Mlzl2015 2

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej Redakcja: Martyna Niedośpiał Raport z badań: Dariusz Krupa, Paweł Kubicki, Zofia Noworól, Katarzyna Słaby Scenariusze warsztatów: Łukasz Dąbrowiecki, Piotr Marczyk, Tomasz Foltyn, Karol Kurnicki, Małgorzata Spasiewicz-Bulas, Anna Bednarczyk Projekt i DTP: Alicja Beryt Z publikacji można korzystać na zasadach licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 3.0 Polska dostępnej pod adresem: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/legalcode, innej wersji językowej tej licencji lub którejkolwiek późniejszej wersji opublikowanej przez organizację Creative Commons.

Lider projektu: Pracowania Obywatelska Lubomirskiego 7/4, 31-509 Kraków tel: +48 12 426 41 55 pracowniaobywatelska.pl Partner projektu: Referat Ds. Młodzieży i Seniorów Wydziału Spraw Społecznych Urzędu Miasta Krakowa os. Centrum C 10, 31-931 Kraków tel: +48 12 616 78 06 fax: +48 12 616 78 10 Projekt Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej, realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji został sfinansowany ze środków Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

Spis treści

Wstęp ..................................................................................................... 4 Raport z badań „Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej” ..... 8 Moduł I „Szkoła Marketingu Społecznego”.......................................... 55 Moduł II „Warsztat Osiedlowego Designu”.......................................... 69 Moduł III „Weźże Zrób Kulturę!”............................................................ 80 Biogramy ........................................................................................... 90

Czym skorupka za młodu nasiąknie, czyli czy można stworzyć odpowiedzialnych obywateli.

Pracownia Obywatelska jest organizacją, która za swoją misję obrała incicjowanie zmiany społecznej. Pracujemy ze społecznością lokalną – Krakowa i Małopolski.

Wprowadzaliśmy budżet partycypacyjny w mieście, nie dlatego żeby nauczyć krakowian dzielić pieniędze, ale po to by mieszkańcy poczuli odpowiedzialność za swoją najbliższą okolicę: pisząc i wybierając projekty. Pracujemy z seniorami, nie dlatego by lobbować za powstawaniem kolejnych ciał dialogu, ale po to by pobudzać ich aktywność do wychodzenia ze swoimi pomysłami poza ściany własnego mieszkania.

Do tej pory brakowało nam jako Stowarzyszeniu propozycji dla młodzieży. Wiedzieliśmy, że nie możemy tej pustki zlekceważyć.

Na powracające często narzekania aktywistów, takie jak: niechęć do brania odpowiedzialności za przestrzeń wokół siebie, brak solidarności społecznej, unikanie płacenia podatków, brak integracji międzysąsiedzkiej, niebranie udziału w wyborach – remedium jest jedno: wykształcenie obywatelskiej świadomości przed wejściem w wiek dorosły. Nie chcemy przez to powiedzieć, że nasz projekt takie remedium stanowi. Jest jednak ważną próbą, proponującą alternatywę i zachęcającą do wzięcia odpowiedzialności.

Opisane w oddanej Państwu publikacji wyniki naszych rocznych doświadczeń nie opisują trudu, z jakim zmagaliśmy się jako zespół projektu i Stowarzyszenia. Profilowanie projektu przez pryzmat dzielnic nie było najlepszym rozwiązaniem, dla aktywizacji

4

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

młodzieży w zakładanym przez nas ponadgimnazjalnym wieku.

Staraliśmy się zapewnić atrakcyjne metody pracy, jednak zawsze najtrudniej jest zrobić pierwszy krok. W dzisiejszych czasach, gdy propozycji jest tak wiele, szczególnie w tak dużym mieście jak Kraków, ciężko jest przebić się ze swoją ofertą. Dlatego najtrudniejszym etapem była dla nas rekrutacja. Cieszymy się więc podwójnie, że udało nam się przekroczyć zakładane wskaźniki dotyczące przeszkolonej młodzieży (110 osób) oraz godzin oferowanych zajęć (po 135 godzin warsztatów i tutoringu).

Czy jednak faktycznie poznaliśmy naszych beneficjentów na tyle dobrze, aby pogłębiali samoczynnie swoje zaangażowanie partycypacją?

Na podsumowującą projekt Giełdę Pomysłów Wartościowych zaprosiliśmy inne organizacje aktywizujące młodzież w mieście.

