ვა­დის ბო­ლო დღეს და­ ი­ნიშ­ნა8. ამ გა­რე­მო­ე­ბამ გარ­კვ­ ე­ულ­წი­ლად ხე­ლი შე­უშ­ ა­ლა არ­ჩევ­ნე­ბის­თ­ვის სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტე­ბის, სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ი­სა და სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ ის სა­თა­ნა­დოდ მომ­ზა­დე­ბას.

3. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ კო­პენ­ჰა­გე­ნის დო­კუ­მენ­ტი9 და ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ ის მი­ერ შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი „წარმატებული პრაქ­ტი­კის კო­დექ­სი“ (Code of Good Practices)10, ცალ­სა­ხად გან­საზღ­ვ­რავს იმას, რომ სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­მა კენ­ ჭის­ყ­რის დღემ­დე უნ­და გან­საზღ­ვ­როს კონ­კრ ­ ე­ტუ­ლი ვა­და, რომ­ლის შემ­დე­გაც აღარ გან­ხორ­ცი­ელ­დე­ბა კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის შეც­ვლ ­ ა, ასე­თი თა­რი­ღი სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­სით არ არის გან­საზღ­ვ­რუ­ლი, რაც თე­ო­რი­ულ ­ ად იმის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას იძ­ლე­ვა, რომ კენ­ჭის­ყრ ­ ის დღემ­დე ერთი დღით ად­რეც შე­საძ­ლე­ბე­ლია შე­იც­ვა­ლოს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა.

4. კ ო­პენ­ჰა­გე­ნის დო­კუ­მენ­ტი და ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის მი­ერ შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი „წარმატებული პრაქ­ტი­კის კო­დექ­სი“ (Code of Good Practices) გან­საზღ­ ვ­რავს, რომ არ არის მი­ზან­შე­წო­ნი­ლი სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მის ცვლი­ლე­ბა იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე არ არის დარ­ჩე­ნი­ლი სულ მცი­რე 12 თვე11. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ 2006 – 2010 წლებ­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი არ­ჩევ­ნე­ბის დროს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი, რო­მელ­თა სა­ფუძ­ველ­ზეც შე­იც­ვა­ლა სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მა, გან­ხორ­ცი­ელ­და კენ­ჭის­ყ­რის დღემ­დე გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო მოკ­ლე ვა­და­ში (მაგალითად, 2008 წლის მარ­ ტ­ში სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­სის ცვლი­ლე­ბა, 2009 წლის დე­კემ­ბერ­ში სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­სის ცვლი­ლე­ბა).

54

ეკატერინე სირაძე-დელონე

ფაქ­ტი­ა, რომ წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში, არ­ჩევ­ნე­ბამ­დე რამ­დე­ნი­მე თვით ად­ რე, კო­დექ­ს­ში ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­ტა­ნა პრობ­ლე­მაა რო­გორც სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ ექ­ტე­ბი­სა და სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ი­სათ­ვის, ასე­ვე ად­გი­ლობ­რი­ვი და სა­ ერ­თა­შო­რი­სო სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი­სათ­ვის. ამას­თა­ნა­ვე, მოკ­ლე ვა­და­ში შეზღუ­დუ­ლია იმის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა, რომ ამომ­რ­ჩე­ვე­ლი სა­თა­ნა­დოდ იყოს ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი ახა­ლი სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მის შე­სა­ხებ, შე­სა­ბა­მი­სად, უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფი­ლია ამომ­რ­ჩე­ველ­თა ინ­ტე­რე­სი და უფ­ლე­ბა კენ­ჭის­ყ­რის დღეს გა­ა­კე­თოს ინ­ფ­რო­მი­რე­ბუ­ლი არ­ჩე­ვა­ნი. ამას­თან, სა­არ­ჩევ­ნო სის­ტე­მი­სა და კა­ ნო­ნის მუდ­მი­ვი ცვლა ქმნის არას­ტა­ბი­ლურ გა­რე­მოს, რაც ასე­ვე პრობ­ლე­მუ­რია ქვეყ­ნი­სათ­ვის.

3. წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დი წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში, სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტ­თა ქმე­დე­ბა და უფ­ლე­ბე­ბი გან­ საზღ­ვ­რუ­ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­სით. ამ თვალ­საზ­რი­სით 20072010 წლებ­ში გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან სა­კითხე­ბად იკ­ვე­თე­ბო­და:  სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტთ ­ ა რე­გის­ტ­რა­ცი­ა;  სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ქვე­და დო­ნის და­კომ­პლ ­ ექ­ტე­ბა და საქ­მი­ა­ნო­ბა;  ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სი­ე­ბის შედ­გე­ნა-­გა­ნახ­ლე­ბა;  ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი რე­სურ­სის გა­მო­ყე­ნე­ბა;  წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო აგი­ტა­ცი­ა, ზე­წო­ლა, და­ში­ნე­ბა, ამომ­რ­ჩე­ველ­თა მოს­ყიდ­ვა; და სხვა. ზო­გა­დად, 2006 – 2010 წლებ­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი არ­ჩევ­ნე­ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­ რი­ოდ­ში, აშ­კა­რაა თან­მიმ­დევ­რუ­ლი უკუს­ვლ ­ ა, რაც იმა­ში გა­მო­ი­ხა­ტა, რომ 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თვ­ ე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნებ­თან შე­და­რე­ბით, ად­მი­ ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი რე­სურ­სის გა­მო­ყე­ნე­ბის გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო დი­დი რა­ო­დე­ნო­ბის ფაქ­ტე­ბი და­ფიქ­სირ­და 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო და სა­პარ­ლა­მენ­ ტო არ­ჩევ­ნე­ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დებ­ში. გან­სა­კუთ­რე­ბით აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დი, იგი­ვე მდგო­მა­რე­ო­ბა ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი რე­სურ­სის გა­მო­ყე­ნე­ბა­სა და პარ­ტი­ა­სა და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას შო­რის არა­საკ­მა­რი­სი გამ­ყო­ფი ხა­ზის არ­სე­ბო­ბის შე­სა­ხებ შე­ნარ­ჩუნ­და 2008 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო, 2008 წლის აჭა­რის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ­ ი რეს­ პუბ­ლი­კის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭო­სა და 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დებ­შიც.

55

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

2003 წლი­დან სა­ერ­თა­შო­რი­სო და ად­გი­ლობ­რი­ვი სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ ზა­ცი­ე­ბის მუდ­მი­ვი კრი­ტი­კის სა­განს წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ ­ ებ­ში ად­მი­ნის­ტ­რა­ ცი­უ­ლი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა წარ­მო­ად­გენ­და. გან­სა­კუთ­რე­ბით აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი იყო ფაქ­ტე­ბი, რომ­ლის დრო­საც რთუ­ლად დგინ­დე­ბო­და გამ­ყო­ფი ზღვა­რი სა­ხე­ ლი­სუფ­ლე­ბო პარ­ტი­ა­სა და სა­ხელ­მ­წი­ფოს შო­რის12. კრი­ტი­კის სა­განს აგ­რეთ­ვე წარ­მო­ად­გენ­და:  სა­ჯა­რო მო­ხე­ლე­თა აქ­ტი­უ­რი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო კამ­პა­ნი­ა­სა და აგი­ტა­ცი­აშ­ ი;  აგი­ტა­ცი­ის ცნე­ბის გან­საზღ­ვ­რე­ბის არარ­სე­ბო­ბა სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბა­ში;  სა­ხელ­მ­წი­ფო ბი­უ­ჯე­ტი­დან ფი­ნან­სუ­რი რე­სურ­სის აქ­ტი­უ­რად გა­მო­ყე­ნე­ბა სა­არ­ ჩევ­ნო კამ­პა­ნი­ებ­ ის ფონ­ზე (მათ შო­რის ვა­უჩ­ ე­რე­ბის და­რი­გე­ბი­სა და ხელ­ფა­სე­ ბის გაზ­რ­დის სა­ხით);  სხვა­დას­ხ­ვა სო­ცი­ალ ­ უ­რი პრო­ექ­ტე­ბის მაგ: და­საქ­მე­ბის, მცი­რე საკ­რე­დი­ტო და სხვა პროგ­რა­მე­ბი და ა.შ. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ რე­სურ­სზ­ ე ხე­ლი მხო­ლოდ სა­ხე­ლი­სუფ­ ლე­ბო პარ­ტი­ას მი­უწ­ვ­დე­ბა, შე­სა­ბა­მი­სად კრი­ტი­კის სა­გან­საც მხო­ლოდ ხე­ლი­ სუფ­ლე­ბა და სა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბო პარ­ტია წარ­მო­ად­გენს13. მი­უ­ხ ე­და­ვად იმი­სა, რომ ად­მი­ნის­ტ­რა­ც ი­უ­ლი რე­ს ურ­სის გა­მო­ყე­ნ ე­ბის ფაქ­ ტე­ბი სხვა­დას­ხ ­ვა ად­გ ი­ლობ­რი­ვი და სა­ერ­თა­შო­რ ი­სო ორ­გ ა­ნ ი­ზა­ც ი­ი ს ან­გ ა­ რი­შებ­ში14 ცალ­სა­ხ ად და­ფიქ­სირ­და, ხო­ლო რე­კო­მენ­დ ა­ც ი­ებ­ ი წი­ნ ა­ს ა­ა რ­ჩ ევ­ ნო კამ­პ ა­ნი­ის მა­რ ე­გ უ­ლი­რე­ბე­ლი ნორ­მე­ბის გამ­კაც­რ ე­ბას მო­ი თხოვ­დ ა, 2008 წლის სა­პ არ­ლა­მ ენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის წინ, კა­ნონ­ში შე­ს უ­ლ ი ცვლი­ლ ე­ბე­ბით მოხ­დ ა წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო კამ­პა­ნი­ის მა­რე­გ უ­ლი­რე­ბე­ლ ი ნორ­მე­ბის ცვლი­ლ ე­ ბა ისე, რომ კა­ნო­ნი ამ ნა­წილ­ში გახ­და კი­დევ უფ­რ ო ბუნ­დ ო­ვა­ნ ი, ხო­ლ ო ცვლი­ლე­ბ ე­ბ ით არ იკ­ვე­თე­ბა მკა­ფიო ზღვა­რი პარ­ტ ი­ულ რე­სურ­სებ­სა და სა­ხ ე­ლი­სუფ­ლე­ბ ო რე­სურ­სებს შო­რის. კერ­ძოდ: პო­ლ ი­ტ ი­კ ურ თა­ნ ამ­დ ე­ ბო­ბის პი­რ ებს სრუ­ლი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა მი­ე­ნი­ჭათ წი­ნ ა­სა­ა რ­ჩ ევ­ნ ო კამ­პა­ნ ი­ ა­შ ი მო­ნ ა­წი­ლე­ო­ბ ის თვალ­საზ­რი­სით; კა­ნო­ნი მკა­ფი­ო დ არ გა­ნ ას­ხვ­ ა­ვებს „წინასაარჩევნო აგი­ტა­ც ი­ა­ში“ მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ი­სა და „წინასაარჩევნო აგი­ტ ა­ ცი­ის გა­წე­ვ ის“ ცნე­ბებს. რაც თა­ვის­თა­ვად სა­ჯა­რო მო­ხ ე­ლ ე­ე ბს ლა­ვი­რ ე­ბის ფარ­თო სა­შუ­ა­ლე­ბას აძ­ლევს, მე­ო­რე მხრივ, სა­ჯა­რ ო მო­ხ ე­ლ ე­ე ბს ეკ­რძ­ ა­ ლე­ბ ათ წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო კამ­პა­ნი­ა­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ა სამ­სა­ხ უ­რ ე­ო ბ­რ ი­ვი მო­ 56

ეკატერინე სირაძე-დელონე

ვა­ლე­ო­ბ ე­ბ ის შეს­რუ­ლე­ბის დროს, რაც გუ­ლის­ხ ­მობს იმას, რომ მათ მი­ე რ კუთ­ვ­ნი­ლი შვე­ბუ­ლე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში და­საშ­ვე­ბია წი­ნ ა­სა­ა რ­ ჩევ­ნ ო კამ­პ ა­ნი­ა­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა. მა­გ ა­ლი­თად: გამ­გ ე­ბე­ლ ი რო­მე­ლ იც სარ­ გებ­ლობს კუთ­ვნ­ ი­ლი შვე­ბუ­ლე­ბით და მო­ნა­წი­ლ ე­ო ბს წი­ნ ა­სა­ა რ­ჩ ევ­ნ ო კამ­ პა­ნ ი­ა­ში, შე­სა­ბ ა­მი­სი მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის მო­სახ­ლ ე­ობ­ ის მი­ე რ აღიქ­მე­ბა ისე, რო­გორც გამ­გე­ბე­ლი. გან­სა­კუთ­რე­ბით აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია 2008 წლის არ­ჩევ­ნე­ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ ოდ­ში ზე­წო­ლის ფაქ­ტე­ბი15 სა­ჯა­რო მო­ხე­ლე­ებ­ზე, სკო­ლი­სა და ბა­ღის მას­წავ­ ლებ­ლებ­ზე, არ­ჩევ­ნებ­ზე მო­ნი­ტო­რინ­გის გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ბე­ლი ად­გი­ლობ­რი­ვი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ ის წევ­რებ­ზე, ზო­გა­დად ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თვ­ ე­ლო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის მი­ერ, მო­ქა­ლა­ქე­თა პი­რა­დო­ბის მოწ­მო­ბე­ბის შეგ­რო­ვე­ბის ფაქ­ტე­ბი16, და ა.შ. სა­გუ­ლის­ხ­მო­ა, რომ ზე­მოთხ­სე­ნე­ბუ­ლი მას­შ­ტა­ბე­ბით ზე­წო­ლის ფაქ­ტე­ბი წი­ნა­ სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ ნებ­ზე არ და­ფიქ­სი­რე­ბუ­ლა17. ცალ­კე მსჯე­ლო­ბის სა­გა­ნია წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო და სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში მე­დია გა­რე­მოს შე­ფა­სე­ბა. 2006-2007 წლებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი მე­დი­ა-­ ლან­დ­შაფ­ტი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტე­ბის მხრი­დან სა­ზო­გა­ დო­ე­ბას­თან კო­მუ­ნი­კა­ცია მეტ­ნაკ­ლე­ბად დი­ვერ­სი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლი იყო. თუ­კი ეროვ­ნუ­ლი მას­შ­ტა­ბით მოქ­მე­დი ელექ­ტრ ­ ო­ნუ­ლი მა­უწყებ­ლე­ბის დი­დი ნა­წი­ ლი („რუსთავი 2“, „საქართველოს სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყე­ბე­ლი“) სა­ხე­ლი­ სუფ­ლე­ბო პარ­ტი­ის რე­სურ­სად მო­ი­აზ­რე­ბოდ­ნენ, ან ეტა­პობ­რი­ვად მი­სი კონ­ ტ­რო­ლის ქვეშ ექ­ცე­ოდ­ნენ, სულ მცი­რე ერ­თი მე­დია სა­შუ­ა­ლე­ბა მა­ინც (ტელერადიო კომ­პა­ნია „იმედი“), ღია იყო ოპო­ზი­ცი­ურ ­ ი სპექ­ტ­რის­თ­ვის. ამას­თან, დე­და­ქა­ლაქ­ში მოქ­მე­დი ტე­ლე­კომ­პა­ნია „კავკასია“ (მოგვიანებით ტე­ლე­კომ­ პა­ნია „მაესტროც“) ასე­ვე ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი იყო ყვე­ლა და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი მხა­რის­თ­ვის. აღ­ნიშ­ნუ­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბა ეტა­პობ­რი­ვად შე­იც­ვა­ლა 2008 წლის და­საწყი­სი­დან, რო­დე­საც ეროვ­ნუ­ლი მას­შ­ტა­ბით მა­უწყე­ბე­ლი ტე­ლე-­რა­დიო კომ­პა­ნია „იმედის“ ირ­გ­ვ­ლივ გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი დრა­მა­ტუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბი ჯერ მი­სი და­ხურ­ვით და სა­ბო­ლო­ოდ, მფლო­ბე­ლის შეც­ვლ ­ ით დას­რულ­და. აღ­ნიშ­ ნუ­ლი რე­ალ ­ ი­ებ­ ის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში პო­ლი­ტი­ კუ­რი პარ­ტი­ე­ბის და სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტე­ბის საქ­მი­ა­ნო­ბის გა­შუ­ქე­ბა თუ მა­თი მხრი­დან სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ აზ­რ­ზე გავ­ლე­ნა, და­მო­კი­დე­ბუ­ლი იყო პო­ლი­ტი­კურ გა­რე­მო­ში ამ ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ე­ბის პო­ზი­ცი­ო­ნი­რე­ბა­სა და შე­სა­ბა­მის სა­რე­დაქ­ ციო პო­ლი­ტი­კა­ზე.18 57

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, შეგ­ვიძ­ლია და­ვას­კვ­ ­ნათ, რომ მე­დია გა­რე­მო ასე­ვე არ ქმნი­და ხელ­საყ­რელ ფონს სა­არ­ჩევ­ნო პრო­ცე­სის სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი კონ­კუ­რენ­ცი­ის პი­რო­ბებ­ში წარ­მარ­თ­ვის­თ­ვის. ტენ­დენ­ცი­ებს თუ გა­დავ­ხე­დავთ, არ შე­იძ­ლე­ბა არ აღი­ნიშ­ნოს, რომ წი­ნა­სა­არ­ ჩევ­ნო გა­რე­მო სულ უფ­რო დიდ მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ბას იძენს. აშ­კა­რა­ა, რომ სა­ქარ­ თ­ვე­ლო­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი არ­ჩევ­ნე­ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დე­ბი დიდ­წი­ლად გან­საზღ­ვ­რავს კენ­ჭის­ყ­რის დღის შე­დე­გებს, ამა­ში გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი წვლი­ლი მი­უძღ­ვის ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი რე­სურ­სის გა­მო­ყე­ნე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, რაც მმარ­თვ­ ელ პარ­ტი­ას, მის კონ­კუ­რენ­ტებ­თან შე­და­რე­ბით, ავ­ტო­მა­ტუ­რად და­წი­ნა­ უ­რე­ბულ პო­ზი­ცი­აზ­ ე აყე­ნებს (იგულისხმება იური­დი­უ­ლი, ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი, ფი­ნან­ სუ­რი და მე­დია რე­სურ­სი).

4. სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის სა­მი დო­ნე არ­სე­ბობს, ესე­ნი­ა: ცენ­ტ­რა­ლუ­რი, სა­ოლ­ქო და სა­უბ­ნო სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ე­ბი. 2006-2007 წლებ­ში, სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბის წე­სი რამ­დენ­ჯერ­მე შე­იც­ვა­ლა. პარ­ტი­უ­ლი სის­ტე­მი­დან იგი ჯერ „პროფესიონალური“ (ე.ი. სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ ნის­ტრ ­ ა­ცია და­კომ­პ­ლექ­ტდ ­ ა და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი, დარ­გის პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლი წარ­ მო­მად­გენ­ლე­ბით) გახ­და, ხო­ლო მოგ­ვი­ა­ნე­ბით შე­რე­ულ ­ ი, რაც პარ­ტი­ულ და „პროფესიონალურ“ და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბას მო­ი­აზ­რებს.

2006-2007 წლებ­ში, ზო­გა­დად, ორ ძი­რი­თად სა­კითხ­ზე შე­იძ­ლე­ბა ყუ­რადღე­ბის გა­მახ­ვი­ლე­ბა. ესე­ნი­ა: სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის ცოდ­ნის დო­ნე და ად­მი­ნის­ ტ­რა­ცი­ის მუ­შა­ობ­ ა. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია რომ სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ზე­და დო­ნე­ ებ­ზე (ცენტრალური და სა­ოლ­ქო) სა­არ­ჩევ­ნო მო­ხე­ლე­თა ცოდ­ნა მა­ღა­ლი ხა­რის­ ხი­სა­ა, თუმ­ცა იგი­ვეს არ ით­ქ­მის სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ქვე­და (საუბნო) დო­ნის მო­ხე­ლე­თა შე­სა­ხებ19. ეს ტენ­დენ­ცია გა­უმ­ჯო­ბეს­და 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი­სათ­ვის. ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის ქვე­და დო­ნის (საუბნო) სა­არ­ჩევ­ნო მო­ხე­ ლე­თა, კენ­ჭის­ყ­რის დღის პრო­ცე­დუ­რე­ბის ცოდ­ნის ხა­რის­ხი ამაღ­ლ­და, თუმ­ცა არა­საკ­მა­რი­სად20. კვლავ გან­სა­კუთ­რე­ბულ პრობ­ლე­მად რჩე­ბა კენ­ჭის­ყრ ­ ის შე­ 21 დე­გე­ბის შე­ჯა­მე­ბა და შე­მა­ჯა­მე­ბე­ლი ოქ­მის სწო­რად შედ­გე­ნა . ამას­თან, სა­ არ­ჩევ­ნო პრო­ცე­დუ­რე­ბის მუდ­მი­ვი ცვლი­ლე­ბა, სა­არ­ჩევ­ნო უბ­ნის ზო­მე­ბი­სა და საზღ­ვრ ­ ე­ბის ცვლი­ლე­ბა კენ­ჭის­ყრ ­ ის დღემ­დე მოკ­ლე ვა­დებ­ში რე­ა­ლურ პრობ­ ლე­მას უქ­მ­ნის სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ხა­რის­ხი­ან მუ­შა­ო­ბას. ასე­ვე აღ­სა­ ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ე­ბის მი­ერ ხორ­ცი­ელ­დე­ბა მა­თი წევ­რე­ბის 58

ეკატერინე სირაძე-დელონე

სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის ქვე­და დო­ნე­ზე მუდ­მი­ვი ცვლა22, რაც არას­ტა­ბი­ ლურ გა­რე­მოს ქმნის და საფ­რ­თხეს უქ­მ­ნის არ­ჩევ­ნე­ბის პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლუ­რად ჩა­ტა­რე­ბას. რაც შე­ეხ­ ე­ბა სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის მუ­შა­ო­ბას, სამ­წუ­ხა­რო ფაქ­ტი­ა, რომ 2006-2010 წლებ­ში, სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ამ, ვერც ერთ დო­ნე­ზე ვერ მო­ა­ ხერ­ხა და ვერ და­იმ­კვ­ იდ­რა და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი, ობი­ექ­ტუ­რი და მი­უკ­ ერ­ძო­ე­ბე­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტის იმი­ჯი23. სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის, მი­სი მი­კერ­ძო­ე­ბის, ობი­ექ­ტუ­რო­ბი­სა და და­მო­უ­ კი­დებ­ლო­ბის არა­საკ­მა­რი­სი ხა­რის­ხის შე­სა­ხებ წე­რენ სა­ერ­თა­შო­რი­სო (ეუთო/ ოდირი24) და ად­გი­ლობ­რი­ვი არ­ჩევ­ნებ­ზე სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი თა­ ვი­ანთ სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ან­გა­რი­შებ­ში.

5. კენ­ჭის­ყ­რის დღე ნი­შან­დობ­ლი­ვია ის დარ­ღ­ვე­ვე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში კენ­ჭის­ყ­ რის დღეს­თან და­კავ­ში­რე­ბით ფიქ­სირ­დე­ბო­და. დარ­ღვ­ ე­ვე­ბი, ტენ­დენ­ცი­ურ ხა­სი­ ათს ატა­რებს და მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ზე­გავ­ლე­ნას ახ­დენს კენ­ჭის­ყრ ­ ის დღის შე­დე­ გებ­ზე. რო­გო­რი­ცა­ა:  ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სი­ის და­ნარ­თ­ში გა­და­მე­ტე­ბით დი­დი რა­ო­დე­ნო­ბის ამომ­რ­ჩე­ ველ­თა შეყ­ვა­ნის ფაქ­ტე­ბი (2008 წლის არ­ჩევ­ნე­ბი), სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნებ­ზე სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მას­შ­ტა­ბით ამ წე­სით არ­ჩევ­ნებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ი­ღო ამომ­რ­ ჩე­ველ­თა 104%-მა25;  სა­არ­ჩევ­ნო უბ­ნე­ბის წინ მა­სი­უ­რი აგი­ტა­ცი­ა, რო­დე­საც პარ­ტი­ის აქ­ტი­ვის­ტე­ბი ამომ­რ­ჩევ­ლებს აღ­რიცხავ­დ­ნენ და ხელს აწე­რი­ნებ­დ­ნენ მათ ხელთ არ­სე­ბულ სი­ებ­ზე26 (2010 წე­ლი);  აშ­კა­რა პრობ­ლე­მას წარ­მო­ად­გენ­და სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ქვე­და დო­ ნის მომ­ზა­დე­ბა, რად­გა­ნაც დრო­უ­ლად ვერ ხდე­ბო­და შე­დე­გე­ბის დათ­ვ­ლა და შე­ჯა­მე­ბა ქვე­და დო­ნის სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის მი­ერ. პრობ­ლე­მა შე­და­რე­ ბით გა­მოს­წორ­და 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი­ სათ­ვის27;  აშ­კა­რად და­დე­ბით ტენ­დენ­ცი­ად უნ­და შეფასდეს ის ფაქ­ტი, რომ ცენ­ტ­რა­ლურ­ მა სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ამ შე­ი­მუ­შა­ვა სა­ჩივ­რის ფორ­მა, რო­მე­ლიც ხელ­მი­საწ­ვ­დო­ მი გახ­და ყვე­ლა სა­არ­ჩევ­ნო სუ­ბი­ექ­ტი­სათ­ვის უბ­ნებ­ში კენ­ჭის­ყ­რის დღეს.

59

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში და­დე­ბი­თი ცვლი­ლე­ბა­ა28, სა­ჩი­ვარ­-­გან­ცხა­დე­ბის გან­ხილ­ვი­ სას, მომ­ჩი­ვა­ნი მხა­რის და­ბა­რე­ბის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის კა­ნო­ნით უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა.

6. სა­ჩი­ვარ­-­გან­ცხა­დე­ბე­ბი კენ­ჭის­ყ­რის დღის შემ­დ­გო­მი პრო­ცე­დუ­რე­ბი, არ­ჩევ­ნე­ბის ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვ­ნე­ ლო­ვა­ნი შე­მად­გე­ნე­ლი ნა­წი­ლი­ა. არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის მუ­შა­ო­ბის ხა­რის­ხის შე­სა­ფა­სებ­ლად ერ­თ­-ერ­თი ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი კრი­ ტე­რი­უ­მი სწო­რედ სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის­ ა და სა­სა­მარ­თ­ლო­ებ­ ის მი­ერ სა­ ჩი­ვარ­-­გან­ცხა­დე­ბებ­ზე რე­ა­გი­რე­ბა წარ­მო­ად­გენს. არ­ჩევ­ნე­ბის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ამ და სა­სა­მარ­თ­ ლო­ებ­მა უნ­და მო­ა­ხერ­ხონ და სა­ჩი­ვარ­-გ­ ან­ცხა­დე­ბებ­ზე ადეკ­ვა­ტუ­რი რე­ა­გი­ რე­ბით და­ა­დას­ტუ­რონ ნე­ბა, გა­მოს­წო­რე­ბულ იქ­ნას კენ­ჭის­ყ­რის დღეს და მის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში დაშ­ვე­ბუ­ლი სუ­ბი­ექ­ტუ­რი თუ ობი­ექ­ტუ­რი შეც­დო­მე­ბი. იმის მი­ხედ­ვით, თუ რო­გორ რე­ა­გი­რე­ბას მის­ცემს სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია ან­/­და სა­სა­მარ­თლ ­ ო შე­სა­ბა­მის სა­ჩი­ვარ გან­ცხა­დე­ბებს, რამ­დე­ნად ობი­ექ­ტუ­რად გა­ნი­ ხი­ლავს მათ და გა­მო­ი­ტანს მი­უკ­ ერ­ძო­ე­ბელ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას, შეგ­ვიძ­ლია ვიმ­ ს­ჯე­ლოთ მათ პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლიზ­მ­სა და ობი­ექ­ტუ­რო­ბა­ზე. ზე­მოთ­ქ­მუ­ლი არ­გუ­მენ­ტის გა­სამ­ყა­რებ­ლად, გა­მოდ­გე­ბა 2008 წლის საპ­რე­ზი­ დენ­ტო და სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის შემ­დ­გო­მი პე­რი­ო­დის გან­ხილ­ვა. აღ­ სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ კენ­ჭის­ყ­რის დღი­სა და შე­დე­გე­ბის შე­ჯა­მე­ბის პრო­ცე­დუ­რებ­ზე 4 ად­გი­ლობ­რი­ვი სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის („ახალგაზრდა იურის­ტ­თა ასო­ცი­აც­ ი­ა“, „საერთაშორისო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თ­ვე­ლო“, „ახალი თა­ ო­ბა - ახა­ლი ინი­ცი­ა­ტი­ვა“ და „სამართლიანი არ­ჩევ­ნე­ბი“) მი­ერ და­ი­წე­რა და­ ახ­ლო­ებ­ ით 440 სა­ჩი­ვარ­-გ­ ან­ცხა­დე­ბა29. მი­უ­ხე­და­ვად სა­ჩი­ვარ­-­გან­ცხა­დე­ბე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბი­სა, გან­ხი­ლულ იქ­ნა მხო­ლოდ 4 სა­ჩი­ვა­რი (კონკრეტულად ამ 4 არა­ სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის მი­ერ შე­ტა­ნი­ლი), ხო­ლო ყვე­ლა და­ნარ­ჩენ მომ­ ჩი­ვან­/­გან­მ­ცხა­დე­ბელ სუ­ბი­ექტს უარი ეთ­ქ­ვა, რად­გა­ნაც სა­ჩი­ვარ­/­გან­ცხა­დე­ბებს ტექ­ნი­კუ­რი ხარ­ვე­ზი3­0 ­და­უდ­გინ­და, ხო­ლო გა­მოს­წო­რე­ბი­სათ­ვის ვა­და არ მი­ე­ ცათ31. 2008 წლის საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნებ­ზე სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ი­სა და სა­სა­მარ­თლ ­ ო­ე­ბის მი­ერ სა­ჩი­ვარ გან­ცხა­დე­ბე­ბის გა­ნუ­ხილ­ვევ­ლად და­ტო­ვე­ბას ტენ­დენ­ცი­უ­რი ხა­სი­ა­თი ჰქონ­და. შე­და­რე­ბით გან­ს­ხ­ვავ­დე­ბო­და 2008 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო, 2008 წლის აჭა­რის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი რეს­პუბ­ლი­კის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭო­სა და 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თვ­ ე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნებ­ზე, სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ი­სა და სა­სა­მარ­თ­ ლო­ებ­ ის მი­ერ სა­ჩი­ვარ­-გ­ ან­ცხა­დე­ბებ­ზე რე­ა­გი­რე­ბა. კერ­ძოდ: 60

ეკატერინე სირაძე-დელონე

 საქ­მის გან­მ­ხილ­ვე­ლი ორ­გა­ნოს მი­ერ არ ხდე­ბო­და საქ­მის დე­ტა­ლუ­რი შეს­წავ­ ლა/­გა­მოკ­ვ­ლე­ვა, რა­თა გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა მი­ღე­ბუ­ლი ყო­ფი­ლი­ყო რე­ალ ­ ურ სუ­ რათ­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით. ქვე­და დო­ნე­ე­ბის სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის მო­ხე­ლე­თა მი­ერ ჩა­დე­ნილ სა­მარ­თალ­დარ­ღ­ვე­ვა­ზე მსჯე­ლო­ბი­სას ცეს­კოს მომ­ჩი­ვა­ნის­/გ­ ან­მ­ ცხა­დებ­ლის მი­ერ წარ­მოდ­გე­ნილ მოწ­მე­თათ­ვის ახ­ს­ნა-­გან­მარ­ტე­ბე­ბი არ ჩა­მო­ ურ­თ­მე­ვი­ა, ასე­ვე არ მო­უხ­დე­ნია თან­დარ­თუ­ლი მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბე­ბის სა­თა­ნა­დო გა­მოკ­ვ­ლე­ვა, მა­თი კომ­პე­ტენ­ცი­ის ფარ­გ­ლებ­ში და­მა­ტე­ბი­თი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­ ძი­ე­ბა, ქვემ­დ­გო­მი სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის მი­ერ წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ინ­ფორ­ მა­ცი­ის სი­ზუს­ტის გა­და­მოწ­მე­ბა და სხვ32.  ზო­გი­ერთ შემ­თხ­ვე­ვა­ში ხდე­ბო­და სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის მი­ერ ერ­თი და იმა­ვე დე­ბუ­ლე­ბის, სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვა­რი ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცია ამა თუ იმ პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ის ინ­ტე­რე­სე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე (მაგალითად: სხვა­დას­ხ­ვა სა­ოლ­ქო სა­ არ­ჩევ­ნო კო­მი­სია ერ­თი და იგი­ვე კა­ნო­ნის დე­ბუ­ლე­ბას სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვარ ინ­ტერ­ პ­რე­ტა­ცი­ას აძ­ლევ­და, ამ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბით ხდე­ბო­და ამა თუ იმ პო­ლი­ტი­კუ­რი პარ­ტი­ე­ბის ინ­ტე­რე­სე­ბის გა­ტა­რე­ბა). საქ­მის გან­ხილ­ვი­სას სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ ტ­რა­ცი­ა, ნაც­ვ­ლად რე­ა­ლუ­რი სუ­რა­თის და­ნახ­ვი­სა და სა­მარ­თალ­დამ­რ­ღვ­ ე­ვის პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის სა­კითხის და­ყე­ნე­ბი­სა, და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი იყო წარ­დ­გე­ნილ გან­ცხა­დე­ბა/­სა­ჩი­ვარ­ში გა­მო­ე­ნა­ხა ხარ­ვე­ზი და ამ სა­ფუძ­ვ­ლით თა­ვი აერი­დე­ბი­ნა საქ­მის გან­ხილ­ვი­სათ­ვის.33  აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ წარ­დ­გე­ნი­ლი სა­ჩივ­რე­ბის დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში კა­ნონ­დამ­რ­ღვ­ ე­ვი­სათ­ვის შე­ფარ­დე­ბუ­ლი სან­ქც­ ი­ე­ბი ჩა­დე­ნი­ლი სა­მარ­თალ­დარ­ ღ­ვე­ვის შე­უ­სა­ბა­მო იყო. საქ­მის გან­მ­ხილ­ვე­ლი სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ის ქვემ­დ­გო­მი კო­მი­სი­ებ­ ის სა­მარ­თალ­დამ­რ­ღ­ვევ წევ­რებს მი­ნი­მა­ლურ სან­ქც­ ი­ებს აკის­რებ­დ­ნენ ძი­რი­თა­დად შე­მო­ი­ფარ­გ­ლე­ბოდ­ნენ გაფ­რ­თხი­ლე­ბი­თა და საყ­ვე­დუ­რით. ფუ­ ლა­დი სან­ქ­ცი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა კი მი­ნი­მუ­მამ­დე იყო დაყ­ვა­ნი­ლი, რა­საც იმით ხსნიდ­ნენ, რომ კო­მი­სი­ე­ბის წევ­რ­თა ანაზღა­უ­რე­ბა კა­ნო­ნით დად­გე­ნილ ფი­ნან­ სუ­რი სან­ქ­ცი­ე­ბის და­ფარ­ვას ვერ გას­წ­ვდ ­ ე­ბო­და34. ყვე­ლა­ზე მსუ­ბუ­ქი დის­ციპ­ლი­ნუ­რი ზო­მე­ბი ასე­ვე გა­მო­იყ­ ე­ნე­ბო­და დის­ციპ­ლი­ნუ­ რი პა­სუ­ხიმ­გებ­ლო­ბის და­კის­რე­ბის დრო­საც. ზემ­დ­გო­მი სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ე­ბი, რო­გორც წე­სი, ორ ყვე­ლა­ზე მსუ­ბუქ ფორ­მას – შე­ნიშ­ვ­ნა­სა და გაფ­რ­თხი­ლე­ბას იყე­ნებ­დ­ნენ. ცეს­კომ სა­ოლ­ქო და სა­უბ­ნო სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ებ­ ის წევ­რე­ბის წი­ნა­აღ­მდ ­ ეგ შე­ ტა­ნი­ლი რამ­დე­ნი­მე სა­ჩი­ვა­რი იმ მი­ზე­ზე­ბი­თაც არ და­აკ­მა­ყო­ფი­ლა, რომ, მი­სი გან­მარ­ტე­ბით, 1) სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის ზო­გი­ერ­თი დე­ბუ­ლე­ბის სრუ­ლად 61

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

შეს­რუ­ლე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლი იყო და 2) კო­მი­სი­ის წევ­რებს დამ­ღ­ლელ და და­ძა­ბულ რე­ჟიმ­ში უწევ­დათ მუ­შა­ო­ბა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი მი­ზე­ზე­ბი არ ათა­ვი­სუფ­ლებს ცეს­კოს შე­ას­რუ­ლოს კა­ნო­ნის მოთხოვ­ნე­ბი და სა­არ­ჩევ­ნო და­ვე­ბის გან­ხილ­ვის დროს მი­უ­კერ­ძო­ებ­ ე­ლი და ობი­ექ­ტუ­რი იყოს.

7. ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სი­ე­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბით ამომ­რ­ჩე­ველ­თა რე­გის­ტ­რა­ცია ცენ­ტ­რა­ლუ­რი სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბას წარ­მო­ად­გენს, თუმ­ცა, აქ­ვე აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ისიც, რომ ცენ­ტრ ­ ა­ლუ­რი სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სია ამომ­რ­ჩე­ველ­თა რე­გის­ტ­რა­ცი­ას სა­მო­ქა­ლა­ქო რე­ეს­ტ­რი­სა და სხვა სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრუქ­ტუ­რე­ბის მი­ერ მი­წო­დე­ ბულ სი­ებ­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით აკე­თებს. ამა­ვე კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე ცეს­ კოს ევა­ლე­ბა ამომ­რ­ჩე­ველ­თა რე­ეს­ტრ ­ ის წარ­მო­ე­ბა. მო­ცე­მუ­ლი ან­გა­რიშ­გე­ბის პე­რი­ოდ­ში ამომ­რ­ჩე­ველ­თა რე­გის­ტ­რა­ცია და სი­ე­ბი მუდ­მი­ვი კრი­ტი­კის სა­განს წარ­მო­ად­გენ­და35. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ 2006 წლი­დან ცენ­ტრ ­ ა­ლურ­მა სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ამ და სა­მო­ ქა­ლა­ქო რე­ეს­ტ­რ­მა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ძა­ლის­ხ­მე­ვა გას­წი­ეს, მო­ქა­ლა­ქე­თა რე­გის­ ტ­რა­ცი­ის მოგ­ვა­რე­ბი­სა და ამომ­რ­ჩე­ველ­თა ერ­თი­ა­ნი სი­ის დახ­ვე­წის­თ­ვის. ცეს­ კო­სა და სა­მო­ქა­ლა­ქო რე­ეს­ტრ ­ ის სა­აგ­ ენ­ტოს ძა­ლის­ხ­მე­ვის შე­დე­გად:  ამომ­რ­ჩე­ველ­თა ერ­თი­ან სი­აშ­ ი იმ ამომ­რ­ჩე­ველ­თა რა­ო­დე­ნო­ბა შემ­ცირ­და, რომ­ლე­ბიც ამომ­რ­ჩე­ველ­თა ერ­თი­ან სი­ა­ში არ ფიქ­სირ­დე­ბოდ­ნენ;  და­იხ­ვე­წა სა­მო­ქა­ლა­ქო რე­ეს­ტ­რი­სა და ცეს­კო-ს ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი ბა­ზე­ბი და ურ­თი­ერ­თ­შე­თავ­სე­ბა­დი გახ­და;  კა­ნონ­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბის თა­ნახ­მად, გა­ი­ზარ­და სა­მო­ქა­ლა­ქო რე­ეს­ტ­რის სა­ა­გენ­ტოს მი­ერ, ცეს­კო-­ზე ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სი­ის მი­წო­დე­ბის სიხ­ში­რე, ამომ­რ­ ჩე­ველ­თა სი­ებ­ში საგ­რ­ძ­ნობ­ლად შემ­ცირ­და ისე­თი ხარ­ვე­ზე­ბი, რო­გო­რი­ცა­ა, სი­ ა­ში გარ­დაც­ვ­ლი­ლი ამომ­რ­ჩე­ვე­ლი; რე­გის­ტრ ­ ა­ცია გა­უუ ­ ქ­მ­დათ ისეთ ამომ­რ­ჩევ­ ლებს, რომ­ლე­ბიც „მიწერილი“ იყ­ვ­ნენ უცხო მი­სა­მარ­თებ­ზე და ა.შ. მი­უ­ხე­და­ვად ზე­მოთ­ქ­მუ­ლი­სა, რი­გი ხარ­ვე­ზე­ბი კვლავ ფიქ­სირ­დე­ბა ამომ­რ­ჩე­ ველ­თა ერ­თი­ან სი­ა­ში, შე­სა­ბა­მი­სად, მი­ზან­შე­წო­ნი­ლად მიგ­ვაჩ­ნია და­მა­ტე­ბი­თი ძა­ლის­ხ­მე­ვის წარ­მარ­თ­ვა ამ კონ­კრ ­ ე­ტუ­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბით.

62

ეკატერინე სირაძე-დელონე

8. დას­კ­ვ­ნა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში 2006-2010 წწ. ად­გი­ლობ­რი­ვი, სა­პარ­ლა­მენ­ტო და საპ­რე­ზი­დენ­ ტო სა­არ­ჩევ­ნო პრაქ­ტი­კამ აჩ­ვე­ნა, რომ სა­არ­ჩევ­ნო გა­რე­მოს გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბი­სა­კენ მი­მარ­თუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი არ იყო საკ­მა­რი­სად ეფექ­ტი­ა­ნი, არ ხა­სი­ათ­დე­ბო­და სა­არ­ჩევ­ნო დარ­ღ­ვე­ვებ­ზე მყი­სი­ე­რი რე­ა­გი­რე­ბით, კერ­ძოდ, გა­სუ­ლი პე­რი­ო­დის მან­ძილ­ზე ვერ მო­ხერ­ხ­და ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში მი­თი­თე­ბუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის – ამომ­რ­ჩე­ველ­თა სან­დო სი­ის შექ­მ­ნა და ფუნ­ქ­ცი­ ო­ნი­რე­ბა­დი და გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე სა­არ­ჩევ­ნო კო­მი­სი­ის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა. ამას­თან, არ ან ­ვერ შე­იქ­მ­ნა პრე­ცენ­დენ­ტი იმი­სა, რომ სა­მარ­თალ­დამ­რ­ღ­ვე­ვი სა­არ­ჩევ­ნო მო­ ხე­ლე­ე­ბი, შე­საძ­ლოა, მოქ­მე­დი კა­ნო­ნის შე­სა­ბა­მი­სად და­ი­სა­ჯონ. ზე­მოთ­თ­ქმ­ უ­ლი პრობ­ლე­მე­ბის გა­მო სა­არ­ჩევ­ნო პრო­ცე­სე­ბის მი­მართ სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ნდო­ბა არ გა­ნუმ­ტ­კიც­და, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ ამომ­რ­ჩე­ველ­თა ნდო­ბის ხა­რის­ხი სა­ქარ­თ­ვე­ ლო­ში კვლა­ვაც ძა­ლი­ან და­ბა­ლი­ა. არ­სე­ბუ­ლი გა­მოწ­ვე­ვე­ბის და­საძ­ლე­ვად სა­სურ­ვე­ლი­ა, და­იხ­ვე­წოს არ­სე­ბუ­ლი სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა, სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში შე­სა­ტან ცვლი­ლე­ბებ­ზე კი – ფარ­თო სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი კონ­სულ­ტა­ცი­ე­ბი გან­ხორ­ცი­ელ­დეს. ახალ­მა კა­ნონ­ მ­დებ­ლო­ბამ უნ­და და­ა­ზუს­ტოს არ­ჩევ­ნე­ბის გა­მოცხა­დე­ბის და სა­არ­ჩევ­ნო კო­ დექ­ს­ში ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­ტა­ნის ბო­ლო ვა­და, და­რე­გუ­ლირ­დეს ისე­თი სა­კითხე­ბი, რომ­ლე­ბიც პო­ლი­ტი­კურ თა­ნამ­დე­ბო­ბის პირ­თა მი­ერ სა­არ­ჩევ­ნო ღო­ნის­ძი­ე­ბებ­ ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას ეხე­ბა. ასე­ვე, სა­სურ­ვე­ლი­ა, რომ ახა­ლი სა­არ­ჩევ­ნო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის ფარ­გ­ლებ­ში და­რე­გუ­ლირ­დეს ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი რე­სურ­სის გა­მო­ყე­ნე­ბის სა­კითხი, სა­შუ­ა­ ლო და ქვე­და დო­ნის სა­არ­ჩევ­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის მო­ხე­ლე­თა შერ­ჩე­ვის კრი­ტე­ რი­უ­მე­ბი; და­იხ­ვე­წოს სა­არ­ჩევ­ნო სი­ე­ბი; გა­უმ­ჯო­ბეს­დეს მე­დია გა­რე­მო. ამას­თან, არ­ჩევ­ნე­ბის მი­მართ გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბის, ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა­სა თუ ნდო­ბის გაზ­რ­და­ზე გავ­ლე­ნას მო­ახ­დენს შე­მა­ჯა­მე­ბე­ლი ოქ­მე­ბის კო­ლე­გი­ალ ­ უ­ რად და­მოწ­მე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა სა­არ­ჩ­ვე­ნო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის ყვე­ლა დო­ნე­ზე.

63

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

სქოლიო 1. ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კა, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა გვ.6. http://eeas.europa.eu/delegations/georgia/documents/eu_georgia/booklet_a4_2geo.pdf 2. ეროვ­ნულ დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტის 2008, 2009, 2010 წლის კვე­ლე­ვე­ბი.

3. ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კა, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა გვ.6. http://eeas.europa.eu/delegations/georgia/documents/eu_georgia/booklet_a4_2geo.pdf 4. ეუთო­/ო­დი­რის 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გის ან­გა­რი­ში.

5. „გამარჯვებულს მი­აქვს ყვე­ლა­ფე­რი“ - მა­გა­ლი­თის­თ­ვის: რო­დე­საც მრა­ვალ­მან­და­ტი­ან ოლ­ქ­ში სხვა­დას­ხ­ვა პარ­ტი­ე­ბის კან­დი­და­ტებ­ზე ხმე­ბი შემ­დეგ­ნა­ი­რად ნა­წილ­დე­ბა: ერ­თ­მა პარ­ტი­ამ მი­ი­ღო ხმე­ბის 33%, მე­ო­რემ 32,5% ხო­ლო მე­სა­მემ 30% მა­შინ ყვე­ლა მან­და­ტი მი­აქვს გა­მარ­ჯვ­ ე­ბულ პარ­ტი­ას.

6. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2006 წლის 5 ოქ­ტომ­ბ­რის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თე­ლო­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/elections/reports/isfed_ electionreport_2006_geo.pdf 7. 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი, 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ ჩევ­ნე­ბი.

8. 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის, 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო და სა­პარ­ლა­ მენ­ტო, 2008 წლის აჭა­რის ავ­რო­ნო­მი­ურ ­ ი რეს­პუბ­ლი­კის უმაღ­ლე­სი საბ­ჭო­სა და 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თვ­ ე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბი.

9. 1990 წლის კო­პენ­ჰა­გე­ნის დო­კუ­მენ­ტი http://www.osce.org/odihr/elections/14304 10. მი­ღე­ბუ­ლია ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის მი­ერ მის 25-ე სხდო­მა­ზე, 2001 წლის 18-19 ოქ­ტომ­ბე­რი, ვე­ნე­ცი­ა.

11. „წარმატებული პრაქ­ტი­კის AD%282002%29023-e.pdf

კო­დექ­სი“

მუხ­ლი

6.5

http://www.venice.coe.int/docs/2002/CDL-

12. ეუთო­/ო­დი­რის 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ან­გა­რი­ში http://www.osce.org/odihr/elections/23510; ეუთო­/ო­დო­რის 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ ბის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში. http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/30959; ეუთო­/ო­დი­რის 2008 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩ­ვ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში http://www.osce.org/ka/odihr/ elections/georgia/33301; 13. ეუთო­/ო­დი­რის 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ან­გა­რი­ში http://www.osce.org/odihr/elections/23510 გვ 22. პრ.19-20; 14. ეუთო­/ო­დი­რის 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ან­გა­რი­ში http://www.osce.org/odihr/elections/23510; ეუთო­/ო­დო­რის 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ ბის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში. http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/30959; ეუთო­/ო­დი­რის 2008 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩ­ვ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში http://www.osce.org/ka/odihr/ elections/georgia/33301; 15. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის, 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/elections/reports/isfed_electionreport_2008_geo.pdf 16. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის, 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/elections/reports/isfed_electionreport_2008_geo.pdf

64

ეკატერინე სირაძე-დელონე

17. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 18. აღ­ნიშ­ნუ­ლი სა­კითხე­ბი უფ­რო დე­ტა­ლუ­რა­დაა გან­ხი­ლუ­ლი მო­ცე­მუ­ლი ან­გა­რი­შის თავ­ში „მედიის თა­ვი­ სუფ­ლე­ბა და და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის კონ­ტექ­ს­ტ­ში 2007-2011 წწ.“ 19. ეუთო­/ო­დი­რის 2008 წლის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩ­ვ­ნე­ბის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში. http://www. osce.org/ka/odihr/elections/georgia/33301 20. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში.http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 21. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2010 წლის 30 მა­ის­ ის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში.http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 22. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის 2010 წლის 30 მა­ის­ ის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_on_local_self_government_elections_geo.pdf ასე­ვე, ეუთო­-ო­დი­რის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­გი­ლობ­ რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში http://www.osce.org/odihr/elections/71280 23. ეუთო­/ო­დი­რის 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ან­გა­რი­ ში http://www.osce.org/odihr/elections/23510; ეუთო­/ო­დო­რის 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში და ეუთო­/ო­დი­რის 2008 წლის 21 მა­ი­სის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში. http://www.civil.ge/files/files/32898_en.pdf 24. ეუთო­/ო­დი­რის 2006 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ან­გა­ რი­ში http://www.osce.org/odihr/elections/23510; ეუთო­/ო­დო­რის 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში. http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/30959 და ეუთო­/ ო­დი­რის 2008 წლის 21 მა­ი­სის სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში http://www. civil.ge/files/files/32898_en.pdf 25. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის, 2008 წლის 21 მა­ის­ ის სა­ პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/elections/reports/isfed_ electionreport_20080808_geo.pdf 26. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 27. სა­მარ­თლ ­ ი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 28. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ორ­გა­ნულ კა­ნონ­ში, სა­არ­ჩევ­ნო კო­დექ­ს­ში 2008 წლის 21 მარტს შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბა.

29. 2008 წლის 7 იან­ვ­რის არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ათ ­ ა მე­დია ცენ­ტ­რის გან­ცხა­დე­ბა.

30. მა­გა­ლი­თად: სა­ჩი­ვარს აკ­ლ­და სა­არ­ჩევ­ნო უბ­ნის ნო­მე­რი, მა­შინ, რო­დე­საც სა­არ­ჩევ­ნო უბ­ნის მი­სა­მარ­თი მი­თი­თე­ბუ­ლი იყო და ა.შ.

31. ეუთო­/ო­დო­რის 2008 წლის რიგ­გა­რე­შე საპ­რე­ზი­დენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ან­გა­რი­ში. http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/30959

65

თავისუფალი და სამართლიანი არჩევნების უზრუნველყოფა

32. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 33. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 34. სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2010 წლის 30 მა­ი­სის ად­ გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/pdf/isfed_monitoring_report_ on_local_self_government_elections_geo.pdf 35. სხვა­დას­ხვ­ ა ად­გი­ლობ­რი­ვი სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის ან­გა­რი­შე­ბი, მათ შო­რის სა­მარ­თლ ­ ი­ა­ნი არ­ ჩევ­ნე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის 2006 წლის 5 ოქ­ტომ­ბრ ­ ის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­ მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნე­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გის ან­გა­რი­ში. http://www.isfed.ge/elections/reports/isfed_electionreport_2006_geo.pdf 36. სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბი, 2008 წლის 21 მა­ი­სი ეუთო-ს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი აინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბი­სა და ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბა­თა ოფი­სის არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­რ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის დას­კ­ვნ­ ი­თი ან­გა­რი­ში.

66

ბიზნესი და ეკონომიკა რევაზ საყევარიშვილი ანა­ლი­ტი­კუ­რი ცენ­ტ­რი „ეკონომეტრი“

1. შე­სა­ვა­ლი ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გ­ლებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ ნა­კის­რი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი, სხვა სა­ კითხებ­თან ერ­თად, გუ­ლის­ხ­მობს სა­მე­წარ­მეო და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­რე­მოს გა­ უმ­ჯო­ბე­სე­ბას; ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის წა­ხა­ლი­სე­ბას, სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ ბა­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი თა­ნას­წო­რო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა­ზე მი­მარ­თუ­ლი ძა­ლის­ ხ­მე­ვის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბას; მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის ხელ­შეწყო­ბას, ასე­ვე ეკო­ნო­მი­ კუ­რი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის და ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი წე­სე­ბის შემ­დ­გომ და­ახ­ლო­ე­ბას (სამოქმედო გეგ­მის პრი­ო­რი­ტე­ტუ­ლი სფე­რო 2 და პრი­ო­რი­ტე­ტუ­ლი სფე­რო 3)1. კერ­ძოდ, ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის თა­ნახ­მად სა­ქარ­თ­ ვე­ლო­ში ამ რე­ფორ­მე­ბის გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად შემ­დე­გი ღო­ნის­ძი­ებ­ ე­ბი და­ი­ გეგ­მა: 1. სპე­ცი­ა­ლუ­რი პროგ­რა­მის შე­მუ­შა­ვე­ბა და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა სა­მე­წარ­მეო გა­რე­ მოს გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბის მიზ­ნით; 2. ახა­ლი სა­ბა­ჟო კო­დექ­სის მი­ღე­ბა, სა­ბა­ჟო პრო­ცე­დუ­რე­ბის გა­მარ­ტი­ვე­ბა, აგ­ რეთ­ვე, სა­ბა­ჟო ეთი­კას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლის სა­კითხე­ბის ევ­რო­კავ­ში­რის და სა­ ერ­თა­შო­რი­სო სტან­დარ­ტე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად მოგ­ვა­რე­ბის მიზ­ნით; 3. სა­გა­და­სა­ხა­დო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის მო­დერ­ნი­ზე­ბი­სა და გა­მარ­ტი­ვე­ბის გაგ­რ­ძე­ ლე­ბა. ახა­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სის შე­უფ ­ ერ­ხებ­ლად შეს­რუ­ლე­ბის უზ­რუნ­ ველ­ყო­ფა; 4. პრი­ვა­ტი­ზე­ბის პრო­ცე­სის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა; 5. ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის შექ­მნ­ ა ლი­ცენ­ზი­რე­ბის ეფექ­ტი­ა­ნი და გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე სის­ტე­მის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბის მიზ­ნით.

67

ბიზნესი და ეკონომიკა

6. მაკ­რო­ე­კო­ნო­მი­კუ­რი სტა­ბი­ლუ­რო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა რა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მო­ნე­ტა­ რუ­ლი და ფის­კა­ლუ­რი პო­ლი­ტი­კის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის გზით, 7. მთავ­რო­ბის მი­ერ მომ­ზა­დე­ბუ­ლი რე­ფორ­მის სტრა­ტე­გი­ის ამ­სახ­ვე­ლი დო­კუ­ მენ­ტის სის­ტე­მა­ტუ­რი გა­და­სინ­ჯ­ვა და შეს­წო­რე­ბა, ამას­თან, სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ ბის სა­კითხი­სად­მი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რადღე­ბის დათ­მო­ბა; 8. რე­ფორ­მე­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბა სო­ცი­ა­ლუ­რი დახ­მა­რე­ბის და ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბის დაც­ ვის სექ­ტო­რებ­ში, ეფექ­ტი­ა­ნი სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი ბა­ზის და ეფექ­ტი­ა­ნი მე­ნეჯ­მენ­ტის სის­ტე­მე­ბის შექ­მ­ნის ჩათ­ვ­ლით; 9. სტა­ტის­ტი­კუ­რი მო­ნა­ცე­მე­ბის ხა­რის­ხის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბა; 10. თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა საკ­ვე­ბის უვ­ნებ­ლო­ბის სფე­რო­ში; 11. ტექ­ნი­კუ­რი რე­გუ­ლი­რე­ბის, სტან­დარ­ტი­ზე­ბის, აკ­რე­დი­ტი­რე­ბის, მეტ­რო­ლო­ გი­ის, შე­სა­ბა­მი­სო­ბის შე­ფა­სე­ბის და ბა­ზარ­ზე დაკ­ვირ­ვე­ბის (მეთვალყურეობის) თა­ნა­მედ­რო­ვე ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი სის­ტე­მის შექ­მ­ნა2. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის თა­ვი 4.4 (ეკონომიკური და სო­ცი­ა­ლუ­რი რე­ფორ­მე­ბი, სი­ღა­ რი­ბის შემ­ცი­რე­ბა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა) და თა­ვი 4.5 (ვაჭრობასთან და­კავ­ ში­რე­ბუ­ლი სა­კითხე­ბი, ბა­ზა­რი და რე­ფორ­მე­ბი რე­გუ­ლი­რე­ბის სფე­რო­ში)3 გან­ საზღ­ვრ ­ ავს, რომ ამ მიზ­ნე­ბის მი­საღ­წე­ვად საქ­მი­ა­ნო­ბა უნ­და მიმ­დი­ნა­რე­ობ­დეს არ­სე­ბუ­ლი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის დაც­ვი­სა და ეროვ­ნულ დო­ნე­ზე მა­თი გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის გზით. წარ­მოდ­გე­ნილ დო­კუ­მენ­ტშ­ ი შე­ფა­სე­ბუ­ლია ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კურ პო­ლი­ტი­კა­ში, შე­სა­ბა­მის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­სა და პრაქ­ტი­კა­ში უკ­ვე გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი და მიმ­ დი­ნა­რე ცვლი­ლე­ბე­ბი რო­გორც სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო, ასე­ვე ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი და გავ­ რ­ცე­ლე­ბუ­ლი პრაქ­ტი­კის კუთხით და მა­თი შე­სა­ბა­მი­სო­ბა ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ფარ­გლ ­ ებ­ში ნა­კისრ ვალ­დე­ბუ­ლე­ბებ­თან.

2. პო­ლი­ტი­კუ­რი და ეკო­ნო­მი­კუ­რი კონ­ტექ­ს­ტი წი­ნამ­დე­ბა­რე დო­კუ­მენ­ტი, რო­მე­ლიც ასა­ხავს 2006-2011 წლე­ბის პროგ­რესს, შექ­ მ­ნი­ლია 2008 წლის რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომი­სა და გლო­ბა­ლუ­რი ფი­ნან­სუ­რი კრი­ზი­სის შემ­დეგ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში შექ­მ­ნი­ლი ახა­ლი რე­ა­ლო­ბე­ბის გათ­ვა­ლის­ წი­ნე­ბით. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ად­რინ­დე­ლის­გან თვი­სებ­რი­ვად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი მდგო­მა­რე­ო­ბა­ა, რო­მელ­მაც მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად შეც­ვა­ლა ქვეყ­ნის 68

რევაზ საყევარიშვილი

ეკო­ნო­მი­კა­სა და ეკო­ნო­მი­კურ პო­ლი­ტი­კა­ში მა­ნამ­დე არ­სე­ბუ­ლი ვი­თა­რე­ბა და გა­მოწ­ვე­ვე­ბი და არ­სე­ბი­თი გავ­ლე­ნა იქო­ნია ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მით ნა­კის­რი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა­ზე. ომი­სა და გლო­ბა­ლუ­რი ფი­ნან­სუ­რი შო­კე­ბის შე­დე­გად სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გა­მო­ იკ­ვე­თა სუ­რა­თი, რო­დე­საც მა­ნამ­დე თვით­კმ­ ა­რი ეკო­ნო­მი­კუ­რი რე­სურ­სე­ბი (სახელმწიფო ბი­უ­ჯე­ტი, სო­ლი­დუ­რი მო­ცუ­ლო­ბის პირ­და­პი­რი უცხო­ურ ­ ი ინ­ვეს­ ტი­ცი­ებ­ ი, სტა­ბი­ლუ­რი ვა­ლუ­ტა, და­ბა­ლი სა­გა­რეო ვა­ლი და ა.შ.) დე­ფი­ცი­ტუ­რი და არამ­ყა­რი გახ­და. ამის გა­მო მთავ­რო­ბა იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და, გა­და­ეს­ ინ­ჯა მა­ნამ­დე დეკ­ლა­რი­რე­ბუ­ლი და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის გარ­კვ­ ე­ულ ეტა­პებ­ზე მყო­ფი ცალ­კე­უ­ლი სო­ცი­ა­ლუ­რი და ეკო­ნო­მი­კუ­რი რე­ფორ­მე­ბის მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბა და, ცალ­კე­ულ შემ­ თხ­ვე­ვებ­ში, მათ­ში მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი კო­რექ­ტი­ვე­ბი შე­ე­ტა­ნა. ამავ­დ­რო­უ­ლად, გა­მოკ­ვე­თი­ლია გა­რე და ში­და შო­კე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად წარ­ მოქ­მ­ნი­ლი ის პო­ლი­ტი­კუ­რი და მსოფ­ლ­მხ­ ედ­ვე­ლობ­რი­ვი წი­ნა­აღ­მდ ­ ე­გო­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც ხელს უშ­ლის ევ­რო­კავ­შირ­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შო­რის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის სრულ­ფა­სო­ვან რე­ალ ­ ი­ზე­ბას. კერ­ძოდ, თვალ­სა­ჩი­ნოა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მის­წრ ­ ა­ფე­ბა, ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კა მო­აწყოს არა რო­მე­ლი­მე ევ­რო­პის კავ­ში­რის წევ­რი ქვეყ­ნის ან მი­სი ანა­ლო­გი­ის გა­მო­ყე­ნე­ბით, არა­მედ სინ­გა­პუ­რის ან დუ­ბა­ის მსგავ­სი ეკო­ნო­მი­კუ­ რი მო­დე­ლე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად, რომ­ლე­ბიც სა­ფუძ­ველ­ში­ვე გა­მო­რიცხავს ბევ­რი ევ­რო­პუ­ლი მიდ­გო­მის (რეგულაციები, სტან­დარ­ტე­ბი, პრო­ცე­დუ­რე­ბი და პრაქ­ ტი­კა) დამ­კ­ვიდ­რე­ბის ალ­ბა­თო­ბას4. მთავ­რო­ბის მხრი­დან ევ­რო­კავ­ში­რის წევრ ქვეყ­ნებ­ში დამ­კ­ვიდ­რე­ბუ­ლი პრაქ­ტი­ კის გა­მო­ყე­ნე­ბა­ზე უარის თქმა, უპი­რა­ტე­სად, მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლია არ­გუ­მენ­ტე­ბით, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კა ჯერ არ არის სა­თა­ნა­დოდ გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი და გაძ­ლი­ერ ­ ე­ბუ­ლი. შე­სა­ბა­მი­სად, მას­ზე ევ­რო­პუ­ლი რე­გუ­ლა­ცი­ე­ბის და სხვა გან­მ­ საზღ­ვ­რე­ლი მიდ­გო­მე­ბის გავ­რ­ცე­ლე­ბა ეკო­ნო­მი­კუ­რი ზრდის შე­ფერ­ხე­ბის, ბიზ­ ნე­სის პო­ტენ­ცი­ა­ლის კლე­ბის, ინ­ვეს­ტორ­თა ინ­ტე­რე­სის და­კარ­გ­ვის, უმუ­შევ­რო­ ბის ზრდის და მწვა­ვე სო­ცი­ა­ლუ­რი პრო­ცე­სე­ბის გა­მომ­წ­ვე­ვი შე­იძ­ლე­ბა გახ­დეს. პო­ლი­ტი­კუ­რი არ­ჩე­ვა­ნი­სა და ევ­რო­პუ­ლი სტრუქ­ტუ­რე­ბის მოთხოვ­ნე­ბის შე­უ­ სა­ბა­მო­ბის გა­მო, ხში­რია სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მიმ­დი­ნა­რე და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბის წი­ნა­აღ­მ­დე­გობ­რი­ვი ხა­სი­ა­თი და არა­თან­მიმ­დევ­რუ­ლო­ბა. იმავ­ დ­რო­უ­ლად, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის რე­ა­ლი­ზე­ბა სხვა­დას­ხ­ვა სფე­რო­ებ­ში მიღ­წე­ულ ­ ი პროგ­რე­სის ასი­მეტ­რი­უ­ 69

ბიზნესი და ეკონომიკა

ლო­ბით ხა­სი­ათ­დე­ბა, რაც არ­თუ­ლებს შე­ფა­სე­ბის ერ­თი­ა­ნი კონ­ტექ­ს­ტის უზ­რუნ­ ველ­ყო­ფას.

3. ეკო­ნო­მი­კუ­რი და სო­ცი­ა­ლუ­რი რე­ფორ­მე­ბი, სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ბა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა 3.1. მაკ­რო­ე­კო­ნო­მი­კუ­რი გა­რე­მო და რე­ფორ­მე­ბი 2006-2007 წლებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო ეკო­ნო­მი­კამ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ზრდის პო­ტენ­ცი­ ა­ლი გა­მო­ავ­ლი­ნა, რაც შე­სა­ბა­მის სტა­ტის­ტი­კურ მო­ნა­ცე­მებ­შიც ისა­ხა: 2006 წელს მშპ-ს ზრდამ 9,4% შე­ად­გი­ნა5, პირ­და­პირ უცხო­უ­რი ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის სა­ხით კი ქვე­ ყა­ნა­ში 1,2 მი­ლი­არ­დი დო­ლა­რი შე­მო­ვი­და6. 2007 წლის მო­ნა­ცე­მე­ბი კი სუ­ლაც სა­რე­კორ­დო იყო: მშპ-ს ზრდამ 12,7% შე­ად­გი­ნა7, ქვე­ყა­ნა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ ლი პირ­და­პი­რი უცხო­ურ ­ ი ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის მო­ცუ­ლო­ბამ კი 2 მი­ლი­არდ დო­ლარს გა­და­აჭ­ არ­ბა (შედარებისთვის: 2008 წელს პირ­და­პი­რი უცხო­ურ ­ ი ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის ოდე­ნო­ბა 1,6 მი­ლი­არდ დო­ლა­რამ­დე და­ე­ცა, 2009-ში - 660 მი­ლი­ო­ნამ­დე, 2010-ში -550 მი­ლი­ო­ნამ­დე)8. გლო­ბა­ლუ­რი ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სი­სა და 2008 წლის სა­ომ­ ა­რო მოქ­მე­დე­ბე­ბით გა­მოწ­ვე­უ­ლი შო­კე­ბის მი­უხ­ ე­და­ვად, რომ­ლებ­მაც 2008-2010 წლებ­ში მნიშ­ვ­ნე­ ლოვ­ნად და­ა­მუხ­რუ­ჭეს ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბა, მაკ­რო­ე­კო­ნო­მი­ კუ­რი სტა­ბი­ლუ­რო­ბა გა­აზ­რე­ბუ­ლი ფუ­ლად­-ს­ აკ­რე­დი­ტო პო­ლი­ტი­კის მეშ­ვე­ო­ბით შე­ნარ­ჩუნ­და. თუმ­ცა, ამან ვერ შე­ა­ჩე­რა სა­მოქ­მე­დო გე­გე­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ო­დის შუ­ ალ­წელ­ში - 2009 წელს ეკო­ნო­მი­კის ვარ­დ­ნა, რო­მელ­მაც 3,8% შე­ად­გი­ნა9. ეკო­ ნო­მი­კის და­ცე­მის მი­ზე­ზი, რა­მაც შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში მნიშ­ვნ­ ე­ლოვ­ნად შეც­ვა­ლა მთავ­რო­ბის აქ­ტი­ვო­ბე­ბის ში­ნა­არ­სი და ფი­ნან­სუ­რი მო­ცუ­ლო­ბა, წმინ­და პო­ლი­ ტი­კუ­რი მი­ზე­ზე­ბის გარ­და (ომისშემდგომი მდგო­მა­რე­ო­ბა, გაზ­რ­დი­ლი ში­და და გა­რე პო­ლი­ტი­კუ­რი რის­კე­ბი და რყე­ვე­ბი) ქვეყ­ნის შიგ­ნით საქ­მი­ა­ნი აქ­ტი­ვო­ბის შემ­ცი­რე­ბა, სა­ინ­ვეს­ტი­ციო ნა­კა­დე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი კლე­ბა და კრე­დი­ტებ­ზე შეზღუ­დუ­ლი ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა გახ­და. ამ ფაქ­ტო­რე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, სა­ხელ­მწ ­ ი­ფომ თა­ვად იკის­რა ქვეყ­ნის ეკო­ნო­ მი­კის უმ­ს­ხ­ვი­ლე­სი ინ­ვეს­ტო­რის რო­ლი, რაც სა­ხელ­მწ ­ ი­ფოს ეგი­დით გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ ბუ­ლი მსხვი­ლი ინ­ფ­რას­ტრ ­ უქ­ტუ­რუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბის გა­აქ­ტი­უ­რე­ბა­ში გა­მო­ი­ხა­ტა. ბიზ­ნეს­-აქ­ტი­ვო­ბის და­ცე­მით და ეკო­ნო­მი­კის ვარ­დ­ნით გა­მოწ­ვე­ულ ­ ი შე­მო­სავ­ ლე­ბის კლე­ბის გა­მო, მთავ­რო­ბა იძუ­ლე­ბუ­ლი გახ­და ამ პრო­ექ­ტე­ბის და­ფი­ნან­ 70

რევაზ საყევარიშვილი

სე­ბა უპი­რა­ტე­სად სა­გა­რეო ვა­ლე­ბის წყა­რო­ე­ბი­დან მო­ბი­ლი­ზე­ბუ­ლი თან­ხე­ბით უზ­რუნ­ვე­ლე­ყო, რა­მაც ში­და ვა­ლის მშპ-სთან მი­მარ­თე­ბის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი ასე შეც­ვა­ლა: თუ 2007 წელს სა­გა­რეო ვა­ლის შე­ფარ­დე­ბა მთლი­ან ში­და პრო­დუქ­ტ­ თან 17%-ის დო­ნე­ზე იყო, 2011 წლის­თ­ვის ეს მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი გა­ორ­მაგ­და და 35%ის დო­ნე­ზე­ა10. ფი­ნან­სურ სექ­ტორ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბი­დან აუცი­ლე­ბე­ლია გა­ მო­ი­ყოს სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის რე­ფორ­მა. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში მან ორ­ჯერ კარ­დი­ნა­ლუ­რად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ფუნ­ქც­ ი­ ურ­-ინ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­უ­რი ცვლი­ლე­ბა გა­ნი­ცა­და.

2006-2008 წლებ­ში მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლად მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და ეროვ­ნუ­ლი ბან­ კის დე­ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ო­ნა­ლი­ზა­ცი­ის თან­მიმ­დევ­რუ­ლი პრო­ცე­სი, რო­მე­ლიც 2008 წლის მარ­ტ­ში ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი­დან სა­ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო ფუნ­ქ­ცი­ის გა­მო­ტა­ნით და ცალ­კე ერ­თე­უ­ლად ფი­ნან­სუ­რი მო­ნი­ტო­რინ­გის სამ­სა­ხუ­რის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ ბით დას­რულ­და. თუმ­ცა, ამ ცვლი­ლე­ბი­დან ძა­ლი­ან მოკ­ლე პე­რი­ოდ­ში უკუპ­რო­ცე­სი და­იწყო, რო­ მე­ლიც ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის შემ­დ­გო­მი გაძ­ლი­ე­რე­ბის ნიშ­ნით ხა­სი­ათ­დე­ბო­და.

2009 წლის დე­კემ­ბ­რი­დან ეროვ­ნულ­მა ბან­კმ­ ა კვლავ და­იბ­რუ­ნა და, მე­ტიც, მნიშ­ ვ­ნე­ლოვ­ნად გა­ი­ზარ­და და გა­ი­ფარ­თო­ვა სა­ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო ფუნ­ქ­ცი­ე­ბი (მისი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის სფე­რო­ში შე­დის არა მხო­ლოდ სა­ბან­კო და არა­სა­ბან­კო სა­დე­პო­ზი­ტო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ზე, არა­მედ ფა­სი­ა­ნი ქა­ღალ­დე­ბის ბა­ზარ­სა და სა­ დაზღ­ვე­ვო კომ­პა­ნი­ებ­ზე ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბაც) და გა­იძ­ლი­ე­რა და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ ბის ხა­რის­ხი11. ამ ცვლი­ლე­ბით ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი გახ­და სა­ფი­ნან­სო სერ­ვი­სის ბაზ­რის სრულ­ ფა­სო­ვა­ნი მე­გა­რე­გუ­ლა­ტო­რი, რაც კარ­დი­ნა­ლუ­რად ეწი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბა იმ პო­ ლი­ტი­კას, რო­მე­ლიც ეროვ­ნუ­ლი ბან­კის მი­მართ 2006-2008 წლებ­ში ხორ­ცი­ელ­ დე­ბო­და და მი­სი უფ­ლე­ბე­ბის უკი­დუ­რეს შეზღუდ­ვა­სა და და­სუს­ტე­ბა­ში გა­მო­ ი­ხა­ტე­ბო­და. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში სა­ფი­ნან­სო სექ­ტორ­ში უკან გა­ დად­გ­მუ­ლი ნა­ბი­ჯია ბი­უ­ჯე­ტის და­გეგ­მ­ვი­სას „ხარჯების სა­შუ­ა­ლო­ვა­დი­ა­ნი და­გეგ­ მ­ვის სქე­მის“ (Medium Term Expenditure Framework, MTEF) გა­მო­ყე­ნე­ბა­ზე ფაქ­ ტი­უ­რი უარის თქმა. დეს გა­მოწ­ვე­უ­ლია არა იმ­დე­ნად ქვეყ­ნის ბი­უჯ­ ე­ტის მნიშ­ვ­ნე­ ლო­ვა­ნი ცვლი­ლე­ბე­ბის სა­ჭი­რო­ე­ბით, არა­მედ მი­სი პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბის სწრა­ფი და ხში­რად და­უ­სა­ბუ­თე­ბე­ლი მო­ნაც­ვ­ლე­ო­ბით12.

71

ბიზნესი და ეკონომიკა

2006-2011 წლე­ბის პე­რი­ოდ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხელ­მ­წი­ფო ბი­უჯ­ ე­ტი მთლი­ა­ ნად ამო­ვარ­დ­ნი­ლია MTEF-ის რე­ჟი­მი­დან და ცალ­კე­უ­ლი სფე­რო­ე­ბის და­ფი­ ნან­სე­ბის მკვეთ­რი ცვლი­ლე­ბე­ბით ხა­სი­ათ­დე­ბა. 2006-2008 წლებ­ში თვალ­სა­ ჩი­ნო იყო თავ­დაც­ვა­ზე მი­მარ­თუ­ლი ხარ­ჯე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ზრდა და მა­თი რე­კორ­დუ­ლი წი­ლი ბი­უ­ჯე­ტის ხარ­ჯვ­ ით ნა­წილ­ში13. 2009-2011 წლებ­ში გა­მოკ­ ვე­თი­ლია უფ­რო მე­ტად სო­ცი­ა­ლუ­რი ხარ­ჯე­ბის მა­ტე­ბის ტენ­დენ­ცი­ა14. ამავ­დ­ რო­უ­ლად, სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი რყე­ვე­ბით ხა­სი­ათ­დე­ბა ცალ­კე­უ­ლი სფე­რო­ე­ბის (ენერგეტიკა, სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბა და ა.შ.) და მათ­ზე პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი უწყე­ბე­ბის და­ფი­ნან­სე­ბის მო­ცუ­ლო­ბა და ში­ნა­არ­სი15. სა­ბი­უ­ჯე­ტო ხარ­ჯე­ბის და ფი­ნან­სუ­რი ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის თვალ­საზ­რი­სით სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ნაკ­ლე­ბად გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და ევ­რო­კო­ მი­სი­ის, მსოფ­ლიო ბან­კის, სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ვა­ლუ­ტო ფონ­დის, ასე­ვე დი­დი ბრი­ტა­ნე­თის, საფ­რან­გე­თის, ნორ­ვე­გი­ის და შვე­ი­ცა­რი­ის ეროვ­ნუ­ლი სა­ა­გენ­ტო­ე­ ბის მი­ერ ერ­თობ­ლი­ვად შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი PEFA-ს (Public Expenditure and Financial Accountability) სტან­დარ­ტე­ბი 16. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში ხში­რად აცხა­ დე­ბენ, რომ PEFA-ს სტან­დარ­ტე­ბი ეტა­პობ­რი­ვად ინერ­გე­ბა. თუმ­ცა, ამ პრო­ცე­ სის ფორ­მა­ლი­ზე­ბა, ისე­ვე რო­გორც სტან­დარ­ტე­ბის რე­ა­ლუ­რად ამოქ­მე­დე­ბა ამ ეტა­პამ­დე არ მომ­ხ­და­რა. სა­მე­წარ­მეო და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­რე­მოს გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბის თვალ­საზ­რი­სით 20062011 წლებ­ში სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ცვლი­ლე­ბე­ბი გან­ხორ­ცილ­და, რაც უპირ­ვე­ლე­სად, ბიზ­ნე­სის და­საწყე­ბად აუცი­ლე­ბე­ლი მოთხოვ­ნე­ბის შემ­ცი­რე­ბა­სა და უნი­ფი­ცი­რე­ბას, შე­სა­ბა­მი­სი ბი­ურ ­ ოკ­რა­ტი­ულ ­ ი პრო­ცე­დუ­რე­ბის გა­მარ­ტი­ვე­ბას და ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი მომ­სა­ხუ­რე­ბის მრა­ვა­ლი ახა­ლი და მოქ­ნი­ლი შე­საძ­ლებ­ლო­ ბის და­ნერ­გვ­ ას უკავ­შირ­დე­ბა. ამ სფე­რო­ებ­ში მიღ­წე­უ­ლი წინ­ს­ვლ ­ ა შე­სა­ბა­მი­სად აისა­ხა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ინ­სტ ­ ი­ ტუ­ტე­ბის შე­ფა­სე­ბებ­შიც, რომ­ლებ­მაც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მა­ღა­ლი სა­რე­ი­ტინ­გო პო­ ზი­ცი­ე­ბი მი­ა­ნი­ჭეს ბიზ­ნე­სის იოლად დაწყე­ბის თა­ვალ­საზ­რი­სით17. თუმ­ცა, ამა­ვე დროს მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი პრობ­ლე­მე­ბი რჩე­ბა ბიზ­ნე­სის წარ­მო­ებ­ ის სხვა ეტა­პებ­ზე, რომ­ლებ­ზეც დიდ­წი­ლად არის და­მო­კი­დე­ბუ­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს, რო­გორც მიმ­ზიდ­ვე­ლი სა­მე­წარ­მეო და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­რე­მოს ფორ­მი­რე­ბა. ამ პრობ­ლე­მა­თა სიმ­რავ­ლე­სა და მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა­ზე ღი­ად და ხში­რად მი­უთ ­ ი­ თე­ბენ რო­გორც სხვა­დას­ხ­ვა არა­სამ­თავ­რო­ბო და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ ე­ბი, ასე­ვე დიპ­ლო­მა­ტე­ბი და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხალ­ხო დამ­ც­ვე­ლი.

