Srebrna Księga - Senioralny Audyt Przestrzeni by Pracownia Obywatelska

SREBRNA KSIĘGA SENIORALNY AUDYT PRZESTRZENI

Kraków 2015

wydawca Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska autorzy Anna Cioch, Przymysław Dziewitek, Wit Hubert, Martyna Niedośpiał, Jolanta Perek-Białas, Aleksandra Pohorecka, Małgorzata Spasiewicz-Bulas, redakcja dr Jolanta Perek- Białas korekta Martyna Niedośpiał skład i opracowanie graficzne Jędrzej Bulas - ansambl.eu zdjęcia Małgorzata Spasiewicz-Bulas, Anna Cioch, Piotr Marczyk, Aleksandra Pohorecka mapy openstreetmap.org grafiki ikony - freepik.com, flaticon.com, ansambl.eu sposób cytowania Senioralny Audyt Przestrzeni, Stow. Pracownia Obywatelska, Kraków, 2015 ISBN : 978-83-944179-0-1 Publikacja jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych (CC BY-ND 3.0 PL). Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów oraz Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska. Treść licencji dostępna na stronie: http://creativecommons.org/licenses/by-nd/3.0/pl/

ASOS 2014-2020 Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

SPIS TREŚCI 5 Podziękowania 6 Streszczenie 8 Wprowadzenie 14 Opis projektu i organizacja badań 22 Senioralny Audyt Przestrzeni w świetle badań ankietowych 42 Poglądy seniorów nt. przestrzeni na podstawie dyskusji grupowych 48 Spacery badawcze z seniorami wyniki 65 Miasto przyjazne seniorom – rekomendacje po przeprowadzonych spacerach 70 Opinie i refleksje ze spotkań w ramach tzw. „kawiarenek” 90 Podsumowanie 96 Zespół badawczy Aneks 98 Mapy barier i problemów 124 Postulat - Bronowice 125 Kwestionariusz z badań ankietowych 130Jak przeprowadzić

spacer badawczy

131 Przykładowy scenariusz spaceru 134 O Stowarzyszeniu Pracownia Obywatelska

14-21 Opis Badań

22-47 Ankiety i fokusy

48-69 Spacery

70-89 Kawiarenki

90-95 Podsumowanie

98-

Aneks

Podziękowania Chcieliśmy serdecznie podziękować wszystkim bez których nie byłoby tej publikacji. Wszystkim badaczom oraz wolontariuszom, szczególnie prowadzącym spacery, za to, że niezależnie od warunków atmosferycznych cierpliwie i rzetelnie zbierali dane, prowadzące nas aż do tego momentu; Dorocie Bek – koordynatorce projektu, która dodatkowo z poświęceniem pracowała w trudnej i nowej dla siebie roli organizatorki badań społecznych; Ekspertom, którzy odwiedzili nasze kawiarenki, ubogacając nasze dyskusje fachową wiedzą – Wojciechowi Gorczycy, dr Januszowi Jeżakowi, Kasprowi Jakubowskiemu, dr Katarzynie Nosal, Pawłowi Rozmusowi oraz Miłoszowi Tatarze; Doradcy Prezydenta Miasta Krakowa ds Polityki Senioralnej, Annie Okońskiej-Walkowicz za przychylny klimat polityczny i otwartość na wprowadzanie zmian; Dr Jolancie Perek-Białas za koncepcję redakcyjną oraz czuwanie nad pracami do samego końca; Politechnice Krakowskiej – za udostępnienie danych z Kompleksowego Badania Ruchu, dzięki którym danym nasz raport był pełniejszy; Skrybom –, czyli Michałowi Kłuskowi, Poli Latko, Robertowi Szokalskiemu i Andrzejowi Wiekierze, ponieważ tylko dzięki ich mrówczej pracy możliwe było tak dokładne stworzenie raportów z kawiarenek; Przede wszystkim jednak dziękujemy Naszym Seniorom – uczestnikom badań, bez których ten projekt nie miałby sensu. Dziękujemy, że rozumiecie Państwo, że opinie przekazane dalej mogą mieć sens i dać wymierny efekt. I dziękujemy, że wspólnie z nami chcecie zmieniać Kraków na lepsze miasto.

„ Niniejsza publikacja jest ważnym drogowskazem dla decydentów na temat kierunków zmian dotyczących przestrzeni miasta(...)„ 6

Streszczenie • Srebrna Księga opisuje unikalny projekt Stowarzyszenia Pracowania Obywatelska. Po raz pierwszy na tak szeroką skalę w Krakowie, umożliwiono osobom po 60 roku życia ocenę przestrzeni wokół nich. • Ponad 550 przebadanych osób, 400 ankiet, 67 uczestników kawiarenek, 54 uczestniczki wywiadów fokusowych, 35 uczestników spacerów. • Przygotowaliśmy listę konkretnych interwencji – miejsc do wprowadzenia zmian w przestrzeni publicznej. • Niniejsza publikacja jest ważnym drogowskazem dla decydentów na temat kierunków zmian dotyczących przestrzeni miasta. • Większość projektów realizowanych w ramach programu ASOS skupia się na działaniach, które inni wykonują bezpośrednio dla seniorów. My zrobiliśmy odwrotnie – z pomocą seniorów stworzyliśmy produkt będący pomocą dla wszystkich użytkowników miasta.

„Niech ten zbiór wyników badań jak i propozycji oraz rekomendacji służy wdrażaniu gotowych, postulowanych przez osoby starsze rozwiązań, które uczynią nasze miasto przyjaznym dla wszystkich. (...) „ 8

Wprowadzenie Przestrzeń przyjazna osobom starszym – czym jest i co oznacza dla pozostałych grup mieszkańców miasta? W jaki sposób organizacja przestrzeni publicznej uwzględniająca potrzeby seniorów wpływa na uwzględnianie potrzeb pozostałych grup mieszkańców i mieszkanek? Czy potrzeby osób starszych znacząco różnią się od potrzeb innych grup wiekowych? Tworząc projekt Senioralny Audyt Przestrzeni wyszliśmy z założenia, że przestrzeń przyjazna dla seniorów jest nie tylko przestrzenią przyjazną dla tej grupy, ale przestrzenią przyjazną dla wszystkich. Większość z nas będzie w przyszłości osobami starszymi, a obecnie już wszyscy, choć w różnym wymiarze czasowym – są pieszymi. Dane statystyczne i prognozy demograficzne (GUS, 20151, Perek-Białas, 20132) alarmują: nasze miasta się starzeją! Musimy stawić czoła temu wyzwaniu i podejmując się przeorganizowania wspólnej przestrzeni, myśleć o przyszłości i potrzebach starzejących się miast. Działania przygotowujące do zmian, wynikających ze starzenia się społeczeństwa możemy stosować dwojako: myśląc skądinąd egoistycznie - przygotowując się na starość własną, ale też możemy spojrzeć na problem z innej perspektywy: solidarności i szans, jakie miasto przyjazne osobom starszym oferuje wszystkim grupom mieszkańców i mieszkanek; dostrzec, że miasto dostosowane do potrzeb grup wykluczonych, grup z większymi niż przeciętne potrzebami jest przestrzenią przyjazną, inkluzywną, pozwalającą korzystać i spełniać swoje życiowe potrzeby każdemu, bez względu na możliwości ruchowe, poznawcze, czy ekonomiczne w tym bez względu na wiek3. 1 Dane z Banku Danych Lokalnych, Główny Urząd Statystyczny 2 Perek-Białas, J., C. Martinez-Fernandez and T. Weyman (2013), „Malopolska Region Demographic Transition: Working for the Future”, OECD Local Economic and Employment Development (LEED) Working Papers, No. 2013/06, OECD Publishing, Paris. DOI: http://dx.doi.org/10.1787/5k4818gwg2jk-en oraz Martinez-Fernandez, C., et al. (2013), „Demographic Transition and an Ageing Society: Implications for Local Labour Markets in Poland”, OECD Local Economic and Employment Development (LEED) Working Papers, No. 2013/08, OECD Publishing, Paris.DOI: http://dx.doi.org/10.1787/5k47xj1js027-en 3 Inicjatywy europejskie m.in. www.notoageism.com

Problem braku przyjaznej przestrzeni publicznej w miastach dla osób starszych związany jest nie tylko ze specjalnymi potrzebami grup o ograniczonej mobilności, ale z generalnym problemem naszych miast; brakiem przyznawania priorytetu pieszym. Uważamy, że potrzeba rozwiązań, które oddadzą przestrzeń zagarniętą przez wszechobecne samochody człowiekowi. Problem ten pojawiał się wielokrotnie w prowadzonych przez nas badaniach i rozmowach z osobami starszymi - pieszymi, użytkownikami komunikacji miejskiej. Seniorzy, jako piesi użytkownicy przestrzeni miasta czują się spychani “pomiędzy 30cm chodnika pozostawionego przez parkujący samochód a ścianę”, traktowani jako mniej ważna grupa: czekając na zielone światło na przejściu dla pieszych, biegnąc, zanim zgaśnie, czy z konieczności pokonując kolejne poziomy przejść, budowanych ze względu na przepustowość komunikacji kołowej. Kolejne budowane drogi dojazdowe do nowo powstających, peryferyjnych osiedli, nie powstają z myślą o mieszkających w nich pieszych, czy choćby o potrzebie dodatkowych autobusów lub tramwajów, które ich tam dowiozą. Powstają z myślą o samochodach, jakby były jedynym słusznym sposobem przemieszczania się. Więcej - osoby starsze same zauważają i wskazują to, o czym mówią eksperci - przykre dla nich skutki zawłaszczania przez samochody przestrzeni ulic, które służą przecież również komunikacji zbiorowej, która często jest jedyną szansą osoby starszej na uczestniczenie w życiu społecznym miasta, dostęp do usług zdrowotnych czy społecznych.

„ piesi użytkownicy przestrzeni miasta czują się spychani pomiędzy 30cm chodnika pozostawionego przez parkujący samochód a ścianę(...)

„

Odwracając nasze priorytety - myśląc w pierwszej kolejności o pieszych, o osobach ze zmniejszoną mobilnością, stworzymy przestrzeń przyjazną każdemu z nas - osobom z dzieckiem, osobom na wózku, seniorowi, seniorce czy osobie z kontuzją. Wszyscy w takiej roli możemy się znaleźć. Organizując przestrzeń tak, by korzystać mógł z niej każdy, bez względu na ograniczenia ruchowe lub inne, sprawiamy, że potrzeby wszystkich mieszkańców mogą być zaspokojone. Seniorzy to grupa często wykluczana z dyskusji publicznej. Z reguły są to osoby, które nie potrafią lub nie mają możliwości zawalczyć o swoje prawa, zorganizować się wystarczająco silnie, by lobbować za

„ Jest źle – ale co my z tym możemy zrobić? Lepiej się z tym pogodzić (...)

„

rozwiązaniami, których potrzebują4. Dlatego tak ważnym jest, by starać się usłyszeć głos seniora, pozwolić osobom starszym wyrazić swoją opinię, poznać ich potrzeby. W naszych rozmowach z osobami starszymi często pojawiał się wątek braku poczucia sprawstwa, braku poczucia, że na otaczającą nas przestrzeń mają wpływ. „Jest źle – ale co my z tym możemy zrobić? Lepiej się z tym pogodzić”. To właśnie dlatego do osób starszych należy wychodzić z działaniami, zachęcać do partycypacji w życiu publicznym. Ale przede wszystkim należy dbać o to, by wyrażane przez starsze osoby postulaty były realizowane. Głos osoby starszej powinien się liczyć – jeśli nie z innych powodów, to w końcu może dlatego, że osoby starsze częstokroć przewyższają młodych swoją wiedzą i doświadczeniem. A jest to zasób, z którego wszyscy powinniśmy korzystać, oferując w zamian własne możliwości. Senioralny audyt przestrzeni jest projektem, którego celem jest wskazanie, jak tworzyć przestrzeń publiczną przyjazną dla wszystkich grup społecznych, także dzięki dostosowaniu jej pod kątem potrzeb osób najbardziej potrzebujących – w tym przypadku osób starszych- z ich udziałem. Tym samym nie słyszalny głos seniorów będzie uwzględniony. Pojawiające się w naszych badaniach postulaty seniorów dotyczące ich potrzeb w przestrzeni publicznej nie są, w swojej większości, zaskakujące (chociaż pojawiły się również ciekawe i innowacyjne pomysły). W większości są to podstawowe potrzeby związane z naszymi codziennymi aktywnościami. Rekomendacje uczestniczek i uczestników naszych badań w całości pokrywają się również z postulowanymi przez Światową Organizację Zdrowia kluczowymi cechami miasta przyjaznego starzeniu się5.

4 Por. działania Rzecznika Praw Obywatelskich oraz publikacje m.in. Strategia działania w starzejącym się społeczeństwie. Tezy i rekomendacje. BRPO. Warszawa, 2012. http://www.rpo.gov.pl/pliki/13541772380.pdf 5 Por. Perek-Białas, J., w publikacji fundacji Zaczyn, http:// zaczyn.org/jolanta-perek-bialas-polityka-senioralna-a-jakosc-zycia-osob-starszych/ oraz Miasta Przyjazne Starzeniu. Przewodnik w jęz. polskim finansowanym w ramach ASOS, http://publica.pl/wp-content/ uploads/2014/12/MIASTA-PRZYJAZNE-STARZENIU.pdf

Czyż nie każdy z nas chciałby żyć w mieście czystym, z dostępem do dobrze utrzymanych terenów zielonych, do których dotrzeć możemy po równych (i istniejących) chodnikach, z przyjazną komunikacją miejską, czując się bezpiecznie – również na przejściach dla pieszych, mając możliwość odpoczęcia po drodze na ławce, czy skorzystania z toalety lub wejścia do budynku, do którego wstęp nie stanowi problemu? Nasz projekt i badania nakierowane były na bariery przestrzenne, architektoniczne i infrastrukturalne. Warto jednak pamiętać o tym, jak ważnym jest, by bariery te likwidować nie tylko ze względu na potrzebę przemieszczania się, ale dlatego, że to przemieszczanie się jest dla osób starszych możliwością uczestnictwa w życiu miasta i korzystania z jego usług, także tych kluczowych i podstawowych. Warto też pamiętać o tym, że równolegle z likwidowaniem barier przestrzennych, powinniśmy starać się stwarzać miejsca, które osoba starsza będzie odwiedzać, oferujące możliwości realizowania, czy zaspakajania swoich pomysłów i potrzeb. Publikację tę składamy w ręce wszystkich zainteresowanych tworzeniem i dbaniem o dobrą i przyjazną przestrzeń wspólną, opartą na równym dostępie i prawach do korzystania z jej zasobów. W szczególności zaś kierujemy wyniki naszych wspólnych z osobami starszymi poszukiwań do urzędników oraz decydentów Miasta Krakowa, przypominając jednocześnie, że Kraków w 2013 roku podpisał Deklarację Dublińską6 miast i regionów europejskich przyjaznych osobom starszym, w której zobowiązał się do realizowania konkretnych i usystematyzowanych działań po to, by stać się Miastem Przyjaznym Starzeniu. Niech ten zbiór wyników badań, propozycji i rekomendacji służy wdrażaniu gotowych, postulowanych przez osoby starsze rozwiązań, które uczynią nasze miasto przyjaznym dla wszystkich. Aleksandra Pohorecka grudzień 2015

6 Por. http://krakow.pl/otwarty_na_swiat/dublin/45001,174,komunikat,krakow_ podpisal_deklaracje_dublinska_2013.html

„Naszym głównym celem badawczym było poznanie jak wygląda przestrzeń w oczach seniorów, jak ją oceniają.(...) „ 14

Opis badań Ankiety i fokusy

Opis projektu i organizacja badań

1 2

Por. dane GUS, Bank Danych Lokalnych, odpowiednie dane z bazy www.diagnoza.com

Kawiarenki Podsumowanie Aneks

Kontekst badań

W ciągu najbliższych siedmiu lat liczba osób powyżej 60 roku życia wzrośnie o kolejny milion. Dane szczegółowe dla Gminy Miejskiej Kraków również potwierdzają fakt, że osób w wieku poprodukcyjnym przybywa. Między rokiem 2010, a 2013 liczba mieszkańców miasta wzrosła o 2 809 osób (z 756 183 do 758 992). W tym czasie liczba osób w wieku poprodukcyjnym wzrosła z 146 450 osób do 159 825, czyli o 13 375 osób1. Szacuje się, że do roku 2030 grupa osób 65+ będzie stanowić 30% mieszkańców Krakowa. Ten wzrost liczby osób starszych nie przekłada się niestety jeszcze na wzrost aktywności społecznej seniorów. Kolejne edycje „Diagnozy społecznej”2 wskazują, że coraz starsi Polacy rzadziej należą do organizacji pozarządowych niż młodsze osoby i rzadziej angażują się w działalność obywatelską. Tym samym, zaczynając projekt Senioralny Audyt Przestrzeni, chcieliśmy sprawdzić jakie zmiany w przestrzeni miejskiej będą konieczne biorąc pod uwagę, że już obecnie jak i wkrótce w większym stopniu będziemy mieć do czynienia ze starzejącym się społeczeństwem, ale z zaangażowaniem osób, których te zmiany mają dotyczyć, czyli seniorów. Za ważny obszar do zrecenzowania przez osoby starsze uznaliśmy przestrzeń, gdyż jest ona jednym z najważniejszych aspektów jakości życia nie tylko w sferze prywatnej (indywidualnej), ale i publicznej, gdyż dotychczasowe badania przestrzeni miejskiej nie brały tego w wystarczającym stopniu pod uwagę. Nasze stowarzyszenie dodatkowo interesuje poszerzanie wiedzy seniorów na temat swoich obywatelskich praw oraz technik partycypacji. Zarówno konsultacje społeczne, jak i korzystanie z narzędzi interwencyjnych

Spacery

Martyna Niedośpiał

takich jak petycje lub inicjatywa lokalna – wciąż nie należą do typowego instrumentarium, jakim w życiu publicznym posługują się osoby starsze. Dlatego łącząc te dwa aspekty – tj. ocenę przestrzeni jak i udział obywateli – seniorów w jej „poprawianiu” – miało to na celu „wywołanie” wielu korzyści. Po pierwsze w łatwy sposób można wskazać konieczność zmian w przestrzeni. Po drugie, badając przestrzeń metodami partycypacyjnymi, korzystamy instrumentarium ciekawego zarówno dla badaczy jak i uczestników. Doświadczenia poprzednich projektów, w szczególności projektu Seniorzy Decydują wskazywały nam, że obrana przez nas za cel grupa wiekowa chętnie korzysta z narzędzi umożliwiających im konsultowanie jakości przestrzeni publicznej, takich właśnie jak spacery badawcze, które są główną metodą omawianego projektu. Od 2013 roku realizujemy projekty skierowane do seniorów, mające na celu aktywizację obywatelską tej grupy wiekowej. W 2013 projektem tym był Seniorzy Decydują, a w roku 2014 – Przestrzeń dla Seniorów. Oba realizowaliśmy w ramach autorskiego programu Dialog Obywatelski Seniorów w Krakowie. Realizowany w roku 2015 Senioralny Audyt Przestrzeni jest również kontynuacją podejścia aktywizacji obywatelskiej poprzez włączanie w diagnozę problemów i wspólne poszukiwanie rozwiązań. Projekt Seniorzy Decydują rozpoczął dialog z Miastem na temat utworzenia w Krakowie organu reprezentującego seniorów, czyli Rady. Wspólnie z uczestnikami projektu, prowadziliśmy dyskusje na temat pomysłów, kształtu i funkcji, jakie miałby posiadać nowy organ. Próbowaliśmy wychodzić z dyskusją do szerszego grona, poprzez seniorskie fora internetowe, media, czy Uniwersytety Trzeciego Wieku. Prowadziliśmy również badania fokusowe, aby dowiedzieć się na ile miejskie polityki kierowane do seniorów i/lub działania organizacji pozarządowych faktycznie odpowiadają na problemy zdiagnozowane przez środowisko. Podczas dyskusji oraz badań fokusowych poznaliśmy osoby, mogące uchodzić za lokalnych środowiskowych liderów, które także po zakończeniu projektu animowały innych seniorów wokół idei Rady i instytucjonalnego reprezentowania własnych interesów. W projekcie Seniorzy Decydują ważny był komponent szkoleniowy, gdzie pomagaliśmy nabyć praktyczną wiedzę o funkcjonowaniu miasta, politykach strategicznych, pisaniu wniosków o dostęp do informacji publicznej czy petycji. Odkryliśmy, że osoby starsze są bardzo chętne do brania spraw we własne ręce i naprawiania problemów najbliższej okolicy, zdecydowanie częściej niż osoby młode, ale brakuje im odpowiedniej wiedzy i narzędzi. Dziesięciu najaktywniejszych seniorów objęliśmy opieką tzw. tutora w ramach szkoły animatorów, aby zachować ciągłość idei w grupie, z którą pracowaliśmy. Cieszy, że w Krakowie od 2014 roku działa Krakowska Rada Seniorów i pełni rolę, która ma dbać i przekazywać głos

Senioralny Audyt Przestrzeni miał na celu partycypacyjną diagnozę problemów przestrzennych w Krakowie z perspektywy osób w wieku post-produkcyjnym. Dodatkowo, bieżący audyt jakości przestrzeni publicznej jest jedną z form wpływania na kształt polityk publicznych w tym zakresie. Udział w badaniu miał seniorom ten wpływ umożliwić. Ponadto chcieliśmy kontynuować rozwijanie różnych form aktywności społecznej. Poprzez spacery badawcze, grupy fokusowe, spotkania kawiarenkowe, powstała swoista przestrzeń dla deliberacji, w której seniorzy mogli w pogłębiony sposób dyskutować o swoich potrzebach i pożądanych kierunkach kształtowania przestrzeni miejskiej. W formie warsztatów, wraz z ekspertami ze świata nauki, seniorzy pracowali nad potencjalnymi rozwiązaniami zdiagnozowanych przez nich problemów. 3 https://www.bip.krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/81419/karta; http://www.bip. krakow.pl/zalaczniki/dokumenty/n/108698/karta)

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie

Cel projektu

Aneks

starszych mieszkańców do reprezentantów Miasta, aby zapewnić dobrą jakość życia obecnym jak i przyszłym seniorom w Krakowie. Projekt Przestrzeń dla Seniorów również opierał się na idei włączania obywateli do decydowania o sprawach lokalnych. Celem było zaktywizowanie seniorskich środowisk dzielnicowych i stworzenie instytucji społecznych Łączników Dzielnicowych, którzy mieliby współpracować z Krakowskim Centrum Aktywności Seniora oraz Radą. Wychodziliśmy z założenia, że aktywizm miejski nie będzie komplementarny bez uwzględnienia działań kluczowej grupy mieszkańców Miasta i, że nie może posiadać jedynie młodej „twarzy”. W projekcie również wyłoniliśmy grupę najaktywniejszych seniorów, którym następnie pomagaliśmy realizować własne partycypacyjne projekty (konsultacje społeczne czy spacery badawcze – wspomagaliśmy animowanie niewielkich grup sąsiedzkich). Diagnozując cele projektowe opieraliśmy się na własnych wywiadach przeprowadzonych w środowiskach seniorskich Krakowa, ankietach ewaluacyjnych z projektu Przestrzeń dla Seniorów, danych z Raportów o Stanie Miasta (z lat 2010 i 2012 3→ oraz informacji z następujących publikacji: Diagnoza społeczna 2007-2011, red. J. Czapiński; Rządowy Program na Rzecz Aktywizacji Społecznej Osób Starszych na lata 2012-2013; Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, red. M. Boni; Jak usłyszeć głos seniora? Praktyczny przewodnik po partycypacji obywatelskiej osób starszych, Fundacja Badań i Innowacji Społecznych „Stocznia”. Zakładaliśmy, że jeśli dzięki udziałowi w badaniach w naszym projekcie seniorzy będą czuli się bardziej pewni, że mogą aktywnie działać, w tym przypadku na rzecz swojej przestrzeni, to także zwiększy się ich realny wpływ na otaczającą rzeczywistość, jeśli sugerowane zmiany będą konieczne – to projekt okaże się sukcesem.

Projekt miał również na celu podniesienie świadomości zarówno wśród seniorów, jak i władz Miasta, że kształtowanie przestrzeni jest procesem bogatszym, jeśli korzysta się z narzędzi partycypacyjnego audytu, lub warsztatów wypracowywania rozwiązań. Naszym głównym celem badawczym było poznanie jak wygląda przestrzeń w oczach seniorów, jak ją oceniają. Mimo, że wśród naszych wniosków i rekomendacji jest mnóstwo szczegółowych zaleceń odnośnie stanów chodników czy oświetlenia, to zadając konkretne pytania chcieliśmy wiedzieć, czym jest przestrzeń dla seniorów, jak na nią patrzą i w jaki sposób formułują swój przekaz.

Nasze pytania można pogrupować według następujących kategorii: • •

•

pytania ogólne związane ze swoim regionem zamieszkania (stan zadowolenia; wpływ zmian kilku ostatnich lat na najbliższe otoczenie; najważniejsze problemy miejscowości) pytania szczegółowe związane ze swoim regionem zamieszkania (w tym m.in.: transport zbiorowy; stan chodników; oddziaływanie ruchu drogowego; tereny zielone; miejsca spotkań - budowania społeczności lokalnych; bezpieczeństwo) pytania diagnostyczne (proponowanie nowych inwestycji; ocena kwestii darmowej komunikacji miejskiej, przejść naziemnych i podziemnych, sposobów projektowania osiedli)

Jeśli chodzi o badania jakościowe w przypadku fokusów badacze skupiali się na dwóch rodzajach pytań: • •

definiujących najbliższą okolicę/sąsiedztwo w relacji do miasta/ centrum Krakowa (oraz pozostawania w administracyjnych granicach miasta - dotyczy dzielnic peryferyjnych) szczegółowych pytań dotyczących sfer potencjalnie uznawanych za problemowe (m.in.: miejsca spotkań – budowania społeczności lokalnych; jakość poruszania pieszego po okolicy; tak zwanych problemów specjalnych – np. z kanalizacją)

Spacery badawcze miały trasy ustalone na podstawie wyników badań fokusowych. Prowadzący zwracali uwagę na:

Badania jakościowe W ramach badań jakościowych prowadziliśmy zarówno badania fokusowe, spacery badawcze oraz warsztatowe spotkania podczas „kawiarenek”. Wyszczególnione podczas desk researchu „punkty węzłowe”, czyli skupiska aktywności seniorów wraz z pierwszymi wynikami ankiet na temat analizy przestrzeni pod kątem jej „użyteczności” dla seniorów („age-friendly”) pomogły zaplanować fazę spacerów oraz badań fokusowych. 4

http://www.aeneas-project.eu/pl/?page=about_pl

Opis badań Ankiety i fokusy

Badania ilościowe W fazie badań ilościowych zaczęliśmy od przeprowadzenia desk research, analizy danych zastanych dotyczących zachowań transportowych i użytkowania przestrzeni pod kątem grupy 60+. Przeanalizowaliśmy między innymi Kompleksowe Badanie Ruchu, czy badanie mobilności osób starszych w ramach projektu AENEAS4. Analiza posłużyła do wyznaczenia miejsc największego zagęszczenia korzystania z przestrzeni miejskiej przez osoby starsze. Zidentyfikowaliśmy „punkty węzłowe”, czyli skupiska aktywności seniorów. W ten sposób rozpoczęliśmy też diagnozę – jak osoby starsze korzystają z przestrzeni miejskiej. Na podstawie tej diagnozy konstruowano potem scenariusze spacerów badawczych oraz badań fokusowych. Następnie przeprowadzone zostały badania sondażowe (próba około 400 osób), zbierające opinie na temat przestrzeni pod kątem jej atrakcyjności, przyjazności, inkluzywności, estetyki, dostępności usług i bezpieczeństwa. Dzięki tym badaniom uzyskaliśmy pierwszy rys krytycznej analizy przestrzeni w oczach osób starszych. Grupę docelową do udziału w ankietach wyłoniliśmy, docierając poprzez instytucje i organizacje pozarządowe zajmujące się tematyką seniorską zgrupowane w bazie, stworzonej na potrzeby poprzednich edycji naszych wcześniejszych projektów. Badania były przeprowadzone w dzielnicach VIII Dębniki i XIII Podgórze.