Odwiedzili nas wówczas i zaprezentowali swoje stanowiska między innymi: Stowarzyszenie Rozwoju Młodzieży RAMPA, radio Pryzmat, Stowarzyszenie Inicjatyw Kulturalnych IFKA, Ambasada Krakowian, przedstawiciele Młodzieżowej Rady Miasta Krakowa. Chodziło nam o wskazanie różnorodności dalszych ścieżek rozwoju dla kończącej projekt młodzieży.

Uświadomienie, że w wielkim mieście Krakowie nie jesteśmy sami, że są inni robiący ciekawe rzeczy (często lepiej, bo dużo dłużej i sfokusowani na grupie młodzieżowej).

Nigdy nie zostanie stworzony jeden projekt: rządowy, czy pozarządowy, który sprawi, że młodzież nabierze społecznych kompetencji, jakich byśmy sobie życzyli. Ale rozwiązaniem, które szybciej przybliży stan idealny jest szeroka współpraca i wymiana doświadczeń – nie konkurencja. Dlatego też oddajemy w Państwa ręcę zapis swojej pracy: badań i modułów szkoleniowych. Chcemy, aby doświadczenia te były multiplikowanem, dyskutowane, poddawane próbom, Wstęp

5

krytyce i przekształceniom. Niech posłużą za glinę, z której Państwo ulepicie coś własnego.

Na następnych stronach znajdziecie Państwo informacje dotyczące marketingu społecznego, czym jest, skąd się wywodzi i do czego może być używany. Dowiecie się o naszych wizjach aktywizacji młodzieży w zakresie podejmowania odpowiedzialności za wspólną przestrzeń oraz o tym co robili uczestnicy projektu by przestrzeń tę uatrakcyjnić.

Metody pracy, jakie zaoferowaliśmy w Domach Kultury, można wynieść poza instytucje, ponieważ stanowią doskonały set wiedzy z myślenia projektowego i budowania kreatywnego zespołu.

Zespół Pracowni Obywatelskiej jest do Państwa dyspozycji w razie jakichkolwiek uzupełnień co do spraw opisanych na dalszych stronach.

Zachęcamy do lektury i owocnej pracy z młodzieżą.

6

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Raport z badań Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej

Paweł Kubicki Katarzyna Słaby Zofia Noworól

Raport z badań „Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej” 1. Założenia badawcze i metodologia 1.1. Założenia badawcze Badania realizowane w ramach „Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej” miały na celu uchwycenie zmiennych dynamizujących potencjał obywatelski krakowskiej młodzieży. Główna hipoteza badawcza zakładała, że potencjał ten jest ścisłe skorelowany z siłą tożsamości lokalnej przekładającej się na charakter i jakość więzi społecznych w poszczególnych dzielnicach. Silna identyfikacja ze swoją wspólnotą lokalną (dzielnicą) wzmacnia potencjał obywatelski motywuje do czynnego udziału w społeczno-kulturowym życiu własnej dzielnicy.

Przystępując do badania lokalnych tożsamości w Krakowie, należy odnieść się do specyfiki kontekstu i zwrócić uwagę na społeczno-kulturową tkankę miasta kształtowaną w procesie długiego trwania. W tym przypadku mamy do czynienia z dwoma procesami. Z jednej strony, z ukształtowaniem się silnego monocentrycznego centrum w postaci Rynku i okolic. Z drugiej strony natomiast, specyfika rozwoju Krakowa w ostatnich stu latach sprawiła, że w mieście ukształtowały się silne lokalne tożsamości. Jeszcze sto lat temu (1910) powierzchnia Krakowa liczyła zaledwie ok. 6 km2, a rozwój przestrzenny miasta polegał na włączaniu okolicznych miejscowości, charakteryzujących się silną tożsamością lokalną i własną specyfiką, która w wielu przypadkach zachowała się do dnia dzisiejszego. Ponadto, ostatni podział administracyjny z 1991 roku, dzielący miasto na 18 dzielnic, zdążył wpisać się już w trwały społeczno-kulturowy pejzaż Krakowa.