72

რევაზ საყევარიშვილი

გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი ყუ­რადღე­ბის ღირ­სია 2006-2011 წლებ­ში ქვე­ყა­ნა­ში სა­კუთ­რე­ ბის უფ­ლე­ბის დაც­ვის თვალ­საზ­რი­სით არ­სე­ბუ­ლი მდგო­მა­რე­ობ­ ა. კა­ნონ­მდ ­ ებ­ ლო­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი გა­რან­ტი­ე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბა­თა შე­ლახ­ ვის ფაქ­ტე­ბი კვლა­ვაც მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან პრობ­ლე­მად რჩე­ბა. ეს პრობ­ლე­მა გან­სა­კუთ­რე­ბით თვალ­სა­ჩი­ნოა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რე­გი­ო­ნებ­ში და უპი­რა­ტე­სად ისეთ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში, რო­დე­საც საქ­მე ეხე­ბა სა­ხელ­მწ ­ ი­ფოს ეგი­დით ან მი­სი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით მიმ­დი­ნა­რე ამა თუ იმ პრო­ექტს რე­ალ ­ ი­ზე­ბას. ასეთ შემ­ თხე­ვებ­ში მა­სობ­რი­ვად იკ­ვე­თე­ბა კერ­ძო მე­სა­კუთ­რე­თა უფ­ლე­ბე­ბის შე­ლახ­ვის ფაქ­ტე­ბი, მათ­ზე ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი ზე­წო­ლის ბერ­კე­ტე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით, სა­ კუთ­რებ­ზე უარის თქმის იძუ­ლე­ბით, ჩა­მორ­თ­მე­ულ ­ ი ქო­ნე­ბის არა­სა­თა­ნა­დო ან სუ­ლაც ნუ­ლო­ვა­ნი კომ­პენ­სი­რე­ბით და სხვა უფ­ლე­ბე­ბის დარ­ღვ­ ე­ვით18. გარ­თუ­ლე­ბუ­ლია დარ­ღ­ვე­უ­ლი სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა სა­სა­მარ­თლ ­ ო­ ებ­ში. სირ­თუ­ლე­ე­ბია რო­გორც სა­სა­მარ­თ­ლო პრო­ცე­სე­ბის გა­ჭი­ა­ნუ­რე­ბის, ასე­ვე მათ­ზე სა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბო სტრუქ­ტუ­რე­ბის ზე­წო­ლის თვალ­საზ­რი­სით. სა­სა­მარ­ თ­ლო სტა­ტის­ტი­კა და პრაქ­ტი­კა მი­უ­თი­თებს, რომ სა­სა­მარ­თ­ლო უპი­რა­ტე­სად უც­ვ­ლე­ლად იზი­ა­რებს სა­ხელ­მ­წი­ფო ორ­გა­ნო­ე­ბის (განსაკუთრებით, შსს-ს და მთა­ვა­რი პრო­კუ­რა­ტუ­რის, ასე­ვე თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლი ერ­თე­ულ ­ ე­ბის) პო­ზი­ცი­ას და ნაკ­ლე­ბად იალის­წი­ნებს კერ­ძო მე­სა­კუთ­რე­თა პრე­ტენ­ზი­ებს19. შე­დე­გად, მსგავ­სი ტი­პის და­ვებ­ში ძა­ლი­ან იშ­ვი­ათ ­ ია შემ­თხ­ვე­ვე­ბი, რო­დე­საც უფ­ ლე­ბა­შე­ლა­ხუ­ლი მე­სა­კუთ­რე სა­სა­მარ­თ­ლო წე­სით ახერ­ხებ­დეს სა­კუ­თა­რი უფ­ ლე­ბის აღ­დ­გე­ნას. სა­მე­წარ­მეო და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­რე­მო­ზე სა­სა­მარ­თლ ­ ო პრაქ­ტი­კის ნე­გა­ტი­უ­ რი გავ­ლე­ნის ერ­თ­-ერთ გა­მოვ­ლი­ნე­ბად შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს ის პრაქ­ტი­კაც, რო­ცა, ერ­თი მხრივ, აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ორ­გა­ნო­ე­ბი საკ­მა­ოდ ხში­რად და იოლად ითხო­ვენ, სა­სა­მარ­თ­ლო­ე­ბი კი ასე­ვე იოლად იყე­ნე­ბენ ბიზ­ ნეს­მენ­თა მი­მართ სა­პა­ტიმ­რო სას­ჯელს. ამ პრობ­ლე­მის სიმ­ძი­მე­ზე ღი­ად მი­უთ ­ ი­ თე­ბენ სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში მოქ­მე­დი ბიზ­ნეს­-გ­ ა­ერ­თი­ა­ნე­ბე­ბი20. ნაკ­ლე­ბად მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან და ფი­ნან­სუ­რად და­ბა­ლი ოდე­ნო­ბის ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი თუ სა­გა­და­სა­ხა­დო და­ვე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში პა­ტიმ­რო­ბის შე­ფარ­დე­ბის პრაქ­ტი­კა საკ­ მა­ოდ გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი­ა, რაც არ წარ­მო­ად­გენს სა­მე­წარ­მეო და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­ რე­მოს ხელ­შემ­წყობ გა­რე­მო­ე­ბას და ნაკ­ლე­ბად შე­ე­სა­ბა­მე­ბა გა­და­სა­ხა­დის გა­დამ­ ხ­დელ­თან სა­ხელ­მ­წი­ფოს პარ­ტ­ნი­ო­რო­ბის სუ­ლის­კ­ვე­თე­ბას, რაც გან­სა­კუთ­რე­ბით არის ხაზ­გას­მუ­ლი ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში21.

73

ბიზნესი და ეკონომიკა

სა­თა­ნა­დო სა­მე­წარ­მეო და სა­ინ­ვეს­ტი­ციო გა­რე­მოს ფორ­მი­რე­ბის ხე­ლის­შემ­შ­ ლე­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ბა­რი­ე­რე­ბი იკ­ვე­თე­ბა პრი­ვა­ტი­ზე­ბის პრო­ცეს­შიც, რომ­ ლის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა და პრო­ცეს­ში და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი ეკო­ნო­მი­კუ­რი აგენ­ტე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბის პე­რი­ ოდ­ში არა­ერ­თხელ შე­იზღუ­და22. იმის მი­უ­ხე­და­ვად, რომ პრი­ვა­ტი­ზე­ბის პრო­ცეს­თან, მის პრო­ცე­დუ­რებ­თან და მიმ­დი­ნა­რე­ობ­ ას­თან, ასე­ვე ცალ­კე­ულ საპ­რი­ვა­ტი­ზე­ბო ობი­ექ­ტებ­თან და­კავ­ში­ რე­ბით ინ­ფორ­მა­ცი­ის გავ­რ­ცე­ლე­ბის არ­ხე­ბი და სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად გამ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნ­და, არ­სე­ბით პრობ­ლე­მად რჩე­ბა უშუ­ა­ლოდ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ქო­ნე­ბის ამა თუ იმ აქ­ტი­ვის შეს­ყიდ­ვა­ში და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პირ­თა მო­ნა­წი­ლე­ო­ ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა. გან­სა­კუთ­რე­ბულ პრობ­ლე­მას ქმნის ფარ­თოდ გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი პრაქ­ტი­კა, რო­ დე­საც ესა თუ ის აქ­ტი­ვი (უპირატესად, უძ­რა­ვი ქო­ნე­ბის ლიკ­ვი­დუ­რი ობი­ექ­ტე­ბი) სა­ბაზ­რო­ზე და­ბალ ან სუ­ლაც სიმ­ბო­ლურ ფა­სად, ყო­ველ­გ­ვა­რი კონ­კურ­სის ან აუქ­ცი­ონ­ ის გა­რე­შე, ქვეყ­ნის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის უმაღ­ლე­სი პი­რე­ბის ერ­თ­პი­როვ­ნუ­ ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით გა­და­ე­ცე­მა ამა თუ იმ პირს. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ ამ სეგ­მენ­ტ­ზე კონ­კუ­რენ­ცი­ის მა­სობ­რი­ვად შეზღუდ­ვის წი­ნა­ პი­რო­ბას სწო­რედ პირ­და­პი­რი მი­ყიდ­ვე­ბის პრაქ­ტი­კის მა­სობ­რი­ვად გა­მო­ყე­ნე­ბა წარ­მო­ად­გენს. სა­გუ­ლის­ხ­მო­ა, რომ სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში გა­მო­იკ­ვე­თა შემ­ თხ­ვე­ვე­ბი, რო­დე­საც მსგავ­სი პრე­ფე­რენ­ცი­ე­ბით ისარ­გებ­ლეს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის სხვა­დას­ხ­ვა შტოს წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა კუთ­ვ­ნილ­მა ან მათ კუთ­ვნ­ ილ ბიზ­ნე­სებ­ თან და­კავ­ში­რე­ბულ­მა კომ­პა­ნი­ებ­მა23. ამა­ვე დროს, კვლა­ვინ­დე­ბუ­რად პრობ­ლე­მად რჩე­ბა ინ­ფორ­მა­ცი­ის გამ­ჭვ­ ირ­ვა­ ლო­ბა ტენ­დე­რებ­სა და აუქ­ცი­ო­ნებ­ში გა­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლი კომ­პა­ნი­ე­ბის, მა­თი დამ­ ფუძ­ნებ­ლე­ბის და საქ­მი­ა­ნო­ბის შე­სა­ხებ. რო­გორც წე­სი, ინ­ვეს­ტორ­თან სა­ხელ­ მ­წი­ფო ქო­ნე­ბის ყიდ­ვა-­გა­ყიდ­ვის გა­რი­გე­ბის კონ­ფი­დენ­ცი­ა­ლუ­რო­ბის მო­ტი­ვით, ძა­ლი­ან ხში­რად გა­უ­გე­ბა­რი რჩე­ბა, რა სა­დამ­ფუძ­ნებ­ლო სტრუქ­ტუ­რის და ის­ტო­ რი­ის კომ­პა­ნია ხდე­ბა ამა თუ იმ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფოს მი­ერ გა­ყი­დუ­ლი აქ­ტი­ვის მფლო­ ბე­ლი და რა პი­რო­ბით გა­და­ე­ცე­მა მას სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ქო­ნე­ბა24.

2006-2011 წლებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში პერ­მა­ნენ­ტუ­ლად მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და სა­გა­და­სა­ ხა­დო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის რე­ფორ­მი­რე­ბა, რო­მე­ლიც მთავ­რო­ბის მი­ერ გაცხა­დე­ ბუ­ლი ლი­ბე­რა­ლი­ზე­ბის სტრა­ტე­გი­ის კონ­ტექ­ს­ტშ­ ი ხორ­ცი­ელ­დე­ბო­და. ამ პე­რი­ ოდ­ში ორ­ჯერ ფუნ­და­მენ­ტუ­რად გა­და­ი­სინ­ჯა და თვი­სებ­რი­ვად ახალ მო­დელ­ზე 74

რევაზ საყევარიშვილი

გა­და­ეწყო სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა და მი­სი ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბის მე­ქა­ ნიზ­მე­ბი25. ამა­ვე დროს, შე­მუ­შავ­და და გან­სა­ხილ­ვე­ლად მზად არის ინი­ცი­ა­ტი­ვა, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც, მო­მა­ვალ­ში მთავ­რო­ბას გა­და­სა­ხა­დე­ბის გაზ­რ­და (აქციზის გარ­და) მხო­ლოდ რე­ფე­რენ­დუ­მის გზით შე­ეძ­ლე­ბა, რაც არ­სე­ბი­თაც უპ­რე­ცე­დენ­ ტო ფაქ­ტია სა­გა­და­სა­ხა­დო პო­ლი­ტი­კის კუთხით26.

2005 წელს მი­ღე­ბუ­ლი კო­დექ­სით და­იკ­ლო სა­გა­და­სა­ხა­დო გა­ნაკ­ვე­თებ­მა, რაც გა­დამ­ხ­დე­ლის სა­გა­და­სა­ხა­დო ტვირ­თის შემ­ცი­რე­ბის წი­ნა­პი­რო­ბა­ა. თუმ­ცა, ახალ სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­ს­ში, რო­მე­ლიც ძა­ლა­ში 2011 წლი­დან შე­ვი­და, მო­ი­მა­ტა აქ­ ცი­ზის და სა­შე­მო­სავ­ლო გა­და­სა­ხად­მა ზო­გი­ერ­თი ტი­პის სა­ქო­ნელ­ზე და და­ქი­ რა­ვე­ბუ­ლებ­ზე, რაც მთავ­რო­ბის გაცხა­დე­ბულ ლი­ბე­რა­ლი­ზე­ბის პო­ლი­ტი­კას ეწი­ ნა­აღ­მ­დე­გე­ბა27. ახა­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სით გა­მო­იკ­ვე­თა მა­ნამ­დე არარ­სე­ბუ­ლი „მცირე“ და „მიკრო“ ბიზ­ნე­სის კა­ტე­გო­რი­ე­ბი, რო­მე­ბიც გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო რე­ჟი­მით უნ­და და­ი­ბეგ­რონ28, რაც ამ ეტაპ­ზე ზუს­ტ­დე­ბა. თუმ­ცა, მთავ­რო­ბის არ­ სე­ბუ­ლი მიდ­გო­მა ცხად­ყოფს, ამ კა­ტე­გო­რი­ებ­ში მოხ­ვედ­რა საკ­მაო მკაც­რი კრი­ ტე­რი­უ­მე­ბით, შეზღუ­დუ­ლი ოდე­ნო­ბის ოპე­რა­ტო­რებს შე­ეძ­ლე­ბათ, რაც ამ ჩა­ნა­ ფიქ­რის ეფექ­ტი­ა­ნო­ბას ამ­ცი­რებს. ამა­ვე დროს, ახა­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სის მი­ხედ­ვით, სა­გა­და­სა­ხა­დო სფე­ რო­ში ომ­ბუდ­ს­მე­ნის თა­ნამ­დე­ბო­ბა შე­იქ­მნ­ ა, რო­მე­ლიც მო­წო­დე­ბუ­ლი­ა, და­იც­ვას გა­დამ­ხ­დე­ლის უფ­ლე­ბე­ბი და უზ­რუნ­ველ­ყოს ტი­პუ­რი სა­გა­და­სა­ხა­დო პრობ­ლე­ მე­ბის იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა და მა­თი მოგ­ვა­რე­ბის ხელ­შეწყო­ბა29. თუმ­ცა, გა­ნაკ­ვე­თე­ბის ლი­ბე­რა­ლი­ზე­ბის, გა­დამ­ხ­დე­ლის უფ­ლე­ბებ­ზე სა­გან­გე­ბო სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ჩა­ნა­წე­რე­ბის გა­ჩე­ნის და სხვა პო­ზი­ტი­ურ ­ ი ცვლი­ლე­ბე­ბის მი­უ­ ხე­და­ვად, არ გა­ი­ოლ ­ ე­ბუ­ლა და ნაკ­ლე­ბად ლი­ბე­რა­ლუ­რი დარ­ჩა გა­და­სა­ხა­დე­ბის გა­ან­გა­რი­შე­ბის და ამო­ღე­ბის წე­სე­ბი, მა­თი ად­მი­ნის­ტ­რი­რე­ბის სა­ინ­ს­ტ­რუქ­ცი­ო-­ სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ბა­ზა, რაც საკ­მა­ოდ რთულ ბა­რი­ე­რებს უქ­მნ­ ის რო­გორც გა­ დამ­ხ­დე­ლებს, ასე­ვე სა­გა­და­სა­ხა­დო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ას. შე­დე­გად, სა­ხელ­მ­წი­ფოს და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა კერ­ძო ბიზ­ნე­სის მი­მართ ატა­რებს უფ­რო მე­ტად სა­დამ­ჯე­ლო, ვიდ­რე პარ­ტ­ნი­ო­რულ ხა­სი­ათს და ბიზ­ნე­სის შე­ვიწ­ რო­ე­ბა ხში­რად სწო­რედ სა­გა­და­სა­ხა­დო პრე­ტენ­ზი­ე­ბის წა­ყე­ნე­ბით იწყე­ბა, რა­საც ხში­რად მოს­დევს არა­რე­ალ ­ უ­რად მა­ღა­ლი სა­ჯა­რი­მო სან­ქ­ცი­ე­ბი, ბიზ­ნეს­მენ­თა მი­მართ სხვა­დას­ხ­ვა სა­ხის აღ­მ­კ­ვე­თი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის და სხვა მკაც­რი სან­ქც­ ი­ ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა.

75

ბიზნესი და ეკონომიკა

სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში სა­გა­და­სა­ხა­დო სის­ტე­მის რე­ფორ­ მი­რე­ბის ერ­თ­-ერ­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი მა­ხა­სი­ა­თე­ბე­ლი სა­ბა­ჟო და სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სე­ბის ერთ დო­კუ­მენ­ტად გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა იყო30, რაც 2010 წელს გან­ხორ­ცი­ელ­და და ანა­ლო­გი არ მო­ეძ­ ებ­ნე­ბა ევ­რო­კავ­ში­რის წევ­რი ქვეყ­ნე­ბის პრაქ­ტი­კა­ში. ამა­ვე დროს აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ ახალ­მა, გა­ერ­თი­ა­ნე­ბულ­მა კო­დექ­ს­მა ნა­წი­ ლობ­რივ გა­წე­რა სა­გა­და­სა­ხა­დო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის ნა­წი­ლი, თუმ­ცა, და­ურ ­ ე­ გუ­ლი­რე­ბე­ლი და­ტო­ვა არა­ერ­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნორ­მა და მა­თი და­ზუს­ტე­ბის კომ­პე­ტენ­ცია მთავ­რო­ბას ან ფი­ნან­სთ ­ ა სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს და­უტ ­ ო­ვა. რაც შე­ხე­ბა სა­ბა­ჟო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას, მის­მა სო­ლი­დურ­მა ნა­წილ­მა კო­დექ­სი­დან კა­ნონ­ ქ­ვემ­დე­ბა­რე აქ­ტებ­ში უნ­და გა­და­ი­ნაც­ვ­ლოს, რაც ასე­ვე ნაკ­ლე­ბად შე­ე­სა­ბა­მე­ბა ევ­რო­პულ პრაქ­ტი­კას, რო­მე­ლიც სა­ბა­ჟო და სა­გა­და­სა­ხა­დო სა­კითხე­ბის უფ­რო მა­ღა­ლი სა­ფე­ხუ­რის კა­ნო­ნე­ბით რე­გუ­ლი­რე­ბას ანი­ჭებს უპი­რა­ტე­სო­ბას31. ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რად ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ცვლი­ლე­ბა კი ასე­ვე სა­ან­გა­რი­შო პე­ რი­ოდ­ში, კერ­ძოდ, 2007 წელს გან­ხორ­ცი­ელ­და, რო­დე­საც სა­ბა­ჟო და სა­გა­და­ სა­ხა­დო სამ­სა­ხუ­რე­ბი გა­ერ­თი­ან­და და ჩა­მო­ყა­ლიბ­და ერ­თი­ა­ნი შე­მო­სავ­ლე­ბის სამ­სა­ხუ­რი32. ამ ცვლი­ლე­ბა­თა პა­რა­ლე­ლუ­რად, გან­ხორ­ცი­ელ­და სა­ბა­ჟო სამ­სა­ხუ­რის და კა­ ნონ­მ­დებ­ლო­ბის ფუნ­და­მენ­ტუ­რი რე­ფორ­მე­ბი. სა­გა­და­სა­ხა­დო სამ­სა­ხუ­რის მსგავ­სად, აქაც შე­მუ­შავ­და ახა­ლი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა, გან­ხორ­ცი­ელ­და რამ­დე­ ნი­მე­სა­ფე­ხუ­რი­ა­ნი სა­კად­რო რე­ფორ­მა, მოხ­და ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რის ძი­რე­ულ ­ ი მო­დერ­ნი­ზა­ცია და და­ი­ნერ­გა თა­ნა­მედ­რო­ვე სა­ინ­ფორ­მა­ციო ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბი, რა­მაც სის­ტე­მის მა­ტე­რი­ა­ლურ­-ტ ­ ექ­ნი­კუ­რი ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა გა­ცი­ლე­ბით სწრა­ფი და ეფექ­ტი­ა­ნი გა­ხა­და. სა­ბა­ჟო უწყე­ბას, ევ­რო­კავ­ში­რის რე­კო­მენ­და­ცი­ის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, 2010 წლი­ დან წარ­მო­შო­ბის და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი სერ­ტი­ფი­კა­ტის გა­ცე­მის უფ­ლე­ბა მი­ე­ნი­ჭა, თუმ­ცა რთუ­ლი შე­სა­ფა­სე­ბე­ლი­ა, სადღე­ი­სოდ რამ­დე­ნად ეფექ­ტი­ა­ნად შე­უძ­ლია სა­ბა­ჟოს სერ­ტი­ფი­კა­ტის გა­სა­ცე­მად დად­გე­ნი­ლი კრი­ტე­რი­უ­მე­ბის და სხვა პი­რო­ ბე­ბის სა­თა­ნა­დო კონ­ტ­რო­ლი33. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში კვლა­ვაც პრობ­ლე­მუ­რი დარ­ჩა იმ­პორ­ტი­რე­ბუ­ლი სა­ქონ­ლის ღი­რე­ბუ­ლე­ბის გან­საზღ­ვ­რა და მას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი რის­კე­ბი, რაც ხში­რად ხდე­ბა იმ­პორ­ტი­ო­რებ­სა და სა­ბა­ჟო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ას შო­რის წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის მი­ზე­ზი. კერ­ძოდ, სა­ბა­ჟო ად­მი­ ნის­ტ­რა­ცია ხში­რად იყე­ნებს ე.წ. „მინიმალური ღი­რე­ბუ­ლე­ბე­ბის“ დად­გე­ნის 76

რევაზ საყევარიშვილი

პრაქ­ტი­კას, რაც გა­და­სა­ხა­დე­ბის და­მალ­ვის და თა­ვი­დან აცი­ლე­ბის მე­ქა­ნიზ­ მად მი­იჩ­ნე­ვა, თუმ­ცა იმ­პორ­ტი­ორ­თა უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბას და ზედ­მე­ტი და­ნა­ რიცხე­ბის ალ­ბა­თო­ბას აჩენს. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ო­დის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი სი­ახ­ლეა 2010 წელს შე­მო­სავ­ლე­ბის სამ­სა­ხურ­ში ექ­ს­პერ­ტი­ზის დე­პარ­ტა­მენ­ტის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ ბა, რო­მე­ლის ფუნ­ქ­ციაა სა­ქონ­ლის სა­ბა­ჟო ღი­რე­ბუ­ლე­ბის დად­გე­ნა. თუმ­ცა, რო­ გორც „მინიმალური ღი­რე­ბუ­ლე­ბე­ბის“ დად­გე­ნა, ასე­ვე სა­ბა­ჟო ღი­რე­ბუ­ლე­ბის ექ­ს­პერ­ტი­ზა ეწი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბა ვაჭ­რო­ბის მსოფ­ლიო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის (WTO) პრინ­ ცი­პებ­სა და მიდ­გო­მებს. შე­სა­ბა­მი­სად, ეს ფაქ­ტო­რე­ბი წი­ნა­აღ­მდ ­ ე­გო­ბა­ში მო­დის ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მას­თა­ნაც, რო­მე­ლიც ვაჭ­რო­ ბის მსოფ­ლიო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის მოთხოვ­ნა­თა უპი­რო­ბო დაც­ვას ითხოვს34. ამა­ვე დროს, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში, კერ­ძოდ კი, 2010 წელს რამ­დე­ნი­მე გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა მი­ი­ღეს, რომ­ლე­ბიც პირ­და­პირ შე­ე­სა­ბა­მე­ბა ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის რე­კო­მენ­და­ცი­ებს და ევ­რო­პულ პრაქ­ტი­კას. კერ­ძოდ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის დად­გე­ნი­ლე­ბით დამ­ტ­კიც­და ინ­ტეგ­რი­რე­ ბუ­ლი სა­ბა­ჟო ტა­რი­ფი35, ფი­ნან­ს­თა მი­ნის­ტ­რის ბრძა­ნე­ბით კი გა­ნი­საზღ­ვ­რა წი­ ნას­წა­რი სა­ბა­ჟო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბი­სა და გა­ცე­მის დე­ტა­ლუ­რი პრო­ცე­ დუ­რა36. გარ­და ამი­სა, 2008-2010 წლებ­ში ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შე­სა­ბა­მი­სად, სა­ბა­ჟო სამ­სა­ხუ­რებ­ში და­იწყო რის­კებ­ზე დამ­ყა­რე­ბუ­ლი მარ­თ­ვის პროგ­რა­მის ეტა­პობ­რი­ვი და­ნერ­გ­ვა. ის თა­ვი­დან მხო­ლოდ ფის­კა­ლურ რის­კებ­ზე იყო ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლი (დეკლარაციის მო­დუ­ლი), მოგ­ვი­ა­ნე­ბით კი შე­ მუ­შავ­და ე.წ. ტრან­ზი­ტუ­ლი მო­დუ­ლი, რო­მე­ლიც ტვირ­თის საზღ­ვ­რის გა­დაკ­ვე­თის მო­მენ­ტ­ში არ­სე­ბუ­ლი ან გა­ჩე­ნი­ლი საფ­რ­თხე­ე­ბის გა­მოვ­ლე­ნას და აღ­მოფხ­ვ­რას ით­ვა­ლის­წი­ნებს. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში არ­სე­ბი­თი ცვლი­ლე­ბე­ბი გან­ ხორ­ცი­ელ­და სტა­ტის­ტი­კის სექ­ტორ­ში. 2009 წელს მი­ღე­ბუ­ლია ახა­ლი კა­ნო­ნი „ოფიციალური სტა­ტის­ტი­კის შე­სა­ხებ“37, რომ­ლის შე­სა­ბა­მი­სად ახ­ლე­ბუ­რად არის გა­აზ­რე­ბუ­ლი და აწყო­ბი­ლი სტა­ტის­ტი­კის ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი სამ­სა­ხუ­რის ფუნ­ ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბის, მე­ნეჯ­მენ­ტის და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბის და და­ფი­ნან­სე­ბის წე­სე­ბი, ასე­ვე მი­სი ფუნ­ქ­ცი­ე­ბი და შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი. ამ ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­დე­გად, ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს საქ­ ვე­უწყე­ბო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა სტა­ტის­ტი­კის სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო დე­პარ­ტა­მენ­ტი სა­ჯა­ 77

ბიზნესი და ეკონომიკა

რო სა­მარ­თლ ­ ის იური­დი­ულ პი­რად – სტა­ტის­ტი­კის ეროვ­ნულ სამ­სა­ხუ­რად („საქსტატი“) ჩა­მო­ყა­ლიბ­და, რო­მელ­საც პრე­ზი­დენ­ტის მი­ერ წარ­დ­გე­ნი­ლი და პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ მო­წო­ნე­ბუ­ლი საბ­ჭო38 მარ­თავს. საბ­ჭო­ში შე­დის 8 კა­ცი (თავმჯდომარე და 7 წევ­რი), რო­მელ­თა­გან თი­თო წევრს ეროვ­ნუ­ლი ბან­კი, ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის და ფი­ნან­ს­თა სა­მი­ნის­ტ­რო­ე­ბი წა­რად­გე­ნენ, 5 კი არ უნ­და იყოს სა­ჯა­რო მო­ხე­ლე. საბ­ჭოს წარ­დ­გი­ნე­ბით საბ­ჭოს ერ­თ­-ერთ წევრს აღ­მას­რუ­ლე­ბელ დი­რექ­ტო­რად ამ­ტ­კი­ცებს პრე­ზი­დენ­ტი39. თუმ­ცა, კვლა­ვინ­დე­ბუ­რად ეჭვს ბა­დებს სტა­ტის­ტი­კის სა­ხელ­მ­წი­ფო დე­პარ­ტა­ მენ­ტის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის და მის მი­ერ დად­გე­ნი­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბის სი­ზუს­ტის ხა­რის­ხი. ამა­ვე დროს ეჭ­ვქ­ ­ვეშ დგას დე­პარ­ტა­მენ­ტის შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბიც, ვი­ ნა­ი­დან თა­ნამ­შ­რო­მელ­თა გა­ნუხ­რე­ლი შემ­ცი­რე­ბე­ბის კვალ­დაკ­ვალ წლი­დან წლამ­დე მცირ­დე­ბა მი­სი ბი­უ­ჯე­ტიც40, რაც სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­შიც გა­მო­იკ­ვე­თა და საფ­რ­თხეს უქ­მნ­ ის სტა­ტის­ტი­კუ­რი სის­ტე­მის მდგრა­ დო­ბას, ეფექ­ტი­ა­ნო­ბას და სან­დო­ო­ბას.

3.2 და­საქ­მე­ბა და სო­ცი­ა­ლუ­რი პო­ლი­ტი­კა და­საქ­მე­ბის პო­ლი­ტი­კა ატა­რებს უპი­რა­ტე­სად ფრაგ­მენ­ტულ ხა­სი­ათს და სა­ან­გა­ რი­შო პე­რი­ოდ­ში სხვა­დას­ხ­ვა დო­ნის ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­თა (ცენტრალური, მუ­ნი­ცი­ პა­ლუ­რი) მი­ერ არა­თან­მი­დევ­რუ­ლი და მოკ­ლე­ვა­დი­ა­ნი და­საქ­მე­ბი­თი კამ­პა­ნი­ე­ ბით შე­მო­იფ ­ არ­გ­ლე­ბო­და41. სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში შე­სა­ბა­მის სა­ხელ­მ­წი­ფო პო­ლი­ტი­კა­ზე პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი ორ­გა­ნოს – შრო­მის, ჯან­მრ ­ ­თე­ლო­ბი­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს პრი­ო­რი­ტე­ტებ­სა და ბი­უ­ჯეტ­ში შრო­მის კომ­პო­ნენ­ტი რო­გორ პროგ­რა­მუ­ლი, ასე­ ვე ფი­ნან­სუ­რი უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის თვალ­საზ­რი­სით სა­ერ­თოდ გა­ნუ­ლე­ბუ­ლი­ა42. შრო­მი­თი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის სივ­რ­ცე, პრაქ­ტი­კუ­ლად, მთლი­ა­ნად ლი­ბე­რა­ლი­ზე­ ბუ­ლია43. ომი­სა და ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სით გა­მოწ­ვე­უ­ლი საქ­მი­ა­ნი აქ­ტი­ვო­ბის მკვეთ­რი ვარ­დ­ნა პირ­და­პირ და მტკივ­ნე­უ­ლად აისა­ხა და­საქ­მე­ბულ­თა მდგო­მა­ რე­ო­ბა­ზე და უმუ­შევ­რო­ბის მა­ტე­ბა გა­მო­იწ­ვია44. ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვად უმუ­შე­ვარ­თა რიცხ­ ვი ბა­ზარ­ზე არ იკ­ლებს. შრო­მის ბა­ზარ­ზე არ­სე­ბულ რთულ სი­ტუ­ა­ცი­ას ამ­ძი­მებს და­საქ­მე­ბი­სა და შრო­მის ბაზ­რის ეფექ­ტუ­რი პო­ლი­ტი­კის არარ­სე­ბო­ბა და სო­ცი­ ა­ლუ­რი უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის არა­თან­მიმ­დევ­რუ­ლი და ფრაგ­მენ­ტი­რე­ბუ­ლი სის­ტე­მა. შრო­მი­თი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბის სა­ფუძ­ვე­ლია 2006 წელს მი­ღე­ბუ­ ლი შრო­მის კო­დექ­სი, რო­მე­ლიც პროფ­კავ­ში­რებ­თან და დარ­გობ­რივ ასო­ცი­აც­ ი­ 78

რევაზ საყევარიშვილი

ებ­თან წი­ნას­წა­რი კონ­სულ­ტა­ცი­ე­ბის გა­რე­შე მომ­ზად­და და და­კა­ნონ­და, არ შე­ე­ სა­ბა­მე­ბა შრო­მის სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის (ILO) სტან­დარ­ტებს. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში შრო­მის კო­დექსს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ ვა­ნი რე­ფორ­მი­რე­ბა არ გა­ნუც­დია და ის კვლა­ვინ­დე­ბუ­რად მო­ი­ცავს იმ მიდ­გო­ მებს, რაც მას­ში 2006 წელს ჩა­ი­დო. ამ მიდ­გო­მე­ბის უც­ვლ ­ ე­ლო­ბის გა­მო კვლა­ ვინ­დე­ბუ­რად ძა­ლა­ში რჩე­ბა პრე­ტენ­ზი­ე­ბი შრო­მი­თი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის დამ­ქი­ რა­ვებ­ლის სა­სარ­გებ­ლოდ გა­მოკ­ვე­თი­ლი უფ­ლებ­რივ­-­მო­ვა­ლე­ო­ბი­თი დის­ბა­ ლან­სის გა­მო. კერ­ძოდ, მას­ში კვლა­ვაც არ არის ასა­ხუ­ლი ILO-ს კონ­ვენ­ცი­ე­ბით გათ­ვა­ლის­წი­ ნე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შე­სა­ხებ და და­საქ­ მე­ბულ­თა ინ­ტე­რე­სე­ბის და­სა­ცა­ვად პრო­ფე­სი­უ­ლი/­შ­რო­მი­თი კავ­ში­რე­ბის მი­ერ დამ­საქ­მე­ბელ­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის წარ­მო­ე­ბის შე­სა­ხებ45. შრო­მის კა­ნო­ნი ეწი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბა ევ­რო­კავ­ში­რის სტან­დარ­ტებს და სა­ქარ­თ­ვე­ ლოს მი­ერ 2005 წლის ივ­ლის­ში რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბულ „ევროპის სო­ცი­ა­ლუ­რი ქარ­ ტი­ის“46 სტან­დარ­ტებს ისეთ ფუნ­და­მენ­ტურ სა­კითხებ­ში, რო­გო­რი­ცაა ზედ­მე­ტი სა­მუ­შა­ოს შეს­რუ­ლე­ბის ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვო­ბა და სამ­სა­ხუ­რი­დან დათხოვ­ნა. სო­ცი­ალ ­ უ­რი დი­ა­ლო­გის წარ­მო­ე­ბის თვალ­საზ­რი­სით წინ­გა­დად­გ­მუ­ლი ნა­ ბი­ჯია 2010 წელს სო­ცი­ა­ლუ­რი პარ­ტნ­ ი­ო­რო­ბის სამ­მ­ხ­რი­ვი კო­მი­სი­ის შექ­მნ­ ა47, რო­მე­ლიც შრო­მის, ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბის და სო­ცი­ა­ლუ­რი დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს, პრო­ფე­სი­უ­ლი კავ­ში­რე­ბის გა­ერ­თი­ა­ნე­ბის და დამ­საქ­მე­ბელ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის პირ­ვე­ლი პი­რე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით შე­იქ­მ­ნა. მთავ­რო­ბის მხრი­დან კო­მი­სი­ის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში შე­ვიდ­ნენ პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რის აპა­რა­ტის, ასე­ვე იუს­ტი­ცი­ ის, ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის და რე­გი­ო­ნუ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბი­სა და ინ­ფ­ რას­ტრ ­ უქ­ტუ­რის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი. გა­ფარ­თოვ­და კო­მი­ სი­ა­ში დამ­საქ­მე­ბელ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ის, ბიზ­ნეს­-ა­სო­ცი­ა­ცი­ის და პროფ­კავ­ში­რე­ ბის წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბაც48. კო­მი­სი­ის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბის და მის წევ­რ­თა რიცხოვ­ნო­ბის გაზ­რ­დის მი­უხ­ ე­და­ვად, მი­სი საქ­მი­ან­ ო­ბა ნაკ­ლე­ბად ეფექ­ტი­ან ხა­სი­ათს ატა­რებს, რაც კო­მი­სი­ის წევ­რ­თა პო­ზი­ცი­ე­ბის კარ­დი­ნა­ლუ­რი წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის გარ­და, საქ­მი­ან შეხ­ვედ­რა­თა სიმ­ წი­რით არის გან­პი­რო­ბე­ბუ­ლი. გლო­ბა­ლუ­რი კრი­ზი­სის და სა­ო­მა­რი ვი­თა­რე­ბის გა­მო, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში სო­ცი­ა­ლუ­რი გა­რე­მოს უკე­თე­სო­ბის­კენ შეც­ვ­ლა 79

ბიზნესი და ეკონომიკა

ვერ მო­ხერ­ხ­და. შე­დე­გად, სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ბის თვალ­საზ­რი­სით არ­სე­ბი­თი პროგ­რე­სი არ იკ­ვე­თე­ბა და მო­სახ­ლე­ო­ბის სო­ლი­დუ­რი ნა­წი­ლი (2011 წლის მა­ი­სის მო­ნა­ცე­მე­ბით, უმ­წეო მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში მყოფ ოჯა­ხებ­ში ცხოვ­რობს ქვეყ­ნის 1,6 მი­ლი­ონ­ზე მე­ტი მო­სახ­ლე) კვლა­ვაც მის ზღვარს ქვე­მოთ იმ­ყო­ ფე­ბა49. რო­გორც სი­ღა­რი­ბის, ასე­ვე უმუ­შევ­რო­ბის გა­ან­გა­რი­შე­ბი­სას ექ­ს­პერ­ტე­ბი მი­ა­ნიშ­ ნე­ბენ იმ მე­თო­დო­ლო­გი­ის უზუს­ტო­ბა­ზე, რომ­ლი­თაც ეს ორი პა­რა­მეტ­რი და­ან­ გა­რიშ­დე­ბა. კერ­ძოდ, არ­სე­ბობს პრე­ტენ­ზი­ე­ბი, რომ გა­ან­გა­რი­შე­ბე­ბი არას­წო­რია და, შე­სა­ბა­მი­სად, მა­თი გა­მო­ყე­ნე­ბით მი­ღე­ბუ­ლი შე­დე­გე­ბიც მცდა­რი. სა­ბო­ლო­ ოდ კი ოფი­ცი­ა­ლუ­რად გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია უფ­რო მე­ტად ოპ­ტი­მის­ ტურ სუ­რათს წარ­მო­ა­ჩენს, ვიდ­რე სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში­ა. რაც შე­ე­ხე­ბა სო­ცი­ა­ლურ დაც­ვას, 2006 წლის და­საწყი­სი­დან, მთავ­რო­ბამ უმუ­შევ­ რო­ბის ყვე­ლა დახ­მა­რე­ბა გა­ა­უქ­მა და შე­მო­იღ ­ ო ერ­თი­ა­ნი სო­ცი­ალ ­ უ­რი დახ­მა­რე­ ბის პროგ­რა­მა ღა­რი­ბი ოჯა­ხე­ბი­სათ­ვის50. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში შემ­წე­ობ­ ა­თა სის­ტე­მა­ში ბევ­რი გა­მოკ­ვე­თი­ლი ხარ­ვე­ზი აღ­მო­იფხ­ვ­ რა, სი­ღა­რი­ბის ზღვა­რის გან­საზღ­ვრ ­ ის კრი­ტე­რი­უ­მე­ბი რე­ა­ლურ სუ­რათ­ზე მა­ინც ნაკ­ლე­ბად მორ­გე­ბუ­ლი აღ­მოჩ­ნ­და და შე­დე­გად გა­მო­იწ­ვი­ა, ბევ­რი ცდო­მი­ლე­ბა სა­მიზ­ნე აუდი­ტო­რი­ის გან­საზღ­ვ­რი­სას. შე­დე­გად, მო­სახ­ლო­ბის ყვე­ლა­ზე გა­ჭირ­ ვე­ბუ­ლი ფე­ნის ნა­წი­ლი ამ შემ­წე­ო­ბის გა­რე­შე რჩე­ბა. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში ეტა­პობ­რი­ვად მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ ნად გა­იზ­ არ­და სა­პენ­სიო ანაზღა­უ­რე­ბის დო­ნე, რო­მე­ლიც გა­ცი­ლე­ბით მე­ტია სა­ მომ­ხ­მა­რებ­ლო კა­ლა­თას­თან მი­მარ­თე­ბა­ში, ვიდ­რე ინ­დექ­სი­რე­ბამ­დე არ­სე­ბულ პე­რი­ოდ­ში იყო51. ამის მი­უ­ხე­და­ვად, ინ­ფ­ლა­ცი­ის გა­აქ­ტი­ურ ­ ე­ბუ­ლი პრო­ცე­სი52 ((14,3% წლი­უ­რი ინ­ფ­ლა­ცი­ა) 2001 წლის მა­ის­ში) ამ­ცი­რებს სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო სა­პენ­ სიო უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის ეფექ­ტი­ან­ ო­ბას. ამა­ვე დროს, თვალ­სა­ჩი­ნოა სა­ხელ­მ­წი­ფო პენ­სი­ე­ბის ზრდის რე­სურ­სის სიმ­წი­რე. 2011 წლის მდგო­მა­რე­ო­ბით სა­ხელ­მ­წი­ფო პენ­სი­ებ­ზე ბი­უ­ჯე­ტის ხარ­ჯვ­ ი­თი ნა­წი­ლის 13%-ზე მე­ტი მი­ი­მარ­თე­ბა53, რაც მა­თი შემ­დ­გო­მი ზრდის ალ­ბა­თო­ბას ამ­ცი­რებს . სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში სო­ცი­ა­ლუ­რი დაც­ვის მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი წარ­მა­ტე­ბუ­ლი სი­ახ­ლე იყო სი­ღა­რი­ბის ზღვარს ქვე­მოთ მყოფ­თა ჯან­მრ ­ ­თე­ლო­ბის დაზღ­ვე­ვის მე­ქა­ნიზ­მის ამოქ­მე­დე­ბა, რა­მაც უმ­წე­ო­ებს გა­უ­ზარ­და წვდო­მა სა­მე­დი­ცი­ნო სერ­ ვი­სებ­ზე, შე­უმ­ცი­რა ან მო­უხ­სნ­ ა ჯან­დაც­ვა­ზე კა­ტას­ტ­რო­ფუ­ლი და­ნა­ხარ­ჯე­ბი და გა­ზარ­და მიზ­ნობ­რი­ვი სო­ცი­ა­ლუ­რი დახ­მა­რე­ბის ეფექ­ტი­ა­ნო­ბა.

80

რევაზ საყევარიშვილი

3.3 ვაჭ­რო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­კითხე­ბი, სა­ბაზ­რო და მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი რე­ფორ­მა სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში ქვეყ­ნის შიგ­ნით და მის ფარ­გ­ლებს გა­რეთ მიმ­დი­ნა­რე რყე­ვე­ბი ასე­ვე გახ­და ევ­რო­კავ­ში­რის ქვეყ­ნებ­თან სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გა­რეო სა­ ვაჭ­რო ბრუნ­ვის მო­ცუ­ლო­ბის და მი­სი ცვლი­ლე­ბე­ბის სე­რი­ო­ზუ­ლი გან­მა­პი­რო­ ბე­ბე­ლი ფაქ­ტო­რი.

2006-2011 წლებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის სა­გა­რეო ვაჭ­რო­ბის დი­ნა­მი­კა და სტრუქ­ტუ­რა მი­უ­თი­თებს, რომ ევ­რო­კავ­ში­რი კვლა­ვაც რჩე­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სა­ვაჭ­რო პარ­ტ­ნი­ო­რი ქვეყ­ნე­ბის სი­დი­დით მე­ო­რე ჯგუ­ფად და მხო­ლოდ და­მო­უ­ კი­დე­ბელ სა­ხელ­მ­წი­ფო­თა თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის ქვეყ­ნე­ბის ჯგუფს ჩა­მორ­ჩე­ბა54. ამა­ვე დროს იკ­ვე­თე­ბა, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­დან ევ­რო­კავ­შირ­ში ექ­სპ­ ორ­ტი ძალ­ზე მწი­რია და მი­სი შემ­დ­გო­მი დი­ვერ­სი­ფი­ცი­რე­ბაა სა­ჭი­რო. ევ­რო­კავ­ში­ რის პრე­ფე­რენ­ცი­ე­ბის გან­ზო­გა­დე­ბუ­ლი სის­ტე­მა (GSP+) სის­ტე­მა55 სა­ქარ­თ­ვე­ ლოს სა­ტა­რი­ფო ბა­რი­ე­რე­ბის გა­უქ­მე­ბის კუთხით რამ­დე­ნი­მე ათა­სი და­სა­ხე­ ლე­ბის პრო­დუქ­ტზ­ ე შე­ღა­ვა­თი­ან რე­ჟიმს ანი­ჭებს, თუმ­ცა ამ უპი­რა­ტე­სო­ბით მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე კომ­პა­ნია და პრო­დუქ­ტი (30-მდე და­სა­ხე­ლე­ბის) სარ­ გებ­ლობს56. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში იმ­პორ­ტი­რე­ბუ­ლი სა­ქონ­ლის უმ­რავ­ლეს კა­ტე­გო­რი­ებ­ზე სა­იმ­პორ­ტო ტა­რი­ფე­ბის გა­ნუ­ლე­ბით სა­ქარ­თვ­ ე­ლომ მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად გა­უ­ი­ო­ლა ევ­რო­პულ კომ­პა­ნი­ებს სა­ვაჭ­რო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის წარ­მო­ე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში. თუმ­ცა, ამა­ვე დროს გა­მო­იკ­ვე­თა, რომ სა­ქარ­თვ­ ე­ ლო­ში რიგ შემ­თხე­ვებ­ში და­ირ­ღ­ვა არა­დის­კ­რი­მი­ნა­ცი­უ­ლი ვაჭ­რო­ბის მოთხოვ­ ნე­ბი, რაც სხვა­დას­ხ­ვა ტი­პის სა­ქო­ნელ­ზე გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო ტა­რი­ ფე­ბის დად­გე­ნა­ში გა­მო­ი­ხა­ტე­ბა (უპირატესად, აქ­ცი­ზურ პრო­დუქ­ცი­აზ­ ე, კერ­ძოდ, თამ­ბა­ქოს სა­ქო­ნელ­ზე). ვაჭ­რო­ბის ტექ­ნი­კუ­რი ბა­რი­ე­რე­ბის მო­საშ­ლე­ლად, რო­მე­ლიც ძი­რი­თა­დად ევ­ რო­კავ­ში­რის ტექ­ნი­კუ­რი რეგ­ლა­მენ­ტე­ბის მი­ღე­ბის სამ­თავ­რო­ბო პროგ­რა­მის დამ­ტ­კი­ცე­ბას და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის დაწყე­ბას ით­ვა­ლის­წი­ნებს, 2010 წელს სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბამ მი­ი­ღო სტან­დარ­ტი­ზა­ცი­ის, აკ­რე­დი­ტა­ცი­ის, შე­სა­ბა­მი­ სო­ბის შე­ფა­სე­ბის, ტექ­ნი­კუ­რი რეგ­ლა­მენ­ტე­ბი­სა და მეტ­რო­ლო­გი­ის სფე­რო­ში სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო რე­ფორ­მის და ტექ­ნი­კუ­რი რეგ­ლა­მენ­ტე­ბის მი­ღე­ბის სამ­თავ­ რო­ბო სტრა­ტე­გია და პროგ­რა­მა57. თუმ­ცა, მი­სი იმ­პ­ლე­მენ­ტა­ცია ჯერ საწყის სტა­ დი­ა­ზე­ა.

81

ბიზნესი და ეკონომიკა

ამა­ვე დროს, უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ სტრა­ტე­გი­ის შე­მუ­შა­ვე­ბა ფარ­თო სა­ზო­გა­ დო­ებ­რი­ვი და პრო­ფე­სი­უ­ლი გან­ხილ­ვე­ბის გა­რე­შე მოხ­და და მი­სი მი­ღე­ბის შე­ სა­ხებ მხო­ლოდ ოფი­ცი­ა­ლუ­რი დო­კუ­მენ­ტის გა­მოს­ვ­ლის შემ­დეგ გახ­და ცნო­ბი­ ლი. სურ­სა­თის უვ­ნებ­ლო­ბის ნა­წილ­ში სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­ რო­ბის ქცე­ვებ­ში კარ­დი­ნა­ლუ­რად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ში­ნა­არ­სის მიდ­გო­მე­ბი გა­ მოვ­ლინ­და. კერ­ძოდ, საწყის ეტაპ­ზე გა­ნი­საზღ­ვრ ­ ა, რომ 2005 წელს მი­ღე­ბუ­ლი „სურსათის უვ­ნებ­ლო­ბი­სა და ხა­რის­ხის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის„58 მუხ­ლე­ბის ნა­წი­ლის მოქ­მე­ დე­ბა სხვა­დას­ხ­ვა ვა­დით უნ­და შე­ჩე­რე­ბუ­ლი­ყო (აქედან ზო­გი­ერ­თის, 2016-2018 წლამ­დეც კი, კო­რუფ­ცი­ას­თან ბრძო­ლის და ბაზ­რის სრუ­ლი ლი­ბე­რა­ლი­ზა­ცი­ის მო­ტი­ვით). თუმ­ცა, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით, ამ მუხ­ლე­ბის შე­ჩე­რე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ეტა­ პობ­რი­ვად გა­უქ­მ­და და, შე­დე­გად, 2011 წლი­დან სურ­სა­თის მწარ­მო­ე­ბელ­თა ინ­ ს­პექ­ტი­რე­ბა კვლა­ვაც აუცი­ლე­ბე­ლი გახ­და. ეს პრო­ცე­სი ამ ეტაპ­ზე დაწყე­ბუ­ლი­ა, თუმ­ცა, საკ­მა­ოდ ნე­ლი ტემ­პით ხორ­ცი­ელ­დე­ბა და არ მო­ი­ცავს სურ­სა­თის მწარ­ მო­ე­ბელ­თა მეტ­-­ნაკ­ლე­ბად სრულ­ფა­სო­ვან წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბას. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში, კერ­ძოდ, 2010 წლის დამ­ლევს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბამ მი­ი­ღო „სურსათის უვ­ნებ­ლო­ბის ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი სტრა­ტე­გი­ის და სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო მი­ახ­ლო­ებ­ ის პროგ­რა­მა“59, თუმ­ცა სა­ზო­გა­დო­ ე­ბის­თ­ვის ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი არ ყო­ფი­ლა მო­სამ­ზა­დე­ბელ ეტაპზე. შე­დე­გად, გარ­თუ­ლე­ბუ­ლი იყო დის­კუ­სია ამ სტრა­ტე­გი­ი­სა და პროგ­რა­მის ში­ნა­არ­ს­ზე. გარ­და ამი­სა, მთავ­რო­ბამ 2010 წელს და­ად­გი­ნა „სურსათის უვ­ნებ­ლო­ბის, ვე­ტე­ რი­ნა­რი­ი­სა და მცე­ნა­რე­თა დაც­ვის სფე­რო­ში ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის, მო­ნი­ტო­რინ­ გი­სა და სა­ხელ­მ­წი­ფო კონ­ტრ ­ ო­ლის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის წე­სე­ბი“60, თუმ­ცა მათ­ში მომ­ხ­მა­რებ­ლის უფ­ლე­ბე­ბის ნა­წი­ლი არას­რულ­ფა­სოვ­ნად არის ასა­ხუ­ლი. მა­გა­ ლი­თად, ამ წე­სებ­მა გა­მო­რიცხა სურ­სა­თის მწარ­მო­ებ­ლე­ბის გა­უფ­რ­თხი­ლე­ბე­ლი შე­მოწ­მე­ბა და ფარ­თო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თ­ვის და­ხუ­რულ ინ­ფორ­მა­ცი­ად აქ­ცია სა­ სურ­სა­თო ბაზ­რის გეგ­მი­უ­რი მო­ნი­ტო­რინ­გის შე­დე­გე­ბი. სა­გუ­ლის­ხ­მოა ისიც, რომ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ ­ ი რე­ფორ­მის შე­დე­ გად, მა­ნამ­დე სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს საქ­ვე­უწყე­ბო და­წე­სე­ბუ­ლე­ ბად არ­სე­ბუ­ლი სურ­სა­თის უვ­ნებ­ლო­ბის, ვე­ტე­რი­ნა­რი­ი­სა და მცე­ნა­რე­თა დაც­ვის ეროვ­ნუ­ლი სამ­სა­ხუ­რი სა­ჯა­რო სა­მარ­თ­ლის იურუ­დი­ულ პი­რად – სურ­სა­თის ეროვ­ნულ სა­აგ­ ენ­ტოდ გა­და­კეთ­და61. იმავ­დ­რო­ულ ­ ად, 2009-2011 წლებ­ში თით­ქ­ 82

რევაზ საყევარიშვილი

მის 3-ჯერ შემ­ცირ­და მი­სი სა­ბი­უ­ჯე­ტო და­ფი­ნან­სე­ბა და იკ­ლო თა­ნამ­შრ ­ ო­მელ­თა 62 რიცხოვ­ნო­ბა­მაც . ნაკ­ლე­ბი პროგ­რე­სი იკ­ვე­თე­ბა კონ­კუ­რენ­ცი­ის პო­ლი­ტი­კის შე­მუ­შა­ვე­ბი­სა და გან­ ხორ­ცი­ე­ლე­ბის სფე­რო­შიც. მარ­თა­ლი­ა, 2010 წლის ბო­ლოს გა­მო­ი­ცა და დამ­ტკ­ იც­ და „კონკურენციის პო­ლი­ტი­კის ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი სტრა­ტე­გი­ა“63, მაგ­რამ მი­სი რე­ა­ლი­ზე­ბა ნე­ლა და არა­თან­მი­დევ­რუ­ლად მიმ­დი­ნა­რე­ობს. ამა­ვე დროს, თა­ვად მთავ­რო­ბის მი­ღე­ბულ სტრა­ტე­გი­ა­შია აღ­ნიშ­ნუ­ლი, რომ „თავისუფალი ვაჭ­რო­ბი­სა და კონ­კუ­რენ­ცი­ის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნი“64, რო­მე­ლიც კონ­კუ­რენ­ცი­ის პო­ლი­ტი­კის ფუ­ძემ­დე­ბე­ლი სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო სა­ფუძ­ვე­ლი­ა, „არ მო­ი­ცავს ისეთ სა­კითხებს, რო­გო­რი­ცაა კონ­კუ­რენ­ცი­ის სფე­რო­ში არ­სე­ბუ­ლი დე­ ფი­ნი­ცი­ე­ბი, პრინ­ცი­პე­ბი და რე­გუ­ლა­ცი­ებ­ ი. ამას­თან, არც წი­ნა და არც ამ­ჟა­მად მოქ­მე­დი კა­ნო­ნი არ შე­ე­სა­ბა­მე­ბა ევ­რო­კავ­ში­რი­სა და სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­უკ­ ე­თე­ სო პრაქ­ტი­კას კონ­კუ­რენ­ცი­ის სფე­რო­ში“65. შე­დე­გად, კა­ნო­ნის მოქ­მე­დე­ბის ეფექ­ტი­ა­ნო­ბა და, აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, კონ­კუ­ რენ­ტუ­ლი გა­რე­მოს დაც­ვის სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ბერ­კე­ტე­ბის გავ­ლე­ნა პრაქ­ტი­კუ­ ლად ნუ­ლო­ვა­ნი­ა. სა­გუ­ლის­ხ­მო­ა, რომ ცალ­კე­ულ სექ­ტო­რებ­ში მო­ნო­პო­ლის­ტე­ბის არ­სე­ბო­ბა­ზე ღი­ად მი­უთ ­ ი­თებ­დ­ნენ არა მხო­ლოდ სა­ერ­თა­შო­რი­სო, არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ ნი­ზა­ცი­ე­ბი და მე­დი­ა-­სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი, არა­მედ ქვეყ­ნის უმაღ­ლე­სი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რე­ბიც. მა­გა­ლი­თად, ქვეყ­ნის პრე­ზი­დენ­ტ­მა თა­ვის რამ­დე­ნი­მე გა­მოს­ვლ ­ ა­ში პირ­და­პირ გა­ნაცხა­და კვე­ბის მრეწ­ვე­ლო­ბი­სა და ფარ­მა­ცევ­ტულ ბაზ­რებ­ზე არ­ სე­ბუ­ლი მო­ნო­პო­ლი­ე­ბის და ამ ბაზ­რებ­ზე მოქ­მედ კომ­პა­ნი­ებს შო­რის კარ­ტე­ლუ­ რი შე­თან­ხ­მე­ბე­ბის არ­სე­ბო­ბის შე­სა­ხებ66. თუმ­ცა, მსგავს გან­ცხა­დე­ბებს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ოდ­ ში არა­ნა­ი­რი კონ­კ­რე­ტუ­ლი რე­ა­გი­რე­ბა არ მოჰ­ყო­ლი­ა, რად­გან კონ­კუ­რენ­ცი­ის შე­სა­ხებ მოქ­მე­დი კა­ნო­ნის მოქ­მე­დე­ბის არე­ალ ­ ი შეზღუ­დუ­ლია და ის არ არე­ გუ­ლი­რებს მომ­ხ­მა­რებ­ლი­სათ­ვის სა­ზი­ა­ნო შე­თან­ხ­მე­ბებს, გა­რი­გე­ბა­ზე ორი­ენ­ტი­ რე­ბულ საქ­მი­ა­ნო­ბას, ბა­ზარ­ზე უპი­რა­ტე­სი მდგო­მა­რე­ო­ბით სარ­გებ­ლო­ბის, კონ­ ცენ­ტრ ­ ა­ცი­ის და კომ­პა­ნი­ა­თა შერ­წყ­მის შემ­თხ­ვე­ვებს67. ცალ­კე პრობ­ლე­მაა თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭ­რო­ბის და კონ­კუ­რენ­ცი­ის სა­ა­გენ­ტოს ძა­ ლა­უფ­ლე­ბის, და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბი­სა და ეფექ­ტი­ა­ნო­ბის ხა­რის­ხი. 2010 წელს სა­ა­ გენ­ტო ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს საქ­ვე­უწყე­ბო და­წე­სე­ბუ­ლე­ 83

ბიზნესი და ეკონომიკა

ბი­დან სა­ჯა­რო სა­მარ­თ­ლის იური­დი­ულ პი­რად იქ­ცა, რო­მე­ლიც პრე­მი­ერს ექ­ვემ­ დე­ბა­რე­ბა, მის თავ­მჯ­ ­დო­მა­რეს კი პრე­ზი­დენ­ტი ნიშ­ნავს68. თუმ­ცა, იმა­ვე მთავ­რო­ ბის სტრა­ტე­გი­ა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ „ევროკავშირის წევ­რი სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო­ე­ბის მსგავს ინ­ს­ტი­ტუ­ტებ­თან შე­და­რე­ბით, კა­ნო­ნი თა­ვი­სუ­ფა­ლი ვაჭ­რო­ბი­სა და კონ­ კუ­რენ­ცი­ის სა­ა­გენ­ტოს შეზღუ­დულ ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბას ანი­ჭებს“69. ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ურ­თან ერ­თად, შეზღუ­დუ­ლია მი­სი რე­სურ­სუ­ლი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბიც. სა­ა­გენ­ტოს თა­ნამ­შ­რო­მელ­თა რიცხოვ­ნო­ბა 9 ადა­მი­ანს შე­ად­გენს, წლი­ურ ­ ი ბი­უ­ ჯე­ტი კი – 180 ათას ლარს70. ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი სა­კუთ­რე­ბის სფე­რო­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ ლო ცვლი­ლე­ბე­ბის მი­უხ­ ე­და­ვად71, რაც ევ­რო­კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას­თან ჰარ­მო­ნი­ზე­ ბის ნიშ­ნით ხორ­ცი­ელ­დე­ბა, ამ კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბის აღ­სრ ­ უ­ლე­ბა, პრაქ­ტი­კუ­ლად, არ ხდე­ბა. შე­დე­გად, მე­კობ­რუ­ლი სა­ქონ­ლის ბრუნ­ვის მას­შ­ტა­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ბა­ზარ­ზე საკ­მა­ოდ დი­დი­ა, ზო­გი­ერთ სეგ­მენ­ტზ­ ე კი პრო­დუქ­ცია მხო­ლოდ არა­ ლე­გა­ლუ­რი სა­ხით არის წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. ეს გან­სა­კუთ­რე­ბით შე­ე­ხე­ბა მა­ღა­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის სექ­ტორს, სა­დაც ლე­გა­ლუ­რი პრო­დუქ­ცი­ის წი­ლი უკი­დუ­რე­სად მცი­რეა ან სუ­ლაც ნუ­ლო­ვა­ნი­ა72. კა­ნო­ნი „საავტორო და მო­მიჯ­ნა­ვე უფ­ლე­ბე­ბის შე­სა­ხებ“73, პრაქ­ტი­კუ­ლად, არ მოქ­მე­დებს. არ არ­სე­ბობს ამ კა­ნო­ნით გან­საზღ­ვ­რუ­ლი სან­ქ­ცი­ე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ ბის პრე­ცე­დენ­ტი. შე­სა­ბა­მი­სად, სა­მომ­ხ­მა­რებ­ლო ბა­ზარ­ზე კონ­ტ­რა­ფაქ­ტუ­ლი პრო­დუქ­ცი­ის წი­ლი გა­ნუხ­რე­ლად იზ­რ­დე­ბა და ყვე­ლა სა­ხის სა­ქო­ნელს მო­ ი­ცავს. სა­ან­გა­რი­შო პე­რი­ოდ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის წევრ ქვეყ­ნებ­თან ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი სა­კუთ­ რე­ბის დაც­ვის შე­სა­ხებ არ­სე­ბუ­ლი ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბე­ბის გა­ნახ­ლე­ბა და მა­თი გა­ფორ­მე­ ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და, თუმ­ცა, ბევრ ქვე­ყა­ნას­თან ეს პრო­ცე­სი და­უს­რუ­ლე­ბე­ლი­ა. ამა­ვე დროს, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ბის მი­ერ შეს­რულ­და სა­ავ­ტო­რო უფ­ლე­ბე­ ბის დარ­ღ­ვე­ვი­სა და ფალ­სი­ფი­კა­ცი­ის სფე­რო­ში კვლე­ვის ჩა­ტა­რე­ბის ვალ­დე­ბუ­ ლე­ბა. გა­ერ ­ ოს გან­ვი­თა­რე­ბის ფონ­დის მეშ­ვე­ო­ბით ჩა­ტარ­და და 2010 წელს სა­ჯა­ რო გახ­და კვლე­ვა „ფალსიფიკაციისა და მე­კობ­რე­ობ­ ის შე­სა­ხებ“74, რო­მელ­მაც მო­იც­ვა ფალ­სი­ფი­კა­ცი­ი­სა და ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი სა­კუთ­რე­ბის დაც­ვის მდგო­მა­ რე­ო­ბის ანა­ლი­ზი 2009 წლის ჩათ­ვ­ლით.

2010 წელს შე­იქ­მ­ნა უწყე­ბა­თა­შო­რი­სი კო­მი­სი­ა, რო­მელ­მაც ვი­თა­რე­ბის გა­უმ­ჯო­ ბე­სე­ბა­ზე უნ­და იზ­რუ­ნოს. მათ შო­რის იგუ­ლის­ხ­მე­ბა სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის კო­ 84

რევაზ საყევარიშვილი

დექ­ს­ში გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი სან­ქ­ცი­ე­ბის გამ­კაც­რე­ბა, რა­თა ინ­ტე­ლექ­ტუ­ა­ლუ­რი სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის დარ­ღ­ვე­ვა სა­კუთ­რე­ბის სხვა უფ­ლე­ბე­ბის დარ­ღვ­ ე­ვას გა­ უ­თა­ნაბ­რ­დეს. სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბის სის­ტე­მის რე­ფორ­მი­რე­ბა დიდ წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბე­ბით მიმ­დი­ნა­რე­ობს. შე­სა­ბა­მი­სი კა­ნო­ნის75 პირ­ვე­ლი ვერ­სია ჯერ კი­დევ 2005 წელს არის მი­ღე­ბუ­ლი და 2008 წლის მდგო­მა­რე­ო­ბით შე­ფას­და, რო­გორც „მაღალი რის­კის“ გა­რე­მო. სუ­რა­თი ნა­წი­ლობ­რივ გა­მოს­წორ­და 2009 წელს კა­ნო­ნის რე­ ფორ­მი­რე­ბის შე­დე­გად, რო­მელ­მაც რის­კე­ბის იდენ­ტი­ფი­ცი­რე­ბა და გა­მოს­წო­რე­ ბა სცა­და. ამ ცვლი­ლე­ბე­ბით და­ზუს­ტდ ­ ა ტერ­მი­ნე­ბი, უფ­რო დე­ტა­ლუ­რად გა­ი­წე­რა პრო­ცე­ დუ­რე­ბი და და­ვე­ბის გან­ხილ­ვის მე­ქა­ნიზ­მე­ბი. ამა­ვე დროს, გა­დაწყ­და, რომ შეს­ ყიდ­ვე­ბის პრო­ცე­დუ­რე­ბი ეტა­პობ­რი­ვად მთლი­ა­ნად ელექ­ტ­რო­ნულ ფორ­მატ­ში გა­და­ი­ნაც­ვ­ლებს76. მი­უ­ხე­და­ვად კონ­კ­რე­ტუ­ლად გა­წე­რი­ლი პრო­ცე­დუ­რე­ბი­სა, ხში­რია შეს­ყიდ­ვის პი­რო­ბე­ბი­სა და ვა­დე­ბის დარ­ღ­ვე­ვის შემ­თხ­ვე­ვე­ბი. გარ­და ამი­სა, კვლა­ვინ­დე­ ბუ­რად მა­სობ­რივ ხა­სი­ათს ატა­რებს სა­ქონ­ლი­სა თუ მომ­სა­ხუ­რე­ბის ტენ­დე­რის გა­რე­შე, ერთ პირ­თან მო­ლა­პა­რა­კე­ბის გზით (ე.წ. გა­მარ­ტი­ვე­ბუ­ლი შეს­ყიდ­ვე­ბი) შეს­ყიდ­ვის შემ­თხ­ვე­ვე­ბი. სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბის პრო­ცეს­ში მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი დარ­ღ­ვე­ვე­ბი იკ­ვე­თე­ბა გან­სა­კუთ­რე­ბულ ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რულ პრო­ექ­ტებ­ში, რო­მელ­საც სა­ხელ­მ­წი­ფო ბი­უ­ჯე­ტი და სა­ერ­თა­შო­რი­სო დო­ნო­რე­ბი აფი­ნან­სე­ბენ. კერ­ძოდ, ად­გი­ლი აქვს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის მოთხოვ­ნე­ბის სის­ტე­მა­ტურ უგუ­ლე­ბელ­ყო­ფას, შეს­ყიდ­ვე­ ბის არა­სა­თა­ნა­დო და­გეგ­მ­ვას, ტენ­დე­რე­ბის წარ­მარ­თ­ვის პრო­ცე­დუ­რე­ბის უხეშ დარ­ღ­ვე­ვებს და ა.შ 77. ამა­ვე დროს, შეს­ყიდ­ვე­ბის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცია ხში­რად მი­უწ­ვ­დო­მე­ლი­ა, მათ შო­რის, კა­ნო­ნით გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლი მა­კონ­ტრ ­ ო­ლე­ბე­ლი ორ­გა­ნო­ებ­ ის­თ­ვი­საც (საგადასახადო სამ­სა­ხუ­რი, კონ­ტ­რო­ლის პა­ლა­ტა). ცალ­კე პრობ­ლე­მას წარ­მო­ად­გენს გა­მო­ნაკ­ლი­სე­ბი. პრე­ზი­დენ­ტის, მთავ­რო­ბი­სა და თბი­ლი­სის მე­რი­ის სა­რე­ზერ­ვო ფონ­დე­ბი­დან და­ხარ­ჯულ თან­ხებ­ზე სა­ხელ­მ­ წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნი არ ვრცელ­დე­ბა, რაც ამ სო­ლი­დუ­რი მხარ­ ჯ­ვე­ლი წყა­რო­ე­ბის მი­ერ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ დე­ტა­ლურ შეს­ყიდ­ვებ­ზე ინ­ფორ­მა­ ცი­ას მი­უწ­ვ­დო­მელს ხდის.

85

ბიზნესი და ეკონომიკა

4. დას­კ­ვ­ნა 2007-2011 წლებ­ში ბევრ სფე­რო­ში მიღ­წე­უ­ლი ხელ­შე­სა­ხე­ბი პროგ­რე­სის მი­უ­ ხე­და­ვად, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მი­ერ ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გ­ლებ­ში ნა­კის­რი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და არა­ თან­მიმ­დევ­რუ­ლად და შე­ფერ­ხე­ბე­ბით. ამ ფაქ­ტ­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი გავ­ლე­ნა იქო­ნია 2008 წლის რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომი­სა და გლო­ბა­ლუ­რი ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სის გან­ვი­თა­რე­ბის შე­დე­გად შეც­ ვ­ლილ­მა ვი­თა­რე­ბამ და გა­რე­მო­ე­ბებ­მა. გამ­წ­ვა­ვე­ბულ­მა ში­და და გა­რე რის­ კებ­მა ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა ად­რინ­დე­ლის­გან თვი­სებ­რი­ვად გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი სუ­რა­თი, რო­მელ­მაც მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად შეც­ვა­ლა ქვეყ­ნის ეკო­ნო­მი­კა­სა და ეკო­ნო­მი­კურ პო­ლი­ტი­კა­ში მა­ნამ­დე არ­სე­ბუ­ლი ვი­თა­რე­ბა და გა­მოწ­ვე­ვე­ბი და არ­სე­ბი­თი გავ­ ლე­ნა იქო­ნია ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მით ნა­კის­რი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა­ზე. ამავ­დ­რო­უ­ლად, 2007-2011 წლებ­ში სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ ვა­ნად შე­ა­ფერ­ხა იმ პო­ლი­ტი­კურ­მა და მსოფ­ლმ­ ­ხედ­ვე­ლობ­რივ­მა წი­ნა­აღ­მდ ­ ე­ გო­ბებ­მა, რომ­ლე­ბიც ხელს უშ­ლის ევ­რო­კავ­შირ­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შო­რის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის სრულ­ფა­სო­ვან რე­ა­ლი­ზე­ბას. კერ­ ძოდ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა ახორ­ცი­ე­ლებ­და იმ ტი­პის ეკო­ნო­მი­კურ პო­ლი­ ტი­კას, რო­მე­ლიც ევ­რო­პის კავ­ში­რის ქვეყ­ნებ­ში მი­ღე­ბუ­ლი სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ნორ­მე­ბის, ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის, პრაქ­ტი­კი­სა და რე­გუ­ლი­რე­ბის მე­ქა­ნიზ­მე­ბის გა­მო­ყე­ ნე­ბას გა­მო­რიცხავს. ამა­ვე დროს, 2007-2011 წლებ­ში ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მოთხოვ­ნა­თა შეს­რუ­ლე­ბის თვალ­საზ­რი­სით მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვან პრობ­ლე­ მად გა­მო­იკ­ვე­თა ცალ­კე­ულ სექ­ტო­რებ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბის წი­ ნა­აღ­მ­დე­გობ­რი­ვი ხა­სი­ა­თი და ხში­რად ურ­თი­ერ­თ­გა­მომ­რიცხა­ვი ნა­ბი­ჯე­ბი. გარ­და ამი­სა, 2007-2011 წლებ­ში ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბა ხში­რად მხო­ლოდ დეკ­ლა­რა­ცი­ულ ხა­სი­ათს ატა­რებ­და და არ იყო უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლი შე­სა­ბა­მი­სი კონ­კ­რე­ტუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბით.

86

რევაზ საყევარიშვილი

სქოლიო 1. http://eu-integration.gov.ge/uploads/ENPAP.pdf 2. http://eu-integration.gov.ge/uploads/ENPAP.pdf 3. http://eu-integration.gov.ge/uploads/ENPAP.pdf 4. საქართველოს პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის გამოსვლა საქართველოს პარლამენტის პლენარულ სხდომაზე. http://www.parliament.ge/index.php?lang–id=GEO&sec–id=63&info–id=24922 5. მთლიანი შიდა პროდუქტი, საქართველოს ge/?action=page&p_id=118&lang=geo

სტატისტიკის

ეროვნული

სამსახური

http://geostat.

6. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური http://geostat. ge/?action=page&p_id=139&lang=geo 7. მთლიანი შიდა პროდუქტი, საქართველოს ge/?action=page&p_id=118&lang=geo

სტატისტიკის

ეროვნული

სამსახური

http://geostat.

8. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები, საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური http://geostat. ge/?action=page&p_id=139&lang=geo 9. მთლიანი შიდა პროდუქტი, საქართველოს ge/?action=page&p_id=118&lang=geo

სტატისტიკის

ეროვნული

სამსახური

http://geostat.

10. სახელმწიფო საგარეო ვალის სტატისტიკა, საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო http://mof.ge/mof.ge/3129 11. ������������������������������������������������������������������������������������������������� საქართველოს ორგანული კანონი საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ, http://nbg.gov.ge/uploads/legalacts/nbglow/new/organic_low_nbg.pdf 12. საქართველოს 2009 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის გამჭვირვალობისა და ანგარიშვალდებულების გაზრდა მონიტორინგის გზით, ეკო­ნო­მი­კუ­რი პრობ­ლე­მე­ბის კვლე­ვის ცენ­ტ­რი, http://cepr.ge/images/doc/cepr%20budget%20monitoring.pdf 13. სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ბი­უ­ჯე­ტი, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ფი­ნან­ს­თა სა­მი­ნის­ტ­რო http://mof.ge/budget/by_year 14. სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ბი­უ­ჯე­ტი, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ფი­ნან­ს­თა სა­მი­ნის­ტ­რო http://mof.ge/budget/by_year 15. სა­ხელ­მ­წი­ფო ბი­უ­ჯე­ტი, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ფი­ნან­ს­თა სა­მი­ნის­ტ­რო http://mof.ge/budget/by_year 16. Public Finance Management Perrformance Measurement Framework, http://siteresources.worldbank.org/PEFA/ Resources/PMFEnglishFinal.pdf 17. Doing Business-2011http://doingbusiness.org/“/media/FPDKM/Doing%20Business/Documents/Annual-Reports/ English/DB11-FullReport.pdf 18. „საკუთრების უფლების დაცვის პრობლემა სოფელ გონიოს მაგალითზე“, ასო­ცი­აც­ ია „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა“, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ახალ­გაზ­რ­და იურის­ტ­თა ასო­ცი­ა­ცი­ა, „საერთაშორისო გამ­ჭვ­ ირ­ვა­ლო­ბა–სა­ქარ­თ­ვე­ლო“, სა­ქარ­თ­ ვე­ლოს რე­გი­ო­ნუ­ლი მე­დი­ის ასო­ცი­ა­ცი­ა, http://www.osgf.ge/files/publications/2011/Gonio_GEO_WEB.pdf 19. „საპროცესო შეთანხმება საქართველოში – შეთანხმებული სამართალი“, „საერთაშორისო გამჭვირვალობა– საქართველო“,http://transparency.ge/sites/default/files/post_attachments/Plea%20Bargaining%20in%20 Georgia%20-%20Negotiated%20Justice%20-%20GEO%20(2).pdf 20. დევიდ ლი: საქართველოს მთავრობა ზედმეტად ჩქარა მიმართავს საპატიმრო სასჯელს http://financial.ge/ Main_News/Business/72468

87

ბიზნესი და ეკონომიკა

21. http://eu-integration.gov.ge/uploads/ENPAP.pdf 22. „სახელმწიფო ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზე­ბის აგ­რე­სი­უ­ლი პო­ლი­ტი­კა ანუ პრი­ვა­ტი­ზე­ბა ქარ­თუ­ლად–2“, ასო­ცი­ა­ცია „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა“ http://www.greenalt.org/webmill/data/file/publications/PRIVATIZATION_REPORT_2010.pdf 23. კურორტი „საირმე’’ 1 ლარად თემურ კოხოძეს „აჩუქეს“, http://www.versia.ge/index.php/ekonomika/297--1-. html’’ 24. „სახელმწიფო ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზე­ბის აგ­რე­სი­უ­ლი პო­ლი­ტი­კა ანუ პრი­ვა­ტი­ზე­ბა ქარ­თუ­ლად–2“, ასო­ცი­აც­ ია „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა“ http://www.greenalt.org/webmill/data/file/publications/PRIVATIZATION_REPORT_2010.pdf 25. სა­გა­და­სა­ხა­დო პო­ლი­ტი­კის რე­ფორ­მა, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ფი­ნან­ს­თა სა­მი­ნის­ტ­რო, http://mof.ge/3163 26. საქართველოს პრეზიდენტის ინიციატივა- „ეკონომიკური თავისუფლების, შესაძლებლობებისა და ღირსების შესახებ“, http://www.president.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=220&info_id=5247 27. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სი, http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_ det=det&kan_id=4396 28. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სი, http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_ det=det&kan_id=4396 29. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სი, http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_ det=det&kan_id=4396 30. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­სი, http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_ det=det&kan_id=4396 31. ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმის განხორციელება საქართველოში ვაჭრობასა და მასთან დაკავშირებულ ზოგიერთ სფეროში 2010 წელს, ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდი, http://www. epfound.ge/files/report_final-_enp-epf_03.15.11_4.pdf 32. საქართველოს კანონი ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის შესახებ, http://www.parliament. ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=2164 33. ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმის განხორციელება საქართველოში ვაჭრობასა და მასთან დაკავშირებულ ზოგიერთ სფეროში 2010 წელს, ევრაზიის თანამშრომლობის ფონდი, http://www.epfound.ge/files/report_final-_enp-epf_03.15.11_4.pdf 34. სავაჭრო ურთიერთობები, საქონლის მოძრაობა, ევროკავშირ-საქართველოს სამეზობლო პოლიტიკის სამოქმედო გეგმის თავი 4.5.1.; http://eu-integration.gov.ge/uploads/ENPAP.pdf 35. საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 1 სექტემბრის #267 დადგენილება საქართველოს ინტეგრირებული ტარიფის დამტკიცების შესახებ.

36. საქართველოს ფინანსთა მინისტრის 2009 წლის 31 დეკემბრის ბრძანება # 959 წინასწარი საბაჟო გადაწყვეტილების მიღებისათვის წარსადგენი დოკუმენტების ნუსხა, აგრეთვე საჭიროების შემთხვევაში საქონლის სინჯის ან/და ნიმუშის, ლაბორატორიული დასკვნის წარდგენის, გადაწყვეტილების მიღების ან მიღებაზე უარის თქმის, გადაწყვეტილების ძალადაკარგულად გამოცხადების წესების ინსტრუქციის დამტკიცების თაობაზე.