Spacery

Projekt stosował komplementarnie techniki ilościowe oraz jakościowe, a pod koniec podejście warsztatowe, w formie tak zwanych „kawiarenek”.

Kawiarenki

Zastosowane metody badań

Podsumowanie

•

kwestie oznaczone jako najważniejsze problemy przez osoby prowadzące wywiady fokusowe bieżące kwestie wynikające z uwag zgłaszanych przez uczestników spacerów.

Aneks

•

Sześć grup w różnych dzielnicach Krakowa spotkało się w ramach wywiadów fokusowych. Średnio spotkania trwały około dwóch godzin. Scenariusze do spotkań fokusowych zostały przygotowane na podstawie danych zebranych podczas pierwszej fazy badawczej. Podczas badań fokusowych pogłębiano problemy i uszczegóławiano bariery zdiagnozowane w badaniach ilościowych. Na podstawie wyników wywiadów fokusowych opracowano scenariusze dziesięciu spacerów badawczych. Spacery przeprowadziliśmy na obszarach zidentyfikowanych w pierwszej fazie badań. Spacery badawcze były kolejnym poziomem pogłębiania diagnozy problemów i uszczegóławiania barier napotykanych przez osoby starsze. Realna możliwość wskazywania problemów i barier w przestrzeni miejskiej była atrakcyjna dla uczestników spacerów. W tym miejscu możemy wyrazić nadzieję, że ta forma będzie stanowiła wartość również dla urzędników, jako że seniorzy zwracali uwagę na konkretne i pilne, a często bardzo proste do zmiany sprawy (więcej na ten temat w rozdziale Spacery badawcze - wyniki oraz na stronie www. pracowniaobywatelska.pl w Aneksie i Rekomendacjach szczegółowych). Wartością dodaną była kontynuacja nauki w praktyce partycypacyjnego narzędzia badawczego przez osoby starsze. Spacery zostały zilustrowane materiałem filmowym, podzielonym tematycznie na konkretne obszary problemowe. Nagrania są dostępne na stronie www stowarzyszenia. Spacery badawcze i wywiady fokusowe trwały do dwóch godzin. W spacerach wzięło udział 35 osób, a w wywiadach fokusowych – 54 osoby. Trzy większe spotkania - tak zwane kawiarenki – zostały przeprowadzone za pomocą metod warsztatowych. Każde ze spotkań miało swój temat przewodni. Na pierwszym rozmawialiśmy o transporcie zbiorowym w kontekście potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych. Druga kawiarenka dotyczyła barier architektonicznych dla osób pieszych (uwzględniając kontekst osób niepełnosprawnych) oraz poruszających się na rowerach. Trzecie spotkanie dotyczyło miejsc służących budowaniu społeczności lokalnych. W każdym ze spotkań uczestniczyli eksperci ze środowisk naukowych oraz urzędu miasta, którzy przygotowywali krótkie prezentacje na zadany przez nas temat szczegółowy. Następnie wokół tego tematu prowadzona była dyskusja, wspomagana przez moderatora. Scenariusz ten był delikatnie modyfikowany - w zależności od liczby osób pracowaliśmy metodą World Cafe lub dyskusji moderowanej. Na sali obecni były osoby, którzy na bieżąco zapisywali przebieg dyskusji. Na podstawie spisanego materiału moderatorki opracowywały raporty z proponowanymi przez uczestników rozwiązaniami. Warsztaty kawiarenkowe trwały średnio po trzy godziny, w sumie wzięło w nich udział 67 osób.

Opis badań Ankiety i fokusy Aneks

Podsumowanie

Kawiarenki

Nasze wnioski z badań mają pomóc, aby przestrzeń w Krakowie była przyjazna dla osób starszych i nie tylko.

Spacery

Dla seniorów uczestniczących w kawiarenkach możliwość spotkania z ekspertami miała dużą wartość edukacyjną. Z jednej strony mogli dowiedzieć się jak rozwiązywać różnorodne problemy związane z przestrzenią publiczną. Z drugiej, moderatorki zadbały, aby podkreślić ekspercki charakter uczestnictwa seniorów, jako użytkowników miejskiej przestrzeni. Zestawienie rekomendacji wypracowanych przez ekspertów akademickich oraz “zwykłych” seniorów miał być materiałem dla zmian, z których by mogli korzystać decydenci. Raporty z kawiarenek odpowiadają, a właściwie konfrontują problemy zidentyfikowane podczas poprzednich etapów badań oraz podkreślają szczegółowe bariery architektoniczne, które wymagają likwidacji. W całym procesie projektu - od badań ilościowych, poprzez fokusy i spacery, aż do pracy warsztatowej w ramach tzw. kawiarenek wykorzystaliśmy elementy planowania partycypacyjnego. Kolejne etapy badania wynikały z siebie nawzajem, aby na końcu móc zostać zwieńczonymi we wnioskach zawartych w tej publikacji.

„Badani seniorzy w zdecydowanej większości są zadowoleni z warunków życia w swoich rejonach zamieszkania.(...) „ 22

Metodologia badania ilościowego

Badanie ankietowe prowadzone w ramach projektu Senioralny Audyt Przestrzeni wykonane zostało w dniach 01.06-03.07.2015 przy pomocy techniki ankiety papierowej z indywidualną asystą ankietera. Zrealizowano 401 wywiadów z osobami w wieku 60+. Dobór próby miał charakter nielosowy, uwzględniając: • dzielnice zamieszkania respondentów, • płeć respondenta (kobiety/mężczyźni), • grupy wieku,

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki

Projekt Senioralny Audyt Przestrzeni rozpoczęliśmy szeroko zakrojoną diagnozą społeczną. Aby stwierdzić, gdzie leżą najważniejsze węzły problemowe w miejskiej przestrzeni przeprowadziliśmy ponad 400 ankiet. Według założeń projektowych celowaliśmy w grupę seniorów (osób po 60 roku życia), które zamieszkiwały obszar Dębnik i Podgórza. W wyniku tych badań udało się nam stworzyć bazę obszarów i tematów problemowych, które następnie stanowiły tło dla kolejnego etapu fazy badawczej – badań jakościowych.

Podsumowanie

Wit Hubert

Aneks

Senioralny Audyt Przestrzeni w świetle badań ankietowych

•

rodzaj typu budynku/domu zamieszkania respondentów wg tzw. stref funkcjonalnych przestrzeni Krakowa1.

W pierwszej kolejności kontaktowano się z odpowiednimi osobami spełniającymi kryteria doboru poprzez Centra Aktywizacji Seniorów, dzielnicowe instytucje kulturalne, świetlice oraz biblioteki. W drugiej kolejności badacze zapraszali do udziału w badaniach w kluczowych punktach podroży/miejsc korzystania z transportu przez seniorów. Badanie prowadzone było w dwóch dzielnicach, które podzielone były na rejony (fragment dzielnicy, osiedle; używana nazwa dla danej części miasta). Ankieterzy prowadzili wywiady w wyznaczonych 32 rejonach miasta: • Podgórze (8): Bonarka, Łutnia, Mateczny, Płaszów, Stare Podgórze, Przewóz, Rybitwy, Zabłocie. • Dębniki (24): Chmieleniec, Bodzów, Dębniki, Kapelanka, Kliny Zacisze, Kobierzyn, Koło Tynieckie, Kostrze, Ludwinów, Mochnaniec, Osiedle Europejskie, Osiedle Interbud , Osiedle Kolejowe, Osiedle Panorama, Osiedle Podwawelskie, Osiedle Ruczaj, Osiedle Ruczaj-Zaborze, Osiedle Zielony Ruczaj, Podgórki Tynieckie, Pychowice, Sidzina, Skotniki, Tyniec, Zakrzówek. Badanie nie było oparte na próbie losowej dlatego wyniki badania nie mogą być traktowane jako reprezentatywne w rozumieniu statystycznym, jednak pełnią funkcję eksploracyjną i deskryptywną. Ograniczenie zasięgu badania do dwóch z 18 dzielnic miasta (Dębniki i Podgórze) wynikał z dalszych celów projektu.

Charakterystyka badanych

Badanie przeprowadzono wśród seniorów, którzy deklarowali, że są mieszkańcami dwóch krakowskich dzielnic: Podgórza i Dębnik. W pierwszej z tych dzielnic zrealizowano 197 wywiadów, co stanowi niemal połowę próby. W dzielnicy Dębniki przeprowadzono ankietę z 204 osobami. Kryterium uczestnictwa w badani poza zamieszkaniem w jednej z tych dwóch dzielnic, osób w wieku 60 lat i więcej. Szczegółowy rozkład respondentów zaprezentowany jest w tabeli nr 1 (patrz strona obok).

1 Zborowski A. (2005), Przemiany struktury społeczno-przestrzennej regionu miejskiego w okresie realnego socjalizmu i transformacji ustrojowej (na przykładzie Krakowa), Kraków: Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ.

50,9%

Typ zabudo- zabudowa jednorodzinna lub sze- 104 wy, w której regowa mieszka rekamienica 92 spondent blok mieszkalny budowany przed 151 2000 rokiem

25,9% 22,9% 37,7%

blok mieszkalny budowany po 50 2000 roku

12,5%

inna

1.0%

Liczba lat mniej niż 5 lat we wskaza5 do 9 lat nym rejonie zamieszka- 10 do 19 lat nia 20 lat lub dłużej

7,2%

15,5%

20,9%

226

56,4%

Płeć re- kobieta spondenta mężczyzna

251

62,6%

150

37,4%

P r z e d z i a ł 60–64 lat wiekowy re65–69 lat spondenta 70–74 lat

123

30,7%

104

25,9%

20,0%

75–79 lat

13,7%

powyżej 80 lat

8,5%

odmowa odpowiedzi

1,2%

Poziom uzyskanego wykształcenia respondenta

zasadnicze (podstawowe/gimna- 70 zjalne/zawodowe)

17,5%

średnie lub pomaturalne

175

43,6%

wyższe

143

35,7%

odmowa odpowiedzi

3,2%

Tab. nr 1. Charakterystyka zrealizowanej próby

Opis badań

204

Ankiety i fokusy

49,1%

Spacery

197

Kawiarenki

D z i e l n i c a Podgórze zamieszkaDębniki nia

Podsumowanie

Liczeb- % z N w ność kolumnie

Aneks

METRYCZKA

W zrealizowanej próbie dominowały kobiety (62,6%), mężczyzn odpowiedziało 150 (37,4%). W przypadku zmiennej wykształcenie widać przewagę osób z wykształceniem średnim (43,6%). Seniorzy z wykształceniem wyższym stanowili 35,7% próby, natomiast osób, które zakończyły edukację po etapie szkoły podstawowej było 17,5%. Najwięcej badanych (37,7%), zamieszkiwało bloki wybudowane przed 2000 rokiem. Blisko 26% ankietowanych wskazało na zabudowę jednorodzinną lub szeregową. Niespełna 23% badanych, to osoby mieszkające w kamienicach. W zabudowie wzniesionej po 2000 roku, mieszkało 12,5% respondentów. Analizując tabelę nr 1, warto też zwrócić uwagę na to, że ponad połowa badanych seniorów (56,4%) mieszka w swoim rejonie zamieszkania od co najmniej 20 lat. Należy raz jeszcze podkreślić, że z uwagi na nielosowy charakter próby, powyższa tabela (nr 1) nie może być traktowana jako struktura demograficzna, ani Dębnik ani Podgórza.

Ogólne zadowolenie z życia w rejonie zamieszkania

Na pytanie w jakim stopniu seniorzy są zadowoleni z warunków życia w swoim rejonie zamieszkania to najczęściej wybieraną odpowiedzią (46,3%) było: „jestem raczej zadowolony” (patrz ryc. nr 1). Osoby „zdecydowanie zadowolone” stanowiły 21,5% ogółu badanych. Oznacza to, że seniorzy w większości pozytywnie ocenią warunki życia w swoich rejonach zamieszkania (łącznie 67,8% pozytywnych wyborów). Respondenci źle ocieniający otoczenie stanowili nieco ponad 17% badanych, przy czym 4,3% jest zdecydowanie niezadowolonych. Pozostała cześć badanych (blisko 15%) nie potrafiła jednoznacznie określić swojego zdania i wybrało odpowiedź „ani zadowolony, ani nie zadowolony”. Nieznacznie gorzej niż satysfakcja z warunków życia, wypadła ocena ogólnego kierunku zmian jakie zachodzą w rejonach zamieszkania. Poproszeni o ocenę ostatnich 5 lat seniorzy, w większości (56,3%) wskazywali że sytuacja ulega poprawie. Przy czym blisko 34% uważa, że w ich otoczeniu jest obecnie „trochę lepiej niż było”. Osoby twierdzące że jest tak „zdecydowanie” stanowiły 22,5% ogółu ankietowanych. Natomiast badanych źle oceniających kierunki zmian, było łącznie niespełna 23%. Odpowiedzi świadczące o tym, że jest „zdecydowanie gorzej” niż 5 lat temu, stanowiły 7% z pośród wszystkich zebranych opinii. Natomiast tych, że jest jedynie „trochę gorzej” było ok 16%. W przypadku pytania o tendencje zachodzących zmian, to osób wybierających odpowiedź neutralną („jest ani lepiej ani gorzej”) było blisko 21%. Respondenci mężczyźni są nieznacznie bardziej zadowoleni z otaczającej ich przestrzeni miejskiej niż kobiety – respondentki, a w przypadku oceny kierunku zmian płeć respondenta nie wskazuje na różnice.

Ocena zmian zachodzących w ostatnich 5 latach w rejonie zamieszkania

jest zdecydowanie lepiej niż było jest trochę lepiej niż było jest ani lepiej ani gorzej niż było jest trochę gorzej niż było jest zdecydowanie gorzej niż było

22,5% 33,8% 20,9% 15,7% 7,1%

Ryc. nr 1. Zadowolenie z warunków życia oraz ze zmian zachodzących w ostatnich 5 latach w rejonie zamieszkania.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki

21,5% 46,3% 14,8% 13% 4,3%

Podsumowanie

Zadowolenie z warunków życia w swoim rejonie zamieszkania bardzo zadowolona(y) raczej zadowolona(y) ani zadowolony ani niezadowolona(y) raczej niezadowolona(y) bardzo niezadowolona(y)

Aneks

Respondenci mieszkańcy Dębnik znacząco częściej deklarują zadowolenie z warunków niż przeciętnie respondenci mieszkańcy Podgórza. Różnica ta uwidacznia się również, gdy bierzemy pod uwagę ocenę kierunku zmian w ostatnich 5 latach. Respondenci seniorzy mieszkający w dzielnicy Podgórza częściej wyrażają swoje niezadowolenie. Pośród respondentów mieszkańców bloków budowanych przed 2000 rokiem widać umiarkowanie ponadprzeciętne zadowolenie z jakości przestrzeni, jak i kierunku zmian. Relatywnie najgorzej warunki życia w swoim rejonie oceniają respondenci mieszkańcy kamienic. Największe zadowolenie ze stanu, jak również tendencji zmian prezentują respondenci mieszkańcy nowszych bloków. Względnie wysokie zadowolenie z otoczenia deklarują też respondenci mieszkańcy domków jednorodzinnych i szeregowych. Przy czym, w przypadku tej grupy respondentów mamy do czynienia ze stosunkowo największym udziałem negatywnych ocen kierunku zmian zachodzących w ostatnich 5 latach. Co ciekawe badani mieszkający dłużej w danej lokalizacji (powyżej 20 lat) prezentują nieznacznie niższe zadowolenie z warunków. Nieco gorzej oceniają też zmiany mające miejsce w ostatnim czasie. Warto też zwrócić na to, że respondenci seniorzy deklarujący wyższy i średni poziom wykształcenia są nieznacznie częściej zadowoleni z warunków jakie daje im ich okolica. Nieco lepiej respondenci ci oceniają też tendencje zmian.

Odsetek osób zadowolonych z warunków życia w swoim rejonie zamieszkania (zdecydowanie i raczej zadowolonych)

Odsetek osób wg oceny zmian zachodzących w ostatnich 5 latach w rejonie zamieszkania (zdecydowanie dobrze oraz raczej dobrze)

67,8% 67,2% 68,8% 62,3% 73,0%

56,3% 56,3% 56,3% 52,4% 59,9%

72,8%

50,0%

53,9%

54,5%

70,7%

59,2%

75,0%

65,1%

71,8%

59,4%

64,7%

54,1%

58,2%

54,7%

69,0%

58,7%

73,6%

57,2%

Ogółem Płeć respon- kobieta denta mężczyzna Dzielnica za- Podgórze mieszkania Dębniki zabudowa jednorodzinna lub szeregowa kamienica Typ zabudowy, w której miesz- blok mieszkalny ka respondent budowany przed 2000 rokiem blok mieszkalny budowany po 2000 roku Liczba lat we krócej niż 20 lat wskazanym rejonie zamiesz20 lat lub dłużej kania zasadnicze (podstawowe/gimnaPoziom uzy- zjalne/zawodoskanego wy- we) kształcenia reśrednie lub pomaspondenta turalne wyższe

Tab. nr 2. Zadowolenie z warunków życia oraz ze zmian zachodzących w ostatnich 5 latach w rejonie.

Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie

2 O ile w przypadku deklarowanej ogólnej jakości życia Dębniki były nieznacznie lepiej ocenianą dzielnicą (patrz Ryc. nr 2), to analiza średnich poszczególnych składowych oceny jakości wskazała na odmienną ocenę dzielnic (Ryc. nr 3). Po policzeniu średnich wyników dla poszczególnych kryteriów, Podgórze wydaje się być dzielnicą, w której wg opinii respondentów seniorom żyje się lepiej niż w Dębnikach. Dlaczego tak się dzieje? Po pierwsze lista składowych czynników została dobrana arbitralnie przez zespół badawczy i nie musi trafnie oddawać tego co składa się na ogólną ocenę jakości życia. Po drugie, o niektóre elementy np. o ocenę chodników badani pytani byli parokrotnie (różne kryteria oceny ich jakości). Po trzecie, każdy z czynników może posiadać różną wagę w tworzeniu ogólnego odczuwanej jakości życia, co nie było sprawdzane w ramach tego badania. 3 Zastosowano analizę czynnikową, aby odkryć nieobserwowalną bezpośrednio strukturę danych. W tym przypadku zastosowano eksploracyjną analizę czynnikową z wyodrębnieniem ładunków metodą głównych składowych (rotacja prosta Oblimin), miara KMO adekwatności doboru próby = 0,86.

Aneks

Ocena warunków życia w rejonie zamieszkania oraz kierunku zmian jakie zachodzą w ostatnich latach jest ogólną opinią, na którą składają się różne aspekty życia w dzielnicach. Skorzystano ze skali -5 (bardzo negatywnie) do +5 (bardzo pozytywnie) oceniając 17 obszarów składających się na ocenę jakości przestrzeni i niektórych usług komunalnych w mieście, por. Tabela nr 3. Ankietowani seniorzy najlepiej ocenili takie elementy jak: dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady) (średni wynik na skali -5 do +5 wyniósł 3,3), bliskość terenów zielonych (3,0), dostępność miejsc do robienia zakupów i punktów usługowych (3,0), poczucie bezpieczeństwa osobistego (2,6). Natomiast po przeciwnej stronie rankingu czynników, znalazły się takie zmienne jak: czystość (pył /śmieci) (0,9), bezpieczeństwo ruchu drogowego z perspektywy pieszego (0,5), oddziaływanie ruchu drogowego (hałas/zanieczyszczenia) (0,0) oraz infrastruktura dla osób niepełnosprawnych (np. podjazdy) (-0,3)2. Jeśli chodzi o bliskość terenów zielonych, to najbardziej pod tym względem zadowoleni są respondenci mieszkańcy kamienic i budownictwa z przed 2000 roku. Gorzej oceniają dostęp do publicznej zieleni respondenci mieszkańcy domów jednorodzinnych i szeregowych oraz nowszych bloków (wybudowanych po 2000 roku). Aspekt ten lepiej oceniają też respondenci mieszkańcy Podgórza i badani, którzy dłużej zamieszkują w danym rejonie. Badani nie mają też większych problemów z dostępnością do miejsc robienia zakupów oraz do punktów usługowych. W wyniku dodatkowych analiz3 największy udział w ocenie jakości przestrzeni okazuje się mieć: jakość chodników, infrastruktura dla niepełnosprawnych, czy miejsca wypoczynku, które wydają się największy wpływ na kształtowanie ogólnego zadowolenia z miejsca zamieszkania.

Opis badań

Ocena warunków życia w rejonie zamieszkania

Dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady) Bliskość terenów zielonych Dostępność miejsc do robienia zakupów/punktów usługowych Poczucie bezpieczeństwa osobistego Jakość chodników: utrzymanie (odśnieżanie/zamiatanie) Jakość chodników: szerokość Atrakcyjność (estetyka) architektury Estetyka przestrzeni (nielegalne ogłoszenia/pseudo graffiti)

Obecność instytucji życia dzielnicy (np. biblioteka, klub osiedlowy, centrum seniora, dom Jakość chodników: stan nawierzchni

Miejsca wypoczynku (alejki spacerowe, ławki, boiska, otwarte siłownie, place zabaw etc Jakość chodników: standardy techniczne (podjazdy, poręcze, krawężniki etc.) Jakość chodników: dostępność (brak nielegalnie parkujących aut etc.) Czystość (śmieci/pył) Bezpieczeństwo ruchu drogowego z perspektywy pieszego Oddziaływanie ruchu drogowego (hałas/zanieczyszczenia) Infrastruktura dla osób niepełnosprawnych (np. podjazdy) Tab. nr 3. Składowe warunków życia w rejonach zamieszkania w podziale na kategorie seniorów. Skala -5 do +5

ogółem

LICZBA LAT WE WSKAZANYM REJONIE ZAMIESZKANIA krócej niż 20 lat dłużej niż 20 lat

PŁEĆ kobieta mężczyzna

Ankiety i fokusy

Opis badań

Spacery

-1,5

Kawiarenki

m kultury)

TYP ZABUDOWY kamienica blok mieszkalny wybudowany przed rokiem 2000 blok mieszkalny wybudowany po roku 2000 zabudowa jednorodzinna

DZIELNICA Podgórze Dębniki

Aneks

Podsumowanie

c.)

Według badanych brakuje miejsc, które pomagają zagospodarować czas wolny seniorom, zarówno w sposób zorganizowany (np. biblioteki, kluby osiedlowe, centra seniora czy domy kultury), jak i indywidualny na „świeżym powietrzu” (np. alejki spacerowe, ławki, boiska, otwarte siłownie, place zabaw). W przypadku obecności instytucji kulturalnych to najmniej zadowoleni są respondenci - mieszkańcy bloków wybudowanych w ostatnich 15 latach. Najlepszy dostęp do kultury deklarują badani zamieszkujący kamienice, kobiety oraz osoby z starszych grup wiekowych (70+). Miejsca do plenerowego wypoczynku są przeciętnie mniej dostępne dla badanych kobiet, osób w młodszych grupach wiekowych oraz mieszkańcy zabudowy jednorodzinnej. W przypadku poczucia bezpieczeństwa osobistego warto zwrócić, że było ono średnio niższe pośród badanych: kobiet, mieszkańców kamienic i paradoksalnie osób dłużej mieszkających w danym rejonie. Atrakcyjność architektury najwyżej oceniona została przez osoby mieszkające w kamienicach i niskiej zabudowie (jednorodzinnej/szeregowej). Najgorzej oceniali ją badani mieszkańcy bloków wybudowanych przed 2000 rokiem, ale seniorzy mieszkający w nowszych blokach również prezentowali niższy poziom zadowolenia w tej kwestii. Gdy pytano o czystość otoczenia (śmieci/pył), to oceny były wyraźnie niższe i to głównie pośród osób mieszkających w kamienicach. Pod tym względem nieznacznie lepiej wypadły Dębniki. Czystość lepiej oceniały kobiety - respondentki. Na problem np. nielegalnych ogłoszeń, reklam czy pseudo graffiti częściej uskarżali się badani seniorzy z Dębnik, mieszkańcy kamienic i starszych bloków. Dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady) to ten element, który w największym stopniu satysfakcjonuje badanych seniorów. Najlepiej ofertę MPK oceniają mieszkańcy zabudowy charakterystycznej dla starszej tkanki miejskiej, czyli kamienic i starszych bloków. Dużo uwagi w badaniu poświecono ocenie infrastruktury dla pieszych. To jak seniorzy postrzegają chodniki, deptaki i trotuary sprawdzono pytając o ich: szerokość, stan nawierzchni, utrzymanie (odśnieżanie/ zamiatanie), standardy techniczne (podjazdy, poręcze, krawężniki etc.) oraz dostępność (brak nielegalnie parkujących aut etc.). Największym problemem zdaniem seniorów (najniższe średnie ocen) jest z dostępnością. Na źle zaparkowane auta skarżą się najbardziej badani mieszkańcy niskiej zabudowy oraz nowych bloków. Gorzej w tej kwestii wypada dzielnica Dębniki. Następnym w kolejności problemem jest standard techniczny chodników. Stan nawierzchni (dziury, pęknięcia etc.) jest mało zadawalający dla badanych mieszkańców niskiej zabudowy, głównie w dzielnicy Dębniki. Badani seniorzy zamieszkujący domy jednorodzinne lub szeregowe częściej zwracają uwagę na to że chodniki nie są wystarczająco szerokie,

Ankietowani seniorzy dostali zadanie rozdzielania puli środków (w tym przypadku 20 punktów) pomiędzy poszczególne inwestycje, które dotyczą zmiany przestrzeni, aby ustalić priorytet działań inwestycyjnych. Prezentując wyniki poniżej, należy zaznaczyć, że wyliczano sumy ogółem przyznane na poszczególne propozycje wydatków, jak i udziały wydatków w całej sumie puli wszystkich punktów przyznanych przez respondentów, ustalając tym samym ranking ważności inwestycji, które powinny być sfinansowane. Należy podkreślić, że często ankietowani seniorzy rozdział punktów traktowali równomiernie, rzadko dochodziło do sytuacji, w której ankietowany/-a całość środków delegował/-ła tylko w jeden obszar inwestycyjny. 4

Wielkość czcionki oznacza, że dany element pojawiał się częściej.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie

Priorytety inwestycyjne - rola budżetu miasta dla zmiany przestrzeni

Aneks

oraz że nie są należycie utrzymywane. Konsekwentnie, ten ostatni aspekt gorzej prezentuje się w dzielnicy Dębniki. Ważnymi kwestiami, na których poprawę liczą badani seniorzy są kwestie związane z uspakajaniem i ograniczaniem ruchu samochodowego w dzielnicach. Oddziaływanie ruchu drogowego w postaci hałasu, zanieczyszczenia powietrza oraz niskiego poczucia bezpieczeństwa, to te dwa wymiary, na które szczególnie zwracają uwagę mieszkańcy zabudowy jednorodzinnej i szeregowej (oceny -0,6 i -1). Na emisje samochodów narzekają też mieszkańcy nowych bloków. Powyższe zróżnicowanie powoduje, że ruch samochodowy jest nieznacznie bardziej uciążliwy dla badanych seniorów mieszkających w dzielnicy Podgórze. Elementem, na który badani seniorzy zwracają szczególną uwagę jest infrastruktura dla osób niepełnosprawnych (najniższa średnia ocen w rankingu). Niedostępność niektórych miejsc i bariery architektoniczne, to obok uciążliwości i niebezpieczeństwa związanego z rozwojem motoryzacji, najgorzej oceniane elementy przestrzeni miejskiej. Ten aspekt dostał najmniej punktów u badanych seniorów mieszkających w niskiej zabudowie. Relatywnie najwięcej punktów przyznawali tym cechom ankietowani mieszkający we współczesnym budownictwie. Dodatkowo seniorzy poproszeni zostali o podanie maksymalnie trzech najważniejszych problemów, które ich zdaniem powinny być rozwiązane w pierwszej kolejności w formie otwartych pytań. Analizując elementy zaprezentowane na rycinie4 nr 2 warto wskazać, że najczęściej zgłaszanymi problemami były: zły stan chodników, zieleni i jezdni oraz natężenie ruchu i związany z nim hałas. Takie powtórzenie priorytetów sugeruje ich wysoka ważność. Postulowane zmiany przedstawia grafika (ryc. nr 2) na następnej stronie.