Ostatnia dekada, przynosi w tym zakresie istotne zmiany. Z jednaj strony, wraz z akcesją do Unii Europejskiej, Kraków przeżywa prawdziwy boom turystyczny, czego konsekwencją jest między innymi to, że tradycyjne centrum – Rynek – traci swojej społeczno-kulturowe znaczenie. Mieszkańcy wypychani są przez turystów, co skutkuje między innymi poszukiwaniem alternatywnych centrów, odkrywaniu lokalnych tożsamości dzielnicowych. Z drugiej strony, ostatnia

8

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

dekada to także spektakularny boom inwestycyjny na rynku nieruchomości, który w istotny sposób naruszył ukształtowaną w procesie długiego trwania tkankę społeczno-kulturową. Niektóre z dzielnic stały się miejscem intensywnej działalności deweloperskiej. Jednym z tego skutków jest zanik tradycyjnych więzi sąsiedzkich (napływ nowych mieszkańców), konflikty (nowe bloki budowane są często kosztem tradycyjnych terenów zielonych). Ponadto, istotnym problemem jest także proces suburbanizacji, który z punktu widzenia problematyki badawczej niesie poważne zagrożenia dla kształtowania tożsamości lokalnych i postaw obywatelskich. Doświadczenia suburbanizacji sprzyjają tworzeniu się, tzw. tożsamości „przepływów”, a z obywatela miasta czynią raczej jego użytkownika.

1.2 Metodologia Z uwagi na specyfikę badanego problemu, w projekcie badawczym zastosowano zarówno metody ilościowe jak też jakościowe. Badania podzielone zostały na trzy etapy. Pierwszy etap, realizowany metodą ilościową (ankiety kwestionariuszowe) miał na celu identyfikowanie kluczowych problemów i prawidłowości dotyczących kwestii postaw obywatelskich i tożsamości lokalnych. Drugi etap, realizowany metodami jakościowymi miał na celu szczegółową analizę problemów wychwyconych w ankietach kwestionariuszowych.

Trzeci etap polegający na zastosowaniu technik fotograficznych miał na celu zdiagnozowanie czy, a jeśli tak to poprzez jakie przejawy młodzież identyfikuje się z otaczającą ją na co dzień przestrzenią dzielnicy, w której chodzi do szkoły.

Badaniami kwestionariuszowymi zostało objętych 500 uczniów z 11 krakowskich szkół. Badania jakościowe zostały przeprowadzone na próbie 122 krakowian w wieku 16-17 lat.

W ramach części wizualnej, planowano badać osoby w wieku 16-18 lat, które mieszkają bądź chodzą do szkoły w wyłonionych w ramach projektu dzielnicach.

Niestety podczas projektowania nie przewidziano, że zaplanowana liczba respondentów znacznie przekracza zarówno potrzeby – przy znacznie mniej licznej próbie można uzyskać interesujące wnioski z badań jakościowych, jak i możliwości rekrutacyjne organizacji. Warsztaty fotograficzne zostały finalnie przeprowadzone na próbie 38 osób w wieku 16-17 lat, które uczą się w badanych dzielnicach (tylko 2 osoby również mieszkają na ich terenie). Planowano przeprowadzić badania w Bieżanowie-Prokocimiu, Grzegórzkach oraz w Czyżynach. Niestety rekrutacja do projektu okazała się nie lada wyzwaniem ze względu na harmonogram pracy szkół na przełomie kwietnia i maja oraz

Raport z badań

9

późniejsze przygotowania do zakończenia roku szkolnego w czerwcu. Również próby rekrutacji młodzieży poprzez ośrodki kultury i świetlice środowiskowe okazały się nieskuteczne. W wyniku tego nie udało się zrealizować badań w Czyżynach. Wnioski wysnuwane z materiałów wizualnych bazują na badaniach zrealizowanych w pozostałych dwóch dzielnicach.

Młodzież została poproszona o przygotowanie krótkich reportaży fotograficznych (5-8 fotografii) poświęconych poszczególnym dzielnicom, które później przedstawiała podczas spotkań badawczych. Poproszono by zdjęcia pokazywały dzielnicę taką, jakiej młodzież doświadcza na co dzień, a więc pokazywały miejsca: • • • • • •

dobre do spędzania czasu wolnego, ulubione i najczęściej uczęszczane, najważniejsze dla dzielnicy, charakterystyczne i symboliczne, pokazujące granice dzielnicy, za którymi zaczyna się obca przestrzeń, wzbudzające niepokój

Spotkania badawcze odbywały się według przyjętego scenariusza. Na początku zastosowano technikę projekcyjną – uczestniczki i uczestnicy wypisywali na kartkach po trzy skojarzenia z dzielnicami oraz nazwy dzielnic (zamieszkiwanej i tej, w której jest szkoła). Następnie autorki i autorzy zdjęć opowiadali o miejscach uwiecznionych na fotografiach, po czym na kanwie tych obrazów i opowieści toczyła się dyskusja dotycząca przestrzeni dzielnicy i jej użytkowania. Następnie uczestniczki i uczestnicy dyskutowali na temat spisanych w międzyczasie skojarzeń. Na koniec prowadzono krótkie wywiady grupowe, uzupełniające materiał o informacje związane z aktywnością obywatelską.