37. საქართველოს კანონი ოფიციალური სტატისტიკის შესახებ, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=3942 38. საქართველოს კანონი ოფიციალური სტატისტიკის შესახებ, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=3942 39. საქართველოს კანონი ოფიციალური სტატისტიკის შესახებ, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=3942

88

რევაზ საყევარიშვილი

40. სახელმწიფო ბიუჯეტი, საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო, http://mof.ge/budget/by_year 41. „სახელმწიფო და­საქ­მე­ბის პროგ­რა­მე­ბი: პო­ლი­ტი­კის­გან შორს?“, „საერთაშორისო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა–სა­ქარ­ თ­ვე­ლო“, http://transparency.ge/sites/default/files/State%20Employment%20Programmes%20Geo.pdf 42. სა­ხელ­მ­წი­ფო ბი­უ­ჯე­ტი, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ფი­ნან­ს­თა სა­მი­ნის­ტრ ­ ო http://mof.ge/budget/by_year 43. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ორ­გა­ნუ­ლი კა­ნო­ნი „საქართველოს შრო­მის კო­დექ­სი“, http://www.parliament.ge/index. php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=4566 44. და­საქ­მე­ბა და უმუ­შევ­რო­ბა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სტა­ტის­ტი­კის ეროვ­ნუ­ლი სამ­სა­ხუ­რი, http://geostat. ge/?action=page&p_id=145&lang=geo 45. ევროკომისიის შუალედური დასკვნა, საქართველოს პროფესიული კავშირების გაერთიანება, http://gtuc.ge/ ka/component/content/article/12-front-page-items/513-2011-06-03-13-03-07 46. ევროპის სოციალური ქარტია, http://conventions.coe.int/treaty/en/treaties/html/163.htm 47. საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ბრძანება #57 სოციალური პარტნიორობის სამმხრივი კომისიის დებულებისა და შემადგენლობის დამტკიცების შესახებ 48. საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ბრძანება #57 სოციალური პარტნიორობის სამმხრივი კომისიის დებულებისა და შემადგენლობის დამტკიცების შესახებ 49. სოციალურად დაუცველი მოსახლეობის მონაცემები, მაისი, 2011; შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სოციალური მომსახურების სააგენტო, http://ssa.gov.ge/index.php?mid=1304 50. სოციალური დახმარება სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი ოჯახებისათვის; შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სოციალური მომსახურების სააგენტო, http://ssa.gov.ge/index. php?id=93&lang=1 51. მონაცემები სახელმწიფო პენსიის მიმღებთა შესახებ, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სოციალური მომსახურების სააგენტო, http://ssa.gov.ge/index.php?mid=1176 52. სამომხმარებლო ფასების ინდექსი (ინფლაცია); საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, http:// geostat.ge/?action=page&p_id=127&lang=geo 53. საქართველოს კანონი 2011 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=4639 54. საგარეო ვაჭრობა, საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, http://geostat.ge/?action=page&p_ id=136&lang=geo 55. ����������������������������������������������������������������������������������������������������� სავაჭრო შეღავათების სისტემა+; ევროკომისიის დელეგაცია, http://eeas.europa.eu/delegations/georgia/documents/virtual_library/24_gsp_ka.pdf 56. GSP+-ით სარგებლობის დინამიკა, ეკონომიკისა და მდგრადი განვითარების სამინისტრო, http://economy. gov.ge/digest/digest-24-03-2011-geo.html 57. საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 25 აგვისტოს განკარგულება #1140 სტანდარტიზაციის, აკრედიტაციის, შესაბამისობის შეფასების, ტექნიკური რეგლამენტებისა და მეტროლოგიის სფეროში საკანონმდებლო რეფორმის და ტექნიკური რეგლამენტების მიღების სამთავრობო პროგრამის დამტკიცების შესახებ; http://government.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=181&info_id=31512 58. სურსათის უვნებლობისა და ხარისხის შესახებ კანონი; http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=1767

89

ბიზნესი და ეკონომიკა

59. საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 28 დეკემბრის განკარგულება #1756 სურსათის უვნებლობის ყოვლისმომცველი სტრატეგიისა და საკანონმდებლო მიახლოების პროგრამის დამტკიცების თაობაზე; http:// government.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=181&info_id=32358 60. საქართველოს მთავრობის 2010 წლის 25 ივნისის დადგენილება #173 სურსათის/ცხოველის საკვების მწარმოებელი საწარმოს/დისტრიბუტორის ჰიგიენის ზოგადი წესისა და სურსათის უვნებლობის, ვეტერინარიისა და მცენარეთა დაცვის სფეროებში ზედამხედველობის, მონიტორინგისა და სახელმწიფო კონტროლის განხორციელების წესის შესახებ; http://government.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=180&info_id=31097 61. სურსათის უვნებლობისა და ხარისხის შესახებ კანონი; http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=1767 62. საქართველოს კანონი 2011 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=4639 63. საქართველოს მთავრობის კონკურენციის პოლიტიკის ყოვლისმომცველი სტრატეგია, http://government.gov. ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=68&info_id=32413 64. თავისუფალი ვაჭრობისა და კონკურენციის შესახებ კანონი, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=373 65. საქართველოს მთავრობის კონკურენციის პოლიტიკის ყოვლისმომცველი სტრატეგია, http://government.gov. ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=68&info_id=32413 66. „სააკაშვილის სტევა ფარმაცევტულ მონოპოლისტებზე“; http://www.resonancedaily.com/index.php?id_ rub=2&id_artc=735 67. საქართველოს მთავრობის კონკურენციის პოლიტიკის ყოვლისმომცველი სტრატეგია, http://government.gov. ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=68&info_id=32413 68. თავისუფალი ვაჭრობისა და კონკურენციის შესახებ კანონი, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=373 69. საქართველოს მთავრობის კონკურენციის პოლიტიკის ყოვლისმომცველი სტრატეგია, http://government.gov. ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=68&info_id=32413 70. საქართველოს კანონი 2011 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ, http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=4639 71. საქართველოს კანონი საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ; http://www.parliament.ge/index. php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=205 72. New study reveals extent of PC software piracy worldwide, Business Software Alliance; http://www.bsa.org/ country/News%20and%20Events/News%20Archives/global/05122009-idc-globalstudy.aspx 73. საქართველოს კანონი საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ; http://www.parliament.ge/index. php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=205 74. გაეროს განვითარების ფონდის კვლევა ფალსიფიკაციისა და მეკობრეობის შესახებ; http://undp.org.ge/ files/24_1046_187891_counterfeiting-piracy-eng.pdf 75. საქართველოს კანონი სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ; http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=369 76. საქართველოს კანონი სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ; http://www.parliament.ge/index.php?lang_ id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=369 77. თბილისი-სენაკი-ლესელიძის საავტომობილო მაგისტრალის ნატახტარი-აღაიანის 27-43კმ მონაკვეთის რეკონსტრუქცია, http://www.osgf.ge/files/publications/2009/tbilisi-senaki-leselidze_kSwLGDrwBe.pdf

90

კარგი მმართველობა მარიამ გაბედავა საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო

1. შე­სა­ვა­ლი კარ­გი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბა „სა­ქარ­თვ­ ე­ლო - ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში“ ზო­გა­დი პრინ­ცი­პის სა­ხი­თაა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, რომ­ლი­თაც მთე­ლი დო­კუ­მენ­ტია გამ­ს­ჭ­ვა­ლუ­ლი. გეგ­მის მე-4 თავ­ში, რო­მე­ლიც პო­ლი­ტი­კურ დი­ა­ლოგ­სა და რე­ფორ­მას ეხე­ბა, ქვე­პუნ­ქ­ტი „ადამიანის უფ­ლე­ბე­ბის და ძი­რი­ თა­დი თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის პა­ტი­ვის­ცე­მის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა“ რამ­დე­ნი­მე სა­კითხის გა­მო­ყოფს: სა­სა­მარ­თ­ლო სის­ტე­მის რე­ფორ­მა, სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის რე­ფორ­მა, კო­რუფ­ცი­ის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ბრძო­ლა, დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გაძ­ლი­ე­ რე­ბა, ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბი­სა და ძი­რი­თა­დი თა­ვი­სუფ­ლე­ბე­ბის პა­ტი­ვის­ცე­მის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა. თუმ­ცა, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ კარ­გი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის თე­მა არც სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის დო­კუ­მენ­ტ­ში და არც მის გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად შედ­ გე­ნილ ეროვ­ნულ პროგ­რა­მა­ში არ არის ნათ­ლად ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბუ­ლი. ან­გა­რიშ­ში სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის პე­რი­ ოდ­ში, 2007-2011 წლებ­ში, მმარ­თ­ვე­ლო­ბის კუთხით გა­მოკ­ვე­თილ ტენ­დენ­ცი­ებს გან­ ვი­ხი­ლავთ. ამი­სათ­ვის ძი­რი­თა­დად სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში პირ­და­პირ ნახ­სე­ნებ თე­ მებს შე­ვე­ხე­ბით, თუმ­ცა ამას­თან გა­მოვ­ყოფთ უფ­რო ვიწ­რო სა­კითხებ­საც, რომ­ლე­ ბიც, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რე­ა­ლო­ბა­ში, ჩვე­ნი აზ­რით, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი და პრობ­ლე­მუ­რი­ა.

2. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის რე­ფორ­მა მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბელ კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ ბა­ში ბო­ლო წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში რამ­დე­ნი­მე სა­ჭი­რო ცვლი­ლე­ბა გან­ხორ­ცი­ ელ­და, სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბის სის­ტე­მუ­რი და სა­ფუძ­ვ­ლი­ა­ნი რე­ფორ­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბის მო­პო­ვე­ბის შემ­დეგ, ფაქ­ტობ­რი­ვად, არ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლა. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის რე­ფორ­ მას­თან და­კავ­ში­რე­ბით სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­ში ორი სრუ­ლი­ად გან­ს­ხ­ ვა­ვე­ბუ­ლი შე­ხე­დუ­ლე­ბა არ­სე­ბობს: ერ­თი კლა­სი­კუ­რი იერარ­ქი­უ­ლი ბი­ურ ­ ოკ­რა­ ტი­ის მო­დე­ლი­ა, მე­ო­რე კი – ახა­ლი სა­ჯა­რო მე­ნეჯ­მენ­ტის მო­დე­ლი რო­მე­ლიც დე­ რე­გუ­ლი­რე­ბას და გარ­კვ­ ე­უ­ლი სა­ბაზ­რო ელე­მენ­ტე­ბის შე­მო­ღე­ბას გუ­ლის­ხ­მობს1.

91

კარგი მმართველობა

თუმ­ცა, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ ჯერ­ჯე­რო­ბით ამ ორი შე­ხე­დუ­ლე­ბის შე­ჯე­რე­ბა არ მომ­ხ­და­რა, და ამ დრო­ი­სათ­ვის არც რო­მე­ლი­მე მათ­გა­ნი გა­ნი­ხი­ლე­ბა პარ­ლა­ მენ­ტის მი­ერ. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ბი­უ­როს თა­ვის ვებ გვერ­დ­ზე 2010 წლი­დან გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი აქვს სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის პრინ­ცი­პე­ბი­სა და ახა­ლი კო­დექ­სის პრო­ექ­ტი, თუმ­ცა, ჯერ არც ამ პრო­ექ­ტის სა­ჯა­რო გან­ხილ­ვა ან სა­პარ­ლა­მენ­ტო ინი­ცი­რე­ბა მომ­ხ­და­რა. მი­უ­ხე­და­ვად სის­ტე­მუ­რი ცვლი­ლე­ბე­ბის არარ­სე­ბო­ბი­სა, სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის მა­ რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი ძი­რი­თა­დი კა­ნო­ნე­ბი პერ­მა­ნენ­ტუ­ლად გა­ნიც­დის გარ­კ­ვე­ულ ცვლი­ლე­ბებს და პროგ­რესს. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის კა­ნონ­ში, რო­მე­ლიც თავ­და­პირ­ვე­ლი სა­ხით 1997 წელს იქ­ნა მი­ღე­ბუ­ლი, 2006 წლი­დან დღემ­დე 40-მდე ცვლი­ლე­ბა გან­ხორ­ცი­ელ­და. ამათ­გან აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი 2009 წლის ივ­ნის­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი და­მა­ტე­ბე­ბი­ა, რომ­ლი­თაც კა­ნონ­ში ქცე­ვის ზო­გა­დი წე­სე­ბი სა­ჯა­რო მო­სამ­სა­ხუ­რე­თათ­ვის შე­მო­ვი­და და ზო­ გად ეთი­კურ ჩარ­ჩოს აყა­ლი­ბებს. მე­ო­რე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი დო­კუ­მენ­ტი სა­ჯა­რო სამ­სა­ხურ­ში ინ­ტე­რეს­თა შე­უ­თავ­სებ­ლო­ბი­სა და კო­რუფ­ცი­ის შე­სა­ხებ 1997 წელს მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნი­ა. მას­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ ბო­ლო ცვლი­ლე­ბებს შო­რის შე­და­რე­ბით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი კვლავ 2009 წელს შე­ვი­და, რო­დე­საც კა­ნონს მამ­ხი­ლე­ბელ­თა დაც­ვის შე­სა­ხებ თა­ვი და­ე­მა­ტა. ორი­ვე სა­ჭი­რო ცვლი­ლე­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბის ნა­წი­ლი იყო, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს OECD-ის ან­ტი­კო­რუფ­ცი­ულ ­ ი ქსე­ლის წი­ნა­შე ჰქონ­და აღე­ბუ­ლი და რომ­ლის შეს­რუ­ლე­ბა­ზე მო­ნი­ტო­რინ­გის მო­რი­გი რა­უნ­დიც 2009 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე იყო. მი­უ­ხე­და­ვად ამ ცვლი­ლე­ბე­ბი­სა, სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი კა­ნონ­ მ­დებ­ლო­ბა ვერ უზ­რუნ­ველ­ყოფს სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ერ­თი­ან, მწყობრ და ნა­ თელ სის­ტე­მას. ხში­რად ის, რაც კა­ნონ­შია მო­ცე­მუ­ლი, არ­სე­ბულ რე­ა­ლო­ბას ნაკ­ ლე­ბად შე­ეს­ ა­ბა­მე­ბა. ეს სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ძი­რი­თად პრინ­ცი­პებ­ზეც ვრცელ­დე­ ბა, რაც სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის 13-ე მუხ­ლ­შია მო­ცე­მუ­ლი. მი­უხ­ ე­ და­ვად იმი­სა, რომ ღი­რე­ბუ­ლე­ბე­ბად დეკ­ლა­რი­რე­ბუ­ლია „პროფესიონალიზმი, საქ­ვეყ­ნო­ო­ბა, უპარ­ტი­ო­ბა და სა­ე­რო­ო­ბა, კად­რე­ბის სტა­ბი­ლუ­რო­ბა და მო­სამ­ სა­ხუ­რე­თა ეკო­ნო­მი­კუ­რი, სო­ცი­ა­ლუ­რი და სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი დაც­ვა“, პრაქ­ტი­კა­ში ყვე­ლა ამ პრინ­ცი­პის ერ­თგ­ უ­ლე­ბა სა­ეჭ­ვო­ა.

92

მარიამ გაბედავა

სა­ჯა­რო სამ­სა­ხურ­ში მი­ღე­ბა და და­წი­ნა­უ­რე­ბა კვლა­ვაც არა­საკ­მა­რი­სად გამ­ჭ­ ვირ­ვა­ლე­ა. კვლა­ვაც არ არ­სე­ბობს ნა­თე­ლი კრი­ტე­რი­უმ­ ე­ბი და სამ­სა­ხურ­ში მი­ ღე­ბის ერ­თი­ან­ ი და მი­უ­კერ­ძო­ე­ბე­ლი სის­ტე­მა.

2011 წლის ზაფხულ­ში სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ბი­უ­რომ სამ­სა­ხურ­ში მი­ღე­ბი­სათ­ვის გარ­ კ­ვე­უ­ლი ცენ­ტ­რა­ლი­ზე­ბუ­ლი მე­ქა­ნიზ­მის სის­ტე­მის შექ­მ­ნა შეძ­ლო. ამუ­შავ­და გვერ­დი www.hr.gov.ge , რო­მელ­ზეც სა­ჯა­რო უწყე­ბებს ვა­კან­სი­ე­ბის გან­თავ­სე­ბა ევა­ლე­ბათ. თუმ­ცა, პრაქ­ტი­კა­ში არ არ­სე­ბობს ვა­კან­სი­ის აღ­წე­რი­ლო­ბის ან მოთხოვ­ნი­ლი კვა­ლი­ ფი­კა­ცი­ე­ბის რე­ა­ლუ­რი სტან­დარ­ტი. ასე­ვე, გარ­და გან­ცხა­დე­ბის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბი­სა, სა­ჯა­ რო სამ­სა­ხუ­რის ბი­უ­როს არა­ვი­თა­რი ფუნ­ქ­ცია არ გა­აჩ­ნია სამ­სა­ხურ­ში მი­ღე­ბა-­და­წი­ ნა­უ­რე­ბა-­გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. შე­სა­ბა­მი­სად, მას ან სხვა რო­მე­ლი­მე ორ­გა­ნოს არც იმის კონ­ტრ ­ ო­ლის მე­ქა­ნიზ­მი აქვს, თუ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი გან­ცხა­დე­ბის შე­დე­გად მი­ღე­ბუ­ლი გა­ნაცხა­დე­ბის გან­ხილ­ვა და კან­დი­და­ტე­ბის შერ­ჩე­ვა რამ­დე­ნად შე­ე­სა­ბა­მე­ბა კა­ნო­ნის მოთხოვ­ნებს. აშ­კა­რაა სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის პო­ლი­ტი­ზე­ბა, რაც გან­სა­კუთ­რე­ბით აშ­კა­რად წი­ნა­ სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში იკ­ვე­თე­ბა. მმარ­თ­ვე­ლი პარ­ტი­ის მი­ერ ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ ლი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა სის­ტე­მის ყვე­ლა დო­ნე­ზე კარ­გა­დაა დო­კუ­მენ­ტი­რე­ ბუ­ლი2 და გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად აღი­ა­რე­ბუ­ლი­ცაა სა­ხელ­მ­წი­ფოს მხრი­დან იმი­თაც, რომ თა­ვი­სუ­ფა­ლი და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი არ­ჩევ­ნე­ბის უწყე­ბა­თა­შო­რი­სი სა­მუ­შაო ჯგუ­ფის შე­მად­გენ­ლო­ბა­ში ფუნ­ქც­ ი­ო­ნი­რებს სპე­ცი­ა­ლუ­რი ჯგუ­ფი, რო­მე­ლიც ად­ მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის შემ­თხ­ვე­ვებს სწავ­ლობს. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის პო­ლი­ტი­ზე­ბას მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი გავ­ლე­ნა აქვს კად­რე­ბის სტა­ბი­ლუ­რო­ბი­სა და სო­ცი­ალ ­ ურ­-ე­კო­ნო­მი­კურ­-ს­ ა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი დაც­ვის ხა­რის­ ხ­ზე. მი­ნის­ტრ ­ ის ცვლი­ლე­ბა ხშირ შემ­თხ­ვე­ვა­ში თით­ქ­მის მთე­ლი სტრუქ­ტუ­რის მას­შ­ტა­ბით, სამ­სა­ხუ­რის ყვე­ლა­ზე ქვე­და დო­ნე­ებ­ზეც კი იწ­ვევს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან სა­კად­რო ცვლი­ლე­ბებს. რო­გორც წე­სი, ყვე­ლა მო­სამ­სა­ხუ­რე „ნებაყოფლობით“ წერს გან­ცხა­დე­ბას, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც სტრუქ­ტუ­რის რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის გა­მო შე­საძ­ლო გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ზე თან­ხ­მო­ბას აცხა­დებს. კა­ნო­ნის მი­ხედ­ვით, რე­ორ­ გა­ნი­ზა­ცი­ის გა­მო გა­თა­ვი­სუფ­ლე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლი­ა, თუ მას შტა­ტე­ბის შემ­ცი­რე­ბა ახ­ლავს თან. ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლო­ბა უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლია შემ­ცი­რე­ბის სა­კითხი ატეს­ტა­ცი­ის შე­დე­გე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით გა­დაწყ­ვი­ტოს (მუხლი 96). მი­უ­ხე­და­ვად სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბი­სა, და­იც­ვას ქვეყ­ნის კა­ნონ­მ­ დებ­ლო­ბა და სა­ჯა­რო ინ­ტე­რე­სი, პრაქ­ტი­კა­ში არ არ­სე­ბობს ერ­თი­ა­ნი მიდ­გო­მა, მა­გა­ლი­თად, ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის სა­კითხი­სად­მი. ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი მე­ქა­ნიზ­მი სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ 93

კარგი მმართველობა

ვ­დო­მო­ბა­ა, რის­თ­ვი­საც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს საკ­მა­ოდ კარ­გი კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბა აქვს. თუმ­ცა, პრობ­ლე­მა კვლა­ვაც პრაქ­ტი­კა­ა. სა­ჯა­რო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბებ­ში მი­იჩ­ნე­ვენ, მა­გა­ლი­თად, რომ სა­ჯა­რო მო­ხე­ლის მი­ერ მი­ღე­ბუ­ლი პრე­მი­ე­ბი და სხვა წა­ხა­ ლი­სე­ბე­ბი პი­რა­დი ინ­ფორ­მა­ციაა და უარს აცხა­დე­ბენ ამ ინ­ფორ­მა­ცი­ის და­ინ­ტე­ რე­სე­ბულ პი­რებ­ზე გა­ცე­მა­ზე3. სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის პრო­ტეს­ტის პა­სუ­ხად სა­ხელ­მ­წი­ფო ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი მხო­ლოდ იმას გვირ­ჩე­ვენ, რომ თა­ვად შე­ვის­წავ­ლოთ სა­ჯა­ რო მო­ხე­ლე­ე­ბის მი­ერ შევ­სე­ბუ­ლი ფი­ნან­სუ­რი და ქო­ნებ­რი­ვი დეკ­ლა­რა­ცი­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ჯა­როა და წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში შე­მო­სავ­ლად დეკ­ლა­რი­რე­ბულ თან­ხას მათ მი­ერ მი­თი­თე­ბუ­ლი თვი­უ­რი ანაზღა­უ­რე­ბა გა­მო­ვაკ­ლოთ. თუმ­ცა, აქ ფუნ­და­მენ­ტუ­რი სა­კითხი გა­ურ­კ­ვე­ვე­ლი რჩე­ბა – თუ კონ­კ­რე­ტუ­ლად რა არის სა­ჯა­რო მო­ხე­ლე­ე­ბი­სათ­ვის ხელ­ფა­სის გარ­და და­მა­ტე­ბი­თი ჯილ­დო­ე­ბი­ სა თუ პრე­მი­ებ­ ის გა­ცე­მის სა­ფუძ­ვე­ლი და კრი­ტე­რი­უ­მი. მი­უხ­ ე­და­ვად იმი­სა, რომ ქარ­თუ­ლი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა ამ­გ­ვა­რი და­ნა­ხარ­ჯე­ბის გა­ღე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბას იძ­ ლე­ვა, გან­მარ­ტე­ბუ­ლი არა­ა, თუ რა შემ­თხ­ვე­ვა­ში ხდე­ბა ამ­გ­ვა­რი წა­ხა­ლი­სე­ბა და რა თან­ხებ­ზე შე­იძ­ლე­ბა იყოს სა­უ­ბა­რი. ასე­თი კრი­ტე­რი­უ­მი სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სათ­ ვის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი ჯერ არ გამ­ხ­და­რა. ეს კი ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის კუთხით, ფუნ­და­მენ­ტურ პრობ­ლე­მებ­ზე მი­ან­ იშ­ნებს. მა­ღა­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რე­ბის შე­მო­სავ­ლე­ბი­სა და ფი­ნან­სუ­რი ინ­ტე­რე­სე­ ბის გა­კონ­ტ­რო­ლე­ბა გა­ად­ვი­ლე­ბუ­ლია სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ბი­ურ ­ ოს მი­ერ, რო­ მელ­მაც სპე­ცი­ალ ­ ურ ვებ გვერ­დ­ზე (www.declaration.ge) 2010 წელს პირ­ვე­ლად გა­ნა­თავ­სა მა­ღა­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის პირ­თა დეკ­ლა­რა­ცი­ე­ბი. ეს თა­ვის­თა­ვად მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­ბი­ჯია ამ კონ­კ­რე­ტუ­ლი სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­პო­ვე­ბის გა­ ად­ვი­ლე­ბი­სათ­ვის. თუმ­ცა, თა­ვად დეკ­ლა­რა­ცი­ე­ბის ფორ­მის ხა­რის­ხი და მა­თი ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბის სის­ტე­მა სამ­თავ­რო­ბო წრე­ე­ბი­სათ­ვის ბო­ლო რამ­დე­ნი­მე წე­ ლია გან­ხილ­ვის სა­გა­ნი არ გამ­ხ­და­რა. 2007 წელს იუს­ტი­ცი­ის სა­მი­ნის­ტ­როს ინი­ ცი­ა­ტი­ვით შე­მუ­შავ­და სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც ამ სა­კითხებ­ საც შე­ეხ­ ე­ბო­და, თუმ­ცა, მა­შინ კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი მი­ღე­ბუ­ლი არ ყო­ფი­ლა. რაც შე­ეხ­ ე­ბა ჩა­ბა­რე­ბუ­ლი და ვებ-გვერ­დ­ზე გან­თავ­სე­ბუ­ლი დეკ­ლა­რა­ცი­ე­ბის ხა­რისხს და ნამ­დ­ვი­ლო­ბას, არც სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ბი­ურ ­ ო და არც სხვა რო­ მე­ლი­მე უწყე­ბა არ არის პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი მის მო­ნი­ტო­რინ­გ­ზე. სა­ჯა­რო სამ­სა­ ხუ­რის ბი­უ­როს არა­ერ­თხელ აქვს სა­ჯა­როდ გან­ცხა­დე­ბუ­ლი, რომ სა­ზო­გა­დო­ებ­ რი­ვი კონ­ტრ ­ ო­ლი საკ­მა­რი­სად კარგ მე­ქა­ნიზ­მად მი­აჩ­ნი­ათ. ცხა­დი­ა, ვებ-გვერ­დი ამის სა­შუ­ალ ­ ე­ბას იძ­ლე­ვა, მაგ­რამ უც­ნო­ბია ისე­თი შემ­თხ­ვე­ვე­ბის შე­სა­ხებ, რო­ცა 94

მარიამ გაბედავა

სა­ხელ­მ­წი­ფო ორ­გა­ნო­ე­ბი არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ ის თუ სა­გა­მო­ძი­ე­ბო ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბის მი­ერ მო­ძი­ე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ით და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლიყ­ვ­ნენ. ზო­გა­დად, აშ­კა­რაა მა­ღა­ლი თა­ნამ­დე­ბო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის ნაკ­ლე­ბი ინ­ტე­ რე­სი სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის რე­გუ­ლი­რე­ბის მი­მართ. დო­მი­ნან­ტუ­რი მიდ­გო­მა მაქ­ სი­მა­ლუ­რი დე­რე­გუ­ლი­რე­ბა და მე­ტი კომ­პე­ტენ­ცი­ის უშუ­ა­ლო მე­ნე­ჯე­რე­ბი­სათ­ვის გა­და­ცე­მა­ა. ცხა­დი­ა, არ­სე­ბობს გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი მო­საზ­რე­ბა სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის სის­ტე­მის და­გეგ­მ­ვის ტი­პე­ბის მი­მართ, და შე­საძ­ლოა დე­რე­გუ­ლი­რე­ბუ­ლი სის­ ტე­მა სუ­ლაც არ აღ­მოჩ­ნ­დეს ცუ­დი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­სათ­ვის, მაგ­რამ პრობ­ლე­მა ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის და­ბალ ხა­რის­ხ­ში და სის­ტე­მის არარ­სე­ბო­ბა­ში­ა. ბი­უ­ როკ­რა­ტია სა­ხელ­მ­წი­ფო მმარ­თ­ვე­ლო­ბა­ში ხალ­ხის­/ა­მომ­რ­ჩევ­ლის პირ­და­პი­რი მან­და­ტის გა­რე­შე მო­ნა­წი­ლე­ობს და შე­უძ­ლე­ბე­ლია მი­სი წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის პირ­და­პი­რი არ­ჩე­ვა - არარ­ჩე­ვა. ეს არა­თუ უნ­და ათა­ვი­სუფ­ლებ­დეს სა­ჯა­რო მო­ სამ­სა­ხუ­რე­ებს ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბი­სა­გან, არა­მედ პი­რი­ქით, უფ­რო მე­ტი პა­ სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის წი­ნა­შე უნ­და აყე­ნებ­დეს. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის რე­გუ­ლი­რე­ბის მი­მართ არ­სე­ბუ­ლი სრუ­ლი­ად მიშ­ვე­ბუ­ ლი და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა პრაქ­ტი­კა­ში სა­ჯა­რო სექ­ტორ­ში მიმ­დი­ნა­რე პრო­ცე­სე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან გა­უმ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბას იწ­ვევს. მა­გა­ლი­თად, დღე­ი­სათ­ვის უც­ნო­ ბი­ა, რე­ა­ლუ­რად რამ­დე­ნი სა­ჯა­რო მო­სამ­სა­ხუ­რე ჰყავს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს. სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ბი­უ­როს 2010 წლის ნო­ემ­ბერ­ში თა­ვის ვებ გვერ­დ­ზე გან­თავ­სე­ბუ­ ლი ჰქონ­და4 დოკუმენტი 2003 წლი­დან სა­ჯა­რო სამ­სა­ხურ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ ლი რე­ფორ­მე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლის მი­ხედ­ვი­თაც სა­ჯა­რო სამ­სა­ხურ­ში და­საქ­მე­ ბუ­ლად 74, 852 ადა­მი­ა­ნია მი­თი­თე­ბუ­ლი, თუმ­ცა ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში გა­ურ­კ­ვე­ვე­ლი იყო მე­თო­დო­ლო­გი­ა, რის მი­ხედ­ვი­თაც ეს რა­ო­დე­ნო­ბა ით­ვ­ლე­ბო­და. კერ­ძოდ, გა­ურ­კვ­ ე­ვე­ლია – აქ მხო­ლოდ ცენ­ტრ ­ ა­ლუ­რი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის­/­სა­მი­ნის­ტ­რო­ე­ბის მო­სამ­სა­ხუ­რე­ებ­ ი არი­ან მო­ცუ­ლე­ბი თუ ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სამ­სა­ხუ­რე­ე­ბიც; ასე­ვე, მი­თი­თე­ბუ­ლი რა­ო­დე­ნო­ბა მხო­ლოდ მუდ­მივ­/­შ­ტა­ტი­ან თა­ნამ­შ­რომ­ლებს მო­ი­ ცავს თუ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბით და­საქ­მე­ბუ­ლებ­საც.

3. სა­ჯა­რო ფი­ნან­სე­ბის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა – ში­და და გა­რე აუდი­ტი სა­ჯა­რო ფი­ნან­სე­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გის გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ბე­ლი მთა­ვა­რი ორ­გა­ნო სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კონ­ტრ ­ ო­ლის პა­ლა­ტა­ა. პა­ლა­ტა კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბით და­მო­უკ­ ი­დე­ ბე­ლია და მხო­ლოდ პარ­ლა­მენ­ტის წი­ნა­შეა ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლი. კონ­ტ­რო­ლის პა­ლა­ტას რე­სურ­სე­ბიც საკ­მა­რი­სად გა­აჩ­ნია სა­ა­მი­სოდ – 2003 წელ­თან შე­და­რე­ ბით დღე­ის­ ათ­ვის მი­სი და­ფი­ნან­სე­ბა შვიდ­ჯერ არის გაზ­რ­დი­ლი. მაგ­რამ პრაქ­ტი­ კა­ში კონ­ტრ ­ ო­ლის პა­ლა­ტის საქ­მი­ა­ნო­ბის გავ­ლე­ნა ნაკ­ლე­ბი­ა, რაც პარ­ლა­მენ­ტ­ ში პო­ლი­ტი­კუ­რი პლუ­რა­ლიზ­მის არარ­სე­ბო­ბას უკავ­შირ­დე­ბა.

95

კარგი მმართველობა

ბო­ლო პე­რი­ოდ­ში კონ­ტრ ­ ო­ლის პა­ლა­ტის მუ­შა­ო­ბის გა­აქ­ტი­ურ ­ ე­ბა შე­ი­ნიშ­ნა, რო­ ცა 2010 წელს მი­სი აუდი­ტის შე­დე­გად ჯერ ჯან­დაც­ვის, მა­ლე­ვე კი გა­ნათ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს მა­ღალ­ჩი­ნოს­ნე­ბის მი­მართ და­იწყო სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი დევ­ნა. თუმ­ცა, ჯერ ჯე­რო­ბით შე­უძ­ლე­ბე­ლია დარ­წ­მუ­ნე­ბით ით­ქ­ვას, რომ კონ­ტ­ რო­ლის პა­ლა­ტის მუ­შა­ო­ბა უფ­რო და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი ან ეფექ­ტუ­რი­ა. კონ­ტრ ­ ო­ლის პა­ლა­ტის ვებ გვერ­დ­ზე www.control.ge გან­თავ­სე­ბუ­ლია აუდი­ტის წლი­უ­რი გეგ­მა, მაგ­რამ გან­თავ­სე­ბუ­ლი არ არის ინ­ფორ­მა­ცია ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი აუდი­ტე­ბის შე­სა­ხებ და ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მი არ არის აუდი­ტის დას­კ­ვ­ნე­ბიც. შე­სა­ბა­ მი­სად, სა­ზო­გა­დო­ე­ბა კონ­ტ­რო­ლის პა­ლა­ტის საქ­მი­ა­ნო­ბის შე­სა­ხებ ძი­რი­თა­დად, ტე­ლე­ვი­ზი­ის სა­შუ­ა­ლე­ბით იგებს, ისიც იმ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, თუ რო­მე­ლი­მე დას­კ­ვ­ნის სა­ფუძ­ველ­ზე სის­ხ­ლის სა­მარ­თ­ლის საქ­მე აღიძ­რე­ბა. თუმ­ცა, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ მოთხოვ­ნის შემ­თხ­ვე­ვა­ში აუდი­ტის დას­კ­ვ­ნე­ბი და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პი­რებს პრაქ­ ტი­კა­ში მი­ე­წო­დე­ბათ. კონ­ტ­რო­ლის პა­ლა­ტას ჯერ კი­დევ სრუ­ლად არ აქვს ათ­ვი­სე­ბუ­ლი 2008 წლის კა­ ნო­ნით მის­თ­ვის მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი სხვა­დას­ხ­ვა სა­ხის აუდი­ტის წარ­მარ­თ­ვის შე­საძ­ლებ­ ლო­ბე­ბი. 2012 წლი­დან იგეგ­მე­ბა კა­ნო­ნით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი ყვე­ლა (ფინანსური, ეკო­ნო­მი­უ­რო­ბის, ეფექ­ტი­ა­ნო­ბი­სა და შე­სა­ბა­მი­სო­ბის) სა­ხის აუდი­ტის სრუ­ლად გან­ ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა. მაგ­რამ აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ 2008-2009 წლე­ბის რე­ფორ­მე­ბის შე­დე­ გად კონ­ტ­რო­ლის პა­ლა­ტის რო­ლი უკეთ არის გა­მოკ­ვე­თი­ლი და ის თა­ვის პრი­ო­რი­ ტე­ტად ქვეყ­ნის ფი­ნან­სუ­რი მე­ნეჯ­მენ­ტის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბას ისა­ხავს. ში­და აუდი­ტის სის­ტე­მა კი ჯერ კი­დევ ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბის პრო­ცეს­ში­ა. 2010 წელს მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნი „სახელმწიფო ში­და აუდი­ტი­სა და ინ­ს­პექ­ტი­რე­ბის შე­სა­ხებ“ თა­ვის­თა­ვად წინ­გა­დად­გ­მუ­ლი ნა­ბი­ჯი­ა, რად­გან ერ­თი­ა­ნი სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ჩარ­ ჩო ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა. მაგ­რამ ამ დრო­ი­სათ­ვის კვლა­ვაც მრა­ვა­ლი კითხ­ვა არ­სე­ბობს ამ სტრუქ­ტუ­რე­ბის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა­სა და ეფექ­ტი­ა­ნო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. ასე­ვე, ჯერ კი­დევ ვერ ჩა­მო­ყა­ლიბ­და ში­და კონ­ტ­რო­ლის ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის კო­ორ­ დი­ნა­ცი­ის ეფექ­ტუ­რი მე­ქა­ნიზ­მი, რაც სიცხა­დეს შე­ი­ტან­და მათ საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში. სა­ჯა­რო ფი­ნან­სე­ბის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბის კუთხით სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­ მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის მთელ პე­რი­ოდ­ში კვლა­ვაც ყვე­ლა­ზე პრობ­ ლე­მა­ტუ­რი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტის, მთავ­რო­ბი­სა და თბი­ლი­სის მე­რი­ის სა­რე­ზერ­ვო ფონ­დე­ბი რჩე­ბა. კა­ნო­ნით დად­გე­ნი­ლია პრე­ზი­დენ­ტი­სა და მთავ­ რო­ბის სა­რე­ზერ­ვო ფონ­დე­ბის მაქ­სი­მა­ლუ­რი მო­ცუ­ლო­ბა - ერ­თად აღე­ბუ­ლი, „ეს მთლი­ა­ნი არ უნ­და აღე­მა­ტე­ბო­დეს წლი­ურ ­ ი ბი­უ­ჯე­ტით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი ასიგ­ნე­ბე­ბის მთლი­ა­ნი ოდე­ნო­ბის 2%-ს“ (საბიუჯეტო კო­დექ­სი, მუხ­ლი 28.1).

96

მარიამ გაბედავა

აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ 2003 წელს მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნი „საბიუჯეტო სის­ტე­მის შე­სა­ხებ“ პრე­ზი­დენ­ტი­სა და მთავ­რო­ბის ფონ­დე­ბის და­ნიშ­ნუ­ლე­ბად მი­უ­თი­თებ­და სა­ხელ­მწ ­ ი­ ფო­ებ­რი­ვი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბის ისეთ სა­გან­გე­ბო შემ­თხ­ვე­ვებს, რო­გო­რი­ცაა ბუ­ნებ­რი­ვი და სხვა სა­ხის კა­ტას­ტრ ­ ო­ფე­ბი, აგ­რეთ­ვე სხვა გა­უთ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფო გა­და­სახ­დე­ლე­ბი (მუხლი 13.2). ეს ფორ­მუ­ლი­რე­ბა ცალ­სა­ხად მი­ა­ნიშ­ნებ­და იმას, რომ ხარ­ჯ­ვა მარ­თ­ლაც სა­გან­გე­ბო სი­ტუ­ა­ცი­ებ­ზე უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო მი­მარ­თუ­ლი. 2009 წელს ახა­ლი სა­ბი­უ­ჯე­ტო კო­დექ­სის მი­ღე­ბით 2003 წლის კა­ნო­ნი გა­უქ­მდ ­ ა და ამით ფონ­დე­ბის გან­კარ­გ­ვა­ზე შეზღუდ­ვაც მო­იხ­ს­ნა. ამ­ჟა­მად მოქ­მე­დი კო­დექ­სის მუხ­ლი 28.2-ის მი­ხედ­ვით ფონ­დე­ბი­დან სახ­ს­რე­ბი გა­მო­ი­ყო­ფა სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ბი­უჯ­ ე­ტით გა­ უთ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი გა­და­სახ­დე­ლე­ბის და­სა­ფი­ნან­სებ­ლად.

2011 წლი­სათ­ვის მთავ­რო­ბი­სა და პრე­ზი­დენ­ტის ფონ­დე­ბი­სათ­ვის 50-50 მლნ ლა­რია გა­მო­ყო­ფი­ლი. თბი­ლი­სის მე­რი­ის სა­რე­ზერ­ვო ფონ­დის მო­ცუ­ლო­ბა გა­ ცი­ლე­ბით უფ­რო მოკ­რ­ძა­ლე­ბუ­ლია და 2 მლნ ლარს მო­ი­ცავს. მი­უხ­ ე­და­ვად ამ ფონ­დე­ბის მო­ცუ­ლო­ბი­სა, პრობ­ლე­მა ისა­ა, რომ ამ თან­ხე­ბის ხარ­ჯ­ვა წი­ნას­წარ და­გეგ­მი­ლი მიზ­ნე­ბის­თ­ვის არ ხდე­ბა და პრე­ზი­დენ­ტ­სა და მთავ­რო­ბას ერ­თ­პი­ როვ­ნუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბა შე­უძ­ლი­ათ. ცხა­დი­ა, შე­უძ­ლე­ბე­ლია ბუ­ნებ­ რი­ვი თუ სხვა კა­ტას­ტ­რო­ფე­ბის წი­ნას­წარ და­გეგ­მ­ვა, მაგ­რამ სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში ამ­გ­ ვა­რი მარ­თლ ­ აც არაპ­როგ­ნო­ზი­რე­ბა­დი და­ნა­ხარ­ჯე­ბი ფონ­დე­ბის ხარ­ჯ­ვის უმე­ტეს ნა­წილს არ შე­ად­გენს.

2007 წლი­დან დღემ­დე მთავ­რო­ბი­სა და პრე­ზი­დენ­ტის ფონ­დე­ბი ისე­თი მრა­ვალ­ ფე­რო­ვა­ნი მიზ­ნე­ბის­თ­ვის გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და, რო­გორ­ცა­ა, მა­გა­ლი­თად, თბი­ლის­ში 2007 წელს პრო­მე­თეს ქან­და­კე­ბის დად­გ­მა (ქანდაკება ორი წლის თავ­ზე აიღეს და ბორ­ჯომ­ში გა­და­ი­ტა­ნეს, – რო­გორც მა­შინ თბი­ლი­სის მერ­მა გან­მარ­ტა, მხო­ ლოდ დრო­ე­ბით), სხვა­დას­ხ­ვა სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს თუ უწყე­ბი­სათ­ვის მივ­ლი­ნე­ბე­ბის, ავ­ტო­მო­ბი­ლე­ბის შეს­ყიდ­ვის ხარ­ჯე­ბის და­ფი­ნან­სე­ბა, სა­მი­ნის­ტ­რო­ე­ბი­სათ­ვის და უწყე­ბე­ბი­სათ­ვის თან­ხე­ბის პირ­და­პი­რი გა­და­ცე­მა, ხარ­ჯ­ვის მიზ­ნის და­კონ­კ­რე­ ტე­ბის გა­რე­შე, ნა­პირ­სა­მაგ­რი სა­მუ­შა­ო­ე­ბის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა, სტი­ქი­ით და 2008 წლის ომის შე­დე­გად და­ზა­რა­ლე­ბულ­თა დახ­მა­რე­ბა, სა­ხელ­მ­წი­ფო ჯილ­დო­ე­ბი­სა და პრე­მი­ებ­ ის გა­ცე­მა, კონ­კ­რე­ტუ­ლი სპექ­ტაკ­ლე­ბის თუ გა­სარ­თო­ბი ღო­ნის­ძი­ე­ ბე­ბის, მათ შო­რის, ევ­რო­ვი­ზი­ის კონ­კურ­ს­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს წარ­მო­მად­გენ­ლის მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ის და­ფი­ნან­სე­ბა, და სხვა. ამ­გ­ვა­რი უსის­ტე­მო ხარ­ჯ­ვი­სათ­ვის ამ მო­ცუ­ლო­ბის ფონ­დე­ბის არ­სე­ბო­ბა კი სა­ ბი­უ­ჯე­ტო და­გეგ­მ­ვის სის­ტე­მის გა­უ­მარ­თა­ო­ბა­ზე უნ­და მი­ა­ნიშ­ნებ­დეს. ამას­თან, ამ ფონ­დე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბით გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ შეს­ყიდ­ვებ­ზე არ ვრცელ­დე­ბა შეს­ ყიდ­ვე­ბის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა და სა­ვალ­დე­ბუ­ლო არ არის ტენ­დე­რის ჩა­ტა­რე­ბა.

97

კარგი მმართველობა

4. სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბი­სა და პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბის სის­ტე­მის რე­ფორ­მი­რე­ბა 2006-2011 წლე­ბის პე­რი­ ოდ­ში ერ­თ­-ერ­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი სა­კითხი­ა, რად­გან შეს­ყიდ­ვე­ბი ერ­თ­-ერ­თი ყვე­ლა­ზე კო­რუმ­პი­რე­ბულ სფე­როდ ით­ვ­ლე­ბა ზო­გა­დად, და მათ შო­რის, ტრა­ დი­ცი­უ­ლად, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­შიც. 2010 წლის ბო­ლოს შეს­ყიდ­ვე­ბის ელექ­ტ­რო­ნუ­ ლი სის­ტე­მა და­ი­ნერ­გა, რო­მე­ლიც გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო ხელ­მი­საწ­ვ­დომს ხდის შეს­ყიდ­ვე­ბის გან­ცხა­დე­ბებს რო­გორც პო­ტენ­ცი­უ­რი მომ­წო­დებ­ლე­ბი­სათ­ვის, ისე და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სათ­ვის. ამას­თან, სის­ტე­მის ელექ­ტ­რო­ნი­ზა­ცია გა­ცი­ლე­ბით უფ­რო აად­ვი­ლებს სა­ტენ­დე­რო ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბე­ბის მო­ძი­ე­ბა­სა და გა­სა­ჯა­რო­ე­ბას. ნე­ბის­მი­ე­რი და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნი­სათ­ვის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­ მია ტენ­დე­რის პი­რო­ბე­ბი, ყვე­ლა სა­ტენ­დე­რო დო­კუ­მენ­ტი, ყვე­ლა მო­ნა­წი­ლის ვი­ნა­ო­ბა, მათ მი­ერ შე­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი ფა­სი, გა­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლი კომ­პა­ნი­ის მი­ერ წარ­ მოდ­გე­ნი­ლი ტექ­ნი­კუ­რი და ფი­ნან­სუ­რი დო­კუ­მენ­ტა­ცი­ა, და გა­მარ­ჯვ­ ე­ბულ­სა და შემ­ს­ყიდ­ველ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას შო­რის გა­ფორ­მე­ბუ­ლი კონ­ტ­რაქ­ტი. მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ისიც, რომ სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბის სა­ა­გენ­ტოს­თან მოქ­მე­ დებს და­ვე­ბის გან­ხილ­ვის საბ­ჭო, რო­მელ­შიც სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბა­ცაა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბის თვალ­საზ­რი­სით ასე­ვე სა­ინ­ტე­რე­სოა ისიც, რომ შეს­ყიდ­ვე­ბის სა­ა­გენ­ტოს თა­ვის ვებ-გვერ­დ­ზე გან­თავ­სე­ბუ­ლი აქვს იმ კომ­პა­ნი­ე­ბის შა­ვი სი­ა, რომ­ლებ­საც აღ­მო­ჩე­ნი­ლი დარ­ღ­ვე­ვე­ბის გა­მო შეზღუ­დუ­ლი აქვთ უფ­ლე­ბა, მო­ ნა­წი­ლე­ობ­ ა მი­ი­ღონ სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვებ­ში. თუმ­ცა, ცხა­დი­ა, მხო­ლოდ ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი პლატ­ფორ­მის შე­მო­ღე­ბა შეს­ყიდ­ვე­ ბის სფე­რო­ში არ­სე­ბულ თუ შე­საძ­ლო ყვე­ლა პრობ­ლე­მას ვერ აღ­მოფხ­ვრ ­ ის. შე­ უც­ვლ ­ ე­ლად მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია სა­ტენ­დე­რო გან­ცხა­დე­ბის ში­ნა­არ­სი და გა­დაწყ­ვე­ ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის კრი­ტე­რი­უმ­ ე­ბი. ამ­ჟა­მად ძი­რი­თა­დი კრი­ტე­რი­უ­მი ფა­სი­ა, რო­ მე­ლიც, ცხა­დი­ა, ად­მი­ნის­ტრ ­ ი­რე­ბას გა­ცი­ლე­ბით აად­ვი­ლებს, მაგ­რამ პრაქ­ტი­კა­ში შე­საძ­ლოა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი უკუ­შე­დე­გე­ბი გა­მო­იწ­ვი­ოს შეს­ყი­დუ­ლი პრო­დუქ­ცი­ის თუ მომ­სა­ხუ­რე­ბის ხა­რის­ხ­თან და­კავ­ში­რე­ბით. ხა­რის­ხის კონ­ტ­რო­ლი ხელ­შეკ­ რუ­ლე­ბის გა­ფორ­მე­ბის შემ­დე­გაც მე­ტად მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი­ა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ელექ­ტრ ­ ო­ნუ­ლი აუქ­ცი­ო­ნე­ბის შე­მო­ღე­ბით მნიშ­ვ­ნე­ ლო­ვა­ნი სიცხა­დის შე­ტა­ნაა შე­საძ­ლე­ბე­ლი სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბის სის­ ტე­მა­ში, უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ ყვე­ლა სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვა ამ სის­ტე­მის სა­შუ­ა­ლე­ბით არ ხორ­ცი­ელ­დე­ბა. მა­გა­ლი­თად, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტის, მთავ­რო­ბი­სა და თბი­ლი­სის მე­რის სა­რე­ზერ­ვო ფონ­დე­ბი­დან გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ 98

მარიამ გაბედავა

ბუ­ლი შეს­ყიდ­ვე­ბი ამ სის­ტე­მის გა­მო­ყე­ნე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბი­სა­გან გა­თა­ვი­ სუფ­ლე­ბუ­ლი არი­ან. პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის პრო­ცე­სე­ბი ტრა­დი­ცი­უ­ლად გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლად გა­უმ­ჭ­ვირ­ვა­ ლე­ა, რო­ცა საქ­მე სტრა­ტე­გი­ულ ან სხვა ინ­ტე­რე­სებს შე­ე­ხე­ბა. სა­ზო­გა­დო­ებ­ ი­სათ­ვის გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ინ­ტე­რე­სო პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ე­ბის ხელ­შეკ­ რუ­ლე­ბე­ბი ხში­რად სა­ჯა­რო არ არის. ამის მი­ზე­ზად ის სა­ხელ­დე­ბა, რომ ხელ­შეკ­ რუ­ლე­ბა­ში კო­მერ­ცი­უ­ლი სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბის შემ­ც­ველ ინ­ფორ­მა­ცი­აც არის მი­თი­ თე­ბუ­ლი და ამის გა­მო მი­სი გა­სა­ჯა­რო­ე­ბა და­უშ­ვე­ბე­ლი­ა. მაგ­რამ გა­უ­გე­ბა­რი­ა, თუ რა­ტომ არ შე­იძ­ლე­ბა ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში კონ­კ­რე­ტუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია და­იშ­ტ­რი­ხოს. ამ პრაქ­ტი­კის გა­მო კი სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სათ­ვის ხში­რად უც­ნო­ბია პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის კონ­კ­რე­ტუ­ლი პი­რო­ბე­ბი და შე­უძ­ლე­ბე­ლია მი­სი და­მო­უკ­ ი­დებ­ლად შე­ფა­სე­ბა, კონ­კ­რე­ტულ შემ­თხ­ვე­ვა­ში მყიდ­ველ­მა თუ მმარ­თ­ველ­მა რამ­დე­ნად კარ­გად შე­ ას­რუ­ლა და­კის­რე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი. აგ­რეთ­ვე, უც­ნო­ბი­ა, რამ­დე­ნად თან­ მიმ­დევ­რუ­ლია სა­ხელ­მ­წი­ფო ინ­ვეს­ტო­რებ­თან მი­მართ ურ­თი­ერ­თო­ბებ­ში. თა­ნა­მიმ­დევ­რუ­ლო­ბა კი გა­რე­შე თვა­ლი­სათ­ვის ნამ­დ­ვი­ლად სა­ეჭ­ვო ჩანს. მარ­ ტო თბი­ლი­სის ცენ­ტ­რა­ლურ უბ­ნებ­ში რამ­დე­ნი­მე დი­დი სა­ინ­ვეს­ტი­ციო პრო­ექ­ტი, წლე­ბი­ა, უკ­ვე გა­ჩე­რე­ბუ­ლი­ა. 2010 წლი­სათ­ვის ეკო­ნო­მი­კის მა­შინ­დე­ლი მი­ნის­ტ­ რის გან­ცხა­დე­ბით არც ერ­თი კომ­პა­ნია არ იყო და­ჯა­რი­მე­ბუ­ლი სა­ინ­ვეს­ტი­ციო პი­რო­ბე­ბის შე­უს­რუ­ლებ­ლო­ბი­სათ­ვის5. მი­უ­ხე­და­ვად მცდე­ლო­ბი­სა, გა­ნახ­ლე­ბუ­ ლი ოფი­ცი­ალ ­ უ­რი ინ­ფორ­მა­ცია მიგ­ვე­ღო, ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტ­როს ჩვე­ნი წე­ რი­ლი­სათ­ვის პა­სუ­ხი არ გა­უ­ცია და ეს სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცია არ მო­უწ ­ ო­დე­ბი­ა6. ცნო­ბი­ლი მხო­ლოდ ერ­თი ინ­ვეს­ტო­რის, „კალა კა­პი­ტა­ლის“ საქ­მე­ა. 2008 წლის სა­ინ­ვეს­ტი­ციო შე­თან­ხ­მე­ბე­ბის შე­უს­რუ­ლებ­ლო­ბი­სათ­ვის „კალაკაპიტალის“ დამ­ფუძ­ნებ­ლის, კა­ხა კა­ლა­ძის გან­ცხა­დე­ბით, მი­სი კომ­პა­ნი­ის წი­ნა­აღ­მ­დეგ საქ­მის წარ­მო­ე­ბა და­იწყო და მი­ლი­ო­ნო­ბით ლა­რის ჯა­რი­მის გა­ დახ­და ემუქ­რე­ბო­და. 2011 წლის ზაფხუ­ლის მდგო­მა­რე­ო­ბით სა­ხელ­მ­წი­ფო­სა და ინ­ვეს­ტორს შო­რის ორ­წლ ­ ი­ა­ნი მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის მი­უხ­ ე­და­ვად საქ­მე ჯერ კი­დევ გა­და­უწყ­ვე­ტე­ლია – კა­ლა­ძის კონ­ტ­რაქ­ტის შეს­წავ­ლას სა­ხელ­მ­წი­ფოს მხრი­დან იუს­ტი­ცი­ის სა­მი­ნის­ტ­რო აპი­რებს, ინ­ვეს­ტო­რი კი სა­არ­ბიტ­რა­ჟო სა­ სა­მარ­თ­ლო­ში ჩი­ვილს ფიქ­რობს7. ის ფაქ­ტი, რომ სა­ხელ­მ­წი­ფო აქ­ტი­უ­რად ცდი­ლობს თა­ვი­სი და სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი ინ­ტე­რე­სე­ბის დაც­ვას, ნამ­დ­ვი­ლად მი­სა­სალ­მე­ბე­ლი­ა. მაგ­რამ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ ასე­თი პო­ლი­ტი­კა თან­მიმ­ დევ­რუ­ლი და ყოვ­ლის­მომ­ც­ვე­ლი იყოს. წი­ნა­აღ­მ­დეგ შემ­თხ­ვე­ვა­ში ერ­თი ან 99

კარგი მმართველობა

მხო­ლოდ რამ­დე­ნი­მე შემ­თხ­ვე­ვის გა­მო­ყო­ფით სა­ხელ­მ­წი­ფოს სხვა ინ­ტე­რე­ სებ­ზე ჩნდე­ბა ეჭ­ვი. პრი­ვა­ტი­ზე­ბის სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ჩარ­ჩოს გან­ვი­თა­რე­ბის მხრივ ბო­ლო 4 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი მოვ­ლე­ნა 2010 წელს მოხ­და, რო­დე­საც სა­ხელ­მ­წი­ფო ქო­ნე­ბის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნი მიიღეს, რა­მაც გა­ა­უქ­მა: სა­ქარ­თ­ვე­ლოს 2005 წლის 8 ივ­ლი­სის კა­ნო­ნი „სახელმწიფო სა­კუთ­რე­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი სა­სოფ­ ლო-­სა­მე­ურ­ნეო და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის მი­წის პრი­ვა­ტი­ზე­ბის შე­სა­ხებ“, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს 1997 წლის 30 მა­ი­სის კა­ნო­ნი „სახელმწიფო ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზე­ბის, ად­გი­ლობ­ რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლი ერ­თე­უ­ლის ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზე­ბი­სა და სარ­გებ­ლო­ბის უფ­ლე­ბით გა­და­ცე­მის შე­სა­ხებ“, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს 2009 წლის 25 დე­კემ­ბ­რის კა­ნო­ნი „სახელმწიფოს სა­კუთ­რე­ბა­ში მიქ­ცე­უ­ლი ქო­ნე­ბის გან­კარ­გ­ვის შე­სა­ხებ“ და სა­ ქარ­თვ­ ე­ლოს 2009 წლის 3 ნო­ემ­ბ­რის კა­ნო­ნი „სახელმწიფო სა­კუთ­რე­ბა­ში არ­ სე­ბუ­ლი ქო­ნე­ბის სარ­გებ­ლო­ბა­ში გა­და­ცე­მის შე­სა­ხებ“. ისეთ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან და რთულ სფე­რო­ში, რო­გო­რიც სა­ხელ­მ­წი­ფო ქო­ნე­ბის გან­კარ­გვ­ ა­ა, ერ­თი­ა­ნი სა­ კა­ნონ­მ­დებ­ლო ჩარ­ჩოს მი­ღე­ბა მი­სა­სალ­მე­ბე­ლი­ა. მაგ­რამ ამ გა­ერ­თი­ა­ნე­ბი­სას რამ­დე­ნი­მე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ცვლი­ლე­ბაც მოხ­და, რა­მაც შე­საძ­ლო­ა, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ ვა­ნი შე­დე­გე­ბი იქო­ნი­ოს. მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი უკან­გა­დად­გ­მუ­ლი ნა­ბი­ჯი პრი­ვა­ტი­ზე­ბის ვა­დებს ეხე­ბა. 1997 წლის კა­ნო­ნი „სახელმწიფო ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზე­ბის, ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­ მარ­თვ­ ე­ლი ერ­თე­უ­ლის ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზე­ბი­სა და სარ­გებ­ლო­ბის უფ­ლე­ბით გა­და­ცე­მის შე­სა­ხებ“ გან­საზღ­ვ­რავ­და ინ­ტე­რეს­თა გა­მო­ხატ­ვის ვა­დას, რო­მე­ლიც, რო­გორც წე­სი, არ შე­იძ­ლე­ბა ყო­ფი­ლი­ყო 1 თვე­ზე ნაკ­ლე­ბი. გან­სა­კუთ­რე­ბულ შემ­თხე­ვებ­ში შე­საძ­ლე­ბე­ლი იყო ამ ვა­დის გო­ნივ­რუ­ლი შემ­ცი­რე­ბა სა­ჯა­რო­ო­ბის სხვაგ­ვა­რი უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­სა და პო­ტენ­ცი­ურ ­ ი ინ­ვეს­ტო­რე­ბის ინ­ფორ­მი­რე­ბის პი­რო­ბით (მუხლი 61.7). ახა­ლი კა­ნო­ნის მი­ღე­ბით კი უფ­რო შემ­ჭიდ­რო­ვე­ბუ­ლი ვა­დე­ბი დად­გინ­და – უძ­რა­ვი ქო­ნე­ბის მი­მართ ინ­ტე­რე­სის გა­მო­ხატ­ვის ვა­და პრი­ ვა­ტი­ზე­ბის­/­რე­ალ ­ ი­ზა­ცი­ის დათ­ქ­მულ თა­რი­ღამ­დე 15 კა­ლენ­და­რუ­ლი დღე­ა, ხო­ ლო მოძ­რა­ვი ნივ­თის შემ­თხ­ვე­ვა­ში – არა­ნაკ­ლებ 5 კა­ლენ­და­რუ­ლი დღი­სა. ამას­ თან, სა­ხელ­მ­წი­ფო ქო­ნე­ბის შე­სა­ხებ მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნის პირ­ვე­ლად ვა­რი­ან­ტ­ში, თუ პირ­ველ ჯერ­ზე ვერ გა­ი­ყი­დე­ბო­და ქო­ნე­ბა, გან­მე­ო­რე­ბით გა­მოცხა­დე­ბუ­ლი და ვა­და­გაგ­რ­ძე­ლე­ბუ­ლი ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი აუქ­ცი­ო­ნის შემ­თხ­ვე­ვა­ში უძ­რა­ვი ნივ­ თის­თ­ვის ვა­და აუქ­ცი­ო­ნის გა­მოცხა­დე­ბი­დან მის დას­რუ­ლე­ბამ­დე უნ­და ყო­ფი­ ლი­ყო არა­ნაკ­ლებ 10 კა­ლენ­და­რუ­ლი დღე (მუხლი 5). თუმ­ცა, კა­ნონ­ში 2010 წლის დე­კემ­ბ­რის ცვლი­ლე­ბე­ბით, რო­მე­ლიც ძა­ლა­ში 2011 წლი­დან შე­ვი­და, ინ­ტე­რეს­თა გა­მო­ხატ­ვი­სათ­ვის ერ­თგ­ ­ვა­რო­ვა­ნი და სტან­დარ­ტუ­ლი ვა­დე­ბი გა­უქ­მდ ­ ა და ეკო­ ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტ­როს მი­ე­ცა უფ­ლე­ბა, თა­ვად და­ედ­გი­ნა ვა­დე­ბი.

100

მარიამ გაბედავა

2010 წლის 7 სექ­ტემ­ბერს კი ეკო­ნო­მი­კის მი­ნის­ტ­რ­მა #1–1/1487 ბრძა­ნე­ბით და­ ად­გი­ნა, რომ აუქ­ცი­ო­ნის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცია აუქ­ცი­ო­ნის ჩა­ტა­რე­ბამ­დე მი­ნი­ მუმ 5 და მაქ­სი­მუმ 30 დღით ად­რე უნ­და გა­მოცხად­დეს. იგი­ვე ვა­დე­ბი დად­გინ­და გან­მე­ორ ­ ე­ბით გა­მოცხა­დე­ბუ­ლი და ვა­და­გაგ­რ­ძე­ლე­ბუ­ლი აუქ­ცი­ო­ნე­ბის შემ­თხ­ ვე­ვა­შიც. ანუ, ბრძა­ნე­ბით აღე­ბუ­ლია კა­ნო­ნე­ბით ად­რე გან­საზღ­ვ­რუ­ლი ვა­დე­ბის მი­ნი­მუ­მი (5 დღე) და მაქ­სი­მუ­მი (30 დღე) და ამათ შო­რის ვა­დას უკ­ვე ქო­ნე­ბის გან­მ­კარ­გა­ვი სუ­ბი­ექ­ტი ად­გენს ყო­ველ კონ­კ­რე­ტულ შემ­თხ­ვე­ვა­ში. სა­ხელ­მ­წი­ფო ქო­ნე­ბის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის მე-6 მუხ­ლის მე-3 პუნ­ქ­ტის მი­ხედ­ვით აუქ­ცი­ონ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის მი­სა­ღე­ბად და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი პი­რი ვალ­დე­ბუ­ლია წარ­მო­ად­გი­ნოს უპი­რო­ბო და გა­მო­უხ­მო­ბი სა­ბან­კო გა­რან­ტი­ა/­ბე. სა­ბან­კო გა­ რან­ტი­ის­/ბ­ ეს ოდე­ნო­ბას გან­საზღ­ვ­რავს პრი­ვა­ტი­ზე­ბის გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ბე­ლი ორ­გა­ნო ყო­ველ კონ­კ­რე­ტულ შემ­თხ­ვე­ვა­ში. აღ­ნიშ­ნუ­ლი პი­რო­ბა „სახელმწიფო ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზე­ბის შე­სა­ხებ“ კა­ნო­ნის პირ­ვე­ლად ვა­რი­ან­ტ­ში უკეთ იყო და­ რე­გუ­ლი­რე­ბუ­ლი და ბეს რა­ო­დე­ნო­ბა საპ­რი­ვა­ტი­ზა­ციო ობი­ექ­ტის ფა­სის 30% პრო­ცენტს შე­ად­გენ­და, თუმ­ცა 2010 წლის 10 დე­კემ­ბერს, კა­ნონ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბის შემ­დეგ ბეს ოდე­ნო­ბა პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ ბე­ლი ორ­გა­ნოს ერ­თპ­ ი­როვ­ნუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით მი­ი­ღე­ბა. ბეს ოდე­ნო­ბა ახ­ლა მხო­ლოდ პირ­და­პი­რი მი­ყიდ­ვის შემ­თხ­ვე­ვა­შია კა­ნო­ნით დად­გე­ნი­ლი და ობი­ექ­ტ­ში გა­და­სახ­დე­ლი ფა­სის 10% შე­ად­გენს. თა­ვად პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის ჩა­ტა­რე­ბის პრო­ცესს რაც შე­ე­ხე­ბა, პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის შე­სა­ ხებ გან­ცხა­დე­ბე­ბი უკ­ვე რამ­დე­ნი­მე წე­ლია ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტ­როს მი­ერ ად­ მი­ნის­ტრ ­ ი­რე­ბულ ვებ-გვერ­დ­ზე www.privatization.ge იდე­ბა. მაგ­რამ 2010 წელს ამას www.eauction.ge და­ე­მა­ტა, რომ­ლის სა­შუ­ა­ლე­ბი­თაც ელექ­ტ­რო­ნულ აუქ­ცი­ ონ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის მი­ღე­ბა ნე­ბის­მი­ერ მსურ­ველს შე­უძ­ლი­ა. ეს, რა თქმა უნ­და, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ნა­ბი­ჯი­ა, რო­მე­ლიც ზრდის აუქ­ცი­ო­ნის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბას, რო­გორც მი­სი მიმ­დი­ნა­რე­ო­ბის, ასე­ვე შე­დე­გე­ბის გა­გე­ბის კუთხით. მაგ­რამ, ისე­ვე, რო­გორ სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, აქაც პრო­ცე­სის ელექ­ტ­რო­ნუ­ლად წარ­მარ­თ­ვა მი­სი სა­მარ­თლ ­ ი­ა­ნო­ბის ან ან­გა­რიშ­ ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის გა­რან­ტია არ არის. ამის მა­გა­ლი­თად 2011 წლის 1 აგ­ვის­ტოს ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტ­როს მი­ერ სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­ლე­რა­დი­ო­ცენ­ტ­რის პრი­ვა­ტი­ზე­ბის ის­ტო­რი­აც გა­მოდ­გე­ბა. 18 ივ­ლისს, წი­ნას­წა­რი შეტყო­ბი­ნე­ბის გა­რე­შე შპს „ალფა-კომის“ ოთხი წლის ვა­დით მარ­თ­ვა­ში გა­და­სა­ცე­მად ონ­ლა­ინ აუქ­ცი­ო­ნი და­იწყო, რო­მე­ლიც 2 კვი­ რის გან­მავ­ლო­ბა­ში გრძელ­დე­ბო­და. ეს კომ­პა­ნია კი ტე­ლე­რა­დი­ო­ცენ­ტ­რი აღ­ მოჩ­ნ­და. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ტე­ლე­რა­დი­ო­ცენ­ტ­რი „ალფა-კომად“ იყო 101

კარგი მმართველობა

რე­გის­ტ­რი­რე­ბუ­ლი, ის მა­ინც ძვე­ლი სა­ხე­ლით იყო ცნო­ბი­ლი და ვებ-გვერ­დიც დღემ­დე ამ სა­ხე­ლით აქვს www.tvrcenter.ge. კომ­პა­ნია ქვეყ­ნის მას­შ­ტა­ბით მო­ნო­პო­ლი­უ­რად ფლობს რა­დი­ო, სა­ტე­ლე­ვი­ზიო და ტე­ლე­კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის მი­წო­დე­ბის სიგ­ნა­ლებს. კონ­კურ­სის პი­რო­ბე­ბით ობი­ექ­ტის საწყი­სი ფა­სი 100 000 ლა­რი იყო და გა­მარ­ჯ­ ვე­ბულს ოთხი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში 12 მლნ აშშ დო­ლა­რის ინ­ვეს­ტი­რე­ბა უნ­და მო­ეხ­დი­ნა, თუმ­ცა ეს ინ­ვეს­ტი­რე­ბა რა სა­ხის უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო, ამა­ზე გან­ცხა­დე­ ბა­ში მი­ნიშ­ნე­ბა არ ყო­ფი­ლა. მყიდ­ველს ასე­ვე ევა­ლე­ბო­და, ობი­ექ­ტი­სათ­ვის მის მარ­თვ­ ა­ში ყოფ­ნის ოთხი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში შე­ე­ნარ­ჩუ­ნე­ბი­ნა „პროფილი“. ამას­თან, გან­ცხა­დე­ბუ­ლი იყო, რომ მყიდ­ველს უნ­და და­ე­ფა­რა ობი­ექ­ტის სხვა­ დას­ხ­ვა და­ვა­ლი­ან­ ე­ბა, რო­მე­ლიც ჯამ­ში 10 მლნ-მდე ლარს აღ­წევს. სა­კონ­კურ­სო გვერ­დ­ზე გან­ცხა­დე­ბუ­ლი არ ყო­ფი­ლა ინ­ფორ­მა­ცია კომ­პა­ნი­ის სა­ კუთ­რე­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი ტექ­ნი­კუ­რი ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რის და მი­სი მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ. ამი­სათ­ვის და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ პი­რებს ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტ­როს­თან შე­ ეძ­ლოთ და­კავ­ში­რე­ბა და „ქონების დათ­ვა­ლი­ერ ­ ე­ბა“8. ამ ყვე­ლაფ­რის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, მო­ცე­მუ­ლი ვა­და ვე­რა­ვის­თ­ვის იქ­ნე­ბო­და საკ­მა­რი­სი, შე­ეს­წავ­ლა კომ­პა­ნი­ის მდგო­მა­რე­ო­ბა და გა­ეთ­ვა­ლა სა­ინ­ტე­რე­სო იქ­ ნე­ბო­და თუ არა კომ­პა­ნია მის­თვ­ ის. აღ­ნიშ­ნუ­ლი ვა­და მხო­ლოდ იმის­თ­ვის იქ­ნე­ ბო­და საკ­მა­რი­სი, ვის­თ­ვი­საც წი­ნას­წარ იქ­ნე­ბო­და ცნო­ბი­ლი კომ­პა­ნი­ის გა­ყიდ­ ვის გან­ზ­რახ­ვა და სხვა პი­რო­ბე­ბი. ამ ყვე­ლაფ­რის მი­უხ­ ე­და­ვად, 2011 წლის 1 აგ­ვის­ტოს „ალფა-კომი“ 110 000 ლა­რად მარ­ თ­ვის უფ­ლე­ბით გა­და­ე­ცა (საწყის ფას­ზე 10 000 ლა­რით მე­ტი) კომ­პა­ნია „გოლდენკომს“, რო­მე­ლიც აუქ­ცი­ო­ნის გა­მოცხა­დე­ბამ­დე მხო­ლოდ 10 დღით ად­რე იყო რე­გის­ ტ­რი­რე­ბუ­ლი. „გოლდენ-კომის“ სრუ­ლი მე­პატ­რო­ნე და აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი დი­რექ­ ტო­რი ვა­სილ ბო­ლაშ­ვი­ლი კი ამ აუქ­ცი­ო­ნამ­დე მხო­ლოდ სა­რეს­ტორ­ნე და სას­ტუმ­რო ბიზ­ნე­სით იყო და­კა­ვე­ბუ­ლი და სა­ტე­ლე­კო­მუ­ნი­კა­ციო ბიზ­ნეს­თან შე­ხე­ბა არ ჰქო­ნი­ა. ამას­თან, ბო­ლაშ­ვი­ლის საქ­მი­ა­ნო­ბა ამ დრომ­დე არ იძ­ლე­ვა იმის რწმე­ნის სა­ფუძ­ ველს, რომ მის კომ­პა­ნია აუქ­ცი­ო­ნის პი­რო­ბე­ბის დაკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბას შეძ­ლებს9. პრი­ვა­ტი­ზე­ბის სა­კითხე­ბი ხში­რად სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბას­თა­ნაც არის და­კავ­ში­რე­ ბუ­ლი. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის ხელ­ყო­ფის მი­მარ­თუ­ლე­ბით მდგო­ მა­რე­ო­ბა ბო­ლო ოთხი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად არ გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბუ­ლა. სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის ხელ­ყო­ფის ფაქ­ტე­ბი ტალ­ღე­ბად ხდე­ბა და უმე­ტე­სად რე­ გი­ო­ნე­ბის ტუ­რის­ტუ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბის გეგ­მე­ბის გაცხა­დე­ბას ემ­თხ­ვე­ვა. ასე მოხ­და 102

მარიამ გაბედავა

სიღ­ნა­ღის ტუ­რის­ტულ ცენ­ტრ ­ ად გა­დაქ­ცე­ვი­სას და თბი­ლი­სის „გალამაზების“ კამ­ პა­ნი­ე­ბის დროს 2006-2007 წლებ­ში10. იგი­ვე ტენ­დენ­ცია შე­ნარ­ჩუნ­და შემ­დ­გომ პე­ რი­ოდ­შიც და გან­სა­კუთ­რე­ბით 2009 წლი­დან – შა­ვი ზღვის­პი­რა ზო­ლი­სა11 და მეს­ტი­ ის12 ტუ­რის­ტულ რე­გი­ო­ნე­ბად გან­ვი­თა­რე­ბის პრი­ო­რი­ტე­ტად გა­მოცხა­დე­ბის შემ­დეგ გაძ­ლი­ერ­და. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ით სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბა და­ცუ­ლი და გა­რან­ტი­რე­ ბუ­ლი­ა. ერ­თა­დერ­თი გა­მო­ნაკ­ლი­სი, რო­დე­საც კერ­ძო მე­სა­კუთ­რის უფ­ლე­ბე­ბის შეზღუდ­ვა შე­საძ­ლე­ბე­ლი­ა, გა­და­უ­დე­ბე­ლი სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო სა­ჭი­რო­ე­ბი­სათ­ვის ქო­ ნე­ბის ექ­ს­პ­როპ­რი­ა­ცი­ა­ა, რა­საც გარ­კ­ვე­უ­ლი წე­სე­ბი აქვს და რის­თ­ვი­საც კომ­ პენ­სა­ცი­ის გა­დახ­დაც სა­ვალ­დე­ბუ­ლო­ა. თუმ­ცა, პრაქ­ტი­კა­ში ეს წე­სე­ბი ხში­რად უგულ­ვე­ბელ­ყო­ფი­ლი­ა. კა­ნო­ნი­ე­რი პრო­ცე­დუ­რის სა­წი­ნა­აღ­მდ ­ ე­გოდ, იყო შემ­თხ­ ვე­ვე­ბი, რო­დე­საც მე­სა­კუთ­რე­ებ­მა უბ­რა­ლოდ „აჩუქეს“ სა­ხელ­მ­წი­ფოს თა­ვი­ანთ ქო­ნე­ბა, ცხა­დი­ა, ყო­ველ­გ­ვა­რი კომ­პენ­სა­ცი­ის გა­რე­შე. მაგ­რამ, ასე­ვე იყო შემ­თხ­ ვე­ვე­ბი, რო­დე­საც მო­ქა­ლა­ქე­ებს, რო­მელ­თაც სა­კუთ­რე­ბის და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი სრუ­ლი დო­კუ­მენ­ტა­ცია ჰქონ­დათ, ქო­ნე­ბა უბ­რა­ლოდ ჩა­მო­ერ­თ­ვათ. და­ბა გო­ნი­ ოს 271 მცხოვ­რებს ად­გი­ლობ­რივ­მა სა­ხე­ლი­სუფ­ლე­ბო ორ­გა­ნო­ებ­მა ყო­ველ­გ­ვა­ რი კომ­პენ­სა­ცი­ის გა­რე­შე ჩა­მო­არ­თ­ვეს ის ქო­ნე­ბა, რო­მე­ლიც თა­ვად და­უმ­ტ­კი­ცეს 2008-09 წლე­ბის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ო­დებ­ში. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მტკი­ცე­ბით ქო­ ნე­ბის დამ­ტ­კი­ცე­ბა უკა­ნო­ნო იყო და ქო­ნე­ბის ჩა­მორ­თ­მე­ვით მათ უბ­რა­ლოდ ბი­ უ­როკ­რა­ტი­ულ ­ ი შეც­დო­მა გა­მო­ას­წო­რეს. თუმ­ცა, მა­თი არ­გუ­მენ­ტა­ცი­ის ლო­გი­კა ყვე­ლა შემ­თხ­ვე­ვა­ში მყა­რი არ იყო. გარ­კ­ვე­ულ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში მარ­თ­ლაც უკა­ნო­ ნო იყო ქო­ნე­ბის და­კა­ნო­ნე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა და ეს სწო­რედ ად­გი­ლობ­რი­ვი ბი­უ­როკ­რა­ტი­ის შეც­დო­მა იყო. მაგ­რამ ყვე­ლა შემ­თხ­ვე­ვა­ში ასე არ ყო­ფი­ლა. სამ­ წუ­ხა­როდ, ად­გი­ლობ­რი­ვი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ ამ გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბე­ბის გა­მო­ძი­ე­ბა არ მომ­ხ­და­რა. მაგ­რამ არა­ნაკ­ლებ პრობ­ლე­მუ­რი იყო ისიც, რომ იმ ორ­წ­ლი­ ა­ნი პე­რი­ო­დის გან­მავ­ლო­ბა­ში, რო­დე­საც გო­ნი­ოს მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი სავ­სე­ბით კა­ ნო­ნი­ერ ­ ად ფლობ­დ­ნენ მი­წებს სა­კუთ­რე­ბა­ში მათ სრუ­ლი იური­დი­უ­ლი უფ­ლე­ბა ჰქონ­დათ, ეს მი­წე­ბი გა­ე­ყი­დათ ან სხვა ოპე­რა­ცი­ებ­ ი ჩა­ე­ტა­რე­ბი­ნათ. რამ­დე­ნი­მე მო­ქა­ლა­ქემ კი სა­კუ­თა­რი საცხოვ­რე­ბე­ლი გა­ყი­და, რომ ახ­ლად და­კა­ნო­ნე­ბულ მი­წა­ზე სახ­ლი აეშე­ნე­ბი­ნა. მაგ­რამ ქო­ნე­ბის ჩა­მორ­თ­მე­ვის შემ­დეგ მის­თ­ვის და მი­სი მე­ზობ­ლე­ბი­სათ­ვის კომ­პენ­სა­ცი­ის გა­ცე­მა­ზე არა­ვის უფიქ­რი­ა. სვა­ნე­თის შემ­თხ­ვე­ვა­ში პრობ­ლე­მე­ბი სხვა სა­ხი­საა და გარ­და ბი­ურ ­ ოკ­რა­ტი­უ­ ლი არა­თან­მიმ­დევ­რუ­ლო­ბი­სა, იმი­თა­ცაა გა­მოწ­ვე­უ­ლი, რომ იქ ქო­ნე­ბის სრუ­ ლი და­კა­ნო­ნე­ბა ხშირ შემ­თხ­ვე­ვა­ში სვა­ნე­ბის­თ­ვის სა­ერ­თოდ არც ით­ვ­ლე­ბო­და სა­ჭი­როდ. სა­ძოვ­რებს თუ სა­სოფ­ლო სა­მე­ურ­ნეო მი­წებს ტრა­დი­ცი­ულ ­ ად თე­მი ანა­წი­ლებ­და და ეს გა­ნა­წი­ლე­ბა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის მან­ძილ­ზე მკვიდ­რად მოქ­მე­დებ­და 103

კარგი მმართველობა

– ყვე­ლა ოჯახ­მა იცო­და სა­კუ­თა­რი და სხვი­სი ქო­ნე­ბის საზღ­ვ­რე­ბი და აღი­ა­რებ­ და მას სა­ხელ­მ­წი­ფოს ჩა­რე­ვის გა­რე­შე. მაგ­რამ მას შემ­დეგ, რაც პრე­ზი­დენ­ტ­მა მეს­ტია მო­მა­ვალ ტუ­რის­ტულ აღ­მო­ჩე­ნად გა­მო­აცხა­და და 2010 წლის გა­ზაფხულ­ ზე გარ­კ­ვე­უ­ლი პრობ­ლე­მე­ბი შე­იქ­მ­ნა მი­წის სა­კუთ­რე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, მო­სახ­ლე­ო­ბამ ათ­წლ ­ ე­უ­ლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში მათ მფლო­ბე­ლო­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი ნაკ­ვე­თე­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი რე­გის­ტ­რა­ცია გა­დაწყ­ვი­ტა. მაგ­რამ ამ შემ­თხე­ვა­ში წი­ ნა­აღ­მ­დე­გო­ბა სა­კუთ­რე­ბის აღი­არ ­ ე­ბის ორ­გა­ნოს­გან – სა­ჯა­რო რე­ეს­ტ­რის­გან შე­ ექ­მნ­ ათ. თუმ­ცა, ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტ­როს არა­ვი­თა­რი პრობ­ლე­მე­ბი არ შექ­მნ­ ია ამა­ვე ტე­რი­ტო­რი­ებ­ ის რე­გის­ტ­რა­ცი­ი­სას. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ კა­ნო­ნით ად­გი­ ლობ­რივ მცხოვ­რებ­ლებს სრუ­ლი შე­საძ­ლებ­ლო­ბა უნ­და ჰქო­ნო­დათ, რომ მი­წე­ბი და­ე­კა­ნო­ნე­ბი­ნათ, მათ ამ უფ­ლე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა ვერ შეძ­ლეს. შე­დე­გად, მა­ თი მი­წე­ბი სა­ხელ­მ­წი­ფომ ჯერ და­ი­კა­ნო­ნა, მე­რე კი გა­ყი­და კომ­პა­ნი­ებ­ზე, რომ­ ლე­ბიც მეს­ტი­ა­ში ინ­ფ­რას­ტრ ­ უქ­ტუ­რის გან­ვი­თა­რე­ბით იყ­ვ­ნენ და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ­ნი. კო­რუფ­ცი­ის წი­ნა­აღ­მ­დეგ მი­მარ­თუ­ლი საქ­მი­ან­ ო­ბის მხრივ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ევ­რო­პის საბ­ჭოს „კორუფციის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ქვე­ყა­ნა­თა ჯგუ­ფის“ (GRECO) წი­ნა­შე 2006 წელს აღე­ბუ­ლი აქვს გარ­კ­ვე­უ­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი, რო­მე­ლიც 2011 წლის მდგო­მა­რე­ო­ ბით თით­ქ­მის სრუ­ლად არის შეს­რუ­ლე­ბუ­ლი. მხო­ლოდ ერ­თი, სა­ჯა­რო სექ­ტო­რის აუდიტ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი რე­კო­მენ­და­ციაა ნა­წი­ლობ­რივ შეს­რუ­ლე­ბუ­ლად ჩათ­ ვ­ლი­ლი. ცხა­დია ეს შე­დე­გი გარ­კ­ვე­უ­ლი წარ­მა­ტე­ბაა და მი­სა­სალ­მე­ბე­ლი­ა. მაგ­რამ აქ­ვეა აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი, რომ GRECO-ს რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბი ძი­რი­თა­დად კა­ნო­ნე­ბის მი­ღე­ ბას შე­ე­ხე­ბო­და და არა მათ იმ­პ­ლე­მენ­ტა­ცი­ას. მა­გა­ლი­თად ის ფაქ­ტი, რომ სა­ჯა­რო მო­სამ­სა­ხუ­რე­ებს ჩა­უ­ტარ­დათ ტრე­ნინ­გე­ბი სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მას­თან და­ კავ­ში­რე­ბით, სუ­ლაც არ ნიშ­ნავს იმას, რომ პრაქ­ტი­კა­ში სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ ცე­მას­თან და­კავ­ში­რე­ბით მდგო­მა­რე­ო­ბა „დამაკმაყოფილებელია“. ან­ტი­კო­რუფ­ცი­უ­ლი პო­ლი­ტი­კა მჭიდ­რო­დაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის ხა­რის­ხის ამაღ­ლე­ბას­თან და მი­უ­ხე­და­ვად გარ­კ­ვე­უ­ლი და აშ­კა­რა პროგ­რე­სი­სა, გან­სა­კუთ­რე­ბით პრო­ცე­სე­ბის ელექ­ტ­რო­ნი­ზა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბით, წინ მრა­ ვა­ლი გა­და­საჭ­რე­ლი სა­კითხი დგას, რო­მელ­თა დღემ­დე მო­უგ­ვა­რებ­ლო­ბაც ძი­ რი­თა­დად პო­ლი­ტი­კუ­რი ნე­ბის არარ­სე­ბო­ბას უკავ­შირ­დე­ბა.