Brak barierek ochronnych na chodnikach

Grodzenie osiedli

Niedostatek miejsc parkingowych Zaniedbane klatki schodowe

Brak murali

Za krótkie zielone światło

Brak ławek Zaśmiecenie Zły stan elewacjiHałasZły stan schodów Ograniczniki wjazdu Za wąskie chodniki

Planowany parking Zaniedbana zieleń

Zły stan cmentarza

Brak alejek spacerowych

Za mało sklepów

Zły stan parku

Zły stan chodnika Brak domu kultury

Brak poręczy Brak biblioteki Zły stan parkingu

Za wysokie chodniki

Wąskie chodniki

Zły stan zieleni

Brak zieleni

Zaniedbane brzegi rzeki Brak sklepów

Za mało zieleni

Zły stan budynku

Brak śmietników Brak parkingów Zadużo hoteli Niedostatek parków

Zły stan chodników Brak chodników

Zły stan domofonu

Brak jadłodajni Brak skweru

Gołębie

Brakparku

Brak banku

Brak kładki pieszej

Zły stan jezdni Brak miejsc spotkań Wypadki drogowe

Bezdomni

Brak targu

Odległość do sklepów

Liczebność

Niedostatek parkingów dla niepełnosprawnych

Brak basenu

Natężenie ruchu Brak boiska

Za mało koszy na śmieci Zły stan ogrodzenia Zabudowa parku Ekrany akustyczne

Wąskie ulice

Gęstość zabudowy

Za małe przystanki Parking przy zajezdni

Brak fontanny

Brak jezdni

Wycinka drzew Korki Za dużo fabryk Zły stan budynków Nieuregulowane prawo własności

Za dużo parkingów

Brak monitoringu Zły stan ławek

Psie odchody Smog Niedostatek ławek Brak wybiegu dla psów Zła administracja budynkiem Brak banku i bankomatów

Brak chodnika

Brak koszy na śmieci i psieodchodyn

Zamało patroli policji i straży miejskiej

Ryc. nr 2. (na poprzedniej stronie)Zgłaszane problemy, które powinny zostać rozwiązane w pierwszej kolejności.

Jak wynika z analizy danych odpowiednich pytań poniżej (Ryc.5), najwięcej środków badani seniorzy są w stanie przeznaczyć na remonty i przebudowę chodników. Zgodnie z wynikami uzyskanymi we wcześniejszym pytaniu, najwięcej „pieniędzy” na ten cel chcą przeznaczyć mieszkańcy zabudowy jednorodzinnej i szeregowej. Kolejny dwie „dofinasowane inwestycje” to pielęgnacja istniejącej zieleni oraz tworzenie miejsc spotkań. Pierwszą z nich wyżej cenią mieszkańcy kamienic a drugą bloków wybudowanych po 2000 roku. Kolejne dwie zaproponowane kategorie inwestycji uzyskały taką akceptację, były to wydatki na zwiększenie bezpieczeństwa (doświetlenie, monitoring) oraz poprawę estetyki (regularne sprzątanie, czyszczenie elewacji). Bezpieczeństwo jest ważniejsze dla mieszkańców starszych bloków oraz niskiej zabudowy. Estetyka jest priorytetem dla mieszkańców kamienic. Następne w kolejce do finansowania zadaniem są zdaniem ankietowanych inwestycje związane z tworzeniem nowych terenów zielonych. Mimo, że jest to istotne niemal dla wszystkich badanych grup mieszkańców, to warto tu wskazać na mieszkańców kamienic, jako tych, którzy są w stanie wydać na ten cel stosunkowo najwięcej. Kolejnymi inwestycjami, które znalazły się w dalszej części tak projektowanego budżetu są remonty jezdni oraz inwestycje w transport zbiorowy (tramwajów/autobusów). Najmniej środków seniorzy są skłonni przekazać na budowę infrastruktury rowerowej (ścieżek/ stojaków rowerowych/parkingów dla rowerów).

Dzielnica zamieszkania

2. Ogółem

4. Podgórze

10.

Opis badań Ankiety i fokusy

Dębniki

Ryc. 3. Priorytety inwestycyjne w rejonach zamieszkania respondentów.

Aneks

Podsumowanie

Kawiarenki

25%

Spacery

Priorytety

1.remonty i przebudowa chodników 2.pielęgnacja istniejącej zieleni 3.tworzenie miejsc spotkań (mała architektura - ławki, stoliki) 4.zwiększenie bezpieczeństwa (doświetlenie, monitoring) 5.poprawa estetyki (regularne sprzątanie, czyszczenie elewacji) 6.tworzenie nowych terenów zielonych 7.remonty jezdni 8.zakup/modernizacja tramwajów/autobusów 9.inne 10.budowa ścieżek/stojaków rowerowych/parkingów dla rowerów

Płeć respondenta

25%

kobieta

10.

mężczyzna

Ryc. 4. Priorytety inwestycyjne w rejonach zamieszkania respondentów.

Typ zabudowy, w której mieszka respondent

25%

10.

zabudowa jednorodzinna lub szeregowa

kamienica

blok mieszkalny budowany przed 2000 rokiem

Ryc. 5. Priorytety inwestycyjne w rejonach zamieszkania respondentów.

25%

10.

średnie lub wyższe zasadnicze pomaturalne (podstawowe/ gimnazjalne Ryc. 6. Priorytety inwestycyjne w rejonach zamieszkania respondentów. zawodowe)

Spacery

Ankiety i fokusy

Opis badań

Poziom uzyskanego wykształcenia respondenta

Liczba lat we wskazanym rejonie zamieszkania

mniej niż 5 lat

5 do 9 lat

10 do 19 lat

20 lat lub dłużej

Ryc. 7. Priorytety inwestycyjne w rejonach zamieszkania respondentów.

10.

Aneks

Podsumowanie

Kawiarenki

25%

Opinie na ważne tematy dotyczące planowania przestrzennego i transportu publicznego Ankietowani proszeni byli o zajęcie stanowiska w trzech kwestiach dot. planowania przestrzeni i odniesienie się do tych mogących budzić kontrowersje. Respondenci zaznaczali odpowiedzi na skali 1 do 5, gdzie 1 oznaczało zdecydowanie się nie zgadzam z danym stanowiskiem, a 5 - zdecydowanie się zgadzam, por. Ryc. 6. Pierwsze ze stwierdzeń brzmiało: „przejścia podziemne powinny być w miarę możliwości likwidowane i zastępowane naziemnymi”. Tu zdecydowana większość badanych (82% patrz ryc. nr 3) wyraziła aprobatę dla tego typu kierunku polityki transportowej. Tym samym niewielki był udział przeciwników likwidacji przejść podziemnych 9,1%. Co ciekawe większa zgodność z tym stanowiskiem jest pośród badanych kobiet oraz mieszkańców bloków (zarówno budowanych przed, jaki i po 2000 roku). Osoby, które zgadzały się ze stwierdzeniem, że „powinno się unikać grodzenia osiedli” stanowiły 43,4% próby. Przeciwników takiej opinii było 37%, a prawie 20% nie potrafiło opowiedzieć się po którejś ze stron („ani się zgadzam, ani się nie zgadzam”). Warto podkreślić, że nieznacznie więcej przeciwników grodzenia osiedli jest pośród badanych osób, które potencjalnie mają szanse mieszkać w tego typu zabudowie. Największa zgodność z tym stwierdzeniem występuje dla badanych mieszkających w nowych blokach (wybudowanych po 2000 roku). Są to częściej kobiety i osoby legitymujące się niższym wykształceniem. Ankietowani proszeni byli także o zajęcie stanowiska czy „wprowadzenie darmowych przejazdów komunikacją miejską dla wszystkich osób 60+ poza godzinami szczytu (w szczycie przejazdy dla seniorów pozostałyby płatne) mogłoby być korzystnym rozwiązaniem”. Pomysł ten spotkał się z aprobatą większości ankietowanych seniorów. Ponad połowa badanych (58,6%) zgadzała się z tym, że tego typu rozwiązanie mogły być korzystne dla miasta. Co istotne, blisko 40% respondentów pomysł zróżnicowania stawek za przejazdy w zależności od pory dnia, popierało w sposób zdecydowany. Nie ma jednak jednomyślności w tej opinii, gdyż blisko 27% badanych seniorów sprzeciwia 38

„ przejścia podziemne powinny być w miarę możliwości likwidowane i zastępowane naziemnymi(...)

”

Powinno się unikać grodzenia osiedli. zdecydowanie się zgadzam raczej się zgadzam ani sie zgadzam ani nie zgadzam raczej się nie zgadzam zdecydowanie się nie zgadzam

25,6% 17,8% 19,5% 15% 22%

Wprowadzenie darmowych przejazdów komunikacją miejską dla wszystkich osób 60+ poza godzinami szczytu (w szczycie przejazdy dla seniorów pozostałyby płatne) mogłoby być korzystnym rozwiązaniem. zdecydowanie się zgadzam raczej się zgadzam ani sie zgadzam ani nie zgadzam raczej się nie zgadzam zdecydowanie się nie zgadzam

39,2% 19,4% 14,4% 10% 16,9%

Opis badań Ankiety i fokusy

58,6% 23,3% 9,1% 4,3% 4,8%

Spacery

zdecydowanie się zgadzam raczej się zgadzam ani sie zgadzam ani nie zgadzam raczej się nie zgadzam zdecydowanie się nie zgadzam

Kawiarenki

Przejścia podziemne powinny być w miarę możliwości kiwidowane i zastępowane naziemnymi.

Podsumowanie

się tego typu rozwiązaniu (10% raczej się nie zgadza, a 16,8% zdecydowanie się nie zgadza). Osób wybierających odpowiedź neutralną było 14,4%. Analizując to jak pomysł ten widziany jest w różnych grupach badanych, to warto zwrócić uwagę, że większa akceptacja dla tego pomysłu jest pośród osób w przedziale wiekowym 60-69 lat, ale to wynika z tego, że to ta grupa wiekowa może więcej zyskać na tego typu rozwiązaniu. Osoby które ukończyły 70 lat w chwili obecnej podróżują za darmo komunikacją MPK.

Aneks

Ryc. nr 8. Pomysły zmian proponowanych w polityce przestrzennej i transportowej. Zgodność z stwierdzeniami, rozkład procentowy.

Seniorzy i ich przestrzeń - podsumowanie wyników badania Badanie ankietowe prowadzone w ramach projektu Senioralny Audyt Przestrzeni pozwoliło na poznanie opinii mieszkańców dzielnicy Podgórze i Dębniki na temat jakości otaczającej ich przestrzeni oraz wybranych usług komunalnych i programów inwestycyjnych. Kluczowe ustalenia wynikające z przeprowadzonego badania można przedstawić w następujących punktach: • Badani seniorzy w zdecydowanej większości są zadowoleni z warunków życia w swoich rejonach zamieszkania. Nieznacznie gorzej oceniają też kierunki zmian jakie zachodzącą w ostatnich latach w ich otoczeniu. • Ogólny poziom zadowolenia jest nieznacznie wyższy u badanych osób mieszkających w niższej zabudowie (domy jednorodzinne i szeregowe) oraz nowszych blokach. Jednak kierunek zmian lepiej postrzegają badani mieszkańcy bloków, zarówno tych wybudowanych przed, jak i po 2000 roku. • Najlepiej ocenianym przez wszystkich badanych seniorów aspektem była dostępność transportu zbiorowego i terenów zielonych. Relatywnie dobrze badani oceniali dostępność sklepów i usług oraz poczucie własnego bezpieczeństwa. • W ocenie czynników wpływających na jakość życia w rejonie zamieszkania najgorzej oceniono kwestie związane z ruchem samochodowym jak: bezpieczeństwo pieszego, emisja zanieczyszczeń i hałas. Najniżej ocenionym przez badanych seniorów elementem była infrastruktura dla osób niepełnosprawnych. • Gdy zapytano respondentów o rozdział środków na inwestycje podnoszące jakość życia w ich okolicy, to najwięcej środków przeznaczyliby na remonty/przebudowę/rozbudowę chodników, zieleń miejską oraz tworzenie plenerowych miejsc spotkań (mała architektura: ławki, stoliki). Seniorzy w budżecie mniej środków byliby skłonni przeznaczyć na: drogi, nowy tabor transportu zbiorowego oraz infrastrukturę rowerową.

„

wprowadzenie darmowych przejazdów komunikacją miejską dla wszystkich osób 60+ poza godzinami szczytu (w szczycie przejazdy dla seniorów pozostałyby płatne) mogłoby być korzystnym rozwiązaniem(...)

”

Aneks

Podsumowanie

Kawiarenki

Spacery

Ankiety i fokusy

Opis badaĹ&#x201E;

„Ogólną obserwacją związaną z przeprowadzonymi badaniami jest bardzo istotna rola seniorskich liderów lokalnych (...)„ 42

Po zakończeniu badań ankietowych rozpoczęliśmy wywiady fokusowe. Odbyło się ich 6, łącznie wzięły w nich udział 54 seniorki. Uczestniczki wywiadów skupiały się na weryfikowaniu oraz uszczegóławianiu tez wynikłych we wcześniejszej części badań. Ta część projektu stanowiła wstęp, mający zdiagnozować szczegółowe problemy lokalnie, które następnie nasi eksperci sprawdzali podczas kolejnego etapu badań – spacerów.

Organizacja dyskusji grupowych

Dyskusje grupowe (inaczej fokusy) prowadzone były w miejscach, w których spotykają się seniorzy, tj.: kluby kultury, rada dzielnicy. W ramach projektu zorganizowano 6 fokusów, trwających średnio po dwie godziny. Grupy liczyły około 10 osób.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie

Przemysław Dziewitek

Aneks

Poglądy seniorów nt. przestrzeni na podstawie dyskusji grupowych

Badania były realizowane w dwóch typach miejsc zamieszkania, tj.: na osiedlach śródmiejskich i peryferyjnych. Podział ten był na tyle wyraźny, że wyróżnił zupełnie inne problemy związane z przestrzenią w zależności od miejsca i inaczej trzeba oceniać możliwości wpływu na zapobieganie zidentyfikowanym problemom. Wszystkie dyskusje były prowadzone według tego samego scenariusza modyfikowanego jedynie w zależności od długości trwania poszczególnych części rozmów. Scenariusz przewidywał konfrontację wyników badań ankietowych z opinią seniorów grup fokusowych oraz pogłębienie tych wątków, które mogłyby być interesujące dla zrozumienia tego jak osoby starsze czują się w przestrzeni zmieniającego się miasta, jak odbierają najbliższą przestrzeń w kontekście dobra wspólnego, gdy są traktowani jako użytkownicy czy czują się jako właściciele/gospodarze danej przestrzeni. Spotkania badawcze był często traktowane jako kolejna okazja do rozmowy w grupie seniorskiej i większość z nich była realizowana dla grup, w których uczestnicy spotykają się wielokrotnie przy różnego rodzaju okazjach. Były to grupy teatralne, sąsiedzkie, chóralne. W większości grup uczestniczył lider grupy, a dokładnie rzecz biorąc liderka. W większości (prawie w dziewięćdziesięciu kilku procentach) kobiety były uczestniczkami tych wywiadów. Rozmowy toczyły się w swobodnej atmosferze, a uczestnicy byli otwarci na swoje opinie. Często badacz traktowany był jak urzędnik/inspektor przygotowujący spis awarii i niedogodności z najbliższej okolicy. Często też padały pytania o przełożenie wyników tego spotkania na oczekiwane zmiany, ale też zastanawiano się, czy jest sens rozmowy, gdy decyzje są podejmowane przez kogoś innego i nie ma poczucia wpływu na zmiany.

Wybrane sugestie dla organizacji spacerów badawczych. Większość badanych mieszkała w bezpośrednim sąsiedztwie miejsca spotkania i identyfikowała się z najbliższą okolicą. Większość seniorów mieszkała w tym samym miejscu zamieszkania kilkadziesiąt lat. Seniorzy w większości zgadzali się z konkluzjami wyników badań ankietowych. Wyjątek stanowiły pytania o tereny zielone. Dla mieszkańców osiedli, które mają zachowaną strukturę i charakter wsi, tereny zielone są czymś naturalnym i nie stanowią deficytu. Występuje tam jednak problem nieznany seniorom osiedli śródmiejskich – brak chodników. 44

Brak chodników

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie Aneks

W wielu opiniach wyrażanych przez seniorów wybrzmiewał brak w ich najbliższej przestrzeni miejsc pełniących funkcje społeczne umożliwiających nawiązywanie i podtrzymywanie kontaktów, których dla osób starszych mających możliwość porównania życia społecznego w Polsce przed 89 rokiem minionego wieku z obecnymi latami jest szczególnie ważna. Bezpośrednie spotkania i rozmowy, nie są w stanie zastąpić powszechności telefonów komórkowych i internetu w komunikacji. Brak funkcji społecznych przestrzeni miasta, to nie tylko problem nowych osiedli, brakuje ich również w starszych częściach miasta. Szczególnie istotna jest, w przypadku seniorów zbyt duża odległość do obecnych takich miejsc, znajdujących się głównie w domach kultury i ich filiach położonych daleko od ich miejsc zamieszkania, co utrudnia korzystanie z ich oferty. Każdy z wywiadów zawierał część poświęconą definiowaniu najbliższej przestrzeni i bardzo częstą konstatacją było zauważenie, że następuje kurczenie się tej przestrzeni wraz z wiekiem i utratą sprawności. W tym kontekście ważne jest, aby to miejsca integracji zbliżały się do seniorów. Podczas wywiadów pojawiały się również pomysły na wykorzystanie do tego celu szkół samorządowych. Seniorzy byli ogólnie zgodni z dobrymi ocenami transportu zbiorowego, zwracając jednak uwagę na jego Ocena transportu mankamenty: niewystarczająca liczba pojazdów niskozbiorowego podłogowych, zbyt mała częstotliwość kursowania. Niezrozumiałe dla osób starszych jest również zmniejszanie ilości kursów a nawet tras podczas miesięcy wakacyjnych. Seniorzy z dzielnic peryferyjnych, nie czują silnego związku z Krakowem. Mieszkają w tych samych domach od urodzenia a społeczność to mała grupa sąsiedzka i „nowi”, czyli mieszkańcy ze śródmieścia kupujący domy na obrzeżach. Jeden z tematów ankiety tj. ocena jakości chodników był dla seniorów uczestniczących w spotkaniach ważny i byli w stanie precyzyjnie określić miejsca wymagające interwencji. Pewną trudnością było uzyskanie szczegółowych sugestii dotyczących konkretnych rozwiązań nie tylko dotyczących poprawy jakości chodników. W związku z tym, w kolejnym etapie badań w ramach spacerów badawczych celem była identyfikacja problemów jak i wskazanie rozwiązań problemów. Co ciekawe, seniorzy nie mieli również zbyt wielu pomysłów na zmiany w przestrzeni, które służyłyby rekreacji czy wypoczynkowi dla nich samych. Często zgłaszaną Brak ławek dysfunkcją był brak ławek na szklakach spacerowych oraz komunikacyjnych. Pojawiały się również głosy związane

z przejmowaniem ławek przez osoby spożywające alkohol i agresywną młodzież. Temat zanieczyszczenia powietrza był dla seniorów trudny ze względu na kilka czynników. Wielu spośród nich oraz ich znajomych używa palenisk, które są częściowo odpowiedzialne za stan powietrza, jednocześnie seniorów nie stać na wymianę pieców. Nikt podczas badania nie deklarował palenia śmieci, ale pojawiały się głosy, że wiele osób nie stać na kupowanie opału i zgłaszanie tych przypadków Straży Miejskiej nie jest etyczne. Ogólną obserwacją związaną z przeprowadzonymi badaniami jest bardzo istotna rola seniorskich liderów lokalnych, którzy są postrzegani przez seniorów jako osoby organizujące życie wspólnoty osób starszych, ale też jako osoby, które kontaktują się z radnymi dzielnicy lub urzędnikami. W umiejętnościach i energii takich liderów, seniorzy postrzegają dużą rolę w rozwoju społeczności, również poprzez zabieganie o powstawanie miejsc spotkań, integracji czy rekreacji.

Liderzy lokalni

Opis badań Ankiety i fokusy Podsumowanie

Kawiarenki

Spacery

wywiadów fokusowych

spacerów badawczych

kawiarenki obywatelskie

Aneks

Szerokie badanie ankietowe

Przewóz (Prz), Wola Duchacka (WD), Kabel (K), Stare Dębniki (D), Borek Fałęcki (BF), Stary Bieżanów (B), Wróblowice (W), Dębniki DPS (D2), Stare Podgórze (P) Nowy Ruczaj (R).

Spacery odbyły się w następujących miejscach: Przewóz (Prz), Wola Duchacka (WD), Kabel (K), Stare Dębniki (D), Borek Fałęcki (BF), Stary Bieżanów (B), Wróblowice (W), Dębniki DPS (D2), Stare Podgórze (P) i Nowy Ruczaj (R). Oznaczenia w nawiasach odpowiadające każdej z lokalizacji spacerów używane są w dalszej części analizy.

Problemy, na które zwracali uwagę seniorzy podczas spacerów można podzielić na dwie najważniejsze kategorie: dające się uogólnić uwagi związane z dostosowaniem przestrzeni do potrzeb osób starszych i ich oczekiwań wobec dobrej jakości miejsca zamieszkania (często dotyczące również innych grup wiekowych); oraz listę konkretnych miejsc wymagających interwencji (w przypadku części interwencji seniorzy podali konkretne propozycje, w przypadku innych zgłoszono problemy do rozwiązania). W poniższej analizie opracowana została pierwsza kategoria. Lista zgłoszonych do interwencji miejsc wraz z opisami problemów i pomysłów znajduje się w aneksie.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki

W ramach fazy badawczej projektu Senioralny Audyt Przestrzeni przeprowadziliśmy 10 spacerów badawczych. 35 starszych osób pokazało nam swoją najbliższą okolicę, opowiedziało o jej największych bolączkach i zaletach. Wspólnie sprawdzaliśmy dostępność miejsc ważnych dla seniorów: przychodni, parków, domów kultury. Dokumentowaliśmy bariery, które utrudniają osobom starszym spędzanie czasu poza domem.

Podsumowanie

Małgorzata Spasiewicz-Bulas

Aneks

Spacery badawcze- wyniki

INFORMACJE WSTĘPNE Dystans i czas spacerów Większość spacerów odbyła się jesienią 2015 roku, między wrześniem, a początkiem grudnia, z wyjątkiem jednego, który odbył się w lipcu (Pr). Trasa przebyta pieszo dla pięciu spacerów wynosiła ok. 1,5 km (Pr, WD, D, B, P, R), dla dwóch spacerów 3 km (W, D), dla jednego - 2 km (K), a dla kolejnych dwóch - 1 km (BF, D2). Podczas dwóch spacerów część dystansu była pokonywana autobusem (6km - Pr, 1,3 km - B). Pięć spacerów trwało 1,5 godziny (WD, K, BF, P, W), dwa - 2 godziny (Pr, D), a trzy - 1 godzinę (B, R, D2). Sześć spacerów zakończyło się rozmowami podsumowującymi trwającymi od 15 do 30 min (Pr, WD, K, BF, B, P), w przypadku dwóch spacerów odbyła się dodatkowo rozmowa wstępna (D2, W). Wszystkie rozmowy (po i przed spacerami) odbyły się w pomieszczeniach, takich jak: kluby seniora, domy kultury czy kawiarnie. Osoby uczestniczące w spacerach W spacerach wzięło udział 35 osób w wieku powyżej 60 lat. W większości spacerów uczestniczyły 4 osoby, w dwóch spacerach 3 osoby (P, D), w jednym 2 osoby (W). Znaczną większość osób uczestniczących stanowiły kobiety, w dwóch spacerach wzięło udział dwóch mężczyzn1. Znaczna większość osób uczestniczących w spacerach nie miała problemów z poruszaniem się. W dwóch spacerach wzięły udział osoby o ograniczonej sprawności ruchowej - poruszające się o lasce ( R,D2 ) oraz na wózku i ze wsparciem osób towarzyszących (prowadzenie “pod rękę”) (D2). Większość osób, które wzięły udział w spacerach znało się wcześniej i uczestniczyło w spotkaniach lokalnych klubów seniora, w przypadku dwóch spacerów były to osoby zaangażowane w prowadzenie kół lub klubów (W, K, Pr). Uczestniczki jednego spaceru nie znały się wcześniej, pochodziły z różnych części badanego obszaru ( R ). Uczestniczkami jednego spaceru były mieszkanki Domu Pomocy Społecznej dla Osób w Podeszłym Wieku (D2). W jednym spacerze wzięły udział osoby aktywne społecznie, znające się między innymi ze wspólnych zajęć w Domu Kultury (P). W dwóch spacerach wzięły udział osoby zaangażowane w działania społeczne i będące aktywne (w momencie badań lub w przeszłości) we władzach dzielnicy (BF, B). Rekrutacja na spacery przeprowadzana była dwutorowo: w sposób otwarty - poprzez plakaty, ulotki i komunikaty w internecie oraz przez instytucje - lokalne koła i kluby seniora oraz instytucje opiekuńcze. Druga metoda okazała się znacznie bardziej skuteczna, co miało wpływ na profil grupy uczestniczącej w spacerach (w znacznej większości osoby sprawne, głównie kobiety). 1 Uczestnicy spacerów rekrutowani byli w klubach seniora, w których znaczną większość aktywnych członkiń stanowią kobiety.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Aneks

Podsumowanie

Trasy spacerów W czterech przypadkach trasy spacerów zostały opracowane na podstawie wcześniejszych wywiadów zogniskowanych (WD, BF, B, D) lub rozmów z osobami znającymi okolice i osobami uczestniczącymi (D2). W czterech przypadkach (Pr, K, P, W) trasa spacerów została opracowana na podstawie analizy mapy, miejsc kluczowych, z czego w trzech przypadkach trasa odbyta została poszerzona o sugestie pojawiające się na bieżąco ze strony osób uczestniczących (Pr, K, W). W jednym przypadku trasa została zaproponowana przez uczestniczki spaceru (R).