Analiza zebranego materiału wizualnego (liczącego łącznie 104 fotografie) prowadzona była indukcyjnie, co jest zgodne z przyjętą metodologią badań jakościowych. Materiały wizualne były traktowane jak notatki z obserwacji przestrzeni – „okna”1, przez które widać to, co młodzież dostrzega w swoim otoczeniu (ich warstwa przedstawieniowa miała drugorzędne znaczenie) oraz zestawione z interpretacjami zaproponowanymi przez autorki i autorów zdjęć podczas spotkań badawczych. Następnie poddano analizie pozostałe materiały tj. dyskusję o skojarzeniach młodzieży z badanymi dzielnicami oraz o aktywności obywatelskiej.

1 Por. M. Krajewski (red.) 2012 Niewidzialne miasto, Warszawa: bęc zmiana, s. 15.

10

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Opis próby do badań wizualnych •

•

27 osób – uczennic i uczniów XXV LO na Bieżanowie-Prokocimiu; badanie prowadzone było podczas zajęć szkolnych, odbywało się w klasie, co wprowadzało szereg utrudnień/ograniczeń, ale dzięki wsparciu instytucjonalnemu szkoły grupa badanych jest liczna; 11 osób uczących się w dzielnicy Grzegórzki, z których 2 uczęszczają do VIII LO, a 9 do XXIV LO, przebadanych podczas dwóch spotkań zrealizowanych w MODM;

Szkoły, w których przeprowadzono badania kwestionariuszowe zostały podzielone na trzy kategorie. Kategoria I – najbardziej prestiżowe, przyciągające młodzież z całego Krakowa i okolic. Kategoria II – szkoły częściowo lokalne, ale wciąż gromadzące młodzież z całego miasta. Kategoria III – szkoły raczej lokalne, przyciągający młodzież z konkretnej dzielnicy. Kategorie przydzielano w oparciu o ogólnopolskie i lokalne rankingi szkół średnich. Dodatkowo uwzględniono czynnik geograficzny, aby objąć badaniem młodzież szkolną z większej liczby dzielnic. Podział ten miał na celu identyfikację istotnych zmiennych wpływających na kształtowanie się lokalnych tożsamości, do których zaliczyliśmy w pierwszej kolejności: kapitał społeczny i kulturowy uczniów oraz rolę instytucji (szkoły) w kształtowaniu postaw obywatelskich i wzmacnianiu więzi z dzielnicą. Dobór szkół miał zatem dać odpowiedź na dwa pytania. Po pierwsze, na ile szkoła przyczynia się do kształtowania lokalnych (dzielnicowych) tożsamości – w tym przypadku można zakładać, że im bardziej lokalna szkoła, tym silniej wpływa na kształtowanie tożsamości lokalnych, mimo że rekrutuje uczniów o mniejszym wyjściowym kapitale społecznym i kulturowym. Po drugie, na ile o postawach obywatelskich i silnej identyfikacji lokalnej decyduje wysoki wyjściowy kapitał społeczny i kulturowy uczniów – w tym przypadku można zakładać, że przewagę będą miały szkoły najbardziej prestiżowe przyciągające młodzież z całego miasta, mimo, że dojazdy do szkół i na zajęcia okołoszkolne sprzyjają kształtowaniu się tożsamości „przepływów”, a uczniowie będą mieli więcej cech użytkownika miasta, niż obywatela miasta.

Szkoły najbardziej prestiżowe z młodzieżą z całego Krakowa i jego okolic: 1) I Liceum Ogólnokształcące (Stare Miasto) 2) V Liceum Ogólnokształcące (Stare Miasto) 3) Technikum Łączności nr 14 w ZS Łączności w Krakowie (Dębniki) Szkoły częściowo lokalne, ale wciąż gromadzące młodzież z całego miasta: 4) IV Liceum Ogólnokształcące (Podgórze) 5) III Liceum Ogólnokształcące (Nowa Huta)

Raport z badań

11

6) IX Liceum Ogólnokształcące (Krowodrza) Szkoły raczej lokalne: 7) XV Liceum Ogólnokształcące (Prokocim) 8) XXVII Liceum Ogólnokształcące (Salwator) 9) Zespół Szkół Odzieżowych nr 1 w Krakowie / XXIX Liceum Ogólnokształcące (Kurdwanów) 10) XVI Liceum Ogólnokształcące (Nowa Huta) 11) XIV Liceum Ogólnokształcące (Azory) 2. Wyniki badań Tabela 1. Miejsca zamieszkania uczniów a lokalizacja szkoły.