5. დას­კ­ვ­ნა კარ­გი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის მხრივ 2006 -20011 წლებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გარ­კ­ვე­უ­ლი წინ­ს­ვლ ­ ა მარ­თლ ­ აც არის. მათ შო­რის გან­სა­კუთ­რე­ბით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია შეს­ ყიდ­ვე­ბის ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი სის­ტე­მის შე­მო­ტა­ნა, კონ­ტ­რო­ლის პა­ლა­ტის გაძ­ლი­ე­ რე­ბის ტენ­დენ­ცი­ებ­ ი და გარ­კვ­ ე­უ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის სფე­რო­ში – მაგ. ეთი­კის ზო­გა­დი კო­დექ­სი­სა და მამ­ხი­ლე­ბელ­თა დაც­ვის გარ­კ­ვე­ულ ­ ი სის­ 104

მარიამ გაბედავა

ტე­მის შე­მო­ღე­ბა. თუმ­ცა, აშ­კა­რა­ა, რომ ბევრ სფე­რო­ში მდგო­მა­რე­ო­ბა სა­სურ­ვე­ ლი­სა­გან საკ­მა­ოდ შორ­სა­ა. ეს გან­სა­კუთ­რე­ბით შე­ე­ხე­ბა სა­ჯა­რო ან­გა­რიშ­ვალ­ დე­ბუ­ლე­ბას, რაც, პირ­ველ რიგ­ში, სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის დრო­ულ ­ ად და ამომ­ წუ­რა­ვად გა­ცე­მა­ში უნ­და გა­მო­ი­ხა­ტე­ბო­დეს. ამას­თან, მე­ტად მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის შეზღუდ­ვა თა­ვად სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის დე­ფი­ნი­ცი­ის შეზღუდ­ვის სა­შუ­ა­ლე­ბით არ მოხ­დეს. მი­უ­ხე­და­ვად სა­ხელ­მ­წი­ფო შეს­ყიდ­ვე­ბი­სა და პრი­ვა­ტი­ზა­ცი­ის გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ ლად ელექ­ტრ ­ ო­ნუ­ლი პლატ­ფორ­მე­ბის შე­მო­ტა­ნი­სა, რაც თა­ვის­თა­ვად მნიშ­ვ­ ნე­ლო­ვა­ნი და მი­სა­სალ­მე­ბე­ლი ცვლი­ლე­ბა­ა, ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბი ყვე­ლა შე­საძ­ლო პრობ­ლე­მას ნამ­დ­ვი­ლად ვერ აგ­ვა­რებს. კვლა­ვაც არ­სე­ბობს მრა­ვა­ლი კითხ­ვა ამ სფე­რო­ე­ბის რე­ა­ლურ ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. სამ­წუ­ხა­როდ პო­ლი­ტი­კის და­გეგ­მ­ვი­სას კვლა­ვაც იშ­ვი­ა­თია კვლე­ვა, რე­ალ ­ ის­ტუ­ რი წი­ნას­წა­რი გათ­ვლ ­ ე­ბი, თან­მიმ­დევ­რუ­ლი სტრა­ტე­გი­ის არ­სე­ბო­ბა და გა­დაწყ­ ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში ფარ­თო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ეფექ­ტუ­რი ჩარ­თუ­ლო­ ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა. შე­სა­ბა­მი­სად, კვლა­ვაც პრობ­ლე­მად რჩე­ბა პო­ლი­ტი­კის სპონ­ტა­ნუ­რო­ბა, ხში­რი ცვლი­ლე­ბე­ბი და გა­ურ­კ­ვევ­ლო­ბა პრაქ­ტი­კა­ში. ამის ნა­ თე­ლი და სამ­წუ­ხა­რო მა­გა­ლი­თია მდგო­მა­რე­ო­ბა სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის უზ­რუნ­ ველ­ყო­ფას­თან და­კავ­ში­რე­ბით. მთა­ვა­რი კი ისა­ა, რომ მიღ­წე­უ­ლი პროგ­რე­სი, რაც ბევ­რი სა­ერ­თა­შო­რი­სო კვლე­ ვი­თაც დას­ტურ­დე­ბა, საკ­მა­რი­სად არ იყოს მიჩ­ნე­უ­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ. რო­გორც მმარ­თვ­ ე­ლი პარ­ტი­ა, ნა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბა აცხა­დებ­და 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნებ­ში, გა­სა­კე­თე­ბე­ლი კი­დევ ბევ­ რი­ა. ამ პრო­ცესს კი თა­ნა­მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა და ან­გა­რიშ­ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა, რა­საც კარ­ გი მმარ­თ­ვე­ლო­ბა გუ­ლის­ხ­მობს, მხო­ლოდ წა­ად­გე­ბა.

105

კარგი მმართველობა

სქოლიო 1. სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თ­ვე­ლო (2006) სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის რე­ფორ­მა: დი­დი კორ­პო­რა­ცია თუ კონ­კუ­რენ­ტუ­ლი ბა­ზა­რი? ან­გა­რი­ში ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://transparency. ge/post/report/sakartvelos-sadjaro-samsakhuris-reporma-didi-korporatsia-tu-konkurentuli-bazari 2. საერთაშორისო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თ­ვე­ლო (2010) ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა წი­ ნა­სა­არ­ჩევ­ნო კამ­პა­ნი­ის მიზ­ნე­ბი­სათ­ვის - სა­ბო­ლოო ან­გა­რი­ში. სრუ­ლი ტექ­სტ ­ ი ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://transparency.ge/post/report/saboloo-angarishi-administratsiuli-resursebis-gamoqenebis-shesakhebtsinasaarchevno-kamp ასე­ვე, ევ­რო­პის საბ­ჭოს არ­ჩევ­ნე­ბის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის სა­ბო­ ლოო ან­გა­რი­ში (ინგლისურ ენა­ზე) 2010 წლის ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის არ­ჩევ­ნებ­თან და­კავ­ში­ რე­ბით ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://www.osce.org/odihr/elections/71280 3. სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო (2011) სა­მი­ნის­ტ­რო­ე­ბის მა­ღა­ლი თა­ნამ­დე­ ბო­ბის პირ­თა შე­მო­სავ­ლე­ბი­სა და პრე­მი­ე­ბის მო­ნი­ტო­რინ­გი. ტექ­ს­ტი ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://transparency.ge/blog/psaministroebis-maghali-tanamdebobis-pirta-shemosavlebisa-da-premiebismonitoringip 4. ვებ გვერ­დის გა­ნახ­ლე­ბა-­რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის შემ­დეგ ეს დო­კუ­მენ­ტი სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რის ვებ გვერ­დ­ზე www. csb.gov.ge გან­თავ­სე­ბუ­ლი აღარ არის.

5. ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­რო „კალა კა­პი­ტალს“ პრო­ექ­ტის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­სათ­ვის დახ­მა­ რე­ბას ჰპირ­დე­ბა (4 მარ­ტი, 2010) სტა­ტია ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მია ეკო­ნო­მი­კი­სა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ ნის­ტ­როს ვებ გვერ­დ­ზე: http://www.economy.ge/?category=4&lang=geo&item=268 6. სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თ­ვე­ლომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კი­სა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს წე­რი­ლი 2011 წლის 10 ივ­ნისს მის­წე­რა.

7. იუს­ტი­ცი­ის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო „კალა კა­პი­ტალ­თან“ და­დე­ბულ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბას შე­ის­წავ­ლის. „ახალი 7დღე“, 28.07.2011 http://7days.ge/index2.php?newsid=9603 8. შპს. ალ­ფა-­კო­მის სა­ხელ­მ­წი­ფო სა­კუთ­რე­ბა­ში არ­სე­ბუ­ლი 100% წი­ლის მარ­თვ­ ის უფ­ლე­ბით გა­და­ცე­ მის გან­ცხა­დე­ბა https://www.eauction.ge/Lots/LotDetailsOnline.aspx?st=2&ID=e6db891c-4528-44c8-bc87374f8d9ff28e 9. მა­ტი­ას ჰუ­ტე­რი და მა­მუ­კა ან­დღუ­ლა­ძე (2011) „გოლდენ კო­მის“ შე­თა­ვა­ზე­ბა სიხ­ში­რე­ე­ბის მარ­თ­ვას­თან და­კავ­ში­რე­ბით კითხ­ვებს ბა­დებს. http://transparency.ge/blog/p%E2%80%9Cgolden-komis%E2%80%9Dshetavazeba-sikhshireebis-martvastan-dakavshirebit-kitkhvebs-badebsp 10. სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თ­ვე­ლო (2007) სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბა პოს­ტ­-­რე­ვო­ლუ­ცი­ურ სა­ ქარ­თვ­ ე­ლო­ში. ტექ­ს­ტი ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მია ბმულ­ზე: http://transparency.ge/sites/default/files/Property%20 Rights%20in%20Post-Revolution%20Georgia-G.pdf 11. სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თ­ვე­ლო და სხვ. (2011) სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის დაც­ვის პრობ­ლე­ მე­ბი სო­ფელ გო­ნი­ოს მა­გა­ლით­ზე. ტექ­ს­ტი ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მია ბმულ­ზე: http://transparency.ge/sites/default/ files/post_attachments/report%20on%20Gonio%20case_Geo.pdf 12. სა­ერ­თა­შო­რი­სო გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა - სა­ქარ­თ­ვე­ლო და სხვ. (2011) სა­კუთ­რე­ბის უფ­ლე­ბის დაც­ვის პრობ­ლე­ მე­ბი და­ბა მეს­ტი­ის მა­გა­ლით­ზე. ტექ­ს­ტი ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მია ბმულ­ზე: http://transparency.ge/sites/default/files/ post_attachments/Report_Mestia_GEO_fJuly%202011_0.pdf

106

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა ნინო დანელია საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი

1. შე­სა­ვა­ლი ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ხედ­ვით, სა­ქარ­თ­ვე­ ლოს ერ­თ-­ ერთ ვალ­დე­ბუ­ლე­ბას ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბი­სა და ფუნ­და­მენ­ტუ­რი უფ­ლე­ბე­ბის დამ­ც­ვე­ლი დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბა წარ­მო­ად­ გენს.1 თა­ვი­სუ­ფა­ლი და პრო­ფე­სი­უ­ლი მე­დია კი ერ­თ­-ერ­თი უმ­ნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნე­სი დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტი­ა, რომ­ლის გა­რე­შე წარ­მო­უდ­გე­ნე­ლია დე­მოკ­რა­ტი­ უ­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფოს ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა და გან­ვი­თა­რე­ბა. წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ან­გა­რი­ შის მი­ზა­ნია 2007-2011 წლებ­ში მე­დი­ის გან­ვი­თა­რე­ბის ძი­რი­თა­დი ტენ­დენ­ცი­ე­ბის გან­ხილ­ვა ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ფარ­გ­ლებ­ში აღე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ ლე­ბე­ბის კონ­ტექ­სტ ­ ­ში.2 კერ­ძოდ, ან­გა­რიშ­ში გა­ა­ნა­ლი­ზე­ბუ­ლი­ა, „მაუწყებლობის შე­სა­ხებ,“ „სიტყვისა და გა­მო­ხატ­ვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შე­სა­ხებ“ და სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მოქ­მე­დი სხვა კა­ნო­ ნე­ბის შე­სა­ბა­მი­სო­ბა ევ­ვ­რო­პულ ნორ­მებ­თან. ასე­ვე, ყუ­რადღე­ბა გა­მახ­ვი­ლე­ბუ­ ლია მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის ხლის­შემ­შ­ლელ ფაქ­ტო­რებ­ზე, მა­თი დაძ­ლე­ვი­სათ­ ვის სა­ჭი­რო სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბე­ბის და სხვა აუცი­ლე­ბე­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ ბის დამ­კვ­ იდ­რე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბა­ზე.

2. მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში – სა­ერ­თა­შო­რი­სო და ად­გი­ლობ­რი­ვი ან­გა­რი­შე­ბი გავ­ლე­ნი­ან­ ი და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ ცი­ის Freedom House-ის მო­ან­ცე­მე­ბის მი­ხედ­ვით, 2010 წელს ქარ­თუ­ლი მე­დი­ის მდგო­მა­რე­ო­ბა წი­ნა წლებ­თან შე­და­რე­ბით უმ­ჯო­ბეს­დე­ბა და უახ­ლოვ­დე­ბა 2003 და 2004 წლე­ბის მო­ნა­ცემს. მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის ხა­რის­ხი შე­ფა­სე­ბუ­ლია 55 107

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

ქუ­ლით. მე­დია გა­რე­მოს გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბის მი­უხ­ ე­და­ვად, სა­ქარ­თ­ვე­ლო ისევ რჩე­ბა ნა­ხევ­რად თა­ვი­სუ­ფა­ლი ქვეყ­ნე­ბის კა­ტე­გო­რი­ა­ში.3

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

53

54

54

56

57

57

60

59

55

ყო­ფი­ლი საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის ქვეყ­ნე­ბი­დან, ბალ­ტი­ის­პი­რე­თის ქვეყ­ნე­ბის გა­მოკ­ ლე­ბით, სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­სა და მოლ­დო­ვა­ში მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის მხრივ ყვე­ლა­ ზე უკე­თე­სი მდგო­მა­რე­ო­ბა­ა. თუმ­ცა, ორი­ვე ქვე­ყა­ნა მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად ჩა­მორ­ჩე­ბა აღ­მო­სავ­ლეთ ევ­რო­პის ქვეყ­ნებს. მსგავ­სი მო­ნა­ცე­მე­ბი აქვს სა­ერ­თა­შო­რი­სო არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცია IREX-ს. სა­ქარ­თ­ვე­ლო რე­გი­ო­ნის მე­ზობ­ლებ­ზე ოდ­ნავ უკე­თეს მდგო­მა­რე­ო­ბა­ ში­ა, მაგ­რამ ბევ­რად ჩა­მორ­ჩე­ბა აღ­მო­სავ­ლეთ ევ­რო­პის ქვეყ­ნებს.4 თუმ­ცა, მე­ ზობ­ლე­ბის მსგავ­სად, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მე­დი­ას ჯერ კი­დევ არ შე­უძ­ლია მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა.5

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2.40

2.40

2.07

1.89

1.82

1.85

ამავ­დ­რო­უ­ლად, ად­გი­ლობ­რი­ვი და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის შე­ფა­სე­ ბით, ქვე­ყა­ნა­ში ჯერ კი­დევ სე­რი­ო­ზულ პრობ­ლე­მად რჩე­ბა მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ ბის ხა­რის­ხი.6,7,8 ასე­ვე, მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის სა­კითხებ­ზე მო­მუ­შა­ვე სა­ერ­თა­ შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის მი­ერ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი მთე­ლი რი­გი ან­გა­რი­შე­ბი­სა და კვლე­ვე­ბის თა­ნახ­მად 2007 და 2008 წლებ­ში ქვე­ყა­ნა­ში მოქ­მე­დი აუდი­ო-­ ვი­ზუ­ა­ლუ­რი სფე­როს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა ჯერ კი­დევ არ შე­ე­სა­ბა­მე­ბა ევ­რო­პულ სტან­დარ­ტებს, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს არ მო­უხ­დე­ნია „ევროპის საბ­ჭოს ტრან­ს­-­სა­საზღ­ ვ­რო ტე­ლე­ვი­ზი­ის შე­სა­ხებ კონ­ვენ­ცი­ის“ რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბა.9,10 ასე­ვე მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ ნია აღი­ნიშ­ნოს, რომ ამა­ვე პე­რი­ოდ­ში დღის წეს­რიგ­ში დად­გა მე­დი­ის მე­სა­კუთ­ რე­თა გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბას­თან, სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­ღე­ბას­თან და არ­ჩევ­ნე­ბის მიმ­დი­ნა­რე­ობ­ ის დროს მე­დი­ის საქ­მი­ა­ნო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ პრობ­ლე­მებ­ზე რე­ა­გი­რე­ბა.

108

ნინო დანელია

2008-2010 წწ. სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მოქ­მე­დი მე­დია ორ­გა­ნი­ ზა­ცი­ე­ბის მი­ერ არ­ჩევ­ნე­ბის პრო­ცე­სის გა­შუ­ქე­ბას ორ­გა­ნი­ზე­ბას უწევ­და ეუთოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბი­სა და ადა­მი­ან­ ის უფ­ლე­ბე­ბის ოფი­სი (ODHIR). 2008 წ. არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო სა­ერ­თა­შო­რი­სო მი­სი­ის (International Election Observation Mission) ან­გა­რიშ­ში ნათ­ქვ­ ა­მი­ა, რომ 2008 წლის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­ რი­ოდ­ში მა­ყუ­რე­ბელს სა­პარ­ლა­მენ­ტო არ­ჩევ­ნე­ბის ყვე­ლა­ზე უფ­რო ნე­იტ­რა­ლურ და და­ბა­ლან­სე­ბულ გა­შუ­ქე­ბას სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყე­ბე­ლი სთა­ვა­ზობ­და. „საზოგადოებრივი მა­უწყე­ბე­ლი ამომ­რ­ჩე­ველს პარ­ტი­ე­ბი­სა და კან­დი­და­ტე­ბის შე­და­რე­ბის კარგ სა­შუ­ა­ლე­ბას აძ­ლევ­და. სხვა ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ ბის ახალ ამ­ბებს აკ­ლ­და ბა­ლან­სი ნა­ცი­ონ­ ა­ლუ­რი მოძ­რა­ო­ბის და სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო პი­რე­ბის გა­შუ­ქე­ბის სა­სარ­გებ­ლოდ.“11 სა­ერ­თა­შო­რი­სო დამ­კ­ვირ­ვებ­ლებ­მა ასე­ვე შე­ნიშ­ნეს, რომ სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ მა­უწყე­ბელ­ზე ოპო­ზი­ცი­ას­ ა და მმარ­თვ­ ელ პარ­ ტი­ას შო­რის დრო­ის თა­ნა­ბა­რი გა­ნა­წი­ლე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, „მმართველ პარ­ტი­ას ჰქონ­და ბევ­რად უფ­რო და­დე­ბი­თი გა­შუ­ქე­ბა, მა­შინ რო­ცა, ოპო­ზი­ცი­ის წარ­მო­ მად­გე­ნელ­თა გა­შუ­ქე­ბა ძი­რი­თა­დად, ნე­იტ­რა­ლუ­რი იყო“. 12 რამ­დე­ნი­მე კვლე­ვა მი­ეძღ­ვ­ნა არ­ჩევ­ნე­ბის გა­შუ­ქე­ბა­ზე მე­დი­ის მფლო­ბე­ლის გავ­ ლე­ნას, ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბის ეთი­კურ სტან­დარ­ტებ­სა და ამომ­რ­ჩევ­ლის ინ­ფორ­მი­ რე­ბუ­ლო­ბის დო­ნეს არ­სე­ბულ მე­დი­ა-­გა­რე­მო­ში.13 ქარ­თუ­ლი მე­დი­ის სიღ­რ­მი­ სე­ულ კვლე­ვა­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ „თბილისის ბეჭ­დურ მე­დი­ა­სა და რა­დი­ო­ში, ისე­ვე, რო­გორც ტე­ლე­ვი­ზი­ა­ში აზ­რ­თა ფარ­თო სპექ­ტ­რია წარ­მოდ­გე­ნი­ლი. თუმ­ ცა, მე­დი­ა, იმის მა­გივ­რად, რომ იმოქ­მე­დოს რო­გორც ინ­ფორ­მა­ცი­ის და­მო­უკ­ ი­ დე­ბელ­მა მიმ­წო­დე­ბელ­მა, ხში­რად აღ­ქ­მუ­ლი­ა, რო­გორც მი­კერ­ძო­ე­ბუ­ლი და ამა თუ იმ პო­ლი­ტი­კუ­რი ჯგუ­ფის ინ­ტე­რეს­თა გამ­ტა­რე­ბე­ლი“.14 წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ში მე­დი­ა­ში გა­მოკ­ვე­თი­ლი პრობ­ლე­მე­ბის სა­პა­სუ­ხოდ არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცია „საერთაშორისო გამ­ჭვ­ ირ­ვა­ლო­ბა-­სა­ქარ­თ­ვე­ ლო“ ძი­რი­თა­დად აქ­ცენტს მე­დი­ის მფლო­ბელ­თა გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბის აუცი­ლებ­ ლო­ბა­ზე, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სი­ის დე­პო­ლი­ტი­ზა­ ცი­ას­ ა და სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყებ­ლის და­ფი­ნან­სე­ბის წეს­ზე - მთლი­ან­ ი ში­და პრო­დუქ­ტის ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი 0,12 % - აკე­თებს.

3. ქარ­თუ­ლი მე­დია 2007-2010 წლებ­ში 2007-2010 წლებ­ში სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში მიმ­დი­ნა­რე და­ძა­ბუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი პრო­ ცე­სე­ბის ავან­გარ­დ­ში ხში­რად თა­ვად მე­დია ექ­ცე­ო­და. ერ­თ­-ერ­თი კრი­ზი­სუ­ლი პე­რი­ო­დი 2007 წლის ნო­ემ­ბე­რი იყო, რო­ცა სპეც­რაზ­მმ­ ა ცრემ­ლ­სა­დე­ნი გა­ზი­სა და წყლის ჭავ­ლის გა­მო­ყე­ნე­ბით და­არ­ბია მო­მი­ტინ­გე­ე­ბი, შე­იჭ­რა ტე­ლე­კომ­პა­ ნია „იმედში“, და­ამ­ტვ­ ­რია ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ის კუთ­ვ­ნი­ლი აპა­რა­ტუ­რა და და­არ­ღ­ 109

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

ვია იქ მყო­ფი ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი­სა და მა­თი სტუმ­რე­ბის უფ­ლე­ბე­ბი. ამის შემ­დეგ, ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედი“ და­ი­ხუ­რა. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ ასე­თი ქმე­დე­ბა გა­ა­მარ­თ­ლა იმით, რომ მან თა­ვი­დან აიცი­ლა რუ­სე­თი­დან მარ­თუ­ლი სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო გა­დატ­ რი­ა­ლე­ბა, რო­მელ­საც ბიზ­ნეს­მე­ნი, ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედის“ მფლო­ბე­ლი ბად­რი პა­ტარ­კა­ციშ­ვი­ლი აფი­ნან­სებ­და. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის თქმით, ტე­ლე­კომ­პა­ნია იმე­დი პირ­და­პირ იყო ჩარ­თუ­ლი გა­დატ­რი­ა­ლე­ბის პრო­პა­გან­და­ში და მა­ყუ­რებ­ლის მო­ ბი­ლი­ზე­ბას ცდი­ლობ­და. აქ­ცი­ის დაშ­ლი­სა და ტე­ლე­კომ­პა­ნია იმე­დის და­ხურ­ვის შემ­დეგ, ქვე­ყა­ნა­ში სა­გან­გე­ბო ვი­თა­რე­ბა გა­მოცხად­და. 15 დღის გან­მავ­ლო­ბა­ში ახა­ლი ამ­ბე­ბის გა­და­ცე­მის სა­შუ­ალ ­ ე­ბა მხო­ლოდ სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ მა­უწყე­ბელს ჰქონ­და. შე­სა­ბა­მი­სად, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ებს შე­ეზღუ­დათ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­ღე­ბის არ­ხე­ბი. სა­ინ­ფორ­მა­ციო ვა­კუ­უმს და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბი ინ­ტერ­ ნე­ტის სა­შუ­ალ ­ ე­ბით, სა­ერ­თა­შო­რი­სო მე­დი­ის მი­ერ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­სა­ხებ გად­ მო­ცე­მუ­ლი ამ­ბე­ბით ავ­სებ­დ­ნენ. მე­დი­ის და ზო­გა­დად, ინ­ფორ­მა­ცი­ის თა­ვი­სუფ­ლად მი­ღე­ბი­სა და გავ­რ­ცე­ლე­ბის სა­კითხი უმ­წვ­ ა­ვე­სად 2008 წელს რუ­სეთ­-ს­ ა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომის შე­დე­გად დად­გა. ომის დროს გარ­და­იც­ვა­ლა 5 და და­იჭ­რა 9 ჟურ­ნა­ლის­ტი.15 ჟურ­ნა­ლისტ ზვი­ად ქო­რი­ძის გან­ცხა­დე­ბით, ერ­თი მხრივ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა აკონ­ტ­რო­ლებ­ და რა სა­ხის ახა­ლი ამ­ბე­ბი მოხ­ვ­დე­ბო­და ეთერ­ში, მე­ო­რე მხრივ, ჟურ­ნა­ლის­ ტე­ბი არ იყ­ვ­ნენ მზად სა­ო­მარ ვი­თა­რე­ბა­ში სა­მუ­შა­ოდ. შე­დე­გად კი მი­ვი­ღეთ ის, რომ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ებ­მა არ იცოდ­ნენ, რა ხდე­ბო­და მათ გარ­შე­მო. ინ­ფორ­მა­ცი­ის გავ­რც­ ე­ლე­ბას და მი­ღე­ბას პრობ­ლე­მე­ბი შე­ექ­მნ­ ა ინ­ტერ­ნეტ­შიც, რად­გან, რუს­მა ჰა­კე­რებ­მა დაბ­ლო­კეს სამ­თავ­რო­ბო ვებ­-­გ­ვერ­დე­ბი, მათ შო­რის პრე­ზი­დენ­ტის კან­ცე­ლა­რი­ი­სა და სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­მი­ნის­რ­ტოს ვებ­-­გ­ვერ­ დე­ბი. და­იბ­ლო­კა რამ­დე­ნი­მე ქარ­თუ­ლი მე­დი­ა­კომ­პა­ნი­ის ვებ­-­გ­ვერ­დი და Day. az და ANS.az, აზერ­ბა­ი­ჯან­ში გან­ლა­გე­ბუ­ლი ახა­ლი ამ­ბე­ბის ორი რე­გი­ო­ნუ­ლი პორ­ტა­ლი. სა­პა­სუ­ხოდ, ქარ­თულ­მა მხა­რემ გა­თი­შა რუ­სუ­ლი ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ე­ბის მა­უწყებ­ლო­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე და დაბ­ლო­კა გვერ­დე­ბი რუ­სუ­ლი დო­მე­ი­ნით ru16. სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ „რეპორტიორები საზღ­ვ­რებს გა­რე­შე“ გა­ნაცხა­და: „მაშინ რო­ცა პრე­სა, რა­დიო და ტე­ლე­ვი­ზია ასე ცო­ტა და­ მო­უ­კი­დე­ბელ ახალ ამ­ბავს გვთა­ვა­ზობს, ინ­ტერ­ნე­ტი სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სათ­ვის უმ­ ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს ფუნ­ქც­ ი­ას იძენს. ასე, რომ სას­წ­რა­ფოდ უნ­და შეწყ­დეს მსგავ­სი თავ­დას­ხ­მე­ბი“.17 ქარ­თუ­ლი მე­დი­ა, კერ­ძოდ, სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყე­ბე­ლი, პო­ლი­ტი­კოს­თა ყუ­ რადღე­ბის ცენ­ტრ ­ ­ში 2009 წლის მა­ის­ში მო­ექ­ცა, რო­დე­საც გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლი ოპო­ ზი­ცი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლებ­მა მა­უწყებ­ლის წინ სირ­ცხ­ვი­ლის დე­რე­ფა­ნი მო­უწყ­ვეს ჟურ­ნა­ლის­ტებს, ჩხრეკ­დ­ნენ მათ ჩან­თებს, პირ­და­პირ ეთერ­ში მუ­შა­ო­ბი­სას, სხე­ 110

ნინო დანელია

ულ­ზე აწე­ბებ­დ­ნენ სტი­კე­რებს, უს­ტვ­ ენ­დნ­ ენ და არ აძ­ლევ­დ­ნენ მათ პრო­ფე­სი­უ­ ლი მო­ვა­ლე­ო­ბის შეს­რუ­ლე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბას. პო­ლი­ტი­კუ­რი ლი­დე­რე­ბი ხში­რად სიტყ­ვი­ერ შე­უ­რაცხო­ფა­საც აყე­ნებ­დ­ნენ. პარ­ლა­მენ­ტის წინ გა­მარ­თულ საპ­რო­ ტეს­ტო აქ­ცი­ა­ზე გა­ერ­თი­ა­ნე­ბუ­ლი ოპო­ზი­ცი­ის ლი­დერ­მა ლე­ვან გა­ჩე­ჩი­ლა­ძემ გა­ ნაცხა­და, რომ, მი­სი აზ­რით, სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყებ­ლის ჟურ­ნა­ლის­ტებს უნ­ და ჩა­მო­ერ­თ­ვათ საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ე­ბის გა­შუ­ქე­ბის აკ­რე­დი­ტა­ცი­ა, რად­გან - „ეს ქარ­თ­ვე­ლი ხალ­ხის აქ­ცი­ე­ბი­ა. უმ­ჯო­ბე­სია სა­ერ­თოდ არა­ფე­რი გა­აშ­ უ­ქონ, ვიდ­რე ისე გა­ა­შუ­ქონ, რო­გორც ისი­ნი აშუ­ქე­ბენ“.18 ლე­ვან გა­ჩე­ჩი­ლა­ძემ ჟურ­ნა­ლის­ტე­ ბი­სათ­ვის მი­ტინ­გის გა­სა­შუ­ქე­ბე­ლი აკ­რე­დი­ტა­ცია მო­ითხო­ვა 2011 წელ­საც, სა­ზო­ გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყებ­ლის წინ შეკ­რე­ბილ აქ­ცი­ა­ზე. აქ­ცი­ის მო­ნა­წი­ლე­ნი ხში­რად სიტყ­ვი­ერ და ფი­ზი­კურ შე­უ­რაცხ­ყო­ფას აყე­ნებ­დ­ნენ აქ­ცი­ის გა­სა­შუ­ქებ­ლად მი­ სულ ჟურ­ნა­ლის­ტებს.

2011 წლის 26 მა­ისს რუს­თა­ვე­ლის პროს­პექ­ტ­ზე საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ის გა­შუ­ქე­ ბი­სას და­ირ­ღ­ვა 16 ჟურ­ნა­ლის­ტის უფ­ლე­ბა – თით­ქ­მის ყვე­ლა მათ­განს ჩა­მო­ არ­თ­ვეს გა­დამ­ღე­ბი აპა­რა­ტუ­რა, ტე­ლე­ფო­ნე­ბის ჩათ­ვლ ­ ით, ზო­გი­ერთს მი­ა­ ყე­ნეს ჭრი­ლო­ბე­ბი რე­ზი­ნის ტყვი­ე­ბით, ზო­გი­ერ­თი და­ა­კა­ვეს და რამ­დე­ნი­მე სა­ა­თით ამ­ყო­ფეს წი­ნას­წა­რი და­კა­ვე­ბის იზო­ლა­ტორ­ში მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ თი­თო­ე­ულ ჟურ­ნა­ლისტს ქონ­და პრო­ფე­სი­ის და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი სა­ბუ­ თე­ბი, ეც­ვათ ჟი­ლე­ტე­ბი წარ­წე­რით „პრესა“. მე­დი­ა­ჰოლ­დინგ „პალიტრას“ ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბიც იმა­ვე მდგო­მა­რე­ო­ბა­ში აღ­მოჩ­ნ­დ­ნენ, თუმ­ცა, მათ მი­ტინ­გის დარ­ბე­ვის კად­რე­ბის გავ­რ­ცე­ლე­ბა მო­ა­ხერ­ხეს. აქ­ცი­ი­დან რამ­დე­ნი­მე დღის შემ­დეგ მე­დი­ა­ჰოლ­დინ­გის 6 ორ­გა­ნი­ზა­ცი­აშ­ ი ერ­თ­დრ ­ ო­ულ ­ ად სა­შე­მო­სავ­ლო სამ­სა­ხუ­რი შე­ვი­და. მე­დი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი სა­შე­მო­სავ­ლო სამ­სა­ხუ­რის შეს­ვ­ლას „პალიტრაში“ სა­დამ­ს­ჯე­ლო ოპე­რა­ცი­ად მი­იჩ­ნე­ვენ და სო­ლი­და­ რო­ბის ნიშ­ნად, 14 ივ­ნისს 30 მე­დი­ის პირ­ველ გვერ­დ­ზე ჩნდე­ბა წარ­წე­რა: „სოლიდარობა მე­დია – პა­ლიტ­რას“. ჟურ­ნა­ლის­ტებს გა­დამ­ღე­ბი აპა­რა­ტუ­რა 2009 წელს 15 ივ­ნისს თბი­ლი­სის პო­ლი­ ცი­ის მთა­ვა­რი სამ­მარ­თ­ვე­ლოს წინ გა­მარ­თუ­ლი საპ­რო­ტეს­ტო აქ­ცი­ის დრო­საც წა­არ­თვ­ ეს. მოგ­ვი­ან­ ე­ბით კა­მე­რე­ბი და­აბ­რუ­ნეს, თუმ­ცა გა­და­ღე­ბუ­ლი მა­სა­ლა მთლი­ა­ნად წაშ­ლი­ლი იყო. ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებ­მა „კავკასიამ“ და „მაესტრომ“ პრო­ ტეს­ტის ნიშ­ნად რამ­დე­ნი­მე დღით შეწყ­ვი­ტეს მა­უწყებ­ლო­ბა. ჟურ­ნა­ლის­ტის და­შან­ტა­ჟე­ბის ერ­თ­-ერ­თი ფაქ­ტი მოხ­და 2009 წლის ნო­ემ­ბერ­ში, რო­ცა ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს სპე­ცი­ა­ლუ­რი ოპე­რა­ტი­ულ ­ ი დე­პარ­ტა­მენ­ ტის აჭა­რის ავ­ტო­ნო­მი­უ­რი რეს­პუბ­ლი­კის სამ­მარ­თ­ვე­ლოს თა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბი შე­ ე­ცად­ნენ გა­ზეთ „ბათუმელების“ ჟურ­ნა­ლის­ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბის ჯგუ­ფის კო­ორ­დი­ 111

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

ნა­ტო­რი თე­დო ჯორ­ბე­ნა­ძე თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა­ზე და­ე­ყო­ლი­ებ­ ი­ნათ. წი­ნა­აღ­მ­დეგ შემ­თხ­ვე­ვა­ში მას „სექსუალურ ორი­ენ­ტა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბით სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ ში არ­სე­ბუ­ლი სტიგ­მის გა­მო­ყე­ნე­ბით“ და­ე­მუქ­რ­ნენ.

4. კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა მა­უწყებ­ლო­ბის, სიტყ­ვი­სა და გა­მო­ხატ­ვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შე­სა­ხებ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა იცავს სიტყ­ვი­სა და გა­მო­ხატ­ვის თა­ვი­სუფ­ ლე­ბას (საქართველოს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა მა­უწყებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ,19 კა­ნონ­მ­ დებ­ლო­ბა სიტყ­ვი­სა და გა­მო­ხატ­ვის თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შე­სა­ხებ20, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცია21). სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბაც ასე­ვე გა­რან­ტი­რე­ ბუ­ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი კო­დექ­სით. თუმ­ცა, 2008 წლის ორ­მა სა­კა­ნონ­მ­დე­ლო ცვლი­ლე­ბამ ვი­თა­რე­ბა გა­ა­უ­ა­რე­სა. 30 ლა­რი­დან 100 ლა­რამ­დე გა­ი­ზარ­და სა­სა­მარ­თ­ლო ბა­ჟი სა­სა­მარ­თ­ლო წარ­მო­ე­ბის დაწყე­ბი­სათ­ვის სა­ჯა­ რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მა­ზე უარის მი­ღე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში. ასე­ვე, უარის მი­ღე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ჟურ­ნა­ლის­ტ­მა სა­სა­მარ­თ­ლომ­დე უნ­და მი­მარ­თოს ამა­ვე უწყე­ბა­ ში ზემ­დ­გომ პირს ან დე­პარ­ტა­მენტს. ამ ორი ცვლი­ლე­ბის შე­დე­გად, სა­ჯა­რო ინ­ ფორ­მა­ცი­ის მი­სა­ღე­ბად მო­ქა­ლა­ქეს მე­ტი დრო და მე­ტი რე­სურ­სი სჭირ­დე­ბა. 2010 წელს აღ­ნიშ­ნუ­ლი პრობ­ლე­მა ბეჭ­დურ­მა მე­დი­ამ პირ­ველ გვერ­დ­ზე გან­თავ­სე­ ბუ­ლი ერ­თა­დერ­თი მოთხოვ­ნით გა­მო­ხა­ტა: „მოგვეცით სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ა“.

2009 წელს გან­ხორ­ცი­ელ­და პო­ზი­ტი­უ­რი სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბე­ბი: აღ­დ­ გა სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყებ­ლის და­ფი­ნან­სე­ბის წე­სი მთლი­ა­ნი ში­და პრო­დუქ­ ტის ფიქ­სი­რე­ბუ­ლი 0.12 პრო­ცენ­ტით. მა­ნამ­დე პარ­ლა­მენ­ტი სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყებ­ლის ბი­უ­ჯეტს სა­კუ­თა­რი შე­ხე­დუ­ლე­ბი­სა­მებრ ად­გენ­და და ამ­ტ­კი­ცებ­და, რაც სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ მა­უწყე­ბელ­ზე ფი­ნან­სუ­რი გავ­ლე­ნის სა­შუ­ა­ლე­ბას იძ­ლე­ ო­და. ასე­ვე, და­დე­ბით მოვ­ლე­ნად შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს მა­უწყებ­ლის სა­მეთ­ ვალ­ყუ­რეო საბ­ჭოს წევ­რე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბის გა­ზარ­და 15 წევ­რამ­დე. 2009 წ. მას­ში შე­ვი­და სა­მო­ქა­ლა­ქო სექ­ტო­რის მი­ერ მხარ­და­ჭე­რი­ლი სა­მი და­მო­უკ­ ი­დე­ბე­ლი კან­დი­და­ტი.

2005 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა მი­ი­ღო კა­ნო­ნი ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი კო­ მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის შე­სა­ხებ, რაც 2010 წლის მთავ­რო­ბის 144-ე ბრძა­ნე­ბას­თან ერ­თად ელექ­ტრ ­ ო­ნუ­ლი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბის სა­ფუძ­ველს ქმნის.22 ელექ­ ტ­რო­ნუ­ლი მმარ­თ­ვე­ლო­ბა კო­რუფ­ცი­ის რისკს მი­ნი­მუ­მამ­დე ამ­ცი­რებს. სა­ჯა­ რო რე­ეს­ტ­რის ღია ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი მო­ნა­ცემ­თა ბა­ზის შექ­მ­ნა ელექ­ტ­რო­ნუ­ლი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის ერ­თ-­ ერ­თი თვალ­სა­ჩი­ნო მა­გა­ლი­თი­ა. მი­სი სა­შუ­ა­ლე­ბით სა­ ჯა­რო რე­ეს­ტრ ­ ის ყვე­ლა სერ­ვი­სი ელექ­ტრ ­ ო­ნუ­ლა­დაა ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი. ასე­ვე, მო­ქა­ლა­ქე­ებს სა­შუ­ა­ლე­ბა აქვთ ელექ­ტ­რო­ნუ­ლად შე­ავ­სონ სა­შე­მო­სავ­ლო დეკ­ 112

ნინო დანელია

ლა­რა­ცი­ე­ბი. ოფი­ცი­ალ ­ უ­რი ტენ­დე­რე­ბი ელექ­ტ­რო­ნუ­ლად ტარ­დე­ბა და შე­სა­ბა­ მი­სად, ინ­ფორ­მა­ცია მათ შე­სა­ხებ გამ­ჭვ­ ირ­ვა­ლე­ა. ასე­ვე, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, ის რომ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტთ ­ ან შე­იქ­მ­ნა სპე­ცი­ა­ლუ­რი ვებ­პორ­ტა­ლი (www. parliamentngo.ge), სა­დაც პარ­ლა­მენ­ტ­ში ინი­ცი­რე­ბუ­ლი კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტე­ბი იტ­ ვირ­თე­ბა, რომ და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ მხა­რე­ებს მი­ეც­ ეთ შე­თა­ვა­ზე­ბე­ბის და შე­ნიშ­ვ­ნე­ ბის გა­კე­თე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბა.

2010 წელს იუს­ტი­ცი­ის საბ­ჭოს­თან არ­სე­ბულ­მა რე­ფორ­მე­ბის ჯგუფ­მა და­იწყო თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­თან, რა­თა შე­თან­ხ­მე­ბის სა­ ფუძ­ველ­ზე სა­ჯა­რო უწყე­ბებ­მა სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცია მყი­სი­ე­რად გა­მო­აქ­ვეყ­ნონ სა­კუ­თარ ვებ­-­გ­ვერ­დებ­ზე. თუმ­ცა, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ელექ­ტრ ­ ო­ნუ­ლი მმარ­თ­ვე­ ლო­ბა ჯერ საწყის ეტაპ­ზე­ა. მეტ­წი­ლად, ოფი­ცი­ა­ლუ­რი ვებ­-­გ­ვერ­დებს არ აქვთ ინ­ტე­რაქ­ტი­ურ ­ ი ფო­რუ­მე­ბი, ხში­რად დას­მუ­ლი კითხ­ვე­ბის გან­ყო­ფი­ლე­ბა, თა­ნამ­ შ­რომ­ლე­ბის ელექ­ტრ ­ ო­ნუ­ლი სა­კონ­ტაქ­ტო მი­სა­მარ­თე­ბის შე­სა­ხებ ინ­ფორ­მა­ცია დრო­უ­ლად არ ახ­ლ­დე­ბა. გა­მო­ნაკ­ლისს კვლა­ვაც სა­ჯა­რო რე­ეს­ტ­რის ეროვ­ნუ­ლი სა­აგ­ ენ­ტო წარ­მო­ად­გენს www.napr.gov.ge.

2011 წელს უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნე­სი სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ცვლი­ლე­ბა გან­ხორ­ცი­ელ­და – აიკ­რ­ძა­ლა მე­დია მფლო­ბელ­თა რე­გის­ტრ ­ ა­ცია ოფ­შო­რულ ზო­ნებ­ში და 2012 წლის იან­ვ­რამ­დე და­ე­ვა­ლა ყვე­ლა ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ას, გა­ნაცხა­დოს მფლო­ბელ­თა ვი­ნა­ო­ბა სა­კუ­თარ ვებ­-­გ­ვერ­დებ­ზე. სა­ი­ნი­ცი­ა­ტი­ვო ჯგუ­ფის მი­ერ ინი­ცი­რე­ბუ­ლი კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი მე­დია გა­რე­მოს კომ­პ­ლექ­სურ გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბას ისა­ხავს მიზ­ნად. მე­დი­ის ფი­ნან­სურ და მფლო­ბელ­თა გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბას­თან ერ­თად, კა­ნონ­პრ ­ ო­ ექ­ტი ით­ვა­ლის­წი­ნებს სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მო­ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ ბას, ლი­ცენ­ზი­ე­ბის პრო­ცე­სის გა­მარ­ტი­ვე­ბას და ა.შ.

2011 წელ­ს­ვე, მა­უწყე­ბელ­თა შე­სა­ხებ კა­ნონ­ში შე­ვი­და ნე­გა­ტი­ურ ­ ი ცვლი­ლე­ბე­ბი, რომ­ლის მი­ხედ­ვით, გა­ი­ზარ­და გა­და­ცე­მებ­ში სა­რეკ­ლა­მო ჭრე­ბის სიხ­ში­რე და ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვო­ბა. ამ ცვლი­ლე­ბის ინი­ცი­რე­ბა მოხ­და მას შემ­დეგ, რაც ჟურ­ნა­ლის­ ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბის და­მო­უ­კი­დე­ბელ­მა სტუ­დია „მონიტორმა“ კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნულ კო­მი­სი­ა­ში ორ­ჯერ შე­ი­ტა­ნა და მო­იგ­ ო სარ­ჩე­ლი „რუსთავი2-ს“-ა და „იმედის“ წი­ნა­აღ­მ­დეგ, რომ­ლე­ბიც აჭარ­ბებ­დ­ნენ კა­ნო­ნით გან­საზღ­ვ­რულ სა­ რეკ­ლა­მო დროს. მე­ო­რე სარ­ჩე­ლის შე­ტა­ნის შემ­დეგ, იმის ნაც­ვლ ­ ად, რომ კო­ მი­სი­ას კა­ნო­ნი და­ეც­ვა და სან­ქც­ ი­ე­ბი და­ეწ ­ ე­სე­ბი­ნა ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ე­ბი­სათ­ვის, მათ ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებს კა­ნო­ნი მო­არ­გეს. ამას­თან, იმის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, რომ სა­ტე­ლე­ვი­ზიო რეკ­ლა­მის ბა­ზა­რი ერ­თი კომ­პა­ნი­ის მი­ე­რაა მო­ნო­პო­ლი­ზე­ბუ­ლი, ნა­ცი­ო­ნა­ლურ ტე­ლე­არ­ხებ­ზე სა­რეკ­ლა­ 113

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

მო ფა­სე­ბი ხე­ლოვ­ნუ­რად და­ბალ ნიშ­ნულ­ზეა შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლი, შე­სა­ბა­მი­სად, რეკ­ლა­მა აღარ მი­დის რა­დი­ო­სა და ბეჭ­დურ მე­დი­ა­ში. ცხა­დი­ა, ამ გა­რე­მო­ე­ ბას ხელს უწყობს ის ფაქ­ტიც, რომ ბიზ­ნეს­მე­ნე­ბი ერი­დე­ბი­ან ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­მართ კრი­ტი­კუ­ლად გან­წყო­ბილ მე­დი­ა­ში რეკ­ლა­მის გან­თავ­სე­ბას, მა­თი­ვე თქმით, სა­შე­მო­სავ­ლო სამ­სა­ხუ­რის მხრი­დან პრობ­ლე­მე­ბის თა­ვი­დან აცი­ლე­ბის მიზ­ნით.

5. კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სია „მაუწყებლობის შე­სა­ხებ“ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნით უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლია კო­ მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სი­ის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა. კა­ნონ­ში კო­მი­სია გან­ საზღ­ვრ ­ უ­ლია რო­გორც „საჯარო სა­მარ­თ­ლის იური­დი­ულ ­ ი პი­რი, მუდ­მივ­მოქ­მე­ დი და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი ორ­გა­ნო, რო­მე­ლიც არ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა არც ერთ სა­ხელ­მ­წი­ფო უწყე­ბას23.“ თუმ­ცა, კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სია ხში­რად პო­ლი­ტი­კუ­რად მი­კერ­ძო­ე­ბულ სტრუქ­ტუ­რად აღიქ­მე­ბა. კერ­ძოდ, სა­მო­ ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბას და სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს არა­ერ­თხელ აღუ­ნიშ­ნავთ, რომ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტი­სა და პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ კო­მი­სი­ის 5 წევ­რის არ­ჩე­ვის წე­სი და არა­გამ­ჭვ­ ირ­ვა­ლე სა­არ­ჩევ­ნო პრო­ცე­ სი მას­ზე სამ­თავ­რო­ბო გავ­ლე­ნას გა­ნა­პი­რო­ბებს.24,25 სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სი­ის, რო­გორც არა­თა­ვი­სუ­ფა­ ლი, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სად­მი ლო­ი­ალ ­ უ­რი ინ­ს­ტი­ტუ­ტი­სა და მი­სი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ ბის პო­ლი­ტი­კუ­რი ხა­სი­ა­თის სა­კითხი არა­ერ­თხელ წა­მო­იჭ­რა სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­ გა­დო­ე­ბის მხრი­დან. მაგ.: 2008 წელს ოპო­ზი­ცი­ურ­მა ტე­ლე­კომ­პა­ნია „მაესტრომ“ უარი მი­იღ ­ ო ლი­ცენ­ზი­ის მო­დი­ფი­ცი­რე­ბა­ზე26, ხო­ლო მმარ­თ­ვე­ლი პარ­ტი­ის მი­ მართ ლო­ი­ა­ლუ­რი ტე­ლე­კომ­პა­ნია „ალანია“, წე­ლი­წად­ნა­ხე­ვა­რი ლი­ცენ­ზი­ის გა­ რე­შე მა­უწყებ­ლობ­და. 2009 წელს კი სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნულ­მა კო­მი­სი­ამ „მაესტროს“ სა­ტე­ლი­ტუ­რი მა­უწყებ­ლო­ბის 10 წლი­ა­ნი ლი­ცენ­ზია მი­ა­ნი­ ჭა არა სა­სა­მარ­თლ ­ ო გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის, არა­მედ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის თავ­მ­ჯ­დო­მა­რის და­ვით ბაქ­რა­ძი­სა და სა­პარ­ლა­მენ­ტო პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ზი­ცი­ი­ სა პო­ლი­ტი­კუ­რი შე­თან­ხმ­ ე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე.27 პო­ლი­ტი­კუ­რი შე­თან­ხმ­ ე­ბის სა­ფუძ­ ველ­ზე მი­ღე­ბუ­ლი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი ეფუძ­ნე­ბა კონ­კ­რე­ტუ­ლი ინ­დი­ვი­დე­ბის პო­ ლი­ტი­კურ ნე­ბა-­სურ­ვილს და არა კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას. ამ­გვ­ ა­რი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი არ უწყობს ხელს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი კა­ნო­ნი­ე­რი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბას. კო­მი­სი­ამ 2006 წელს სა­მა­უწყებ­ლო ლი­ცენ­ზი­ის გა­ცე­მა­ზე უარი უთხ­რა ორ სა­თე­მო რა­დი­ოს, რომ­ლებ­საც ევ­რო­კო­მი­სია უჭერ­და მხარს. მა­თი კონ­სულ­ ტან­ტე­ბი კი იყ­ვნ­ ენ BBC World Service Trust-ი და ად­გი­ლობ­რი­ვი ასო­ცი­ა­ცია „სტუდია რე“.

114

ნინო დანელია

სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის ეროვ­ნულ­მა კო­მი­სი­ამ 2011 წელს დას­რულ­და სა­ ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი აზ­რის კვლე­ვა, რო­მე­ლიც გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბა ლი­ცენ­ ზი­ე­ბის გა­ცე­მის პე­რი­ოდ­ში. მა­უწყებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის თა­ნახ­მად, სა­ზო­ გა­დო­ებ­რი­ვი აზ­რის შეს­წავ­ლა ორ წე­ლი­წად­ში ერ­თხელ უნ­და ხდე­ბო­დეს და გა­მო­კითხ­ვის შე­დე­გე­ბი ქვეყ­ნ­დე­ბო­დეს. კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნუ­ლი კო­მი­სი­ ას 2004 წლი­დან კვლე­ვა არ ჩა­უ­ტა­რე­ბი­ა, შე­სა­ბა­მი­სად, იგი 6 წე­ლი არ­ღვ­ ევ­და კა­ნონს. ამას გარ­და, სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის გარ­კ­ვე­ულ ნა­წი­ლი ეჭ­ვქ­ ­ვეშ აყე­ნებს კვლე­ვის შე­დე­გე­ბის სან­დო­ო­ბას. მი­ღე­ბუ­ლი შე­დე­გე­ბის მი­ხედ­ვით ირ­ კ­ვე­ვა, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ებს გა­სარ­თო­ბი გა­და­ცე­მე­ბი აკ­ლი­ათ სა­ ტე­ლე­ვი­ზიო სივ­რ­ცე­ში. მათ არ აინ­ტე­რე­სებთ რე­გი­ო­ნუ­ლი და სა­თე­მო ტე­ლე და რა­დი­ო­კომ­პა­ნი­ე­ბი, და ა.შ. 2010 წელს კავ­კა­სი­ის კვლე­ვი­თი რე­სურ­სე­ბის ცენ­ტ­ რის მი­ერ შეს­წავ­ლი­ლი მე­დია გა­რე­მო კი სულ სხვა სუ­რათს აჩ­ვე­ნებს. სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ებს მე­დი­ა­ში აკ­ლი­ათ და შე­სა­ბა­მი­სად, აინ­ტე­რე­სებთ ჟურ­ ნა­ლის­ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბე­ბი, სო­ცი­ა­ლუ­რი, ჯან­დაც­ვის და გა­ნათ­ლე­ბის სა­კითხე­ბი და ა.შ.

6. მფლო­ბე­ლო­ბა „მაუწყებლობის შე­სა­ხებ“ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კა­ნო­ნის 37-ე მუხ­ლის თა­ნახ­მად, მა­ უწყებ­ლო­ბის სფე­რო­ში ლი­ცენ­ზი­ის მფლო­ბე­ლი არ შე­იძ­ლე­ბა იყოს: ად­მი­ნის­ტ­ რა­ცი­უ­ლი ორ­გა­ნო, ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი ორ­გა­ნოს თა­ნამ­დე­ბო­ბის პი­რი ან თა­ ნამ­შ­რო­მე­ლი; ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ ორ­გა­ნოს­თან ურ­თი­ერ­თ­და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბის მქო­ნე იური­დი­უ­ლი პი­რი28. აღ­ნიშ­ნუ­ლი კა­ნო­ნი 2007-2010 წლებ­ში და­ირ­ღვ­ ა რამ­დე­ნი­მე რე­გი­ო­ნულ ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ა­ში, სა­დაც გარ­კ­ვე­ულ წილს ფლობ­დ­ნენ ან კვლა­ვაც ფლო­ბენ მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტე­ბი (ტელეკომპანია „ახმეტა“, „რიონი“, „ბორჯომი“) გუ­ბერ­ნა­ტო­რე­ბი, მა­თი მო­ად­გი­ლე­ე­ბი და მა­თი ოჯა­ხის წევ­რე­ბი (შიდა ქარ­თლ ­ ის რე­გი­ო­ნუ­ლი ტე­ლე­ვი­ზია „თრიალეთი“). გამ­გებ­ლე­ბი და მა­თი ოჯა­ხის წევ­რე­ბი (ტელეკომპანია „ოდიში“), და ა.შ. ასე­ვე 2007-2010 წლებ­ში გა­მოჩ­ნ­და მთავ­რო­ბის მი­მართ არა­ლო­ი­ა­ლუ­რი ტე­ ლე­კომ­პა­ნი­ებ­ ი­სათ­ვის ლი­ცენ­ზი­ის ჩა­მორ­თ­მე­ვი­სა და ჩა­მორ­თ­მე­ულ ­ ი ლი­ცენ­ ზი­ე­ბის მთავ­რო­ბის მი­მართ ლო­ი­ალ ­ უ­რი ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ი­სათ­ვის გა­და­ცე­მის, ასე­ვე, არა­ლო­ი­ალ ­ უ­რი მფლო­ბე­ლე­ბის შეც­ვ­ლის ტენ­დენ­ცი­ა. („რუსთავი2“, „იმედი“, „ობიექტივი“, „202“). ასე­ვე, 2009 - 2010 წლებ­ში ახა­ლი მფლო­ბე­ლე­ ბის გა­ჩე­ნამ ტე­ლე­კომ­პა­ნია მა­ეს­ტ­რო­ში, იგი და­ა­კავ­ში­რა ოპო­ზი­ცი­ურ ქარ­ თულ პარ­ტი­ას­თან. სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა­დი მე­დი­ის მფლო­ბე­ლო­ბის გავ­ლე­ნა ახა­ლი ამ­ბე­ბის ში­ნა­არ­ს­ზე ნათ­ლად ჩანს ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედის“ მა­გა­ლით­ზე. ახა­ლი 115

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

ამ­ბე­ბი­სა და პო­ლი­ტი­კუ­რი თოქ­-შ­ ო­უე­ ­ბის ში­ნა­არ­სის შე­და­რე­ბა 2008 წლამ­დე, რო­ცა ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ას ბად­რი პა­ტარ­კა­ციშ­ვი­ლი ფლობ­და და 2008 წლის მე­რე, რო­ცა მი­სი მფლო­ბე­ლი ჯო­ზეფ კეი გახ­და, ამის ნა­თე­ლი დას­ტუ­რი­ა.

7. მე­დი­ის და­ფი­ნან­სე­ბის წყა­რო­ე­ბი: რეკ­ლა­მა, გრან­ტე­ბი სა­რეკ­ლა­მო ბაზ­რის სიმ­ცი­რის გა­მო, მე­დი­ა-­ბიზ­ნე­სი, გან­სა­კუთ­რე­ბით, სა­ ტე­ლე­ვი­ზი­ო, სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში კო­მერ­ცი­ულ ბიზ­ნე­სად ვერ ჩა­მო­ყა­ლიბ­და. სა­ ტე­ლე­ვი­ზიო მა­უწყებ­ლო­ბა ძი­რი­თა­დად დო­ტა­ცი­ა­ზე­ა. ასე­თი დო­ტა­ცი­ის მა­ გა­ლი­თი იყო 2010 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ მე­დი­ი­სათ­ვის გა­მოცხა­დე­ბუ­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო ამი­ნის­ტი­ა, რაც 36 მლნ ლარს შე­ად­გენ­და. რე­გი­ო­ნულ ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებს და­ახ­ლო­ე­ბით 2 მლნ., სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ მა­უწყე­ ბელს და­ახ­ლო­ე­ბით 9 მლნ. ლა­რის ვა­ლი ჩა­მო­ეჭ­რა. 25 მლნ ლა­რი სა­ვა­რა­ უ­დოდ, ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ე­ბის „რუსთავი2-სა“ და „იმედისათვის“ ჩა­მოჭ­რი­ლი სა­გა­და­სა­ხა­დო ვა­ლე­ბი­ა. სა­მა­უწყებ­ლო მე­დი­ის ერ­თ­-ერთ შე­მო­სავ­ლად მი­იჩ­ნე­ვა ასე­ვე „დაფინანსებული სი­უ­ჟე­ტე­ბი“ ახა­ლი ამ­ბე­ბის გა­მოშ­ვე­ბებ­სა და ანა­ლი­ტი­კურ პროგ­რა­მებ­ში, რაც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბით და­უშ­ვე­ბე­ლი­ა.29 თუმ­ცა, ბიზ­ნეს­-­კუ­რი­ერ­ში (ტელეკომპანია „რუსთავი 2“) სი­უჟ­ ე­ტი და სტუ­მა­რი 1000 ამე­რი­კუ­ლი დო­ლა­ რი, P.S.-ში (ტელეკომპანია „რუსთავი2“) კი სი­უ­ჟე­ტი 3000 ამე­რი­კუ­ლი დო­ლა­რი ღირს.30 კომ­პა­ნია მე­დი­ა-­სახ­ლ­მა, რო­მე­ლიც მე­დი­ა­ში სწო­რედ რეკ­ლა­მის გან­ თავ­სე­ბი­თაა და­კა­ვე­ბუ­ლი, სა­რეკ­ლა­მო ნიხ­რე­ბის ოფი­ცი­ა­ლუ­რი პრა­ის­-­ლი­ტი მი­ა­წო­და სტუ­დია „მონიტორს“. შე­დე­გად, მო­ქა­ლა­ქე, რო­მე­ლიც უყუ­რებს ახალ ამ­ბებს, სა­დაც ხორ­ცის უსაფ­რ­თხო­ე­ბა­ზეა სა­უბ­ ა­რი, სი­ნამ­დ­ვი­ლე­ში უყუ­რებს ხორ­ცის მწარ­მო­ებ­ ე­ლი კომ­პა­ნი­ის რეკ­ლა­მას.31 მა­შინ, რო­ცა კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბით სა­ჯა­რო სტრუქ­ტუ­რებს ეკ­რ­ძა­ლე­ბათ გა­და­ცე­მე­ ბის სპონ­სო­რო­ბა, ტე­ლე­კომ­პა­ნია „რუსთავი2-ის“ „კომედი შო­უს“ დაც­ვის პო­ ლი­ცი­ა, იმა­ვე ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ის გა­და­ცე­მა „ნიჭიერს“ კი თბი­ლი­სის მე­რია აფი­ ნან­სებს.32 სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში რე­გის­ტ­რი­რე­ბუ­ლი ას­ზე მე­ტი ბეჭ­დუ­რი გა­მო­ცე­მი­დან უმ­რავ­ ლე­სო­ბა ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მმ­ არ­თ­ვე­ლო­ბე­ბის ბი­უ­ჯე­ტე­ბი­დან ფი­ნან­ს­დე­ ბა, რაც მათ ად­გი­ლობ­რივ მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტებ­ზე და­მო­კი­დე­ბულს ხდის. ამა­ვე დროს, ზო­გა­დად, მმარ­თ­ვე­ლი ელი­ტის მი­მართ მწვა­ვე, კრი­ტი­კუ­ლი სტა­ტი­ებ­ ის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბა პრე­სა­ში, რო­მე­ლიც კერ­ძო მფლო­ბე­ლო­ბა­ში­ა, არა­ვი­თარ სირ­ თუ­ლეს­თან არაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი, რაც, ტე­ლე­მა­უწყებ­ლო­ბას­თან შე­და­რე­ბით, ბეჭ­დუ­რი მე­დი­ის მეტ თა­ვი­სუფ­ლე­ბა­ზე მი­უთ ­ ი­თებს.

116

ნინო დანელია

მე­დი­ის ფი­ნან­სუ­რი შე­მო­სავ­ლე­ბის წყა­რო ჩვე­უ­ლებ­რივ, კო­მერ­ცი­ულ ­ ი რეკ­ლა­ მა­ა, თუმ­ცა, ერ­თი მხრივ, მცი­რე სა­რეკ­ლა­მო ბა­ზა­რი და, მე­ო­რე მხრივ, პო­ლი­ტი­ კუ­რი გავ­ლე­ნა ბიზ­ნეს­ზე ვერ უზ­რუნ­ველ­ყოფს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მე­დი­ის მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­ფუძ­ველს. სა­ხელ­მ­წი­ფო პო­ლი­ტი­კა მე­დი­ის მი­მართ 2008 წლის წი­ნა­სა­არ­ჩევ­ნო პე­რი­ოდ­ ში გა­მოჩ­ნ­და იმით, რომ სა­ხელ­მ­წი­ფო უწყე­ბებ­მა (განათლების და მეც­ნი­ე­რე­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო; შრო­მის, ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბის და სო­ცი­ა­ლუ­რი დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო; ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტ­რო; სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო, თბი­ლი­სის მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტი და ა.შ.) სა­კუ­თა­რი პროგ­რა­მე­ბის რეკ­ლა­მა­ზე და­ხარ­ჯუ­ლი თან­ხის 84% რუს­თა­ვი 2-ზე რეკ­ლა­მის გან­სა­თავ­სებ­ლად და­ხარ­ჯეს, 10% და 5% შე­სა­ბა­მი­სად - „იმედსა“ და „მზეზე“. სხვა ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებ­მა, მათ შო­რის კავ­კა­ სი­ამ, რეკ­ლა­მის მხო­ლოდ 1% მი­ი­ღო.33 2008 წლის 7 ივ­ლისს გა­მარ­თულ პრეს­-­კონ­ფე­რენ­ცი­ა­ზე, ტე­ლე­კომ­პა­ნია „კავკასიის“ დი­რექ­ტორ­მა, ნი­ნო ჯან­გი­რაშ­ვილ­მა გა­ნაცხა­და, რომ მსხვილ­მა კომ­პა­ნი­ებ­მა აღარ გა­აგ­რ­ძე­ლეს მას­თან თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა და რეკ­ლა­მის გან­ თავ­სე­ბა. მი­ზე­ზად კი სა­ხელ­მ­წი­ფო მო­ხე­ლე­თა მხრი­დან ზე­წო­ლა და­ას­ ა­ხე­ლეს.34 რეკ­ლა­მის არარ­სე­ბო­ბას ან სიმ­ცი­რეს ასე­ვე, ბიზ­ნეს­ზე ზე­წო­ლით ხსნის ტე­ლე­ კომ­პა­ნია „მაესტრო“. სა­რეკ­ლა­მო შე­მო­სავ­ლე­ბის მხრივ, ვი­თა­რე­ბა მძი­მეა ბეჭ­დურ მე­დი­აშ­ იც. უპირ­ ვე­ლე­სად, იმი­ტომ, რომ რეკ­ლა­მის მსხვილ დამ­კვ­ ე­თებს, სიძ­ვი­რის მი­უხ­ ე­და­ვად, მა­ინც სა­ტე­ლე­ვი­ზიო რეკ­ლა­მა ურ­ჩევ­ნი­ათ. მე­ო­რე მხრივ კი, იმის გა­მო, რომ ბეჭ­დურ მე­დი­ას ჯერ არ აქვს სა­თა­ნა­დოდ გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მარ­კე­ტინ­გუ­ლი და სა­რეკ­ლა­მო სამ­სა­ხუ­რე­ბი. და­მო­უ­კი­დე­ბელ პრე­სა­შიც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მხრი­დან სა­რეკ­ლა­მო ბაზ­რის კონ­ტრ ­ ოლ­ზე სა­უბ­რო­ბენ. რე­გი­ო­ნუ­ლი პრე­სის მდგო­მა­რე­ ო­ბა კი­დევ უფ­რო გა­არ­თუ­ლა მსოფ­ლიო ეკო­ნო­მი­კუ­რი კრი­ზი­სი­სა და რუ­სეთ­-­ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ომის შემ­დ­გომ­მა სა­რეკ­ლა­მო შე­მო­სავ­ლე­ბის შემ­ცი­რე­ბის ტენ­ დენ­ცი­ამ. სწო­რედ ამი­ტომ, და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი მე­დი­ის­ ათ­ვის ძა­ლი­ან დიდ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბას იძენს სა­ერ­თა­შო­რი­სო და­ფი­ნან­სე­ბა.

8. დის­ტ­რი­ბუ­ცია ერ­თ­-ერთ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან პრობ­ლე­მად ბეჭ­დუ­რი მე­დი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი გა­ზე­თე­ბის გავ­რ­ცე­ლე­ბის ქსე­ლე­ბის არარ­სე­ბო­ბას, და­ბალ ტი­რა­ჟებ­სა და, შე­სა­ ბა­მი­სად, მათ მწირ შე­მო­სავ­ლებს ასა­ხე­ლე­ბენ.

117

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

გა­ზე­თე­ბის უმე­ტე­სო­ბა კვი­რა­ში, 500 ეგ­ზემ­პლ ­ არს ბეჭ­დავს ასე­ვე, მხო­ლოდ რამ­ დე­ნი­მე მათ­განს შე­უძ­ლია პე­რი­ო­დუ­ლო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა. ტი­რა­ჟის სიმ­ცი­რის ერ­ თ­-ერ­თი მთა­ვა­რი მი­ზე­ზი ისა­ა, რომ რე­გი­ო­ნუ­ლი პრე­სა სრუ­ლად ვერ ფა­რავს იმ რე­გი­ონს, რო­მელ­საც აშუ­ქებს. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დღემ­დე ვერ მო­ხერ­ხ­და პრე­სის გა­ ნა­წი­ლე­ბის ერ­თი­ან­ ი სა­დის­ტ­რი­ბუ­ციო ქსე­ლის გან­ვი­თა­რე­ბა, რო­მე­ლიც თა­ნაბ­რად ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი იქ­ნე­ბა რო­გორც ცენ­ტრ ­ ა­ლუ­რი, ასე­ვე რე­გი­ო­ნუ­ლი გა­ზე­თე­ბის გა­ მომ­ცემ­ლე­ბის­თ­ვის. პრე­სის გავ­რ­ცე­ლე­ბის ერ­თი­ა­ნი სის­ტე­მა ხელს შე­უწყობ­და პრე­ სის დრო­უ­ლად და შე­უ­ფერ­ხებ­ლად გავ­რ­ცე­ლე­ბას ქვეყ­ნის მთელ ტე­რი­ტო­რი­აზ­ ე. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ ზო­გი­ერ­თ­მა რე­გი­ო­ნულ­მა გა­მო­ცე­მამ მო­ა­ხერ­ხა და­მო­უ­კი­ დე­ბე­ლი სა­დის­ტ­რი­ბუ­ციო სის­ტე­მის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა, უმე­ტე­სო­ბი­სათ­ვის ეს შე­უძ­ლე­ ბე­ლი აღ­მოჩ­ნ­და, რად­გან სა­დის­ტ­რი­ბუ­ციო ქსე­ლის გან­ვი­თა­რე­ბას საკ­მა­ოდ დი­დი ფი­ნან­სუ­რი რე­სურ­სე­ბი სჭირ­დე­ბა. ცხა­დი­ა, დის­ტ­რი­ბუ­ცი­ის პრობ­ლე­მა მნიშ­ვნ­ ე­ ლოვ­ნად ამ­ცი­რებს გა­ზე­თე­ბის გა­ყიდ­ვებს, პრე­სის ხელ­მომ­წერ­თა სის­ტე­მით გავ­რ­ ცე­ლე­ბის და­ნერ­გ­ვას და ჟურ­ნალ­-გ­ ა­ზე­თე­ბის შე­მო­სავ­ლებს. თბი­ლი­სის მე­რი­ის 2009 წლის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბით, ძვე­ლი სა­გა­ზე­თო სტენ­დე­ბი და სა­ვაჭ­რო ჯი­ხუ­რე­ბი, სა­დაც გა­ზე­თე­ბი იყი­დე­ბო­და, ჩა­ა­ნაც­ვლ ­ ა ახალ­მა ჯი­ხუ­ რებ­მა, რომ­ლე­ბიც მე­რი­ას­თან ასო­ცი­რე­ბულ მფლო­ბელს, ორ­გა­ნი­ზა­ცია „white distribution“- ს ეკუთ­ვ­ნის. მე­რი­ამ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა ტენ­დე­რის გა­მოცხა­დე­ბის გა­რე­შე, არა­გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლედ მი­ი­ღო. „ჟურნალ-გაზეთების დის­ტ­რი­ბუ­ცი­ა­ზე მო­ ნო­პო­ლი­ით შე­საძ­ლოა თბი­ლი­სის მე­რი­ამ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი პრობ­ლე­მე­ბი შე­უქ­ მ­ნას ბეჭ­დუ­რი პრე­სის გავ­რ­ცე­ლე­ბას, თუ­კი ამას მო­ინ­დო­მებს“ - ამ­ბობს გა­ზეთ რე­ზო­ნან­სის რე­დაქ­ტო­რი, ლა­შა ტუ­ღუ­ში 35.

2011 წელს სა­შე­მო­სავ­ლო სამ­სა­ხუ­რის „მედია-პალიტრაში“ შეს­ვ­ლის ერ­თ­-ერთ მი­ზე­ზად მე­დი­ა-­პა­ლიტ­რის ერ­თა­დერ­თი და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­დის­ტ­რი­ბუ­ციო ქსე­ლი­სათ­ვის ფი­ნან­სუ­რი პრობ­ლე­მე­ბის შექ­მ­ნას ასა­ხე­ლე­ბენ. გავ­რ­ცე­ლე­ბის პრობ­ლე­მე­ბი ზოგ­ჯერ სა­კა­ბე­ლო ტე­ლე­ვი­ზი­ებ­საც ექ­მნ­ ე­ბათ. მა­გა­ლი­თად, სა­კა­ბე­ლო ტე­ლე­ვი­ზი­ის პრო­ვა­ი­დე­რებ­მა 2009 წლის მა­ის­ში უარი თქვეს ჩა­ეს­ვათ მა­ეს­ტ­როს სიგ­ნა­ლი სა­მომ­სა­ხუ­რეო პა­კეტ­ში, სა­კა­ბე­ ლო ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებ­მა „რუსთავმა“ და „ახმეტამ“ კი უარი თქვეს მა­ეს­ტ­როს სიგ­ნა­ლის გა­ტა­რე­ბა­ზე. „მაესტრო“ არ არის ჩარ­თუ­ლი „სილქნეტის“ სა­მომ­ ხ­მა­რებ­ლო პა­კეტ­შიც.

9. ჟურ­ნა­ლის­ტუ­რი გა­მო­ძი­ე­ბა დღემ­დე არ­ცერთ ნა­ც ი­ო­ნა­ლურ არ­ხზ­ ე არ გა­დის ჟურ­ნ ა­ლ ის­ტ უ­რ ი გა­მო­ძ ი­ე ­ ბა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ სა­ზო­გ ა­დო­ებ­რი­ვი აზ­რ ის გა­მო­კ ითხ­ვა ადას­ტ უ­ 118

ნინო დანელია

რებს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის ინ­ტე­რესს ჟურ­ნ ა­ლ ის­ტ უ­რ ი გა­მო­ძ ი­ე ­ბის მი­მ ართ. სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყებ­ლის პროგ­რ ა­მუ­ლ ი პრი­ო ­რ ი­ტ ე­ტ ე­ბის მი­ ხედ­ვით კი, მა­უწყებ­ლის პირ­და­პი­რი ვალ­დე­ბ უ­ლ ე­ბაა ჟურ­ნ ა­ლ ის­ტ უ­რ ი გა­ მო­ძი­ე­ბ ის ჩას­მ ა პროგ­რა­მულ ბა­დე­ში. თუმ­ცა, ეს სა­კ ითხი დღემ­დ ე, გა­დ ა­უჭ­ რე­ლი რჩე­ბ ა. სტუ­დია „მონიტორი“, რო­მელ­საც აქვს სა­ე რ­თა­შო­რ ი­სო აღი­ ა­რ ე­ბ ა და და­ფი­ნან­სე­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო დო­ნო­რ ე­ბის მხრი­დ ან, რაც ზრდის მის მი­უ­კერ­ძ ო­ებ­ლო­ბას, უფა­სოდ სთა­ვა­ზობს პრო­დ უქ­ც ი­ას მა­უწყე­ბელს. ასეთ შე­თა­ვა­ზე­ბა­ზე უარის თქმა, შე­საძ­ლო­ა, სა­ზო­გ ა­დ ო­ე ბ­რ ივ მა­უწყე­ბელს არ­სე­ბ უ­ლი პო­ლ ი­ტი­კუ­რი კო­ნი­უნ­ქ­ტუ­რის გა­მო უწევს.

10. ციფ­რულ მა­უწყებ­ლო­ბა­ზე გა­დას­ვ­ლა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ბამ აიღო 2015 წლამ­დე ციფ­რულ მა­უწყებ­ლო­ბა­ზე გა­ დას­ვ­ლის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა. თუმ­ცა, ჯერ­-ჯ­ ე­რო­ბით არც ეკო­ნო­მი­კი­სა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს, ვინც სა­თა­ვე­ში ჩა­უდ­გა ამ პრო­ცე­სის გან­ხორ­ცი­ე­ ლე­ბას, არც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნულ კო­მი­სი­ას, არ წა­რუდ­ გე­ნი­ათ რა­ი­მე სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ჩარ­ჩო, რის მი­ხედ­ვით უნ­და გან­ხორ­ცი­ელ­დეს აღ­ნიშ­ნუ­ლი პრო­ცე­სი. ასე­ვე, არ არ­სე­ბობს რა­ი­მე სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ინი­ცი­ა­ტი­ ვა ან პო­ლი­ტი­კუ­რი ნე­ბა იმი­სა, რომ ციფ­რუ­ლი მა­უწყებ­ლო­ბა ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მი იყოს მო­ქა­ლა­ქე­თათ­ვის. არ არის ცნო­ბი­ლი, რა ხარ­ჯებ­თა­ნაა და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ციფ­რულ მა­უწყებ­ლო­ბა­ზე გა­დას­ვლ ­ ის პრო­ცე­სი. სა­ჯა­რო დის­კუ­სი­ე­ბი ამ თე­მა­ზე ნაკ­ლე­ბად იმარ­თე­ბა.

11. ინ­ტერ­ნე­ტი 2006-2010 წლებ­ში მე­დი­ის გან­ვი­თა­რე­ბა­ში სი­ახ­ლე ინ­ტერ­ნეტ­-­მე­დი­ის გა­ჩე­ნა იყო. ბეჭ­დურ­მა გა­მო­ცე­მებ­მა შექ­მ­ნეს ვებ­-­გ­ვერ­დე­ბი, თუმ­ცა ჯერ ისი­ნი ნაკ­ლე­ ბად ინ­ტე­რაქ­ტი­უ­რია და მხო­ლოდ გა­მო­ცე­მუ­ლი სტა­ტი­ე­ბის არ­ქივს წარ­მო­ად­ გენს, თუმ­ცა არის მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად წინ­ს­ვლ ­ აც. გა­ზეთ­მა ბა­თუ­მე­ლებ­მა შექ­მნ­ ეს ონ­ლა­ინ გა­მო­ცე­მა ნეტ­გა­ზე­თი, მე­დი­ა-­პა­ლიტ­რამ და­ა­ფუძ­ნა ინ­ტერ­ნეტ ტე­ლე­ ვი­ზია პა­ლიტ­რა, რა­დიო პა­ლიტ­რა, ახა­ლი ამ­ბე­ბის ონ­ლა­ინ სა­აგ­ ენ­ტოwww. ambebi.ge, ჟურ­ნალ­მა „ლიბერალი“ შექ­მ­ნა ვებ­-­გ­ვერ­დი, სა­დაც ქვეყ­ნ­დე­ბა ბლო­გე­ბი, რომ­ლებ­საც ყო­ველ­კ­ვი­რე­უ­ლად 20 000 მომ­ხ­მა­რე­ბე­ლი ჰყავს. მე­დი­ ამ უფ­რო აქ­ტი­უ­რად და­იწყო ერ­თი­ა­ნი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა სხვა­დას­ხ­ვა მე­ დი­აპ­ლატ­ფორ­მე­ბი­სათ­ვის. თა­ვი­სუ­ფალ და აქ­ტი­ურ სა­დის­კუ­სიო სივ­რ­ცედ იქ­ცა სო­ცი­ა­ლუ­რი ქსე­ლი ფე­ის­ბუ­კი.