Kawiarenki

Miejsca, w których przeprowadzono spacery Trzy spacery przeprowadzono w każdej z następujących dzielnic: Dzielnicy XIII Podgórze (K, P, Pr) i Dzielnicy VIII Dębniki (D, D2, R), w dzielnicach: IX Łagiewniki – Borek Fałęcki (BF), X Swoszowice (W), XI Podgórze Duchackie (WD), XII Bieżanów – Prokocim (B) przeprowadzono po jednym spacerze w każdej. Taki wybór wiąże się z rekrutacją, która najpierw prowadzona była w dwóch pierwszych dzielnicach (stąd ich nadreprezentatywność), a następnie została rozszerzona na pozostałe dzielnice Krakowa. Wszystkie spacery zostały przeprowadzone w południowej części Krakowa. 3 spacery odbyły się w dzielnicach śródmiejskich do 3 km od Rynku Głównego, o zabudowie o charakterze kwartałowej wielorodzinnej (P) oraz wielo- i jednorodzinnej (D, D2), 4 w osiedlach w zabudowie blokowej w odległości 5-6 km od Rynku Głównego (WD, K, BF, R), 3 w osiedlach peryferyjnych oddalonych od Rynku Głównego o ponad 10 km, o zabudowie jednorodzinnym o charakterze wiejskim (Pr, B, W).

O G Ó L N A O C E N A Najważniejsze problemy Wśród najważniejszych problemów wskazywanych podczas spacerów najczęściej wymieniane były: • brak poczucia bezpieczeństwa i komfortu podczas pieszego poruszania się po ulicach (9 spacerów), wywołany przez: {{ zbyt szybko poruszające się samochody i zbyt intensywny ruch samochodowy (Pr, BF, B, P); {{ brak przejść dla pieszych w miejscach często uczęszczanych (P, B, BF, WD, Pr); {{ parkowanie na chodnikach (P, BF, ); {{ zbyt krótkie zmiany świateł (P, D); {{ brak separacji ruchu pieszego i samochodowego przy braku ograniczeń w poruszaniu się samochodów (Pr, WD, W, D2,); {{ rowerzystów poruszających się po chodnikach (P). • zły stan (WD, R, D) lub brak chodników (B, W, Pr) (6 spacerów); • nie w pełni odpowiadający na potrzeby mieszkańców transport zbiorowy, ze względu na: {{ niewystarczającą częstotliwość kursów (R,W,B); {{ słabe skomunikowanie wewnątrz osiedla (B, BF); {{ zbyt małą ilość połączeń z węzłami przesiadkowymi obsługującymi tramwaje (B, BF); {{ niebezpieczne (BF) lub niewygodne przystanki komunikacji miejskiej - pozbawione wiat i ławek (B, Pr, W); {{ brak lub niewystarczającą liczbę pojazdów niskopodłogowych w taborze (D); • utrudnienia w korzystaniu z terenów zielonych ze względu na: {{ utrudniony dostęp (WD, BF); {{ zaniedbywanie terenów zielonych (P, R, BF); {{ niewystarczające dostosowanie do potrzeb osób starszych (D2, K); • brak miejsca spotkań dla seniorów, dostępnego nieodpłatnie, otwartego na inicjatywy samych seniorów (R, D, WD). • brak poczucia bezpieczeństwa osobistego (B, BF). Poszczególne problemy zostaną omówione szerzej w kolejnej części publikacji.

Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie Aneks

- ----

Najważniejsze pozytywne aspekty Główne zalety obszaru zamieszkania, które wymieniano podczas spacerów to: • atrakcyjne tereny zielone (5 spacerów) (Pr, D2, K, BF,P) w tym w dwóch przypadkach były one postrzegane w kategorii potencjału, ponieważ w chwili obecnej nie są dostępne ze względu na brak komfortowych ścieżek, zły stan utrzymania (Pr) lub brak poczucia bezpieczeństwa (BF, Pr). W jednym przypadku zwrócono również uwagę na brak ławek, co utrudnia korzystanie terenu osobom starszym (K). • dobrze utrzymane i dostępne przestrzenie publiczne i tereny zielone wewnątrz osiedli, które są utrzymywane przez spółdzielnie mieszkaniowe (WD, K). • samowystarczalność okolicy - dostępność miejsc do robienia zakupów, punktów usługowych. Wskazywali na niego zarówno mieszkańcy osiedli w zabudowie blokowej (WD, R), jak i śródmiejskich osiedli (P, D). • skomunikowanie obszaru za pośrednictwem komunikacji miejskiej (K), przy czym w trzech przypadkach wymieniano konkretne przystanki - węzły przesiadkowe (P) lub przystanki przy trasie tramwajów (BF, R). • funkcjonujące lokalnie miejsca aktywności społecznej i kulturalnej: {{ domy lub kluby kultury (B, W, Pr, P), przy czym w jednym przypadku zauważono, że dostępna oferta jest ograniczana ze względu na coraz mniejsze środki przeznaczane na funkcjonowanie klubu (Pr); {{ lokalna szkoła, z której mogą korzystać mieszkańcy (BF, W); parafia organizująca życie społeczne i kulturalne (K).

Opis badań

Z A M I E S Z K A N I A

OCENA WYBRANYCH ASPEKTÓW ŚRODOWISKA ZAMIESZKANIA JAKOŚĆ PRZESTRZENI PUBLICZNEJ Tereny zielone i inne tereny rekreacyjne Na prawie wszystkich obszarach, na których przeprowadzono spacery znajdują się publiczne tereny zielone (z wyjątkiem R). W trzech przypadkach określone zostały jako trudno dostępne, z powodu braku publicznej drogi prowadzącej do tych obszarów (Pr), braku utwardzonych ścieżek (Pr, WD) oraz zaniedbania terenu (WD) i związanego z nim braku poczucia bezpieczeństwa (BF). Uczestnicy niektórych spacerów deklarowali, że nie mają zwyczaju rekreacyjnego korzystania z terenów zielonych (“ludzie, którzy mają domy nie chodzą na spacery nad rzekę, każdy ma tu dużo pracy na swojej posesji” B) (“my nie chodzimy na spacery, tylko na zakupy, albo do kogoś w odwiedziny” WD). Jednocześnie mieszkańcy obszarów, w których znajdują się dostępne i bezpieczne parki korzystają z nich w celach rekreacyjnych (D, D2, P). Osoby, które nie mają w swoim najbliższym otoczeniu dostępnych terenów zielonych deklarowały, że wykorzystywałyby te przestrzenie gdyby istniała w nich infrastruktura umożliwiająca osobom starszym aktywne spędzanie czasu na wolnym powietrzu, np. siłownie zewnętrzne (WD) czy ścieżki umożliwiające bezpieczne poruszanie

„ my nie chodzimy na spacery, tylko na zakupy, albo do kogoś w odwiedziny (...)

„ Infrastruktura dla aktywności

Skwery wewnątrz osiedli

Kampus UJ

Osoby, które zamieszkują osiedla w zabudowie blokowej w celach rekreacyjnych wykorzystują najbliższą przestrzeń - wewnątrzosiedlowe skwery (K). Tu kluczowa jest odpowiednia liczba ławek, jednak nie ustawionych bezpośrednio pod oknami, co może być uciążliwe, szczególnie dla starszych, obłożnie chorych osób (K). Seniorzy zwracali również uwagę na potrzebę wyposażenia skwerów w zewnętrzne siłownie (K, B), najlepiej lokalizowane w pobliżu placu zabaw, aby można było łączyć aktywność fizyczną z opieką nad wnukami (K). Jako dobry przykład terenu rekreacyjnego wskazano Kampus Uniwersytetu Jagiellońskiego na Ruczaju, ze względu na poczucie bez2 Przykładowo w wielu parkach w Krakowie, m.in. w Parku Lotników nie ma toalet ogólniedostępnych.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie

Nawierzchnia ścieżek

Aneks

Ławki

i uprawianie nordic walkingu czy jazdę na rowerze (Pr, B). Inną ważną barierą utrudniającą seniorom korzystanie z terenów zielonych, na którą wskazywano, był brak lub niewystarczająca liczba ławek, które powinny być rozdystrybuowane wzdłuż ścieżek spacerowych tak, aby można było odpocząć na nich podczas spaceru (K, BF). Ławki komfortowe z punktu widzenia uczestników spacerów powinny posiadać tylne oparcie (D2, K), nie być zbyt niskie i posiadać boczne oparcia, aby wygodnie wstawało się z nich osobom mającym schorzenia narządów ruchu (D2). Osoby o trudnościach w poruszaniu się zwróciły uwagę na to, że ławki, do których nie prowadzi ścieżka o stabilnym podłożu, są dla nich niedostępne (D2). Seniorzy pozytywnie ocenili występującą w parkach żwirowo-gliniastą nawierzchnię ścieżek (K, D2), negatywnie odnieśli się do brukowych elementów określając je jako nierówne i śliskie, nie dające poczucia bezpieczeństwa osobom starszym (D2), a także do ścieżek porośniętych trawą, jako niestabilnych (D2, Pr). Zwrócono również uwagę, że alejki nieodśnieżane i nieoczyszczane z liści utrudniają poruszanie się osobom starszym (BF), podobnie jak alejki zniszczone przez korzenie drzew, na których trudno zachować równowagę, szczególnie zimą. (BF) Wskazywano również na potrzebę lokalizacji toalet w parkach (D)2. Zwracano również uwagę na zajmowanie przestrzeni zielonych przez osoby spożywające alkohol, co negatywnie wpływa na poczucie bezpieczeństwa i zniechęca osoby starsze z korzystania z terenów zielonych (P, W, BF).

pieczeństwa związane z brakiem ruchu samochodowego, obecnością dużej liczby osób i występowaniem punktów gastronomicznych (R). Uczestniczki spaceru przeprowadzonego w Podgórzu w celach rekreacyjnych wykorzystują również place miejskie - Rynek Podgórski i Plac Niepodległości. Wskazały na potrzebę urozmaicenia możliwości spędzania czasu wolnego w tych miejscach poprzez np. ustawienie stolików do gry w szachy (P).

Różne formy dla aktywności w miejscach ogólnodostępnych, m.in. na placach

Bezpieczeństwo i komfort pieszych Uczestnicy spacerów często wskazywali na brak poczucia bezpieczeństwa podczas poruszania się pieszo po okolicy, na całych obszarach zamieszkania (Pr, W) lub w konkretnych miejscach (WD, K, BF, B, D, P, R). Ważną przyczyną braku poczucia bezpieczeństwa jest brak przejść dla pieszych w miejscach często przez nich uczęszczanych (P, B, BF, WD, Pr), szczególnie w okolicach domów kultury lub przychodni oraz ograniczona widoczność w miejscach przejść (B, BF). Istotnym czynnikiem obniżającym poczucie bezpieczeństwa jest intensywny ruch samochodowy, szczególnie na ulicach niedostosowanych do przyjmowania takiego rodzaju obciążenia - pozbawionych chodników (P, W, B), o zbyt wąskim przekroju (BF). Zwracano również uwagę na okresowo zbyt duże natężenie ruchu samochodowego - w niedziele i święta w okolicach kościołów (W) lub w okolicach przedszkoli i szkół w godzinach przywożenia i odbierania dzieci (B). Jako przykład sprawdzającego się rozwiązania wskazano tu wprowadzenie jednokierunkowości ulic (zwyczajowo wprowadzone przez proboszcza w okolicach kościoła, konieczne usankcjonowanie przepisami ruchu drogowego (W). Istotnym problemem przytaczanym podczas spacerów była też nadmierna prędkość samochodów - pomimo ograniczeń (Pr, K) lub wynikająca z braku ograniczeń(B). Seniorzy nie czuli się również bezpiecznie i komfortowo w przestrzeniach pieszo - jezdnych, na których ruch pieszy dozwolony był na jezdni, a jej aranżacja pozostawała taka sama, jak w miejscach przeznaczonych tylko dla samochodów (D2, WD). Uczestnicy spacerów zwracali również uwagę na zbyt krótkie zmiany świateł, które zmuszają

Brak przejść dla pieszych

Intensywny ruch samochodowy

Drogi pieszojezdne

Zmiany świateł

Brak ciągłości dostosowanych chodników

Pokonywanie wzniesień

Infrastruktura dla osób niepełnosprawnych w przestrzeni ulicy Podczas większości spacerów nie zauważono specjalnych udogodnień dla osób niepełnosprawnych. Często występował brak ciągłości chodników dostosowanych do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo. Zwracano uwagę na wysokie krawężniki, chodniki zniszczone, czy zastawiane przez samochody (B, WD, BF) w stopniu uniemożliwiającym przejechanie wózkiem. Podobny brak konsekwencji zauważalny był w okolicach przychodni, które często wyposażone są w rampę dla wózków inwalidzkich, a żeby do nich dotrzeć trzeba pokonać wysokie krawężniki czy zniszczony chodnik (WD, P, BF). Osoby o trudnościach w poruszaniu się zwracały uwagę na brak udogodnień ułatwiających pokonywanie wzniesień osobom o mniejszej sprawności (poręcze, miejsca odpoczynku). (K)

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki

Obniżone krawężniki

Uczestnicy zwracali uwagę głównie na stare, nieremontowane chodniki, zdarzały się również przypadki zniszczonej nawierzchni niedawno remontowanych chodników, co seniorzy przypisywali zastosowaniu nietrwałych materiałów (D). Istotne jest także stosowanie obniżeń krawężników w miejscach przejść - część uczestników spacerów przyznała, że wejście na wysoki krawężnik stanowi dla nich trudność (K, WD).Uczestnicy jednego ze spacerów zwrócili uwagę na rowerzystów poruszających się po chodnikach, którzy sprawiają, że nie czują się bezpiecznie (P).

Podsumowanie

Chodniki Dla komfortu i bezpieczeństwa poruszania się osób starszych kluczowy jest stan chodników - równa nawierzchnia, brak śniegu, oblodzenia czy liści - seniorzy zwracali uwagę na zły stan chodników podczas prawie wszystkich spacerów (nie wystąpiło jedynie w miejscach, w których brak jest jakichkolwiek chodników (W, Pr).

Aneks

starsze osoby do czekania na wysepkach pomiędzy pasami ruchliwych ulic (P, BF, K). W niektórych wypadkach są one zbyt krótkie, aby osoba mająca trudności w poruszaniu się pokonała choćby jeden pas (P).

D ostępność budynków użyteczności publicznej Ważne budynki użyteczności publicznej to przychodnia, dom kultury, czy rada dzielnicy. W odwiedzanych podczas spacerów miejscach część budynków nie była dostosowana do potrzeb osób starszych - seniorzy zwracali uwagę na brak windy w przychodniach, w których seniorzy korzystają z gabinetów na 1 piętrze (WD, B), strome lub zniszczone schody (D, WD). Wszystkie odwiedzane przychodnie wyposażone były w rampę (WD, B, P, D), choć w niektórych przypadkach zniszczoną (P). Nie wszystkie budynki domów kultury dostosowane są do potrzeb seniorów - niektóre znajdują się na piętrze, nie posiadają windy (R).

Brak windy

Główną barierą w dostępie do budynków użyteczności publicznej jest jednak niewygodna lub niebezpieczna droga do nich prowadząca - nierówne i zastawione przez samochody chodniki, zniszczone schody, brak przejścia dla pieszych (B, WD, D, BF, Pr, P, K), na co zwracano uwagę zarówno w kontekście przychodni (WD, D, BF, P), domów kultury (WD, P), jak i kościołów (K). Innym aspektem, na który zwracano uwagę w kontekście dostępności budynków użyteczności publicznej był brak oznakowania drogi dojścia (WD, P, BF) lub samego budynku (WD). Oddziaływanie ruchu ulicznego (hałas zanieczyszczenia) Podczas spacerów zwracano uwagę na uciążliwy ruch uliczny (ze względu na hałas i zanieczyszczenie powietrza), zarówno w przypadku dużych arterii komunikacyjnych (K, BF) i ich skrzyżowań (P), jak i wąskich wewnętrznych ulic, które obciążone są nadmiernym ruchem samochodowym (BF, P, Pr), w niektórych przypadkach ciężarowym - ze względu na dojazdy dostaw do marketów (BF). Estetyka przestrzeni (architektura, reklamy, pseudo-grafitti, śmieci) Uczestnicy spacerów pozytywnie oceniali estetykę nowych i wyremontowanych budynków, a negatywnie tych, które są zaniedbane (P,D2, W, B, D). Zauważono również negatywny wpływ na estetykę wywołany przez zbyt dużej

Dojście do budynku

Ważne trasy

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery

Tabor niskopodłogowy

Dostosowanie taboru do potrzeb osób starszych Tabor komunikacji zbiorowej dostosowany jest do potrzeb osób starszych w przypadku części linii autobusowych i tramwajowych (B, WD, D, Pr, W), przy czym w niektórych miejscach wskazywano na niewystarczającą dostępność taboru niskopodłogowego (D, P). Tramwaje starego taboru są całkowicie niedostępne dla osób starszych, które ze względu na choroby narządów ruchu nie są w stanie pokonać stromych schodów (B, K, D), niektórym osobom zdarzyło się fizycznie ucierpieć podczas wsiadania do takiego tramwaju (D). Wielokrotnie wskazywano na utrudnienia związane ze zmianą tras linii tramwajowych o niskopodłogowym taborze, związaną z powstaniem estakady w okolicach Płaszowa, co doprowadziło do znacznego zmniejszenia dostępności tramwajów dostosowanych do potrzeb osób starszych w obrębie ul. Starowiślnej, Placu Bohaterów Getta i ul. Wielickiej na odcinku od estakady (K, P, WD). Trasa ta jest szczególnie ważna dla osób starszych, ponieważ komunikuje Halę Targową, która jest miejscem robienia “większych zakupów” przez osoby starsze zamieszkujących południowe dzielnice Krakowa. Uczestnicy spacerów wskazywali tu na potrzebę istnienia bezpośredniego połączenia pojazdami niskopodłogowymi (trudności związane z przesiadką i pokonywaniem schodów z zakupami) (K, WD, D, P). Uczestniczki jednego ze spacerów zauważyły, że również w przypadku dostosowanych pojazdów niskopodłogowych, na przystankach, gdzie

Kawiarenki

Jakość i dostępność transportu zbiorowego jest niezwykle ważna dla osób starszych - uczestnicy spacerów w przeważającej większości nie dysponują własnym samochodem, mają trudności w pokonywaniu znacznych odległości, zwłaszcza z obciążeniem, np. zakupami. Dlatego polegają na transporcie zbiorowym poruszając się po najbliższej okolicy, jak i udając do innych części miasta.

Podsumowanie

TRANSPORT ZBIOROWY

Aneks

liczby nieuporządkowanych reklam (P). Uczestniczki jednego ze spacerów negatywnie oceniły estetykę straganów handlowych na Rynku Dębnickim (D). Mieszkanki Wróblowic podnosiły problem nielegalnych wysypisk śmieci. Na Borku Fałęckim seniorki zwróciły uwagę na pseudo-grafitti grup kibicowskich. Jako skuteczne przeciwdziałanie temu procederowi wskazały tworzenie murali (BF).

brakuje chodnika i konieczne jest wsiadanie bezpośrednio z pobocza, osoby poruszające się o kulach czy na wózkach inwalidzkich mogą mieć znaczne problemy z wejściem do pojazdu (Pr). Seniorzy zwrócili również uwagę na sposób poruszania się pojazdów, który może być niebezpieczny dla osób starszych, jeśli jest zbyt szybki i dynamiczny (B). Rozkłady jazdy (częstotliwość i ilość połączeń W rejonach, które są skomunikowane za pośrednictwem tramwaju pozytywnie oceniano częstotliwość i ilość połączeń (WD,P,K, BF, R), z wyjątkiem miejsc, obsługiwanych główne przez tabor wysokopodłogowy, trudno dostępny dla seniorów (P, WD, D). Jednocześnie zwracano uwagę na konieczność lepszego skomunikowania dzielnic i osiedli peryferyjnych z węzłami przesiadkowymi i liniami tramwajowymi - kładziono tu nacisk na częstotliwość połączeń - pożądana to 15 min (B, BF, W, R). Seniorzy oczekują też lepszego skomunikowania wewnątrz osiedli, gdzie występują długie odcinki bez komunikacji lub dostępne autobusy kursują rzadko (B,BF). W przypadku węzła przesiadkowego w obrębie rejonu Stary Bieżanów zwracano uwagę na brak odpowiednich/powiązanych połączeń między autobusami oraz połączeniami kolejowymi - na przesiadkę trzeba czekać do 20 minut na przystankach

„ “bliskość” w doświadczeniu seniorek, oznacza odległość ok. 300-350 m od miejsca zamieszkania(...)

„ Skomunikowanie dzielnic peryferyjnych

Niebezpieczne przystanki

Uczestnicy spacerów wielokrotnie zwracali uwagę na brak wiat przystankowych i ławek (P, WD, B, W). W wielu przypadkach korzystanie z nich jest utrudnione przez niebezpieczne dojście do nich (brak przejścia, konieczność pokonania niebezpiecznego skrzyżowania) (Pr, BF), brak (W, Pr) lub zniszczony chodnik, który czasem zmusza do poruszania się skrajem drogi (B). Wskazano również przystanki znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie ruchliwej ulicy, która stwarza poczucie zagrożenia i realne zagrożenie. Jako niebezpieczne miejsca wskazano wąski pas chodnika na przystanku Kabel w stronę Kurdwanowa, który stał się przystankiem przesiadkowym po otwarciu estakady w Płaszowie (WD) oraz przystanek Solvay przy ruchliwej trasie Zakopiańskiej odgrodzony od drogi zniszczonym ogrodzeniem, zbyt krótkim, biorąc pod uwagę liczbę osób korzystających z przystanku (BF). Negatywnie oceniono także jeden z nowych przystanków (Solvay, w kierunku centrum), gdzie wiata zlokalizowana jest zbyt blisko torowiska nie pozostawiając wystarczającej przestrzeni dla wsiadających i wysiadających pasażerów. Negatywnie oceniono też duże oddalenie przystanków od siebie w obrębie węzłów przesiadkowych. (B)

3 Por. opis rekomendowanego rozwiązania w obszarze Transportu tzw. „elastyczne linie autobusowe” w Srebna Gospodarka szansą dla Małopolski. Poradnik, Departament Polityki Regionalnej, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2015.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery

Dojście do przystanku

Kawiarenki

Jakość przystanków Na komfort i bezpieczeństwo korzystania z transportu zbiorowego znaczący wpływ ma jakość i dostępność przystanków.

Podsumowanie

bez ławek i wiat. W rejonie Przewozu, gdzie funkcjonuje TeleBus - autobus kursujący “na żądanie”3. Uczestniczki spaceru zwróciły uwagę, że nie jest to rozwiązanie chętnie używane przez seniorów i nie powinno być wprowadzane zamiast regularnie kursujących autobusów. Korzystanie z tego rodzaju połączeń wymaga znacznie wcześniejszego zaplanowania wyjścia, zadzwonienia, dlatego jest używane głównie przez osoby dojeżdżające do pracy. Seniorzy korzystają z niego wracając z kościoła.

Aneks

TeleBus

ŻYCIE SPOŁECZNE Dostępność punktów usługowych i miejsc robienia zakupów Osoby uczestniczące w spacerach na obszarach śródmiejskich i w zabudowie blokowej pozytywnie oceniły dostępność punktów usługowych i miejsc do robienia zakupów, w tym targowisk (P, WD, R, BF). Miejsc takich brakuje na osiedlach peryferyjnych, których mieszkańcy zmuszeni są do korzystania z tego typu sług w sąsiednich osiedlach (W, B, Pr). Uczestniczki jednego ze spacerów oceniły “samowystarczalność”, czyli bliskość poczty, kościoła, terenów zielonych czy sklepów, jako główną zaletę ich okolicy, przy czym “bliskość” w doświadczeniu seniorek, oznacza odległość ok. 300-350 m od miejsca zamieszkania (D). Instytucje życia dzielnicy i miejsca nieformalnych spotkań W miejscach gdzie funkcjonują kluby i domy kultury uczestnicy spacerów deklarowali korzystanie z oferty kulturalnej (P, WD, B, Pr, R). Zwrócono przy tym uwagę, że oferta odpłatna klubów kultury jest zbyt droga w stosunku do możliwości seniorów (opłata 30-40 zł za zajęcia) ( R ). W miejscach, gdzie brak miejskich instytucji życia dzielnicy, a czasem obok nich, role kulturalne i społeczne pełnią parafie, przy których organizowane są spotkania, funkcjonują biblioteki (K, B). Uczestniczki dwóch spacerów zwróciły też uwagę na problem braku dostępnego i nieodpłatnego miejsca spotkań dla seniorów, gdzie mogliby realizować swoje inicjatywy, np. spotkania koła Polskiego Związku Emerytów i Rencistów (D, R). Osoby, które do takich celów wykorzystują przestrzeń udostępnianą przez spółdzielnię mieszkaniową uważają, że ograniczony dostęp do sali (wyznaczone konkretne godziny raz w tygodniu) utrudnia im prowadzenie klubu (K). W Borku Fałęckim seniorzy spotykają się w siedzibie Rady Dzielnicy, w Starym Bieżanowie i na Woli Duchackiej - w domu kultury.

Dostępność punktów usługowych

Płatna oferta kulturalna Aktywność w parafiach Różne miejsca spotkań seniorów

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Aneks

Seniorzy funkcjonują głównie lokalnie, poruszają się głównie pieszo i korzystają z transportu publicznego. Dlatego jakość chodników, bezpieczeństwo i komfort poruszania się w przestrzeni ulicy mają dla nich kluczowe znaczenie. Utrudnienia związane z dostępem do transportu zbiorowego - brak skomunikowania niektórych części osiedla lub całych osiedli, brak ławek i wiat na przystankach stanowią duże ograniczenie w funkcjonowaniu, często wywołują zależność od bliskich osób, które “podwożą” starsze osoby swoimi samochodami. Zły stan lub brak chodników znacznie obniżają poczucie bezpieczeństwa osób starszych. Jakość najbliższego otoczenia ma dla osób starszych kluczowe znaczenie, dlatego zwracają uwagę na dostęp do przestrzeni zielonych, domów kultury. Seniorzy, którzy wzięli udział w spacerach, w większości działający w lokalnych klubach seniora zauważają potrzebę istnienia miejsc nieformalnych spotkań, gdzie mogliby realizować swoje inicjatywy. Ważna jest możliwość korzystania z takich miejsc w sposób stały/regularny i bezpłatny.

Kawiarenki

PODSUMOWANIE

Podsumowanie

Miejsca niebezpieczne

Poczucie bezpieczeństwa osobistego Uczestnicy wszystkich spacerów, nawet jeśli deklarowali, że w ciągu dnia czują się bezpiecznie, po zmroku i starają się unikać wychodzenia z domu. Osoby uczestniczące w spacerach nie czuły się też bezpiecznie w miejscach zaniedbanych, słabo oświetlonych, (B, BF) w rejonie trakcji kolejowej, szczególnie przy jej nieużywanych elementach (B). Negatywnie na poczucie bezpieczeństwa uczestników spacerów wpływa też obecność osób lub grup osób spożywających alkohol (W, B, P).