Nazwa szkoły

ZSO 1 XV LO / XXIX LO

na terenie 48,1 dzielnicy, zamieszkanej przez respondenta 51,9 poza dzielnicą, zamieszkaną przez respondenta

XXVII LO

Technikum Łączności

I LO

XVI LO IX LO

III LO

V LO

IV LO

XIV LO suma

38,3

11,1

14,0

5,7

40,0

16,4

57,7

6,4

27,5

82,6

29,8

61,7

88,9

86,0

94,3

60,0

83,6

42,3

93,6

72,5

17,4

70,2

Wyniki wskazują na bardzo wysoki (70,2%) odsetek ankietowanych uczniów uczęszczających do szkół znajdujących się w innej dzielnicy niż ta, w której mieszkają. To o tyle istotne, że w próbie badawczej przeważają szkoły o charakterze lokalnym (5 szkół z III kategorii, 3 z II kategorii). Kolorem czerwonym zaznaczono szkoły zakwalifikowane do I kategorii, w przypadku których potwierdza się zakładana hipoteza, że charakteryzują się one najwyższym odsetkiem „poza-dzielnicowych” uczniów, szczególnie dotyczy to szkół z dzielnicy I Stare Miasto. Kolorem żółtym zaznaczono szkoły II kategorii, gdzie odsetek młodzieży spoza dzielnicy jest również bardzo wysoki, z wyjątkiem III LO, gdzie 57,7% ankietowanych uczniów mieszka na w tej samej dzielnicy, w której znajduje się ich szkoła. W przypadku III kategorii zaznaczonej na niebiesko, potwierdza się założenie że są one najbardziej lokalne, odsetek uczniów z tej samej dzielnicy niemal w każdym przypadku wynosi powyżej średniej. Wyjątek stanowi tu XXVIII LO, gdzie jedynie 11,1% ankietowanych uczniów mieszka w tej samej dzielnicy, w której znajduje się szkoła. Swoistym ewenementem jest XIV LO, gdzie aż 82,6% ankietowanych uczniów mieszka w tej samej dzielnicy w której się uczy.

12

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

WYKRES 1. Identyfikacja miejsca zamieszkania (odpowiedzi w procentach).

2.1. Tożsamość lokalna (dzielnicowa) Kluczowym czynnikiem, który wpływa na kształtowanie tożsamości terytorialnych jest umiejętność wyróżnienia (pod poprawną nazwą) swojego terenu z większej całości. Badania kwestionariuszowe pokazują, że istnieją silne podstawy dla kształtowania się lokalnych tożsamości dzielnicowych.

W pierwszym pytaniu respondenci zostali poproszeni o określenie swojego miejsca zamieszkania w Krakowie. Większość (59,4%) respondentów podało poprawną nazwę dzielnicy, 39,6% podało zwyczajowe nazwy osiedli. Jedynie 0,6% podało ogólne kierunki geograficzne np. centrum, południe. Brak wskazań wynosił 0,4%.

O ile na poziomie ogólnym młodzież posiada pełne kompetencje do identyfikacji swoich wspólnot lokalnych, o tyle widać wyraźne różnice w zależności od typu szkoły. Potwierdza się tutaj hipoteza, że szkoły z III kategorii będą wzmacniać tożsamości lokalne. W przypadku dwóch szkół: XXVII LO i XIV LO zdecydowaną przewagę miały wskazania zwyczajowych nazw osiedli, odpowiednio: 63,0% i 73,9%, podczas gdy poprawną nazwę dzielnicy podało odpowiednio 37,0% i 21,7%. Natomiast w przypadku szkół z I i II kategorii zdecydowanie przeważały wybory nazwy dzielnicy. III LO: poprawna nazwa dzielnicy 87,3%, zwyczajowa osiedla 12,7%. V LO: poprawna nazwa dzielnicy 74,5%, zwyczajowa osiedla (17,0%). IV LO: poprawna nazwa dzielnicy 82,4%, zwyczajowa osiedla 17,6%.

Co charakterystyczne, V LO było jedyną szkołą, gdzie w zauważalny sposób respondenci wskazywali usytuowanie geograficzne swojej dzielnicy (6,4%).