12. მე­დი­ის ინ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­უ­რი მხარ­და­ჭე­რა 2007-2010 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ქმე­დი­თი გახ­და ჟურ­ნა­ლის­ტუ­რი პრო­ფე­სი­ულ ­ ი ასო­ცი­ა­ცი­ე­ბი (რეგიონული მე­დი­ის ასო­ცი­ა­ცი­ა, ტე­ლე­მა­უწყე­ბელ­თა რე­გი­ო­ნუ­ლი 119

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

ქსე­ლი), რომ­ლე­ბიც ცდი­ლო­ბენ და­იც­ვან სა­კუ­თა­რი წევ­რე­ბის უფ­ლე­ბე­ბი. ისი­ ნი აქ­ტი­უ­რად არი­ან ჩარ­თულ­ნი მე­დი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ინი­ცი­ა­ტი­ვებ­სა და ად­ვო­კა­ტი­რე­ბის პრო­ცეს­ში, რაც მე­დია გა­რე­მოს გა­უმ­ჯო­ბე­ სე­ბას ისა­ხავს მიზ­ნად. მე­დია ასო­ცი­ა­ცი­ე­ბი, მე­დი­ა­კომ­პა­ნი­ე­ბი, მე­დი­ის სფე­რო­ ში მო­მუ­შა­ვე არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი, რო­მელ­თაც ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი პარ­ ტ­ნი­ო­რუ­ლი ურ­თი­ერ­თო­ბა აქვთ, 2011 წელს გა­ერ­თი­ან­დ­ნენ მე­დი­ა­კო­ა­ლი­ცი­ა­ში, რომ­ლის მი­ზა­ნი მე­დი­ა­გა­რე­მოს გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბი­სათ­ვის რე­სურ­სე­ბის და გა­მოც­ დი­ლე­ბის გა­ერ­თი­ან­ ე­ბა. რამ­დე­ნი­მე კერ­ძო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის მე­დი­ის პროგ­რა­მა ორი­ენ­ტი­რე­ბუ­ლია მა­ღა­ ლი პრო­ფე­სი­უ­ლი სტან­დარ­ტე­ბის და­ნერ­გ­ვა­ზე. ჟურ­ნა­ლის­ტი­კის სა­ხელ­მ­წი­ფო პროგ­რა­მე­ბი თან­და­თან გა­და­დი­ან ახალ სას­წავ­ლო სტან­დარ­ტებ­ზე, თუმ­ცა ჯერ კი­დევ მწი­რი რე­სურ­სე­ბის და ტექ­ნი­კუ­რი აღ­ჭურ­ვი­ლო­ბის პი­რო­ბებ­ში სრუ­ლად ვერ ახორ­ცი­ელ ­ ე­ბენ და­სა­ხულ მიზ­ნებს. ასე­ვე, სა­ერ­თა­შო­რი­სო დო­ნო­რე­ბის დახ­მა­რე­ბით პრაქ­ტი­კოს ჟურ­ნა­ლის­ტებს ხში­რად აქვთ პრო­ფე­სი­ულ ­ ი თე­მა­ტუ­ რი ვორ­კ­შო­პე­ბი­სა და ტრე­ნინ­გე­ბის გავ­ლის სა­შუ­ა­ლე­ბა, თუმ­ცა, ხში­რად ისი­ნი ვერ იყე­ნე­ბენ მი­ღე­ბულ ცოდ­ნას ნი­უს­-რ ­ უმ­ში, სა­დაც გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბებს პრო­ დი­უ­სე­რი იღებს და ინ­ფორ­მა­ცი­ას პო­ლი­ტი­კუ­რი ლო­ი­ა­ლუ­რო­ბი­სა და არა­ჟურ­ ნა­ლის­ტუ­რი სტან­დარ­ტე­ბის მი­ხედ­ვით ფილ­ტრ ­ ავს.

2007 წლი­დან გა­ი­ზარ­და სა­ერ­თა­შო­რი­სო დო­ნო­რე­ბის და­ინ­ტე­რე­სე­ბა მე­დია გა­ რე­მოს გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბით. ერ­თ­-ერთ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან მოვ­ლე­ნას ამ მხრივ წარ­მო­ ად­გენს ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის სა­ერ­თა­შო­რი­სო გან­ვი­თა­რე­ბის სა­ა­ გენ­ტოს მი­ერ გა­მო­ყო­ფი­ლი 13 მლნ. ამე­რი­კუ­ლი დო­ლა­რი, რო­მე­ლიც 4 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში თა­ვი­სუ­ფა­ლი და პრო­ფე­სი­ულ ­ ი მე­დი­ის გან­ვი­თა­რე­ბას შე­უწყობს ხელს.

13. ში­და ფაქ­ტო­რე­ბი პლუ­რა­ლიზ­მი სა­ერ­თა­შო­რი­სო და ად­გი­ლობ­რი­ვი დამ­კ­ვირ­ვებ­ლე­ბის აზ­რით, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მე­დი­ის საკ­მა­ოდ მრა­ვალ­ფე­რო­ვა­ნი სუ­რა­თი­ა. „ბეჭდურ მე­დი­ა­სა და რა­დი­ო­ში, ისე­ვე რო­გორც თბი­ლი­სის ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებ­ში, მო­საზ­რე­ბა­თა ფარ­თო სპექ­ტ­რია წარ­მოდ­გე­ნი­ლი“, – ასე აფა­სებს მე­დი­ის პლუ­რა­ლიზმს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კავ­კა­სი­ ის კვლე­ვი­თი რე­სურ­სე­ბის ცენ­ტრ ­ ი36. ახა­ლი ამ­ბე­ბის თვალ­საზ­რი­სით, ტე­ლე­ვი­ზია ყვე­ლა­ზე პო­პუ­ლა­რულ მე­დი­ად რჩე­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში. კავ­კა­სი­ის კვლე­ვი­თი რე­სურ­სე­ბის ცენ­ტ­რის მი­ერ სა­ქარ­ 120

ნინო დანელია

თ­ვე­ლოს გა­მო­კითხულ მო­ქა­ლა­ქე­თა 84 % ყო­ველ­დღე უყუ­რებს სა­ტე­ლე­ვი­ზიო ახა­ლი ამ­ბე­ბის გა­მოშ­ვე­ბას. ამა­ვე დროს, რეს­პო­დენ­ტ­თა 86 % კითხუ­ლობს ყო­ ველ­კ­ვი­რე­ულ გა­ზეთს, 80 % კი – თვე­ში ერ­თხელ მა­ინც კითხუ­ლობს ჟურ­ნალს. ასე­ვე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ რეს­პო­დენ­ტთ ­ ა 33 % ყო­ველ­დღი­ურ ­ ად იგებს ახალ ამ­ბებს რა­დი­ოდ ­ ან.37 აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ის, რომ რა­დი­ო-­სივ­რ­ცე, ტე­ლე­სივ­რ­ცე­ზე მე­ ტად თა­ვი­სუ­ფა­ლია რო­გორც ქვეყ­ნის დე­და­ქა­ლაქ­ში, ასე­ვე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რე­ გი­ონ­ ებ­ში. ასე­ვე, თა­ვი­სუ­ფა­ლია ბეჭ­დუ­რი მე­დი­აც. თუმ­ცა, და­ბა­ლი შე­მო­სავ­ლე­ ბის გა­მო, პრე­სის ჟურ­ნა­ლის­ტებს ტე­ლე­ჟურ­ნა­ლის­ტებ­ზე და­ბა­ლი ანაზღა­ურ ­ ე­ბა აქვთ, რაც არ­თუ­ლებს მა­ღალ­კვ­ ა­ლი­ფი­ცი­ურ ­ ი ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბას პრე­სა­ში. რამ­დე­ნი­მე და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­ინ­ფორ­მა­ციო სა­ა­გენ­ტო ავ­რ­ცე­ლებს ახალ ამ­ბებს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში. ასე­ვე, შე­სამ­ჩ­ნე­ვია ინ­ტერ­ნეტ­-­მომ­ხ­მა­რე­ბელ­თა რიცხ­ვის ზრდა – უკა­ნას­კნ­ ე­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბით ინ­ტერ­ნე­ტის მომ­ხ­მა­რე­ბელ­თა რა­ ო­დე­ნო­ბა 31 %-მდე გა­ი­ზარ­და.38 2009 წელს გა­ი­ზარ­და ახა­ლი ამ­ბე­ბის სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მცხოვ­რე­ბი უმ­ცი­რე­სო­ბე­ ბის ენებ­ზე გა­მოშ­ვე­ბე­ბის რიცხ­ვი. სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი მა­უწყე­ბე­ლი ყო­ველ­დღი­ უ­რად ავ­რ­ცე­ლებს ახალ ამ­ბებს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მცხოვ­რე­ბი ყვე­ლა მსხვი­ლი ეთ­ნი­კუ­რი უმ­ცი­რე­სო­ბის ენა­ზე სხვა­დას­ხ­ვა რე­გი­ო­ნუ­ლი ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ის დახ­ მა­რე­ბით. ასე­ვე, რა­დიო ჰე­რეთს (ლაგოდეხი, კა­ხე­თის რა­ი­ო­ნი) აქვს ყო­ველ­კ­ ვი­რე­უ­ლი სა­ინ­ფორ­მა­ციო გა­მოშ­ვე­ბა რე­გი­ო­ნის ერ­თ­-ერ­თი მსხვი­ლი ეთ­ნი­კუ­რი ჯგუ­ფის (აზერბაიჯანულ) ენა­ზე.39

სა­რე­დაქ­ციო და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა სა­რე­დაქ­ციო და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა­ზე სა­უბ­რი­სას, ცხა­დი­ა, უპირ­ვე­ლე­სად, ახა­ლი ამ­ ბე­ბი და პო­ლი­ტი­კუ­რი თოქ­შო­უ­ე­ბის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა იგუ­ლის­ხ­მე­ბა. კავ­კა­სი­ის კვლე­ვი­თი რე­სურს ცენ­ტ­რის მი­ერ 2009 წელს ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი კვლე­ვის მი­ხედ­ვით, „ქართველი მა­ყუ­რებ­ლე­ბი არა მარ­ტო აც­ნო­ბი­ე­რე­ბენ, რომ სა­ტე­ლე­ვი­ზიო ახა­ლი ამ­ბე­ბი პო­ტენ­ცი­ურ ­ ად მი­კერ­ძო­ე­ბუ­ლი­ა, არა­მედ ფიქ­რო­ბენ, რომ ამ პრობ­ლე­მის დაძ­ლე­ვა სხვა­დას­ხვ­ ა არ­ხის ყუ­რე­ბით არის შე­საძ­ლე­ბე­ლი. თუმ­ცა, დე­და­ქა­ლაქს გა­რეთ ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა იმ არ­ხებ­ზე, რო­მელ­თაც „რუსთავი2-სგან“ გან­ს­ხვ­ ა­ვე­ ბუ­ლი სა­რე­დაქ­ციო პო­ლი­ტი­კა აქვთ, საგ­რ­ძ­ნობ­ლად კლე­ბუ­ლობს“.40 სა­რე­დაქ­ციო და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის პრობ­ლე­მებს ეხე­ბა არ­ჩევ­ნე­ბის სა­დამ­კ­ვირ­ ვებ­ლო სა­ერ­თა­შო­რი­სო მი­სი­ის (International Election Observation Mission) ან­ გა­რი­შიც.41 2009 წელს ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედის“ 65 ჟურ­ნა­ლის­ტ­მა გა­ავ­რ­ცე­ლა წე­რი­ლი სა­რე­დაქ­ციო კრე­ბებ­ზე მი­ღე­ბუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ინ­ს­ტ­რუქ­ცი­ებ­ ის შე­სა­ხებ.

121

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

ჟურ­ნა­ლის­ტებ­მა მო­იყ­ვა­ნეს კონ­კ­რე­ტუ­ლი ფაქ­ტე­ბი, თუ რო­გორ უნ­და მო­ ეხ­სე­ნი­ე­ბი­ნათ პო­ლი­ტი­კუ­რი ოპო­ზი­ცია „რადიკალური ოპო­ზი­ცი­ად“; სიტყ­ ვა „საკანი“, რო­მელ­საც მო­მი­ტინ­გე­ე­ბი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სა­გან თა­ვი­სუფ­ლე­ბის შეზღუდ­ვის სიმ­ბო­ლოდ იყე­ნებ­დ­ნენ, უნ­და შე­ეც­ვა­ლათ სიტყ­ვით „გალია“; არუნ­და აეღოთ ინ­ტერ­ვიუ გარ­კ­ვე­ულ პო­ლი­ტი­კო­სებ­სა და ოპო­ზი­ცი­ურ ­ ად გან­წყო­ბილ ექ­ს­პერ­ტებ­თან; ოპე­რა­ტო­რებს უნ­და ეჩ­ვე­ნე­ბი­ნათ მი­ტინ­გის კად­რე­ბი ვიწ­რო ხე­დით, რომ არ გა­მო­ჩე­ნი­ლი­ყო შეკ­რე­ბის მას­შტ ­ ა­ბი და ა.შ. ჟურ­ნა­ლის­ტებ­ში ტერ­მი­ნიც კი გაჩ­ნ­და, რომ სი­უჟ­ ე­ტი „ზემოდან ჩა­მო­ვი­და“, რაც მათ ყო­ველ­დღი­ურ პრო­ფე­სი­ულ ჟარ­გო­ნად იქ­ცა. „ზემოდან ჩა­მო­სუ­ ლი“ სი­უ­ჟე­ტი ნიშ­ნავ­და სა­ხე­ლი­სუფ­ლო წრე­ე­ბის მი­თი­თე­ბე­ბი­სა და შე­ხე­დუ­ ლე­ბე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით ან მათ­თან შე­თან­ხ­მე­ბით გა­კე­თე­ბულ სი­უ­ჟეტს, რო­მე­ლიც ჟურ­ნა­ლისტს ეთერ­ში უნ­და გა­და­ე­ცა. ასე­ვე, პრო­დი­უ­სე­რე­ბი ჟურ­ ნა­ლის­ტებს „სახელმწიფოებრივად აზ­როვ­ნე­ბას“ სთხოვ­დ­ნენ, რაც, ჟურ­ნა­ ლის­ტე­ბის თქმით, პირ­ველ რიგ­ში, ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მხარ­და­ჭე­რას გუ­ლის­ხ­ მობ­და.42 წე­რი­ლის ორი ხელ­მომ­წე­რი გა­ა­თა­ვი­სუფ­ლეს სამ­სა­ხუ­რი­დან არ­ხის სა­ბო­ტა­ჟის მცდე­ლო­ბის მი­ზე­ზით, ოთხ­მა და­ტო­ვა იმე­დი, და­ნარ­ჩე­ნებ­მა უკან წა­ი­ღეს ხელ­მო­წე­რე­ბი. ტე­ლე­კომ­პა­ნია იმე­დის გა­და­ცე­მის „სპეციალური რე­პორ­ტა­ჟი“ სა­რე­დაქ­ ციო ჯგუ­ფი ასე­ვე სა­უბ­რობ­და არ­ხის დი­რექ­ტო­რის მხრი­დან ზე­წო­ლა­ზე „მოდელირებული ქრო­ნი­კის“ და­გეგ­მ­ვის პე­რი­ოდ­ში. სხვა­დას­ხ­ვა ტე­ლე­არ­ხ­ზე მო­მუ­შა­ვე ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი ცდი­ლო­ბენ ფაქ­ტე­ბი შე­უს­ ა­ბა­ მონ კონ­კ­რე­ტულ პო­ლი­ტი­კურ ინ­ტე­რე­სებს და ისე გა­ა­შუ­ქონ ისი­ნი. მაგ.: კავ­კა­ სი­ის კვლე­ვი­თი რე­სურ­სე­ბის ცენ­ტრ ­ ის მო­ნა­ცე­მე­ბით, 2009 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ ში კონ­ფ­ლიქ­ტის შე­სა­ხებ და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ფაქ­ტე­ბის დამ­დ­გე­ ნი მი­სი­ის ან­გა­რი­შის (ტალიავინის დას­კვ­ ნ­ ის) გა­შუ­ქე­ბი­სას, სხვა­დას­ხ­ვაგ­ვა­რად შე­ფუ­თუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცია გა­ვი­და ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედსა“ და ტე­ლე­კომ­პა­ნია „კავკასიაზე“. „იმედზე“ დას­კვ­ ­ნის შე­სა­ხებ კო­მენ­ტარს აკე­თებ­დ­ნენ მმარ­თ­ვე­ლი პარ­ტი­ის­ ა და სა­პარ­ლა­მენ­ტო ოპო­ზი­ცი­ის წევ­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც აცხა­დებ­დ­ნენ, რო­გორ ეთან­ხ­მე­ბა დას­კვ­ ­ნა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­ფა­სე­ბას, რომ რუ­სე­თის აგ­რე­ სი­ამ გა­ნა­პი­რო­ბა აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნე­ბი. ამას მოყ­ვა პრე­ზი­დენტ სა­ა­კაშ­ვი­ლის გა­მოს­ვ­ლის ფრაგ­მენ­ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც კი­დევ ერ­თხელ ადას­ტუ­რებ­დ­ნენ ზე­მოთ­ ქ­მულს. „კავკასიაზე“ კი იმა­ვე დას­კვ­ ­ნის შე­ფა­სე­ბა სთხო­ვეს არა­სა­პარ­ლა­მენ­ტო ოპო­ზი­ცი­ის წარ­მო­მად­გენ­ლებს, რომ­ლე­ბიც ასე­ვე იშ­ვე­ლი­ებ­დ­ნენ დას­კ­ვ­ნას და ომის დაწყე­ბა­ში ბრალს სა­ა­კაშ­ვილს სდებ­დ­ნენ. ასე რომ, „იმედის“ მა­ყუ­რებ­ ლებს შე­ექ­მ­ნე­ბო­დათ შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა, რომ ტა­ლი­ა­ვი­ნის დას­კ­ვნ­ ის მი­ხედ­ვით, ომი რუ­სე­თის აგ­რე­სი­ის შე­დე­გი­ა, ხო­ლო „კავკასიის“ მა­ყუ­რე­ბე­ლი, ასე­ვე ტა­ 122

ნინო დანელია

ლი­ა­ვი­ნის დას­კ­ვ­ნის მი­ხედ­ვით, ომის დაწყე­ბა­ში პრე­ზი­დენტ სა­ა­კაშ­ვილს და­ა­ და­ნა­შა­უ­ლებ­და.43 რე­დაქ­ცი­ის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა­ზე სა­უბ­რი­სას, ექ­ს­პერ­ტე­ბი ერ­თხ­მად აღ­ნიშ­ნავ­ დ­ნენ, რომ ის პირ­და­პირ კავ­შირ­შია შრო­მის კო­დექ­ს­თან და თა­ვი­სუ­ფალ სა­სა­ მარ­თ­ლოს­თან. შრო­მის არ­სე­ბუ­ლი კო­დექ­სის მი­ხედ­ვით და­ქი­რა­ვე­ბუ­ლი და­უც­ ვე­ლი­ა. არ არ­სე­ბობს ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი­სათ­ვის გრძელ­ვა­დი­ა­ნი სა­მუ­შაო კონ­ტ­რაქ­ ტე­ბი. ასე­ვე, ჟურ­ნა­ლის­ტის სამ­სა­ხუ­რი­დან დათხოვ­ნა დამ­ქი­რა­ვებ­ლის მხრი­დან ყო­ველ­გ­ვა­რი და­სა­ბუ­თე­ბის გა­რე­შეა შე­საძ­ლე­ბე­ლი. არ არ­სე­ბობს არა­ვი­თა­რი სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო გა­რან­ტი­ა, რომ და­უ­მორ­ჩი­ლებ­ლო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, იგი სამ­ სა­ხურს არ და­კარ­გავს. პო­ლი­ტი­კუ­რად მოწყ­ვ­ლა­დი სა­სა­მარ­თ­ლო კი მას გა­სა­ ჩივ­რე­ბის იმედ­საც უკარ­გავს. ამი­ტომ, სამ­სა­ხუ­რის და­კარ­გ­ვის ში­შით, ჟურ­ნა­ ლის­ტე­ბი ხში­რად სა­კუ­თა­რი ნე­ბით უარ­ყო­ფენ და­მო­უკ­ ი­დებ­ლო­ბას.

პრო­ფე­სი­უ­ლი სტან­დარ­ტე­ბი და თვით­ცენ­ზუ­რა, თვით­რე­გუ­ლა­ცია 2009 წლის მარ­ტ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ე­ბის ეროვ­ნულ­მა კო­მი­სი­ამ და­ ამ­ტ­კი­ცა მა­უწყე­ბელ­თა ქცე­ვის კო­დექ­სი, რი­თაც მა­უწყებ­ლე­ბი და­ვალ­დე­ბულ­და შექ­მ­ნან თვით­რე­გუ­ლი­რე­ბის მე­ქა­ნიზ­მე­ბი, ანუ თა­ვად გან­საზღ­ვ­რონ სა­კუ­თა­რი ეთი­კუ­რი და პრო­ფე­სი­უ­ლი სტან­დარ­ტე­ბი და და­იც­ვან ისი­ნი.44 სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ მა­უწყე­ბელს კო­მი­სი­ის დად­გე­ნი­ლე­ბამ­დე ჰქონ­და ში­და ეთი­ კის კო­დექ­სი, თუმ­ცა აღ­ნიშ­ნუ­ლი ქცე­ვის კო­დექ­სე­ბი ჯერ­-­ჯე­რო­ბით ვერ იქ­ცა ქმე­დით თვით­რე­გუ­ლი­რე­ბის მე­ქა­ნიზ­მად.45 ამის ყვე­ლა­ზე ნა­თე­ლი მა­გა­ლი­თია ტე­ლე­კომ­პა­ნია იმე­დის ეთერ­ში 2010 წელს გა­სუ­ლი „მოდელირებული ქრო­ნი­კა“, რო­მე­ლიც ვი­თომ­და რუ­სე­თის ჯა­რე­ბის ინ­ტერ­ვენ­ცი­ას ასა­ხავ­და. ახა­ლი ამ­ბე­ბის სტი­ლით გა­კე­თე­ბულ რე­პორ­ტაჟს არ ჰქონ­და გა­მაფ­რ­თხი­ლე­ბე­ლი წარ­წე­რა, რომ ამ­ბა­ვი შეთხ­ზუ­ლი იყო. მა­უწყე­ ბელ­თა ქცე­ვის კო­დექ­სის მე-13 პუნ­ქ­ტი ნათ­ლად გან­მარ­ტავს, რომ შეთხ­ზუ­ლი ამ­ბა­ვი უნ­და გა­და­ი­ცეს მხო­ლოდ აუცი­ლებ­ლო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში და მა­ყუ­რე­ბე­ ლი აუცი­ლებ­ლად უნ­და იყოს ინ­ფორ­მი­რე­ბუ­ლი ამის შე­სა­ხებ. მო­დე­ლი­რე­ბუ­ლი სი­უ­ჟე­ტე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა კი აკ­რ­ძა­ლუ­ლია ახა­ლი ამ­ბე­ბის გა­მოშ­ვე­ბებ­სა და პო­ ლი­ტი­კურ თოქ­-­შო­უ­ებ­ში. დარ­ღ­ვე­ვას, რო­მელ­საც გა­მო­კითხულ მო­ქა­ლა­ქე­თა 84% ნე­გა­ტი­ურ ­ ად აფა­სებს, მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი კო­მი­სი­ის მხრი­დან მკაც­რი გაფ­ რ­თხი­ლე­ბა ან რა­ი­მე სხვა ტი­პის სან­ქც­ ია არ მოჰ­ყვ­ ა.46 კო­მი­სი­ამ ტე­ლეკ­მპ­ ა­ნი­ას მხო­ლოდ სა­ჯა­რო ბო­დი­შის მოხ­და და­ა­ვა­ლა.

2009 წლის დე­კემ­ბერ­ში ჟურ­ნა­ლის­ტებ­მა და მე­დი­ის ექ­ს­პერ­ტებ­მა მი­ი­ღეს ქარ­ თ­ვე­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბის ეთი­კის ქარ­ტია და აირ­ჩი­ეს საბ­ჭო, რო­მელ­შიც რე­გი­ 123

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

ო­ნებ­ში და თბი­ლის­ში მო­მუ­შა­ვე ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი შე­ვიდ­ნენ. ქარ­ტი­ა­ში გა­ერ­ თი­ა­ნე­ბუ­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტი იღებს ვალ­დე­ბუ­ლე­ბას, რომ სა­ზო­გა­დო­ებ­ ას მი­ა­წო­ დოს მი­უ­კერ­ძო­ე­ბე­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ა, უარი თქვას სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის მოტყუ­ე­ბა­სა და მა­თი მა­ყუ­რებ­ლე­ბის, მკითხ­ვე­ლი­სა თუ მსმე­ნე­ლის შე­ხე­დუ­ლე­ბე­ბის შე­უ­ რაცხ­ყო­ფა­ზე.47 ქარ­ტი­ამ ჟურ­ნა­ლის­ტუ­რი ეთი­კი­სა და სტან­დარ­ტე­ბის დარ­ღ­ვე­ ვის რამ­დე­ნი­მე კონ­კ­რე­ტუ­ლი ფაქ­ტი გა­ნი­ხი­ლა. პრო­ფე­სი­ულ სტან­დარ­ტებ­ზე კვა­ლი­ფი­ცი­უ­რი დე­ბა­ტე­ბი უდა­ვოდ შე­უწყობს ხელს პრო­ფე­სი­ო­ნა­ლიზ­მის სა­ კითხე­ბის წინ წა­მო­წე­ვა­სა და ჟურ­ნა­ლის­ტებ­ში პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის გან­ვი­თა­ რე­ბას. ქარ­თუ­ლი ბეჭ­დუ­რი მე­დი­ი­სათ­ვის გა­და­უჭ­რელ პრობ­ლე­მად რჩე­ბა ინ­ფორ­მა­ცი­ ის გა­და­მოწ­მე­ბა რამ­დე­ნი­მე წყა­როს­თან. უმე­ტეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი სტა­ტი­ა­ში ერთ წყა­როს იმოწ­მე­ბენ და იქ მო­ცე­მუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის სან­დო­ო­ბა ვე­რაფ­რით დას­ტურ­დე­ბა. სან­დო­ო­ბის დე­ფი­ციტს ასე­ვე აძ­ლი­ე­რებს ამ­ბის თურ­ მე­ო­ბი­თი ფორ­მით მო­ყო­ლის სტი­ლი. მაგ.: ხში­რად გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა შემ­დე­გი ზმნე­ ბი და გა­მოთ­ქ­მე­ბი: „უთქვამს“, „შეხვედრია“, „კულუარული ინ­ფორ­მა­ცი­ით“, „ხმები და­დის, რომ“ და ა.შ. ეს კონ­ტრ ­ ასტს ქმნის პრო­ფე­სი­ულ სტან­დარ­ტებ­თან, რომ­ლებ­საც წარ­მო­ად­ გე­ნენ, ძი­რი­თა­დად, და­სავ­ლეთ ევ­რო­პი­სა და აშ­შ-­ ის მა­ღა­ლი რე­პუ­ტა­ცი­ის მქო­ნე მე­დი­ა-­სა­შუ­ა­ლე­ბე­ბი. ამ უკა­ნას­კნ­ ელ­თა მი­ხედ­ვით, მხო­ლოდ თა­ვი­სუ­ ფა­ლი სა­ჯა­რო დე­ბა­ტე­ბის დახ­მა­რე­ბით შე­იძ­ლე­ბა მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბი სრუ­ლად იყ­ ვ­ნენ ჩარ­თულ­ნი ქვე­ყა­ნა­ში მიმ­დი­ნა­რე მოვ­ლე­ნებ­ში და ეს­მო­დეთ მა­თი არ­სი.

ინ­ტე­რეს­თა კონ­ფ­ლიქ­ტი ზღვა­რი პო­ლი­ტი­კურ და ჟურ­ნა­ლის­ტურ წრე­ებს შო­რის ხში­რად ბუნ­დო­ვა­ ნი­ა. 2006-2010 წლებ­ში ამის ბევ­რი მა­გა­ლი­თი იყო ქარ­თულ მე­დი­ა­ში: პრე­ზი­ დენ­ტის ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ის უფ­რო­სი გი­ორ­გი არ­ვე­ლა­ძე გახ­და ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედის“ გე­ნე­რა­ლუ­რი დი­რექ­ტო­რი, „რუსთავი2-ის“ ახა­ლი ამ­ბე­ბის სამ­სა­ ხუ­რის უფ­რო­სი ირ­მა ნა­დი­რაშ­ვი­ლი – პრე­ზი­დენ­ტის ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის უფ­ რო­სის მო­ად­გი­ლე, ტე­ლე­წამ­ყ­ვა­ნი მა­ნა­ნა მან­ჯგ­ ა­ლა­ძე – პრე­ზი­დენ­ტის ად­მი­ ნის­ტ­რა­ცი­ის სპი­კე­რი,“ რუს­თა­ვი2­-ის“ ჟურ­ნა­ლის­ტი ნა­თია ბან­ძე­ლა­ძე – პრე­ ზი­დენ­ტის პრეს­სამ­სა­ხუ­რის უფ­რო­სი, „რუსთავი 2- ის“ ყო­ფი­ლი ჟურ­ნა­ლის­ ტი ნა­ნა ინ­წ­კირ­ვე­ლი ჯერ თავ­დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს პრეს­-­ს­პი­კე­რი გახ­და, ხო­ლო, მოგ­ვი­ან­ ე­ბით, ისევ მე­დი­ას და­უბ­რუნ­და და და­ი­ნიშ­ნა ტე­ლე­კომ­პა­ნია „იმედი„ს ახა­ლი ამ­ბე­ბის უფ­რო­სად.

124

ნინო დანელია

14. დას­კ­ვ­ნა თუ­კი მხედ­ვე­ლო­ბა­ში მი­ვი­ღებთ, რომ სა­ხელ­მწ ­ ი­ფოს მი­ერ აღე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბის შე­ფა­სე­ბის ერ­თ­-ერ­თი მე­ქა­ნიზ­მი მო­ქა­ლა­ქე­თა მხრი­დან გაზ­რ­დი­ლი რწმე­ნაა იმი­სა, რომ ადა­მი­ა­ნის უფ­ლე­ბე­ბი და ფუნ­და­მენ­ტუ­რი თა­ვი­ სუფ­ლე­ბე­ბი და­ცუ­ლია ქვე­ყა­ნა­ში, ენ­-­დი­-ა­ის მო­ნა­ცე­მე­ბით, გა­მო­კითხულ მო­ქა­ ლა­ქე­თა უმ­რავ­ლე­სო­ბას სა­ქარ­თ­ვე­ლო არ მი­აჩ­ნია დე­მოკ­რა­ტი­ულ ქვეყ­ნად და ისი­ნი ითხო­ვენ რე­ფორ­მებს გა­ნათ­ლე­ბის, სა­გა­და­სა­ხა­დო სფე­როს, სა­არ­ჩევ­ნო, სა­სა­მარ­თ­ლო, ბიზ­ნეს გა­რე­მო­სა და მე­დი­ის სფე­რო­ებ­ში.48 ასე­ვე, გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლია ისიც, რომ 2006-2010 წლებ­ში სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ ი აკ­რი­ტი­კე­ბენ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბას მე­დი­ის თა­ვი­სუფ­ლე­ ბის სფე­რო­ში, თუმ­ცა, Freedom house-ის შე­ფა­სე­ბით, 2010 წელს სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს წი­ნა წლებ­თან შე­და­რე­ბით ამ მხრივ, უკე­თე­სი მაჩ­ვე­ნებ­ლე­ბი ჰქონ­და. ამ­გვ­ ა­რი შე­ფა­სე­ბის ერ­თ­-ერ­თი უმ­თავ­რე­სი მი­ზე­ზი პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ მე­დი­ის მფლო­ ბელ­თა გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნის მი­ღე­ბა იყო. ასე­ვე, 2010 წელს შეწყ­ და ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბის შე­უ­რაცხ­ყო­ფის ფაქ­ტე­ბი. მე­დი­ის­ ათ­ვის უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნეს პრობ­ლე­მე­ბად რჩე­ბა არა­კონ­კუ­რენ­ტუ­ლი გა­ რე­მო, რო­მელ­საც ვერ არე­გუ­ლი­რებს პო­ლი­ტი­კუ­რად მი­კერ­ძო­ე­ბუ­ლი მა­რე­გუ­ ლი­რე­ბე­ლი კო­მი­სი­ა, სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის დრო­ულ ­ ად და სრულ­ყო­ფი­ლად მი­ ღე­ბა, ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მა­ზე უარის მი­ღე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში სა­სა­მარ­თლ ­ ო ბა­ჟის სიძ­ვი­რე, პო­ლი­ტი­კუ­რად მარ­თუ­ლი სა­რეკ­ლა­მო ბა­ზა­რი, ლი­ცენ­ზი­ე­ბის გა­ცე­მის პრო­ცე­დუ­რე­ბის გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლო­ბა და მი­უ­კერ­ძო­ებ­ლო­ბა, რიგ ტე­ლე­კომ­პა­ნი­ებ­ში სა­რე­დაქ­ციო და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის პრობ­ლე­მე­ბი, არაქ­მე­დი­თი თვით­რე­გუ­ლა­ცი­ ის მე­ქა­ნიზ­მე­ბი და რაც მთა­ვა­რი­ა, ციფ­რულ მა­უწყებ­ლო­ბა­ზე გა­დას­ვ­ლი­სათ­ვის სა­ჭი­რო სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ბა­ზი­სა და სხვა აუცი­ლე­ბე­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ბის არარ­სე­ ბო­ბა, რაც პრო­ცესს უმ­ტ­კივ­ნე­უ­ლოს გახ­დის ქარ­თუ­ლი მე­დი­ი­სათ­ვის.

125

დამოუკიდებელი მედიის უზრუნველყოფა

სქოლიო 1. ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ევროკავშირ-საქართველოს სამოქმედო გეგმა, 2006, გვ. 1. // www.delgeo. ec.europa.eu/en/trade/Booklet%20A4-2geo.pdf 2. იქვე, გვ. 11. // www.delgeo.ec.europa.eu/en/trade/Booklet%20A4-2geo.pdf 3. http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=251&year=2002 Freedom House-ის მიხედვით, თავისუფალი ქვეყნები განისაზღვრებიან 0-30, ნაწილობრივ თავისუფალი – 31-60, და არათავისუფალი – 61-100 ქულიან შკალაზე.

4. Irex-ის მიხედვით, 0-1 ქულა, არამდგრად და არათავისუფალ მედიას აღნიშნავს, 1-2 ქულა – არამდგრადი, შერეული სისტემის აღმნიშვნელია, 2-3 ქულა – თითქმის მდგრად მედიას აჭნიშნავს და 3-4 ქულა მდგრად მედიას 4 ბალიან შკალაზე.

5. მედიის მდგრადობის სისტემის მიხედვით ქვეყნები, რომელთა მედიაც 1-2 ქულით ფასდება არამდგრადობით ხასიათდებიან, 2-3 ქულა მდგრადობას მიახლოებულია, ხოლო 3-4 ქულა მდგრადობაზე მიუთითებს.

6. Map of Press Freedom (2009) // www.freedomhouse.org/template.cfm?page=251&year=2009 7. Media Sustainibility Index Europe and Eurasia (2009); // www.irex.org/programs/MSI_EUR/2009/georgia.asp 8. Transparency International Georgia, TV in Georgia - Ownership, Control and Regulation, 20 November 20009, http://www.transparency.ge/en/content/television-georgia-%E2%80%93-ownership-control-and-regulation 9. Strategy paper 2007, on strengthening the European Neighborhood Policy; 2008 http://www.delgeo.ec.europa.eu/ en/press/georgia%20clean1.doc 10 . Progress Report Georgia; Implementation of the European Neighborhood policy in 2008. Published in 2009 http://ec.europa.eu/world/enp/pdf/progress2009/sec09_513_en.pdf 11 International Election Observation Mission (2008), Georgia — Parliamentary Elections, 21 May 2008, available at http://www.europarl.europa.eu/document/activities/cont/200805/20080527ATT30146/20080527ATT30146EN.pdf 21 May 2008, http://www.osce.org/odihr/elections/georgia/32017 , (accessed on 18 April) 12. Ibidem.

13. აფრასიძე, დ. (რედ.) 2008. მედია (ზე)მოქმედებაში 14. H. Gutbrod, K. Turmanidze, Georgia Comprehensive Media Research: Summary Findings August-November, 2009, Caucasus Research Recourse Centers (CRRC) 15. Four Journalists Killed, others injured in South Ossetia Conflict http://www.ifex.org/russia/2008/08/13/four_journalists_killed_others/ 16. Russian and Georgian web-sites fall victim to a war being fought online as well as in the field http://www.rsf.org/ article.php3?id_article=28167 17. Four Journalists Killed, others injured in South Ossetia Conflict http://www.ifex.org/russia/2008/08/13/four_journalists_killed_others/ 18. ლევან გაჩეჩილაძე საზოგადოებრივ მაუწყებელს უტევს // Civil Georgia, Tbilisi , 24 Apr.’09. http://www.civil.ge/ eng/article.php?id=20788 19. „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004) http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=69&kan_det=det&kan_id=25 20. „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004) 21. საქართველოს კონსტიტუცია, (1995), მუხლი 24.

22. http://www.government.gov.ge 2010-15-7 23. „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004)

126

ნინო დანელია

24. ტელევიზია საქართველოში – მფლობელობა, კონტროლი და რეგულირება, http://www.transparency.ge/index. php?lang_id=ENG&sec_id=215&info_id=545 25. Freedom of the press Georgia 2009 http://freedomhouse.org/template.cfm?page=251&year=2009 26. სტუდია „მაესტროს“ პოლიტიკური პროგრამების ლიცენზიაზე უარი უთხრეს // Civil Georgia, 8 აპრილი. http:// www.civil.ge/geo/article.php?id=17962 27.���������������������������������������������������������������������������������������������� მაესტრომ შესაძლოა პოლიტიკური პროგრამების გავრცელებისათვის საჭირო ლიცენზია მიიღოს; Civil Georgia, 10 ოქტომბერი, 2009 http://www.civil.ge/eng/article.php?id=19731&search=maestro%20bakradze 28. „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (2004) 29. Law on Broadcasting, Chapter VIII, Advertisement, Teleshopping and Sponsorship available at http://www.ijp.ge/ video_blank.php?vid= 30. Investigative TV program: Advertisement Beyond the Law available at http://www.gncc.ge/files/7050_3380_492233_ mauwyebloba-eng.pdf 31. Appeal against Rustavi 2 and Imedi, 28 October, 2010. Liberali available at http://liberali.de/en/node/3430 32. Investigative TV program: Advertisement Beyond the Law available at http://www.gncc.ge/files/7050_3380_492233_ mauwyebloba-eng.pdf 33. Source: TV MR GE, licensee of AGB Nielsen Media Research 34. კავკასია მთავრობას ზეწოლის შეწყვეტისაკენ მოუწოდებს. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=18712&search=kavkasia%20ads 35. ინტერვიუ ლაშა ტუღუშთან, 25 ნოემბერი, 2009.

36. საქართველოს მედიის სიღრმისეული კვლევა: შედეგების შეჯამება, 2009, CRRC 37. იქვე 382011: Freedom on the Net 2011: Georgia Review by Davit Kipiani http://geoindex.wordpress.com/2011/04/19/2011-freedom-on-the-net-%E2%80%93-gerogia-review/ 39. მედიის მდგრადი განვითარების ინდექსი, აირექსი, 2009 http://www.irex.org/programs/MSI_EUR/2009/georgia.asp 40. საქართველოს მედიის სიღრმისეული კვლევა: შედეგების შეჯამება, 2009, CRRC 41. Ibidem.

42. მედია პროფესიონალების 83% ამბობს, რომ ჟურნალისტებზე გავლენა აქვს სახელმწიფო ინტერესებს. მხოლოდ 18.5 თვლის, რომ მათზე გავლენა საზოგადოებრივ ინტერესებს აქვს; საქართველოს მედიის სიღრმისეული კვლევა: შედეგების შეჯამება, 2009. კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრი.

43. საქართველოს მედიის სიღრმისეული კვლევა: შედეგების შეჯამება, 2009, CRRC. 44. საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის დადგენილება „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ დამტკიცების თაობაზე, http://www.gncc.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=7060&info_id=7177 45. GPB_Code_of_Conduct_eng.pdf http://gpb.ge/Admin/ApplicationFiles/aabf8d3d-6274-40cb-a038-eafff87a0f90 46. Most Respondents Hold Imedi TV Station Responsible for Special Report http://www.media.ge/en/node/37238 47. ჟურნალისტებს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია ექნებათ, http://www.media.ge/ru/node/12430 48. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=23317

127

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა მანანა ქოჩლაძე საზოგადოება „მწვანე ალტერნატივა“

1. შე­სა­ვა­ლი წი­ნამ­დე­ბა­რე ნაშ­რო­მის მი­ზა­ნია შე­ა­ფა­სოს სა­ქარ­თ­ვე­ლო-ევ­რო­კავ­ში­რის სა­ მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა 2007 წლი­დან დღემ­დე გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სექ­ტორ­ში. ნაშ­რომ­ში შე­ვე­ცა­დეთ, სა­მოქ­მე­დო გეგ­ მით გა­წე­რი­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის მი­ხედ­ვით გაგ­ვე­ა­ნა­ლი­ზე­ბი­ნა 2007 წლი­დან დღემ­დე გა­რე­მოს დაც­ვის სექ­ტორ­ში გა­ტა­რე­ბუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი/­რე­ფორ­მე­ბი, გა­მოგ­კ­ვე­თა არ­სე­ბუ­ლი მიღ­წე­ვე­ბი და გა­მოწ­ვე­ვე­ბი, რა­თა ცხა­დი გაგ­ვე­ხა­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს გა­რე­მოს დაც­ვის სექ­ტორ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­სა და პრაქ­ტი­კას­თან ჰარ­მო­ნი­ზა­ცი­ის მიმ­დი­ნა­რე სუ­რა­თი. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში გა­რე­მოს დაც­ვა მჭიდ­როდ არის ინ­ტეგ­რი­რე­ბუ­ლი ეკო­ ნო­მი­კურ გან­ვი­თა­რე­ბა­სა და სი­ღა­რი­ბის დაძ­ლე­ვას­თან. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის პრი­ო­რი­ტე­ტი 3 გუ­ლის­ხ­მობს: „ეკონომიკური გან­ვი­თა­რე­ბის წა­ხა­ლი­სე­ბა, სი­ღა­რი­ბის შემ­ცი­რე­ბა­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი თა­ნას­წო­რო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა­ ზე მი­მარ­თუ­ლი ძა­ლის­ხ­მე­ვის გან­მტ ­ ­კი­ცე­ბა, მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის ხელ­ შეწყო­ბა, გა­რე­მოს დაც­ვის ჩათ­ვ­ლით, ეკო­ნო­მი­კუ­რი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბი­სა და ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი წე­სე­ბის შემ­დ­გო­მი და­ახ­ლო­ე­ბა.“ რაც სრუ­ლად შე­ე­სა­ბა­ მე­ბა თვით ევ­რო­კავ­შირ­ში არ­სე­ბულ პრაქ­ტი­კას. ლი­სა­ბო­ნის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ ბის­თ­ვის, მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა ერთ-ერ­თი მთა­ვა­რი მი­ზა­ნია და ფარ­თოდ ეყ­რ­დ­ნო­ბა გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის ინ­ტეგ­რა­ცი­ას ეკო­ნო­მი­კურ და სო­ცი­ა­ლურ სექ­ტო­რებ­ში1.

128

მანანა ქოჩლაძე

2. კარ­გი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მმარ­თ­ვე­ლო­ბი­სათ­ვის შე­სა­ბა­მი­სი პი­რო­ბე­ბის შექ­მ­ნა და მა­თი გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო-ევ­რო­კავ­ში­რის გეგ­მის თა­ნახ­მად, კარ­გი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მმარ­ თ­ვე­ლო­ბი­სათ­ვის შე­სა­ბა­მი­სი პი­რო­ბე­ბის შექ­მ­ნა და მა­თი გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, მო­ი­ ცავს რო­გორც ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი სტრუქ­ტუ­რე­ბი­სა და პრო­ცე­დუ­რე­ბის გაძ­ლი­ ე­რე­ბას, ასე­ვე გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი სა­კითხე­ბის ინ­ტეგ­რი­რე­ბას სხვა­დას­ხვ­ ა სექ­ტო­ რებ­ში და სტრა­ტე­გი­ულ და­გეგ­მ­ვა­ში, გა­რე­მოს­დაც­ვით სა­კითხებ­ზე ინ­ფორ­მა­ცი­ ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბის, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბი­სა და სა­მარ­თ­ლი­სად­მი ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბის კონ­ვენ­ცი­ის (ორჰუსის) შეს­რუ­ლე­ბას;

2.1 გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის სის­ტე­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის სის­ტე­მა კვლავ ხა­სი­ათ­ დე­ბა ხში­რი ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­უ­რი და სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბე­ბით, რაც მჭიდ­ როდ არის და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ქვეყ­ნის მთავ­რო­ბის მი­ერ აღე­ბულ ეკო­ნო­მი­კის სრუ­ლი ლი­ბე­რა­ლი­ზა­ცი­ის კურ­ს­თან და სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო სა­ბი­უჯ­ ე­ტო შე­მო­სავ­ ლე­ბის ყვე­ლა შე­საძ­ლო სა­შუ­ალ ­ ე­ბით (მათ შო­რის, ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის უფ­რო მე­ტად ათ­ვი­სე­ბი­სა და მათ­ზე სა­კუთ­რე­ბის ფორ­მის შეც­ვ­ლით) გაზ­რ­ დის სურ­ვილ­თან. ჯერ კი­დევ 2004-2006 წლებ­ში გა­უქ­მდ ­ ა სხვა­დას­ხ­ვა ტი­პის ლი­ცენ­ზი­ებ­ ი­სა და ნე­ბარ­თვ­ ე­ბის გა­ცე­მის მა­რე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი კა­ნო­ნე­ბის და­ ახ­ლო­ე­ბით 85%, მათ შო­რის, გა­რე­მოს დაც­ვის, სურ­სა­თის, მრეწ­ვე­ლო­ბი­სა და ავ­ტო­მან­ქა­ნე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის სფე­რო­ში, რა­საც მოჰ­ყ­ვა მა­კონ­ტ­რო­ ლე­ბე­ლი სტრუქ­ტუ­რე­ბის გა­უქ­მე­ბა და შე­დე­გად, და­ურ ­ ე­გუ­ლი­რე­ბე­ლი დარ­ჩა მთე­ლი რი­გი სფე­რო­ე­ბი2. სამ­წუ­ხა­როდ, გა­რე­მოს დაც­ვა არ გა­ნი­ხი­ლე­ბა მთავ­რო­ბის მხრი­დან პრი­ო­რი­ტე­ ტულ სექ­ტო­რად, რაც ნათ­ლად ჩანს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს 2007–2010, 2008–2011, 20092012 და 2010-2012 წლე­ბის სა­შუ­ა­ლო­ვა­დი­ან­ ი და­გეგ­მ­ვის ჩარ­ჩო დო­კუ­მენ­ტე­ბის (Medium Term expernditure Framework – MTEF) ანა­ლი­ზით3. მა­შინ რო­დე­საც მთლი­ა­ნი ბი­უ­ჯე­ტი და სა­ბი­უ­ჯე­ტო და­ნა­ხარ­ჯე­ბი შე­სამ­ჩნ­ ე­ვად იზ­რდ ­ ე­ბა, გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს ბი­უ­ჯე­ტი სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთლი­ა­ნი ში­და პრო­დუქ­ტის მხო­ ლოდ 0.1% შე­ად­გენს. MTEF-ს ძი­რი­თა­დი მი­მარ­თუ­ლე­ბაა „მდგრადი პრინ­ცი­პე­ბის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის უტი­ლი­ზა­ცი­ის­ ათ­ვის“4 და ამის მიღ­წე­ვა მთავ­რო­ბის აზ­რით შე­საძ­ლე­ბე­ლია „კერძო ინ­ტე­რე­სე­ბის სტი­მუ­ლა­ცი­ით ბუ­ნებ­ რი­ვი რე­სურ­სე­ბის რა­ცი­ო­ნა­ლუ­რი მოხ­მა­რე­ბის გზით“. გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ ნის­ტ­რომ უნ­და უზ­რუნ­ველ­ყოს მაქ­სი­მუ­მი წი­ლი კერ­ძო სექ­ტო­რი­სა და მი­ნი­მუ­მი სა­ხელ­მ­წი­ფო სექ­ტო­რის ტყის მარ­თ­ვა­ში, კერ­ძო სექ­ტო­რის გაზ­რდ ­ ი­ლი მო­ნა­წი­ ლე­ო­ბა ნარ­ჩე­ნე­ბის მარ­თ­ვის, მდი­ნა­რე­თა და წყლის რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა­ში.

129

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

2007–2010 წლის სამ­თავ­რო­ბო პროგ­რა­მე­ბის ანა­ლი­ზი აჩ­ვე­ნებს, რომ მთავ­რო­ბა გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი სა­კითხებს ძი­რი­თა­დად ეკო­ნო­მი­კუ­რი პერ­სპ­ ექ­ტი­ვი­დან ხე­ დავს. მაგ. 2007 წელს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ დამ­ტ­კი­ცე­ბულ პროგ­ რა­მა­ში „ერთიანი და ძლი­ე­რი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თ­ვის,5 მთავ­რო­ბა მიზ­ნად ისა­ხავ­ და „მდგრად და ეფექ­ტურ ბუ­ნე­ბათ­სარ­გებ­ლო­ბას“. ამის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა უნ­და მომ­ხ­და­რი­ყო:  „ბუნებრივი (მათ შო­რის, სატყე­ო) რე­სურ­სე­ბის ეკო­ნო­მი­კურ ბრუნ­ვა­ში ჩარ­ თ­ვით;  ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სარ­გებ­ლო­ბის ფორ­მე­ბის დი­ვერ­სი­ფი­კა­ცი­ით, მდგრა­ დი გან­ვი­თა­რე­ბის უზ­რუნ­ველ­სა­ყო­ფად; ხო­ლო 2008 წლის პროგ­რა­მით „ერთიანი სა­ქარ­თ­ვე­ლო სი­ღა­რი­ბის გა­რე­შე 2008–2012“, კერ­ძო სექ­ტო­რი უნ­და გან­კარ­გავ­დეს ბუ­ნებ­რივ რე­სურ­სებს. მთავ­ რო­ბის ლო­გი­კით ხან­გ­რ­ძ­ლივ­ვა­დი­ა­ნი ლი­ცენ­ზი­ე­ბი და ნე­ბარ­თ­ვე­ბი არა მხო­ ლოდ უზ­რუნ­ველ­ყოფს ეკო­ნო­მი­კურ ეფექ­ტუ­რო­ბას, მაგ­რამ ასე­ვე შე­ამ­ცი­რებს გა­რე­მოს და­ბინ­ძუ­რე­ბას და არა­ნა­ი­რი სხვა გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ღო­ნის­ძი­ე­ბა პროგ­რა­მა­ში არ არის ასა­ხუ­ლი6. სამ­თავ­რო­ბო პროგ­რა­მე­ბის ანა­ლი­ზით ნა­ თე­ლი ხდე­ბა, რომ მთავ­რო­ბის პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბი ვერ უზ­რუნ­ველ­ყოფს ვერც სა­ მოქ­მე­დო გეგ­მით გა­წე­რი­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბის კუთხით და ვერც იმ ღო­ნის­ძი­ებ­ ე­ბის გა­ტა­რე­ ბას, რო­მე­ლიც ხელს შე­უწყობ­და გა­რე­მოს ხა­რის­ხის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბას.

2.2 გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცია გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს პერ­მა­ნენ­ტუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი­სა და რე­ორ­გა­ნი­ ზა­ცი­ის პრო­ცე­სი 2007–2010 წლებ­ში არ დას­რუ­ლე­ბუ­ლა. ამას ხე­ლი შე­უწყო 2004 წლი­დან მთავ­რო­ბის მი­ერ აღე­ბულ­მა კურ­ს­მა, რაც გუ­ლის­ხ­მობს:  მი­ნის­ტრ ­ ­თა კა­ბი­ნე­ტის ხშირ ცვლი­ლე­ბას (მათ შო­რის პრე­მი­ერ–მი­ნის­ტ­რის);  სა­მი­ნის­ტრ ­ ო­ებ­ ის­თვ­ ის სა­ხე­ლე­ბი­სა და ფუნ­ქც­ ი­ე­ბის შეც­ვ­ლას, გა­უქ­მე­ბას ან ახა­ლის და­ფუძ­ნე­ბას;  მი­ნის­ტრ ­ ­თა ხში­რად ცვლი­ლე­ბებ­სა და­/ან სა­მი­ნის­ტ­რო­თა გა­მოც­ვლ ­ ას;  სა­მი­ნის­ტ­რო­თა ხშირ სტრუქ­ტუ­რულ ცვლი­ლე­ბებს, ძვე­ლი პერ­სო­ნა­ლის დათხოვ­ნა­სა და ახა­ლი თა­ნამ­შ­რომ­ლე­ბით და­კომ­პ­ლექ­ტე­ბას (ამასთან, რო­ 130

მანანა ქოჩლაძე

გორც წე­სი, რო­გორც მმარ­თ­ვე­ლი გუნ­დის წევ­რებს, ასე­ვე ახალ თა­ნამ­შრ ­ ომ­ ლებს, თა­ნამ­დე­ბო­ბებ­ზე და­ნიშ­ვ­ნამ­დე არც კონ­კ­რე­ტულ სტრუქ­ტუ­რა­ში უმუ­შა­ვი­ ათ და არც შე­ხე­ბა ჰქო­ნი­ათ სფე­როს­თან).

2004 წლი­დან სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში რვა გა­რე­მოს დაც­ვის მი­ნის­ტ­რი და 19 მო­ად­გი­ლე გა­მო­იც­ვა­ლა, რა­მაც გავ­ლე­ნა იქო­ნია გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­ სე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს მუ­შა­ო­ბის უწყ­ვე­ტო­ბა­ზე და ხე­ლი შე­უ­შა­ლა მის ეფექ­ტურ ფუნ­ქც­ ი­ო­ნი­რე­ბას7.

2007–2011 წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­ მი­ნის­ტ­რო­ში 2004 წელს დაწყე­ბუ­ლი რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა, სტრუქ­ტუ­რუ­ლი და და­კავ­ში­ რე­ბუ­ლი „რეფორმები“ გაგ­რ­ძელ­და. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, ისიც, რომ არც ერ­თი გან­ხორ­ ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ინ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­უ­რი რე­ფორ­მა არ ყო­ფი­ლა წი­ნას­წარ გან­ხი­ლუ­ლი ფარ­თო სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­თან, ისე­ვე რო­გორც სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის­თ­ვის არ ყო­ფი­ლა წარ­მოდ­გე­ნი­ ლი წი­ნა გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი რე­ფორ­მე­ბის შე­დე­გე­ბის ანა­ლი­ზი. თუმ­ცა, მთელ რიგ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში, ამ რე­ფორ­მე­ბის მსხვერ­პ­ლია მო­სახ­ლე­ო­ ბა, რო­მელ­საც ხე­ლი აღარ მი­უწ­ვ­დე­ბა ბუ­ნებ­რივ რე­სურ­სებ­ზე, რომ არა­ფე­რი ვთქვათ გა­რე­მოს დეგ­რა­და­ცი­ა­ზე8. სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის­თვ­ ის მო­ულ ­ ოდ­ნე­ლი იყო 2011 წლის თე­ბერ­ვალ­ში მთავ­რო­ბის მი­ერ წა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ინი­ცი­ა­ტი­ვა, რომ­ლის თა­ნახ­მა­დაც, გა­რე­მოს დაც­ვის და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტ­რო უნ­და ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბუ­ლი­ყო სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო მი­ნის­ტრ ­ ის აპა­რა­ტად, ხო­ლო ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის მარ­თ­ვას­თან და სარ­გებ­ ლო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ­მა სა­კითხებ­მა (რეგულირება, ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბა, კონ­ტ­რო­ლი, მო­ნი­ტო­რინ­გი, აღ­რიცხ­ვა, ლი­ცენ­ზი­ე­ბის გა­ყიდ­ვა და სხვ), თა­ვი მო­ ე­ყა­რა ახ­ლად ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბულ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ენერ­გე­ტი­კი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტ­რო­ში9. ინი­ცი­ა­ტი­ვის თა­ნახ­მად, და­ცუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის სის­ტე­მა ეკო­ნო­მი­კი­სა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს შე­მად­გენ­ლო­ ბა­ში უნ­და გა­და­სუ­ლი­ყო. არა­სამ­თავ­რო­ბო და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის აქ­ტი­ურ ­ ი ჩარ­თუ­ლო­ბით 2011 წლის მარ­ტ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნით შე­ იქ­მ­ნა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­რო, რო­მე­ლიც სხვა ფუნ­ქ­ცი­ებ­ თან ინარ­ჩუ­ნებს და­ცუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის სის­ტე­მის გან­კარ­გ­ვას, ნე­ბარ­თვ­ ე­ბი­სა და ინ­ს­პექ­ტი­რე­ბის ფუნ­ქ­ცი­ას, თუმ­ცა. ბუ­ნებ­რივ რე­სურ­სე­ბის რე­გუ­ლი­რე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­კითხე­ბი (მათ შო­რის ტყე), ბირ­თ­ვუ­ლი და რა­დი­აც­ ი­ულ ­ ი სამ­ სა­ხუ­რი ენერ­გე­ტი­კი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს გა­და­ე­ცა. გარ­ 131

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

და ამი­სა, მთე­ლი რი­გი ფუნ­ქ­ცი­ე­ბი, მაგ. პეს­ტი­ცი­დე­ბი­თა და აგ­რო­ქი­მი­კა­ტე­ბით და­ბინ­ძუ­რე­ბა, სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს გა­და­ე­ცა. სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­დე­გად, ხა­ზი გა­და­ეს­ვა ზო­გი­ერთ იმ მცი­რე წარ­მა­ტე­ბას, რო­მელ­საც ად­გი­ლი ჰქონ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლო-ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მოქ­ მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბი­სას გა­რე­მოს­დაც­ვით სექ­ტორ­ში, რა­მაც კი­დევ უფ­რო შე­ა­სუს­ტა გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს რო­ლი ქვეყ­ნის მმარ­თვ­ ე­ლო­ბის სის­ ტე­მა­ში. ამას­თან, არ­სე­ბობს მო­საზ­რე­ბე­ბი, ამ რე­ფორ­მის შე­დე­გად შე­იძ­ლე­ბა წარ­მო­იშ­ვას მთე­ლი რი­გი ახა­ლი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი პრობ­ლე­მე­ბი.10

2.3 გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი გეგ­მე­ბი­სა და პროგ­რა­მე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა მო­ითხოვს „ჩარჩო კა­ნომ­დებ­ლო­ბი­სა და ძი­რი­თა­დი პრო­ცე­ დუ­რე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბას, აგ­რეთ­ვე და­გეგ­მვ­ ის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფას ძი­რი­თად გა­რე­ მოს­დაც­ვით სექ­ტო­რებ­ში – ჰა­ე­რის ხა­რის­ხი, წყლის ხა­რის­ხი, ნარ­ჩე­ნე­ბის დაც­ვა, ბუ­ნე­ბის დაც­ვა“, აგ­რეთ­ვე „არსებული სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო გეგ­მე­ბი­სა და პროგ­რა­მე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბას (მაგალითად, სა­ნა­პი­რო ზო­ნის ინ­ტეგ­რი­რე­ბუ­ლი მარ­თ­ვის, ტყის მარ­თ­ვის და წყლის მარ­თ­ვის შე­სა­ხებ“. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ ლე­ბის პე­რი­ოდ­ში, 2007-2011 წწ. სა­ერ­თა­შო­რი­სო პროგ­რა­მე­ბი­სა თუ პრო­ექ­ტე­ ბის ფარ­გლ ­ ებ­ში შე­მუ­შავ­და შემ­დე­გი გეგ­მე­ბი და პროგ­რა­მე­ბი:  გა­რე­მოს დაც­ვის მოქ­მე­დე­ბა­თა მე­ო­რე ეროვ­ნუ­ლი პროგ­რა­მა;  და­ცუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის სის­ტე­მის ეროვ­ნუ­ლი სტრა­ტე­გია და მოქ­მე­დე­ბა­თა გეგ­მა;  მდგრა­დი ორ­გა­ნუ­ლი და­მა­ბინ­ძუ­რებ­ლე­ბის ეროვ­ნულ მოქ­მე­დე­ბა­თა გეგ­მა;  სა­ნა­პი­რო ზო­ლის ინ­ტეგ­რი­რე­ბუ­ლი მარ­თ­ვის სტრა­ტე­გი­ა;  სა­ხელ­მ­წი­ფო სატყეო პო­ლი­ტი­კა. თუმ­ცა, ზე­მოთ­ჩა­მოთ­ვ­ლილ­თა­გან არც ერ­თი დო­კუ­მენ­ტი არ დამ­ტ­კი­ცე­ბუ­ლა, ვი­ნა­ი­დან კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა არ გან­საზღ­ვრ ­ ავს ეროვ­ნუ­ლი, რე­გი­ონ­ ა­ლუ­რი, ად­ გი­ლობ­რი­ვი და /ან სექ­ტო­რა­ლუ­რი სტრა­ტე­გი­ე­ბის, გეგ­მე­ბის და პროგ­რა­მე­ბის ად­გილს ქვეყ­ნის გან­ვი­თა­რე­ბის და­გეგ­მვ­ ის სა­ერ­თო სის­ტე­მა­ში, აგ­რეთ­ვე მათ სა­მარ­თ­ლებ­რივ სტა­ტუსს და ად­გილს სა­ბი­უჯ­ ე­ტო სის­ტე­მა­ში.11 მსგავ­სი ტი­პის დო­კუ­მენ­ტე­ბის მომ­ზა­დე­ბა ძი­რი­თა­დად გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ ნის­ტრ ­ ოს ეგი­დით სა­ერ­თა­შო­რი­სო პრო­ექ­ტე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში მოწ­ვე­ულ ­ ი ექ­ს­ პერ­ტე­ბის ჩარ­თუ­ლო­ბით ხდე­ბა. რო­გორც წე­სი, ამ­გ­ვა­რად შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი დო­ კუ­მენ­ტებს არ იღე­ბენ (უფრო სწო­რედ ხდე­ბა დამ­ტკ­ ი­ცე­ბის გა­და­ვა­დე­ბა), ხო­ლო ფი­ნან­სუ­რი გეგ­მა მიბ­მუ­ლია დო­ნო­რულ დახ­მა­რე­ბას­თან და არა ქვეყ­ნის სა­ბი­ უ­ჯე­ტო შე­საძ­ლებ­ლო­ბებ­თან.

132

მანანა ქოჩლაძე

მაგ. 2007 წელს გა­ე­როს გან­ვი­თა­რე­ბის პროგ­რა­მის დახ­მა­რე­ბით, გა­რე­მოს დაც­ ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ომ და­ას­რუ­ლა გა­რე­მოს­დაც­ვით მოქ­მე­დე­ბა­თა 2008-2012 წლე­ბის მე­ო­რე ეროვ­ნუ­ლი პროგ­რა­მის პრო­ექ­ტ­ზე მუ­ შა­ობ­ ა. მაგ­რამ გეგ­მა დამ­ტ­კი­ცე­ბის ფორ­მა­ლუ­რი პრო­ცე­დუ­რე­ბის არ არ­სე­ბო­ბის გა­მო ვერ და­ამ­ტ­კი­ცეს. 2010 წელს, ჰო­ლან­დი­ის მთავ­რო­ბის ფი­ნან­სუ­რი მხარ­და­ ჭე­რით, გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტ­რომ გა­ნაგ­რ­ძო 2011-2015 წლე­ბის ეროვ­ნულ პროგ­რა­მა­ზე მუ­შა­ო­ბა. ამ­ჯე­რად დო­კუ­მენ­ტ­ზე სა­მი­ ნის­ტ­რო­ში მუ­შა­ო­ბენ, თუმ­ცა, უც­ნო­ბი­ა, რო­გორ და რა ფორ­მით დამ­ტ­კიც­დე­ბა პროგ­რა­მა.

2.4. სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა და ორ­ჰუ­სის კონ­ვენ­ცი­ის მოთხოვ­ნა­თა შეს­რუ­ლე­ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო-ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა მო­ითხოვს „ისეთი კა­ნონ­მ­ დებ­ლო­ბის და პრო­ცე­დუ­რე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბას, რომ­ლე­ბიც გა­რე­მოს­დაც­ვით ინ­ ფორ­მა­ცი­ას უფ­რო ხელ­მი­საწ­ვ­დომს გახ­დი­ან და უზ­რუნ­ველ­ყო­ფენ გა­რე­მოს­ დაც­ვით საქ­მი­ა­ნო­ბა­ში სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ას, „ორჰუსის კონ­ვენ­ცი­ის“ გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბის ჩათ­ვ­ლით“. თუმ­ცა, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ხელ­მო­წე­რის შემ­დეგ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას არ გა­და­უდ­გამს არც ერ­თი კონ­კ­რე­ტუ­ლი ნა­ბი­ ჯი, რო­მე­ლიც ხელს შე­უწყობ­და ორ­ჰუ­სის კონ­ვენ­ცი­ის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბას ქვე­ ყა­ნა­ში, ამას­თან, მთელ­მა რიგ­მა სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ცვლი­ლე­ბებ­მა კი­დევ უფ­რო და­ა­სუს­ტა სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში.

2.4.1 ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა „ორჰუსის კონ­ვენ­ცი­ის“ სა­მი კომ­პო­ნენ­ტი­დან – ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­ დო­მო­ბა, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა და მარ­თ­ლ­მს­ ა­ჯუ­ლე­ბის ხელ­მი­საწ­ ვ­დო­მო­ბა, კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბით ყვე­ლა­ზე კარ­გად უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლი ინ­ფორ­ მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა­ა. კერ­ძოდ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ზო­გა­დი ად­მი­ნის­ტ­რა­ ცი­უ­ლი კო­დექ­სი უზ­რუნ­ველ­ყოფს სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ ბას და გან­საზღ­ვ­რავს მი­სი მოთხოვ­ნის წე­სებს. თუმ­ცა, პრაქ­ტი­კა­ში არ­სე­ ბობს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ხარ­ვე­ზე­ბი, მათ შო­რის ხში­რია ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მა დაგ­ვი­ა­ნე­ბით, და­უს­ ა­ბუ­თე­ბე­ლია ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბის მი­ზე­ზე­ბი, არ არის გან­საზღ­ვ­რუ­ლი, რა სა­ხის ინ­ფორ­მა­ცის უნ­და ფლობ­დეს ესა თუ ის სა­ჯა­რო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბა, არ დგე­ბა ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მის წე­სე­ბის დამ­რ­ღ­ ვევ­თა პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბის სა­კითხი და სხვ. ხში­რია თა­ნამ­დე­ბო­ბის პირ­თა მი­ერ ზო­გა­დი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი კო­დექ­სის „თვითნებური“ და „ორიგინალური“ ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ე­ბი, მაგ. „საქართველოს ზო­გა­დი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი კო­დექ­სი არ იც­ნობს მხა­რის მი­ერ ერ­თხელ უკ­ვე 133

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

მი­ღე­ბულ ინ­ფორ­მა­ცი­ა­ზე და­მა­ტე­ბით იგი­ვე სა­ხის ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მას„12, „საქართველოს ზო­გა­დი ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ ­ ი კო­დექ­სის 177-ე მუხ­ლის მე-2 ნა­წი­ლის13 თა­ნახ­მად, დად­გე­ნილ ვა­და­ში პა­სუ­ხის გა­უც­ ემ­ლო­ბაც ით­ვლ ­ ე­ბა პა­სუ­ხად, კერ­ძოდ, სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მა­ზე უარად14“ და ა.შ. აღ­სა­ ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის გა­ცე­მა­ზე უარის თქმი­სას,15 კა­ნო­ნის ამ აბ­სურ­დულ ინ­ტერ­პ­რე­ტა­ცი­ას ხში­რად იყე­ნებს სხვა­დას­ხ­ვა სა­ჯა­რო უწყე­ბა.

2.4.2 სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო დო­ნე­ზე ქვე­ყა­ნა­ში კვლა­ვაც არ არის გან­საზღ­ვ­რუ­ლი, თუ რო­გორ უნ­და მოხ­დეს სა­ზო­ გა­დო­ე­ბის ჩარ­თ­ვა გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში, გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ კა­ნონ­მ­დებ­ლო, პო­ლი­ტი­კის შე­მუ­შა­ვე­ბი­სა და პროგ­რა­მულ დო­ნე­ზე.

2009 წელს ზო­გად ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ კო­დექ­სს­ ა და ნორ­მა­ტი­ულ ­ ი აქ­ტე­ბის კა­ ნონ­ში შე­ტა­ნი­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­დე­გად გა­უქ­მდ ­ ა ზო­გა­დი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი კო­დექ­სის ის დე­ბუ­ლე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც უზ­რუნ­ველ­ყოფ­დ­ნენ სა­ხელ­მ­წი­ფო ორ­ გა­ნო­ე­ბის მი­ერ ნორ­მა­ტი­უ­ლი ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ­-­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი აქ­ტე­ბის მი­ ღე­ბი­სას სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას სა­ჯა­რო ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი წარ­მო­ებ­ ის გა­მო­ყე­ნე­ბის გზით, რაც „ორჰუსის კონ­ვენ­ცი­ის“ მე-8 მუხ­ლის (საზოგადოების მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა) და მე-3 მუხ­ლის მე-5 და მე-6 პა­რაგ­რა­ფე­ბის მოთხოვ­ნა­ა16.

2010 წლის კონსტიტუცია

1995 წლის რედაქცია

3. ყველას აქვს უფლება ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში, სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს.

3. საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისათვის უვნებელ გარემოში, სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს.

4. სახელმწიფო ახლანდელი და მომავალი თაობების ინტერესების გათვალისწინებით უზრუნველყოფს გარემოს დაცვას და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალურ სარგებლობას, ქვეყნის მდგრად განვითარებას საზოგადოების ეკონომიკური და ეკოლოგიური ინტერესების შესაბამისად ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველსაყოფად. (15.10.2010.)

ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველსაყოფად, საზოგადოების ეკოლოგიური და ეკონომიკური ინტერესების შესაბამისად, ახლანდელი და მომავალი თაობების ინტერესების გათვალისწინებით სახელმწიფო უზრუნველყოფს გარემოს დაცვასა და რაციონალურ ბუნებათსარგებლობას.

5. ყველას აქვს უფლება, დროულად მიიღოს სრული და ობიექტური ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის შესახებ. (15.10.2010. N3710)

5. ადამიანს უფლება აქვს მიიღოს სრული, ობიექტური და დროული ინფორმაცია მისი სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს მდგომარეობის შესახებ

134

მანანა ქოჩლაძე

სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის გა­რე­შე მი­ი­ღე­ბა ცვლი­ლე­ბე­ბი არა მარ­ტო ნორ­ მა­ტი­ულ თუ სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო (იხ. გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს რე­ორ­გა­ნი­ზა­ ცი­ა) აქ­ტებ­ში, კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­აშ­ იც.

2010 წელს მიმ­დი­ნა­რე სა­კონ­ს­ტი­ტუ­ციო რე­ფორ­მის შე­დე­გად, სა­ხალ­ხო გან­ ხილ­ვის­თვ­ ის გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის პრო­ექ­ტი17 არ გუ­ლის­ხ­მობ­და ცვლი­ლე­ბებს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის 37 მუხ­ლ­ში (რომლის მე-4 და მე-5 პუნ­ქ­ტე­ბი უშუ­ალ ­ ოდ ეხე­ბა მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის, უსაფ­რ­თხო გა­რე­მო­სა და გა­რე­მოს­დაც­ვით ინ­ფორ­მა­ცი­ა­ზე სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ხელ­მი­საწ­ვდ ­ ო­მო­ბის უზ­რუნ­ ველ­ყო­ფის სა­კითხებს). სა­ხალ­ხო გან­ხილ­ვე­ბის დროს დას­მულ კითხ­ვას შე­საძ­ლე­ბე­ლია თუ არა რომ გა­რე­მოს დაც­ვის პრობ­ლე­მა­ტი­კა აისა­ხოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­აშ­ ი, შემ­დე­გი პა­სუ­ხი გა­ ე­ცა: „არ შე­იძ­ლე­ბა კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ურ ნორ­მად ვაქ­ცი­ოთ ის, რაც არ არის რე­გუ­ ლი­რე­ბა­დი კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ით. მსგავ­სი ჩა­ნა­წე­რი არ­სე­ბობს მხო­ლოდ ინ­დო­ე­თის კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ა­ში. ზო­გა­დი ჩა­ნა­წე­რი ამ სა­კითხ­ზე უკ­ვე არ­სე­ბობს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის ახალ რე­დაქ­ცი­ა­ში - მუხ­ლი 37 (4).18“ მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა ახა­ლი რე­დაქ­ცი­ით და­ამ­ტ­კი­ცა 37-ე მუხ­ლის მე-4 და მე-5 პა­რაგ­რა­ფე­ბი. თუმ­ცა, ცვლი­ლე­ბე­ბი სა­ჯა­რო გან­ხილ­ ვე­ბის სა­გა­ნი არ გამ­ხ­და­რა, და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თ­ვის არც ისაა ცნო­ბი­ლი, რა დროს მოხ­და ამ ცვლი­ლე­ბე­ბის პრო­ექ­ტ­ში შე­ტა­ნა. ამას­თან, ისიც გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი­ა, რომ პარ­ლა­მენ­ტის გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის კო­მი­ტეტს ამ სა­კითხ­ზე არ უმ­ს­ჯე­ლი­ა.

2.4.3 სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა პრო­ექ­ტის­/­საქ­მი­ა­ნო­ბის დო­ნე­ზე გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის 2007 წელს დამ­ტ­კი­ცე­ბუ­ლი კა­ნო­ნით, საქ­ მი­ა­ნო­ბის შე­სა­ხებ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბი­სას სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­თან კონ­სულ­ ტა­ცი­ებს აწარ­მო­ებს არა თა­ვად გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მიმ­ღე­ბი ორ­გა­ნო, არა­მედ საქ­მი­ა­ნო­ბის გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ბე­ლი19. შე­სა­ბა­მი­სად, გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში სა­ზო­გა­დო­ე­ბა ფაქ­ტობ­რი­ვად არ მო­ნა­წი­ლე­ობს. ამას­თან, გან­ხილ­ვი­ სათ­ვის რო­გორც წე­სი სა­ზო­გა­დო­ე­ბას მი­ე­წო­დე­ბა გზშ-ს სა­მუ­შაო ვერ­სია და არ ხდე­ბა სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ჩარ­თ­ვა ად­რე­ულ ეტა­პებ­ზე. სა­მი­ნის­ტ­როს ასე­ვე არა აქვს ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა აღე­ბუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბას ინ­ფორ­მა­ცია მი­აწ ­ ო­დოს გა­დაწყ­ვე­ტი­ ლე­ბის შე­სა­ხებ. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ისიც, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის კარ­გი პრაქ­ტი­კაც არ­სე­ბობს, რაც იმი­თაა გან­ 135

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

პი­რო­ბე­ბუ­ლი, რომ სხვა­დას­ხ­ვა სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ფი­ნან­სო ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის სო­ ცი­ა­ლუ­რი და გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი უსაფ­რ­თხო­ე­ბის პო­ლი­ტი­კა ამ ას­პექ­ტის დაც­ვას ითხოვს. მა­თი სა­თა­ნა­დო ყუ­რადღე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბი­ სას სა­ზო­გა­დო­ე­ბის სრულ­ფა­სო­ვა­ნი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბაც უზ­რუნ­ველ­ყო­ფი­ლი­ა, რაც და­დე­ბი­თად აისა­ხე­ბა თვით საქ­მი­ა­ნო­ბის ხა­რის­ხ­ზე.

2.4.4 მარ­თ­ლ­მ­სა­ჯუ­ლე­ბი­ს ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კვლავ პრობ­ლე­მა­ტუ­რია გა­რე­მოს­დაც­ვით სა­კითხებ­თან მი­ მარ­თე­ბა­ში მარ­თლ ­ ­მ­სა­ჯუ­ლე­ბის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა. სა­სა­მარ­თ­ლო­სად­მი მი­ მარ­თვ­ ის ბა­რი­ე­რე­ბად შე­საძ­ლე­ბე­ლია და­სა­ხელ­დეს სა­სა­მარ­თ­ლო პრო­ცე­სის ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვო­ბა20, სა­სა­მარ­თ­ლო მომ­სა­ხუ­რე­ბის ბა­ჟი და ა.შ. ზო­გად ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ კო­დექ­სშ­ ი გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის თა­ ნახ­მად, სა­სა­მარ­თ­ლო­ში არ და­იშ­ვე­ბა ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ ­ ი ორ­გა­ნოს მი­მართ სარ­ჩე­ლის წარ­დ­გე­ნა თუ მო­სარ­ჩე­ლემ არ გა­მო­ი­ყე­ნა ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი სარ­ ჩე­ლის წარ­დ­გე­ნის ერ­თ­ჯე­რა­დი შე­საძ­ლებ­ლო­ბა. თუმ­ცა ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ ­ ი სა­ მარ­თალ­წარ­მო­ე­ბის პრაქ­ტი­კა არაა ეფექ­ტუ­რი, და შე­სა­ბა­მი­სად, სა­მარ­თ­ლის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა­ზე ხე­ლოვ­ნუ­რი ბა­რი­ე­რი იქ­მ­ნე­ბა.

2.5 მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა გეგ­მა­ში ხაზ­გას­მუ­ლი­ა, რომ აუცი­ლე­ბე­ლია მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის ეროვ­ნუ­ ლი სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შე­მუ­შა­ვე­ბი­სა და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის­თ­ვის კონ­კ­რე­ტუ­ლი ნა­ბი­ჯე­ბის გა­დად­გ­მა, მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სტრა­ტე­გი­ულ ­ ი და­გეგ­მ­ვი­სა და სხვა­დას­ხ­ვა და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ მხა­რე­ებს შო­რის კო­ორ­დი­ნა­ცი­ის უზ­რუნ­ველ­ყო­ ფა და კონ­კ­რე­ტუ­ლი ქმე­დე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი სა­კითხე­ ბის სხვა სექ­ტო­რებ­ში ინ­ტეგ­რა­ცი­ი­სათ­ვის. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნი გა­რე­მოს დაც­ვის შე­სა­ხებ (1996), მო­ითხოვს ეროვ­ნუ­ლი მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მოქ­მე­დო სტრა­ტე­გი­ის შე­მუ­შა­ვე­ბას, რო­მე­ლიც უნ­და წარ­მო­ად­გენ­დეს სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში გა­რე­მოს­დაც­ვით სფე­რო­ში გა­ტა­რე­ბუ­ლი ქმე­ დე­ბე­ბის სა­ფუძ­ველს. 2005 წელს შე­იქ­მნ­ ა მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის კო­მი­სია პრე­ მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­რის თავ­ჯ­დო­მა­რე­ო­ბით. თუმ­ცა, კო­მი­სია ნო­მი­ნა­ლუ­რი­ა, რად­გა­ნაც 2005-2010 წლებ­ში, კო­მი­სი­ის არც ერ­თი სხდო­მა არ ჩა­ტა­რე­ბუ­ლა და შე­სა­ბა­მი­ სად სტრა­ტე­გი­ის შექ­მ­ნა­ზე მუ­შა­ო­ბა რე­ა­ლუ­რად არ მიმ­დი­ნა­რე­ობს.21 2010 წლის ივ­ლის­ში ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­რომ შე­იც­ვა­ლა სა­ ხელ­წო­დე­ბა და მას „ეკონომიკისა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­რო“ ეწო­და22. იმა­ვე წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში შე­ვი­და ცვლი­ლე­ბე­ბი სა­მი­ნის­ტ­როს სტრუქ­ 136

მანანა ქოჩლაძე

ტუ­რის, ფუნ­ქ­ცი­ი­სა და უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბე­ბის გან­მს­ აზღ­ვ­რელ სა­მარ­თ­ლებ­რივ აქ­ტ­ში და სა­მი­ნის­ტ­როს სტრუქ­ტუ­რულ ერ­თე­ულ ­ ებს და­ე­მა­ტა ახა­ლი დე­პარ­ტა­ მენ­ტი – „მდგრადი გან­ვი­თა­რე­ბის დე­პარ­ტა­მენ­ტი“. დე­პარ­ტა­მენ­ტის ფუნ­ქ­ცი­ებს შო­რი­საა „მდგრადი გან­ვი­თა­რე­ბის სტრა­ტე­გი­ის მომ­ზა­დე­ბა და მი­სი ხელ­შემ­ წყო­ბი სა­ხელ­მ­წი­ფო პროგ­რა­მის შე­მუ­შა­ვე­ბა“23.