Najważniejsze problemy obszarów peryferyjnych Wśród badanych obszarów wyróżniają się osiedla peryferyjne, które borykają się ze szczególnymi problemami. Mieszkańcy tych rejonów często mają poczucie, że zostali “zapomnieni” przez krakowskie władze. Najważniejszym problemem jest tu znaczny deficyt chodników (B) lub ich zupełny brak (W, Pr). Zmusza to pieszych do poruszania się niebezpiecznym poboczem. Szczególnie trudna sytuacja występuje w Przewozie, gdzie przez osiedle przechodzi intensywny ruch tranzytowy ze strony Niepołomic i południowych dzielnic Krakowa. W połączeniu z intensywnym ruchem samochodowym prowadzi to do prawie zupełnego zaniku ruchu pieszego - seniorzy czują się bezpiecznie jedynie poruszając się komunikacją zbiorową po najbliższej okolicy lub zmuszeni są do korzystania z samochodu, rzadko własnego, najczęściej zdając się na pomoc i możliwości swoich bliskich (Pr). Konieczne jest tutaj jak najszybsze podjęcie działań, które przywrócą pieszym możliwość korzystania z przestrzeni ulicy. Kolejnym problemem osiedli peryferyjnych jest brak dobrego skomunikowania za pośrednictwem transportu publicznego. Tutaj w najtrudniejszej sytuacji są Wróblowice. Lepszego skomunikowana z ruchem tramwajowym i innym na węzłach przesiadkowych wymaga Stary Bieżanów. www. Podczas spacerów badawczych sporządzona została dokumentacja fotograficzna i filmowa wskazanych przez seniorów problemów. Nagrania zostały opublikowane w internecie w formie filmów obrazujących przeszkody, na które napotykają krakowscy seniorzy. Dotyczą one sześciu obszarów: - bliskość i dostępność terenów zielonych, - stan chodników, - ruch drogowy z perspektywy pieszego: hałas, zanieczyszczenia, bezpieczeństwo, - dostępność transportu zbiorowego, - atrakcyjność, czystość i estetyka przestrzeni. - dostępność instytucji życia dzielnicy.

Deficyt chodników

„

Ruch pieszy

Jakość najbliższego otoczenia ma dla osób starszych kluczowe znaczenie, dlatego zwracają uwagę na dostęp do przestrzeni zielonych, domów kultury. (...)

„

Filmowe podsumowanie spacerów: bit.ly/filmysenioralnyaudyt

Małgorzata Spasiewicz-Bulas

Opis badań Ankiety i fokusy

Miasto przyjazne seniorom

Kawiarenki Podsumowanie

Aby seniorzy mogli i chcieli korzystać z terenów zielonych powinny one być: • bezpieczne, co może zapewnić: {{ dobre oświetlenie {{ patrole {{ dobry stan utrzymania zachęcający do użytkowania i nieumożliwiający zachowań niebezpiecznych (zasada rozbitych okien) {{ obecność w tych przestrzeniach innych mieszkańców, czemu sprzyja zagospodarowanie proponujące różne formy aktywności, np. boiska, place zabaw, pawilony kawiarniane {{ zadbanie o dobry stan alejek (równe, odśnieżone, wysprzątane z liści, które mogą być śliskie) • wygodne dzięki: {{ zastosowaniu odpowiedniej nawierzchni alejek (równe, nie śliskie, odpowiednie nawierzchnie np. asfalt, nawierzchnia żwirowo-gliniasta, kostka brukowa jest niewygodna i niebezpieczna dla osób poruszających się na wózku i o kuli)

Aneks

Tereny zielone

Spacery

Rekomendacje na podstawie spacerów badawczych

•

{{ zapewnieniu odpowiedniej ilości wygodnych ławek wzdłuż alejek spacerowych {{ zapewnieniu dostępu do publicznych toalet {{ zapewnieniu wystarczającej liczby koszy na śmieci i psie odchody {{ wydzieleniu wybiegów dla psów oferować możliwość aktywnego spędzania czasu poprzez np: {{ otwarte siłownie (umieszczane również w sąsiedztwie placów zabaw, co umożliwia łączenie opieki nad wnukami z własną aktywnością) {{ ścieżki o odpowiedniej nawierzchni, na których można uprawiać nordic walking dostępne, co może zapewnić: {{ dojście najlepiej chodnikiem - równym i bezpiecznym nie zastawionym przez samochody, jeśli po pochyłości - zaopatrzonym w poręcze i miejsca odpoczynku {{ bezpieczne przejścia dla pieszych przy wejściach na tereny zielone

Meble miejskie •

Ławki zapewniające wygodę i bezpieczeństwo osobom starszym: {{ mają wygodne i nie nagrzewające się lub nie wychładzające siedzisko, np. drewniane {{ wyposażone są w oparcie {{ mają siedzisko na wysokości, która zapewnia łatwe siadanie i wstawanie {{ mają boczne podparcia, które ułatwiają wstawanie {{ rozmieszone są tak, aby umożliwiać spokojny odpoczynek, a także spotkanie w gronie kilku osób {{ są rozmieszczone zarówno w cieniu, jak i na słońcu, aby oferować wygodny odpoczynek przy różnej pogodzie

Osoby starsze czują się komfortowo i bezpiecznie poruszając w przestrzeni ulicy jeśli: • mają zapewnioną bezpieczną przestrzeń czyli: {{ wydzielony chodnik, na którym jest wystarczająco dużo przestrzeni dla pieszych i nie jest ona zawłaszczana przez parkujące samochody, {{ niezniszczony i dobrze utrzymany chodnik - odśnieżony, oczyszczony z liści; {{ w przypadku drogi pieszo-jezdnej zastosowane są rozwiązania wymuszające powolny ruch pojazdów gwarantujące przestrzeganie priorytetu pieszego; • mają możliwość bezpiecznego przejścia przez ulicę dzięki: {{ wyznaczonym przejściom dla pieszych w okolicach miejsc, z których często korzystają: przychodni, domów kultury, kościołów, placów targowych; {{ zmianom świateł, które trwają dostatecznie długo, aby osoba starsza spokojnie mogła pokonać dwa pasy;

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery

Bezpieczeństwo i komfort pieszych

Kawiarenki

Wyposażenie miejskich placów i innych przestrzeni publicznych, które wpływa na ich ożywienie, oferując różne formy aktywności to np.: {{ stoły do gry w szachy {{ plansze z wystawami, informacjami o historii miejsca

Podsumowanie

•

Aneks

{{ znajdują się w miejscach dostępnych - przy alejkach (ławki, do których trzeba dojść po trawie są niedostępne dla osób, które mają trudności z poruszaniem się) {{ nie powinny być umieszczane bezpośrednio pod oknami mieszkań, co jest uciążliwe dla obłożnie chorych osób starszych, wrażliwych na hałasy

• •

{{ tam, gdzie to możliwe - uspokojonemu ruchowi samochodowemu w miejscach często uczęszczanych przez pieszych natężenie i dozwolona prędkość w ruchu samochodowym są dostosowane do charakteru ulicy; rowerzyści nie stanowią zagrożenia dla pieszych dzięki: {{ wyznaczeniu dla nich osobnej przestrzeni, dzięki czemu nie pojawiają się w przestrzeni dla pieszych {{ braku kolizji dróg pieszych i rowerowych, a w przypadku ich krzyżowania - jasnemu wyznaczeniu przejść nie muszą pokonywać wysokich krawężników; pokonując wzniesienia mogą odpocząć na ławce, skorzystać z poręczy.

Dostępność budynków Budynki użyteczności publicznej (głownie: przychodnie, domy kultury) są dostosowane do potrzeb osób starszych jeśli: • pomieszczenia, z których korzystają osoby starsze dostępne są z parteru lub budynek wyposażony jest w windę; • prowadzi do nich dobrze oznakowana i bezpieczna droga.

Transport zbiorowy Transport publiczny jest wygodny i zaspokaja potrzeby osób starszych jeśli: • przystanki są wygodne i bezpieczne czyli: {{ prowadzi do nich wygodna i bezpieczna droga (chodnik, przejście dla pieszych), {{ są wyposażone w wiatę, która chroni przed złymi warunkami atmosferycznymi, {{ są wyposażone w wygodne ławki,

Seniorzy mają możliwość korzystania z życia społecznego i kulturalnego swojego miejsca zamieszkania jeśli: • w zasięgu pieszym (ok, 500m od miejsca zamieszkania) posiadają dostęp do podstawowych usług (np. sklepy, poczta), • mają w sąsiedztwie instytucję kultury, w której mogą skorzystać z bezpłatnych zajęć, • mają dostęp do przestrzeni spotkań, która jest: {{ bezpłatna, {{ otwarta na inicjatywy mieszkańców, {{ dostępna w różnych godzinach i dniach tygodnia.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki

Życie kulturalne i społeczne

Podsumowanie

•

Aneks

•

{{ są usytuowane w odległości od drogi zapewniającej bezpieczne wsiadanie i wysiadanie, {{ mają zapewnioną wystarczająco dużą przestrzeń dla osób oczekujących, {{ są odgrodzone od ruchu ulicznego jeśli jest on uciążliwy i zagrażający, {{ poziom chodnika dla osób wsiadających jest zbliżony do poziomu podłogi w pojazdach niskopodłogowych; tabor jest dostosowany do potrzeb osób starszych czyli: {{ jest niskopodłogowy - poziom podłogi pojazdu przy wsiadaniu jest na poziomie przystanku, {{ posiada siedzenia na poziomie podłogi; zapewnia dobre skomunikowanie wszystkim osiedlom poprzez: {{ dużą częstotliwość kursów (optymalnie co 10 min), {{ dobre skomunikowanie osiedli peryferyjnych z węzłami przesiadkowymi i trasami tramwajowymi (duża częstotliwość kursów na takich trasach), {{ dobrą organizację węzłów przesiadkowych (skorelowanie kursów, bliskość przystanków w obrębie węzłów, brak konieczności pokonywania dużej ilości przejść i poziomów, {{ zapewnia dobrą komunikację z kluczowymi dla seniorów miejscami (np. Hala Targowa)

Opis badań Ankiety i fokusy Aneks

Pod koniec fazy badawczej projektu odbyły się trzy spotkania kawiarenkowe, podczas których omawialiśmy rekomendacje, co do zmian w trzech obszarach tematycznych: transportu zbiorowego (razem z dr Katarzyną Nosal), barierach w transporcie pieszym (wraz z mgr Kasprem Jakubowskim, dr Januszem Jeżakiem oraz Miłoszem Tatarą) oraz miejsc budowania społeczności lokalnej (razem z przedstawicielami Urzędu Miasta Krakowa – Wojciechem Gorczycą oraz Anna Okońską-Walkowicz Dodatkowym ekspertem ds osób niepełnosprawnych (temat ten przewijał się przez wszystkie spotkania) był Paweł Rozmus. W spotkaniach wzięło udział 67 seniorów, którzy dyskutując z obszarowymi ekspertami wypracowywali rekomendacje w swoich tematach.

Spacery

Aleksandra Pohorecka, Anna Cioch

Kawiarenki

Podsumowanie

Opinie i refleksje ze spotkań w ramach tzw. kawiarenek

Kawiarenka 1

Transport zbiorowy w kontekście potrzeb osób starszych Transport publiczny z założenia powinien być dostępny dla każdego. Jest to relatywnie tani środek transportu, który powinien umożliwiać podróż do miejsc, do których utrudniony jest dojazd np. samochodem, także wtedy gdy panują korki. Podróżowanie transportem zbiorowym jest efektywne – tramwaje, autobusy zajmują mniej przestrzeni na ulicach niż samochody, a w komunikacji miejskiej można zmieścić dużą liczbę osób. Komunikacja zbiorowa jest bardziej ekologiczna i generuje mniej hałasu niż ruch samochodowy, dlatego miasta na całym świecie starają się zachęcać do korzystania z niej. Jednym ze sposobów zwiększania dostępności transportu publicznego jest obniżanie kosztów przejazdów. W Krakowie, osoby po 70 roku życia są uprawnione do korzystania z darmowej komunikacji miejskiej. Ponadto, darmowa komunikacja miejska dostępna jest dla osób ze stwierdzoną niepełnosprawnością: dla osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności i/lub orzeczoną całkowitą niezdolności do pracy i/lub samodzielnej egzystencji (z opiekunem), dla niewidomych wraz z przewodnikiem.

Jak zwiększać dostępność transportu publicznego? Rekomendacje ekspertki Dr Katarzyna Nosal Zakład Systemów Komunikacyjnych, Politechnika Krakowska

• • •

dostosowywanie częstotliwości kursowania na różnych ciągach komunikacyjnych, w zależności od potrzeb rozszerzanie zakresu jej funkcjonowania – np. tworzenie nowych linii wprowadzanie priorytetu dla komunikacji zbiorowej w ruchu ogólnym, celem skrócenia czasu podróży i zwiększenia jego przewidywalności poprzez: wydzielanie buspasów, torowisk, priorytet dla komunikacji miejskiej na skrzyżowaniach, stawianie separatorów

• •

komunikowanie oddalonych od siebie obszarów w ten sposób, że na linii łączącej dwie dzielnice nie powinno być więcej niż dwie przesiadki lepsze wykorzystywanie kolei do obsługi transportowej miasta zachęcanie do korzystania z komunikacji miejskiej poprzez kampanie społeczne oraz poprzez obniżanie lub likwidowanie opłat za przejazdy

Opis badań

•

Szybkość, punktualność Skrócenie czasu podróży i zwiększenie jej przewidywalności poprzez nadanie priorytetu komunikacji zbiorowej w ruchu ogólnym:

Spacery Kawiarenki

Rozbudowa sieci transportu publicznego i zwiększenie częstotliwości jej kursowania: • zwiększenie inwestycji w rozbudowę sieci komunikacji miejskiej • rozbudowywanie sieci komunikacji miejskiej poprzez np. lepsze wykorzystywanie kolei także w obrębie miasta • koordynacja połączeń międzydzielnicowych, tak, by zminimalizować liczbę przesiadek na trasach pomiędzy odległymi punktami miasta • rozbudowa sieci komunikacyjnej wewnątrz dzielnic – zwiększenie liczby przystanków i linii na obszarach odległych od głównych ciągów komunikacyjnych • zwiększenie częstotliwości kursowania kursów, szczególnie w miejscach peryferyjnych • w miejscach słabo zaludnianych wprowadzanie rozwiązania autobusu „na telefon” • zsynchronizowanie kursowania linii, równomierne rozkładanie kursów – często linie jeżdżą w „stadach” • lepsze skoordynowanie transportu – nieekonomiczne powielanie linii tramwajowych przez linie autobusowe, tabory można wykorzystać w potrzebniejszych miejscach • lepsza organizacja kursów zastępczych za spóźnione linie, lepsze informowanie o utrudnieniach i zmianach • zmniejszenie odległości między daleko położonymi od siebie przystankami

Podsumowanie

Rozbudowa sieci, częstotliwość

Aneks

Szczegółowe rekomendacje dotyczące zwiększenia dostępności transportu publicznego dla osób starszych zaproponowane przez seniorów można podzielić na 5 kategorii:

Ankiety i fokusy

Opinie seniorów

• • •

wydzielanie torowisk i udostępnianie ich dla autobusów przestrzeganie pierwszeństwa dla komunikacji miejskiej przy włączaniu się do ruchu zwiększenie liczby buspasów Tabor

Uwzględnianie potrzeb osób starszych przy projektowaniu taboru: • niskie podłogi w pojazdach • poręcze lub uchwyty – na zewnątrz, ułatwiające wsiadanie oraz wewnątrz, przy siedzeniach, dla ułatwienia przemieszczania się wewnątrz pojazdu • niskopodłogowe siedzenia (zlikwidowanie siedzeń na podwyższeniach) • optymalizacja działania klimatyzacji, która bardzo często jest niedostosowana do temperatury na zewnątrz • instalowanie koszy na śmieci w autobusach i tramwajach • zwiększenie dostępności automatów biletowych w pojazdach i na przystankach – część z nich nie przyjmuje gotówki Przystanki Uwzględnianie potrzeb osób starszych przy organizacji i budowie przystanków i infrastruktury: • modernizacja wiat przystankowych – instalowanie i naprawa zadaszeń • wymiana metalowych ławek na drewniane (przyjemnie, przytulnie) • zwiększenie czytelności rozkładów jazdy poprzez zwiększanie czcionki, podświetlanie rozkładów. Ponadto, nadruki ze znakami os. niepełnosprawnej, zmniejszają czytelność rozkładów, należałoby umieszczać taką informację w sposób niezmniejszający czytelności rozkładu • likwidowanie ustępów między chodnikiem a autobusami poprzez wprowadzanie przystanków wiedeńskich lub stawanie autobusów bliżej krawędzi • eliminacja podjeżdżających na przystanki podczas zatrzymywania pojazdów komunikacji miejskiej samochodów

•

Zmiana świadomości

Opis badań Aneks

Podsumowanie

Kawiarenki

Inne rekomendacje związane ze zmianą świadomości w tym obszarze: • zwracanie uwagi przez kierowców na wsiadających (odjeżdżanie, gdy ktoś chce wsiąść) • edukacja i prowadzenie kampanii społecznych dotyczących ustępowania miejsca osobom starszym • kampanie społeczne i edukacja promująca korzystanie z komunikacji zbiorowej

Ankiety i fokusy

• •

organizacja dojść do przystanków z ciągów pieszych, często by dotrzeć do przystanku należy nadłożyć drogi, lub przejście jest niewygodne modernizacja torowisk na mniej hałasujące wprowadzenie priorytetu w ruchu dla pieszych, również w stosunku do komunikacji miejskiej, np. wydłużanie faz zielonego światła na przejściach prowadzących do przystanków doświetlenie przystanków, zwłaszcza na obszarach peryferyjnych miasta

Spacery

•

Komunikacja zbiorowa w kontekście potrzeb osób niepełnosprawnych Dostosowywanie komunikacji zbiorowej do potrzeb osób starszych, czyli grupy, która często boryka się z ograniczoną sprawnością, czy zmniejszonymi możliwościami ruchowymi, może być oparta również o dostosowywanie jej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Większość potrzeb zgłaszanych przez osoby starsze jest powiązanych z potrzebami osób niepełnosprawnych.

Jak zwiększać dostępność transportu publicznego dla osób niepełnosprawnych? Rekomendacje eksperta Paweł Rozmus socjolog, ekspert ds równego traktowania

• • • •

•

niskopodłogowy tabor tramwajowy i autobusowy oraz dostosowane do niego przystanki wprowadzanie zapowiedzi głosowych na wszystkich przystankach komunikacji miejskiej zwiększenie czytelności rozkładów jazdy poprzez umieszczanie ich na wysokości wzroku osoby na wózku inwalidzkim oraz zwiększanie czcionki zwiększenie widoczności miejsc oznaczonych jako przeznaczone dla osób starszych / niepełnosprawnych poprzez np. stosowanie barw kontrastowych w oznaczeniach oraz przypominanie o nich kampaniami informacyjnymi pasy o zróżnicowanej fakturze i kolorystyce oraz na krawędziach peronów przystankowych

W czasie dyskusji eksperci zgodzili się, że rekomendacje osób starszych dotyczące transportu zbiorowego w większości pokrywały się z ich rekomendacjami oraz były zgodne z założeniami dobrego projektowania rozwiązań w tym obszarze. Seniorzy, oceniając rozwiązania proponowane przez ekspertów, wnosili również dodatkowe uwagi, sugestie związane ze specyficznymi dla siebie problemami, jak np. sposób projektowania taboru, czy przystanków dostosowanych do ich potrzeb

Czy można planować miasto tak, by brać pod uwagę potrzeby osób starszych? Według zaproszonego eksperta, dr. Janusza Jeżaka, przestrzeń miasta podzielić możemy na kilka perspektyw: najmniejsza skala - budynki, w których mieszkamy, gdzie doświadczamy takich problemów jak np. brak windy, pokonywanie wysokości, chodniki bezpośrednio przy budynku. Kolejna perspektywa, to osiedle i dostępność do obiektów takich jak dom kultury, ośrodek zdrowia, czy przystanek komunikacji miejskiej, który to z kolei jest gwarantem wejścia w skalę ogólnomiejską, czyli instytucje kultury o znaczeniu ogólnomiejskim jak teatr, filharmonia, muzea, czy obiekty zabytkowe. Jeżeli mówimy o planowaniu przestrzeni w kontekście poruszania się pomiędzy trzema zarysowanymi obszarami, musimy się zastanowić nad tym które elementy mogą utrudniać, a które ułatwiać poruszanie się. W skali ogólnomiejskiej planowanie przemieszczania się między tymi obszarami zawrzeć można w dokumentach strategicznych, przede wszystkim w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego. W dokumencie tym zawarte są informacje dotyczące ciągów pieszych, czy rowerowych, mających łączyć różne dzielnice, a tak-

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery

bariery architektoniczne i infrastrukturalne związane z dostępnością przestrzeni publicznej dla osób starszych i osób niepełnosprawnych

Kawiarenki

Planowanie przestrzenne

Podsumowanie

Kawiarenka 2

Aneks

Warto pytać i prosić o ocenę proponowanych „eksperckich” rozwiązań, gdyż seniorzy mają świadomość i możliwość oceny czy proponowane rozwiązania są dobre/korzystne tylko dla nich czy dla wszystkich użytkowników transportu zbiorowego i pieszego

że tereny turystyczne. Na etapie sporządzania tego dokumentu każdy obywatel ma możliwość zawierania sugestii dotyczących zmian. I właśnie na etapie przygotowywania powinno się przeanalizować dostępność do obiektów w skali ogólnomiejskiej. Drugim dokumentem który osadza nas w realiach inżynierskich jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Różni się od Studium tym, że studium jest polityką, wizją władz miejskich w dłuższym okresie. Plan miejscowy jest natomiast aktem prawnym zawierającym wytyczne jak będą realizowane inwestycje: • wysokość, • tereny zielone, • konkretny przebieg ciągów pieszych.

Ciągi piesze i bariery W niektórych planach zagospodarowania nie są wyznaczone ciągi piesze. Jeżeli ciąg pieszy zostanie przedzielony trwałą barierą: np. grodzenie przesmyków pomiędzy zabudową wielorodzinną, które sprawia, że trzeba nadkładać drogi, może stać się to problemem w poruszaniu się. Jako łatwą do pokonania odległość przyjmuje się dystans do 800 m. Jednak biorąc pod uwagę ukształtowanie terenu, nie zawsze stanowi ona takie samo obciążenie dla spacerujących. W planie zagospodarowania przestrzeni możemy zabezpieczyć prawnie ciągi piesze – istnieją zapisy, które uniemożliwią organizacjom czy właścicielom zablokowanie ciągu pieszego. Ważna jest również, ze względu na naszą codzienną aktywność, relacja odległości pomiędzy miejscem naszego zamieszkania, a przestrzeniami, do których codziennie zmierzamy (sklep, szkoła, poczta). Pokonując te drogi, napotykamy konkretne problemy i bariery architektoniczne. Mogą to być nierówne chodniki, przejścia podziemne pozbawione pochylni czy windy. Są to elementy mogące znacznie utrudnić funkcjonowanie. Takimi barierami mogą być też drogi pozbawione odpowiednio usytuowanych przejść dla pieszych. Z uwagi na ukształtowanie Krakowa, problemem jest też kwestia podejścia pod wyższą górę. Jeżeli nie zabezpieczymy ciągów pieszych, osoby starsze lub z wózkiem mogą napotykać wiele problemów w codziennym przemieszczaniu się i korzystaniu z przestrzeni.

„ W planie zagospodarowania przestrzeni możemy zabezpieczyć prawnie ciągi piesze (...)

„

Opis badań Spacery

Warszawska Mapa Barier

Zdaniem dr. Jeżaka dobrą inicjatywą skłaniającą władze do likwidacji barier jest ich mapowanie. Przykładowo w Warszawie powstała Warszawska Mapa Barier (www.mapabarier.siskom.waw.pl) i procedowane są zmiany niektórych newralgicznych, stanowiących bariery, elementów.

Ankiety i fokusy

Mapowanie barier architektonicznych

urbanista, kierownik Zespołu Ekonomiki Przestrzeni Instytutu Rozwoju Miast w Krakowie, członek Zarządu Stowarzyszenia Urbanistów Polskich

• • •

•

na etapie przygotowywania Studium uwarunkowań oraz zagospodarowania przestrzennego należy przeanalizować dostępność do obiektów oraz przeprowadzić konsultacje społeczne w planach zagospodarowania przestrzennego należy zabezpieczyć dostosowane do potrzeb seniorów ciągi piesze należy przygotować mapę barier architektonicznych Krakowa: gdzie w danej przestrzeni występuje element wymagający korekty. Powinien powstać podręcznik dla urzędników, system dobrych praktyk, dotyczących obsługi seniora czy mieszkańca. W ramach dobrych praktyk, powinno się pokazać, jakie bariery architektoniczne powinno się usunąć z miejsca zamieszkania do obiektu potrzebne jest lepsze rozeznanie potrzeb: gdzie i jakie bariery występują, co jest ważniejsze, co jest mniej ważne do zmiany/likwidacji.

Podsumowanie

Dr Janusz Jeżak

Aneks

Rekomendacje eksperta

Kawiarenki

Ryc. nr 9. Warszawska mapa barier. Zdjęcia strony www.mapabarier.siskom.waw.pl

Planowanie zieleni miejskiej z uwzględnieniem jej dostępności dla osób starszych

Rekomendacje eksperta Dr Kasper Jakubowski architekt krajobrazu, Politechnika Krakowska Ruch Ekologiczny im. Franciszka z Asyżu

• • • •

różnej wielkości miejsca zielone powinny być jak najbliżej miejsca zamieszkania. jeżeli miejsca zielone są oddzielone od osiedli mieszkaniowych arteriami komunikacyjnymi (drogi szybkiego ruchu, tory kolejowe), to celem władz powinno być połączenie tych części miasta w interesie mieszkańców. parki powinny mieć charakter linearny, aby tworzyły razem pewną całość. Wszyscy mieszkańcy miasta powinni mieć dostęp do terenów zielonych w swojej okolicy. potrzeba platformy dyskusji pomiędzy mieszkańcami, a przedstawicielami urzędu: ZIKiTu czy Zarządu Zieleni Miejskiej, aby umożliwiała bezpośrednie konsultacje społeczne

• Opinie seniorów • • • • • • • • •

stworzenie listy miejsc kluczowych dla seniorów, z których w pierwszej kolejności powinny zostać usunięte bariery (np. rejony szpitali, ośrodków zdrowia i rehabilitacji, węzły przesiadkowe) stworzenie listy miejsc nieprzyjaznych seniorom udostępnienie mieszkańcom ogrodów klasztornych zmniejszenie odległości między przystankami na węzłach przesiadkowych, poprawa oznakowania, żeby ułatwić przesiadkę lepsze oświetlenie Krakowa, szczególnie przejść dla pieszych skuteczniejsze sprzątanie miasta z pyłu i kurzu, który utrzymuje się szczególnie na i przy drogach budowa szerszych chodników, ograniczenie możliwości parkowania i ograniczania ruchu pieszych po wąskich chodnikach wydłużenie zielonych świateł na przejściach dla pieszych wymiana tramwajów na niskopodłogowe.