Materiał z badań wizualnych potwierdza, że młodzież w większości posługuje się poprawnymi nazwami dzielnic, zarówno zamieszkiwanej, jak i tej, w której znajduje się szkoła.

Raport z badań

13

2.1.1. Obrazy dzielnic przebadanych metodami wizualnymi (Grzegórzki i Bieżanów-Prokocim) Obrazy dzielnic, które wyłaniają się z materiału wizualnego oraz z narracji badanych zawierają trzy powiązane aspekty: skojarzenia, stereotypy i symbole.

Skojarzenia Skojarzenia uczniów i uczennic XXV LO w Bieżanowie zostały wyodrębnione na podstawie metody projekcyjnej. Uczestnicy i uczestniczki zostali poproszeni o wypisanie na osobnych kartkach luźnych skojarzeń z dzielnicą. Zebrany na tym etapie materiał można sklasyfikować niejako w trzy kategorie znaczeniowe.

Najczęstsze skojarzenia odsyłały do poczucia (nie)bezpieczeństwa i nieładu w dzielnicy – były to określenia typu „kibole”, „maczety”, „nożownicy”, „brud”.

Kolejną kategorią są hasła wiążące się z ogólnie pojętą przestrzenią i sposobami jej użytkowania i organizowania (”zieleń”, „fort”, „park”, „graffiti”), a także tych związanych z zabudową architektoniczną dzielnicy („bloki”, „osiedla”). Ostatni wyróżniony zbiór stanowią różnego typu obiekty o odmiennych funkcjach w życiu społecznym – „komisariat”, „szkoła”, „siłownia szkolna”, „Lidl” (supermarket) czy „Planeta” (sieciowy sklep monopolowy). Poza wymienionymi kategoriami znalazły się jednostkowe wspomnienia o dojeżdżającym do dzielnicy autobusie linii 304 oraz prywatne odnośniki związane z pojedynczymi wydarzeniami towarzyskimi uczniów: „melanż”, majówka”.

Z kolei uczniowie i uczennice uczęszczający do szkół w Grzegórzkach spojrzeli na dzielnicę z perspektywy jej osobliwości, zorganizowanej wokół zidentyfikowanego „kontrastu”. Z jednej strony podkreślali jej „szarość” i „burość”, gdzieniegdzie przerwaną „rodzynkami”, czyli niekorzystnie odmalowanymi budynkami, co ich zdaniem tworzy wrażenie estetycznej niespójności i niejednorodności. Wrażenie to potęguje charakterystyczny styl zabudowy socrealistycznej uzupełniany nowym lub odnawianym budownictwem. Z drugiej strony przyjrzeli się osobom zamieszkującym dzielnicę, lecz inaczej niż uczestnicy i uczestniczki warsztatów w Bieżanowie – wskazywali bowiem na podział mieszkańców ze względu na ich wiek („starość”) i zamożność. Ponadto, pojawiły się skojarzenia podobne do tych obserwowanych w Bieżanowie, które odsyłały do publicznych obiektów „szkoła”, „KS Grzegórzki”, czy linia autobusu („152”).

Stereotypy Uczestnicy i uczestniczki warsztatów uczący się w Bieżanowie bardzo silnie posługiwali się stereotypowym wizerunkiem dzielnicy na etapie metody projekcyjnej. Tak, jak zostało to opisane przy okazji analizy skojarzeń

14

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

z dzielnicą, wizerunek dzielnicy w głównej mierze opierał się na odwołaniach do niebezpieczeństwa i przemocy. Bieżanów jest dzielnicą „słynącą” ze zorganizowanych przestępstw z użyciem noży, maczet. Z dzielnicą kojarzą się ultraradykalni kibice („kibole” oraz niełatwa do opisania osiedlowa formacja „dresów”). Trudno jednak jednoznacznie wyrokować, czy wspomniane grupy zamieszkują dzielnicę, czy tylko uczyniły z niej swój „rewir” przestępczej aktywności. Jednak podczas omawiania wyników metody projekcyjnej okazało się, że „bandycki” wizerunek Bieżanowa głównie funkcjonuje jako stereotyp – uczniowie i uczennice cały Kraków zidentyfikowali jako miasto niebezpieczne, słynące z rozbojów z użyciem maczet . Wskazane zostały nawet przykładowe strony na portalach społecznościowych („Z maczetą przez Kraków”), dzięki którym można dowiedzieć się, w których rejonach Krakowa najczęściej dochodzi do takich incydentów. Na tle innych dzielnic (głównie osiedla Piaski w dzielnicy Podgórze Duchackie) Bieżanów pod względem bezpieczeństwa wypadł stosunkowo lepiej. Uczestnicy i uczestniczki sami przyznawali, że dzielnica zmaga się z nie całkiem słuszną łatką. Zestawiając skojarzenia zebrane wcześniej z późniejszymi komentarzami można odnieść wrażenie, że uczniowie i uczennice niejako odruchowo zapisali swoje skojarzenia, nie poddając ich większej refleksji, zacytowali wręcz obiegowe opinie, z których potem sami w trakcie rozmów się wycofywali, uogólniając pewne spostrzeżenia na całe miasto. Wynika z tego, że nie byli oni w stanie wskazać żadnych cech dla dzielnicy specyficznych czy ją wyróżniających.