2010 წლის 17 დე­კემ­ბერს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კი­სა და მდგრა­დი გან­ვი­თა­ რე­ბის მი­ნის­ტრ ­ ­მა ვე­რა ქო­ბა­ლი­ამ ან­ტიკ­რი­ზი­სულ საბ­ჭოს24 მი­ა­წო­და ინ­ფორ­ მა­ცი­ა, რომ მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სტრა­ტე­გია შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი იქ­ნე­ბა გა­რე­ მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს­თან ერ­თად. მი­ნის­ტ­რის გან­ცხა­დე­ბით, სტრა­ტე­გია გუ­ლის­ხ­მობს, რო­გორც „ორგანული ასე­ვე, ნა­ტუ­რა­ლუ­რი პრო­დუქ­ცი­ის გა­ტა­ნა ექ­ს­პორ­ტზ­ ე ევ­რო­პა­სა და ამე­რი­კა­ში, ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი რე­სურ­სე­ბის მო­პო­ვე­ბა, რად­გან სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს დი­დი ჰიდ­რო­ე­ნერ­გე­ტი­კა აქვს და შე­საძ­ლე­ბე­ლია სხვა რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა“25, აგ­რეთ­ვე გან­ხორ­ცი­ელ­დე­ბა პრო­ექ­ტი „მწვანე სა­ ქარ­თ­ვე­ლო“26 – ელექ­ტ­რო­მო­ბი­ლე­ბის შე­მოყ­ვა­ნა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში. მი­ნის­ტ­რის გან­ცხა­დე­ბე­ბის ში­ნა­არ­სი, კი­დევ უფ­რო ბუნ­დო­ვანს ხდის, თუ რას გუ­ლის­ხმ­ ობს მთავ­რო­ბა მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სტრა­ტე­გი­ა­ში და რო­გორ აპი­რებს დო­კუ­ მენ­ტის ქვეყ­ნის გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მად გა­დაქ­ცე­ვას. ეჭ­ვის სა­ფუძ­ ველს ქმნის ის ფაქ­ტიც, რომ მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სტრა­ტე­გი­ის დო­კუ­მენ­ტის მომ­ზა­დე­ბა­ში ჩარ­თუ­ლი უნ­და იყოს ყვე­ლა და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი მხა­რე, მათ შო­რის ყვე­ლა დარ­გობ­რი­ვი სა­მი­ნის­ტ­რო, ბიზ­ნეს-სექ­ტო­რი, სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ ბის ფარ­თო სპექ­ტრ ­ ი, რაც შე­სა­ბა­მი­სი პრო­ცე­დუ­რე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბი­თა და გან­ ხორ­ცი­ე­ლე­ბით უნ­და მოხ­დეს.

2.6. გა­რე­მოს დაც­ვის ინ­ტეგ­რი­რე­ბა სხვა სექ­ტო­რებ­ში 2007-2010 წლებ­ში პროგ­რე­სი გა­რე­მოს დაც­ვის სა­კითხე­ბის ინ­ტეგ­რი­რე­ბი­სა სხვა სექ­ტო­რებ­ში არ ყო­ფი­ლა: არ მომ­ზა­დე­ბუ­ლა ერ­თობ­ლი­ვი პროგ­რა­მე­ბი და გეგ­მე­ბი, ისეთ სექ­ტო­რებ­ში, რო­გო­რი­ცაა ტრან­ს­პორ­ტი, ენერ­გე­ტი­კა, მო­პო­ვე­ბი­ თი მრეწ­ვე­ლო­ბა, ჯან­დაც­ვა და გა­რე­მოს დაც­ვა. გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად გა­რე­მოს დაც­ვის სა­კითხე­ბის ინ­ტეგ­რი­რე­ბის მცდე­ლო­ბას ად­ გი­ლი ჰქონ­და „საქართველოს რე­გი­ო­ნა­ლუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის 2010–2017 წლე­ბის სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გი­ის“ შედ­გე­ნი­სას (დამტკიცდა 25.06.2010). სტრა­ტე­გია მო­ ი­ცავს ისეთ პრი­ო­რი­ტე­ტულ მი­მარ­თუ­ლე­ბებს, რო­გო­რი­ცაა მუ­ნი­ცი­პა­ლუ­რი ნარ­ ჩე­ნე­ბის მარ­თ­ვის სის­ტე­მის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბა, წყლის, მი­წი­სა და ტყის რე­სურ­სე­ბის მდგრა­დი მარ­თვ­ ა. აღ­სა­ნიშ­ნია ისიც, რომ სტრა­ტე­გი­ის შე­მუ­შა­ვე­ბა­ში მო­ნა­წი­ლე­ ო­ბას იღებ­დ­ნენ სხვა­დას­ხ­ვა და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი ჯგუ­ფის, მათ შო­რის, არა­სამ­თავ­ რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ათ ­ ა წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი. ხო­ლო სტრა­ტე­გი­ის სა­ფუძ­ველ­ზე 137

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

მომ­ზა­დე­ბუ­ლი სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შე­მუ­შა­ვე­ბა, რო­მე­ლიც უკ­ვე მთლი­ა­ნად რე­ გი­ო­ნა­ლუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს პრე­რო­გა­ტი­ვას წარ­მო­ად­გენ­და, და­ ხუ­რუ­ლი იყო ფარ­თო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თ­ვის. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს 2007-2010 წლე­ბის ინ­დი­კა­ტო­რუ­ლი გეგ­მით, ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ ლო და თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის ინ­ს­ტრ ­ უ­მენ­ტის 2010 წლის ბი­უჯ­ ე­ტით, რე­გი­ო­ნა­ლუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბი­სათ­ვის, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს გა­მო­ე­ყო­ფა 19 მი­ლი­ო­ნი ევ­რო სა­ბი­უ­ჯე­ ტო დახ­მა­რე­ბის სა­ხით. სტრა­ტე­გი­ი­სა და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მომ­ზა­დე­ბა და დამ­ტ­კი­ცე­ბა კი ამ თან­ხის გა­მო­ყო­ფის წი­ნა­პი­რო­ბას წარ­მო­ად­გენს. 2011 წლის რე­გი­ონ­ ა­ლუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა 2010 წლის 16 ნო­ემ­ბერს დამ­ტ­ კიც­და და ამ­ჟა­მად ევ­რო­კავ­შირ­თან და­ფი­ნან­სე­ბის სა­კითხ­ზე მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი მიმ­დი­ნა­რე­ობს.

3. გა­რე­მოს დაც­ვის და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბის ეროვ­ნუ­ლი თა­ვი­სე­ბუ­რე­ბა­ნი 3.1 გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა მო­ითხოვს „სტრუქტურებისა და პრო­ცე­დუ­რე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ ბას გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის მიზ­ნით“. უნ­და აღი­ ნიშ­ნოს, რომ 2005 წლი­დან დღემ­დე გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის სის­ ტე­მის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას ისე­თი პროგ­რე­სი არ გა­ნუც­დი­ა, რაც მას, ერ­თი მხრივ, ევ­რო­კო­მი­სი­ის შე­სა­ბა­მის დი­რექ­ტი­ვებ­თან, ხო­ლო მე­ო­რე მხრივ, „ორჰუსის კონ­ვენ­ცი­ის“ მოთხოვ­ნებ­თან და­ახ­ლო­ებ­და.

2005 წლის ლი­ცენ­ზი­ე­ბი­სა და ნე­ბარ­თ­ვე­ბის კა­ნო­ნის მი­ღე­ბის შე­დე­გად, გა­რე­ მოს დაც­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბით სარ­გებ­ლო­ბის სფე­რო­ში ლი­ცენ­ზი­ე­ ბი და ნე­ბარ­თ­ვე­ბი ერ­თი­ან მა­რე­გუ­ლი­რე­ბელ ჩარ­ჩო­ში მო­ექ­ცა, გა­უქ­მდ ­ ა მა­თი გა­ცე­მის დე­ტა­ლუ­რი წე­სე­ბი. მათ შო­რის გა­უქ­მდ ­ ა ამ პრო­ცეს­ში სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ინ­ფორ­მი­რე­ბის და მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის პრო­ცე­დუ­რე­ბი, რომ­ლე­ბიც სპე­ცი­ა­ლუ­რი გა­ რე­მოს­დაც­ვი­თი კა­ნო­ნე­ბი­თა და სა­ერ­თა­შო­რი­სო კონ­ვენ­ცი­ე­ბით გა­ნი­საზღ­ვ­რე­ ბო­და. ამა­ვე ცვლი­ლე­ბით საქ­მი­ა­ნო­ბა­ზე გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ნე­ბარ­თ­ვა, რომ­ლის გა­ცე­მაც სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ინ­ფორ­მი­რე­ბა­სა და მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა­ზე იყო და­მო­კი­დე­ ბუ­ლი, მარ­ტი­ვი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი წარ­მო­ე­ბის წე­სით 20 დღი­ან ვა­და­ში გა­ცე­მას და­ექ­ვემ­დე­ბა­რა. გზშ-ს აღარ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა რო­გორც სა­ხელ­მ­წი­ფოს მი­ერ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბი, აგ­რეთ­ვე სა­სარ­გებ­ლო წი­ა­ღი­სე­ულ ­ ის მო­პო­ვე­ბა, სა­სოფ­ლო-­სა­მე­ ურ­ნეო და კვე­ბის, ატო­მუ­რი ელექ­ტ­რო­სად­გუ­რე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა, ხე-­ტყის გა­და­ 138

მანანა ქოჩლაძე

მა­მუ­შა­ვე­ბე­ლი, ქა­ღალ­დის, ტყა­ვის და სა­ფე­იქ­რო წარ­მო­ე­ბა, ზო­გი­ერ­თი ტი­პის ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბი. გარ­და იმი­სა, რომ ამ­ჟა­მად არ­სე­ბუ­ლი ჩა­მო­ ნათ­ვა­ლი არ შე­ე­სა­ბა­მე­ბა არც ევ­რო­კავ­ში­რის 85/337/EEC და ორ­ჰუ­სის კონ­ვენ­ ცი­ის“ პირ­ვე­ლი და­ნარ­თე­ბით გან­საზღ­ვრ ­ ულ ჩა­მო­ნათ­ვალს. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბას სწო­რედ ამ ტი­პის პრობ­ლე­მებ­ ზე მი­უ­თი­თებ­და, თუმ­ცა, 2007 წლის დე­კემ­ბერ­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­ მა და­ამ­ტ­კი­ცა გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის ნე­ბარ­თ­ვის შე­სა­ხებ კა­ნო­ნი, რო­მე­ლიც ზუს­ტად იმე­ო­რებ­და 2005 წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე მი­ღე­ბულ დრო­ე­ბით გარ­და­მა­ვალ დე­ბუ­ლე­ბებს. კა­ნო­ნი არ მო­იც­ ავს ე.წ. მე­ო­რე კა­ტე­გო­რი­ის საქ­მი­ან­ ო­ბის ჩა­მო­ნათ­ვალს, რომ­ ლის­თ­ვი­საც არ არის აუცი­ლე­ბე­ლი გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის სრუ­ ლი პრო­ცე­დუ­რის გავ­ლა. ანუ რო­გორც 700 მე­გა­ვა­ტი­ან­ ი, ასე­ვე 2 მე­გა­ვა­ტი­ა­ნი სიმ­ძ­ლავ­რის ჰიდ­რო­ე­ლექ­ტ­რო­სად­გუ­რის მშე­ნებ­ლო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, აუცი­ლე­ ბე­ლია გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის სრუ­ლი პრო­ცე­დუ­რის გავ­ლა. გა­ მომ­დი­ნა­რე აქე­დან, უამ­რა­ვი მცი­რე და სა­შუ­ა­ლო მე­წარ­მე, რო­მელ­თა საქ­მი­ა­ ნო­ბას არა აქვს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ზე­მოქ­მე­დე­ბა, იძუ­ლე­ბუ­ლია მი­მარ­თოს გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს ნე­ბარ­თ­ვის მი­სა­ღე­ბად და წა­რუდ­გი­ ნოს გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის ან­გა­რი­ში სა­ხელ­მ­წი­ფო ეკო­ლო­გი­უ­რი ექ­ს­პერ­ტი­ზის დას­კ­ვნ­ ის და გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის ნე­ბარ­თ­ვის მი­სა­ღე­ბად. შე­ სა­ბა­მი­სად, არა მხო­ლოდ იზ­რ­დე­ბა გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს შე­სა­ბა­მი­სი დე­პარ­ტა­მენ­ტის დატ­ვირ­თ­ვა, არა­მედ ხე­ლი ეწყო­ბა და­ბა­ლი ხა­რის­ხის ან­გა­რი­ შე­ბის წარ­დ­გე­ნა­სა და მათ დამ­ტ­კი­ცე­ბას27. იზ­რ­დე­ბა იმ პრო­ექ­ტე­ბის ოდე­ნო­ბა, რომ­ლე­ბიც ყო­ველ­გ­ვა­რი წი­ნას­წა­რი მომ­ ზა­დე­ბის გა­რე­შე ხორ­ცი­ელ­დე­ბა (როგორც სო­ცი­ა­ლუ­რი და გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­ დე­ბის შე­ფა­სე­ბის, აგ­რეთ­ვე წი­ნას­წა­რი ეკო­ნო­მი­კუ­რი შე­ფა­სე­ბის გა­რე­შე). ამის კარ­გი მა­გა­ლი­თი­ა, თბი­ლის­ში ჩქა­როს­ნუ­ლი მა­გის­ტ­რა­ლის მშე­ნებ­ლო­ბა ვა­რა­ ზის ხე­ვი­დან იპოდ­რო­მამ­დე, ფო­თის აერო­პორ­ტის მშე­ნებ­ლო­ბა და ა.შ.

2009-2010 წლებ­ში გზშ-ს სის­ტე­მა­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი მის გა­უმ­ ჯო­ბე­სე­ბა­ზე არ იყო მი­მარ­თუ­ლი. მარ­თა­ლი­ა, გან­ხორ­ცი­ელ­და გარ­კ­ვე­ულ ­ ი სა­კა­ ნონ­მ­დებ­ლო ინ­ცი­ა­ტი­ვე­ბი, მა­გა­ლი­თად, შე­მუ­შავ­და სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ეკო­ლო­გი­ურ ­ ი ექ­ს­პერ­ტი­ზის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის წე­სე­ბი, თუმ­ცა, ამით ვერ მოხ­და გზშ-ს სის­ტე­მის ძი­რე­უ­ლი გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბა. ერ­თი მხრივ, სა­ხელ­მ­წი­ფო პრო­ექ­ტე­ბი კვლა­ვაც არ ექ­ვემ­დე­ბა­რე­ბა გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის პრო­ცე­დუ­რას, ხო­ლო მე­ო­ რე მხრივ, კა­ნო­ნით საქ­მი­ა­ნო­ბის გან­მა­ხორ­ცი­ე­ლე­ბელს მი­ე­ნი­ჭა უფ­ლე­ბა­მო­სი­ 139

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

ლე­ბა მი­მარ­თოს სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს ეკო­ლო­გი­ურ ­ ი ექ­სპ­ ერ­ტი­ზის დას­კ­ვნ­ ის პი­რო­ბის შეც­ვ­ლის მოთხოვ­ნით. დღეს­დღე­ო­ბით, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბულ გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ ბის სის­ტე­მას არ გა­აჩ­ნია არა­ნა­ი­რი და­მა­ტე­ბი­თი ღი­რე­ბუ­ლე­ბა. ერ­თის მხრივ, გზშ-ს სის­ტე­მა ვერ ას­რუ­ლებს თა­ვის და­ნიშ­ნუ­ლე­ბას – შე­ი­ნარ­ჩუ­ნოს უსაფ­რ­თხო და ჯან­სა­ღი გა­რე­მო და უზ­რუნ­ველ­ყოს ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის მდგრა­დი გა­მო­ ყე­ნე­ბა და სარ­გებ­ლის სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი გა­და­ნა­წი­ლე­ბა. მე­ო­რე მხრივ, ის არ წარ­მო­ად­გენს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის ინ­ს­ტ­რუ­მენტს. უმე­ტეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში, გან­სა­კუთ­რე­ბით დიდ ინ­ფ­რას­ტრ ­ უქ­ტუ­რულ პრო­ექ­ტებ­თან მი­მარ­თე­ბა­ ში (დიდი ჰე­სე­ბი, აერო­პორ­ტე­ბი, და ა.შ.) მთავ­რო­ბას პო­ლი­ტი­კუ­რი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა წი­ნას­წარ აქვს მი­ღე­ბუ­ლი. ხო­ლო გზშ-ს დო­კუ­მენ­ტი უკე­თეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში მხო­ლოდ გარ­კ­ვე­ულ­წი­ლად ასა­ხავს გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი და სო­ცი­ა­ლუ­რი პრობ­ლე­მე­ბის შემ­სუ­ ბუ­ქე­ბის გზას. ყო­ვე­ლი­ვე ეს ზრდის რო­გორც კო­რუფ­ცი­უ­ლი ინ­ტე­რე­სე­ბის ლო­ბი­რე­ ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას, აგ­რეთ­ვე ამ­ცი­რებს გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი უსაფ­რ­ თხო­ე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფას. შე­სა­ბა­მი­სად, აუცი­ლე­ბე­ლია გზშ-ს სის­ტე­მა­ში სა­კა­ნონ­ მ­დებ­ლო და ინ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ო­ნა­ლუ­რი ცვლი­ლე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა, ევ­რო­კავ­ში­რის გზშ დი­რექ­ტი­ვებ­თან28 შე­სა­ბა­მი­სი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი და სო­ცი­ა­ლუ­რი უსაფ­რ­თხო­ე­ბის ჰო­რი­ზონ­ტუ­ლი ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტე­ბის და­ნერ­გვ­ ის მიზ­ნით.

3.2 გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბა ჰარ­მო­ნი­ზა­ცი­ის ეროვ­ნულ პროგ­რა­მა­ში გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლია ევ­რო­კავ­ში­რის დი­ რექ­ტი­ვე­ბი, რომ­ლებ­თა­ნაც უნ­და მოხ­დეს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ნარ­ჩე­ნე­ბის მარ­თ­ვი­სა და წყლის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის ჰარ­მო­ნი­ზა­ცი­ა. ზო­გა­დად, 2007-2010 წლებ­ში არ მომ­ხ­და­რა გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ ბის შე­მუ­შა­ვე­ბა ნარ­ჩე­ნე­ბის მარ­თ­ვის სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო რე­გუ­ლი­რე­ბის სფე­რო­ ში. სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში კვლა­ვაც არ არ­სე­ბობს ჩარ­ჩო კა­ნო­ნი, რო­მე­ლიც მო­ახ­დენ­ და ნარ­ჩე­ნე­ბის კლა­სი­ფი­კა­ცი­ას, გან­საზღ­რავ­და ნარ­ჩე­ნე­ბის მარ­თ­ვის პრინ­ცი­ პებს, ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტებ­სა და პა­სუ­ხის­მ­გე­ბელ ორ­გა­ნო­ებს (გარდა სა­ყო­ფაცხოვ­ რე­ბო ნარ­ჩე­ნე­ბი­სა, რაც ად­გი­ლობ­რი­ვი თვით­მ­მარ­თ­ვე­ლო­ბის კომ­პე­ტენ­ცი­ა­ა, ნარ­ჩე­ნე­ბის სხვა ფრაქ­ცი­ე­ბის მარ­თ­ვა­ზე პა­სუ­ხის­მგ­ ებ­ლო­ბე­ბი გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლი არ არის).

2008 წელს გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო­ში შე­მუ­შავ­და კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტი ნარ­ჩე­ ნე­ბის შე­სა­ხებ, თუმ­ცა ის არ გამ­ხ­და­რა ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი სა­ზო­გა­დო­ე­ბი­სათ­ვის და მთავ­რო­ბას ის პარ­ლა­მენ­ტ­ში გან­სა­ხილ­ვე­ლად არ შე­უტ ­ ა­ნი­ა.

140

მანანა ქოჩლაძე

2011 წელს ევ­რო­კავ­ში­რის მი­ერ და­ფი­ნან­სე­ბუ­ლი პრო­ექ­ტის ფარ­გ­ლებ­ში და­გეგ­ მი­ლია ევ­რო­დი­რექ­ტი­ვებ­თან შე­სა­ბა­მი­სი ნარ­ჩე­ნე­ბის ჩარ­ჩო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბა, სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბის ზრდა ნარ­ჩე­ნე­ბის ეფექ­ტუ­რი მარ­თ­ვის­თ­ვის . პრო­ექ­ტი ხორ­ცი­ელ­დე­ბა სა­ჯა­რო სამ­სა­ხუ­რე­ბის დაძ­მო­ბი­ლე­ბის პროგ­რა­მის ეგი­დით, ამ პრო­ექ­ტ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას ავ­ს­ტ­რი­ის გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი სტრუქ­ტუ­რა მი­იღ ­ ებს. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მოქ­მე­დი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა წყლის სფე­რო­ში კვლავ ფრაგ­მენ­ ტუ­ლია და რიგ შემ­თხ­ვე­ვა­ში, წი­ნა­აღ­მდ ­ ე­გობ­რი­ვიც. ის არ ით­ვა­ლის­წი­ნებს წყლის მარ­თ­ვის თა­ნა­მედ­რო­ვე, სა­ერ­თა­შო­რი­სო პრაქ­ტი­კა­ში მი­ღე­ბულ მე­ თო­დებს, რო­გო­რი­ცაა წყლის რე­სურ­სე­ბის ინ­ტეგ­რი­რე­ბუ­ლი, სა­ა­უ­ზო მარ­თ­ ვის ერ­თე­ულ­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი მარ­თ­ვა. „წყლის შე­სა­ხებ“ მოქ­მედ­მა კა­ნონ­ მა პრაქ­ტი­კუ­ლად და­კარ­გა ვა­ლი­დუ­რო­ბა, რამ­დე­ნა­დაც ის შე­უ­სა­ბა­მო გახ­და არ­სე­ბულ გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ლი­ცენ­ზი­ე­ბის და ნე­ბარ­თ­ვე­ბის სის­ტე­მას­თან, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გა­და­სა­ხა­დო კო­დექ­ს­თან და სხვა ტი­პის სექ­ტო­რულ კა­ნონ­ მ­დებ­ლო­ბას­თან. ევ­რო­კავ­ში­რის პრო­ექ­ტის „თანამშრომლობა შა­ვი ზღვის გა­რე­მოს დაც­ვი­სათ­ ვის“ ფარ­გლ ­ ებ­ში ჩა­ტარ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს წყლის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის და ინ­ს­ტი­ ტუ­ცი­უ­რი მოწყო­ბის ანა­ლი­ზი ევ­რო­კავ­ში­რის კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბას­თან შე­სა­ბა­მი­ სო­ბის დად­გე­ნის მიზ­ნით. ამ ანა­ლი­ზის სა­ფუძ­ველ­ზე მომ­ზად­და „საქართველოს წყლის სექ­ტო­რის კონ­ვერ­გენ­ცი­ის გეგ­მა“. ამ­ჟა­მად მომ­ზა­დე­ბუ­ლია ახა­ლი ჩარ­ჩო კა­ნონ­პრ ­ ო­ექ­ტი წყლის შე­სა­ხებ. მოქ­მე­ დი კა­ნო­ნის­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, იგი ფა­რავს ყვე­ლა ტი­პის წყლის ობი­ექტს, მი­წის­ ქ­ვე­შა წყლე­ბის ჩათ­ვ­ლით; ით­ვა­ლის­წი­ნებს წყლის რო­გორც ხა­რის­ხობ­რივ, ისე რა­ო­დე­ნობ­რივ ას­პექ­ტებს; უზ­რუნ­ველ­ყოფს სა­აუ ­ ზ­ ო ერ­თე­ულ­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი წყლის მარ­თ­ვის შე­მო­ღე­ბას და წყლის რე­სურ­სე­ბის ინ­ტეგ­რი­რე­ბუ­ლი მარ­თვ­ ის სხვა ას­პექ­ტებს. კა­ნო­ნის მი­ღე­ბა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი წინ­გა­დად­გ­მუ­ლი ნა­ბი­ჯი იქ­ნე­ ბა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს წყლის შე­სა­ხებ კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის ევ­რო­კავ­ში­რის შე­სა­ბა­მის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას­თან და­ახ­ლო­ე­ბის თვალ­საზ­რი­სით. თუმ­ცა, კა­ნონ­პ­რო­ექ­ტ­ ზე ჯერ­ჯე­რო­ბით სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი კონ­სულ­ტა­ცი­ებ­ ი არ გა­მარ­თუ­ლა და ის არც მთავ­რო­ბის გან­ხილ­ვის სა­კითხი გამ­ხ­და­რა.

2008-2009 წლებ­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­რო სა­უბ­რობ­და ე.წ. გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კო­დექ­სის შე­მუ­შა­ვე­ბა­ზე, რო­მე­ლიც, მი­სი გან­მარ­ტე­ ბით, გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ჩარ­ჩო კა­ნო­ნი გახ­დე­ბო­და. „კანონი“ მო­ი­ცავ­და რო­ გორც ყვე­ლა რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბულ სა­ერ­თა­შო­რი­სო კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბას, აგ­რეთ­ვე 141

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

ეროვ­ნულ კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას. გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კო­დექ­სი უნ­და გამ­ხ­და­რი­ყო სა­ფუძ­ვე­ლი გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის დახ­ვე­წი­სა და მი­სი ეფექ­ ტი­ა­ნო­ბის ამაღ­ლე­ბის­თ­ვის. 2009 წლის მე­ო­რე ნა­ხე­ვარ­ში კო­დექ­სის სა­მუ­შაო ვერ­სია სა­ჯა­რო გან­ხილ­ვე­ბის­თ­ვის იყო წარ­მოდ­გე­ნი­ლი, ხო­ლო 2010 წლის თე­ ბერ­ვალ­ში სა­პარ­ლა­მენ­ტო მოს­მე­ნა გა­ი­მარ­თა30. თუმ­ცა დო­კუ­მენ­ტის შემ­დ­ გო­მი გან­ხილ­ვა პარ­ლა­მენ­ტ­ში არ შემ­დ­გა­რა. 2011 წლის 30 აპ­რილს გა­რე­მოს დაც­ვის მი­ნის­ტრ ­ ­მა გა­ნაცხა­და31, რომ სა­მი­ნის­ტ­რო აპი­რებს გა­აგ­რძ­ ე­ლოს კო­ დექ­ს­ზე მუ­შა­ობ­ ა.

2010 წლის ევ­რო­პის ეკო­ნო­მი­კუ­რი კო­მი­სი­ის ან­გა­რიშ­ში „გარემოსდაცვითი მი­ მო­ხილ­ვა“32 აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ „გარემოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­რომ საკ­მა­ოდ მნიშ­ ვ­ნე­ლო­ვა­ნი რე­სურ­სე­ბი და ენერ­გია და­ხარ­ჯა კო­დექ­სის შე­საქ­მ­ნე­ლად, …თუმცა, მი­უ­ხე­და­ვად მსგავ­სი კო­დექ­სის უპი­რა­ტე­სო­ბი­სა ამ მას­შტ ­ ა­ბის ქმე­დე­ბი­სას ტექ­ ნი­კუ­რი და პო­ლი­ტი­კუ­რი ხა­სი­ათ ­ ის პრობ­ლე­მე­ბი წარ­მო­იშ­ვე­ბა. …კოდექსი დამ­ ტ­კი­ცე­ბუ­ლი უნ­და იქ­ნეს მთავ­რო­ბის მი­ერ, რის შე­დე­გა­დაც გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი უნ­და იყოს პო­ტენ­ცი­უ­რად კონ­კუ­რენ­ტი სა­მი­ნის­ტრ ­ ო­ე­ბის თვალ­საზ­რი­სი. მთავ­ რო­ბის მი­ერ დამ­ტკ­ ი­ცე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ორი­გი­ნა­ლუ­რი ან მო­დი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლი კო­დექ­სი დამ­ტ­კი­ცე­ბუ­ლი უნ­და იქ­ნეს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტის მი­ერ. … გამოცდილება აჩ­ვე­ნებს, რომ გა­რე­მოს­დაც­ვის სექ­ტორ­ში უფ­რო ნაკ­ლებ ამ­ბი­ ცი­უ­რი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბი­სა და­/ან აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი აქ­ტე­ბის თუნ­დაც მთავ­რო­ ბის დო­ნე­ზე დამ­ტ­კი­ცე­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­შიც კი ად­გი­ლი აქვს ამ ქმე­დე­ბის მნიშ­ვ­ნე­ ლო­ვან გა­და­ვა­დე­ბას ან ბლო­კი­რე­ბას. ....შესაბამისად, კო­დექ­სის მას­შ­ტა­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში სა­ვა­რა­უდ ­ ო­ა, რომ აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი და სა­პარ­ ლა­მენ­ტო ორ­გა­ნო­ე­ბის მი­ერ დო­კუ­მენ­ტის დამ­ტკ­ ი­ცე­ბის პრო­ცე­სი გა­და­ვა­დე­ბუ­ ლი და­/ან უარ­ყო­ფი­ლი იქ­ნე­ბა33.“

3.3. ნე­ბარ­თ­ვის გამ­ცე­მი და მა­კონ­ტ­რო­ლე­ბე­ლი სტრუქ­ტუ­რე­ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მით მთავ­რო­ბას უნ­და გა­ნე­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბი­ნა ქმე­დე­ბე­ბი „ადმინისტრაციული პო­ტენ­ცი­ა­ლის გან­მტ ­ კ­ ი­ცე­ბის, ნე­ბარ­თ­ვე­ბის გა­ცე­მის, კა­ ნო­ნაღ­ს­რუ­ლე­ბი­სა და ინ­სპ­ ექ­ტი­რე­ბის მიზ­ნით.“ სამ­წუ­ხა­როდ, 2007-2011 წლებ­ში გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი ნე­ბარ­თ­ვე­ბის გამ­ცემ სტრუქ­ტუ­რა­ში ვი­თა­რე­ბა არ გა­უმ­ჯო­ბე­ სე­ბუ­ლა, გან­სა­კუთ­რე­ბით, რე­სურ­სე­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის კუთხით (ადამიანური, ფი­ნან­სუ­რი). ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის მო­პო­ვე­ბა 2005-2007 წლის სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ცვლი­ლე­ბე­ბით ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის მო­ პო­ვე­ბა გა­თა­ვი­სუფ­ლ­და გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის პრო­ცე­დუ­რის­გან, 142

მანანა ქოჩლაძე

და ნე­ბის­მი­ე­რი წი­ა­ღი­სე­უ­ლის (ნავთობი, გა­ზი, ქვა­ნახ­ში­რი, ქვა-­ხ­რე­ში და სხვა) მო­პო­ვე­ბა ლი­ცენ­ზი­ის სა­ფუძ­ველ­ზე რე­გუ­ლირ­დე­ბა.

2008 წლის შემ­დეგ სა­მი­ნის­ტ­რო არ იყო პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ ბით (მოპოვებითი მრეწ­ვე­ლო­ბა, ტყე, ნა­დი­რო­ბა) სარ­გებ­ლო­ბის ლი­ცენ­ზი­ე­ბის აუქ­ცი­ონ­ზე გა­მო­ტა­ნა­ზე და 2011 წლის მარ­ტამ­დე მათ გან­კარ­გ­ვა­ზე ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო იყო პა­სუ­ხის­მ­გე­ბე­ლი. 2011 წელს ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს ენერ­ გე­ტი­კი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­ ა­გენ­ტო ჩა­ენ­ აც­ვლ ­ ა. გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს მო­ვა­ლე­ო­ბა­ში მხო­ლოდ კვო­ტე­ბის დად­გე­ნა შე­ დის. თა­ვის­თა­ვად პრინ­ცი­პი არ არის ცუ­დი, თუმ­ცა პრობ­ლე­მა­ტუ­რია კვო­ტე­ბის დად­გე­ნის სა­კითხი (როგორიცაა მა­გა­ლი­თად მო­საჭ­რე­ლი ტყის ოდე­ნო­ბა), რო­ მე­ლიც ძი­რი­თა­დად ვა­და­გა­სუ­ლი მო­ნა­ცე­მე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე ხდე­ბა34. ასე­ვე მი­ ახ­ლო­ე­ბი­თი სი­ზუს­ტით დგინ­დე­ბა წი­ა­ღის მო­პო­ვე­ბის კვო­ტე­ბიც. ამას­თან, უმე­ტეს­წი­ლად გა­ურ­კვ­ ე­ვე­ლია თუ რის სა­ფუძ­ველ­ზე ხდე­ბა აუქ­ცი­ო­ ნის საწყი­სი ფა­სის გან­საზღ­ვრ ­ ა, ისე­ვე რო­გორც არ ხდე­ბა შე­ფა­სე­ბა თუ გა­რე­ მოს­დაც­ვი­თად რამ­დე­ნად სენ­სი­ტი­უ­რია კონ­კრ ­ ე­ტუ­ლი ად­გი­ლე­ბი­დან ბუ­ნებ­რი­ ვი რე­სურ­სის ამო­ღე­ბა35. მაგ. 2007-2010 წლებ­ში ეკო­ნო­მი­კის სა­მი­ნის­ტ­როს მი­ერ ხან­გ­რ­ძ­ლივ­ვა­დი­ა­ნი ტყით სარ­გებ­ლო­ბის­თ­ვის რამ­დენ­ჯერ­მე იყო გა­მო­ყო­ფი­ლი მა­ღა­ლი კონ­სერ­ვა­ცი­უ­ლი (გარემოსდაცვითი) ტყე­ე­ბი, რო­მელ­თაც უდი­დე­სი რეკ­რე­ა­ცი­უ­ლი და ტუ­რის­ტუ­ლი პო­ტენ­ცი­ა­ლი აქვთ, და მსოფ­ლიო ბუ­ნე­ბის დაც­ ვის ფონ­დის მი­ერ პო­ტენ­ცი­ურ და­ცუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის ნუს­ხა­შია შეყ­ვა­ნი­ლი. სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში ხელ­შე­უ­ხე­ბე­ლი ტყე­ე­ბი შე­ად­გე­ნენ მთლი­ან­ ი ტყის ფარ­თო­ბე­ ბის 17,2 %-ს, ხო­ლო მათ­გან და­ცუ­ლი სტა­ტუ­სი მხო­ლოდ 2%-ს გა­აჩ­ნი­ა.36 იგი­ვე პრობ­ლე­მას ვაწყ­დე­ბით წი­აღ ­ ი­სე­უ­ლი რე­სურ­სე­ბის, მაგ. ხრე­შის მო­პო­ვე­ბი­სას, რო­დე­საც არ არის გათ­ვ­ლი­ლი, თუ რა ზე­მოქ­მე­დე­ბა ექ­ნე­ბა ათა­სო­ბით კუ­ბუ­რი მეტ­რი ქვა-­ხ­რე­შის ამო­ღე­ბას მდი­ნა­რის კა­ლა­პო­ტის, სიღ­რ­მის, სტა­ბი­ლუ­რო­ბის, სიჩ­ქა­რის და სხვა მა­ხა­სი­ა­თებ­ლებ­ზე. რა ნე­გა­ტი­უ­რი გავ­ლე­ნა შე­იძ­ლე­ბა ჰქონ­ დეს ამას ბი­ომ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა­ზე, ნა­პი­რე­ბის ერო­ზი­ა­ზე და სხვ.

2011 წლის სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბით კი­დევ უფ­რო შე­სუს­ტ­და გა­რე­მოს დაც­ ვის სა­მი­ნის­ტ­როს რო­გორც ნე­ბარ­თ­ვის გამ­ცე­მი, ასე­ვე კა­ნო­ნაღ­ს­რუ­ლე­ბი­სა და ინ­ს­პექ­ტი­რე­ბის პო­ტენ­ცი­ალ ­ ი. ერ­თი მხრივ, ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის მარ­თ­ვას­თან და სარ­გებ­ლო­ბას­თან და­ კავ­ში­რე­ბულ­მა სა­კითხებ­მა (რეგულირება, ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბა, კონ­ტ­რო­ლი, მო­ 143

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

ნი­ტო­რინ­გი, აღ­რიცხ­ვა, ლი­ცენ­ზი­ე­ბის გა­ყიდ­ვა და სხვ), თა­ვი მო­ი­ყა­რა ახ­ლად ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბულ ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­ა­გენ­ტო­ში (ნავთობისა და გა­ზის, და სატყეო დე­პარ­ტა­მენ­ტის ბა­ზა­ზე), და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ენერ­გე­ტი­კი­სა და ბუ­ნებ­რი­ ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს და­ექ­ვემ­დე­ბა­რა. დღის წეს­რიგ­ში დად­გა ინ­ტე­რეს­თა კონ­ფ­ლიქ­ტის საფ­რ­თხე ბუ­ნებ­რი­ვი რე­ სურ­სე­ბის დაც­ვა­სა და მოხ­მა­რე­ბას შო­რის37, მა­შინ რო­დე­საც კი­დევ უფ­რო და­სუს­ტდ ­ ა გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს მი­ერ კონ­ტ­რო­ლი­სა და ინ­ს­პექ­ტი­ რე­ბის ფუნ­ქც­ ი­ე­ბი. 2011 წლის გა­რე­მოს დაც­ვის და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­თან ერ­თად, კა­ნონ­თან შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში გა­ უქ­მ­და გა­რე­მოს დაც­ვის ინ­ს­პექ­ცია და მი­სი ფუნ­ქ­ცი­ე­ბი სამ უწყე­ბა­ში გა­და­ ნა­წილ­და. გა­რე­მოს დაც­ვის ინ­ს­პექ­ცი­ის სწრა­ფი რე­ა­გი­რე­ბის და და­ნა­შა­ულ­თან ბრძო­ლის დე­პარ­ტა­მენ­ტი გა­და­ე­ცა ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს. შე­სა­ბა­მი­სად, გა­რე­მოს წი­ნა­აღ­მ­დეგ მი­მარ­თუ­ლი და­ნა­შა­ულ ­ ის წი­ნა­აღ­მ­დეგ ბრძო­ლას (ბრაკონიერობა, ხე-­ტყის უკა­ნო­ნო ჭრა) ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტრ ­ ო გა­ნა­ხორ­ცი­ელ ­ ებს, ხო­ლო ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის ეკო­ნო­მი­კურ ხარ­ჯ­ვა­ზე კონ­ტ­როლს ენერ­გე­ტი­კი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო. გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს დარ­ჩა და­ცულ ტე­რი­ტო­რი­ებ­სა და გა­რე­მოს­დაც­ ვი­თი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა­ზე ზე­დამ­ხედ­ვე­ლო­ბა. რე­ფორ­მის შე­დე­გად მკვეთ­რად შემ­ცირ­და გა­რე­მოს დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ო­ში ინ­ს­პექ­ცი­ის თა­ნამ­შრ ­ ო­ მელ­თა რა­ოდ ­ ე­ნო­ბა და გა­უქ­მ­და ტე­რი­ტო­რი­ულ ­ ი ორ­გა­ნო­ე­ბი.

2007-2010 წლებ­ში გა­რე­მოს დაც­ვის ინ­ს­პექ­ცია წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში საკ­მა­ოდ წარ­მა­ტე­ბუ­ლად ყა­ლიბ­დე­ბო­და. 2007 წელს გა­რე­მოს დაც­ვის ინ­ს­პექ­ცი­ამ მი­ი­ღო სტრა­ტე­გია და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა 2007-2010 წლე­ბის­თ­ვის. ორი­ვე დო­კუ­მენ­ტი მომ­ზად­და ეკო­ნო­მი­კუ­რი თა­ნამ­შრ ­ ომ­ლო­ბი­სა და გან­ვი­თა­რე­ბის ორ­გა­ნი­ზა­ ცი­ის გა­რე­მოს დაც­ვის პროგ­რა­მის (OECD EAP Task Force) დახ­მა­რე­ბით. 2010 წელს და­იწყო ინ­ს­პექ­ცი­ის საქ­მი­ან­ ო­ბის შემ­დე­გი ოთხ­წლ ­ ი­ა­ნი გეგ­მი­სა და ასე­ვე სხვა­დას­ხ­ვა სა­რე­გუ­ლა­ციო ობი­ექ­ტე­ბის გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი შე­მოწ­მე­ბის წლი­ურ ­ ი გეგ­მე­ბის38 მომ­ზა­დე­ბა.

2007-2009 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ძი­რი­თა­დი აქ­ცენ­ტი გდი-ს მი­ერ უკა­ნო­ნოდ მოჭ­ რილ ხე-­ტყე­სა და ბრა­კო­ნი­ე­რო­ბა­ზე იყო გა­და­ტა­ნი­ლი და სა­ხელ­მწ ­ ი­ფოს მხრი­ დან ეს ფარ­თოდ იყო გა­პი­ა­რე­ბუ­ლი.

144

მანანა ქოჩლაძე

ამავ­დ­რო­უ­ლად, უკ­ვე 2010 წელს გდი-მ და­იწყო სა­მარ­თალ­დარ­ღ­ვე­ვა­თა გა­ მოვ­ლე­ნა ნარ­ჩე­ნე­ბით გა­რე­მოს და­ბინ­ძუ­რე­ბის, ატ­მოს­ფე­რუ­ლი ჰა­ე­რის კა­ ნონ­მ­დებ­ლო­ბის დარ­ღ­ვე­ვის, გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი რეგ­ლა­მენ­ტე­ბის მოთხოვ­ნა­თა დარ­ღ­ვე­ვის კუთხით. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ გდი–ს შეზღუ­დუ­ლი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ ბის (ადამიანური, ტექ­ნი­კუ­რი, ფი­ნან­სუ­რი) გა­მო ვერ მო­ხერ­ხ­და 2007-2010 წლის გეგ­მით გან­საზღ­ვ­რუ­ლი ისე­თი ინ­ს­ტრ ­ უ­მენ­ტე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბა და დამ­ტ­კი­ცე­ბა, რო­მე­ლიც ხელს შე­უწყობ­და გა­რე­მოს და­ბინ­ძუ­რე­ბის პრე­ვენ­ცი­ას. ასე­თი ინ­ს­ ტ­რუ­მენ­ტე­ბი შე­იძ­ლე­ბა იყოს მუ­შა­ო­ბა სხვა­დას­ხ­ვა სა­წარ­მო­ებ­თან, გა­მაფ­რ­თხი­ ლე­ბე­ლი წე­რი­ლე­ბი, ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი ზე­წო­ლა და­/ან ინ­სენ­ტი­ვე­ბის სის­ტე­მა და ა.შ. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ 2011 წელს მი­ღე­ბუ­ლი სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ცვლი­ლე­ ბე­ბით მსგავ­სი პრე­ვენ­ცი­უ­ლი მუ­შა­ო­ბის და­ნერ­გ­ვა კი­დევ უფ­რო გარ­თულ­დე­ბა, რაც ზო­გა­დად შე­ა­სუს­ტებს ქვე­ყა­ნა­ში გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი და­ბინ­ძუ­რე­ბის პრე­ვენ­ ცი­ას­ ა და ის­ტო­რი­ულ და­ბინ­ძუ­რე­ბა­ზე სა­წარ­მო­თა მხრი­დან ადექ­ვა­ტურ რე­ა­გი­ რე­ბას.

3.4. გა­რე­მოს მდგო­მა­რე­ობ­ ის ეროვ­ნუ­ლი მოხ­სე­ნე­ბა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა აქ­ცენტს აკე­თებს გა­რე­მოს მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ რე­ გუ­ლა­რუ­ლი ან­გა­რი­შე­ბის მომ­ზა­დე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბა­ზე. მოხ­სე­ნე­ბა უნ­და აღ­წერ­დეს სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბულ გა­რე­მოს მდგო­მა­რე­ო­ბას, მან ასე­ვე უნ­და შე­ა­ფა­სოს გა­რე­მოს ცალ­კე­უ­ლი ინ­დი­კა­ტო­რე­ბი, მათ­ზე უარ­ყო­ფი­თად მოქ­მე­დი საქ­მი­ა­ნო­ბე­ბი, ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­სარ­ბი­ლებ­ლად გა­ტა­რე­ბუ­ლი თუ გა­სა­ტა­რე­ბე­ლი ქმე­დე­ბე­ბი, მთავ­რო­ბის ქმე­დე­ბე­ბი გა­რე­მოს მდგო­მა­რე­ო­ ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბი­სათ­ვის. გა­რე­მოს მდგო­მა­რე­ო­ბის შე­სა­ხებ ყო­ველ­წლ ­ ი­ურ ­ ი ან­გა­რი­შე­ბი მზად­დე­ბო­და 2001-2005 წლებ­ში. 2007 წლის დე­კემ­ბერ­ში გან­ ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბის შემ­დეგ ან­გა­რი­შის მომ­ზა­დე­ ბა სა­ვალ­დე­ბუ­ლო გახ­და ყო­ველ სამ წე­ლი­წად­ში ერ­თხელ. 2007-2009 წლის გა­რე­მოს მდგო­მა­რე­ო­ბის ან­გა­რი­ში მომ­ზად­და ევ­რო­კავ­ში­რის პრო­ექ­ტის „საქართველოში გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მმარ­თ­ვე­ლო­ბის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბის ხელ­ შეწყო­ბა“ სა­მუ­შაო ჯგუ­ფის მი­ერ39.

2007-2009 წლის ან­გა­რი­შის შედ­გე­ნი­სას გა­უმ­ჯო­ბეს­და ან­გა­რი­შის სტრუქ­ტუ­რა და ანა­ლი­ზის ხა­რის­ხი, ხა­ზი გა­ეს­ვა არ­სე­ბულ ინ­ფორ­მა­ცი­ულ ნაკ­ლო­ვა­ნე­ ბებს, ინ­ტენ­სი­უ­რი იყო სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­თან კონ­სულ­ტა­ცი­ე­ბი40. ამ­ჟა­მად, ან­გა­ რიშ­ზე მუ­შა­ობ­ ა დას­რუ­ლე­ბუ­ლი­ა, თუმ­ცა, ის არ არის ოფი­ცი­ა­ლუ­რად დამ­ტ­ კი­ცე­ბუ­ლი41 და შე­სა­ბა­მი­სად არ არის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მი არც ერთ ოფი­ცი­ა­ლურ ვებ-გვერ­დ­ზე.

145

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

4. გა­რე­მოს დაც­ვის სა­ერ­თა­შო­რი­სო კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას­თან ჰარ­მო­ნი­ზა­ცი­ის მიმ­დი­ნა­რე პრო­ცე­სე­ბი 4.1 ევ­რო­კავ­შირ­თან თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ფორ­მატ­ში სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ღე­ბი­დან დღემ­დე სა­ქარ­თ­ვე­ლომ მო­ახ­დი­ნა მხო­ლოდ ორი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის – კარ­ტა­ხე­ნას ბი­ო­უ­საფ­რ­თხო­ე­ბის ოქ­მის (25.09.2008) და „ევროპის ვე­ლუ­რი ბუ­ნე­ბი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი ჰა­ბი­ტა­ტე­ბის დაც­ვის შე­ სა­ხებ» ევ­რო­პის საბ­ჭოს 1979 წლის კონ­ვენ­ცი­ის ( 31/12/2008) რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბა. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ კარ­ტა­ხე­ნას ოქ­მის რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბა იყო ერ­თ­-ერ­თი წი­ნა­პი­ რო­ბა იმი­სა, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თ­ვის გა­ეგ­რ­ძე­ლე­ბი­ნათ პრი­ვი­ლე­გი­რე­ბუ­ლი სა­ხელ­მ­წი­ფოს სტა­ტუ­სი, მათ შო­რის, ევ­რო­კავ­ში­რის პრე­ფე­რენ­ცი­ე­ბის სის­ტე­მით და ესარ­გებ­ლა GSP+-ით. თუმ­ცა, დღემ­დე არ შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლა ეროვ­ნუ­ლი კა­ნონ­ მ­დებ­ლო­ბა, რო­მე­ლიც უზ­რუნ­ველ­ყოფს ოქ­მით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ ლე­ბე­ბის ცხოვ­რე­ბა­ში გა­ტა­რე­ბას. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მით მოთხოვ­ნი­ლი გა­ე­როს ევ­რო­პის ეკო­ნო­მი­კუ­რი კო­მი­სი­ის გა­რე­ მოს­დაც­ვი­თი კონ­ვენ­ცი­ე­ბის რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბის მხრივ პროგ­რე­სი არ შე­იმ­ჩნ­ ე­ვა. უკ­ვე მე­სა­მე წე­ლი­ა, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბის ან­ გა­რი­შებ­ში ლა­პა­რა­კია ე.წ. პროგ­რეს­ზე ამ მი­მარ­თე­ბით, მათ შო­რის აუთენ­ტუ­რი თარ­ გ­მა­ნე­ბის მომ­ზა­დე­ბა­ზე, პრო­ექ­ტე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა­ზე და ა.შ. თუმ­ცა ,რეალურად რჩე­ბა შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა, რომ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ბა ცდი­ლობს თა­ვი აარი­დოს იმ პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბას, რო­მელ­საც კონ­ვენ­ცი­ე­ბის რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბა მო­უ­ტანს ქვე­ყა­ნას. მაგ. „კონვენცია ტრან­ს­სა­საზღ­ვ­რო წყლე­ბი­სა და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ტბე­ბის დაც­ ვი­სა და გა­მო­ყე­ნე­ბის» შე­სა­ხებ მდი­ნა­რე მტკვარ­თან მარ­თ­ვას­თან მი­მარ­თე­ბა­ში გარ­კ­ვე­ულ ვალ­დე­ბუ­ლე­ბებს და­ა­კის­რებს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს. თუმ­ცა, პრობ­ლე­მის თა­ვი­დან აცი­ლე­ბა მის გა­დაჭ­რას მხო­ლოდ დრო­ში წე­ლავს. ეს­პოს კონ­ვენ­ცია „ტრანსსასაზღვრო კონ­ტექ­ს­ტშ­ ი გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ ფა­სე­ბის შე­სა­ხებ“ რე­გი­ონ­ში მხო­ლოდ სომ­ხე­თის მი­ერ არის რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლი და შე­სა­ბა­მი­სად პრობ­ლე­მუ­რია ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­მოც­ვ­ლა ქვეყ­ნებ­ში მიმ­დი­ნა­რე პრო­ექ­ტე­ბის შე­სა­ხებ, რო­მელ­თაც ტრან­სა­საზღ­ვრ ­ ო ზე­მოქ­მე­დე­ბა გა­აჩ­ნი­ათ. ვი­ნა­ი­დან სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს არა აქვს რა­ტი­ფი­ცი­რე­ბუ­ლი კონ­ვენ­ცი­ა, ის ვერ მოთხოვს სომ­ხეთს, შე­ას­რუ­ლოს და­კის­რე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა და უზ­რუნ­ველ­ ყოს ტე­გუ­ტის სა­ბა­დოს ოპე­რი­რე­ბის ტრან­სა­საზღ­ვ­რო ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის 146

მანანა ქოჩლაძე

შეს­წავ­ლა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი სა­ბა­დოს კუდ­სა­ცავს, შე­საძ­ლო მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი ზე­მოქ­ მე­დე­ბა ჰქონ­დეს მდ. დე­ბე­და­ზე და მდ. ხრამ­ზე.42 ინ­ფორ­მა­ცი­ის გაც­ვ­ლის პრობ­ლე­მუ­რო­ბის მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლია შემ­დე­გი მა­გა­ლი­თიც – სომ­ხეთ­ში მე­ძა­მო­რის ატო­მუ­რი სად­გუ­რის ახა­ლი რე­აქ­ტო­რის მშე­ნებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ სომ­ხეთ­მა შეტყო­ბი­ნე­ბა გა­უგ­ზავ­ნა არა მე­ზო­ბელ ქვეყ­ნებს, არა­მედ მი­ მარ­თა ეს­პოს კონ­ვენ­ცი­ის სამ­დივ­ნოს თხოვ­ნით, რომ სწო­რედ სამ­დივ­ნოს გა­ ეგ­ზავ­ნა შეტყო­ბი­ნე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­სა და აზერ­ბა­ი­ჯა­ნი­სათ­ვის (2010 წლის აგ­ ვის­ტო)43. თუმ­ცა, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს გა­რე­მოს დაც­ვის უწყე­ბის მი­ერ ამ მი­მარ­თე­ბით დღე­საც არა­ნა­ირ ­ ი ნა­ბი­ჯი არ აქვს გა­დად­გ­მუ­ლი. იგი­ვე პრობ­ლე­მე­ბი გვაქვს სხვა მე­ზობ­ლებ­თა­ნაც. მა­გა­ლი­თად, თურ­ქე­თის მი­ერ კაშ­ხ­ლე­ბის მშე­ნებ­ლო­ბამ მდ. ჭო­როხ­ზე უარ­ყო­ფი­თი ზე­მოქ­მე­დე­ბა მო­ახ­დი­ნა მდი­ნა­რის დი­ნე­ბა­ზე და ბი­ომ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბა­ზე, მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად შეზღუ­და ნა­ტა­ნის ჩა­ტა­ნა შავ ზღვა­ში, რაც საფ­რ­თხეს უქ­მ­ნის სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ნა­პი­რო ზოლს. მი­უხ­ ე­და­ვად იმი­სა, რომ ხელ­მო­წე­რი­ლია ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა თურ­ქულ მხა­რეს­თან, უც­ნო­ბი­ა, რამ­დე­ნად ეფექ­ტუ­რად სრულ­დე­ბა ის. რე­გი­ონ­ ა­ლუ­რი თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა ძი­რი­თა­დად სა­ერ­თა­შო­რი­სო პრო­ექ­ტე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში ხორ­ცი­ელ­დე­ბა. ეს ეხე­ბა რო­გორც დო­კუ­მენ­ტე­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბას, ინ­ფორ­მა­ცი­ის გაც­ვ­ლას, შეხ­ვედ­რებს სხვა­დას­ხ­ვა დო­ნე­ზე, ასე­ვე პრაქ­ტი­კულ შე­დე­გებს, რო­გო­რი­ცაა ლა­ბო­რა­ტო­რი­ე­ბის აღ­ჭურ­ვა და მო­ნი­ტო­რინ­გის ქსე­ლის აღ­დ­გე­ნა/­გა­ნახ­ლე­ბა. ხში­რად, პრო­ექ­ტე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში მი­ღე­ბუ­ლი დო­კუ­მენ­ ტე­ბი რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბის სა­ხით რჩე­ბა და მა­თი გან­ხილ­ვა-­დამ­ტ­კი­ცე­ბა სამ­თავ­ რო­ბო დო­ნე­ზე არ მიმ­დი­ნა­რე­ობს. სამ­წუ­ხა­როდ, თით­ქმ­ ის იმა­ვეს თქმა შე­იძ­ ლე­ბა სამ­ხ­რეთ კავ­კა­სი­ის სხვა ქვეყ­ნე­ბის მი­მარ­თაც (აზერბაჯანი და სომ­ხე­თი).

4.2 „კიოტოს ოქ­მის“ და კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის შე­სა­ხებ გა­ერ ­ ოს ჩარ­ჩო კონ­ვენ­ცი­ის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა 2009-2010 წლებ­ში კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის სფე­რო­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის პო­ზი­ცი­ამ საკ­მა­ოდ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი პროგ­რე­სი გა­ნი­ცა­და. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ ბა კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბა­სა და მის შე­დე­გებ­თან ადაპ­ტა­ცი­ას გა­ნი­ხი­ლავს, რო­გორც ეროვ­ნულ პრი­ო­რი­ტეტს. სა­ქარ­თ­ვე­ლო ასე­ვე ასო­ცირ­და 2009 წლის „კოპენჰაგენის აკორ­დ­თან“44 და მზად არის გა­ატ ­ ა­როს ზო­მე­ბი სათ­ბუ­რი გა­ზე­ბის ემი­სი­ის შემ­ცი­რე­ ბის­თ­ვის, მი­უ­ხე­და­ვად გლო­ბა­ლურ ემი­სი­ებ­ში მი­სი უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო წი­ლი­სა. დაწყე­ბუ­ ლია ეროვ­ნუ­ლი სა­ა­დაპ­ტა­ციო მოქ­მე­დე­ბა­თა გეგ­მის (NAPA45) მომ­ზა­დე­ბა და მიმ­ დი­ნა­რე­ობს მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის ეროვ­ნუ­ლი სტრა­ტე­გი­ის­ ა და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის( NAMA46) მო­სამ­ზა­დებ­ლად.

147

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

2009 წელს მე­ო­რე ეროვ­ნუ­ლი შეტყო­ბი­ნე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში47 მომ­ზად­და და დამ­ ტ­კიც­და სა­ად ­ აპ­ტა­ციო გეგ­მე­ბი შემ­დე­გი რე­გი­ო­ნე­ბის­თ­ვის: დე­დოფ­ლის­წყა­ რო, ქვე­მო სვა­ნე­თი და შა­ვიზღ­ვის­პი­რე­თი. ამ­ჟა­მად დო­ნო­რე­ბის მხარ­და­ჭე­ რით (გერმანიისა და ჰო­ლან­დი­ის მთავ­რო­ბე­ბი) მიმ­დი­ნა­რე­ობს სა­ა­დაპ­ტა­ციო ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი, რაც ით­ვა­ლის­წი­ნებს ქარ­სა­ფა­რი ზო­ლე­ბის დარ­გ­ვას, სატყეო პროგ­რა­მას, ირი­გა­ცი­ას, ნა­პირ­სა­მაგრ სა­მუ­შა­ო­ებს.

2010 წლის მა­ის­ში თბი­ლის­მა ხე­ლი მო­აწ ­ ე­რა ევ­რო­პის მე­რე­ბის შე­თან­ხმ­ ე­ბას48 ად­ გი­ლობ­რი­ვი მდგრა­დი ენერ­გე­ტი­კი­სათ­ვის. შე­თან­ხმ­ ე­ბის თა­ნახ­მად, თბი­ლი­სის მე­ რია ვალ­დე­ბუ­ლე­ბას იღებს 2020 წლის­თ­ვის შე­ამ­ცი­როს სათ­ბუ­რი გა­ზე­ბის ემი­სი­ე­ ბის 20% ენერ­გო­ე­ფექ­ტუ­რო­ბი­სა და უფ­რო სუფ­თა ტექ­ნო­ლო­გი­ებ­ ის გა­მო­ყე­ნე­ბის გზით. 2011 წლის მარ­ტის­თ­ვის, მე­რი­ამ მო­ამ­ზა­და სა­ბა­ზი­სო დო­კუ­მენ­ტი არ­სე­ბულ ენერ­გო-­მოხ­მა­რე­ბა­სა და სათ­ბუ­რი გა­ზე­ბის ემი­სი­ე­ბის დო­ნის თა­ო­ბა­ზე და შე­ი­მუ­ შა­ვა მდგრა­დი ენერ­გე­ტი­კის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა. იმე­დი­ა, რომ ეს იქ­ნე­ბა პირ­ვე­ლი გეგ­მა რომ­ლის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა და­ეყ­რ­დ­ნო­ბა არა მხო­ლოდ დო­ნო­რულ საგ­რან­ ტო დახ­მა­რე­ბას, არა­მედ უზ­რუნ­ველ­ყოფს სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო და კერ­ძო სექ­ტო­რის თან­ ხე­ბის მო­ზიდ­ვას გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მიზ­ნე­ბის მი­საღ­წე­ვად. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ 2011 წლის ივ­ნის­ში ქა­ლაქ რუს­თა­ვის მე­რია შე­უე­ რ­თ­და ევ­ რო­პის მე­რე­ბის შე­თან­ხ­მე­ბას ად­გი­ლობ­რი­ვი მდგრა­დი ენერ­გე­ტი­კის­თ­ვის. სა­ქარ­თ­ვე­ლომ ჯერ კი­დევ 2009 წელს გა­მო­ხა­ტა სურ­ვი­ლი გამ­ხ­და­რი­ყო ევ­რო­პის ენერ­გე­ტი­კულ თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის49 ნამ­დ­ვილ წევ­რი50. თუმ­ცა, ამის­თ­ვის ქვე­ყა­ნამ უნ­და გა­მო­ხა­ტოს მზად­ყოფ­ნა და ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა აიღოს ევ­რო­კავ­ში­რის მთელ რიგ ენერ­გე­ტი­კულ, აგ­რეთ­ვე გა­რე­მოს­დაც­ვით დი­რექ­ტი­ვებ­თან ქვეყ­ნის სა­კა­ ნონ­მ­დებ­ლო ბა­ზის ჰარ­მო­ნი­ზა­ცი­ის თვალ­საზ­რი­სით, აგ­რეთ­ვე გა­ნა­ვი­თა­როს კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის სექ­ტორ­ში. ამის­თ­ვის, აუცი­ლე­ბე­ლია კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის კომ­პე­ტენ­ტუ­რი ორ­გა­ნო­ე­ბის შემ­დ­გო­მი ინ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­უ­რი გან­ვი­თა­რე­ბა, რა­თა უზ­რუნ­ველ­ყო­ფილ იქ­ნას კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის სექ­ტორ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის დი­რექ­ტი­ვე­ბის შე­სა­ბა­მი­სი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბის შე­მუ­შა­ვე­ბა/­გან­ ხორ­ცი­ე­ლე­ბა.

5. დას­კ­ვ­ნა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ხელ­მო­წე­რის შემ­დეგ მო­სა­ ლოდ­ნე­ლია ევ­რო­კავ­ში­რის გა­რე­მოს­დაც­ვით კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბას­თან ეტა­პობ­ რი­ვი და­ახ­ლო­ე­ბა, თუმ­ცა, 2007-2010 წლებ­ში ამ მი­მარ­თუ­ლე­ბით ნა­ბი­ჯე­ბი არ გა­დად­გ­მუ­ლა. ამას­თან, ამ პე­რი­ოდ­ში გა­ტა­რე­ბულ­მა სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო ცვლი­ ლე­ბებ­მა კი­დევ უფ­რო და­ა­შო­რა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბა ევ­რო­კავ­ში­ 148

მანანა ქოჩლაძე

რის შე­სა­ბა­მი­სი დი­რექ­ტი­ვე­ბის (მათ შო­რის, ევ­რო­კავ­ში­რის საბ­ჭოს დი­რექ­ტი­ვა 90/313/EC - გა­რე­მოს დაც­ვის ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბის შე­სა­ხებ51, ევ­ რო­კავ­ში­რის საბ­ჭოს დი­რექ­ტი­ვა 85/337/EC გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის შე­სა­ხებ და შეს­წო­რე­ბა 97/11/EC52, ევ­რო­კავ­ში­რის საბ­ჭოს დი­რექ­ტი­ვა 2001/42/EC - გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის სტრა­ტე­გი­უ­ლი შე­ფა­სე­ბის შე­სა­ხებ53) მოთხოვ­ნებს. მარ­თა­ლი­ა, 2007-2010 წლე­ბის მან­ძილ­ზე დო­ნო­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი სტრა­ტე­გი­უ­ლი დო­კუ­მენ­ტე­ბი­სა და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მე­ბის მომ­ზა­დე­ ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და, მაგ­რამ არც ერ­თი ეს დო­კუ­მენ­ტი დამ­ტ­კი­ცე­ბუ­ლი არ ყო­ფი­ლა. ამას­თან, სექ­ტორ­ში კვლავ გრძელ­დე­ბა „დაუსრულებელი“ რე­ფორ­მე­ბი, რომ­ლე­ ბიც რო­გორც წე­სი, ნაჩ­ქა­რე­ვად არის მომ­ზა­დე­ბუ­ლი და საკ­მა­ოდ დიდ ზი­ა­ნი მო­აქვს რო­გორც ბუ­ნებ­რი­ვი გა­რე­მოს­თვ­ ის, ისე ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბი­სათ­ვის. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს გა­რე­მოს დაც­ვის სექ­ტო­რის შემ­დ­გო­მი გან­ვი­თა­რე­ბი­სათ­ვის გა­ და­უ­დე­ბელ ღო­ნის­ძი­ე­ბა­თა რიცხვს კვლავ მი­ე­კუთ­ვ­ნე­ბა ესპ-ს სა­მოქ­მე­დო გეგ­ მით და მო­მა­ვალ­ში ასო­ცი­რე­ბუ­ლი შე­თან­ხ­მე­ბით აღე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა. მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა, შე­ფას­დეს ქარ­თუ­ლი კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო­ბის ევ­რო­ კავ­ში­რის კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბას­თან და­ახ­ლო­ებ­ ის პრო­ცე­სის ძლი­ე­რი და სუს­ტი მხა­რე­ე­ბი და შე­მუ­შავ­დეს ჰარ­მო­ნი­ზა­ცი­ის ახა­ლი პროგ­რა­მა; მოხ­დეს გა­ე­როს ეკო­ნო­მი­კუ­რი კო­მი­სი­ის კონ­ვენ­ცი­ე­ბის რა­ტი­ფი­კა­ცია და მა­თი შემ­დ­გო­მი შეს­რუ­ ლე­ბა; ასე­ვე, დღის წეს­რიგ­ში დგას მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბის სტრა­ტე­გი­ის შექ­მ­ნა, რო­მე­ლიც და­ეფ ­ უძ­ნე­ბა მო­ნა­წი­ლე­ო­ბითობის პრინ­ცი­პებს.

149

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

და­ნარ­თი 1. გა­რე­მოს დაც­ვის მი­ნის­ტრ ­ ­თა სია 2004-2011 წლებ­ში 17/02/2004

თ. ლებანიძე

17/02/2005

გ. პაპუაშვილი

21/07/2006

დ. ტყეშელაშვილი

30/08/2007

დ. ჩანტლაძე

31/01/2008

ზ. გამცემლიძე

29/04/2008

ი. ღვალაძე

25/11/2008

გ. ხაჩიძე

18/03/2011

გ. ხაჩიძე

გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი დაცვის სამინისტრო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი სამინისტრო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი სამინისტრო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი სამინისტრო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი სამინისტრო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი სამინისტრო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი სამინისტრო გარემოს დაცვის სამინისტრო

რესურსების რესურსების რესურსების რესურსების რესურსების რესურსების რესურსების

და­ნარ­თი 2. გა­რე­მოს­დაც­ვით სა­კითხებ­ზე ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა და სა­მარ­თ­ლი­სად­მი ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბა 2009 წლის 16 მარტს, ასო­ცი­ა­ცია „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვამ“ ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ ლი სა­ჩივ­რით მი­მარ­თა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პრე­მი­ერ­-­მი­ნიტრს, ნი­კა გი­ლა­ურს და მო­ითხო­ვა: „საქართველოს მთავ­რო­ბას, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს, ქ. თბი­ლი­სის მთავ­რო­ბა­სა და შპს „მალტიპლექს ენერ­ჯი ლი­მი­თედს“ შო­რის გა­ფორ­მე­ბუ­ლი შპს „რუსთავწყალკანალის“, შპს „მცხეთაწყალკანალის“, შპს „საქწყალკანალისა“ და შპს „თბილისის წყლის“ 100% წი­ლე­ბის ნას­ყი­დო­ბის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა“ კო­მერ­ცი­ულ სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბად მიჩ­ნე­ვის კა­ნო­ნი­ე­რე­ბის სა­კითხის შეს­წავ­ლა და ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის დო­კუ­მენ­ტის სა­ჯა­რო­ობ­ ის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა. ასო­ცი­ა­ცი­ის თვალ­საზ­რი­სით ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბა შე­ ი­ცავს ინ­ფორ­მა­ცი­ას ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ ­ ი ორ­გა­ნოს შე­სა­ხებ და გა­რე­მოს­დაც­ვით ინ­ფორ­მა­ცი­ას, შე­სა­ბა­მი­სად, ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის ტექ­ს­ტის გა­სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბი­სას არ იქ­ნა და­ცუ­ლი სა­ჯა­რო ინ­ფორ­მა­ცი­ის კო­მერ­ცი­ულ სა­ი­დუმ­ლო­ებ­ ად მიჩ­ნე­ვის დად­გე­ნი­ლი წე­სი.

2009 წლის 2 აპ­რილს „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვას“ უარი ეთ­ქ­ვა პრე­მი­ერ­-­მი­ნის­ტ­ რის­თ­ვის წარ­დ­გე­ნი­ლი ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი სა­ჩივ­რის გან­ხილ­ვა­ზე. მთავ­რო­ბის კან­ცე­ლა­რი­ის იური­დი­უ­ლი დე­პარ­ტა­მენ­ტის უფ­როს­მა, ზა­ზა ნა­ნო­ბაშ­ვილ­მა სა­ ჩივ­რის გან­ხილ­ვა­ზე უარი „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვას“ შემ­დეგ­ნა­ი­რად გა­ნუ­მარ­ტა: „თქვენი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი სა­ჩი­ვა­რი უნ­და დარ­ჩეს გა­ნუ­ხილ­ვე­ლი, ვი­ნა­ი­დან ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის კო­მერ­ცი­ულ სა­ი­დუმ­ლო­ე­ბად მიჩ­ნე­ვის და­მა­დას­ტუ­რე­ბე­ლი 150

მანანა ქოჩლაძე

ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი ორ­გა­ნოს გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა (რომელიც გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ზო­გა­დი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი კო­დექ­სის 27 (2) მუხ­ლით) არ არის თქვენს მი­ერ წარ­მოდ­გე­ნილ დო­კუ­მენ­ტა­ცი­ა­ში. სა­ჩი­ვარ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის 14.1 მუხ­ლით გან­საზღ­ვრ ­ უ­ლია დო­კუ­მენ­ტის კო­მერ­ცი­ ულ სა­იდ ­ უმ­ლო­ე­ბად მიჩ­ნე­ვის სა­კითხი, თუმ­ცა, მიგ­ვაჩ­ნი­ა, რომ სა­ხელ­შეკ­რუ­ ლე­ბო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე სა­და­ვო სა­კითხე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­სათ­ ვის უფ­ლე­ბა­მო­სილ და­წე­სე­ბუ­ლე­ბას წარ­მო­ად­გენს სა­სა­მარ­თლ ­ ო“. ამ­გ­ვა­რად, „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვას“ უარი ეთ­ქ­ვა სა­ჩივ­რის გან­ხილ­ვა­ზე, იმ მო­ტი­ვით, რომ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ არ წა­რად­გი­ნა დო­კუ­მენ­ტი, რომ­ლის არარ­სე­ბო­ბაც სა­ჩივ­რის ერ­თ­-ერ­თი სა­ფუძ­ვე­ლი იყო54. სა­ინ­ტე­რე­სოა ისიც, რომ რო­ცა მთელ რიგ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში მო­სა­მარ­თლ ­ ე­ე­ბის გა­ დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა არ უზ­რუნ­ველ­ყოფს სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ინ­ტე­რე­სე­ბის დაც­ვას, უზე­ ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თლ ­ ო მსგავს სა­კითხებ­ზე სა­კა­სა­ციო სა­ჩივ­რებს და­უშ­ვებ­ლად ცნობს, ვი­ნა­ი­დან უკ­ვე დად­გე­ნი­ლი ერ­თ­გ­ვა­რო­ვა­ნი პრაქ­ტი­კის თა­ნახ­მად, თურ­ მე, ასე­თი საქ­მე­ებ­ში „ახალი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის სა­ჭი­რო­ე­ბა არ არ­სე­ ბობს არც სა­მარ­თ­ლის გან­ვი­თა­რე­ბი­სა და ერ­თ­გ­ვა­რო­ვა­ნი პრაქ­ტი­კის ჩა­მო­ყა­ ლი­ბე­ბი­სათ­ვის.55“

გა­მო­ყე­ნე­ბუ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა: ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ევროკავშირი-საქართველოს სამოქმედო გეგმის გარემოს დაცვისა და მდგრადი განვითარების ნაწილის შესრულების ეფექტურობის შეფასება, 2009, ასოციაცია „მწვანე ალტერნატივა“. ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის ევროკავშირი-საქართველოს სამოქმედო გეგმის გარემოს დაცვისა და მდგრადი განვითარების ნაწილის შესრულების ეფექტურობის შეფასება, 2011, ასოციაცია „მწვანე ალტერნატივა“.

151

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

სქოლიო 1. ლი­სა­ბო­ნის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბით (2007) მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა ევ­რო­კავ­ში­რის ძი­რი­თა­დი მი­ზა­ნია და შე­ სა­ბა­მი­სად, ევ­რო­კავ­ში­რის 2020 სტრა­ტე­გი­ის მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან ნა­წილს მდგრა­დი გან­ვი­თა­რე­ბა წარ­მო­ად­გენს.

2. 2005 წელს მი­ღე­ბულ­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნონ­მა“ ლი­ცენ­ზი­ე­ბი­სა და ნე­ბარ­თ­ვე­ბის შე­სა­ხებ“ 85% შე­ამ­ცი­რა ლი­ცენ­ზი­ებ­ ის რა­ო­დე­ნო­ბა, გა­მარ­ტივ­და ლი­ცენ­ზი­ე­ბი­სა და ნე­ბარ­თ­ვე­ბის გა­ცე­მის პრო­ცე­დუ­რა (შემოღებულ იქ­ნა „ერთი სარ­კმ­ ლ ­ ი­სა“ და „დუმილი თან­ხ­მო­ბის ნი­შა­ნი­ა“ პრინ­ცი­პე­ბი), შემ­ცირ­და ლი­ცენ­ზი­ის­/­ნე­ბარ­თ­ვის გა­ცე­მი­სათ­ვის სა­ჭი­რო დრო, დამ­კვ­ იდ­რ­და გე­ნე­რა­ლუ­რი ლი­ცენ­ზი­ის ცნე­ბა, სა­ხელ­მ­წი­ფო რე­სურ­სე­ბით სარ­ გებ­ლო­ბის ლი­ცენ­ზი­ე­ბის გა­ცე­მი­სათ­ვის დამ­კ­ვიდ­რ­და პი­რო­ბე­ბი­ა­ნი აუქ­ცი­ო­ნის პრინ­ცი­პი. კა­ნო­ნი გავ­რ­ცელ­ და გავ­რ­ცელ­და გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სექ­ტორ­ზე (მაგ. გა­ა­უქ­მა ნე­ბარ­თვ­ ე­ბი წი­ა­ღის მო­პო­ვე­ბა­ზე, წყალ აღე­ბა-­წყალ­ჩაშ­ვე­ბა­ზე და ა.შ.), აგ­რეთ­ვე სურ­სა­თის უვ­ნებ­ლო­ბა­ზე, ავ­ტო­მან­ქა­ნე­ბის ტექ­ დათ­ვა­ლი­ე­რე­ბა და ა.შ. მთავ­რო­ბამ შე­იმ­ უ­შა­ვა გარ­და­მა­ვა­ლი დე­ბუ­ლე­ბე­ბი ყვე­ლა სექ­ტო­რის­თ­ვის რო­მელ­ საც ეს ცვლი­ლე­ბე­ბი შე­ე­ხო. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა, რომ მთელ რიგ სა­კითხებ­ში კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა და ქვე­ნორ­მა­ტი­ უ­ლი აქ­ტე­ბი კვლა­ვაც არ არის მოყ­ვა­ნი­ლი შე­სა­ბა­მი­სო­ბა­ში. ამის კარ­გი მა­გა­ლი­თია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნი წყლის შე­სა­ხებ.

3. http://www.pbo.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=71 4. http://www.parliament.ge/files/budget-off/bdd-2007-2010.pdfdf 5. http://matsne.gov.ge/index.php?option=com_ldmssearch&view=docView&id=44542 6. Second Environmental Performance review, Georgia, 2010 , UN European Economic Commission for Europe, http://www.unece.org/publications/environment/epr/epr_georgia.html 7. Second Environmental Performance review, Georgia, 2010 , UN European Economic Commission for Europe, http://www.unece.org/publications/environment/epr/epr_georgia.html 8. შე­შის ვა­უჩ­ ე­რი გა­ყი­ნულ სოფ­ლებს ვერ გა­ათ­ბობს, ასო­ცი­ა­ცია მწვა­ნე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა 22 ნო­ემ­ბე­რი, 2007, http://www.greenalt.org/index_next.php?filename=ge_27_11_2007_12_01_47.new&pathm=webmill/data/ news/_archive/&lng=ge_&more=1&c=_archive&page= 9. 2010 წლის 17 დე­კემ­ბერს სა­თაფ­ლი­ა­ში გა­მარ­თულ მთავ­რო­ბის სხდო­მა­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტ­მა და­ა­ვა­ლა მთავ­რო­ბას გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი უწყე­ბის რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ა, აქ გა­მე­ფე­ბუ­ლი სის­ტე­მუ­რი კო­რუფ­ცი­ის აღ­მოფხ­ვრ ­ ი­სა და გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი კონ­ტ­რო­ლის გა­უმ­ჯო­ბე­სე­ბის მიზ­ნით.

10. Georgia: Environmental Reform Seeks „Golden Balance“ between Commerce and Conservation, March 17, 2011 - 2:04pm, by Molly Corso http://www.eurasianet.org/node/63095 11. 2003 წელს დამ­ტკ­ იც­და გა­უ­დაბ­ნო­ებასთან ბრძო­ლის სტრა­ტე­გია და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა, ხო­ლო 2005 წელს დამ­ტ­კიც­და ბი­ომ­რა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბის სტრა­ტე­გია და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა. არც ერთ მათ­გა­ნი არ მო­იც­ ავ­და ფი­ ნან­სუ­რი გეგ­მას და აშ­კა­რა რომ არც შე­მო­თა­ვა­ზე­ბუ­ლი საქ­მი­ან­ ო­ბე­ბი არ ხორ­ცი­ელ­დე­ბა 12. წე­რი­ლი ასო­ცი­ა­ცია „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვას“, ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს იური­დი­უ­ლი დე­პარ­ტა­მენ­ტის უფ­რო­სის, ნო­ნა გოგ­სა­ძის 2008 წლის 21 ივ­ლი­სის მოხ­სე­ნე­ბი­თი ბა­რა­თი 13. ზო­გად ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი კო­დექ­სი, მუხ­ლი 177. ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ­-­სა­მარ­თლ ­ ებ­რი­ვი აქ­ტის გა­სა­ჩივ­რე­ბის უფ­ლე­ბა; (2) ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­უ­ლი ორ­გა­ნოს მი­ერ ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ­-­სა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი აქ­ტის გა­მო­ცე­მი­სათ­ ვის დად­გე­ნი­ლი ვა­დის დარ­ღვ­ ე­ვა ჩა­ით­ვლ ­ ე­ბა ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ­-ს­ ა­მარ­თ­ლებ­რი­ვი აქ­ტის გა­მო­ცე­მა­ზე უარის თქმად და იგი გა­სა­ჩივ­რ­დე­ბა ამ თა­ვით დად­გე­ნი­ლი წე­სით 14. წე­რი­ლი ასო­ცი­ა­ცია მწვა­ნე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვას, ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს იური­დი­უ­ლი დე­ პარ­ტა­მენ­ტის უფ­რო­სის, ნო­ნა გოგ­სა­ძის 2008 წლის 21 ივ­ლი­სის მოხ­სე­ნე­ბი­თი ბა­რა­თი.

15. სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზი­რე­ბის აგ­რე­სი­ულ ­ ი პო­ლი­რი­კია ანუ პრი­ვა­ტი­ზი­რე­ბა ქარ­თუ­ლად-2, ნი­ნო გუ­ჯა­რა­ი­ძე, მწვა­ნე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა, 2010, www.greenalt.org

152

მანანა ქოჩლაძე

16. კონ­ვენ­ცია გა­რე­მოს­დაც­ვით სა­კითხებ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ინ­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბის, გა­ დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ი­სა და ამ სფე­რო­ში მარ­თლ ­ ­მ­სა­ჯუ­ ლე­ბის სა­კითხებ­ზე ხელ­მი­საწ­ვ­დო­მო­ბის შე­სა­ხებ, ორ­ჰუ­სი, და­ნი­ა, 1998, http://aarhus.ge/uploaded_files/ file_20091209122907.pdf 17. http://www.constcommis.gov.ge/uploads/files/proeqti.20.07.pdf (და რაც გა­და­ეგ­ზავ­ნა გან­ხილ­ვის­თ­ვის ვე­ ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ას).