Opis badań Ankiety i fokusy Aneks

„

Spacery

„

Kawiarenki

Według zaproszonego do dyskusji z seniorami eksperta ds. osób niepełnosprawnych Pawła Rozmusa, kwestie likwidacji barier architektonicznych i komunikacyjnych są jednymi z najbardziej kojarzonych ze wspieraniem osób z niepełnosprawnością oraz seniorów, są one najdłużej obecne w debacie publicznej i poświęca im się stosunkowo najwięcej uwagi. Dostosowując przestrzeń do potrzeb osób niepełnosprawnych bardzo często czynimy ją jednocześnie przestrzenią przyjazną osobom starszym – nie tylko tym niepełnosprawnym, ale i z ograniczeniami wynikającymi ze zmniejszeniem sprawności związanym z wiekiem, czy innym grupom o tzw. ograniczonej mobilności - kobietom Dostosowując w ciąży, podróżnym z dużym bagażem, osobom z małymi dziećmi czy osobom z trudnościami w poruszaniu się spoprzestrzeń wodowanymi kontuzją. do potrzeb Wymogi pod kątem dostępności przestrzeni publicznej dla osób z niepełnosprawnościami lub innymi osób niepełograniczeniami regulowane są wieloma aktami prawnymi, nosprawnych polskimi, m.in.: Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej, czy bardzo często Uchwałą Sejmu RP – Kartą Praw Osób Niepełnosprawnych, czy międzynarodowymi, np. przyjętych w 1993 r. przez czynimy ją Zgromadzenie Ogólne ONZ Standardowych Zasad Wyjednocześnie równywania Szans Osób Niepełnosprawnych. Wymogi pod kątem dostępności budynków użyteczności przestrzenią publicznej dla osób z niepełnosprawnościami lub innymi przyjazną ograniczeniami opisuje ustawa Prawo budowlane oraz osobom Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 w sprawie warunków technicznych, jakim powinny starszym (...) odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Niestety, konieczność dostosowania dotyczy jedynie obiektów nowych i modernizowanych po wejściu w życie ustawy Prawo budowlane (po 1 stycznia 1995 r.), co uniemożliwia skuteczne dostosowywanie przestrzeni publicznych.

Podsumowanie

Bariery architektoniczne dla osób niepełnosprawnych

Diagnoza i rekomendacje eksperta Paweł Rozmus socjolog, ekspert ds równego traktowania

Podstawowe problemy związane z likwidacją barier architektonicznych z punktu widzenia osób niepełnosprawnych: • różnego typu przystosowania stanowią jednocześnie ułatwienie i utrudnienie dla różnego rodzaju niepełnosprawności • w przypadku dostosowanego budynku niekiedy pomija się dostosowanie drogi dojścia do niego lub po wejściu do budynku ograniczona jest jego dostępność wewnątrz. dojścia do budynków dla osób niepełnosprawnych często umieszczone są na tyłach budynków, nie zawsze są odpowiednio oznaczone • w budynku ogólnie dostosowanym, czasami drobny detal, np. trzy małe schodki powodują, że miejsce staje się niedostępne mimo innych udogodnień • usprawiedliwianie braku wprowadzania nowoczesnych rozwiązań brakiem obecności osób starszych i niepełnosprawnych, podczas gdy takie osoby mogą nie przychodzić właśnie z powodu trudności z dostaniem się do środka Rekomendowane udogodnienia: • windy • ruchome schody • podjazdy • szerokie drzwi i przejścia • o odpowiedniej wysokości i stopniu nachylenia schody z poręczami • nieśliskie podłogi • miejsca do odpoczynku wyposażone w wygodne siedzenia • toalety przystosowane do potrzeb osób niepełnosprawnych. Opinie seniorów Uczestnicy spotkania zwracali uwagę przede wszystkim na likwidację barier związanych z poruszaniem się pieszo, która ułatwi przemieszczanie się zarówno osobom niepełnosprawnym, jak i osobom starszym, z ograniczeniami ruchowymi czy obniżoną sprawnością, związanych z organizacją infrastruktury drogowej i pieszej: • •

wydłużenie fazy zielonej na przejściach dla pieszych organizowanie przejść dla pieszych w jednym poziomie

• • • •

Osoby starsze zwracały uwagę również na to, że należy przywrócić priorytet dla pieszych – jak chociażby na przejściach, czy chodnikach.

Infrastruktura i ruch rowerowy i związane z nim bariery dla osób starszych Według policyjnych statystyk, w Krakowie rocznie wydarza się ok 40 kolizji rowerzystów z pieszymi, jednakże mniejszych, nie zgłaszanych kolizji jest prawdopodobnie znacznie więcej. Ok 2/3 winnych tych wypadków to rowerzyści. Liczba kolizji, tak jak i liczba rowerzystów, z roku na rok rośnie. (na podstawie danych z Systemu Ewidencji Wypadków i Kolizji udostępnionego przez Komendę Główną Policji z lat 2007-2014 dla Powiatu Kraków i Miasta Krakowa) Ekspert Miłosz Tatara (ekspert ds ruchu rowerowego, współzałożyciel i były członek Zarządu Stowarzyszenia Kraków Miastem Rowerów) uczestniczący w spotkaniu zwrócił uwagę, że najczęstszą przyczyną kolizji jest to, że rowerzysta jedzie chodnikiem, nie zachowując należytej ostrożności. Inną przyczyną takich zdarzeń jest wjeżdżanie przez rowerzystów na pasy dla pieszych, ale pojawiają się również zdarzenia na przestrzeniach wspólnych (strefy zamieszkania), gdzie piesi mają pierwszeństwo.

Opis badań Ankiety i fokusy

•

Spacery

•

Kawiarenki

•

Podsumowanie

•

minimalizowanie konieczności przedostawania się przez wiele przejść (jak np. na rondach) instalowanie wyrównanych przejść dla pieszych przez tory (tramwajowe, kolejowe) - przejścia z równym podłożem, bez deformacji zwiększenie liczby udogodnień dla osób z niepełnosprawnościami wzroku np. udźwiękowienie sygnalizacji świetlnej zwiększenie liczby udogodnień dla osób niedowidzących, niewidomych - pasy na przejściach dla pieszych o zróżnicowanej fakturze i kolorystyce oraz na likwidację istniejących w infrastrukturze pieszej barier: inwentaryzację i likwidowanie miejsc z niefunkcjonującymi udogodnieniami, w szczególności pochylni dla niepełnosprawnych o zbyt dużym nachyleniu, niedziałających wind instalowanie wind przy istniejących przejściach podziemnych dla pieszych likwidacje barier utrudniających korzystanie z chodników: słupów, znaków pojawiających się na środku chodników przestrzeganie obowiązku pozostawiania 1,5 metra miejsca dla pieszych na chodnikach remonty istniejących, nierównych chodników

Aneks

•

Rowerzyści często wkraczają w przestrzeń pieszych, przyczyną jest najczęściej obawa przed ruchem samochodowym. Piesi najczęściej powodują kolizje, „wyskakując” zza przeszkód pod jadący rower. Przyczyną jest najprawdopodobniej to, że piesi spodziewają się hałasu - nie słysząc silnika, nie spodziewają się kolizji. Najczęstsze miejsca kolizji to te, gdzie jest duży ruch pieszych i rowerzystów – węzły przesiadkowe komunikacji miejskiej, place, tereny zielone, oraz tam gdzie rowerzyści bojąc się aut wjeżdżają na chodnik. Diagnoza i rekomendacje eksperta Miłosz Tatara ekspert ds. ruchu rowerowego, współzałożyciel i były członek Zarządu Stow. Kraków Miastem Rowerów

Aby zapobiegać kolizyjności infrastruktury rowerowej z infrastrukturą pieszą oraz nie powodować utrudnień w koegzystencji ruchu rowerowego z ruchem pieszym ważne jest, by: • • •

oddzielać drogi dla rowerów od chodnika, w sposób nie pozostawiający wątpliwości umieszczać fizyczne granice między przestrzeniami dla rowerzystów i pieszych edukować rowerzystów jak i pieszych odnośnie przepisów ruchu drogowego Opinie seniorów

Wypowiedzi starszych uczestników ruchu – głównie pieszych, ale i użytkowników komunikacji miejskiej potwierdzają, że najważniejszym rozwiązaniem zmniejszającym kolizyjność ruchu rowerowego z pieszym, to wyraźne oddzielanie przestrzeni pieszych i rowerzystów: • unikanie krzyżowań ruchu pieszego i rowerowego, zwłaszcza w miejscach o słabej widoczności • wprowadzanie wyraźnego oznakowania dla miejsc krzyżowania się ruchu pieszego i rowerowego • wyprowadzanie rowerzystów z przestrzeni pieszych poprzez rozbudowywanie infrastruktury im dedykowanej: dróg dla rowerów, przejazdów rowerowych, pasów rowerowych, wydzielonych miejsc w obszarach rekreacyjnych, zielonych

•

Seniorzy zwracali uwagę na to, że im więcej przestrzeni, tym mniejsze prawdopodobieństwo kolizji między różnymi uczestnikami ruchu – gdy zarówno piesi, jak i rowerzyści mają wystarczająco miejsca do użytkowania, prawdopodobieństwo kolizji zmniejsza się.

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery

•

zwiększenie edukacji bezpieczeństwa ruchu drogowego od najmłodszych lat zarówno dla rowerzystów, jak i pieszych organizacja infrastruktury tak, by nie zachęcać do łamania przepisów: zwiększenie infrastruktury rowerowej, by wyprowadzić rowerzystów z przestrzeni pieszych, wyraźne wydzielanie i oznakowywanie przestrzeni dzielonej (np. fizyczne granice między drogami dla rowerów a ciągami pieszymi) zwiększenie kontroli przestrzegania przepisów (oświetlenie rowerów, przejeżdżanie po przejściach dla pieszych, jazda po chodniku)

Kawiarenki

„

•

Podsumowanie

(...) gdy zarówno piesi, jak i rowerzyści mają wystarczająco miejsca do użytkowania, prawdopodobieństwo kolizji zmniejsza się.

Aneks

„

Seniorzy nie stwierdzili utrudnień w sytuacjach korzystania przez rowerzystów z komunikacji zbiorowej, o ile pozostawione jest dla nich miejsce. Szczególną uwagę osoby starsze zwróciły na przestrzeganie już istniejących przepisów, które z różnych powodów są łamane, np. korzystanie z chodników, korzystanie z dróg dla rowerów przez pieszych. Rekomendacje seniorów dotyczące poprawy sytuacji obejmują:

Kawiarenka 3

Miejsca spotkań Instytucjonalne i nieformalne miejsca budowania społeczności i integracji osób starszych Obecność więzi i relacji społecznych w naszym życiu jest niewątpliwie jednym z ważniejszych czynników dających satysfakcję i poczucie zadowolenia z własnego życia. Szczególnie osoby starsze, z racji zmniejszenia aktywności zawodowej czy społecznej, potrzebują wsparcia i tworzenia warunków do uczestnictwa w życiu społecznym. W zawiązywaniu się wspólnot oraz w integracji społeczności lokalnych zdecydowane ułatwienie stanowią przyjazne i inkluzywne przestrzenie publiczne: miejsca, w których można spotkać się, porozmawiać, wspólnie spędzać czas. Miejsca takie powinny być dostępne zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i architektonicznym: nie powinny w nich występować bariery dla osób starszych czy niepełnosprawnych. Wymagania te powinny być spełnione przez wszystkie obiekty użyteczności publicznej. Integracji i budowaniu społeczności służą również obiekty mniej formalne, położone zwykle na terenach zielonych: siłownie na otwartym powietrzu, stoliki do gry w karty czy szachy, odpowiednio rozmieszczone ławki. Dużą przeszkodą w tworzeniu takich przestrzeni jest fakt, iż w Krakowie aż 86% terenów w granicach miasta nie stanowi własności gminnej.

Liczba i dostępność miejsc przeznaczonych dla seniorów Osoby starsze w pierwszej kolejności mówią o oczekiwaniach związanych z niewystarczająco liczną (małą) dostępnością miejsc, które mają im służyć. Większość miejsc, w których można spędzać czas, to lokale gastronomiczne nastawione na zysk. Jeśli już takie przyjazne miejsce znajdziemy, to też się zdarza, że wiele z nich ma bariery architektoniczne, a czasem nie można dłużej korzystać z wydawałoby się wspaniałych miejsc, gdyż brakuje łatwo dostępnych (bezpłatnych) toalet. W Krakowie już piąty raz odbywa się akcja Miejsca Przyjazne Seniorom, w ramach której tworzona jest lista miejsc pozbawionych barier architektonicznych i posiadających ofertę kierowaną do seniorów na preferencyjnych warunkach.

Wojciech Gorczyca Urząd Miasta Krakowa, Referat ds. rewitalizacji

• • •

• •

w ● prowadzenie karty seniora/legitymacji seniora lub dodanie nowych funkcji do Krakowskiej Karty Miejskiej, tak żeby pozwalała np. na darmowe korzystanie z publicznych toalet ●zwiększanie dostępności instytucji publicznych, np. opery, teatrów (likwidowanie barier architektonicznych, zniżki dla osób starszych) s● tworzenie lokalnych przestrzeni do spotkań i integracji: niekomercyjnych przestrzeni, w których ludzie różnych zainteresowań, płci, wieku, stopnia upośledzenia mogą przyjść i przyjemnie spędzić czas, np. miejsc, w których można usiąść, zagrać w karty. n ● awiązanie współpracy ze spółdzielniami mieszkaniowymi, szkołami, parafiami w celu udostępnienia mieszkańcom ich lokali, infrastruktury do organizowania spotkań lub innych aktywności integrujących ●dbanie o potrzeby osób starszych podczas rewitalizowania terenów zielonych, np. montowanie przyrządów do ćwiczeń, odpowiadających potrzebom seniorów ławeczek, stawianie stolików Opinie seniorów

•

● tworzenie przestrzeni skierowanych do seniorów i młodych osób, tak żeby umożliwiały integrację międzypokoleniową (np. przestrzeń dla seniorów w ogródkach jordanowskich) zwiększenie poczucia bezpieczeństwa poprzez monitorowanie miejsc postrzeganych, jako potencjalnie niebezpieczne – np. więcej (lub częstsze patrole) strażników, którzy monitorowaliby otwarte tereny zielone („planty”)

Opis badań Aneks

•

Ankiety i fokusy

Doradca Prezydenta Miasta Krakowa ds. Polityki Senioralnej

Spacery

Anna Okońska – Walkowicz

Kawiarenki

Rekomendacje ekspertów

Podsumowanie

Brak dostępu do toalet, niewystarczające ich oznakowanie lub wysoka cena wstępu to niedogodności wskazywane zgodnie przez ekspertów i seniorów zarówno odnośnie obiektów znajdujących się w budynkach, jak i w terenie otwartym.

Obecna oferta miejsc i instytucji przeznaczonych dla seniorów Miejscami skierowanymi do seniorów są w Krakowie przede wszystkim Centra Aktywności Seniorów, które mają umożliwiać integrację i rozwój społeczności seniorskich. W CAS-ach, finansowanych przez Gminę Miejską Kraków, a prowadzonych przez organizacje pozarządowe, odbywają się regularne zajęcia. W Krakowie w czasie realizowanych badań działały następujące Centra Aktywności Seniorów: • Senior w Centrum • CAS w Dzielnicy I • Dojrzały smak życia! • CAS przy parafii św. Kazimierza • Uskrzydlone Centrum na Białym Prądniku • „Toń” w Toniach • Aktywny Senior – Optymista • Centrum Aktywności „Źródło” • CAS Stowarzyszenia Dobrej Nadziei • Nowe Centrum Aktywności Seniorów • Centrum Senior Ogromnie ważne jest nie tylko stworzenie oferty dostosowanej do potrzeb i zgodnej z oczekiwaniami seniorów, ale też umożliwienie seniorom realizowania własnych pomysłów, przejmowania inicjatywy, współtworzenia miejsc, które mają im służyć. Nie tylko CAS-y mogą być miejscem integracji seniorów: możliwe jest również organizowanie regularnych zajęć na świeżym powietrzu, z wykorzystaniem istniejącej na terenach zielonych infrastruktury, które służyłyby promocji aktywności fizycznej. Rada seniorów Ważną funkcję spełnia Krakowska Rada Seniorów, która będąc organem opiniodawczym przy Prezydencie Miasta Krakowa, reprezentuje osoby starsze i jest kompetentnym organem partnerskim w rozmowach o sprawach seniorów w mieście. Członkowie Rady odbywają dyżury w każdy w każdy wtorek w godz. 11:00 – 13.00 w Siedzibie Rady i Zarządu Dzielnicy II, al. Daszyńskiego 22. Z Radą można skontaktować się też telefonicznie: 12 431-25-00.

• •

•

Osoby starsze napotykają wiele przeszkód w dostępie do przestrzeni umożliwiających im aktywność - zarówno społeczną, jak i kulturalną, a często nawet życiową. Odległość miejsc integracji, czy też ich niedostosowanie - architektoniczne czy związane z ofertą, może być barierą powodującą, że chętniej zostaną w domu niż skorzystają z ich możliwości.

Opis badań Aneks

Ważne jest, by organizując przestrzenie publiczne i instytucjonalne, zwracać uwagę na potrzeby różnych grup, w tym przypadku osób starszych, projektować zarówno udogodnienia infrastrukturalne, komunikacyjne, ale też starać się edukować i wychodzić z informacją o możliwości z nich korzystania

Ankiety i fokusy

•

zajmować się nie tylko sprawami seniorów, ale też sprawami ogólniejszymi, dotyczącymi młodszych grup wiekowych, ze względu na doświadczenie, wiedzę osób w niej zasiadających dbać o poprawę wizerunku osób starszych jako przydatnych dla społeczeństwa ze względu na swoją wiedzę i doświadczenie ●organizować miejsca dla seniorów (np. CAS-y) w taki sposób, by seniorzy mogli je współtworzyć ●organizować osobom starszym zajęcia z animatorem w otwartych przestrzeniach, np. siłowniach, żeby oswoić seniorów z możliwościami korzystania z takich udogodnień i przełamywać wstyd związany z aktywnością fizyczną w miejscu publicznym promować miejsca służące aktywności przeznaczone dla seniorów, np. promując starsze osoby ćwiczące/aktywne

Spacery

•

Kawiarenki

Według obecnych na spotkaniu seniorów Rada Seniorów powinna:

Podsumowanie

Opinie seniorów

Opis badań

Podsumowanie

1 Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014– 2020 zostały przyjęte 24 grudnia 2013 r. uchwałą nr 238 Rady Ministrów i opublikowane w Monitorze Polskim 4 lutego 2014 r. (Poz. 118) 2 https://www.mpips.gov.pl/gfx/mpips/userfiles/_public/1_NOWA%20 STRONA/Seniorzy/Program%20ASOS%202014-2020.pdf

Spacery Kawiarenki Podsumowanie Aneks

Gdy dowiedziałam się, że Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska przeprowadziło Senioralny Audyt Przestrzeni w Krakowie w ramach programu ASOS ucieszyłam się, że wreszcie i w Krakowie, a nie tylko w innych miastach w Polsce seniorzy mogą ocenić co i jak zmienić w przestrzeni, aby była dla nich przyjazna. Z drugiej strony, myślę, że każdy kto po raz pierwszy słyszy słowo „audyt” myśli od razu, że to jakaś finansowa kontrola, która się tak może kojarzyć. De facto jest to swego rodzaju sprawdzenie, zweryfikowanie, ale według określonych zasad, kryteriów czy przestrzeń jest odpowiednia do potrzeb jej użytkowników. W opisywanym projekcie użytkownikami, osobami oceniającymi przestrzeń były osoby starsze – mieszkańcy Krakowa. Słusznie zauważono, że zmiany demograficzne, które powodują, że będzie coraz więcej osób starszych w Krakowie są wystarczającym powodem, aby odpowiednio zająć się tą grupą już teraz, gdyż będzie ona coraz bardziej „widoczna”. I to przede wszystkim w przestrzeni, w której spotykają się różne grupy wiekowe, a nie tylko ta, która była w centrum uwagi osób realizujących projekt. Trzeba podkreślić, że zajęcie się tą tematyką z punktu widzenia tej grupy ma swoje uzasadnienie i potwierdzenie także w krajowych dokumentach strategicznych jak Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej na lata 2014-20201. Tym samym projekt, którego wyniki są w tej publikacji prezentowane, pewnie dlatego znalazł akceptację do finansowania w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014–20202. Ważne jest, że organizacja, która się podjęła realizacji takiego projektu ma doświadczenia w działaniach z i na rzecz seniorów (projekty Seniorzy Decydują, Przestrzeń dla Seniorów). Tym razem faktycznie od początku zaplanowano bardzo zaawansowane me-

Ankiety i fokusy

Jolanta Perek-Białas

todologiczne badania (por. rozdział o „Opis projektu i organizacja badań”), które miały dać konkretne rozwiązania i propozycje zmian, które powinny być przedmiotem zainteresowań decydentów, osób odpowiedzialnych za różne działania dot. przestrzeni w mieście. Podsumowując efekty projektu chciałabym odnieść się do dwóch kwestii. Po pierwsze, do samej idei projektu i zastosowanych metod badawczych. Jak i po drugie, do wyników, które przynoszą propozycje zmian (rekomendacje), ale z moim dodatkowym komentarzem co po projekcie może powinno być dalej zrobione, aby efekty projektu nie zakończyły się tylko na publikacji i dyskusji, ale przełożyły się na kontynuowanie takich działań w przyszłości. Już na wstępie napisałam, że idea projektu jest bardzo trafionym pomysłem, ale też chciałabym odnieść się do kompleksowych metod zastosowanych w badaniach. Rzadko się zdarza, że osoby zajmujące się daną tematyką mogą wykorzystać różne metody, aby sprawdzać, uzupełniać swoje wyniki i je weryfikować (trafność). Fakt, że zastosowano badania sondażowe (mimo tego, że próba nie była losowa, to jednak udało się przeprowadzić ponad 400 wywiadów w dwóch dzielnicach) z ciekawymi pogłębionymi pytaniami o ocenę różnych aspektów przestrzeni daje podstawę do eksploracyjnego spojrzenia na ocenę warunków zadowolenia miejsca zamieszkania jak i z akceptacją różnych propozycji co do zmiany tych warunków. W kolejnym kroku, zastosowano metodę jakościową w formie wywiadów grupowych, które były konfrontacją wyników badań sondażowych i miały doprecyzować oraz uszczegółowić dalszy program głównych i najważniejszych w mojej opinii badań, tj. spacerów badawczych. Same spacery na pewno są mało jeszcze rozpowszechnioną formą badań, niestety. Są tematy w obszarze nauk społecznych, które z tej metody by mogły wiele skorzystać i pogłębić czasem bardzo powierzchowne wyniki, które trudno bez pewnego kontekstu obserwacyjnego zauważyć. Moim zdaniem o dużym innowacyjnym charakterze projektu świadczy właśnie zastosowanie tej metody. Mogłoby się wydawać, że przecież tych spacerów było kilka, nie brało w nich dużo osób, a jednak nawet opinia tych kilku osób w ramach jednego spaceru ma znaczenie w konfrontacji z tym, co czasem wydaje się, że jedynie słuszne i konieczne, co powstaje zza biurka ekspertów. Na koniec, dość ciekawa, choć wymagająca, formuła tzw. kawiarenek. Znów pomysł, bardzo ciekawy - poza zainteresowanymi seniorami udało się zaprosić ekspertów z danego obszaru, którzy swoją wiedzą, doświadczeniem wzbogacali, potwierdzali lub oceniali krytycznie pomysły, które rekomendują osoby starsze jako jedyne właściwe. W publikacji logika była taka, aby pokazać bogactwo metod, ale też, aby wskazać, ogrom pracy włożonej przez kilka miesięcy przez wiele osób w realizację projektu. I publikacja ma być podsumowaniem tych wszystkich wniosków,

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie Aneks

które udało się otrzymać dzięki temu projektowi i którzy autorzy wyróżniali, a to miejmy nadzieję, że powinno zainteresować czytelników. Przejdźmy więc do drugiej kwestii tej części publikacji, to jest do podsumowań tego co się udało ustalić na podstawie projektu, aby wykazać, czy jest pewna spójność w rekomendacjach między różnymi typami zastosowanych metod badawczych. Czy jednak brakuje pewnych kwestii, które warto w kolejnych tego typu projektach kontynuować? Na podstawie badań sondażowych z dwóch dzielnic, okazuje się, że badani seniorzy w zdecydowanej większości są zadowoleni z warunków życia w swoich rejonach zamieszkania. Najlepiej ocenianym przez wszystkich badanych seniorów aspektem była dostępność transportu zbiorowego i terenów zielonych, a najgorzej hałas/zanieczyszczenie spowodowane ruchem drogowym jak i brak infrastruktury dla osób niepełnosprawnych. Respondenci najwięcej środków przeznaczyliby na remonty/przebudowę/ rozbudowę chodników, zieleń miejską oraz tworzenie plenerowych miejsc spotkań (mała architektura: ławki, stoliki). Z kolei, badania w ramach dyskusji grupowych potwierdziły wyniki uzyskane z ankiet, ale też wskazały na problemy związane z ograniczeniem smogu, gdyż „wielu spośród nich oraz ich znajomych używa palenisk, które są częściowo odpowiedzialne za stan powietrza, jednocześnie seniorów nie stać na wymianę pieców”. Jest to kluczowe i bardzo szczere wskazanie, że stan powietrza jest ważny dla seniorów, ale chodzi o koszty nie tylko wymiany, ale też potem utrzymania odpowiednich temperatur przy rachunkach, które mogą przekraczać budżety starszych gospodarstw domowych, szczególnie jednoosobowych. W tej kwestii zarówno wsparcie finansowe jak i informowanie, dyskusja na temat korzyści z wymiany pieców powinna być prowadzona systematycznie i cyklicznie, ale dostosowana w zakresie formy i treści komunikacyjnej do grupy osób starszych. Inną ważną konkluzją było wskazanie na seniorów liderów, którzy mogą odgrywać znaczącą rolę i aktywizować osoby do różnych działań, tym samym przyczyniając się do zmiany wizerunku osób starszych jako tych biernych (co we wprowadzeniu zaznaczono na podstawie badań Diagnozy Społecznej). Dla mnie – osoby, która z projektem zapoznałam się już w jego fazie finalnej – najciekawsze są wyniki ze spacerów badawczych. Właściwie każdy spacer jest kopalnią informacji i konkretnych rozwiązań, które przekładają się na to co zmienić w ramach danej przestrzeni jak i ogólne jakie były wskazania, propozycje i także poradnikowo dla tych osób, którzy by chcieli nie tylko w Krakowie, ale w innych miastach regionu, czy także innych miast w Polsce takie spacery zorganizować. Trzeba dodać, że wyniki spacerów nie dają identycznych wniosków i konkluzji co wcześniejsze ustalenia, ale trzeba pamiętać, że one były realizowane w „mikro” skali, a nie w ogóle - jak w badaniach ankietowych – pytano o przestrzeń dokładnie nieokre-

śloną. Jednak znów podsumowując, to wydaje się, że podobne problemy także ze spacerów co z innych metod są zauważalne, jak brak poczucia bezpieczeństwa przez seniorów (nie chodzi tylko o przestępczość, ale właśnie brak odpowiednich chodników, co może grozić upadkiem, brak odpowiednich przejść, gdyż ważniejszy jest ruch samochodowy niż pieszy) jak i brak miejsc, które w przestrzeni mogą uznać za przyjazne dla nich i z których by chcieli, mogli bez obaw korzystać. To też pokazuje, że nawet jeśli wcześniej badani z dwóch dzielnic oceniali dobrze pewne aspekty (jak np. transport) to jednak na szczegółowych spacerach tym razem w różnych miejscach Krakowa okazuje się, że są to sprawy, które pierwszoplanowo są podnoszone w dyskusji. Dla mnie rozdział z rekomendacjami jest zapisem stanu idealnego, gotowych do wdrożenia rozwiązań. Dodatkowo w publikacji są zaznaczone dokładne miejsca interwencji z opisem gdzie i co powinno być zmienione. Po zapoznaniu się z proponowanymi rozwiązaniami, decydenci powinni odnieść się, które z nich zostaną wdrożone, a co nie będzie możliwe do zastosowania i dlaczego. Gdyby podobny raport jak po Senioralnym Audycie Przestrzeni powstawał co roku, na bieżąco przeprowadzana byłaby analiza postulowanych zmian i problemów. Taki regularny audyt byłby sukcesem, potwierdzając, że dużą wagę przykłada się do słuchania obywateli. Cały rozdział o kawiarenkach daje konkretne i pogłębione rekomendacje, gdyż trudno wybrać tylko kilka rzeczy będących najważniejszymi. Transport, bezpieczeństwo, miejsca przyjazne seniorom, ale też rola Centrów Aktywności Seniorów, które są niezależnym od rządowych programów pomysłem innowacyjnym w mieście i godnym poparcia. Istnieje też Krakowska Rada Seniorów, co do której wielu pokłada nadzieję, że głos seniorów będzie przekazywany decydentom jako właściwy kanał komunikacji między obywatelami a instytucjami miasta. Rozwiązania dla seniorów były dyskutowane wraz z rozwiązaniami dla osób niepełnosprawnych gdyż z czasem coraz częściej jest się mniej sprawnym niż w młodszym wieku, co może ograniczać mobilność. Rekomendowane rozwiązania są pogłębieniem i doprecyzowaniem propozycji z wcześniejszych etapów badania i warto się zastanowić , czy przynajmniej niektórych z nich nie warto wesprzeć w realizacji. Przykładowo: zwiększenie widoczności miejsc oznaczonych jako przeznaczone dla osób starszych / niepełnosprawnych poprzez np. stosowanie barw kontrastowych w oznaczeniach oraz przypominanie o nich kampaniami informacyjnymi oraz takie, które nie wymagają zbyt dużych nakładów, tylko czasem zwykłej życzliwości (uprzejmi kierowcy, przykład: zwracanie uwagi przez kierowców na wsiadających (odjeżdżanie, gdy ktoś chce wsiąść). Akurat ten ostatni aspekt bycia uprzejmym przez kierowców transportu publicznego jest jednym z wielu uwzględnianych

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie

3 Por. Perek-Białas., J., 2015, Polityka senioralna a jakość życia seniorów, Fundacja Zakliczyn na podstawie Światowa Organizacja Zdrowia (2007), Miasta przyjazne osobom starszym w dobie globalizacji: przewodnik Światowej Organizacji Zdrowia, Genewa. Por. „Miasta Przyjazne Starzeniu: Przewodnik”, który został opublikowany z inicjatywy „Magazynu Miasta” wydawanego przez Fundację Res Publica i Instytut Badań Przestrzeni Publicznej, sfinansowany ze środków Programu ASOS na lata 2014-2020 Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Więcej informacji oraz wersja PDF publikacji:http:// publica.pl/produkt/miasta-przyjazne-starzeniu-przewodnik-2 4 https://www.jmpdesign.eu/3D_books/UMWM/Srebrna_Gospodarka/ oraz Spasiewicz-Bulas M., Kształtowanie przestrzeni miejskiej przez i dla seniorów, w: M. Nóżka, M. Smagacz-Poziemska (red.), Starzenie się: problemat społeczno-socjalny i praktyka działań, Zeszyty Pracy Socjalnej, Kraków, 2013.