Uczniowie i uczennice z Grzegórzek w swoich wypowiedziach, będących rozwinięciem wskazań wydobytych w ramach metody projekcyjnej, sięgali po wizerunkowe uproszczenia dotyczące dzielnicy, choć inaczej niż ich koledzy i koleżanki z Bieżanowa. Przede wszystkim, jak zostało to już wzmiankowane, nakreślili obraz typowych mieszkańców tej części miasta, identyfikując jednocześnie ich wiekowe i majątkowe zróżnicowanie. Jednak to właśnie niemajętni rezydenci socrealistycznych bloków stanowili najczęstszy przykład.

Jeden z uczestników opisał go następująco: „Mieszka tam [w bloku] gruby, wąsaty, łysawy Pan Janusz, przeważnie z piwem w ręku i do tego zaniedbana kobieta w papilotach. Na podwórku – wychudzeni łysi chłopcy grający na podwórku w piłkę…”. Według uczestników i uczestniczek tych warsztatów dzielnicę zamieszkują ludzie starsi, niezamożni, osiedlający się w blokach lub zaniedbanych kamienicach. Przeciwwagę dla nich (lecz znacznie mniej liczną) stanowią „młodzi profesjonaliści” zamieszkujących eleganckie apartamenty.

Oni jednak, według opinii uczniów i uczennic, nie interesują się zbytnio publiczną przestrzenią. To właśnie ludzie starsi dbają o zieleń i stanowią grupę posiadającą pobliskie ogródki działkowe. To właśnie osoby starsze wraz ze

Raport z badań

15

swoimi przyzwyczajeniami i rytuałami stanowią stały element grzegórzeckiego obrazu, dopełnianego przez niejednolitą architekturę.

Symbole Symboliczność Bieżanowa oddana na zdjęciach uczestników i uczestniczek warsztatów zawęża się zasadniczo do identyfikacji obiektów z szeroko rozumianej kategorii sacrum, oraz przestrzeni publicznych i użytkowych.

Fotografowano głównie pomniki (Pomnik Lotników z Prokocimia), kościoły (Sanktuarium Najświętszej Rodziny: kościół rektoralny Augustianów). Obok nich za ważne uznano Park Jerzmanowskich czy komisariat. Dane uzyskane metodą projekcyjną ujawniły silną (aczkolwiek niezbyt pogłębioną) identyfikację dzielnicy z przestępczością. Sytuacja taka koresponduje z wcześniejszymi obserwacjami dotyczącymi mało urefleksyjnionej postawy względem dzielnicy i postrzegania jej w upraszczających (czy uogólniających) kategoriach.

W przypadku Grzegórzek wachlarz symbolicznych dla dzielnicy obiektów i zjawisk zidentyfikowanych przez młodzież jest znacznie szerszy. Zawiera on przede wszystkim miejsca ważne dla całego miasta, lecz pozostające w granicach dzielnicy. Są to zarówno kluczowe dla Krakowa elementy infrastruktury takie jak Rondo Mogilskie (wraz z Fortem Lubicz) czy Grzegórzeckie, jak i przestrzenie o doniosłej roli historycznej i kulturalnej: Park Strzelecki (wraz z pomnikami, np. , Cmentarz Rakowicki oraz Cmentarz Żydowski. Dopełnienie tej kategorii stanowią pomniki – Jana III Sobieskiego i Zygmunta Augusta (Park Strzelecki), Ignacego Daszyńskiego właśnie na Cmentarzu Rakowickim oraz Pomnik Czynu Zbrojnego Proletariatu – Semperitowców (nazwany przez badanych „Pomnikiem robotników”) przy ul. Daszyńskiego. Niejako uzupełnieniem obu kategorii (tj. infrastruktury i spuścizny kulturalnej) jest wskazanie muralu przedstawiającego Stanisława Wyspiańskiego na jednej ze ścian przy Rondzie Mogilskim. Obiektem, który pojawiał się najczęściej w narracjach uczestników i uczestniczek pozostawał „Szkieletor”. Monumentalna, niedokończona budowla budzi powszechne zaciekawienie i stanowi charakterystyczny dla Grzegórzek punkt orientacyjny („widać go z daleka, wszyscy wiedzą, gdzie jest i mogą się wobec niego orientować”). Wzmiankowane zostały również Muzeum Lotnictwa oraz Biały Domek.