18. http://www.parliament.ge/publicdebates/telavi_meet_oqmi.pdf 19. ყუ­რად­სა­ღე­ბი­ა, რომ 2005 წლის „ლიცენზიებისა და ნე­ბარ­თ­ვე­ბის კა­ნო­ნის მი­ღე­ბამ­დე“ ნე­ბარ­თვ­ ა გა­ი­ცე­ მო­და სა­ჯა­რო ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცი­ულ ­ ი წე­სით, რო­მე­ლიც ით­ვა­ლის­წი­ნებ­და გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბის მი­ღე­ბის პრო­ცეს­ში სა­ზო­გა­დო­ებ­ ი­სა და მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის შე­საძ­ლებ­ლო­ბებს.

20. მწვა­ნე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვას პრაქ­ტი­კა­ში არ­სე­ბობს სა­სა­მარ­თ­ლო საქ­მე , რო­მე­ლიც 18 თვე გრძელ­დე­ბო­და 21. Second Environmental Performance review, Georgia, 2010 , UN European Economic Commission for Europe, http://www.unece.org/publications/environment/epr/epr_georgia.html 22. economy.ge 23. economy.ge 24. http://www.epn.ge/?p=38695 25. http://24saati.ge/index.php/news/2011-01-26/9811 26. http://www.economy.ge/?category=4&lang=geo&item=631 27. გზშ-ს ან­გა­რი­შე­ბის დიდ ნა­წილ­ში არ არის ან არას­რულ­ყო­ფი­ლად არის მო­ცე­მუ­ლი ისე­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ ნი პრო­ექ­ტე­ბი, რო­გო­რი­ცაა საქ­მი­ა­ნო­ბის ალ­ტერ­ნა­ტი­ვე­ბი, გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი, ეკო­ნო­მი­კუ­რი და სო­ცი­ა­ლუ­ რი შე­ფა­სე­ბა, არ არის გან­საზღ­ვ­რუ­ლი რის­კე­ბი და რე­ა­გი­რე­ბის გეგ­მე­ბი, ხში­რად არას­რულ­ყო­ფი­ლია არ­სე­ ბუ­ლი გა­რე­მოს და­ხა­სი­ათ ­ ე­ბა - არ ხდე­ბა მო­ცე­მუ­ლი საქ­მი­ან­ ო­ბის კონ­ტექ­ს­ტის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბა. ფარ­თოდ ხდე­ბა გა­რე­მოს იმ კომ­პო­ნენ­ტე­ბის მი­მო­ხილ­ვა, რომ­ლებ­ზეც საქ­მი­ა­ნო­ბა უმ­ნიშ­ვ­ნე­ლო ზე­გავ­ლე­ნას ახ­დენს და ნაკ­ლე­ბად არის ასა­ხუ­ლი ისე­თი კომ­პო­ნენ­ტე­ბი, რომ­ლებ­ზე­დაც საქ­მი­ა­ნო­ბა უშუ­ა­ლო ზე­გავ­ლე­ნას ახ­დენს - დამ­კ­ვირ­ვებ­ლის ან­გა­რიშ­გე­ბე­ბი, თ. გუ­გუშ­ვი­ლი, ნ. ბა­რა­მი­ძე, ნ.გვა­ზა­ვა, www.aarhus.dsl.ge 28. გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის შე­ფა­სე­ბის დი­რექ­ტი­ვა და გა­რე­მო­ზე ზე­მოქ­მე­დე­ბის სტრა­ტე­გი­უ­ლი შე­ფა­სე­ბის დი­რექ­ტი­ვა 29. http://eu-integration.gov.ge/pao/includes/projects_sub.php?id=8&l=1 30. http://www.parliament.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=266&info_id=26646 31. გო­გა ხა­ჩი­ძე გა­რე­მოს­დაც­ვით არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს შეხ­ვ­და http://moe.gov.ge/index.php?lang_id=GEO&sec_id=40&info_id=1457 32. Second Environmental Performance review, Georgia, 2010 , UN European Economic Commission for Europe, http://www.unece.org/publications/environment/epr/epr_georgia.html 33. Second Environmental Performance review, Georgia, 2010 UN European Economic Commission for Europe, http://www.unece.org/publications/environment/epr/epr_georgia.html 34. სატყეო კო­დექ­სის თა­ნახ­მად ტყით სარ­გებ­ლო­ბი­სა და კვო­ტე­ბის დად­გე­ნა ხდე­ბა ტყით­სარ­გებ­ლო­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე, რო­მე­ლიც ათ წე­ლი­წად­ში ერ­თხელ უნ­და გა­ნახ­ლ­დეს.

35. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს­თვ­ ის გა­მო­ყო­ფი­ლი ფი­ნან­სუ­რი დახ­მა­რე­ბით გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბუ­ლი პრო­ექ­ტე­ბი და მა­თი ზე­გავ­ლე­ნა გა­რე­მო­ზე, ი. მა­ჭა­რაშ­ვი­ლი, „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა“, 2009, http://www.greenalt.org/webmill/data/ file/ProblemaTa_analizi.pdf

153

მდგრადი განვითარება და გარემოს დაცვა

36. http://www.intactforests.org/ 37. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის გ ა ნ ც ხ ა დ ე ბ ა გა­რე­მოს დაც­ვი­სა და ბუ­ნებ­რი­ვი რე­სურ­სე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს რე­ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ას­თან და­კავ­ში­რე­ბით http://www.greenalt.org/webmill/data/file/ gancxadeba_2011_10_02.pdf 38. ამ უკა­ნას­კ­ნე­ლის შე­მუ­შა­ვე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბას 2010 წელს მი­ღე­ბუ­ლი კა­ნო­ნი „გარემოს დაც­ვის ინ­ს­ პექ­ცი­ის შე­სა­ხებ“ ით­ვა­ლის­წი­ნებს 39. http://soegeorgia.blogspot.com/ 40. გა­იხ­სნ­ ა ბლო­გი http://soegeorgia.blogspot.com/, რო­მე­ლიც მუდ­მი­ვად აშუ­ქებ­და ან­გა­რი­შის შე­მუ­შა­ვე­ბის პრო­ცესს; შეხ­ვედ­რე­ბის პა­რა­ლე­ლუ­რად, ბლო­გი გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და ასე­ვე ან­გა­რიშ­ზე კო­მენ­ტა­რე­ბის მი­სა­ღე­ ბად და ან­გა­რი­შის გა­ნახ­ლე­ბუ­ლი ვერ­სი­ე­ბის გან­სა­თავ­სე­ბე­ლად.

41. 2007-2009 წლე­ბის ან­გა­რი­შის სა­ბო­ლოო ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გან­ხილ­ვა და­ი­გეგ­მა სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ბის 2010 წლის 1 დე­კემ­ბრ ­ ის სხდო­მა­ზე თუმ­ცა სხდო­მის დაწყე­ბი­სას სა­კითხი გან­ხილ­ვი­დან მო­იხ­ს­ნა. გა­ურ­კ­ვე­ვე­ ლი­ა, რო­დის მოხ­დე­ბა ან­გა­რი­შის გან­ხილ­ვა მთავ­რო­ბის მი­ერ.

42. Teghut Disaster, February 2, 2011, http://www.ecolur.org/en/news/teghout/teghut-disaster/1990/ 43.

44. http://unfccc.int/meetings/cop_15/copenhagen_accord/items/5262.php 45. National Adaptation Programmes of Activities 46. Nationally Appropriate Mitigation Action 47. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მე­ო­რე ეროვ­ნუ­ლი შეტყო­ბი­ნე­ბა კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის ჩარ­ჩო კონ­ვენ­ცი­ი­სათ­ვის, თბი­ ლი­სი, 2009, http://unfccc.int/essential_background/library/items/3599.php?rec=j&priref=7030#beg 48. http://www.eumayors.eu/index_en.html 49. EU Energy Community (EEC) 50. 2007 წელს სა­ქარ­თვ­ ე­ლო გახ­და დამ­კ­ვირ­ვე­ბე­ლი ევ­რო­პის ენერ­გე­ტი­კუ­ლი თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის ორ­გა­ნი­ ზა­ცი­ა­ში.

51. Council Directive 90/313/EEC of 7 June 1990 on the freedom of access to information on the environment http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31990L0313:EN:HTML 52. Council Directive 97/11/EC of 3 March 1997 amending Directive 85/337/EEC on the assessment of the effects of certain public and private projects on the environment http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ. do?uri=CELEX:31997L0011:EN:HTML 53. Directive 2001/42/EC of the European Parliament and of the council of 27 June 2001 on the assessment of the effects of certain plans and programmes on the environment, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ. do?uri=OJ:L:2001:197:0030:0037:EN:PDF 54. სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო ქო­ნე­ბის პრი­ვა­ტი­ზი­რე­ბის აგ­რე­სი­ულ ­ ი პო­ლი­ტი­კა, ანუ „პტივატიზირება ქარ­თუ­ლად-2“ ნი­ ნო გუ­ჯა­რა­ი­ძე, „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა“, 2010 55. მაგ. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს უზე­ნა­ე­სი სა­სა­მარ­თ­ლოს გან­ჩი­ნე­ბა Nბს–259–256 (კ–11), „მწვანე ალ­ტერ­ნა­ტი­ვა“ ეკო­ ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს წი­ნა­აღ­მ­დეგ.

154

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება თამარ პატარაია მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი

1. შე­სა­ვა­ლი 2007-2010 წწ. კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის და­რე­გუ­ლი­რე­ბის სფე­რო­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­-ევ­ რო­კავ­ში­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად გა­აქ­ტი­ურ­და მას შემ­დეგ, რაც ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გ­ლებ­ში შე­თან­ხ­მ­და კონ­ კ­რე­ტუ­ლი მიზ­ნე­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მშვი­დო­ბის გან­სამ­ტ­კი­ცებ­ლად. ამას­თან, აუცი­ლე­ბე­ლია აღი­ნიშ­ნოს, რომ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ლე­ბის დროს, 2007-2011 წწ., შე­იც­ვ­ლა პო­ლი­ტი­კუ­რი კონ­ტექ­ს­ტი, რა­მაც დი­დი ზე­გავ­ლე­ნა მო­ ახ­დი­ნა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის და­რე­გუ­ლი­რე­ბის პერ­ს­პექ­ტი­ვა­ზე და ევ­რო­კავ­ში­რის როლ­ზე ამ პრო­ცე­სებ­ში.

2008 წლის აგ­ვის­ტოს მოვ­ლე­ნებ­მა აჩ­ვე­ნა, რომ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ლე­ბის პრო­ცეს­ში ვერ მო­ხერ­ხ­და და­სა­ხუ­ლი მიზ­ნე­ბის მიღ­წე­ვა. კერ­ძოდ, კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნებ­ში ად­გი­ლი ჰქონ­და სამ­ხედ­რო ეს­კა­ლა­ცი­ას და სა­ქარ­თვ­ ე­ლო-­რუ­სე­თის შე­ია­ ­რა­ღე­ბულ და­პი­რის­პი­რე­ბას. უფ­რო ად­რე, მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის მიმ­დი­ნა­რე­ ო­ბი­სას, ვერ შედ­გა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის პირ­და­პი­რი დი­ა­ლო­გი და­ პი­რის­პი­რე­ბულ მხა­რე­ებ­თან, კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნებ­ში შე­ფერ­ხ­და უკ­ვე და­გეგ­მი­ ლი ეკო­ნო­მი­კუ­რი სა­რე­ა­ბი­ლი­ტა­ციო პროგ­რა­მე­ბის გან­ხორ­ცი­ლე­ბა და გან­ვი­ თარ­და პრო­ცე­სე­ბი, რა­მაც მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად შე­ა­სუს­ტა კონ­ფლ ­ იქ­ტის მხა­რე­ებს შო­რის არ­სე­ბუ­ლი ნდო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის რე­სურ­სე­ბი. მი­უხ­ ე­და­ვად ამი­სა, 2008 წლის რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომის შემ­დეგ ევ­რო­კავ­ში­რის რო­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის სამ­შვ­ ი­დო­ბო პრო­ცეს­ში მნიშ­ვნ­ ე­ლოვ­ნად გა­ ი­ზარ­და. ომის დროს ევ­რო­კავ­ში­რის პო­ლი­ტი­კუ­რი მხარ­და­ჭე­რა გა­დამ­წყ­ვე­ტი იყო სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ხელ­მ­წი­ფო­ებ­რი­ო­ბის შე­სა­ნარ­ჩუ­ნებ­ლად. ევ­რო­კავ­ში­რის მე­ 155

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

დი­ა­ტო­რო­ბამ მი­ნი­მა­ლუ­რად შე­ამ­ცი­რა რუ­სეთ­-ს­ ა­ქარ­თ­ვე­ლოს 2008 წ. კონ­ფ­ ლიქ­ტის ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვო­ბა და მას­შ­ტა­ბე­ბი, ისე­ვე რო­გორც პოს­ტ­-­კონ­ფ­ლიქ­ტურ პე­რი­ოდ­ში ქვე­ყა­ნას სა­შუ­ა­ლე­ბა მის­ცა სწრა­ფად დაბ­რუ­ნე­ბო­და მშვი­დო­ბას, გა­ ეგ­რ­ძე­ლე­ბი­ნა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში დეკ­ლა­რი­რე­ბუ­ლი მიზ­ნე­ბის გან­ხორ­ცი­ლე­ბა, რაც გუ­ლის­ხ­მობ­და სა­ხელ­მ­წი­ფო ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის გაძ­ლი­ერ ­ ე­ბას და დე­მოკ­რა­ტი­ ის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის ამო­ცა­ნას. ომის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში ევ­რო­კავ­ში­რი­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გან­ცხა­დე­ბე­ბი და ერ­თობ­ლი­ვი დო­კუ­მენ­ტე­ბი, უცხო­ელ ­ ი და ქარ­თ­ვე­ლი ექ­ს­ პერ­ტე­ბის მი­ერ გა­მოთ­ქ­მუ­ლი შე­ფა­სე­ბე­ბი თუ გა­მოქ­ვეყ­ნე­ბუ­ლი ანა­ლი­ტი­კუ­რი სტა­ტი­ე­ბი, სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი გა­მო­კითხ­ვე­ბის შე­დე­გე­ბი მოწ­მობს, რომ სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბა­ში სა­ქარ­თ­ვე­ ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა საკ­მა­ოდ დიდ პო­ტენ­ცი­ალს შე­ი­ცავს და რო­გორც ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის, ასე­ვე სა­ზო­გა­დო­ებ­ ის მხრი­დან ფარ­თო მხარ­და­ჭე­ რას იმ­სა­ხუ­რებს1. თუმ­ცა, აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია ისიც, რომ 2008 წლამ­დე ევ­რო­კავ­ში­ რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის ფორ­მა­ტი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ან და­რე­გუ­ლი­რე­ბის სფე­რო­ში ნაკ­ლე­ბად ეფექ­ტი­ა­ნი აღ­მოჩ­ნ­და, მან რე­ა­ლუ­რად ვერ უზ­რუნ­ველ­ყო თუნ­დაც კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ი­სათ­ვის უკ­ვე მოქ­მე­დი მე­ ქა­ნიზ­მე­ბის ეფექ­ტი­ა­ნი ამუ­შა­ვე­ბა2.

2. მშვიდობის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის პრო­ცე­სი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ღე­ბამ­დე მშვი­დო­ბის გან­მ­ტკ­ ი­ცე­ბას (კონფლიქტების პრე­ვენ­ცი­ას, კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მე­ნეჯ­ მენტს) სა­ერ­თა­შო­რი­სო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის საქ­მი­ა­ნო­ბის დღის წეს­რიგ­ში საკ­მა­ოდ მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი ად­გი­ლი უკა­ვი­ა, მის შე­ სა­ხებ აქ­ტი­უ­რად სა­უბ­რო­ბენ და საქ­მი­ა­ნო­ბენ რო­გორც დიპ­ლო­მა­ტი­ურ, ასე­ვე აკა­დე­მი­ურ წრე­ებ­ში. გა­ე­როს გან­მარ­ტე­ბით (UN Peacemaker Glossary) მშვი­დო­ ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის მთა­ვარ და­ნიშ­ნუ­ლე­ბას წარ­მო­ად­გენს მხა­რე­ებს შო­რის არ­სე­ ბუ­ლი უთან­ხ­მო­ე­ბის შე­ი­ა­რა­ღე­ბულ კონ­ფლ ­ იქ­ტშ­ ი გა­დაზ­რ­დის თა­ვი­დან აცი­ლე­ ბა დი­ა­ლო­გის, მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის ან სხვა მშვი­დო­ბი­ა­ნი გზით, ზო­გი­ერთ შემ­თხ­ ვე­ვა­ში, იძუ­ლე­ბი­თი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი­თაც3. რო­გორც წე­სი, მშვი­დო­ბის გან­მ­ტკ­ ი­ცე­ბა ანუ კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცია მე­სა­მე მხა­რის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით მიმ­დი­ნა­რე­ობს, მას­ზე ბევ­რა­დაა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სის ეფექ­ტი­ა­ნად წარ­მარ­ თ­ვა და კონ­კ­რე­ტუ­ლი შე­დე­გის მიღ­წე­ვა. მე­სა­მე მხა­რე აქ­ტო­რი­ა, რო­მე­ლიც კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ებს შო­რის კონ­ფ­ლიქ­ტის მშვი­დო­ბი­ა­ნი და­რე­გუ­ლი­რე­ბის მიზ­ნით ერ­თ­გ­ვა­რი შუ­ა­მავ­ლის ფუნ­ქ­ცი­ას ას­რუ­ ლებს. სა­ერ­თა­შო­რი­სო გა­მოც­დი­ლე­ბა­ზე და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი აკა­დე­მი­ურ ­ ი კვლე­ვე­ბის 156

თამარ პატარაია

თა­ნახ­მად, მშვი­დო­ბი­ა­ნი და­რე­გუ­ლი­რე­ბის პრო­ცე­სის ეფექ­ტი­ან­ ო­ბი­სათ­ვის დი­ დი მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ბა აქვს იმას, თუ ვინ წარ­მო­ად­გენს მე­სა­მე მხა­რეს. კონ­ფლ ­ იქ­ტის პრე­ვენ­ცი­ა­ზეც მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან გავ­ლე­ნას ახ­დენს ის, თუ ვინ არის აღი­არ ­ ე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის მე­სა­მე მხა­რედ. კერ­ძოდ, მე­ზო­ბე­ლი ქვეყ­ნის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მე­სა­ მე მხა­რედ, რო­გორც წე­სი, ასო­ცირ­დე­ბა ომის ეს­კა­ლა­ცი­ის მა­ღალ რის­კებ­თან4. ასე­ვე, გა­მოც­დი­ლე­ბა აჩ­ვე­ნებს, რომ და­დე­ბი­თი შე­დე­გის მი­საღ­წე­ვად აუცი­ლე­ ბე­ლი არა­ა, რომ მე­სა­მე მხა­რე იყოს ბო­ლომ­დე პო­ლი­ტი­კუ­რად ნე­იტ­რა­ლუ­რი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ე­ბის მი­მართ, თუმ­ცა და­უშ­ვე­ბე­ლი­ა, რომ მომ­რი­გე­ ბე­ლი რა­იმ­ ე ფორ­მით ღე­ბუ­ლობ­დეს მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას სამ­ხედ­რო კონ­ფლ ­ იქ­ტ­ში5.

1990-2010 წწ. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის კონ­ ფ­ლიქ­ტე­ბის გან­ხილ­ვა მშვი­დო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის (კონფლიქტების პრე­ვენ­ცი­ის) კონ­ცეფ­ცი­ის ფარ­გ­ლებ­ში აჩ­ვე­ნებს, რომ 2008 წლამ­დე სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­ მე­გობ­რო­ბის მი­ერ რუ­სე­თი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბულ კონ­ფ­ლიქ­ტებ­ში მე­სა­მე მხა­რედ იყო აღი­ა­რე­ბუ­ლი. ოფი­ცი­ა­ლუ­რად ით­ვ­ლე­ბო­და, რომ 90-იან წლებ­ ში რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბი არ იყო ჩარ­თუ­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მიმ­დი­ ნა­რე სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბა­ში. ამას ადას­ტუ­რებს გა­ე­როს რე­ზო­ლუ­ცი­ე­ბი, რო­მელ­საც უშიშ­რო­ე­ბის საბ­ჭო 1994 წლი­დან წე­ლი­წად­ში ორ­ჯერ იღებ­და და სა­დაც რუ­სე­თი ნახ­სე­ნე­ბი­ა, რო­გორც კონ­ფლ ­ იქ­ტის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ ბის „ხელშემწყობი მხა­რე“. გარ­და ამი­სა, რუ­სე­თი ერ­თა­დერ­თი ქვე­ყა­ნა იყო, რომ­ლის სამ­ხედ­რო­ე­ბი მო­ნა­წი­ლე­ობ­დ­ნენ და­მო­უკ­ ი­დე­ბელ სა­ხელ­მ­წი­ფო­თა თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის (დსთ) სამ­შ­ვი­დო­ბო ძა­ლე­ბის ეგი­დის ქვეშ მშვი­დო­ბის დაც­ ვის ოპე­რა­ცი­ებ­ში. რუ­სე­თი, ასე­ვე, გა­ე­როს­თან ერ­თად ფა­სი­ლი­ტა­ცი­ას უწევ­და ქარ­თულ­-აფხა­ზუ­რი სა­კო­ორ­დი­ნა­ციო საბ­ჭოს მუ­შა­ო­ბას (რომელიც და­ფუძ­ნ­და 1997 წ), სა­დაც გა­ე­რო, ეუთო და გა­ე­როს გე­ნე­რა­ლუ­რი მდივ­ნის ეგი­დით მოქ­მე­დი მე­გო­ბარ ქვე­ყა­ნა­თა ჯგუ­ფის წევ­რე­ბი დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლის სტა­ტუ­სით სარ­გებ­ლობ­ დ­ნენ. ამ­გ­ვა­რად, სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის მი­ერ სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბის პრო­ცეს­ში რუ­სე­თის ქმე­დე­ბა არ იყო გან­ხი­ლუ­ ლი რო­გორც კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რის ქმე­დე­ბა, მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ რუ­სე­თი (ამავდროულად გა­ე­როს უშიშ­რო­ე­ბის საბ­ჭოს მუდ­მი­ვი წევ­რი), იყე­ნებ­და პო­ ლი­ტი­კურ ბერ­კე­ტებს და შე­საძ­ლებ­ლო­ბებს გავ­ლე­ნა მო­ეხ­დი­ნა აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის დე-­ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბებ­ზე6. ამ გზით რუ­სე­თი ახერ­ხებ­ და, აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბა­ში სხვა აქ­ტო­ რე­ბის ჩარ­თვ­ ა რუ­სე­თის თან­ხ­მო­ბის გა­რე­შე არ მომ­ხ­და­რი­ყო. ამი­ტომ, ძალ­თა არ­სე­ბუ­ლი ბა­ლან­სის სა­ფუძ­ველ­ზე ნაკ­ლე­ბი მო­ლო­დი­ნი არ­სე­ბობ­და კონ­ფლ ­ იქ­ ტის მხა­რე­ებს შო­რის ეფექ­ტი­ა­ნი შე­თან­ხ­მე­ბის მიღ­წე­ვა­ზე.

157

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

ამას­თან, უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბი­სათ­ვის პირ­და­პი­ რი დი­ა­ლო­გის წარ­მო­ე­ბა სე­პა­რა­ტის­ტუ­ლი რე­გი­ონ­ ე­ბის ლი­დე­რებ­თან არა­სო­დეს წარ­მო­ად­გენ­და პრი­ო­რი­ტე­ტუ­ლი პო­ლი­ტი­კის სა­განს. მის­თ­ვის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა ჰქონ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლო-­რუ­სეთს შო­რის შე­თან­ხ­მე­ბის მიღ­წე­ვას. თუმ­ცა იმ ფაქ­ტ­მა, რომ კონ­ფ­ლიქ­ტის პრე­ვენ­ცი­ი­სა და მშვი­დო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის პრო­ცეს­ში გა­ერ ­ ო და ევ­რო­პის უშიშ­რო­ებ­ ი­სა და თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის ორ­გა­ნი­ზა­ცია (ეუთო) დამ­კ­ვირ­ვებ­ლის სტა­ტუ­სით იყო ჩარ­თუ­ლი, რა­იმ­ ე ცვლი­ლე­ბა არ მო­ი­ტა­ ნა; ამ პე­რი­ოდ­ში რუ­სე­თის მე­დი­ა­ტო­რო­ბით რა­იმ­ ე შე­თან­ხმ­ ე­ბის მიღ­წე­ვა კონ­ფ­ ლიქ­ტის მო­წეს­რი­გე­ბის თა­ო­ბა­ზე ვერ მო­ხერ­ხ­და. ეს აიხ­ს­ნე­ბა რამ­დე­ნი­მე ფაქ­ტო­ რით. ერ­თი მხრივ, რო­გორც გა­ე­როს, ასე­ვე ეუთოს რო­ლი სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­ სი­ე­ბით შე­მო­ი­ფარ­გლ ­ ე­ბო­და, ხო­ლო თა­ვად მი­სი­ე­ბის გან­თავ­სე­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტურ ზო­ნებ­ში მოხ­და ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ იმ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე, სა­დაც კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ე­ბი რუ­სეთს აღი­არ ­ ებ­დნ­ ენ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის პი­რო­ბე­ ბის შეს­რუ­ლე­ბის გა­რან­ტად. მე­ო­რე მხრივ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის გარ­ შე­მო მიმ­დი­ნა­რე მშვი­დო­ბის გან­მ­ტკ­ ი­ცე­ბის პრო­ცეს­ში ად­გი­ლი ჰქონ­და თვი­თონ კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ე­ბის ნაკ­ლებ მონ­დო­მე­ბას და სა­ეჭ­ვო პო­ლი­ტი­კურ გა­დაწყ­ვე­ ტი­ლე­ბებს, რო­გო­რი­ცაა მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის პრო­ცეს­ში დე­ლე­გა­ცი­ე­ბის შე­მად­გენ­ ლო­ბის ხში­რი ცვლა, მმარ­თ­ვე­ლი ლი­დე­რე­ბის და პო­ლი­ტი­კო­სე­ბის აგ­რე­სი­უ­ლი რი­ტო­რი­კა, პე­რი­ო­დუ­ლი ძა­ლა­დო­ბა გა­მო­ყოფ საზღ­ვარ­თან, რაც არ­თუ­ლებ­და მხა­რე­ებს შო­რის ნდო­ბის გან­მ­ტკ­ ი­ცე­ბას. შექ­მ­ნი­ლი სი­ტუ­ა­ცი­ის სა­ფუძ­ველ­ზე 2008 წლის რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომამ­ დე სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში არ­სე­ბულ კონ­ფ­ლიქ­ტებს უფ­რო ხში­რად მო­იხ­სე­ნი­ებ­დ­ნენ რო­გორც „გაყინულ კონ­ფ­ლიქ­ტებს“. ზე­მოთ ჩა­მოთ­ვლ ­ ილ მი­ზეზ­თა გარ­და, ამ შე­ფა­სე­ბის ერ­თ-­ ერთ მი­ზე­ზად მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის პრო­ცე­სის არა­დი­ნა­მი­კუ­რო­ ბაც სა­ხელ­დე­ბა. მრა­ვა­ლი ანა­ლი­ტი­კო­სი მი­იჩ­ნევს, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ში­და კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბი „გაყინული“ იყო იმი­ტომ, რომ კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მე­ნეჯ­მენ­ტის პრო­ცეს­ზე უარ­ყო­ფი­თად მოქ­მე­დებ­და გა­რე­შე ფაქ­ტო­რე­ბი, ანუ მე­სა­მე მხა­რე არა­ე­ფექ­ტი­ან­ ად და უშე­დე­გოდ წარ­მარ­თავ­და მე­დი­ა­ტო­რო­ბის პრო­ცესს. ასე­ვე, აშ­კა­რა იყო დამ­კ­ვირ­ვებ­ლის ფუნ­ქ­ცი­ით მოქ­მე­დი აქ­ტო­რე­ბის (გაერო და ეუთო) უუნა­რო­ბა დრო­უ­ლი რე­ა­გი­რე­ბა მო­ეხ­დი­ნათ და ეფექ­ტი­ა­ნად გა­მო­ეყ­ ე­ნე­ბი­ნათ ად­რე­უ­ლი შეტყო­ბი­ნე­ბე­ბის სის­ტე­მა, რო­მე­ლიც კონ­ფ­ლიქ­ტის პრე­ვენ­ცი­ის პრო­ ცეს­ში იყო დამ­კ­ვიდ­რე­ბუ­ლი.7 ერ­თ­-ერ­თი მკვლე­ვა­რი ქარ­თულ­-აფხა­ზურ კონ­ფ­ლიქტს „მივიწყებულ კონ­ფ­ ლიქტს“8 უწო­დებს. 2008 წ აგ­ვის­ტოს ომ­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე არ­სე­ ბუ­ლი „მივიწყებული კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბი“ კვლავ სა­ერ­თა­შო­რი­სო პო­ლი­ტი­კის დღის წეს­რიგ­ში შე­იტ ­ ა­ნა, თუმ­ცა, კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის რიცხვს ამ­ჯე­რად და­ე­მა­ტა სა­ქარ­თ­ვე­ 158

თამარ პატარაია

ლო-­რუ­სე­თის კონ­ფ­ლიქ­ტი, რის გა­მოც რუ­სე­თი ამ გარ­თუ­ლე­ბულ და მრა­ვალ­ დო­ნი­ან სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცეს­ში მე­სა­მე მხა­რის როლს აღარ ას­რუ­ლებს.

3. შე­თან­ხ­მე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის შე­სა­ხებ კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ბის პრი­ო­რი­ტე­ტის ფარ­გ­ლებ­ში 2006 წლამ­დე ევ­რო­კავ­ში­რის რო­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის და­რე­გუ­ლი­რე­ბა­ში საკ­მა­ ოდ შეზღუ­დუ­ლი და არა­მი­ზან­მი­მარ­თუ­ლი იყო. ის შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად მო­ნა­ წი­ლე­ობ­და კონ­ფლ ­ იქ­ტის ზო­ნებ­ში კონ­კ­რე­ტუ­ლი ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი თუ ეკო­ნო­ მი­კუ­რი სა­რე­ა­ბი­ლი­ტა­ციო ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა­ში, მხარს უჭერ­და ეუთო­სა და გა­ე­როს სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ე­ბის ფუნ­ქც­ ი­ო­ნი­რე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში და­გეგ­მი­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბას. 2003 წელს ევ­რო­კავ­შირ­მა აირ­ჩია პირ­ვე­ლი სპე­ცი­ალ ­ უ­რი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი სამ­ხ­რეთ კავ­კა­სი­ა­ში. მი­სი მან­და­ ტი იყო კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის და­რე­გუ­ლი­რე­ბის და ლტოლ­ვი­ლე­ბი­სა და იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა დაბ­რუ­ნე­ბის ხელ­შეწყო­ბა9. ამა­ვე პე­რი­ოდ­ში ევ­რო­ კო­მი­სი­ამ და­ა­ფი­ნან­სა გა­ერ­თი­ან­ ე­ბუ­ლი სა­კონ­ტ­რო­ლო კო­მი­სი­ის მუ­შა­ო­ბის ხელ­შემ­წყო­ბი პროგ­რა­მა, რო­მე­ლიც ეუთოს ეგი­დით მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და, თუმ­ცა მცდე­ლო­ბე­ბის მი­უ­ხე­და­ვად ვერ მო­ი­პო­ვა მო­ნა­წი­ლის სტა­ტუ­სი ამ კო­მი­სი­ა­ში10. ევ­რო­კავ­ში­რის წევ­რი ქვეყ­ნე­ბი, ასე­ვე, ერ­თ­მა­ნე­თი­სა­გან და­მო­უ­კი­დებ­ლა­დაც ცდი­ლობ­დ­ნენ პო­ზი­ტი­ურ ­ ი წვლი­ლი შე­ე­ტა­ნათ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბა­ში. ევ­რო­კავ­ში­რის რამ­დე­ნი­მე წევ­რი ქვე­ყა­ნა შე­დი­ო­და გა­ე­როს გე­ ნე­რა­ლუ­რი მდივ­ნის მე­გო­ბარ ქვე­ყა­ნა­თა ჯგუფ­ში, რო­მ­ლის წევ­რე­ბი იყ­ვ­ნენ რუ­ სე­თი, საფ­რან­გე­თი, გერ­მა­ნი­ა, ბრი­ტა­ნე­თი, აშშ. უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ ამა­ვე პე­რი­ოდ­ში გა­და­უწყ­ვე­ტე­ლი კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის არ­ სე­ბო­ბა უარ­ყო­ფით გავ­ლე­ნას ახ­დენ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ში­ნაო თუ სა­გა­რეო პო­ლი­ტი­კა­ზე, ზღუ­დავ­და მი­სი გან­ვი­თა­რე­ბის და მი­სი და­სავ­ლეთ­თან ინ­ტეგ­რი­ რე­ბის პერ­ს­პექ­ტი­ვებს. კერ­ძოდ, ერ­თი მხრივ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­უგ­ვა­რებ­ლო­ბა სე­რი­ო­ზუ­ლად ასუს­ტებ­და სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბის პო­ტენ­ცი­ალს. კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბი ქმნი­და არას­ტა­ბი­ლურ ვი­თა­რე­ბას, აფერ­ხებ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეკო­ნო­მი­კის გან­ვი­თა­ რე­ბას და მდგრა­დო­ბას, ინ­ვეს­ტი­ცი­ე­ბის შე­მო­დი­ნე­ბას; ქვე­ყა­ნა­ში დი­დი რა­ო­დე­ ნო­ბის იძუ­ლე­ბით ად­გილ­ნაც­ვა­ლი პი­რე­ბის არ­სე­ბო­ბა ზღუ­დავ­და სო­ცი­ალ ­ უ­რი და ეკო­ნო­მი­კუ­რი გან­ვი­თა­რე­ბის რე­სურ­სებს, ზე­მოქ­მე­დებ­და სო­ცი­ალ ­ უ­რი და­ ძა­ბუ­ლო­ბის ფონ­ზეც. მე­ორ ­ ე მხრივ, კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის არ­სე­ბო­ბა და­მა­ტ ე­ბით პრობ­ლ ე­მებს აჩენ­დ ა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­გ ა­რეო პო­ლი­ტი­კუ­რი მიზ­ნე­ბ ის გან­ხ ორ­ც ი­ელ ­ ე­ბა­ში, კერ­ 159

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

ძოდ, ფერ­ხ­დე­ბ ო­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ევ­რო­-ატ­ლ ან­ტ ი­კ ურ სტრუქ­ტ უ­რ ებ­ში ინ­ტეგ­რ ა­ცი­ა, თან­და­თან მწვავ­დე­ბო­და სა­ქარ­თვ­ ე­ლ ო-­რ უ­სე­თის ურ­თი­ე რ­ თო­ბ ე­ბ ი.

2006 წლის ივ­ლის­ში ევ­რო­კავ­შირ­მა ინ­ტე­რე­სი გა­მო­ხა­ტა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კონ­ფ­ ლიქ­ტის მე­ნეჯ­მენ­ტის არ­სე­ბუ­ლი ფორ­მა­ტე­ბის გაძ­ლი­ე­რე­ბის მხარ­და­სა­ჭე­რად, რო­დე­საც ევ­რო­კო­მი­სი­ამ მი­ი­ღო დეკ­ლა­რა­ცია სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბულ კონ­ფ­ ლიქ­ტებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით. დეკ­ლა­რა­ცი­ის თა­ნახ­მად ევ­რო­კავ­შირ­მა გა­ნაცხა­ და მზად­ყოფ­ნა გა­ნე­ხორ­ცი­ე­ლე­ბი­ნა ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბი შემ­დე­გი შე­დე­გე­ბის მი­საღ­ წე­ვად 11:  კონ­ფ­ლიქ­ტებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი­სა და მშვი­დო­ბის დამ­ც­ვე­ ლე­ბის ეფექ­ტუ­რო­ბის გაზ­რ­და;  არ­სე­ბუ­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში ყვე­ლა მხა­რის დი­ა­ლოგ­ში ჩარ­თ­ვის ხელ­შეწყო­ბა;  2005 წ. ლუბ­ლი­ა­ნა­ში ეუთოს მი­ნის­ტე­რი­ალ­ზე მი­ღე­ბუ­ლი ინი­ცი­ა­ტი­ვე­ბის (ინიციატივები სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ იყო ინი­ცი­რე­ბუ­ლი) და ზო­ გა­დად სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სის ხელ­შეწყო­ბა  ნდო­ბის მშე­ნებ­ლო­ბის ხელ­შეწყო­ბა;  სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ეკო­ნო­მი­კუ­რი რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­ის პროგ­რა­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ ბის ხელ­შეწყო­ბა, რო­მე­ლიც ხორ­ცი­ელ­დე­ბო­და ეუთოს ეგი­დით (2006 წ. 4 ივ­ნისს, ეუთოს თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე­ო­ბით მიმ­დი­ნა­რე ბრი­უს­ ე­ლის დო­ნო­რე­ბის კონ­ფე­რენ­ცი­ ა­ზე ევ­რო­კავ­შირ­მა გა­მო­ი­ყო 3 მლ ევ­რო)12. რო­გორც მო­სა­ლოდ­ნე­ლი იყო, 2006 წლის ნო­ემ­ბერ­ში დამ­ტ­კი­ცე­ბულ­მა სა­მოქ­ მე­დო გეგ­მამ ამა­ვე წლის ივ­ლის­ში გაცხა­დე­ბუ­ლი პრი­ო­რი­ტე­ტე­ბი სრუ­ლად გა­ი­ ზი­ა­რა, თუმ­ცა, ად­რინ­დე­ლი დო­კუ­მენ­ტი­სა­გან გან­სხ­ ­ვა­ვე­ბით სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ ში ევ­რო­კავ­შირ­მა ორი და­მა­ტე­ბი­თი მი­ზა­ნი გა­ნი­საზღ­ვრ ­ ა: ერ­თი მხრივ, ევ­რო­ კავ­შირ­მა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის კონ­ფ­ლიქ­ტურ ზო­ნა­ში მოქ­მე­დი შე­რე­ულ ­ ი სა­კონ­ტ­ რო­ლო კო­მი­სი­ის მუ­შა­ო­ბის ეფექ­ტი­ა­ნო­ბის გაზ­რ­და და­ას­ ა­ხე­ლა, ხო­ლო მე­ო­რე მხრივ, ევ­რო­კავ­შირ­მა აიღო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა, რომ ევ­რო­კავ­შირ­სა და რუ­სეთს შო­რის წარ­მარ­თულ პო­ლი­ტი­კურ დი­ა­ლოგ­ში ყო­ველ­თ­ვის გა­ნი­ხი­ლავ­და სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­უ­ლი მთლი­ა­ნო­ბის და ში­და კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბის სა­კითხს.

160

თამარ პატარაია

კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბის სა­კითხებ­ზე მო­მუ­შა­ვე კომ­პე­ტენ­ტუ­რი ექ­ს­პერ­ტე­ ბის აზ­რით, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მი­ღე­ბამ­დე არ­სე­ბობ­და მო­ლო­დი­ნე­ბი, რომ სა­ მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ან­ ი მო­წეს­რი­გე­ბის გრძელ­ვა­დი­ა­ნი სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გი­ის შე­მუ­შა­ვე­ბა­ზე გა­მახ­ვილ­დე­ბო­და ყუ­რადღე­ბა13. პრობ­ ლე­მის სირ­თუ­ლი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, თა­ვი­დან­ვე ცხა­დი იყო, რომ ამ პრი­ორ ­ ი­ტე­ ტის ფარ­გ­ლებ­ში წარ­მა­ტე­ბის მიღ­წე­ვა კონ­ფლ ­ იქ­ტის მხა­რე­ებ­თან გრძელ­ვა­დი­ა­ ნი პო­ლი­ტი­კის შე­თან­ხ­მე­ბით თუ იქ­ნე­ბო­და შე­საძ­ლე­ბე­ლი. ამის­და მი­უ­ხე­და­ვად, რო­გორც აღ­მოჩ­ნ­და, ოფი­ცი­ა­ლუ­რი სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა გა­ნი­ხი­ლავ­და მხო­ლოდ მოკ­ლე­ვა­დი­ან პე­რი­ოდ­ში, უახ­ლო­ეს სა­მი-­ხუ­თი წლის მან­ძილ­ზე გან­სა­ხორ­ცი­ე­ ლე­ბე­ლ ქმე­დე­ბებს, რო­მე­ლიც ხელს შე­უწყობ­და უკ­ვე არ­სე­ბულ ფორ­მატ­ში სა­ ქარ­თვ­ ე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბას და არ გუ­ლის­ხმ­ ობ­და მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის არ­სე­ბუ­ლი ფორ­მა­ტის ცვლი­ლე­ბას. ამას­ვე ადას­ტუ­რებს 2007 წ. 19 იან­ვარს, ევ­რო­კავ­ში­რის სა­გა­რეო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი­სა და ევ­რო­პის სა­მე­ზობ­ ლო პო­ლი­ტი­კის ევ­რო­კო­მი­სა­რი ბე­ნი­ტა ფე­რე­რო ვალ­დ­ნე­რი, რო­მელ­მაც ვე­ნა­ში გა­მარ­თულ პოს­ტ­კო­მუ­ნის­ტურ ქვეყ­ნებ­ში დე­მოკ­რა­ტი­ის გაძ­ლი­ე­რე­ბის სა­კითხი­ სად­მი მიძღ­ვ­ნილ სა­ერ­თა­შო­რი­სო კონ­ფე­რენ­ცი­ა­ზე გა­ნაცხა­და: „აუცილებლად გვჭირ­დე­ბა ყუ­რადღე­ბა გა­ვა­მახ­ვი­ლოთ. სამ­ხ­რეთ კავ­კა­სი­ის „გაყინული კონ­ფ­ ლიქ­ტე­ბის“ წი­ნა­შე არ­სე­ბულ გა­მოწ­ვე­ვებ­ზე. ... ჩვე­ნი წი­ნა­და­დე­ბაა კი­დევ უფ­რო გა­ვა­ფარ­თო­ვოთ ევ­რო­კავ­ში­რის საქ­მი­ა­ნო­ბა რე­გი­ო­ნა­ლუ­რი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის გა­ დაწყ­ვე­ტის უკ­ვე არ­სე­ბუ­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში. ეს შე­იძ­ლე­ბა ასე­ვე გუ­ლის­ ხ­მობ­დეს, მა­გა­ლი­თად, მშვი­დო­ბის­მ­ყო­ფელ ღო­ნის­ძი­ე­ბებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ას“14. ამ­გ­ვა­რად, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში და­სა­ხუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, ერ­თი მხრივ, კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ე­ბის და მე­ო­რე მხრივ, უკ­ვე მოქ­მე­დი სამ­შ­ ვი­დო­ბო მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის ფორ­მა­ტის წარ­მა­ტე­ბა­ზე, კონ­კ­რე­ტუ­ლად, კი რუ­სე­ თის, რო­გორც კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მე­ნეჯ­მენ­ტის პრო­ცეს­ში ჩარ­თუ­ლი მე­სა­მე მხა­რის მზა­ო­ბა­ზე დარ­ჩა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი. რო­გორც არა­ერ­თი ანა­ლი­ტი­კო­სი აღ­ნიშ­ნავს, რუ­სე­თის ინ­ტე­რე­სებ­ში არ შე­დი­ო­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა­სა და სე­პა­ რა­ტის­ტულ დე-­ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბებს შო­რის ორ­მ­ხრ ­ ი­ვი დი­ალ ­ ო­გის ხელ­ შეწყო­ბა და, უფ­რო მე­ტიც, რუ­სე­თი შეშ­ფო­თე­ბით უყუ­რებ­და იმ პერ­ს­პექ­ტი­ვას, რომ მსგავ­სი მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი წარ­მა­ტე­ბით დას­რულ­დე­ბო­და. რუ­სე­თის ინ­ტე­ რე­სე­ბი შე­უმ­ჩ­ნე­ვე­ლი არ დარ­ჩე­ნია და­სავ­ლე­თის სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ ებს, თუმ­ცა ადეკ­ვა­ტუ­რი რე­ა­გი­რე­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბა იშ­ვი­ა­თად ეძ­ლე­ო­დათ. მა­გა­ლი­თად, 2006 წელს ეუთოს თავ­მ­ჯდ ­ ო­მა­რე ქვეყ­ნის, ბელ­გი­ის სა­გა­რეო საქ­ მე­თა მი­ნის­ტრ ­ ი, კარლ დე გუხ­ტი ადას­ტუ­რებს, რომ ეუთო ვერ შეძ­ლებს სამ­ხ­ რეთ ოსეთ­ში გა­ყი­ნუ­ლი კონ­ფლ ­ იქ­ტის მოგ­ვა­რე­ბას იმ მარ­ტი­ვი მი­ზე­ზის გა­მო, რომ რუ­სეთს არ სურს ამ პრობ­ლე­მის ახ­ლა მოგ­ვა­რე­ბა, ხო­ლო ეუთოს არ აქვს ბერ­კე­ტე­ბი იმი­სათ­ვის, რომ აიძუ­ლოს რუ­სე­თი, ეს გა­ა­კე­თოს15.

161

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

4. 2007-2011 წწ. ევროკავშირი - საქართველო: სამოქმედო გეგმის შესრულება 2007-2011 წწ. კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ან­ ი მო­წეს­რი­გე­ბის შე­სა­ხებ და­სა­ხუ­ლი მიზ­ნე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა შე­უძ­ლე­ბე­ლია აღი­წე­როს, რო­გორც უწყ­ვე­ტი პრო­ცე­სი. რო­გორც ზე­მოთ იყო აღ­ნიშ­ნუ­ლი, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბა მოკ­ლე­ ვა­დი­ან შე­დე­გებ­ზე იყო გათ­ვლ ­ ი­ლი, ხო­ლო რუ­სეთ­-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომ­მა კითხ­ვის ნიშ­ნის ქვეშ და­ა­ყე­ნა მას­ში აღ­წე­რი­ლი მიზ­ნე­ბის შე­სა­ბა­მი­სო­ბა 2008 წლის შემ­ დ­გომ შექ­მ­ნილ რე­ა­ლო­ბებ­თან. თუმ­ცა, ახ­ლად­შექ­მ­ნილ გა­რე­მოს ევ­რო­კავ­შირ­მა დრო­უ­ლად უპა­სუ­ხა. 2008 წლის ზაფხუ­ლის შემ­დგ­ ომ მი­ღე­ბულ ოფი­ცი­ა­ლურ დო­ კუ­მენ­ტებ­ში ევ­რო­პის კო­მი­სია აცხა­დებს, რომ ის მზა­დაა 2008 წლის ომის შემ­ დე­გაც ითა­ნამ­შ­რომ­ლოს სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს­თან კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მოგ­ ვა­რე­ბის მიზ­ნით, და ხე­ლი შე­უწყოს სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ან გა­დაწყ­ვე­ტას16. ამ­გ­ვა­რად, კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით სა­ მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გ­ლებ­ში გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის მი­მო­ხილ­ვა შიძ­ლე­ბა ორ ნა­წი­ლად გა­ი­ყოს – პირ­ვე­ლი ნა­წი­ლი მო­ი­ცავს 2008 წ. ომამ­დე პე­რი­ოდს, მე­ო­რე ნა­წი­ლი გა­ნი­ხი­ლავს ღო­ნის­ძი­ე­ბებს, რო­მე­ლიც 2009-2010 წწ. ომის შემ­დეგ, გა­ტარ­და.

4.1. კონ­ფ­ლიქ­ტის ეს­კა­ლა­ცი­ის ფა­ზა – 2007-2008 წწ. ევ­რო­კავ­ში­რის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გლ ­ ებ­ში და­სა­ხუ­ლი პრი­ო­ რი­ტე­ტუ­ლი მიზ­ნე­ბის მი­საღ­წე­ვად და­იწყო 2007 წელს 15 იან­ვარს, რო­დე­საც სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს ეწ­ვია ევ­რო­კავ­ში­რის ე.წ. ფაქ­ტე­ბის მო­ძი­ე­ბის მი­სი­ა, რომ­ლის მი­ზა­ნიც იყო ინ­ფორ­მა­ცი­ის შეგ­რო­ვე­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბის სფე­რო­ში სა­ქარ­თ­ვე­ ლო­-ევ­რო­კავ­ში­რის თა­ნამ­შრ ­ ომ­ლო­ბის შე­საძ­ლო მე­ქა­ნიზ­მე­ბის შე­სას­წავ­ლად. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გე­ნელ­თა გარ­და, დე­ლე­გა­ცია შეხ­ვ­და, აგ­რეთ­ვე, აფხა­ზე­თი­სა და ე.წ. სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სე­პა­რა­ტის­ტუ­ლი მთავ­რო­ბე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებს და შე­ე­ცა­და, და­ერ­წ­მუ­ნე­ბი­ნა ისი­ნი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თან სამ­ შ­ვი­დო­ბო მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის გა­ნახ­ლე­ბის აუცი­ლებ­ლო­ბა­ში, რა­თა ამ უკა­ნას­კ­ ნელთ ესარ­გებ­ლათ სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­სა და ევ­რო­კავ­შირს შო­რის ზე­მო­აღ­ნიშ­ნუ­ლი თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბით. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ თა­ვი­სი მხარ­და­ჭე­რა ევ­რო­კავ­ში­რის მი­სი­ის მი­მართ და­ად ­ ას­ტუ­რა სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­ მი­ნის­ტ­როს 2007 წლის 22 იან­ვრ ­ ის გან­ცხა­დე­ბით, ამა­ვე სა­კითხებს და­ეთ­მო 2007 წლის 26 თე­ბერ­ვალს პრე­ზი­დენ­ტის გა­მოს­ვ­ლა ბრი­უ­სელ­ში.17 ფაქ­ტე­ბის შემ­ს­წავ­ლე­ლი მი­სი­ის დას­კ­ვ­ნის სა­ფუძ­ველ­ზე 2007 წ. მარ­ტ­ში ევ­რო­კავ­ ში­რის პო­ლი­ტი­კუ­რი და უსაფ­რ­თხო­ე­ბის კო­მი­ტეტ­მა და­ამ­ტ­კი­ცა კონ­კ­რე­ტუ­ლი ღო­ 162

თამარ პატარაია

ნის­ძი­ე­ბე­ბი, რო­მე­ლიც სხვა საქ­მი­ა­ნო­ბებს შო­რის გუ­ლის­ხ­მობ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში პო­ლი­ცი­ე­ლი მრჩევ­ლე­ბის გაგ­ზავ­ნას გა­ერ ­ ო­სა და ეუთოს მი­სი­ებ­ში მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის მი­სა­ღე­ბად, ასე­ვე, 2007 წ. შე­მოდ­გო­მი­დან ევ­რო­კავ­ში­რის მრჩევ­ლის და­ნიშ­ვ­ნას კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბის სა­კითხებ­ზე შე­სა­ბა­მის სა­მი­ნის­ტ­რო­ში18. ეს ფაქ­ტი ძა­ლი­ან მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი იყო სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის და­რე­ გუ­ლი­რე­ბის პრო­ცე­სი­სათ­ვის, რად­გა­ნაც გუ­ლის­ხმ­ ობ­და მას­ში ევ­რო­კავ­ში­რის რო­ ლის გაზ­რ­დას და გა­აქ­ტი­უ­რე­ბას. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის პირ­ვე­ლი პი­რე­ბი დიდ და­ინ­ტე­რე­სე­ბას ამ­ჟღ ­ ავ­ნებ­დ­ნენ კონ­ფ­ლიქ­ტის მშვი­დო­ბი­ა­ნი და­რე­გუ­ლი­რე­ბის პრო­ცეს­ში მიმ­დი­ნა­რე მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის ფორ­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის მი­მარ­თაც.

2007 წლის 26 სექ­ტემ­ბერს გა­ე­როს გე­ნე­რა­ლურ ასამ­ბლ ­ ე­ა­ზე გა­მოს­ვლ ­ ი­სას სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტ­მა, მი­ხე­ილ სა­ა­კაშ­ვილ­მა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ის 14 წლის თავ­ზე, გა­მო­ხა­ტა ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სის სა­მარ­ თ­ლებ­რი­ვი ფორ­მა­ტის მი­მართ. იგი გა­მო­ვი­და წი­ნა­და­დე­ბით, რომ აფხა­ზეთ­ში ფუნ­ და­მენ­ტუ­რად შეც­ვლ ­ ი­ლი­ყო შეწყ­ვე­ტი­ლი სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სი, რა­საც მო­ი­ტან­და სამ­შ­ვი­დო­ბო ძა­ლე­ბის შეც­ვ­ლა კომ­პე­ტენ­ტუ­რი და ნე­იტ­რა­ლუ­რი ძა­ლე­ბით. პრე­ზი­ დენ­ტის გან­ცხა­დე­ბით, ასე­ვე მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი იყო შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი­ყო ყოვ­ლის­მომ­ც­ ვე­ლი გეგ­მა დევ­ნილ­თა და­საბ­რუ­ნებ­ლად, კონ­ფ­ლიქ­ტურ ზო­ნებ­ში გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ ბუ­ლი­ყო ეკო­ნო­მი­კუ­რი რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცია და გა­ნახ­ლე­ბუ­ლი­ყო პირ­და­პი­რი დი­ა­ლო­გი კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ებს შო­რის ყო­ველ­გ­ვა­რი პი­რო­ბის გა­რე­შე19. აქ­ვე უნ­და აღი­ნიშ­ნოს, რომ მომ­დევ­ნო პე­რი­ოდ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის მცდე­ლო­ბა აქ­ტი­უ­რად ჩარ­თუ­ლი­ყო კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის და­რე­გუ­ლი­რე­ბის პრო­ცეს­ში, წი­ნა­აღ­ მ­დე­გო­ბებს გა­და­აწყ­და. ამის დას­ტუ­რია 2007 წ. 2 ოქ­ტომ­ბერ­ში, სამ­ხრ ­ ეთ კავ­კა­ სი­აშ­ ი ევ­რო­კავ­ში­რის სპე­ცი­ა­ლუ­რი წარ­მო­მად­გენ­ლის, პი­ტერ სემ­ნე­ბის გან­ცხა­ დე­ბა ევ­რო­პარ­ლა­მენ­ტის სა­გა­რეო ურ­თი­ერ­თო­ბა­თა კო­მი­ტე­ტის წი­ნა­შე თა­ვის ყო­ველ­წ­ლი­ურ მი­მარ­თვ­ ა­ში, სა­დაც მან აღ­ნიშ­ნა, რომ ევ­რო­კავ­ში­რი ყვე­ლა მო­ ნა­წი­ლე მხა­რის თან­ხ­მო­ბის გა­რე­შე არ გა­აგ­ზავ­ნის სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მშვი­დო­ბის­ მ­ყო­ფე­ლებს და არ შე­უ­ერ­თ­დე­ბა სამ­ხ­რეთ ოსე­თის სტა­ტუ­სის თა­ო­ბის შე­სა­ხებ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს მთავ­რო­ბის მი­ერ ახ­ლა­ხან შექ­მ­ნილ კო­მი­სი­ას20. ამის მი­ზე­ზი, ერ­თი მხრივ, იყო რუ­სე­თის პო­ლი­ტი­კა, რო­მე­ლიც სე­რი­ო­ზულ და გა­და­ულ ­ ა­ხავ პრობ­ლე­მებს უქ­მ­ნი­და კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ან­ ი გა­დაწყ­ვე­ტის პრო­ცესს და მხა­რე­თა შო­რის შე­თან­ხ­მე­ბას; მე­ო­რე მხრივ, ევ­რო­კავ­ში­რი­სათ­ვის და­მა­ტე­ბი­თი წუ­ხი­ლის სა­გა­ნი გახ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ მი­ღე­ბუ­ლი მო­უ­ ლოდ­ნე­ლი და მას­თან შე­უ­თან­ხ­მე­ბელ გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბე­ბი21. რო­გორც აღი­ნიშ­ნა, ამ გან­ცხა­დე­ბა­ში სამ­ხ­რეთ კავ­კა­სი­ა­ში ევ­რო­კავ­ში­რის სპე­ ცი­ალ ­ უ­რი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი გუ­ლის­ხ­მობ­და 2007 წლის მან­ძილ­ზე რუ­სე­თის 163

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

მხრი­დან გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბულ აგ­რე­სი­უ­ლი ქმე­დე­ბებს, რო­მე­ლიც კი­დევ უფ­რო არ­თუ­ლებ­და კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ის პერ­ს­პექ­ტი­ვებს. ეს ვლინ­დე­ბო­და რუ­სუ­ლი თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვის მი­ერ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სა­ჰა­ე­რო სივ­რ­ცის დარ­ღ­ვე­ვით და რამ­დე­ნი­მე შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ბომ­ბის ჩა­მოგ­დე­ბი­თაც. ეს ფაქ­ტე­ბი შე­უძ­ლე­ბელს ხდი­და რუ­სე­თის ქმე­დე­ბე­ბი გან­ხი­ლუ­ლი­ყო, რო­გორც კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მშვი­დო­ ბი­ა­ნის მო­წეს­რი­გე­ბის მცდე­ლო­ბა, რა­მაც ასე­ვე უარ­ყო­ფი­თად იმოქ­მე­და კონ­ ფ­ლიქ­ტის მოგ­ვა­რე­ბის უკ­ვე არ­სე­ბულ ფორ­მა­ტებ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის აქ­ტი­ურ ­ ად მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის პერ­ს­პექ­ტი­ვა­ზეც22. ევ­რო­კავ­ში­რის წარ­მო­მად­გე­ნე­ლის გან­ცხა­დე­ბით, ევ­რო­კავ­ში­რის გა­აქ­ტი­უ­რე­ბის პრო­ცე­სი შე­იზღუ­და სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი შე­უ­თან­ხ­მე­ბე­ლი ინი­ცი­ა­ტი­ვე­ბის გა­მო23. კერ­ძოდ, 2006-2007 წლებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ თა­ვის თავ­ზე აიღო ცალ­მხ­ ­რი­ვი ინი­ცი­ა­ტი­ვა, ალ­ტერ­ნა­ტი­ უ­ლი არ­ჩევ­ნე­ბის ჩა­ტა­რე­ბის გზით შექ­მ­ნა დრო­ე­ბი­თი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე, ასე­ვე, ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა აფხა­ზე­თის კა­ნო­ნი­ე­რი ხე­ლი­სუფ­ ლე­ბის ად­გი­ლობ­რი­ვი ად­მი­ნის­ტრ ­ ა­ცია კო­დო­რის ხე­ო­ბა­ში, რა­მაც გა­აღ­რ­მა­ვა უნ­დობ­ლო­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ებს შო­რის და ვერ შე­უწყო ხე­ლი სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სის შემ­დ­გომ გან­ვი­თა­რე­ბას24. სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ინი­ცი­ ა­ტი­ვე­ბი ასე­ვე ნაკ­ლე­ბად სარ­გებ­ლობ­და სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბის მხარ­და­ჭე­რით, რად­გა­ნაც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბამ ალ­ტერ­ნა­ტი­ულ ­ ი ხე­ლი­ სუფ­ლე­ბე­ბის შექ­მ­ნის პო­ლი­ტი­კუ­რი მიზ­ნე­ბი და მო­სა­ლოდ­ნე­ლი შე­დე­გე­ბი არ შე­უ­თან­ხ­მა და არ გა­ნუ­მარ­ტა ნათ­ლად სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სის მო­ნა­წი­ლე სა­ ერ­თა­შო­რი­სო აქ­ტო­რებს, მათ შო­რის ევ­რო­კავ­შირს. ამის გა­მო სა­ერ­თა­შო­რი­ სო მო­ნა­წი­ლე­ებ­მა თა­ვი შე­ი­კა­ვეს გა­მო­ე­ხა­ტათ სა­კუ­თა­რი პო­ზი­ცია შექ­მნ­ ი­ლი რე­ა­ლო­ბის მი­მართ25. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბას იმე­დი ჰქონ­და, რომ სამ­ხ­რეთ ოსეთ­სა და აფხა­ ზეთ­ში ად­გი­ლობ­რი­ვი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ის შექ­მ­ნა შე­ა­სუს­ტებ­და კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ ნებ­ში ამ დრომ­დე მოქ­მე­დი დე-­ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის გავ­ლე­ნას ად­გი­ლობ­ რივ მო­სახ­ლე­ობ­ ა­ზე. ამა­ვე დროს, ნაკ­ლე­ბად მო­სა­ლოდ­ნე­ლი გახ­დე­ბო­და რუ­ სე­თის მი­ერ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მი­მართ კო­სო­ვოს პრე­ცე­დენ­ტის გა­მო­ყე­ნე­ბის იდე­ის რე­ალ ­ ი­ზა­ცი­ა. ოფი­ცი­ა­ლუ­რი პი­რე­ბი ასე­ვე იმე­დოვ­ნებ­დ­ნენ, რომ სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბი, რო­მე­ლიც მშვი­ დო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის პრო­ცეს­ში იყ­ვ­ნენ ჩარ­თულ­ნი, ალ­ტერ­ნა­ტი­ულ ­ ი ხე­ლი­სუფ­ ლე­ბე­ბის შექ­მ­ნის სა­ფუძ­ველ­ზე მხარს და­უჭ­ ერ­დ­ნენ კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნებ­ში მოქ­ მე­დი მშვი­დო­ბის­მ­ყო­ფე­ლე­ბის ფორ­მა­ტის ლე­გი­ტი­მა­ცი­ის სა­კითხის გა­და­ხედ­ვას. თუმ­ცა, სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ ეს ინი­ცი­ა­ტი­ვა მხარ­და­ჭე­რის გა­რე­შე და­ტო­ვა.

164

თამარ პატარაია

მოვ­ლე­ნე­ბის შემ­დ­გომ­მა გან­ვი­თა­რე­ბამ აჩ­ვე­ნა, რომ 2007 წლის ზაფხუ­ლის შემ­ დეგ კონ­ფ­ლიქ­ტურ ზო­ნებ­ში, გან­სა­კუთ­რე­ბით კი სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში, სი­ტუ­აც­ ია ძა­ ლი­ან და­ი­ძა­ბა, კონ­ფლ ­ იქ­ტშ­ ი მშვი­დო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის პრო­ცე­სი კი­დევ უფ­რო და­სუს­ტ­და, მხა­რე­ებს შო­რის ნდო­ბა მი­ნი­მა­ლუ­რი გახ­და, ასე­ვე აღარ ფუნ­ქ­ცი­ო­ ნი­რებ­და არც მხა­რე­ებს შო­რის დი­ალ ­ ო­გის ფორ­მა­ტი და არც სხვა მე­ო­რა­დი კო­ 26 მუ­ნი­კა­ცი­ის არ­ხე­ბი . 2007 წ. ზაფხულ­ში სა­ერ­თა­შო­რი­სო კრი­ზი­სის ჯგუ­ფის მი­ერ მომ­ზა­დე­ბულ ან­გა­რიშ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის პრო­ცე­სის ჩაშ­ ლას თან სდევ­და სა­თე­მო დო­ნე­ზე კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნა­ში მცხოვ­რებ ეთ­ნი­კუ­რად ქარ­თ­ვე­ლებ­სა და ოსებს შო­რის უნ­დობ­ლო­ბის გაზ­რ­და, ად­გი­ლობ­რივ დო­ნე­ზე ინ­ცი­დენ­ტე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბის მომ­რავ­ლე­ბა, რა­მაც მხა­რე­ებს შო­რის სე­რი­ო­ზუ­ლი კონ­ფ­რონ­ტა­ცი­ის საფ­რ­თხე წარ­მოქ­მ­ნა. სრო­ლე­ბი, და­კა­ვე­ბა, კრი­მი­ნა­ლი ყო­ ველ­დღი­უ­რო­ბის ნა­წი­ლი გახ­და, რა­საც ემა­ტე­ბო­და ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ არ­სე­ბუ­ლი ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის დარ­ღ­ვე­ვის ფაქ­ტე­ბი, შე­ტა­კე­ბე­ბი გახ­შირ­და ასე­ვე შე­ია­ ­რა­ღე­ბულ სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლებს შო­რი­საც, რაც კონ­ფლ ­ იქ­ტის შემ­დ­გო­მი ეს­ კა­ლა­ცი­ის ზრდა­ზე მი­უ­თი­თებ­და 27.

2008 წლის გა­ზაფხულ­ზე სი­ტუ­ა­ცია უფ­რო გამ­წვ­ ავ­და28. 2008 წლის ივ­ლის­ში რუ­სე­თი­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბი ერ­თ­მა­ნე­თი­სა­გან და­მო­უ­ კი­დებ­ლად ფარ­თო­მას­შ­ტა­ბი­ან სამ­ხედ­რო წვრთნებ­ში იყ­ვ­ნენ ჩარ­თულ­ნი. ევ­ რო­კავ­ში­რი სი­ტუ­ა­ცი­ის და­ძაბ­ვის ფონ­ზეც აგ­რ­ძე­ლებ­და მცდე­ლო­ბას, რომ თა­ ვი­დან ყო­ფი­ლი­ყო აცი­ლე­ბუ­ლი ფარ­თო­მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბა და კონ­ფლ ­ იქ­ტი ცხელ ფა­ზა­ში არ გა­და­სუ­ლი­ყო. შე­სა­ბა­მი­სად, 2008 წ. ზაფხულ­ ში კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბის თე­მა უპ­რე­ცე­დენ­ტო ევ­რო­პუ­ლი სამ­შვ­ ი­დო­ბო ინი­ცი­ა­ტი­ვე­ბის ობი­ექ­ტი გახ­და, რაც აისა­ხა რო­გორც ევ­რო­კავ­ში­რის, გა­ე­როს, ევ­რო­საბ­ჭო­სა და ეუთოს კონ­კრ ­ ე­ტულ დეკ­ლა­რა­ცი­ებ­ში, ასე­ვე მა­ღა­ლი რან­გის პო­ლი­ტი­კუ­რი პი­რე­ბის ვი­ზი­ტებ­სა და გან­ცხა­დე­ბებ­შიც. კერ­ძოდ: 2008 წ. ივ­ლი­ სის და­საწყის­ში ეუთოს სა­პარ­ლა­მენ­ტო ასამ­ბ­ლე­ის სა­ბო­ლოო დეკ­ლა­რა­ცი­ამ სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნებ­ში შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი ბრძო­ლის გა­ნახ­ლე­ბის აშ­კა­რა სა­შიშ­რო­ე­ბა და­ა­ფიქ­სი­რა29. ხო­ლო ევ­რო­პის საბ­ჭოს გე­ნე­რა­ლურ­მა მდი­ ვან­მა, ტე­რი დე­ვის­მა და­ძა­ბუ­ლო­ბის სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბა­ში გა­დაზ­რ­დის ალ­ბა­თო­ბის ზრდა და­ა­ფიქ­სი­რა და აღ­ნიშ­ნა: „სამხრეთ კავ­კა­სი­ის მო­სახ­ლე­ო­ბა კი­დევ ერთ ომს ვერ გა­და­ი­ტანს30“. არ­სე­ბუ­ლი სი­ტუ­ა­ცია მშვი­დო­ბის გან­მ­ტი­კი­ცე­ბის და კონ­ფ­ლიქ­ტის პრე­ვენ­ცი­ ის პრო­ცე­სის მო­ნა­წი­ლე­ე­ბი­სა­გან მო­ითხოვ­და უს­წ­რა­ფეს რე­აგ­ ი­რე­ბას. შექ­მნ­ ი­ ლი ვი­თა­რე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, 2008 წ. ივ­ლის­ში კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბის კუთხით ყვე­ლა­ზე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი დიპ­ლო­მა­ტი­ურ ­ ი ინი­ცი­ა­ტი­ვა იყო გერ­მა­ნი­ის სა­გა­რეო საქ­მე­თა მი­ნის­ტ­რის ფრანკ ვალ­ტერ შტა­ინ­მა­იე­ ­რის მი­ერ სა­ქარ­თ­ვე­ 165

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

ლო­სა და რუ­სეთ­ში წარ­დ­გე­ნი­ლი აფხა­ზე­თის კონ­ფ­ლიქ­ტის მოგ­ვა­რე­ბის სა­მე­ ტა­პი­ა­ნი სამ­შ­ვი­დო­ბო გეგ­მა31. რო­გორც აღ­მოჩ­ნ­და ევ­რო­კავ­ში­რის და და­სავ­ლე­ თის სხვა მა­ღა­ლი რან­გის დიპ­ლო­მა­ტე­ბის მცდე­ლო­ბებ­მა შე­დე­გი ვერ გა­მო­ი­ღო, სა­ერ­თა­შო­რი­სო მო­ნა­წი­ლე­ე­ბის დახ­მა­რე­ბით კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ის პრო­ ცე­სი წარ­მა­ტე­ბით ვერ დას­რულ­და, რად­გა­ნაც აფხა­ზე­თის ე.წ. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ არ გა­ნაცხა­და თან­ხ­მო­ბა გა­ნე­ხი­ლა სამ­შ­ვი­დო­ბო გეგ­მა.

2008 წ. 7 აგ­ვის­ტოს სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში მომ­ხ­და­რი სამ­ხედ­რო შე­ტა­კე­ბა სა­ქარ­თ­ ვე­ლო-­რუ­სე­თის ფარ­თო­მას­შ­ტა­ბი­ან სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბა­ში გა­და­ი­ზარ­და. ომის შე­დე­გად სტა­ბი­ლუ­რო­ბის ხელ­შემ­წყობ ყვე­ლა ფორ­მატს ერ­თ­ბა­შად აზ­რი და­ე­კარ­გა. ევ­რო­კავ­ში­რის მა­შინ­დე­ლი თავ­მ­ჯდ ­ ო­მა­რე ქვე­ყა­ნა, საფ­რან­გე­თის პრე­ზი­დენ­ტი ნი­კო­ლა სარ­კო­ზი, 12 აგ­ვის­ტოს მოს­კოვ­ში რუ­სე­თის პრე­ზი­დენ­ტ­თან აღ­წევს შე­ თან­ხ­მე­ბას ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის თა­ო­ბა­ზე. ამ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბას ხე­ლი მო­ა­წე­რა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტმ­ აც. ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის ტექ­ს­ტი ძა­ლის გა­მო­უ­ყე­ნებ­ ლო­ბის თა­ო­ბა­ზე აღე­ბუ­ლი ვალ­დე­ბუ­ლე­ბის გარ­და გუ­ლის­ხ­მობ­და კონ­ფ­ლიქ­ ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბა­ზე სა­ერ­თა­შო­რი­სო დის­კუ­სი­ის დაწყე­ბა­საც. აღ­ნიშ­ნულ ხელ­ შეკ­რუ­ლე­ბას 8 სექ­ტემ­ბერს მოჰ­ყ­ვა და­მა­ტე­ბი­თი შე­თან­ხ­მე­ბა, სა­დაც რუ­სეთ­მა აიღო ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბის გაყ­ვა­ნა­ზე და ომამ­დე პო­ზი­ცი­ებ­ზე დაბ­რუ­ნე­ბის თა­ობ­ ა­ზე, ხო­ლო ევ­რო­კავ­შირ­მა სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის გან­თავ­ სე­ბა­ზე გა­ნაცხა­და თან­ხ­მო­ბა. რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბის ნა­წი­ლობ­რი­ვი გაყ­ვა­ნა სა­ქათ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­ რი­ი­დან და­იწყო 18 აგ­ვის­ტოს, თუმ­ცა რუ­სეთს აღე­ბუ­ლი პი­რო­ბა ბო­ლომ­დე არ შე­უს­რუ­ლე­ბი­ა. სამ­ხედ­რო და­პი­რის­პი­რე­ბის დას­რუ­ლე­ბი­დან სულ მა­ლე, 26 აგ­ ვის­ტოს, 2008, რუ­სეთ­მა სცნო აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის და­მო­უ­კი­დებ­ ლო­ბა და სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბის და­ტო­ვე­ბა ე.წ. და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი რეს­პუბ­ლი­ კე­ბის დე ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბებ­თან და­დე­ბუ­ლი ორ­მხ­ ­რი­ვი ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე გა­ა­მარ­თ­ლა.

5. ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის და­რე­გუ­ლი­რე­ბის სფე­რო­ში 2008 წ. აგ­ვის­ტოს ომის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში 2008 წ. ევ­რო­კო­მი­სი­ის მი­ერ შე­მუ­შა­ვე­ბუ­ლი ან­გა­რი­შის თა­ნახ­მად ევ­რო­კავ­შირ­ მა სა­ქარ­თვ­ ე­ლო­ში გა­წე­უ­ლი პოს­ტ-­ კ­ ონ­ფ­ლიქ­ტუ­რი დახ­მა­რე­ბა და­უკ­ ავ­ში­რა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რე­ფორ­მე­ბის გაგ­რ­ძე­ლე­ბი­სა და დე­მოკ­რა­ტი­ უ­ლი ინ­ს­ტი­ტუ­ტე­ბის კონ­სო­ლი­და­ცი­ის პი­რო­ბას32. აღ­ნიშ­ნულ თე­მა­ზე შე­თან­ხ­მე­ 166

თამარ პატარაია

ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­სა და ევ­რო­კავ­შირს შო­რის 2009 წ. იან­ვარ­ში მოხ­და. ამ და­ პი­რე­ბის შე­სა­ბა­მი­სად ევ­რო­კავ­შირ­მა მნიშ­ვ­ნე­ლოვ­ნად გა­ზარ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­მართ გა­წე­უ­ლი დახ­მა­რე­ბა და გა­და­ა­ჭარ­ბა სა­მე­ზობ­ლო პო­ლი­ტი­კის ფარ­გ­ ლებ­ში მი­ღე­ბულ 2007-2013 წწ. ინ­დი­კა­ტო­რუ­ლი გეგ­მის მაჩ­ვე­ნებ­ლებს, კერ­ძოდ, 2008 წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის ორ­გა­ნი­ზე­ბით ჩა­ტა­რე­ბულ დო­ნო­რე­ბის კონ­ფე­რენ­ცი­ა­ზე, ევ­რო­კავ­შირ­მა 500 მლნ ევ­რო გა­მო­ყო 2008-2011 წწ სა­ქარ­თ­ ვე­ლო­ში ომის შე­დე­გე­ბის დაძ­ლე­ვის და რე­კონ­ს­ტ­რუქ­ცი­ულ ­ ი პრო­ექ­ტე­ბის გან­ ხორ­ცი­ე­ლე­ბის მიზ­ნით. ევ­რო­კავ­ში­რის მი­ერ და­გეგ­მი­ლი და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ ლი პროგ­რა­მე­ბი­დან აღ­სა­ნიშ­ნა­ვი­ა: ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბა (10 მლნ ევ­რო), იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა მხარ­და­ჭე­რა (პირდაპირი სა­ბი­უ­ჯე­ტო დახ­ მა­რე­ბა 61.5 მლნ ევ­რო, სტა­ბი­ლუ­რო­ბის ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტი 20.5 მლნ ევ­რო, და სხვა შე­და­რე­ბით მცი­რე მას­შ­ტა­ბი­ა­ნი პროგ­რა­მე­ბი). ომის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის დახ­მა­რე­ბის პროგ­რა­მე­ბი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­მართ მარ­თ­ლაც ინ­ტენ­სი­უ­რად და სწრა­ფი ტემ­პე­ბით გან­ხორ­ცი­ელ­და. შექ­მ­ნი­ლი მძი­მე ეკო­ნო­მი­კუ­რი სი­ტუ­აც­ ი­ი­სა და სო­ცი­ა­ლუ­რი ფო­ნი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე და­სავ­ ლე­თის დო­ნო­რე­ბის, მათ შო­რის ევ­რო­კავ­ში­რის ყუ­რადღე­ბა იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­ გი­ლე­ბულ პირ­თა დახ­მა­რე­ბა­ზე გა­მახ­ვილ­და. ევ­რო­კავ­ში­რი კვლე­ვაც აღი­ა­რებს სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ულ ერ­თი­ა­ნო­ბას, სუ­ვე­რე­ნი­ტეტს და აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­ რეთ ოსე­თის მი­მართ ატა­რებს არ­-ა­ღი­ა­რე­ბის პო­ლი­ტი­კას. ამას­თან, ევ­რო­კავ­ში­რი აცხა­დებს, რომ მზა­დაა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს აღ­მო­უ­ჩი­ნოს პო­ლი­ტი­კუ­რი, ფი­ნან­სუ­რი და პრაქ­ტი­კუ­ლი დახ­მა­რე­ბა, რა­თა მო­ახ­დი­ნოს ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი და უსაფ­რთ ­ ხო­ებ­ ის მდგო­მა­რე­ო­ბის სტა­ბი­ლი­ზა­ცი­აც33. შე­სა­ბა­მი­სად, ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს თა­ ნამ­შ­რომ­ლო­ბა შემ­დეგ ფორ­მა­ტებ­ში მიმ­დი­ნა­რე­ობს: 1) ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ე­ბი; 2) სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სია; 3) იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა; 4) კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის ტრან­ს­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­შეწყო­ბა ნდო­ბის აღ­დ­გე­ნის გზით – ახა­ლი კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა და სტრა­ტე­გია ‘ჩართულობა თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის გზით.

6. 2008 წ. ომის შემ­დ­გომ სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცე­სის ახა­ლი გა­მოწ­ვე­ვე­ბი - ახა­ლი შე­ი­ა­რა­ღე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის პრე­ვენ­ცია 6.1. ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ებ­ ი აგ­ვის­ტოს ომის შემ­დეგ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში მიმ­დი­ნა­რე კონ­ფ­ლიქ­ტებ­ში რუ­სეთს აღარ აქვს მე­სა­მე მხა­რის სტა­ტუ­სი, ის აღარ გა­ნი­ხი­ლე­ბა რო­გორც მე­დი­ატ ­ ო­ 167

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

რი და მშვი­დო­ბის ხელ­შემ­წყო­ბი ქვე­ყა­ნა34. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, რე­ა­ლუ­რი წინ­ ს­ვ­ლა კონ­ფლ ­ იქ­ტის შემ­დ­გომ მხა­რე­ებს შო­რის მიმ­დი­ნა­რე მო­ლა­პა­რა­კე­ბებ­ზე ვერ მოხ­და. კერ­ძოდ, აგ­ვის­ტოს ომის სა­ფუძ­ველ­ზე სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­ გობ­რო­ბამ აღი­ა­რა რუ­სეთ­-ს­ ა­ქარ­თ­ვე­ლოს კონ­ფ­ლიქ­ტი, რო­მელ­საც მოჰ­ყვ­ ა დიპ­ლო­მა­ტი­ურ ­ ი ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბის და ხე­ლი­სუფ­ლე­ბებს შო­რის ყო­ველ­გ­ვა­რი კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის შეწყ­ვე­ტა. გარ­და ამი­სა, რუ­სეთ­მა აღი­ა­რა სამ­ხ­რეთ ოსე­თი­სა და აფხა­ზე­თის და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბა, რაც ნიშ­ნავ­და, რომ რუ­სე­თი აღარ სცნობს სა­ ქარ­თვ­ ე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ულ მთლი­ა­ნო­ბას. რუ­სეთ­მა ასე­ვე და­არ­ღ­ვია სა­ქარ­თ­ ვე­ლოს საზღ­ვ­რე­ბის ერ­თი­ა­ნო­ბა ოკუ­პა­ცი­ის გზით, რად­გა­ნაც არ შე­ას­რუ­ლა 12 აგ­ვის­ტოს ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ შე­თან­ხ­მე­ბა, დღეს მი­სი სამ­ხედ­რო ნა­წი­ ლე­ბი სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სა­ერ­თა­შო­რი­სო ნორ­მე­ბის დარ­ღ­ვე­ვი­თაა გან­თავ­სე­ბუ­ლი. თა­ვის მხრივ, ევ­რო­კავ­ში­რი, აშშ, გა­ე­რო და ეუთო არ ცნო­ბენ რუ­სე­თის მი­ერ აღი­ა­რე­ბულ ახალ „სახელმწიფოებს“, აღი­ა­რე­ბენ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ ულ მთლი­ან­ ო­ბას და რუ­სე­თი­სა­გან მო­ითხო­ვენ სამ­ხედ­რო ნა­წი­ლე­ბი გა­იყ­ვა­ნონ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ი­დან და და­უბ­რუნ­დ­ნენ ომამ­დელ პო­ზი­ცი­ებს. ჯერ­ჯე­რო­ბით არ ჩანს, ვინ შე­ას­რუ­ლებს მე­დი­ა­ტო­რის ფუნ­ქც­ ი­ას სა­ქარ­თ­ვე­ლო-­ რუ­სე­თის კონ­ფ­ლიქ­ტ­ში. აშ­კა­რა­ა, რუ­სე­თი არ აღი­ა­რებს თა­ვის თავს რო­გორც კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რეს და შე­სა­ბა­მი­სად, არ არის თა­ნახ­მა სა­უბ­ ა­რი და­იწყოს სა­ ქარ­თვ­ ე­ლოს­თან არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტის მოგ­ვა­რე­ბა­ზე. და­სავ­ლე­თი უკა­ნას­კ­ ნელ პე­რი­ოდ­ში ურ­ჩევს ქარ­თულ მხა­რეს და­იწყოს პირ­და­პი­რი მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ ბი რუ­სეთ­თან, რაც ასე­ვე ადას­ტუ­რებს ამ მო­საზ­რე­ბას35. „ჟენევის დის­კუ­სი­ე­ბი“ აღ­მოჩ­ნ­და 2008 წლი­დან მოქ­მე­დი ერ­თა­დერ­თი ფორ­მა­ტი, რომ­ლის ფარ­გ­ლებ­ შიც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­სა და რუ­სე­თის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი ერ­თ­მა­ნეთს ხვდე­ბი­ან.