Aneks

w ocenie przestrzeni przyjaznej seniorom3 według rekomendacji Światowej Organizacji Zdrowia. Na zakończenie chciałabym się odnieść do tego, że uwzględnianie roli przestrzeni w jakości życia osób starszych ma już swoje propozycje (m.in. w Poradniku Srebrna Gospodarka szansą dla Małopolski są rozpisane rekomendacje zarówno z obszaru „mieszkalnictwo i przestrzeń” jak i „transport” do którego warto zerknąć i porównać z wynikami tych badań)4. Jednak to „zauważenie” nie może zostać tylko w sferze deklaracji, czy rozpisanych „ładnie” rekomendacji, ale powinno zainteresować decydentów ich realnością, aktualnością i prawidłowościom z różnymi uwarunkowaniami. Po ocenie przez decydentów możliwości wprowadzenia rekomendacji musi to zostać wpisane do realizacji i monitorowania efektów tych zmian, nie tylko przez instytucje, ale właśnie przez obywateli. Dopiero wprowadzane zmiany będą wskazywać na użyteczność projektów, takich jak Senioralny Audyt Przestrzeni. Jednak ten początek zmian, ta idea i te pomysły są najważniejsze, bo od nich zależą te efekty, które widzimy w postaci konkretnej drogi, ścieżki, przystanku, ławki itp. Marzę, aby nie tylko eksperci, ale osoby (w tym starsze), które mają korzystać z odpowiednio zaprojektowanej i przygotowanej przestrzeni mogły korzystać z efektów projektu. Na koniec może dodam, że tak jak jest nowa publikacja dotycząca Krakowa „Czy miasto jest niepotrzebne? (Nowe) przestrzenie życiowe młodych mieszkańców miasta” autorstwa dr Marty Smagacz-Poziemskiej (Wyd. Scholar, 2015), tak wierzę, że w kolejnych latach doczekamy się publikacji podkreślającej jak bardzo miasto (Kraków) jest potrzebną i przyjazną przestrzenią życiową dla starszych (i tym samym dla wszystkich) mieszkańców.

Zespół badawczy Przemysław Dziewitek – prowadzący wywiady fokusowe

Trener i moderator, absolwent socjologii UJ, ze specjalnością praca socjalna, absolwent Szkoły Liderów Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności oraz Szkoły trenerów organizacji pozarządowych STOP. Prezes Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska, brał udział w przygotowaniu pierwszej edycji Budżetu Obywatelskiego w Krakowie, jest członkiem zespołu przygotowującego Strategię Rozwoju Krakowa 2030. W Pracowni najchętniej podejmuje działania, w których codzienna praca z mieszkańcami i mieszkankami Krakowa daje mu refleksje i dowody na pracę rzeczniczą nad włączaniem obywateli i obywatelek w zarządzanie Miastem. Wit Hubert – autor badań ankietowych Socjolog. Badacz rynku i opinii. Asystent w Instytucie Socjologii UJ. Jego główne zainteresowania naukowe krążą wokół problematyki społecznego wpływu nowych technologii informacyjnych oraz teorii kapitału społecznego. Publikuje również w zakresie problematyki partycypacji społecznej i tematyki miejskości. W charakterze badawczym współpracuje z wieloma organizacjami pozarządowymi i społecznymi, m.in. Stowarzyszenie Kraków Miastem Rowerów, Fundacja Otwarty Plan, Ambasada Krakowian. Był autorem badania ilościowego w ramach projektu „Krakowski Dialog Cykliczny”. Karol Kurnicki – autor desk research Doktor socjologii, absolwent Międzywydziałowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych na Uniwersytecie Jagiellońskim. W doktoracie zajmował się kwestią znaczenia ideologii w przestrzeniach miejskich. Współpracuje z Centre for Urban Conflicts Research na University of Cambridge. Obecnie odbywa staż podoktorski w Instytucie Socjologii UJ, zajmując się badaniem procesów społeczno-przestrzennych w polskich osiedlach mieszkaniowych. Interesuje się socjologią miasta, socjologią przestrzeni, urban studies oraz problematyką krytyki społecznej. Intelektualnie zainspirowany pracami Henri Lefebvre’a, Pierre’a Bourdieu i Luca Boltanskiego. Piotr Marczyk – pomysłodawca, współtwórca projektu, prowadzący spacery badawcze. Działacz społeczny i polityczny, spółdzielca. Pierwsze aktywistyczne doświadczenia zdobywał w ruchu Nie dla ACTA Kraków, następnie

związany z Inicjatywą „Prawo do miasta”, współtworzył Forum Mieszkanek i Mieszkańców Krakowa oraz Priorytet Obywatelski Dzielnicy I. Od stycznia 2015 członek Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska. Członek-założyciel Spółdzielni „Ogniwo”. Członek Rady Budżetu Obywatelskiego Miasta Krakowa pierwszej i drugiej kadencji. Natalia Martini – prowadząca spacery badawcze Socjolożka, doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, współpracowniczka pracowni CAQDAS TM LAB w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego, zajmująca się metodologią badań jakościowych, koordynatorka projektów społecznych na rzecz ochrony i promocji lokalnych dziedzictw kulturowych i pielęgnacji lokalnych tożsamości kulturowych (m.in. Bronowickie Archiwum Społeczne, Michałowickie Archiwum Społeczne), eksplorująca animacyjny potencjał archiwistyki społecznej Aleksandra Pohorecka – współtwórczyni projektu, prowadząca spacery badawcze i kawiarenki Psycholożka. Pierwsze kroki stawiała angażując się w ruchy rowerowe, promujące ideę zrównoważonego transportu – poprzez akcje społeczne i edukacyjne. Członkini Zarządu i założycielka Stowarzyszenia Trzecia Przestrzeń, członkini Stowarzyszenia Kraków Miastem Rowerów. Interesuje się planowaniem przestrzennym, (które studiuje na Politechnice Krakowskiej) szczególnie w kontekście uwzględniania potrzeb mieszkańców w procesie planowania. Angażuje się w działania na rzecz wzmacniania krakowskich dzielnic. Doświadczona w pracy z osobami starszymi dzięki projektom Pracowni Obywatelskiej. Małgorzata Spasiewicz-Bulas – prowadząca spacery badawcze Animatorka społeczna, architektka, koordynatorka projektów. Od 2014 roku współpracuje ze Stowarzyszeniem Pracownia Obywatelska m.in. przy tworzeniu koncepcji i realizacji Forum Rehabilitacji Osiedli Ugorek i Olsza II, projektach senioralnych, warsztatach osiedlowego designu dla młodzieży. Animatorka ds partycypacji w Centrum Obywatelskim w Krakowie. Współtworzy grupę Ansambl łączącą dialog z projektowaniem. Współzałożycielka Stowarzyszenia Zakład Usług Miejskich wspierającego społeczności lokalne działaniami na pograniczu architektury, socjologii i sztuki.

Stare Dębniki (D) 13

Dzielnica VIII

12 10 6 7

5 9

3 1

zbyt krótka zmiana świateł uniemożliwiająca przejście przez ulicę za jednym razem

2 8

ul. Monte Cassino, na skrzyżowaniu ul. Szwedzkiej i Monte Cassino

niedobór tramwajów niskopodłogowych

tabor kursujący ul. Monte Cassino, w szczególności linie 22 I 12 stanowiące połączenie z Halą Targową

brak poczucia bezpieczeństwa pieszych (szybko poruszające się samochody, konieczność oczekiwania na wysepce pomiędzy pasami jezdni w oczekiwaniu na kolejną zmianę świateł)

zły stan chodnika

ul. Szwedzka 27, przed przychodnią

ul. Szwedzka na odcinku od Rolnej do Biała Droga

ul. Jaworowa

budynek przychodni przy ul. Szwedzkiej 27

10.

11.

zły stan chodnika, wysokie krawężniki

zaniedbana elewacja budynku

ul. Bałuckiego

ul. Pułaskiego

budynek przychodni przy ul. Szwedzkiej 28

13. 12. brak toalet publicznych, infrastruktury dla dzieci Park Dębnicki

Niektóre ławki usytuowane przy alejce, od strony Wisły; aby usiąść na nich frontem do rzeki i panoramy miasta trzeba zejść na trawę i pochyły teren – co jest niebezpieczne dla osób starszych i zmusza je do brak rozdzielenia przekorzystania z ławek siedząc strzeni pieszej od drogi tyłem do rzeki rowerowej

14.

bulwary wiślane, pomiędzy Parkiem Dębnickim, a ul. Madalińskiego

Opis badań Ankiety i fokusy

ul. Biała Droga

Spacery

zły stan schodów prowadzących do przychodni - strome, a w zimie dodatkowo oblodzone

Kawiarenki

zły stan chodnika, zbyt wąski chodnik (zajęty przez zaparkowane samochody)

Podsumowanie

zły stan chodnika, zbyt wąski chodnik (zajęty przez zaparkowane samochody)

Aneks

Stare DÄ&#x2122;bniki 2 (D2) Dzielnica VIII

4 4 1

100

ul. Czarodziejska

5. 4. wejście do parku przez błotniste pobocze

nawierzchnia z kostki brukowej na skrzyżowaniu ścieżek – niewygodna dla osób mających trudności w poruszaniu się, poruszających sie o lasce I na wózku inwalidzkim

Park przy ul. Czarodziejskiej, obydwa wejścia

ławki nie dość wygodne dla osób starszych (aby można było wygodnie na nich usiąść I wstać powinny być wyższe I mieć boczne oparcia)

Park przy ul. Czarodziejskiej

Podsumowanie

7. ławki położone wewnątrz trawnika, niepołączone ścieżkami o równej nawierzchni trudno dostępne dla osób mających trudności z poruszaniem brak ławek się

Park przy ul. Czarodziejskiej

Opis badań

zbyt intensywny ruch samochodów, jak na ulicę o charakterze pieszo-jezdnym

Ankiety i fokusy

zniszczona, dziurawa, popękana pokryta błotem nawierzchnia ulicy o charakterze pieszo-jezdnym

Spacery

Kawiarenki

brak chodnika, chodnik zastawiony przez parkujące samochody

bulwary wiślane na odcinku od ul. Czarodziejskiej do Mostu Zwierzynieckiego

101

Aneks

Nowy Ruczaj ( R ) Dzielnica VIII

niewystarczająca częstotliwość kursów linii 166, 106 i 178, w założeniu łączących peryferyjne osiedla (m.in. Skotniki, Sidzina, ale też Kobierzyn) z główną arterią komunikacyjną na Ruczaju (ul. Michała Bobrzyńskiego – ulica niewygodna I niebezul. Grota Roweckiego) pieczna dla pieszych

Nowy Ruczaj

ul. Skośna (na wysokości Szkoły Podstawowej nr 53)

102

3. zły stan chodników (przypisywany parkującym samochodom dostawczym) ul. Kobierzyńska

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki

brak windy umożliwiającej dostanie się do domu kultury na pierwszym piętrze, nieprzystosowanie pomieszczeń, które pierwotnie pełniły zupełnie inną funkcję (noclegową)

brak ogólnodostępnego miejsca spotkań dla seniorów, poza strukturami centrów czy domów kultury i ich ram programowych, które mogliby samodzielnie zły stan zieleńców, małej zagospodarować, wedle architektury swoich potrzeb.

Centrum Kultury Ruczaj ul. Stanisława Rostworowskiego 13

Ruczaj, Kobierzyn

103

otoczenie budynku przy ul. Kobierzyńskiej 95

Podsumowanie

Aneks

2. 1. umiejscowienie wiaty bardzo blisko krawędzi torowiska (brak miejsca dla pasażerów, nie mających miejsca mijając się przy wsiadaniu i wysiadaniu)

niebezpieczny I niekomfortowy przystanek (przy krawędzi bardzo ruchliwej ul. Zakopiańskiej; osłonięty jest jedynie niskim ekranem- nie obejmuje całej długości peronu,zniszczony,nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia przed podmuchami wywołanymi przejeżdżającymi tirami, ani wodą rozpryskiwaną z kałuż, hałasem; brak wystarczającej ilości miejsca miejsca do bezpiecznego ustawienia się na peronie przy intensywnym użytkowaniu przystanku przez pasażerów)

3. niebezpieczne przejście dla pieszych – widoczność ograniczona przez budynek

przystanek tramwajowy Solvay w stronę pętli Borek Fałęcki.

przystanek tramwajowy Solvay w stronę centrum

ul. Kościuszkowców, przy skrzyżowaniu z ul. Zakopiańską

śliska metalowa nawierzchnia mostku

brak poczucia bezpieczeństwa w parku

niewystarczająca liczba ławeczek

mostek nad potokiem Rzewnym, od strony uliczki dojazdowej do bloków Zakopiańska 93, 93A, 96,

Park Solvay

104

uliczka dojazdowa do bloków Zakopiańska 93, 93A, 94

10. zaniedbany teren zielony (zniszczone alejki, niewystarczająca ilość I zaniedbane place zabaw)

Park Solvay

słabe oświetlenie uliczka dojazdowa do bloków Zakopiańska 93, 93A, 95

uliczka dojazdowa do bloków Zakopiańska 93, 93A, 96, na skrzyżowaniu z ul. Zakopiańską

11. niebezpieczne przejście przez ulicę – widoczność ograniczona przez parkujące samochody, samochody poruszają się z dużą prędkością, brak wymalowazniszczona elewacja nych pasów

12.

ul. Niemcewicza, naprzeciwko przychodni

105

przychodnia przy ul. Niemcewicza

Opis badań Ankiety i fokusy

Spacery

zły stan nawierzchni drogi pieszo-jezdnej

niebezpieczny wyjazd na ul. Zakopiańską (słaba widoczność, brak sygnalizacji o nadjeżdżającym tramwaju)

Kawiarenki

Podsumowanie

Dzielnica IX,Łagiewniki

Aneks

Borek Fałęcki (BF)

16 17 15 12

19 20 22

14 8

21 5

3 6

19. bardzo niebezpieczne skrzyżowanie (samochody poruszają się z dużą prędkością po ul. Żywieckiej, widoczność ograniczona przez zabudowania, ulica wąska, niedoświetlona, brak wyznaczonego przejścia dla pieszych w stronę ul. Nowogródzkiej) skrzyżowanie Rynek Fałęcki / Żywiecka

20.

21.

brak poczucia bezpieczeństwa pieszych (nadmierna prędkość pojazdów, nieprzestrzegane ograniczenie brak chodnika prędkości) ul. Żywiecka

106

ul. Żywiecka, przed wejściem do parku przy ul. Niecałej

ul. Niemcewicza, okolice Biedronki

16.

17.

18.

brak przejścia dla pieszych

chodnik zastawiony przez parkujące samochody

ogród przyszkolny zamknięty dla mieszkańców

ul. Montwiłła Mireckiego, w kierunku ul. Zbrojarzy

ul. Montwiłła Mireckiego

teren przy Gimnazjum nr 24

22. brak ławek, koszy na śmieci

23.

24.

bardzo złe połączenie komunikacją miejską (Autobus siedziba Rady Dzielnicy IX nr 151 jedzie tylko w jednym niewystarczająco oznakierunku, bardzo rzadko) czona od strony ulicy ul. Żywiecka

ul. Żywiecka, przed wejściem do parku przy ul.

107

Opis badań Ankiety i fokusy

dojście do przychodni od ul. Niemcewicza, naprzestrony ul. Niemcewicza ciwko przychodni

Spacery

zły stan chodnika

uciążliwy ruch samochodów ciężarowych (niszczenie nawierzchni, blokowanie ulicy)

Kawiarenki

13.

15.

Podsumowanie

Brak wystarczającej liczby miejsc parkingowych (samochody zastawiają chodnik, podczas gdy część terenu przy przychodni jest niezagospodarowana)

Aneks

14.

Wróblowice Dzielnica X, Swoszowice

6 4

7. dziki parking i dzikie wysypisko

ul. Chrzanowskiego

8. brak asfaltu ul. Chrzanowskiego, od wysokości posesji nr 47 w kierunku ul. Matematyków Krakowskich

108

uciążliwy ruch samochodów ciężarowych

ul. Chrzanowskiego

brak poczucia bezpieczeństwa pieszych (duży ruch samochodowy, duży ruch brak odwodnienia, co po- pieszy – dojście do przywoduje podtapianie ulicy stanku, brak chodnika) ul. Aleksandrowicza

10. brak ogólnodostępnych terenów rekreacyjnych, skwerów, ławek Wróblowice

ul. Grzepskiego

11. zdewastowane kontenery na używaną odzież ul. Niewodniczańskiego, przed głównym wejściem na cmentarz

109

cały obszar Wróblowic

Ankiety i fokusy

brak chodników

Spacery

większość przystanków na obszarze Wróblowic

dziki parking I dzikie wysypisko Ulica Grzepskiego, przed skrzyżowaniem z ul. Chrzanowskiego

12. okresowo blokowane ulice – zbyt duże natężenie ruchu ul. Niewodniczańskiego, Wróblowicka oraz Bogdanowskiego – dojazd do kościoła

Kawiarenki

brak wiaty i ławeczki na przystanku

Podsumowanie

Wróblowice

Aneks

niezadowalająca komunikacja miejska (niska częstotliwość, niewielka liczba połączeń, zła synchronizacja – autobusy “jeżdżące stadami”)

Opis badań

Wola Duchacka (WD) Dzielnica XI, Podg贸rze Duchackie

3 9

8 2 5 11

10 12

6 17

110

brak ławeczek

ul. Malborska

Targowisko Manhattan przy ul. Białoruskiej

5. brak przejścia dla pieszych

brak przejścia dla pieszych

ul. Malborska na skrzyżoul. Białoruska, naprzeciwwaniu z Estońską (droga do ko przychodni Parku Duchackiego, droga z przystanku na osiedle)

111

Ankiety i fokusy

ul. Malborska na odcinku od ul. Krawieckiej do Malborksiej 130, po stronie szkoły i od skrzyżowania z ul. Macedońską do Białoruskiej

Spacery

Klub Osiedlowy Wola Duchacka, ul. Malborska 89

Kawiarenki

nierówny chodnik

Podsumowanie

Aneks

brak oświetlenia wokół budynku, w którym mieści się klub kultury, zniszczone schody, niewystarczająco oznaczona droga dojścia

Opis badań

7. brak przejścia dla pieszych, obniżeń krawężników ul. Białoruska, na wysokości wejść na targowisko Manhattan

13. brak ławek, samochody parkujące na chodniku i blokujące jego przestrzeń dla pieszych ul. Trybuny Ludów

brak wiaty, ławeczki na przystanku

ul. Malborska na skrzyżowaniu z Estońską

ul. Malborska na skrzyżowaniu z Macedońską

14.

15.

brak chodnika

ul. Białoruska, od ul. Włoskiej do przychodni, po lewej stronie

ul. Włoska na odcinku między ul. Nowosądecką a Białoruską, po prawej stronie

112

brak oznaczeń, wskazówek ułatwiających dotarcie do przychodni okolice przychodni przy ul. Białoruskiej

zły stan i brak zagospodarowania budynku

ul. Estońska, od ul. Malborskiej do Algierskiej, w obrębie Parku Duchackiego

dworek Bemów w Parku Duchackim

17.

18.

brak windy

bardzo zły stan chodnika

przychodnia przy ul. Białoruskiej

ul. Nowosądecka, na przeciwko budynków 46 – 78

19. niski komfort pieszych (duży hałas, zanieczyszczenie powietrza generowane przez intensywny ruch samochodowy) ul. Nowosądecka

113

Opis badań Ankiety i fokusy

12.

Spacery

16.

brak poczucia bezpieczeństwa pieszych, brak wydzielonej przestrzeni dla pieszych, poczucie zagrożenia ze strony samochodów

Kawiarenki

Park Duchacki

11.

Podsumowanie

bardzo zaniedbany teren parku, niedostępny teren zielony, brak wyznaczonych ścieżek, miejsc do siedzenia, przestrzeni do aktywnego spędzania czasu

Aneks

10.

Stary Bieżanów (B) Dzielnica XII, Bieżanów – Prokocim

7 6

9 8

1. brak chodnika lub chodnik zniszczony ul. Majora Henryka Sucharskiego, od wysokości przystanku Złocieniowa, w kierunku ul. Kokotowskiej

1 4

3. 2. brak chodnika

brak poczucia bezpieczeństwa pieszych (intensywny ruch samochodowy, brak chodnika na części ulicy)

ul. Jędrzejczyka, na odcinku ul. Jędrzejczyka do skrzyżowania z ul. Majora Henryka Sucharskiego do przedszkola

114

Stary Bieżanów

Przestrzeń w okolicy wiaduktów kolejowych nad ul. Złocieniową

7. 9.

brak przejścia dla pieszych

skrzyżowanie ul. Bieżanowskiej, Stacyjnej, Ks. Jerzego Popiełuszki

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki, na przeciwko wejścia do Dworu Czeczów

ul. Ks. Jerzego Popiełuszki, na przeciwko parkingu przed kościołem

10.

11.