12 აგ­ვის­ტოს ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის თა­ნახ­მად, ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ე­ბის დაწყე­ბა­სა და წარ­მარ­თვ­ ა­ში ძი­რი­თა­დი წვლი­ლი ევ­რო­კავ­შირს მი­უძღ­ვის. 2008 წლის 25 სექ­ტემ­ბ­რი­დან ევ­რო­კავ­შირ­მა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კრი­ზი­სის სა­კითხებ­ში თა­ვი­სი სპე­ცი­ალ ­ უ­რი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი, პი­ერ მო­რე­ლი და­ნიშ­ნა, რომ­ლის მან­და­ტიც გა­ნი­საზღ­ვ­რა, რო­გორც ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ის მომ­ზა­დე­ბის ხელ­შეწყო­ბა, მო­ლა­ პა­რა­კე­ბებ­ზე ევ­რო­კავ­ში­რის პო­ზი­ცი­ის წარ­მო­ჩე­ნა, 2008 წ. 12 აგ­ვის­ტოს და 8 სექ­ტემ­ბერს მოს­კოვ­ში და თბი­ლის­ში და­დე­ბუ­ლი შე­თან­ხ­მე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბის ხელ­შეწყო­ბა36.

2008 წლის 15 ოქ­ტომ­ბერს ჟე­ნე­ვა­ში და­ი­გეგ­მა და მომ­ზად­და პირ­ვე­ლი შეხ­ვედ­ რა, რომ­ლის მას­პინ­ძ­ლე­ბად გა­მოცხად­დ­ნენ ევ­რო­კავ­ში­რი, ეუთო და გა­ერ ­ ო, 168

თამარ პატარაია

ხო­ლო დის­კუ­სი­ის მო­ნა­წი­ლე­ე­ბად რუ­სე­თი, აშშ და სა­ქარ­თ­ვე­ლო. მო­ლა­პა­რა­ კე­ბებ­ზე მიწ­ვე­უ­ლე­ბი იყ­ვ­ნენ ასე­ვე აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის დე-­ფაქ­ ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბე­ბის წარ­მო­მად­გ­ნე­ლე­ბი. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, შე­უძ­ლე­ბე­ლი აღ­მოჩ­ნ­და მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის წარ­მარ­თ­ვა სტან­დარ­ტუ­ლი პრო­ცე­დუ­რე­ბით, რად­გა­ნაც მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის პრო­ცე­სის მო­ნა­წი­ლე­თა სტა­ტუ­სი შე­უთ ­ ან­ხმ­ ე­ბე­ლი დარ­ჩა. ამ­გვ­ ა­რად, ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ის ფორ­მა­ტი, რა­საც მო­ნა­წი­ლე მხა­რე­ე­ბის სტა­ტუ­სის გა­ურ­კ­ვევ­ლო­ბა იწ­ვევს, დღემ­დე ბუნ­დო­ვა­ნი რჩე­ბა.

2009-2010 წწ. მან­ძილ­ზე სა­ერ­თა­შო­რი­სო მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი ჟე­ნე­ვის ფორ­მა­ტის ფარ­გ­ლებ­ში კვლა­ვაც გაგ­რ­ძელ­და. მი­უ­ხე­და­ვად არ­სე­ბუ­ლი და­ძა­ბუ­ლო­ბი­სა, ამ ხნის მან­ძილ­ზე (2011 წ. მარ­ტამ­დე) ჟე­ნე­ვის მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის 15 რა­უნ­დი გა­ი­ მარ­თა. იყო პრობ­ლე­მე­ბიც, რის გა­მოც 2010 წ. რამ­დე­ნი­მე თვის გან­მავ­ლო­ბა­ში ჟე­ნე­ვის მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბი არ გა­მარ­თუ­ლა. ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ის ფარ­გ­ლებ­ში რე­ გუ­ლა­რუ­ლი შეხ­ვედ­რე­ბი გა­ნახ­ლ­და 2010 წლის 14 ოქ­ტომ­ბერს. ამ შეხ­ვედ­რის ზუს­ტად წი­ნა დღეს რუ­სეთ­მა გა­ნაცხა­და, რომ მა­თი სა­გუ­შა­გო პუნ­ქ­ტი სა­ქარ­თ­ ვე­ლო­ში, კერ­ძოდ, სო­ფელ პე­რევ­ში გა­უქ­მე­ბუ­ლი და გა­და­ტა­ნი­ლი იყო, რი­თაც მათ სა­ბო­ლო­ოდ შე­ას­რუ­ლეს 2008 წ. ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ შე­თან­ხმ­ ე­ბის პი­რო­ბე­ბი. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ რუ­სე­თის სამ­ხედ­რო­ე­ბის მი­ერ სო­ფე­ლი პე­ რე­ვის და­ტო­ვე­ბა მი­სა­სალ­მე­ბე­ლი ფაქ­ტი გახ­და, ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ის მას­პინ­ძე­ ლი მხა­რე­ებ­ ი არ და­ე­თან­ხ­მ­ნენ რუ­სე­თის პო­ზი­ცი­ას, რომ მან შე­ას­რუ­ლა 2008 წლის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის პი­რო­ბე­ბი. ამა­ვე აზრს არ იზი­ა­რე­ბენ და არ ეთან­ხ­მე­ბი­ ან არც სა­ქარ­თვ­ ე­ლო და არც მი­სი და­სავ­ლე­თის სხვა პარ­ტ­ნი­ო­რე­ბი, ევ­რო­კავ­ ში­რის წევ­რი ქვეყ­ნე­ბის ჩათ­ვ­ლით. ამ­გ­ვა­რად, ერ­თი მხრივ, რო­გორც ორი წლის გა­მოც­დი­ლე­ბამ აჩ­ვე­ნა, ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ე­ბის ფორ­მატ­ში არ არის მო­სა­ლოდ­ნე­ლი სე­რი­ოზ­ უ­ლი გარ­ღ­ვე­ვე­ბი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბით, თუმ­ცა, მი­სი რო­ლი სი­ტუ­ა­ცი­ის სტა­ბი­ლი­ზა­ცი­ის მიზ­ნით მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი­ა. ის ერ­თა­დერ­თი ფორ­მა­ტია (თუნდაც ბო­ლომ­დე გა­ურ­კ­ვე­ვე­ლი მო­ნა­წი­ლე­თა სტა­ტუ­სის მხრივ) სა­დაც რე­გუ­ლა­რუ­ლი დი­ა­ლო­გი მიმ­დი­ნა­რე­ობს. მა­გა­ლი­თად, აქ მიმ­დი­ნა­რე­ობს სა­უბ­ ა­რი სა­ო­მარ მოქ­ მე­დე­ბა­თა გა­ნუ­ახ­ლებ­ლო­ბის შე­სა­ხებ ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის მხა­რე­ე­ბის დად­გე­ნა­ზე. ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ის ფარ­გ­ლებ­ში არის წარ­მა­ტე­ბუ­ლი შე­თან­ხმ­ ე­ბე­ბის მა­გა­ლი­თე­ ბიც – 2009 წ 18 თე­ბერ­ვალს ჟე­ნე­ვის ფორ­მა­ტის ფარ­გ­ლებ­ში მი­ი­ღეს გა­დაწყ­ვე­ ტი­ლე­ბა ინ­ცი­დენ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ი­სა და მათ­ზე რე­ა­გი­რე­ბის მე­ქა­ნიზ­მის შექ­მ­ნის თა­ობ­ ა­ზე; ექ­ს­პერ­ტე­ბი ასე­ვე თვლი­ან, რომ ჟე­ნე­ვის დის­კუ­სი­ე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში შე­საძ­ლე­ბე­ლია შე­თან­ხ­მე­ბის მიღ­წე­ვა ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის დაშ­ვე­ბის წე­სე­ბის შე­სა­ხებ, ასე­ვე გამ­ყო­ფი ხა­ზის გას­წ­ვრ ­ ივ მცხოვ­რებ მო­სახ­ლე­ო­ბას შო­ რის თა­ვი­სუ­ფა­ლი გა­და­ად­გი­ლე­ბის ხელ­შეწყო­ბის შე­სა­ხებ37.

169

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

6.2. ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სია 2008 წ. 1 ოქ­ტომ­ბ­რი­დან ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სია სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ ში მშვი­დო­ბის შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბა­ზე მო­ნი­ტო­რინ­გის ერ­თა­დერთ სა­ერ­თა­შო­რი­სო ინ­ ს­ტ­რუ­მენ­ტად რჩე­ბა. ევ­რო­კავ­ში­რის დამ­კვ­ ირ­ვე­ბელ­თა მი­სი­ის წარ­მო­მად­გენ­ ლე­ბი ერ­თა­დერ­თი წყა­როა პირ­ვე­ლა­დი ინ­ფორ­მა­ცი­ის მი­სა­ღე­ბად არა­მარ­ტო ევ­რო­კავ­ში­რის პო­ლი­ტი­კუ­რი ლი­დე­რე­ბი­სათ­ვის, ასე­ვე სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში კონ­ფ­ ლიქ­ტის გა­დაწყ­ვე­ტა­ში ჩარ­თუ­ლი ყვე­ლა სხვა მო­ნა­წი­ლი­სათ­ვის: გა­ე­რო, ეუთო, მე­გო­ბა­რი ჯგუ­ფის ქვეყ­ნე­ბი და სხვ. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­წეს­რი­გე­ბის სხვა ყვე­ლა სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სი­ა, რო­გო­რი­ ცაა გა­ე­რო და ეუთო, ომის შემ­დეგ პე­რი­ოდ­ში რუ­სე­თის აქ­ტი­უ­რი მოქ­მე­დე­ბე­ ბის გა­მო უმოქ­მე­დო გახ­და. 2009 წ 15 ივ­ნისს რუ­სეთ­მა, რო­გორც უშიშ­რო­ე­ბის საბ­ჭოს მუდ­მივ­მა წევ­რ­მა, ვე­ტო და­ად ­ ო აფხა­ზეთ­ში გა­ე­როს მი­სი­ის ფუნ­ქც­ ი­ო­ ნი­რე­ბის გაგ­რ­ძე­ლე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბას. 2009 წელს, 30 ივ­ლისს რუ­სეთ­მა ასე­ ვე სა­ბო­ლო­ოდ დაბ­ლო­კა ეუთოს მი­სი­ის ფუნ­ქც­ ი­ო­ნი­რე­ბა. ეუთო­სა და გა­ე­როს მი­სი­ე­ბის საქ­მი­ა­ნო­ბის შეწყ­ვე­ტამ პრაქ­ტი­კუ­ლად მო­შა­ლა რე­გი­ონ­ში არ­სე­ბუ­ლი კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბის სა­ერ­თა­შო­რი­სო მე­ქა­ნიზ­მე­ბი, შე­სა­ბა­მი­სად, გა­ ე­რო­სა და ეუთოს სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სი­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ა­ში შე­უძ­ლე­ბე­ლი გახ­და.

2010 წლის 26 ივ­ლისს ბრი­უ­სელ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის წევ­რი ქვეყ­ნე­ბის სა­გა­რეო საქ­მე­თა მი­ნის­ტ­რე­ბი შე­თან­ხ­მდ ­ ­ნენ, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ევ­რო­კავ­ში­რის სა­ დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის მან­და­ტი კი­დევ 12 თვით გაგ­რ­ძელ­დე­ბო­და. ამ­გ­ვა­რად, ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სია აგ­რ­ძე­ლებს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­ რი­ა­ზე ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბას 2011 წლის 14 სექ­ტემ­ბრ ­ ამ­დე. მი­სი მან­და­ტი ფა­რავს ქვეყ­ნის მთელ ტე­რი­ტო­რი­ას სა­ერ­თა­შო­რი­სოდ აღი­ა­რე­ბუ­ლი საზღ­ვ­რე­ბით, თუმ­ცა, დე-­ფაქ­ტო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბე­ბი, რომ­ლე­ბიც აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­ თის­/­ცხინ­ვა­ლის რე­გი­ო­ნებს აკონ­ტრ ­ ო­ლე­ბენ, უარს ამ­ბო­ბენ ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სია ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი გამ­ყო­ფი ხა­ზის მე­ო­რე მხა­რეს და­უშ­ვან. ამ­ჟა­მად ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კვ­ ირ­ვებ­ლო მი­სია ერ­თა­დერ­თი სა­ერ­ თა­შო­რი­სო მე­ქა­ნიზ­მი­ა, რო­მე­ლიც აკ­ვირ­დე­ბა და მხარს უჭერს სტა­ბი­ლუ­რო­ბას სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე.

2010 წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სია კვლა­ ვაც ხელს უწყობ­და პირ­და­პირ კონ­ტაქ­ტებ­სა და ინ­ფორ­მა­ცი­ის გაც­ვ­ლას ერ­თი მხრივ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა­სა და, მე­ო­რე მხრივ, რუ­სე­თის მთავ­რო­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებს, ასე­ვე სამ­ხ­რეთ ოსე­თი­სა და აფხა­ზე­თის დე-­ფაქ­ტო ხე­ ლი­სუფ­ლე­ბებს შო­რის. ურ­თი­ერ­თო­ბის აღ­ნიშ­ნუ­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ბი, ძი­რი­თა­დად, გან­ვი­თარ­და ინ­ცი­დენ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ი­სა და რე­ა­გი­რე­ბის მე­ქა­ნიზ­მე­ბის (IPRM) 170

თამარ პატარაია

ფარ­გ­ლებ­ში. ასე­ვე, 2010 წელს ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ხელ­ შეწყო­ბით შე­იქ­მ­ნა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი სა­კო­მუ­ნი­კა­ციო სა­ტე­ლე­ფო­ნო სის­ტე­მა „ცხელი ხა­ზი“, რო­მე­ლიც ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებს რო­გორც აფხა­ზეთ­ში, ასე­ვე სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში. გა­სუ­ლი წლის მან­ძილ­ზე აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ად­მი­ნის­ ტ­რა­ცი­ულ გამ­ყოფ ხაზ­თან რამ­დენ­ჯერ­მე იყო დეს­ტა­ბი­ლი­ზა­ცი­ის შემ­თხ­ვე­ვა და თი­თო­ე­ულ ამ ინ­ცი­დენტს პო­ტენ­ცი­უ­რად შე­იძ­ლე­ბო­და გა­მო­ეწ­ვია კონ­ფლ ­ იქ­ტის ეს­კა­ლა­ცი­ა. რო­გორც გა­მოც­დი­ლე­ბამ აჩ­ვე­ნა, „ცხელი ხა­ზის“ სის­ტე­მა ხელს უწყობს სი­ტუ­აც­ ი­ის გან­მუხ­ტვ­ ას, გან­სა­კუთ­რე­ბით მა­შინ, რო­დე­საც ევ­რო­კავ­ში­ რის დამ­კ­ვირ­ვებ­ლე­ბის მი­ერ მყი­სი­ე­რად ხდე­ბა რე­ა­გი­რე­ბა, თუნ­დაც მა­შინ, რო­ დე­საც შეწყ­ვე­ტი­ლია შეხ­ვედ­რე­ბი პრე­ვენ­ცი­ი­სა და რე­ა­გი­რე­ბის მე­ქა­ნიზ­მე­ბის ფარ­გ­ლებ­ში. რო­გორც წარ­სუ­ლის გა­მოც­დი­ლე­ბაც აჩ­ვე­ნებს (ეუთოს მე­ქა­ნიზ­მე­ბი ცხინ­ ვა­ლის რე­გი­ონ­ში 2008 წ. ომამ­დე), არ­სე­ბობს იმის სა­შიშ­რო­ე­ბა, რომ ინ­ცი­ დენ­ტე­ბის პრე­ვენ­ცი­ი­სა და რე­ა­გი­რე­ბის მე­ქა­ნიზ­მე­ბის (IPRM) ფარ­გ­ლებ­ში შეწყ­დეს რე­გუ­ლა­რუ­ლი შეხ­ვედ­რე­ბი ადა­მი­ან­თა უსაფ­რთ ­ ხო­ე­ბას­თან და­კავ­ ში­რე­ბუ­ლი ინ­ცი­დენ­ტე­ბის გა­მო, კერ­ძოდ, ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ობ­ ის და­ კა­ვე­ბის, გა­ტა­ცე­ბის ან ძა­ლა­დო­ბის ფაქ­ტე­ბის გა­მო. მა­გა­ლი­თად, ში­და ქარ­თ­ ლის გამ­ყოფ ზოლ­თან ახ­ლოს მდე­ბა­რე ზოგ და­სახ­ლე­ბა­ში სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მხრი­დან გა­მუდ­მე­ბით ის­მის სრო­ლის ხმა, იპა­რა­ვენ სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ობ­ ის პრო­დუქ­ტებს ან აკა­ვე­ბენ ად­გი­ლობ­რივ მაცხოვ­რებ­ლებს, რო­მე­ლიც ად­მი­ ნის­ტ­რა­ცი­ულ გა­მო­ყოფ ხაზს უახ­ლოვ­დე­ბი­ან. ზო­გი­ერთ და­სახ­ლე­ბა­ში ცხოვ­ რე­ბა იმ­დე­ნად გა­უ­საძ­ლი­სი ხდე­ბა, რომ ხალ­ხი ტო­ვებს სა­კუ­თარ სახ­ლებს, რის გა­მოც აღ­ნიშ­ნუ­ლი სოფ­ლე­ბი ცა­რი­ელ­დე­ბა38. სი­ტუ­ა­ცი­ის ეს­კა­ლა­ცი­ის თა­ვი­დან ასა­ცი­ლებ­ლად მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ინ­ფორ­მა­ცი­ის რე­გუ­ლა­რუ­ლი გაც­ ვ­ლა ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის ეგი­დით მოწყო­ბილ IPRM-ის შეხ­ვედ­რებ­ზე. ეუთო­სა და გა­ე­როს შე­სა­ბა­მი­სი ინ­სტ ­ ი­ტუ­ტე­ბის პო­ზი­ტი­უ­რი მო­ ნა­წი­ლე­ობ­ ა IPRM-ის შეხ­ვედ­რებ­ში მო­მა­ვალ­ში კი­დევ უფ­რო შე­ამ­ცი­რებს მო­ ლა­პა­რა­კე­ბა­თა შეწყ­ვე­ტის შე­საძ­ლებ­ლო­ბას.

2010 წლის ოქ­ტომ­ბერ­ში ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ამ და ქარ­თულ­ მა მხა­რემ (შინაგან საქ­მე­თა სა­მი­ნის­ტ­რო) ოფი­ცი­ა­ლუ­რად გა­ნაცხა­და, რომ 2010 წლის და­საწყი­სი­დან რე­გი­ონ­ში შე­ი­ნიშ­ნე­ბა სა­ერ­თო და­ძა­ბუ­ლო­ბის კლე­ბა. იმა­ ვე შე­ფა­სე­ბებს აკე­თებს სამ­ხ­რეთ ოსე­თის გამ­ყოფ ხაზ­თან ახ­ლოს მცხოვ­რე­ბი მო­სახ­ლე­ობ­ ის უმ­რავ­ლე­სო­ბა, მა­თი შე­ფა­სე­ბით კრი­მი­ნა­ლურ­მა შემ­თხ­ვე­ვებ­მა იკ­ლო, თუმ­ცა, მო­სახ­ლე­ო­ბა თავს კვლავ ისე­ვე და­უც­ვე­ლად გრძნობს, რო­გორც ად­რე39. ჯერ კი­დევ დღის წეს­რიგ­ში დგას სა­კითხი, რომ ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ სა­ დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ას­თან თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის სა­ფუძ­ველ­ზე გა­ამ­ ახ­ვი­ლოს ყუ­ 171

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

რადღე­ბა ად­გი­ლობ­რი­ვი მო­სახ­ლე­ო­ბის წუ­ხი­ლებ­ზე, რა­თა მოხ­დეს დრო­უ­ლი რე­ა­გი­რე­ბა მათ სა­ჭი­რო­ე­ბებ­ზე. და­მა­ტე­ბი­თი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ხელ­შემ­წყო­ბი პი­რო­ბა გამ­ყო­ფი ხა­ზის გას­წ­ვ­რივ მშვი­დო­ბის შე­სა­ნარ­ჩუ­ნებ­ლად ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ა­სა და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს თავ­დაც­ვის სა­მი­ნის­ტ­როს შო­რის 2009 წ. ურ­თი­ერ­თ­გა­გე­ბის მე­ მო­რან­დუ­მის ხელ­მო­წე­რა გახ­და. მე­მო­რან­დუ­მის თა­ნახ­მად იზღუ­დე­ბა თავ­ დაც­ვის სა­მი­ნის­ტრ ­ ოს უფ­ლე­ბა, გა­ნა­თავ­სოს ჯა­რი და მძი­მე ტექ­ნი­კა ად­მი­ნის­ ტ­რა­ცი­უ­ლი გამ­ყო­ფი ხა­ზის მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე. მსგავ­სი მე­მო­რან­დუ­მი ევ­რო­კავ­ში­რის სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ას სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ში­ნა­გან საქ­მე­თა სა­მი­ ნის­ტრ ­ ოს­თა­ნაც აქვს შე­თან­ხ­მე­ბუ­ლი. რო­გორც არა­ერ­თი სა­ერ­თა­შო­რი­სო დამ­კ­ ვირ­ვე­ბე­ლი თუ პო­ლი­ტი­კო­სი აღ­ნიშ­ნავს, აღ­ნიშ­ნულ­მა დო­კუ­მენ­ტებ­მა მნიშ­ვ­ნე­ ლოვ­ნად შე­უწყო ხე­ლი სი­ტუ­ა­ცი­ის დე­-ეს­კა­ლა­ცი­ას ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­უ­ლი გამ­ყო­ფი ზო­ლის გას­წვ­ ­რივ.

6.3. იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა და მა­თი სრუ­ლი მო­ნა­ წი­ლე­ობ­ ის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა პო­ლი­ტი­კურ, სო­ცი­ა­ლურ და ეკო­ნო­მი­კურ ცხოვ­რე­ ბა­ში ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თ­ვე­ლოს 2008 წ. ომის­შემ­დ­გო­მი პე­რი­ო­დის მნიშ­ვნ­ ე­ ლო­ვა­ნი პრი­ო­რი­ტე­ტი გახ­და. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის მი­ერ აღე­ბულ ვალ­დე­ბუ­ლე­ბებს შო­რის იყო დევ­ნილ­თათ­ვის ახა­ლი საცხოვ­რე­ბე­ლი სახ­ლე­ბის აშე­ნე­ბა, იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­ გი­ლე­ბულ პირ­თათ­ვის 2009-2012 სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გი­ის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შე­მუ­შა­ვე­ბა და გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა. აღ­ნიშ­ნუ­ლი პროგ­რა­მე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბას ევ­რო­კო­მი­სი­ამ მხარ­და­ჭე­რა გა­მო­უცხა­და. მარ­თ­ლაც, მსოფ­ ლიო ბან­კის მა­ღალ­შე­ღა­ვა­თი­ა­ნი სეს­ხე­ბი­სა და ევ­რო­კო­მი­სი­ის გრან­ტე­ბით 2008 წლის ოქ­ტომ­ბერ­-­დე­კემ­ბერ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბამ 13 სხვა­დას­ხ­ვა ად­გი­ ლას 3,963 ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლუ­რი კო­ტე­ჯი ააშე­ნა იმ დევ­ნი­ლე­ბის­თ­ვის, რო­მელ­თაც 2008 წლის აგ­ვის­ტოს ომის შემ­დეგ სამ­ხ­რეთ ოსეთ­ში დაბ­რუ­ნე­ბა ვერ შეძ­ლეს. მთლი­ან­ ად კო­ტე­ჯე­ბის აშე­ნე­ბა და მათ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­ რის მოწყო­ბა 4 133,3 მი­ლი­ო­ნი ლა­რი დაჯ­და. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის და­უ­ყოვ­ნე­ბელ­მა რე­ა­გი­რე­ბამ და დევ­ნი­ლე­ბის­თ­ვის სახ­ლე­ბის უმოკ­ლეს დრო­ში აშე­ნე­ბამ მრა­ვა­ლი ექ­ს­პერ­ტის და­დე­ბი­თი შე­ფა­სე­ბა და­იმ­სა­ხუ­რა. რო­გორც ორ­გა­ნი­ზა­ცია „საერთაშორისო გამ­ჭვ­ ირ­ვა­ლო­ბა – სა­ ქარ­თვ­ ე­ლო“ აფა­სებს, მსგავ­სი პრე­ცე­დენ­ტი, რო­დე­საც კონ­ფ­ლიქ­ტ­გა­მოვ­ლი­ლი ქვე­ყა­ნა ყო­ველ­გ­ვა­რი და­ყოვ­ნე­ბის გა­რე­შე ახერ­ხებს დევ­ნი­ლი მო­სახ­ლე­ო­ბის 172

თამარ პატარაია

საცხოვ­რე­ბე­ლი ფარ­თით უზ­რუნ­ველ­ყო­ფას, სა­ერ­თა­შო­რი­სო თა­ნა­მე­გობ­რო­ბი­ სათ­ვის უც­ნო­ბი­ა. მი­უ­ხე­და­ვად იმი­სა, რომ არ­სე­ბობს წუ­ხი­ლე­ბი მშე­ნებ­ლო­ბის ხა­რის­ხის გა­მო, მშე­ნებ­ლო­ბის პრო­ცე­სის უს­წრ ­ ა­ფეს­მა ტემ­პმ­ ა ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ ოპე­რა­ცი­ებ­ში მო­მუ­შა­ვე ბევ­რი სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცია გა­აკ­ვირ­ვა, რად­ გა­ნაც დევ­ნი­ლე­ბის თბი­ლი­სი­სა და გო­რის დრო­ებ­ ი­თი საცხოვ­რებ­ლე­ბი­დან ახ­ ლად აშე­ნე­ბულ კო­ტე­ჯებ­ში გა­დაყ­ვა­ნა 2009 წლის იან­ვარ­ში, ომის დაწყე­ბი­დან ხუთ თვე­ში და­იწყო. ომის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში სა­ერ­თა­შო­რი­სო დო­ნო­რებ­მა ასე­ვე დი­დი წვლი­ლი შე­ი­ტა­ნეს იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თათ­ვის 2009-2012 სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო სტრა­ტე­გი­ის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შე­მუ­შა­ვე­ბა­ში. მათ მი­ერ გა­მო­ყო­ფილ­მა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­მა და­ფი­ნან­სე­ბამ ხე­ლი შე­უწყო სამ­თავ­რო­ ბო სტრა­ტე­გი­ის შე­მუ­შა­ვე­ბა­საც. ისეთ­მა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან­მა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა, რო­გო­რე­ბი­ცაა გა­ე­როს ლტოლ­ვილ­თა უმაღ­ლე­სი წარ­მო­ მად­გენ­ლის ოფი­სი და და­ნი­ის ლტოლ­ვილ­თა საბ­ჭო, იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ ლე­ბულ პირ­თათ­ვის 2009-2012 სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გი­ის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გა­ნახ­ლე­ბის პრო­ცესს გა­მო­უცხა­დეს მხარ­და­ჭე­რა. მა­თი ინი­ცი­ა­ტი­ვით და­ინ­ტე­რე­სე­ბულ მხა­რე­ებს შორს გა­ი­მარ­თა დი­ალ ­ ო­გი იძუ­ლე­ ბით ად­გილ­ნაც­ვალ პირ­თა გა­ნათ­ლე­ბას­თან და შე­მო­სავ­ლის წყა­რო­ებ­თან და­კავ­ში­რე­ბით.

2010 წლის 11 მა­ისს ევ­რო­კავ­ში­რის მოთხოვ­ნე­ბის სა­პა­სუ­ხოდ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბამ და­მა­ტე­ბი­თი ცვლი­ლე­ბე­ბი შე­ი­ტა­ნა იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თათ­ვის სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გი­ის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში 2009-201240. გა­ნახ­ლე­ბულ სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა­ში შე­სუ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბის მი­უხ­ ე­და­ ვად, მი­სი შეს­რუ­ლე­ბა ზო­გი­ერთ შემ­თხ­ვე­ვა­ში პრობ­ლე­მუ­რი აღ­მოჩ­ნ­და ხე­ლი­ სუფ­ლე­ბის უწყე­ბე­ბის მხრი­დან. მა­გა­ლი­თად, 2010 წლის ზაფხულ­ში და­ირ­ღ­ვა გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა უფ­ლე­ბე­ბი, რო­დე­საც ისი­ნი გა­მო­აძ­ ე­ვეს კო­ლექ­ტი­ურ ­ ი საცხოვ­რე­ბე­ლი ცენ­ტ­რე­ბი­დან, სა­დაც უკ­ვე რამ­დე­ნი­მე წე­ლია ცხოვ­რობ­დ­ნენ41.

2010 წლის 14 ივ­ნი­სი­სა და 5 აგ­ვის­ტოს შუ­ა­ლედ­ში და­ახ­ლო­ე­ბით 500 იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რი გა­მო­აძ­ ე­ვეს თბი­ლი­სის კო­ლექ­ტი­უ­რი საცხოვ­რე­ბე­ლი ცენ­ტრ ­ ე­ბი­დან42. რო­გორც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომ­ბუდ­სმ­ ე­ნის ან­გა­რიშ­შია აღ­ნიშ­ნუ­ლი (2010 წლის იან­ ვა­რი­-ივ­ნი­სი), 2010 წ ივ­ნის­სა და აგ­ვის­ტო­ში მთავ­რო­ბამ და­არ­ღ­ვია იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა უფ­ლე­ბე­ბი (ეროვნული კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა შე­სა­ხებ 1996, სტრა­ტე­გია იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ 173

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

პირ­თათ­ვის), გა­აგ­რ­ძე­ლონ ცხოვ­რე­ბა კო­ლექ­ტი­ურ ­ ად და­სახ­ლე­ბულ ცენ­ტ­რებ­ ში მა­ნამ, სა­ნამ არ მო­ა­წე­რენ ხელს ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბას და არ და­თან­ხ­მდ ­ ე­ბი­ან მთავ­რო­ბის მი­ერ გა­მო­ყო­ფილ ალ­ტერ­ნა­ტი­ულ საცხოვ­რე­ბელს43. 2010 წლის ივ­ნის­სა და აგ­ვის­ტო­ში გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მოვ­ლე­ნე­ბის მი­ხედ­ვით, ხე­ლი­სუფ­ლე­ ბას კონ­სულ­ტა­ცია არ გა­უვ­ლია იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რე­ბის ოჯა­ხის წევ­რებ­თან, ზოგ შემ­თხ­ვე­ვა­ში კი გა­სახ­ლე­ბულ ოჯა­ხებს წი­ნას­წა­რი შეტყო­ბი­ნე­ბა სა­ერ­თო­დაც არ მი­უ­ღი­ათ. დევ­ნილ­თა გა­მო­სახ­ლე­ბის ფაქ­ტებ­მა აჩ­ვე­ნა, რომ ამ პრო­ცეს­ში თით­ქმ­ ის არ არ­სე­ბობს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის თა­ნამ­შრ ­ ომ­ლო­ბა სხვა სა­ერ­თა­შო­რი­სო მო­ნა­წი­ ლე­ებ­თა­ნაც. აგ­რეთ­ვე, ომ­ბუდ­ს­მე­ნის ან­გა­რიშ­ში აღ­ნიშ­ნუ­ლი­ა, რომ იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა და დევ­ნილ­თა და გან­სახ­ლე­ბის სა­მი­ნის­ტ­როს შო­რის კო­მუ­ნი­კა­ცი­ის ნაკ­ლე­ბო­ბა იყო. თა­ნაც, ად­გი­ლობ­რივ­მა არა­სამ­თავ­რო­ბო ორ­ გა­ნი­ზა­ცი­ებ­მა მხო­ლოდ პრე­მი­ერ მი­ნის­ტრ ­ ­თან შეხ­ვედ­რის შემ­დეგ შეძ­ლეს შე­ ე­ჩე­რე­ბი­ნათ გა­მო­სახ­ლე­ბის პრო­ცე­სი. შეხ­ვედ­რა­ზე მი­ღე­ბუ­ლი იყო შე­თან­ხ­მე­ ბა, რომ პრო­ცე­სი შე­ჩერ­დე­ბა მა­ნამ, სა­ნამ იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა საცხოვ­რებ­ლით უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის უფ­რო ნა­თე­ლი და სა­მარ­თ­ლი­ა­ნი პრო­ცე­დუ­ რე­ბი არ შე­მუ­შავ­დე­ბა.

6.4. კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის ტრან­ს­ფორ­მა­ცი­ის ხელ­შეწყო­ბა ნდო­ბის აღ­დ­გე­ნის გზით ევ­რო­კავ­შირ­-­სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს თა­ნამ­შრ ­ ომ­ლო­ბის უკ­ვე არ­სე­ბუ­ლი ფორ­მატ­სა და მე­ქა­ნიზ­მებ­ში გარ­კვ­ ე­ულ ­ ი ცვლი­ლე­ბა შე­ი­ტა­ნა 2008 წლის შემ­დეგ მი­ღე­ბულ­მა სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო ცვლი­ლე­ბებ­მა, ასე­ვე იმ ახალ­მა სტრა­ტე­გი­ულ­მა დო­კუ­მენ­ტებ­ მა, რომ­ლე­ბიც სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის პო­ლი­ტი­კას გან­საზღ­ვ­რავს კონ­ ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი და­რე­გუ­ლი­რე­ბის მიზ­ნით. ომის შემ­დ­გომ პე­რი­ოდ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა აღი­ა­რებს, რომ ხან­მოკ­ლე პე­რი­ოდ­ში შე­უძ­ლე­ბე­ლია აფხა­ზეთ­თან და სამ­ხ­რეთ ოსეთ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი პრობ­ლე­მე­ბის გა­დაჭ­რა. ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი ოფი­ცი­ა­ლურ გან­ ცხა­დე­ბებ­ში იზი­ა­რე­ბენ, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­სათ­ვის აუცი­ლე­ბე­ლია სტრა­ტე­გი­უ­ ლი მოთ­მი­ნე­ბის პო­ლი­ტი­კის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, რა­საც შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბი და ევ­რო­კავ­ში­რიც უჭერს მხარს. ოფი­ცი­ა­ლუ­რი გან­ცხა­დე­ბე­ბის თა­ნახ­მად, სა­ქარ­ თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა გეგ­მავს სა­კუ­თა­რი ქვე­ყა­ნა უფ­რო მიმ­ზიდ­ვე­ლი, ძლი­ე­რი, დე­მოკ­რა­ტი­ულ ­ ი გა­ხა­დოს, რო­მე­ლიც აღი­არ ­ ებს და­კარ­გუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის დე­ი­ზო­ლა­ცი­ის აუცი­ლებ­ლო­ბას და გა­ნა­ვი­თა­რებს გო­ნივ­რულ პო­ლი­ტი­კას აღ­ ნიშ­ნულ პრო­ცეს­ში აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მო­სახ­ლე­ო­ბის ჩარ­თ­ვის მიზ­ნით44.

174

თამარ პატარაია

2008-2010 წწ. ახალ სტრა­ტე­გი­ულ კონ­ცეფ­ცი­აზ­ ე სა­პა­სუ­ხოდ, სა­ქარ­თ­ვე­ლომ გა­ მო­აქ­ვეყ­ნა რამ­დე­ნი­მე სა­კა­ნონ­მდ ­ ებ­ლო და პო­ლი­ტი­კუ­რი ინი­ცი­ატ ­ ი­ვა: 1. 2008 წ. „კანონი ოკუ­პი­რე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ებ­ ის შე­სა­ხებ“; 2. 2010 წ. მთავ­რო­ბის დად­გე­ნი­ლე­ბა „საქართველოს ოკუ­პი­რე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ ებ­ზე მოქ­მე­დი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის საქ­მი­ა­ნო­ბის წე­სე­ბის წარ­მარ­თ­ვის შე­სა­ხებ“; 3. 2010 წ. 27 იან­ვარს – სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გია ოკუ­პი­რე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის მი­მართ – ჩარ­თუ­ლო­ბა თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის გზით; 4. 2010 წლის 6 ივ­ლისს – ჩარ­თუ­ლო­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა. ახა­ლი სა­კა­ნონ­მ­დებ­ლო აქ­ტე­ბი­სა და სტრა­ტე­გ ი­ულ ­ ი მიზ­ნ ე­ბის­/ ­სა­მოქ­მე­დ ო გეგ­მ ის ჩა­მ ო­ყა­ლ ი­ბე­ბით ნა­თე­ლი გახ­და, რომ ევ­რ ო­კ ავ­ში­რ ის მო­ნ ა­წი­ლ ე­ო ­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბ ის მშვი­დო­ბი­ან­ ი გა­დაწყ­ვე­ტის პრო­ც ეს­ში კონ­კ ­რ ე­ტ ულ ცვლი­ ლე­ბ ებს და შეს­წო­რე­ბებს სა­ჭი­რო­ებს, რაც ბუ­ნ ებ­რ ი­ვი­ა , ევ­რ ო­კ ავ­ში­რ ის მხრი­დან რე­ა­გი­რე­ბის გა­რე­შე არ დარ­ჩე­ნი­ლა. ალ­ბათ, დრო იქ­ნ ე­ბა სა­ჭი­რ ო იმი­სათ­ვის, რომ გა­ირ­კ­ვეს, თუ რამ­დე­ნად შე­უწყობს ხელს აღ­ნ იშ­ნ უ­ლ ი დო­კუ­მ ენ­ტე­ბ ის მი­ღ ე­ბა კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა ­ნ ი მო­წეს­რ ი­გ ე­ბის პრო­ ცეს­ში ევ­რ ო­კავ­ში­რის რო­ლის გაზ­რ­დას და გა­ა ქ­ტ ი­უ­რ ე­ბას ნდო­ბის აღ­დგ­ ე­ ნის გზით. კერ­ძოდ, 2008 წ. 23 ოქ­ტომ­ბერს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა მი­ი­ღო „კანონი ოკუ­პი­რე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის შე­სა­ხებ“, რო­მე­ლიც აწე­სებს რე­გუ­ლა­ცი­ებს სამ­ ხ­რეთ ოსეთ­სა და აფხა­ზეთ­ში შეს­ვლ ­ ის, ეკო­ნო­მი­კუ­რი საქ­მი­ა­ნო­ბის წარ­მარ­თ­ ვის და ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის გა­წე­ვა­ზე. კა­ნო­ნის 2008 წ. რე­დაქ­ცი­ამ იმ სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს შო­რის, რო­მელ­თა ინ­ტე­რეს­შია კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ ბის მოგ­ვა­რე­ბის ხელ­შეწყო­ბის პრო­ცეს­ში ჩარ­თ­ვა, გარ­კ­ვე­ულ ­ ი შეშ­ფო­თე­ბა გა­ მო­იწ­ვი­ა. კერ­ძოდ, ევ­რო­კავ­შირ­მა, რო­მე­ლიც აპი­რებს აქ­ტი­ურ ­ ი საქ­მი­ა­ნო­ბე­ბი წარ­მარ­თოს კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ბის მიზ­ნით, 2008 წლის შუ­ა­ლე­დურ ან­გა­რიშ­ში წუ­ხი­ლი გა­მო­ხა­ტა ზო­გი­ერ­თი დე­ბუ­ლე­ბის მი­მართ და რე­კო­მენ­და­ცია გა­მოთ­ქ­ვა ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის დას­კ­ვნ­ ე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბის თა­ობ­ ა­ზე. შე­სა­ბა­მი­სად, 2010 წლის თე­ბერ­ვალ­ში, ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ის მე­ო­რე, სა­ბო­ლოო შე­ფა­სე­ბის ან­გა­რიშ­ში გა­მოთ­ქმ­ უ­ლი რე­კო­მენ­და­ცი­ე­ბის გათ­ვა­ლის­ წი­ნე­ბით, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს პარ­ლა­მენ­ტ­მა და­ამ­ტ­კი­ცა შეს­წო­რე­ბე­ბი კა­ნონ­ში ოკუ­ პი­რე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის შე­სა­ხებ45. მი­უ­ხე­და­ვად გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ცვლი­ ლე­ბე­ბი­სა, ევ­რო­კავ­შირს და სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებს, რომ­ლე­ბიც აპი­ რე­ბენ მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა მი­ი­ღონ მშვი­დო­ბის გან­მ­ტ­კი­ცე­ბის პრო­ცეს­ში, რამ­დე­ნი­მე კონ­კ­რე­ტუ­ლი შე­ნიშ­ვ­ნა კვლა­ვაც დარ­ჩათ კა­ნო­ნის ზო­გი­ერ­თი მუხ­ლის ბუნ­დო­ ვა­ნე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით.

175

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

მე­ო­რე მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვან დო­კუ­მენტს, რო­მე­ლიც გავ­ლე­ნას ახ­დენს ევ­რო­კავ­ში­რის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბა­ზე კონ­ფლ ­ იქ­ტე­ბის გა­დაწყ­ვე­ტის პრო­ცეს­ში 2010 წლის 23 ოქ­ტომ­ ბერს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბის მი­ერ მი­ღე­ბუ­ლი დად­გე­ნი­ლე­ბა წარ­მო­ად­გენს. დე­ბუ­ლე­ბა გან­მარ­ტავს კა­ნო­ნის, სტრა­ტე­გი­ი­სა და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის შეს­რუ­ ლე­ბის პი­რო­ბებს შემ­დე­გი სა­ხელ­წო­დე­ბით „საქართველოს ოკუ­პი­რე­ბულ ტე­ რი­ტო­რი­ებ­ზე მოქ­მე­დი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის საქ­მი­ა­ნო­ბის წე­სე­ბის წარ­მარ­თ­ვის შე­ სა­ხებ“ და აწე­სებს საკ­მა­ოდ მკაცრ პრო­ცე­დუ­რებს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ოკუ­პი­რე­ბულ ტე­რი­ტო­რი­ებ­ზე სა­ერ­თა­შო­რი­სო და ად­გი­ლობ­რი­ვი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ ის საქ­მი­ა­ნო­ ბის შე­სა­ხებ. დად­გე­ნი­ლე­ბა ით­ვა­ლის­წი­ნებს „კონსტრუქციული დი­ა­ლო­გის“ წარ­მარ­თ­ვას სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა­სა და იმ მხა­რე­ებს შო­რის, რომ­ლე­ბიც ჰუ­მა­ნი­ტა­ რუ­ლი დახ­მა­რე­ბის პროგ­რა­მებს ახორ­ცი­ე­ლე­ბენ და გა­მო­ყო­ფი ხა­ზე­ბით და­ შო­რე­ბუ­ლი სა­ზო­გა­დო­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებს შო­რის ნდო­ბის აღ­დ­გე­ნა­ზე მუ­შა­ო­ბენ. კერ­ძოდ, დად­გე­ნი­ლე­ბა ყვე­ლა პო­ტენ­ცი­ურ პარ­ტ­ნი­ორს ავალ­ დე­ბუ­ლებს საქ­მი­ა­ნო­ბის დაწყე­ბამ­დე მი­ი­ღოს ნე­ბარ­თ­ვა რე­ინ­ტეგ­რა­ცი­ის სა­ ხელ­მ­წი­ფო მი­ნის­ტ­რის აპა­რა­ტი­დან, აკონ­კ­რე­ტებს და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი ორ­გა­ ნი­ზა­ცი­ი­სა და საქ­მი­ა­ნო­ბის მიზ­ნებს, მო­ითხოვს 6 თვე­ში ერ­თხელ საქ­მი­ა­ნო­ ბის და ფი­ნან­სურ­-­სა­აღ­რიცხ­ვო დე­ტა­ლე­ბის ან­გა­რიშ­გე­ბას, ასე­ვე გან­საზღ­ვ­ რავს დაშ­ვე­ბუ­ლი სა­მოგ­ზა­უ­რო დო­კუ­მენ­ტე­ბის ვა­ლი­დუ­რო­ბას აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე მაცხოვ­რე­ბე­ლი პი­რე­ბის საზღ­ვ­რებს გა­ რეთ მოგ­ზა­უ­რო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში. ევ­რო­კავ­ში­რის და სხვა სა­ერ­თა­შო­რი­სო ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის აზ­რით, დად­გე­ნი­ლე­ბის ამოქ­მე­დე­ბამ, მო­სა­ლოდ­ნე­ლი­ა, რომ დრო­ში გა­და­ა­ვა­ დოს და რა­ოდ ­ ე­ნობ­რი­ვად შე­ამ­ცი­როს იმ უცხო­ურ ­ ი პარ­ტ­ნი­ო­რი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ ე­ბის პროგ­რა­მე­ბი, რომ­ლე­ბიც ჰუ­მა­ნი­ტა­რულ დახ­მა­რე­ბას ახორ­ცი­ე­ლე­ბენ და ნდო­ბის ასა­მაღ­ლე­ბელ ღო­ნის­ძი­ე­ბებს წარ­მარ­თა­ვენ. ამას­თან, დო­კუ­მენ­ტებ­ში ასა­ხუ­ლი მიზ­ნე­ბის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, უცხო­ე­ლი და ად­გი­ლობ­რი­ვი ექ­ს­პერ­ტე­ბის აზ­რით, შე­იძ­ლე­ბა შემ­დეგ­მა პრობ­ლე­მურ­მა სა­ კითხებ­მაც შე­აფ ­ ერ­ხოს: ა) ახა­ლი სტრა­ტე­გი­ის და სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის მთა­ვა­რ ი პრინ­ც ი­პე­ბი და მიზ­ ნე­ბი, ღო­ნის­ძი­ე­ბ ე­ბი ცალ­მ­ხრ ­ ი­ვად, აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხრ ­ ეთ ოსე­თის­/ ­ც ხინ­ ვა­ლის მო­სახ­ლე­ო­ბის მა­კონ­ტ­რო­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­ს უფ­ლ ე­ბე­ბის პო­ზი­ც ი­ე ­ბის გა­უთ­ვა­ლის­წი­ნ ებ­ლ ო­ბით ჩა­მო­ყა­ლიბ­და, რომ­ლე­ბიც სე­რ ი­ოზ­ ულ შეშ­ფო­თე­ ბას გა­მ ოთ­ქვ­ ამს ისე­თი ტერ­მი­ნე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბა­ზე, რო­გ ო­რ ი­ც აა „ოკუპაცია“.

176

თამარ პატარაია

ამას­თა­ნა­ვ ე, სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს ინ­ტე­რე­სებ­ში­ა, ყვე­ლ ა ნა­ბი­ჯი გა­დ ად­გ ას, რა­თა არ და­უშ­ვას სტა­ტუს კვოს ლე­გ ი­ტი­მა­ც ი­ა. სტრა­ტ ე­გ ი­ა­ში არ არის გა­დ ად­გ ­მუ­ ლი ნა­ბ ი­ჯი ამ შე­უ­თან­ხმ­ ებ­ლო­ბის და­საძ­ლე­ვად, რაც არ­თუ­ლ ებს მხა­რ ე­თა და­პ ი­რ ის­პ ი­რ ე­ბ უ­ლი ინ­ტე­რე­სე­ბის დაძ­ლე­ვას, ასე­ვე, შე­ი ძ­ლ ე­ბა ხე­ლ ი შე­უშ­ ა­ ლოს აფხა­ზე­თი­ს ა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის მო­სახ­ლ ე­ო ­ბის ჩარ­თუ­ლ ო­ბას. ბ) სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა ით­ვა­ლის­წი­ნებს ჩარ­თუ­ლო­ბი­სათ­ვის შვი­დი ინ­სტ ­ ­რუ­ მენ­ტის ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბას ოთხი პროგ­რა­მუ­ლი სფე­როს გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბით. დო­კუ­მენ­ტი, რომ­ლის იდეაა „ჩართვის ინ­ს­ტ­რუ­მენ­ტე­ბის“ ჩა­მო­ყა­ლი­ბე­ბა, მიზ­ნად ისა­ხავს კო­მუ­ნი­კა­ცი­ა­სა და თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის ხელ­შეწყო­ბას ერ­თი მხრივ თბი­ლისს, მე­ო­რე მხრივ კი, აფხა­ზე­თის და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­ რი­ე­ბის მა­კონ­ტ­რო­ლე­ბელ ძა­ლებს შო­რის46. გა­სათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბე­ლი­ა, რომ ეს ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ე­ბი ვერ ამოქ­მედ­დე­ბა სა­ერ­თა­შო­რი­სო მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ის გა­ რე­შე. ამ­გ­ვა­რად, შე­უძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, სა­ნამ აფხა­ზე­თი და სამ­ხ­რეთ ოსე­თი უარს იტყ­ვი­ან კონ­ფ­ლიქ­ტურ ზო­ნებ­ში მცხოვ­რე­ბი მო­სახ­ლე­ო­ბი­სათ­ვის სა­ერ­თა­შო­რი­სო ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ებ­ ის მი­ერ გა­ მო­ყო­ფი­ლი დახ­მა­რე­ბის მი­წო­დე­ბა­ზე სა­ქარ­თ­ვე­ლოს გავ­ლით ან, სა­ნამ სა­ ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბა არ შეც­ვ­ლის თა­ვის მიდ­გო­მას მთა­ვა­რი პრინ­ცი­პე­ბის მი­მართ. ეს მი­ა­ნიშ­ნებს, რომ ჩარ­თუ­ლო­ბის ან სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ ცი­ელ ­ ე­ბის მცდე­ლო­ბა უახ­ლო­ეს ხან­ში შე­იძ­ლე­ბა და­იბ­ლო­კოს. გ) რუ­სე­თის პირ­და­პირ­მა გავ­ლე­ნამ აფხა­ზე­თი­სა და სამ­ხ­რეთ ოსე­თის პო­ლი­ ტი­კურ მმარ­თ­ვე­ლო­ბა­სა და სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ აზ­რზ­ ე, შე­საძ­ლო­ა, დაბ­ლო­კოს და ჩა­შა­ლოს ჩარ­თუ­ლო­ბის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა, რაც ნიშ­ნავს, რომ გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბა გა­ნუ­საზღ­ვ­რე­ლი დრო­ით გა­და­ი­დე­ბა, თუ რუ­სე­თი და სა­ქარ­თვ­ ე­ლო სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად ვერ მო­ახ­ ერ­ხე­ბენ სა­ ერ­თა­შო­რი­სო ინ­ს­ტი­ტუ­ცი­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ობ­ ი­სათ­ვის შე­თან­ხ­მე­ბუ­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ ბი მო­ძებ­ნონ. ამ­გ­ვა­რად, კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­დო­ბი­ა­ნი და­რე­გუ­ლი­რე­ბის პროცესში კონ­კ­რე­ ტუ­ლი წინ­ს­ვ­ლა და კონ­ფლ ­ იქ­ტის ტრან­ს­ფორ­მა­ცი­აზ­ ე სა­უბ­ ა­რი მხო­ლოდ მა­შინ იქ­ნე­ბა შე­საძ­ლე­ბე­ლი, თუ მო­ხერ­ხ­და ზე­მოთ ჩა­მოთ­ვლ ­ ი­ლი კონ­კ­რე­ტუ­ლი წი­ ნა­აღ­მ­დე­გო­ბე­ბის დაძ­ლე­ვა. ევ­რო­კავ­ში­რის რო­ლი ამ პრო­ცეს­ში გა­მორ­ჩე­უ­ ლი­ა, რად­გა­ნაც იგი წამ­ყვ­ ა­ნი აქ­ტო­რია რო­გორც მო­ლა­პა­რა­კე­ბე­ბის ერ­თა­დერთ ფორ­მატ­ში (ჟენევის დის­კუ­სი­ე­ბი), ასე­ვე სა­დამ­კ­ვირ­ვებ­ლო მი­სი­ის საქ­მი­ან­ ო­ბის თვალ­საზ­რი­სით. ევ­რო­კავ­შირს, ორი­ვე მხა­რის თან­ხ­მო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ასე­ვე, შე­უძ­ლია აქ­ტი­უ­რი მე­დი­ა­ტო­რის რო­ლი შე­ას­რუ­ლოს ნდო­ბის აღ­დ­გე­ნის მი­მარ­ თუ­ლე­ბი­თაც.

177

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

7. დას­კ­ვ­ნა წარ­მოდ­გე­ნი­ლი ან­გა­რი­შის მი­ზა­ნი იყო შე­ე­ფა­სე­ბი­ნა თუ რო­გორ გან­ხორ­ცი­ ელ­და ევ­რო­კავ­ში­რი-­სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მშვი­ დო­ბი­ა­ნი მო­წეს­რი­გე­ბის პრი­ო­რი­ტე­ტის მი­მარ­თუ­ლე­ბით. ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი ანა­ლი­ ზის შე­დე­გე­ბი­დან საკ­მა­ოდ არა­ერ­თმ­ ­ნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი შე­ფა­სე­ბა გა­მომ­დი­ნა­რე­ ობს. კერ­ძოდ, ერ­თი მხრივ, სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ელ ­ ე­ბის პე­რი­ოდ ­ ი გან­სა­კუთ­რე­ბით მძი­მე აღ­მოჩ­ნ­და, რად­გა­ნაც კონ­ფ­ლიქ­ტი გა­ნახ­ლ­და. მე­ო­რე მხრივ, მიმ­დი­ნა­რე პე­რი­ოდ­ში გაჩ­ნ­და კონ­კ­რე­ტუ­ლი ინი­ცი­ა­ტი­ვე­ბიც, რო­მელ­ თაც ზე­მოქ­მე­დე­ბა მო­ახ­დი­ნა ევ­რო­კავ­ში­რის როლ­ზე კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­წეს­ რი­გე­ბის პრო­ცეს­ში და 2008 აგ­ვის­ტოს ომის შე­დე­გებ­ზე სწრაფ და დრო­ულ რე­ა­გი­რე­ბას უკავ­შირ­დე­ბო­და. სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბის წე­ლი­წად­ნა­ხევ­რი­ა­ნი პე­რი­ო­დი (2007 – 2008 აგ­ვის­ტო) ევ­რო­კავ­ში­რის­თ­ვის საკ­მა­რი­სი არ აღ­მოჩ­ნ­და, რომ აქ­ტი­უ­რად ჩარ­თუ­ლი­ყო და ძი­რე­უ­ლი ცვლი­ლე­ბე­ბი შე­ე­ტა­ნა სამ­შ­ვი­დო­ბო პრო­ცეს­ში. ამ ფონ­ზე, ვერც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მხა­რემ შეძ­ლო ამ პე­რი­ოდ­ში აღე­ბუ­ლი ვალ­დე­ ბუ­ლე­ბე­ბის შეს­რუ­ლე­ბა და კონ­ფ­ლიქ­ტის ზო­ნებ­ში პრე­ვენ­ცი­უ­ლი მე­ქა­ნიზ­მე­ბის ეფექ­ტი­ა­ნად გა­მო­ყე­ნე­ბის გზით მშვი­დო­ბის დაც­ვის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა.

2008 წ. ომ­მა სა­მოქ­მე­დო გეგ­მის ფარ­გ­ლებ­ში და­სა­ხუ­ლი ღო­ნის­ძი­ე­ბე­ბის გან­ ხორ­ცი­ე­ლე­ბას აზ­რი და­უ­კარ­გა, თუმ­ცა, 2007-2010 წწ. ევ­რო­კავ­ში­რის წარ­ მა­ტე­ბუ­ლი მე­დი­ატ ­ ო­რო­ბაც შედ­გა. მას დი­დი წვლი­ლი მი­უძღ­ვის ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ და­პი­რის­პი­რე­ბულ მხა­რე­ებს შო­რის შე­თან­ხ­მე­ბის სწრაფ მიღ­წე­ვა­ში. ასე­ვე მნიშ­ვნ­ ე­ლო­ვა­ნი­ა, რომ ომის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ სა­მოქ­ მე­დო გეგ­მის ფარ­გლ ­ ებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლო­-ევ­რო­კავ­შირს შო­რის თა­ნამ­შ­რომ­ ლო­ბის ახა­ლი დღის წეს­რი­გი შე­იქ­მ­ნა, საკ­მა­ოდ მოკ­ლე ვა­დებ­ში შე­თან­ხ­მ­ და ახა­ლი პროგ­რა­მე­ბი, რომ­ლის ფარ­გ­ლებ­შიც, ორი­ვე მხა­რეს სხვა­დას­ხ­ვა ვალ­დე­ბუ­ლე­ბე­ბი აქვს აღე­ბუ­ლი შემ­დე­გი მი­მარ­თუ­ლე­ბე­ბით: იძუ­ლე­ბით გა­ და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა უფ­ლე­ბე­ბის დაც­ვა და მა­თი სრუ­ლი მო­ნა­წი­ლე­ო­ბის უზ­რუნ­ველ­ყო­ფა პო­ლი­ტი­კურ, სო­ცი­ა­ლურ და ეკო­ნო­მი­კურ ცხოვ­რე­ბა­ში; ჟე­ ნე­ვის პრო­ცე­სის წარ­მარ­თვ­ ა, ევ­რო­კავ­ში­რის დამ­კ­ვირ­ვე­ბელ­თა მი­სი­ის ფუნ­ ქ­ცი­ო­ნი­რე­ბა და ნდო­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა. ამას­თან, სა­ქარ­თვ­ ე­ლო კვლა­ვაც ელო­დე­ბა, რომ ევ­რო­კავ­ში­რი უფ­რო აქ­ტი­ურ მო­ნა­წი­ლე­ო­ბას მი­ი­ღებს კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მოგ­ვა­რე­ბა­ში. ამი­ტომ მო­სა­ლოდ­ნე­ ლი­ა, რომ ევ­რო­კავ­ში­რიც მზად იქ­ნე­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ებ­ ის თან­ხ­მო­ბის შემ­თხ­ვე­ვა­ში ჩა­ერ­თოს და გა­ა­აქ­ტი­უ­როს სამ­შ­ვი­დო­ბო ფორ­მა­ტებ­ში საქ­მი­ა­ნო­ ბა.

178

თამარ პატარაია

სქოლიო 1. The results of the EU-funded Opinion Polling and Research (OPPOL) project carried out in 2009-2010. http:// www.enpi-info.eu/maineast.php?id=183&id_type=3&lang_id=450 2. Dov Lynch in Concepts and Instruments for Conflict Prevention, National Defence Academy and Bureau for Securit Policy at the Austrian Ministry of Defence in cooperation with PfP consortium of Defence Academies and Security Studies , Vienna, June 2010. p 240 3. მშვი­დო­ბი­ან ზო­მებს შო­რი­საა მა­ღა­ლი რან­გის პო­ლი­ტი­კო­სის თუ დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის მი­ერ (გაეროს გე­ნე­რა­ლუ­რი მდი­ვა­ნი, სხვა სა­ერ­თა­შო­რი­ოს ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ებ­ ის ლი­დე­რე­ბი) გა­მოთ­ქ­მუ­ლი სიტყ­ვი­ე­რი გაფ­რ­თხი­ლე­ბა/­მ­ხარ­და­ჭე­რა; ჰუ­მა­ნი­ტა­რუ­ლი დახ­მა­რე­ბა; კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ებს შო­რის კო­ მუ­ნი­კა­ცი­ის ან შეხ­ვედ­რის ფა­სი­ლი­ტა­ცი­ა­-ორ­მ­ხ­რი­ვი შეხ­ვედ­რე­ბის გზით; მე­სა­მე მხა­რე­ებ­ ის სა­კო­ორ­დი­ნა­ ციო შეხ­ვედ­რა; მე­სა­მე მხა­რის მი­ერ ინი­ცი­არ ­ ე­ბუ­ლი წი­ნა­და­დე­ბე­ბი უთან­ხ­მო­ე­ბის სა­კითხის მოგ­ვა­რე­ბის ან ლტოლ­ვი­ლე­ბის სა­კითხის და ცეცხ­ლის შეწყ­ვე­ტის შე­სა­ხებ შე­თან­ხ­მე­ბის მიღ­წე­ვის მიზ­ნით. გან­ს­ხ­ვა­ვე­ ბით ამი­სა, იძუ­ლე­ბი­თი ზო­მე­ბი გულ­ლის­ხ­მობს პი­რო­ბი­თო­ბის პრინ­ცი­პის გა­მო­ყე­ნე­ბას ან გა­ერ ­ ოს წეს­დე­ბის VII მუხ­ლშ­ ი გან­საზღ­ვ­რუ­ლი ზო­მე­ბის მი­ღე­ბას. ix: Frida Moller in the Concepts and Instruments for Conflict Prevention, National Defence Academy and Bureau for Securit Policy at the Austrian Ministry of Defence in cooperation with PfP consortium of Defence Academies and Security Studies , Vienna, June 2010.

4. Frida Moller in the Concepts and Instruments for Conflict Prevention, National Defence Academy and Bureau for Securit Policy at the Austrian Ministry of Defence in cooperation with PfP consortium of Defence Academies and Security Studies , Vienna, June 2010. p 27 5. უფ­სა­ლას უნი­ვერ­სი­ტე­ტის UCDP კონ­ფ­ლიქ­ტე­ბის მო­ნა­ცემ­თა პროგ­რა­მის გან­მარ­ტე­ბით Uppsala Conflict Data Program (UCDP) http://www.pcr.uu.se/research/ucdp/ . ასე­ვე, იხ Frida Moller in the Concepts and Instruments for Conflict Prevention, National Defence Academy and Bureau for Securit Policy at the Austrian Ministry of Defence in cooperation with PfP consortium of Defence Academies and Security Studies , Vienna, June 2010. p 14.

6. UCDP : http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=61&regionSelect=9-Eastern_Europe 7. Dov Lynch in Concepts and Instruments for Conflict Prevention, National Defence Academy and Bureau for Securit Policy at the Austrian Ministry of Defence in cooperation with PfP consortium of Defence Academies and Security Studies , Vienna, June 2010. p 240 8. Crocker, Chester and Hampson, Fen Osler and Aal, Pamela (eds) Intractable Conflicts, Mediating in the Hardest Cases. US Institute of Peace Press, Washington 2004, pp 49-52.

9. Council of the European Union, Joint Action 2003/496/CFSP (OJ L 169, 8 July 2003) as last amended by Joint Action 2005/100/CFSP (OJ L31, 4 February 2005) 10. Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, Volume II, 2009. p: 58, From the website of the EC Delegation to Georgia www.delgeo.ec.europa.eu/en/programmes/rehabilitation.html 11. Declaration by the Presidency on behalf of the European Union on recent developments in Georgia Abkhazia and South Ossetia (20/07/2006) 12. The pledges were: European Commission (two million euros), the United States (two million US dollars), Sweden (one million euros), Belgium (one million euros), Germany (500,000 euros), the Netherlands (500,000 euros), Norway (about 250,000 euros), Spain (200,000 euros) and Finland (200,000 euros). Estonia, Turkey, France, Hungary, the United Kingdom, Lithuania, Italy, the Czech Republic, Croatia, Poland and Andorra pledged amounts up to 150,000 euros, making a total of about 7.9 million euros.On top of its pledge on the 2006 budget, the European Commission indicated it was ready to support the package proposal with a similar effort in 2007, provided the conditions in the field are conducive and the implementation of the projects goes well. http:// www.osce.org/cio/47428, accessed on 25 April 2011

179

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

13. 2007-2008 წწ. სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­გა­დო­ე­ბის მო­ნა­წი­ლე­ო­ბით ჩა­ტარ­და 3 დის­კუ­ფია კონ­ფ­ლი­ტე­ბის მშვი­ დო­ბი­ა­ნი და­რე­გუ­ლი­რე­ბის თე­მა­ზე. შეხ­ვედ­რე­ბის ან­გა­რი­შე­ბი გა­მოქ­ვე­ნე­ბუ­ლი იყო www.enp.ge ვერ გვერ­ დ­ზე და და­ი­ბეჭ­და ყო­ვალ­თ­ვი­ურ ბი­უ­ლე­ტენ­ში „სამეზობლო პო­ლი­ტი­კა და სა­ქარ­თ­ვე­ლო“ . შეხ­ვედ­რებს ეს­ წ­რე­ბოდ­ნენ სა­მო­ქა­ლა­ქო სა­ზო­აგ­დო­ე­ბის და სა­ხელ­მწ ­ ი­ფო სტრუქ­ტუ­რე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბი, სხვა­დას­ხ­ვა დროს მოხ­სე­ნე­ბე­ბით გა­მო­ვიდ­ნენ არ­ჩილ გე­გე­ში­ძე და პა­ატ ­ ა ზა­ქა­რე­იშ­ვი­ლი.­ბი­ოლ ­ ის ფონ­დის მი­ერ ორ­ გა­ნი­ზე­ბულ შეხ­ვედ­რებ­ში იგი­ვე მო­საზ­რე­ბე­ბი ასე­ვე იხ. David Rinnert, The Eastern Partnershio in Georgia, Working paper, German institute for Internation and Security Affairs, FG 5, 2011/No 1, march 2011, SWP Berlin) 14. International Conference, Institute for Human Sciences, Vienna, 19 January 2006, Reference: SPEECH/07/29 Date: 19/01/2007. http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=SPEECH/07/29&format=HTML&aged=0&language=E N&guiLanguage=en 15. radio „Tavisufali evropa“ / radio „Tavisufleba“). http://www.rferl.org/content/article/1073971.html 16. 2008 EC Progress Report on Georgia 17. ENP Newsletter, January-February 2007.

18. 2007 EC Country Progress Report.

19. Saakashvili’s Speech at the UN General Assembly, 27 Sep.’07, accessed on 24 April 2011. http://www.civil. ge/eng/article.php?id=15886&search= 20. RFERL http://www.rferl.org/featuresarticle/2007/10/B9A6D173-75FD-41C2-A783-671415DE0C94.html 21. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ხე­ლი­სუფ­ლე­ბამ თა­ვის თავ­ზე აიღო ცალ­მხ­ ­რი­ვი ინი­ცი­ა­ტი­ვა, ალ­ტერ­ნა­ტი­უ­ლი არ­ჩევ­ნე­ბის ჩა­ტა­რე­ბის გზით შექ­მ­ნა დრო­ე­ბი­თი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე, ასე­ვე, ჩა­მო­ა­ყა­ლი­ბა აფხა­ზე­თის კა­ნო­ნი­ე­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ად­გი­ლობ­რი­ვი ად­მი­ნის­ტ­რა­ცია კო­დო­რის ხე­ო­ბა­ში, რა­მაც გა­აღ­რ­ მა­ვა უნ­დობ­ლო­ბა კონ­ფ­ლიქ­ტის მხა­რე­ებს შო­რის და ვერ შე­უწყო ხე­ლი სამ­შვ­ ი­დო­ბო პრო­ცე­სის შემ­დ­გომ გან­ვი­თა­რე­ბას 22. 2007 წ. აგვისტოში გამწვავდა საქართველო-რუსეთის ურთიერთობები, რაც განპირობებული იყო 6 აგვისტოს სავარაუდოდ რუსული თვითმფრინავის მიერ საქართველოს საჰაერო სივრცის დარღვევისა და სოფელ წითელუბანთან ბომბის ჩამოგდების ფაქტით. ამ ინციდენტის შესასწავლად საქართველოს ევროკავშირისა და ნატოს წევრი ქვეყნების წარმომადგენელი ექსპერტები ეწვივნენ. შესაბამისად, მომზადდა ექსპერტთა საერთაშორისო ჯგუფის ანგარიში. 10 აგვისტოს ევროპის კავშირმა ოფიციალური განცხადება გაავრცელა მოცემულ ინციდენტთან დაკავშირებით. 2007 წ. ივლისში UNOMIG-მა გამოაქვეყნა 2007 წლის 11 მარტს ზემო კოდორის ხეობის დაბომბვის თაობაზე შექმნილი „ფაქტების მაძიებელი ერთობლივი ჯგუფის“ ანგარიში, სადაც გამოთქმულია ვარაუდი, რომ აღნიშნულ თავდასხმაში რუსეთის ვერტმფრენები მონაწილეობდნენ. 21 აგვისტოს ქართულმა მხარემ კვლავ დააფიქსირა კოდორის ხეობის თავზე საქართველოს საჰაერო სივრცის დარღვევა. რუსეთმა უარყო რაიმე კავშირი ამ და დანარჩენ ორ ინციდენტთან.

23. 2007 EC Progress Report on Georgia, part „Cooperation for the settlement of Georgia’s internal conflicts“ 24. 2007 EC Country Progress Report, part „Cooperation for the settlement of Georgia’s internal conflicts“ 25. ევ­რო­კავ­ში­რის 2007 წ. შუ­ა­ლე­დუ­რი ან­გა­რიშ­ში, რო­მე­ლიც 2008 წლის 3 აპ­რილს გა­მოქ­ვეყ­ნ­და, აღ­ნიშ­ ნუ­ლია შემ­დე­გი : „With the aim of ending the deadlock in peace negotiations, Georgia launched in 2007 some unilateral initiatives, including the establishment of a Temporary Administration for South Ossetia (which is effectively in control of Georgian villages in South Ossetia), the establishment of the de jure Abkhazia local administration to the upper Kodori Gorge (the only part of Abkhazia controlled by Tbilisi), and the creation of a state commission for defining the nature of the autonomy of the two separatist districts after re-unification with Georgia. These unilateral measures did however further fuel mistrust between the parties and have not yet produced substantial results for advancing the peace process“ 26. 8 Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, Volume II, 2009. p: 116-117

180

თამარ პატარაია

27. Georgia„s South Ossetia Conflict: Make Haste Slowly, ICG Europe Report Nr 183. Tbilisi/Brussels 7 June 2007,p. 6. In its June 2007 report, „Georgia’s South Ossetia Conflict: make haste slowly,“ the International Crisis Group stated that: „The confidence which existed at the community level in the zone of conflict before 2004 has been destroyed. There were some positive trends in the aftermath of that year’s crisis but the security situation remains volatile. Repeated small incidents could easily trigger a larger confrontation. Crimes, detentions, shootings and exchanges of fire have become routine. Killings, kidnappings, shelling, mine explosions and other ceasefire violations also occur, as do direct confrontations between armed personnel, especially in the warmer months. With the rise in tension after Sanakoyev’s appointment, there is a risk of a new escalation this summer.“ 28. INTERFAX, http://www.interfax.ru/politics/news.asp?id=23889 29. 3 July 2008, http://www.oscepa.org/oscepa_content/documents/Astana/Declaration/2008-AS-Final%20 Declaration%20ENG.pdf, accessed 25 April, 2011 30. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=18683&search= accessed on 25 April 2011 31. გერ­მა­ნი­ის პირ­ვე­ლი დიპ­ლო­მა­ტი სამ­შ­ვი­დო­ბო გეგ­მის გაც­ნო­ბის მიზ­ნით სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეწ­ვია 18 ივ­ ლისს 2008. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ის შეხ­ვ­და რო­გორც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს პრე­ზი­დენ­ტ­სა და მთავ­რო­ბას, ისე დე-­ფაქ­ ტო ლი­დე­რებს სო­ხუმ­ში. მოგ­ვი­ან­ ე­ბით, შტა­ინ­მა­ი­ერ ­ ის ინი­ცი­ა­ტი­ვას მხა­რი და­უ­ჭი­რა ამე­რი­კის შე­ერ­თე­ბულ­მა შტა­ტებ­მაც. კერ­ძოდ, 25 ივ­ლისს აშ­შ­-ის სა­ხელ­მ­წი­ფო მდივ­ნის მო­ად­გი­ლის თა­ნა­შემ­წე მე­თიუ ბრა­იზ­ ა და სა­ ქარ­თ­ვე­ლო­ში გერ­მა­ნი­ის ელ­ჩი, პატ­რი­ცია ფლო­რი, სო­ხუმს ეწ­ვივ­ნენ და შე­ე­ცად­ნენ სე­პა­რა­ტის­ტე­ბი 30-31 ივ­ლისს ბერ­ლინ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­სა­ხებ გა­ე­როს მე­გობ­რე­ბის ჯგუფ­თან შეხ­ვედ­რის მი­ზან­შე­წო­ნი­ლე­ბა­ში და­ერ­წ­მუ­ნე­ბი­ნათ. სე­პა­რა­ტის­ტ­თა ლი­დე­რი სა­ვა­რა­უ­დოდ და­თან­ხ­მ­და ასეთ შეხ­ვედ­რა­ზე იმ პი­რო­ბით, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო უზ­რუნ­ველ­ყოფ­და ერ­თ­დრ ­ ო­ულ ­ ად რო­გორც კო­დო­რი­დან სა­ქარ­თ­ვე­ლოს შე­ია­ ­რა­ღე­ბუ­ლი ნა­ წი­ლე­ბის გაყ­ვა­ნას, ასე­ვე, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მი­ერ ძა­ლის არ­გა­მო­ყე­ნე­ბის ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის ხელ­მო­წე­რას. 30 ივ­ლისს კი რუ­სეთ­მა მი­ა­ნიშ­ნა, რომ არ მი­ეს­ ალ­მე­ბა მსგავ­სი შეხ­ვედ­რის მო­უმ­ზა­დებ­ლად ორ­გა­ნი­ზე­ბას და რომ მხა­რე­ებ­ ი მხო­ლოდ მა­შინ უნ­და მო­იწ­ვი­ონ, თუ მათ ამის სურ­ვი­ლი ექ­ნე­ბათ http://civil.ge/eng/article. php?id=18817 , http://civil.ge/eng/article.php?id=18860accessed on 25 April. 2011 32. 2008 EC Rpogress Report 33. 2008 EC Rpogress Report 34. Frida Moller in Concepts and Instruments for Conflict Prevention, National Defence Academy and Bureau for Securit Policy at the Austrian Ministry of Defence in cooperation with PfP consortium of Defence Academies and Security Studies , Vienna, June 2010.p 25 35. prezidentis gamosvla gaeroSi 2010, mowodeba ruseTTan pirdapir dialogze, omis ganuaxleblobis Taobaze molaparakebebis ganaxleba da sxv) 36. http://eumm.eu/ge/eu_in_georgia/eu_special_representative_for_the_crisis_in_georgia 37. არ­ჩილ გე­გე­ში­ძე, ჟე­ნე­ვის პრო­ცე­სი“: შუ­შე­ბი, შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბი, პერ­ს­პექ­ტი­ვე­ბი. სა­ერ­თა­შო­რი­სო მო­ნა­ წი­ლე­ო­ბა ქარ­თულ­-აფხა­ზურ კონ­ფ­ლიქ­ტის მოგ­ვა­რე­ბის პრო­ცეს­ში, 2010 38. Life on Boundary Line, M. Viefhues, D. Wood, Saferworld, October 2010 (ცხოვრება გამ­ყო­ფი ხა­ზის გას­წ­ვ­ რივ, მ. ვი­ეფ­ჰუ­ეს­ ი, დ. ვუ­დი, 2010 წლის ოქ­ტომ­ბე­რი).

39. Life on Boundary Line, M. Viefhues, D. Wood, Saferworld, October 2010 (ცხოვრება გამ­ყო­ფი ხა­ზის გას­წ­ვ­ რივ, m. viefhuesi, d. vudi, 2010 wlis oqtomberi) 40. პირ­ვე­ლი მცდე­ლო­ბა იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა სა­კითხის გრძელ­ვა­დი­ან პე­რი­ოდ­ში და­ყე­ნე­ ბი­სა მოხ­და 2007 წელს, რო­დე­საც იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რე­ბის შე­სა­ხებ სა­ხელ­წი­ფო სტრა­ტე­გია იქ­ნა მი­ღე­ბუ­ლი. 2008 წლის 28 ივ­ლისს მთავ­რო­ბამ იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რე­ბის შე­სა­ხებ 2009-2012 წლე­ბის სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გი­ის სა­მოქ­მე­დო გეგ­მა გან­სა­ხორ­ცი­ე­ლებ­ლად მო­ი­წო­ნა, რო­მე­ლიც 2009 წლის მა­ის­ში შეს­წორ­და..

181

კონფლიქტების მშვიდობიანი მოწესრიგება

41. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ომ­ბუდ­ს­მე­ნის 2010 წლის იან­ვარ­-ივ­ლი­სის ან­გა­რი­შის მი­ხედ­ვით 2008 წლის ომის შემ­დეგ სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მთავ­რო­ბამ და­ა­რე­გის­ტ­რი­რა 15,912 იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­გი­ლე­ბუ­ლი პი­რი. 2010 წლის ივ­ნი­სის მო­ნა­ცე­მე­ბით მთლი­ა­ნად სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში არის აფხა­ზე­თი­დან და სამ­ხ­რეთ ოსე­თი­დან იძუ­ლე­ბით გა­და­ად­ გი­ლე­ბუ­ლი 249,365 პი­რი.

42. Amnesty International, EUR 56/005/2010 სა­ქარ­თ­ვე­ლო, სას­წრ ­ ა­ფო ქმე­დე­ბა, 2010 წლის 20 აგ­ვის­ტო 43. 1996 წლის სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კა­ნო­ნი „იძულებით გა­და­ად­გი­ლე­ბულ პირ­თა - დევ­ნილ­თა შე­სა­ხებ“; 2006 წლის სა­ქარ­თვ­ ე­ლოს კა­ნო­ნი „ყოფილ სამ­ხ­რეთ ოსე­თის ავ­ტო­ნო­მი­ურ ოლ­ქ­ში კონ­ფ­ლიქ­ტის შე­დე­გად სა­ ქარ­თვ­ ე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე და­ზა­რა­ლე­ბულ­თა ქო­ნებ­რი­ვი რეს­ტი­ტუ­ცი­ი­სა და კომ­პენ­სა­ცი­ის შე­სა­ხებ.“ 44. 2009 წლის 22 სექ­ტემ­ბერს გან­ცხა­დე­ბა გა­აკ­ ე­თა სა­ხელ­მ­წი­ფო მდივ­ნის თა­ნა­შემ­წემ ევ­რო­პი­სა და ევ­ რა­ზი­ის სა­კითხებ­ში ფი­ლიპ გპრდონ­მა.. http://www.civil.ge/eng/article.php?id=21485 2009 წლის დე­კემ­ბე­რის გან­ცხა­დე­ბით მას მხა­რი და­უჭ­ ი­რა ბე­ნი­ტა ფე­რე­რო-­ვალ­დნ­ ერ­მა..

45. 2009 წლის დე­კემ­ბერ­ში ვე­ნე­ცი­ის კო­მი­სი­ამ მო­ამ­ზა­და და სა­პარ­ლა­მენ­ტო ასამ­ბ­ლე­ა­ზე წარ­მო­ად­გი­ნა მო­საზ­რე­ბე­ბი კა­ნო­ნის შე­სა­ხებ. რე­კო­მენ­დე­ბუ­ლი იყო აღ­ნიშ­ნულ კა­ნონ­მ­დებ­ლო­ბა­ში ცვლი­ლე­ბე­ბის შე­ტა­ნა.

46. 2010 წ. სა­ხელ­მ­წი­ფო სტრა­ტე­გია ოკუ­პი­რე­ბუ­ლი ტე­რი­ტო­რი­ე­ბის მი­მართ - ჩარ­თუ­ლო­ბა თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ ბის გზით.

182