Podsumowanie

przychodnia przy ul. Ks. Jerzego Popiełuszki 42

Aneks

źle rozwiązany węzeł przesiadkowy (brak wiat, ławek, nie skorelowane autobusy -długie czasy oczekiwania na przesiadkę)

niebezpieczne przejście dla pieszych (widoczność ograniczona przez dawny budynek OSP) brak windy ul. Wojciecha Lipowskiego, przy skrzyżowaniu z ul. Ks. Jerzego Popiełuszki

Opis badań

brak poczucia bezpieczeństwa (młodzież zbierająca się na nieczynnym wiadukcie, brak oświetlenia pod czynnym wiaduktem)

Ankiety i fokusy

przystanek Złocieniowa, w kierunku ul. Kokotowskiej

brak dobrego skomunikowania wewnątrz osiedla (szczególnie ważne punkty – Dwór Czeczów, przychodnia, punkty usługowe I sklepy na osiedlu Złocień

Spacery

brak wiaty, ławeczki na przystanku

Kawiarenki

115

Przew贸z (Pr) Dzielnica XIII, Podg贸rze

6 7

4 5 2 3

116

5. przystanek pozbawiony wiaty, ławeczki, chodnika, przestrzeni na poboczu dla oczekujących

przystanek zlokalizowany w oddaleniu od kościoła – aby dostać się z niego o kościoła trzeba pokonać niebezpieczne przejście

ul. Feliksa Wrobela, przed ul. Rączna, w kierunku PółSzkołą Podstawową nr łanki 137

rejon skrzyżowania ulic: Rącznej Półłanki i Szparagowej

zbyt krótki i wąski chodnik

7. niebezpieczne przejście dla pieszych – za zakrętem, ograniczona widoczność, samochody poruszające się z dużą prędkością

skrzyżowanie Półłanki i Rącznej

8. zaniedbany teren przy klubie kultury, nie w pełni wykorzystany potencjał jedynej publicznej przestrzeni na osiedlu Klub Kultury Przewóz, ul. Łutnia 1

117

Ankiety i fokusy

ul. Rączna przy skrzyżowaniu z Feliksa Wrobela, w kierunku ul. Półłanki

Spacery

ul. Feliksa Wrobela przy skrzyżowaniu z Rączną – dojście do Klubu Kultury i przystanku autobusowego

Kawiarenki

ulice: Feliksa Wrobela, Rączna, Łutnia, Półłanki

przystanek pozbawiony wiaty, ławeczki, chodnika, przestrzeni na poboczu dla oczekujących

Podsumowanie

Aneks

brak przestrzeni dla pieszych i rowerzystów – brak chodników, rozjeżdżone pobocza, intensywny ruch samochodowy, samochody poruszające się z nadmierną prędkością, mimo ograniczeń brak przejścia dla pieszych

Opis badań

Kabel (K) Dzielnica XIII, Podgórze

3 5

4 9

6 11

10 14

10.

brak przestrzeni do aktywnego spędzania czasu dla osób starszych w przestrzeni publicznej

wnętrze starej części osiedla Kabel

plac przed budynkiem przy ul. Wielickiej 89

brak możliwości przejścia przez ul. Wielicką (trasa ze starej części osiedla Kabel do kościoła I z nowej części na przystanek Płaszów estakada) brak ławek

11.

ul. Wielicka na przedłużeniu estakady

skrzyżowanie ul. Wielickiej I Dworcowej, od strony torowiska tramwajowego

skrzyżowanie nieintuicyjne dla pieszych: krzyżujące się drogi pieszych I rowerzystów, chodniki nie pokrywają się z najkrótszymi i najprostszymi drogami dla pieszych, torowisko wyznaczone na tej samej nawierzchni co chodnik

teren Krzemionek

118

12. zaniedbana tablica ogłoszeniowa skrzyżowanie ul. Heltmana I Stoigniewa

ul. Dworcowa, od skrzyżowania z Wielicką, do wjazdu na osiedle na Kablu po prawej stronie

wnętrze starej części osiedla Kabel

brak przestrzeni do aktywnego spędzania czasu dla osób starszych w przestrzeni publicznej

brak przestrzeni do aktywnego spędzania czasu dla ławki bezpośrednio pod osób starszych w przestrze- oknami, uciążliwe dla ni publicznej osób obłożnie chorych

teren pomiędzy budynkiem przy ul. Wielickiej 95, a kościołem

plac na przeciwko budynku blok przy ul. Dworcowej 3 przy ul. Wielickiej 81

13. brak ułatwień dla osób mających trudności w poruszaniu się na drodze do kościoła ul. Wielicka od budynku numer 85 do kościoła pw. św. Kingi

14. zbyt wysokie krawężniki w miejscu przejść dla pieszych (co wynika z dostosowania wysokości krawężników do wysokości nawierzchni jezdni po remoncie – remont jest planowany)

skrzyżowanie ul. Stoigniewa I Wielickiej

119

Ankiety i fokusy

zbyt mało ławek “w słońcu”

Spacery

zniszczony chodnik, wysokie krawężniki

Kawiarenki

Podsumowanie

wysepka pomiędzy torowiskiem tramwajowy, a ul. Wielicką, przed skrzyżowaniem z ul. Dworcową (od strony południowej)

Aneks

mała wysepka, na której zatrzymują się piesi po przejściu przez jedno z dwufazowych świateł, brak barierek oddzielających od ruchliwej ulicy, zbyt mała powierzchnia wysepki w stosunku do ilości użytkowników I organizacji świateł, wysepka okazała się zbyt mała w stosunku do ilości użytkowników po przeniesieniu przystanku tramwajowego

Opis badań

Stare Podgórze Dzielnica XIII, Podgórze

16 19

15 18

9 24 2 25

1. zaniedbany teren zielony Park Bednarskiego

2. zapuszczone i nieogrodzone wejście do parku

wejście do Parku Bednarskiego od strony ul. Krzemionki 120

3. teren zielony zanieczyszczony przez psy, po których właściciele nie sprzątają Park Bednarskiego

7. brak przejścia dla pieszych

8. brak przejścia dla pieszych

skrzyżowanie ul. Krakusa ul. Warneńczyka, na przeI Józefińskiej dłużeniu ul. Sokolskiej

10. zanieczyszczenie skweru przez psy skwer przy ul. Józefińskiej

ul. Na Zjeździe,przy przystanku Limanowskiego

11. zbyt mało zieleni

brak przejścia dla pieszych skrzyżowanie ul. Krasickiego i Kutrzeby

12. nieczynne, połowicznie zdemontowane kioski kwiatowe Rynek Podgórski

121

Ankiety i fokusy

przystanek Plac Bohaterów Getta

Spacery

ul. Na Zjeździe, na wysokości przystanku Plac Bohaterów Getta

zbyt krótka zmiana świateł uniemożliwiająca przejście przez ulicę za jednym razem

Kawiarenki

niewygodna dla pieszych niedobór tramwajów niskokonieczność korzystania podłogowych (po zmianie z przejścia podziemnego tras linii 50)

Podsumowanie

Aneks

Opis badań

13.

14.

niska estetyka elewacji z powodu „oblepienia reklamami”

brak miejsc do aktywnego wypoczynku np. stolików do gry w szachy

budynek KS Korona

Plac Niepodległości (Korona)

17. 16. podniszczona i zabrudzona płachta z nazwą Domu Kultury Podgórze Dom Kultury Podgórze

Schody w bardzo złym stanie, w zimie nie posypywane solą lub piaskiem, przez co często osoby chcące skorzystać z Domu Kultury wybierać muszą drogę naokoło schody prowadzące do Domu Kultury Podgórze od ul. Legionów Piłsudskiego

19.

15. zaśmiecony, zaniedbany skwer skwer znajdujący się między nasypem ul. Legionów Piłsudskiego a budynkiem Domu Kultury Podgórze

18. brak oświetlenia schody prowadzące do Domu Kultury Podgórze od ul. Legionów Piłsudskiego

20.

chodnik zastawiony przez parkujące samochody zaniedbany zieleniec ul. Sokolska

122

24. brak ławeczek teren przed przychodnią przy ul. Kutrzeby

27.

25.

26.

brak poczucia bezpieczeństwa pieszych (duży ruch samochodowy, parkujące auta, rowerzyści nielegalnie przemieszczający się po chodniku)

nieprzyjemne pierzeje ulicy ( znaczna część lokali użytkowych jest pustostanami, kilka budynków jest zruderowanych i obklejonych plakatami)

Ulica Kalwaryjska na odcinku między przystankami Smolki a Rondem Matecznego

ul. Kalwaryjska na odcinku między przystankami Smolki a Rondem Matecznego

28.

przeładowanie pierzei ulicy reklamami

niski komfort pieszych (duży hałas, zanieczyszczenie powietrza generowane przez intensywny ruch samochodowy)

ul. Kalwaryjska

rondo Matecznego

123

29. zbyt krótka zmiana świateł uniemożliwiająca przejście przez ulicę za jednym razem rondo Matecznego, przejście przez ul. Wadowicką

Opis badań Ankiety i fokusy

Planty Nowackiego

Spacery

niewystarczająca ilość koszy na psie odchody

Kawiarenki

23.

Podsumowanie

22.

zaniedbana zieleń (brak kwietnika, który znajdował się niegdyś na zbiegu alejek, brak pielęgnacji zniszczona kapliczka wykrzewów) magająca renowacji

Aneks

21.

Dodatkowa rekomendacja Bronowice 17 grudnia 2015 odbyła się konferencja podsumowująca projekt Senioralny Audyt Przestrzeni. Zaprezentowaliśmy tam założenia projektowe, wstępne wyniki naszych badań, przykładowe rekomendacje. Prezentacja spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem wśród seniorów. Szczególnie ważne było przekonanie, że rekomendacje przedstawione w tak usystematyzowany sposób zostaną prędzej wzięte pod uwagę przez rządzących Miastem. Na specjalną prośbę mieszkańców osiedla Bronowice Nowe (dawne os. Widok) zgodziliśmy się dodać jeszcze jedną rekomendację. Postuluje się, żeby na ul. Na Błonie, przy przejściu dla pieszych prowadzącym do kompleksu handlowego (w którym znajdują się między innymi sklepy Lidl, Pepco, Rossmann), dodać sygnalizację świetlną. Spowodowane jest to zmniejszonym poczuciem bezpieczeństwa wśród mieszkańców, na które wpływ miał wypadek samochodowy w godzinach wieczornych.

124

•

Proszę określić typ zabudowy, w którym Pan(i) obecnie mieszka: • zabudowa jednorodzinne lub szeregowa • kamienica wielorodzinna (budynek z przed 1960 roku) • blok mieszkalny budowany przed 2000 rokiem • blok mieszkalny budowany po 2000 roku • inna …. jaka?

125

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery Kawiarenki Podsumowanie

Szanowna Pani/ Szanowny Panie, dziękuję za zainteresowanie ankietą. Wypełnienie kwestionariusza trwa 10-15 minut. Badanie dotyczy opinii na temat jakości przestrzeni publicznych w Pani/ Pana dzielnicy. Jest ono anonimowe a wszelkie zebrane dane posłużą jedynie zestawieniom o charakterze statystycznym. Uzyskane wyniki będą stanowiły cenny wkład w prowadzone przez Stowarzyszanie Pracowania Obywatelską projekt Senioralny Audyt Przestrzenny. Uzyskane wyniki badania będą przedstawione władzom dzielnicowym i miejskim a wynikające z projektu postulaty stanowić będą podstawę działań dotyczących kształtowania przestrzeni W razie problemów lub sugestii proszę o kontakt z ankieterem lub koordynatorem badania: … • Proszę wybrać dzielnicę i rejon miast, w którym aktualnie Pan(i) mieszka: • Podgórze: Bonarka Łutnia Mateczny Płaszów Podgórze Przewóz Rybitwy Zabłocie • Dębniki: Chmieleniec Bodzów Dębniki Kapelanka Kliny Zacisze Kobierzyn Koło Tynieckie Kostrze Ludwinów Mochnaniec Osiedle Europejskie Osiedle Interbud Osiedle Kolejowe Osiedle Panorama Osiedle Podwawelskie Osiedle Ruczaj Osiedle Ruczaj-Zaborze Osiedle Zielony Ruczaj Podgórki Tynieckie Pychowice Sidzina Skotniki Tyniec Zakrzówek

Aneks

Kwestionariusz badań ankietowych

• Proszę określić jaki jest status prawny lokalu, w którym Pan(i) obecnie mieszka? • mieszkanie lokatorskie (spółdzielcze) • mieszkanie komunalne • mieszkanie własnościowe (wspólnota/ spółdzielnia) • mieszkanie wynajmowane • trudno powiedzieć/ odmowa odpowiedzi •

Od jak dawna mieszka Pan(i) w wskazanym rejonie miasta? • 1 do mniej niż 5 lat • 5 do mniej niż 10 lat • 10 do mniej niż 20 lat • 20 lat lub dłużej

•

Proszę zaznaczyć swoją płeć • kobieta • mężczyzna

•

W którym przedziale mieści się Pana(i) wiek? • 60–64 lat • 65–69 lat • 70–74 lat • 75–79 lat • powyżej 80 • odmowa odpowiedzi

•

Proszę określić swój stan cywilny • kawaler/panna • wdowiec/wdowa • zamężny/ zamężna • odmowa odpowiedzi

•

Proszę określić poziom uzyskanego wykształcenia • zasadnicze (podstawowe/gimnazjalne/zawodowe) • średnie lub pomaturalne • wyższe

• W jakim stopniu jest Pan(i) zadowolony(a) z warunków życia w swoim rejonie zamieszkania*? • bardzo zadowolony(a) • raczej zadowolony(a) • ani zadowolony(a), ani niezadowolony(a)

126

• jest zdecydowanie lepiej niż było • jest trochę lepiej niż było temu • jest ani lepiej ani gorzej niż było • jest trochę gorzej niż było • jest zdecydowanie gorzej niż było • nie wiem/ trudno powiedzieć • Teraz proszę ocenić warunki życia w swojej dzielnicy w kilku obszarach. Proszę użyć skali od -5 do 5, gdzie - 5 oznacza bardzo niską ocenę, a +5 bardzo wysoką ocenę. • • • • • • • • • • • • •

Atrakcyjność zieleni Bliskość zieleni Atrakcyjność (estetyka) architektury Atrakcyjność rozplanowania przestrzeni Czystość (śmieci/ pył) Estetyka przestrzeni (reklama zewnętrzna/ pseudo graffiti) Dostępność transportu zbiorowego (tabor/rozkłady) Dostępność chodników (szerokość, wykonanie) Utrzymanie chodników (nawierzchnia) Uciążliwość ruchu miejskiego (emisja hałasu i zanie czysz czeń) Uciążliwość ruchu miejskiego (wypadki i zdarzenia drogowe) Infrastruktura dla os niepełnosprawnych (windy, podjazdy) Liczba miejsc postojowych i parkingowych

127

Opis badań Ankiety i fokusy Spacery

• Proszę ocenić kierunek zmian zachodzących w ciągu ostatnich 5 lat w Pana(i) rejonie zamieszkania.

Kawiarenki

*rejon zamieszkania – fragment dzielnicy; osiedle; zwyczajowa nazwa dla części miasta. • Czy jeśli miałby Pan(i) możliwość zmiany rejonu zamieszkania w obrębie Krakowa, to czyby Pan(i) z niej skorzystał(a)? • zdecydowanie bym skorzystał(a) • raczej bym skorzystał(a) • trudno jednoznacznie powiedzieć • raczej bym nie skorzystał(a) • zdecydowanie bym skorzystał(a) • nie mam zdania/odmowa odpowiedzi

Podsumowanie

raczej niezadowolony(a) bardzo niezadowolony(a) nie wiem/trudno powiedzieć

Aneks

• • •

Miejsca aktywnego wypoczynku (boiska, otwarte siłow nie, place zabaw) Łatwość robienia zakupów (place targowe) Instytucje życia dzielnicy (biblioteka, klub osiedlowy, centrum seniora)

• Proszę sobie wyobrazić sytuacje, w której ma Pan(i) podjąć decyzje o podziale pewnej puli środków (przyjmijmy 100 mln zł) na inwestycje w swojej dzielnicy. Proszę określić swoje priorytety przydzielając kwotę w pełnych milionach, gdzie suma wszystkich wydatków nie może przekroczyć 100. Transport • autobusy miejskie • tramwaje • kolej miejska • drogi dla rowerów • ciągi piesze (chodniki) • remont nawierzchni dróg • inne … jakie Zieleń • pielęgnacja istniejącej zieleni • dogęszczanie zieleni (nowe nasadzenia) • zwiększanie powierzchni zielonych • większe zróżnicowanie zieleni • inne … jakie? Przestrzeń publiczna • remonty ciągów pieszych • regulacja reklamy zewnętrznej • wymiana małej architektury (ławki, lampy itp) • doświetlenie • monitoring • regularne sprzątanie • miejsca parkingowe • inne …. jakie? • Proszę opisać problemy, które Pana(i) zdaniem powinny być rozwiązywane w pierwszej kolejności w Pana(i) rejonie zamieszkania? …………………………………………………………………………………………………………… • Proszę zaproponować remonty, które powinny być przeprowadzone w Pana(i) rejonie zamieszkania? ……………………………………………………………………………………………………………

128

Jeśli na jedno z dwóch powyższych pytań odpowiedział(a) Pan/ Pani twierdząco, to prosimy podać numer kontaktowy oraz zaznaczyć zgodę na jego przetwarzanie. Dane kontaktowe nie są kojarzone z danymi zebranymi w ankiecie oraz będą wykorzystane tylko i wyłącznie zgodnie z deklarowanym powyżej celem.

Opis badań Aneks

Podsumowanie

Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych (adresu email) przez Stowarzysznie Pracowania Obywatelska (zgodnie z ustawą z dn. 29.08.97 roku o Ochronie Danych Osobowych Dz. Ust Nr 133 poz. 883)

Ankiety i fokusy

• konsultacjach metodą grup fokusowych (spotkanie 1,5h w grupie ok 12 seniorów) tak/nie • spacerach badawczych z przewodnikiem (spotkanie 1-2h w grupie ok 8 seniorów) tak/nie

Spacery

• Na koniec prosimy o informację, czy jesteś zainteresowany(a) uczestnictwem w wydarzeniach dotyczących zmian w przestrzeni odbywających się w Pana(i) dzielnicy:

Kawiarenki

• Proszę zaproponować nowe inwestycje (np. boisko, przejście dla pieszych, zieleniec), które powinny być zrealizowane w przestrzeni publicznej w Pana(i) rejonie zamieszkania? ……………………………………………………………………………………………………………

129

Jak przeprowadzić spacer badawczy Małgorzata Spasiewicz-Bulas •

trasa spaceru przeprowadzanego z osobami starszymi może mieć długość około 1,5 km. W zależności od możliwości i motywacji grupy może się wahać od 1 km do 3 km.

•

czas przebycia trasy może wynieść około 1,5 godziny. W zależności od pogody i możliwości osób uczestniczących może trwać od 1 do 2. godzin.

•

przed spacerem koniecznie trzeba przeprowadzić rozmowę z uczestnikami spaceru lub osobą je reprezentującą, podczas którego warto ustalić trasę (kluczowe miejsca, długość, czas trwania)

•

podczas spaceru warto być uwrażliwionym na potrzeby uczestników i być otwartym na zmianę lub rozszerzenie trasy, jeśli takie zapotrzebowanie zgłoszą seniorzy

•

trzeba zadbać o komfort osób uczestniczących - zaplanować siedzący odpoczynek na trasie z możliwością napicia się wody, zjedzenia drobnego posiłku.

130

Opis badań Ankiety i fokusy

Scenariusz spaceru badawczego

Kawiarenki

Wstęp:

Aneks

1) Podziękowanie za udział w spacerze 2) Kilka słów o projekcie (umiejscowienie spaceru w kontekście szerszych działań) 3) Cel spaceru: zbadanie przestrzeni pod kątem potrzeb seniorów (wyjaśnienie, po co odbywamy spacer) 4) Co zrobimy z wynikami (podkreślenie wagi uczestnictwa w spacerze) 5) Wyjaśnienie, jak będzie wyglądał spacer 6) Zawarcie kontraktu: jesteśmy na siebie otwarci, nie przerywamy sobie, czekamy na siebie, możemy czynić sugestie co do trasy lub przystanków, mówimy wszystko co przyjdzie im do głowy – nie oceniamy pomysłów czy poglądów, staramy się jak najmocniej wczuć w rolę „oceniającego przestrzeń” 7) Przedstawienie zaplanowanej trasy, ew. poprawki na podstawie uwag uczestników / uczestniczek

Podsumowanie

Aleksandra Pohorecka

Spacery

Na przykładzie spaceru na Woli Duchackiej

131

1. Start – Klub Seniora w Gimnazjum nr 27

- czy łatwo tutaj trafić? - czy łatwo tu dojechać? - czy łatwo jest wejść do klubu? Co pomaga, co przeszkadza? - czy czują się tu Państwo bezpiecznie? Jak jest tu zimą, gdy pada śnieg? Lub gdy pada deszcze? - czy czegoś brakuje? (zwrócić uwagę na: oznakowanie, bariery, oświetlenie, schody, dostęp od przystanku)

2. Przejście przez ul. Malborską, ul. Malborska

- jak się Państwo czują na tej ulicy? Czy jest coś, co przeszkadza? - którędy przechodzą Państwo przez jezdnię? - czy jest tu przejście, czy jest łatwo przejść przez jezdnię? - czy czują się tu Państwo bezpiecznie? Jak jest tu przy innej pogodzie – śniegu, deszczu? - czy czegoś brakuje w tej przestrzeni? - co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie na tej ulicy? (zwrócić uwagę na: szerokość i wyrównanie chodnika, parkujące samochody, bezpieczeństwo przejścia, kosze, ławki, oświetlenie)

3. Park Duchacki

- czy korzystają Państwo z Parku? - co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie? - jak się Państwo tu czują? Jak korzysta się z tego Parku? - Co pomaga w korzystaniu z Parku? Co przeszkadza? - czy czują się tu Państwo bezpiecznie? - czego brakuje w tej przestrzeni? - jak tu jest w zimie? Lub podczas opadów? (zwrócić uwagę na alejki, wyrównanie, czy zieleń jest zadbana, czy są kosze, czy jest toaleta publiczna, czy jest oświetlenie)

132

(zwrócić uwagę na: szerokość i wyrównanie chodnika, parkujące samochody, bezpieczeństwo przejścia, kosze, ławki, oświetlenie)

Opis badań Ankiety i fokusy

4. Dworek w Parku

- czy Dworek jest dostępny? - jak można z niego skorzystać, dostępność budynku (pogadać o planach miasta na wykorzystanie budynku) Po drodze ul. Estońska, Trybuny Ludów – - czy czują się tu Państwo bezpiecznie? - Jak jest tu przy innej pogodzie – śniegu, deszczu? - czy czegoś brakuje w tej przestrzeni? - co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie na tej ulicy?

Aneks

(zwrócić uwagę na: szerokość i wyrównanie chodnika, parkujące samochody, bezpieczeństwo przejścia, kosze, ławki, oświetlenie, hałas samochodów, dostępność przystanku, długość świateł dla pieszych)

Kawiarenki

6. Ulica Nowosądecka

- jak się Państwo czują na tej ulicy? - czy czują się tu Państwo bezpiecznie? - czy jest tu przejście, czy jest łatwo przejść przez jezdnię? - Jak jest tu przy innej pogodzie – śniegu, deszczu? - Czy czegoś brakuje w tej przestrzeni? - co by Państwo zrobili, gdyby poczuli nagłe zmęczenie na tej ulicy?

Podsumowanie

(zwrócić uwagę na: oznakowanie, bariery, oświetlenie, schody, dostęp od przystanku)

Spacery

5. Przychodnia

- czy łatwo tu trafić? - czy łatwo można dostać się z przystanku? - czy łatwo jest wejść do środka? Co pomaga, co przeszkadza? -jak się tu Państwo czują? - czy czegoś tu brakuje? - jak jest tu w zimie lub gdy bardzo pada deszcz?

Zakończenie:

1) Jak się Państwo czuli na spacerze? 2) Czy dostrzegli Państwo coś nowego? 3) Podziękowanie za wysiłek i przypomnienie, co stanie się z wynikami

133

Stowarzyszenie Pracownia Obywatelska Pracownia Obywatelska działa na rzecz rozwoju kapitału społecznego poprzez wspieranie aktywności obywatelskiej oraz wzmacnianie partycypacyjnego modelu demokracji, której kluczowymi uczestnikami są świadomi, aktywni obywatele oraz silne i kompetentne organizacje pozarządowe, działające w oparciu o wysokie standardy. Nasza misja to inicjowanie zmiany społecznej. Pracujemy ze społecznością lokalną Krakowa i województwa małopolskiego animując inicjatywy na rzecz dobra wspólnego. Naszym celem jest rozwój społeczeństwa obywatelskiego, w którym aktywni i świadomi obywatele biorą odpowiedzialność za siebie i innych, prowadzą dialog ponad podziałami i współpracują w imię wspólnych celów, ufają sobie i podmiotom sfery publicznej, uczestniczą w wyborach i debatach publicznych, wiedzą, że dzięki swoim działaniom mają wpływ na otoczenie. Mimo młodego stażu (działamy od 2011 roku), Pracownia ma na swoim koncie kilka zrealizowanych projektów i inicjatyw o tematyce senioralnej, której Senioralny Audyt Przestrzeni był kontynuacją. Nasze dotychczas zrealizowane najważniejsze aktywności w obszarze wzmacniania osób po 60 roku życia to: •

2014 r realizacja projektu “Dialog obywatelski seniorów w Krakowie Przestrzeń dla Seniorów”, projekt finansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, program ASOS. W ramach projektu grupa uczestników i uczestniczek została

134

•

włączona w konsultacje powstającego Gminnego Programu Aktywizacji i Integracji Społecznej Seniorów oraz brała udział w wypracowaniu i prezentacji rekomendacji do planowanych nowo powstających dzielnicowych Centrów Aktywności Seniora w Krakowie, a przeszkoleni seniorzy trenerzy prowadzili własne warsztaty na temat angażowania seniorów w sprawy społeczne oraz aktywizacji osób starszych. 2013 r realizacja projektu „Dialog obywatelski seniorów w Krakowie”, projekt finansowany ze środków Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, program ASOS, partnerstwo z Urzędem Miasta Krakowa. W ramach projektu doprowadziliśmy do powołania w Urzędzie Miasta Krakowa referatu ds Seniorów oraz Centrum Seniora. W ramach projektu „PartycypacJA. Seniorzy na rzecz seniorów w przestrzeni publicznej. 60+” zespół Pracowni prowadził szkolenia dla seniorów dotyczące partycypacji, realizowane dla Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Małopolski.

W naszej pracy z seniorami skupiamy się nie na lobbingu na rzecz powstawania kolejnych ciał dialogu, ale na tym, by pobudzać aktywność seniorów do wychodzenia ze swoimi pomysłami poza ściany własnego mieszkania. Najważniejsze projekty wzmacniające kompetencje obywatelskie mieszkańców Krakowa, działania na rzecz włączenia obywateli w podejmowanie decyzji dotyczących spraw lokalnych: • •

pilotaż budżetu partycypacyjnego w krakowskich dzielnicach projekt „Dzielnice sie liczą!” (realizacja styczeń-grudzień 2013), organizacja warsztatów nt. budżetu partycypacyjnego, współtworzenia lokalnego prawa oraz placemakingu podczas konferencji „Otwarte Miasto. Partycypacja konieczny eksperyment” realizowanego w ramach promocji projektu NaprawmyTo.pl w Krakowie, czerwiec 2012

Działania związane z budżetem obywatelskim w mieście prowadzimy nie dlatego, żeby nauczyć krakowian dzielić pieniądze, ale po to, by mieszkańcy poczuli odpowiedzialność za swoją najbliższą okolicę: pisząc i wybierając projekty.

135

•

tworzenie Partycypacyjnych Planów Rozwoju Dzielnic, dokumentów strategicznych określających kierunki rozwoju trzech krakowskich dzielnic w perspektywie 5-letniej – projekt „Dzielnice Planują!” (realizacja marzec 2015 – teraz) mapowanie różnego rodzaju problemów infrastrukturalno-przestrzennych połączone z bezpośrednim zgłaszaniem ich odpowiednim jednostkom miejskim – projekt „NaprawmyTo. pl” (realizacja październik 2011 – grudzień 2012).

Ponadto Pracownia jest członkiem Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych (w skład zarządu której wchodzi nasz prezes), a przedstawiciel naszej organizacji zasiada w krakowskiej Radzie Działalności Pożytku Publicznego drugiej kadencji. Zajmujemy się również rzecznictwem, w obszarach wzmacniania krakowskich dzielnic, implementowania partycypacyjnych instrumentów w zarządzaniu miastem, czy wzmacniania i profesjonalizacji organizacji pozarządowych. Kraków naszych marzeń to miasto, w którym mieszkańcy chcą i mogą współrządzić. Ale żeby tak się stało, muszą oni również być wysłuchiwani przez decydentów. Kolejną ważną gałęzią naszej działalności jest tworzenie mostów pomiędzy władzą, a mieszkańcami. Uczenie ich wzajemnej komunikacji i zrozumienia dla odmiennych uwarunkowań swoich działań. Silni instrumentami demokracji uczestniczącej, samodzielnie myślący obywatele, otwarta na zmiany i wsłuchana w głos mieszkańców władza oraz przyjazna przestrzeń wokół – tak można podsumować najważniejsze cele działalności stowarzyszenia Pracownia Obywatelska.

136

137

Seniorzy to grupa często wykluczana z dyskusji publicznej. Z reguły są to osoby, które nie potrafią lub nie mają możliwości zawalczyć o swoje prawa, zorganizować się wystarczająco silnie, by lobbować za rozwiązaniami, których potrzebują Dlatego tak ważnym jest, by starać się usłyszeć głos seniora, pozwolić osobom starszym wyrazić swoją opinię, poznać ich potrzeby. Czyż nie każdy z nas chciałby żyć w mieście czystym, z dostępem do dobrze utrzymanych terenów zielonych, do których dotrzeć możemy po równych (i istniejących) chodnikach, czy też przyjazną komunikacją miejską, czując się bezpiecznie – również na przejściach dla pieszych, mając możliwość odpoczęcia po drodze na ławce, czy skorzystania z toalety lub wejścia do budynku, do którego dostanie się nie stanowi problemu?”