2.1.2. Identyfikacja z dzielnicami w świetle badań wizualnych Badania oparte zostały na hipotezie, że aktywność obywatelska młodzieży jest zależna od poziomu identyfikacji z daną społecznością czy przestrzenią, w której aktywność ta ma się odbywać. Dlatego postawiono pytanie czy,

16

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

a jeśli tak, to na jakich płaszczyznach uczennice i uczniowie identyfikują się z badanymi dzielnicami. Założono, że aby wykazać się ponadprzeciętnym (we współczesnym polskim kontekście kulturowym) zaangażowaniem w postaci aktywności obywatelskiej, konieczne jest przejawianie przynajmniej minimalnego poziomu identyfikacji z miejscem. Dlatego ważnym elementem analizy materiału fotograficznego była kategoryzacja miejsc lub obiektów uwiecznianych na zdjęciach wraz z komentarzami dot. przyczyn ich wyboru.

Próba uporządkowania materiału pozwoliła wyłonić kilka kategorii, do których można zaliczyć większość fotografii. Na podstawie sfotografowanych miejsc można wyłonić następujące kategorie: 1. miejsca prywatne, o szczególnym znaczeniu w kontekście biograficznym, 2. miejsca odwiedzane w ramach zrutynizowanych działań życia codziennego (szkoła, droga do szkoły z wszystkimi swoimi elementami, w tym transportem, sklepy, instytucje publiczne i usługowe), 3. miejsca szczególne dla dzielnicy, świadczące o jej charakterze i wyróżniające ją w skali miasta; dzielnica traktowana jest wtedy również jak „pojemnik” na coś ważnego, co podnosi jej znaczenie lub prestiż, np. nobilituje ją posiadanie czegoś szczególnego dla Krakowa, czegoś, co ocenia się jako obiektywnie ważne lub też wyróżniające w skali miasta; 4. miejsca o społecznie uznanej wartości, symboliczne: obiekty sakralne, obiekty zabytkowe, miejsca pamięci oraz inne wpisane w uniwersum narodowo-patriotyczne.

Kategorie te niekoniecznie muszą być rozłączne – niektóre obiekty o znaczeniu symbolicznym dla dzielnicy i/lub całego Krakowa mogą mieć również zupełnie prywatne znaczenie wpisane w biografię albo być traktowane zupełnie jak nic nieznaczący element krajobrazu. Wydaje się, że motywem różnicującym poszczególne kategorie jest ładunek emocjonalny oraz związany z nim stopień identyfikacji oraz przywiązania do miejsca.

Uporządkowanie materiału według powyższych kategorii odsłoniło kilka możliwych, stosowanych z różną częstotliwością, strategii prezentowania dzielnicy. Wybór strategii wydaje się silnie skorelowany z poziomem utożsamienia z miejscami.

Bardzo niewiele fotografii można przyporządkować pierwszej kategorii.

Nieliczne grono badanych zdecydowało się pokazać coś więcej niż wyposażenie dzielnicy w rutynowo mijane przestrzenie transportu, instytucje publiczne,

Raport z badań

17

obiekty zabytkowe i symboliczne.

Miejsca, którym młodzież nadawała szczególnie znaczenie, w jakiś sposób „przywłaszczone” czy też „sprywatyzowane” można podzielić na kilka typów. Po pierwsze są to miejsca ważne ze względu na ich rolę w biografii, takie jak widok na ulicę, na której mieszkało się jako dziecko lub budynek, w którym w dzieciństwie odbywało się ulubione zajęcia plastyczne, który już wtedy budził wielkie emocje ze względu na gigantyczną zieloną żabę umieszczoną na dachu. Z wypowiedzi badanych wynika, że mają silne przywiązanie do miejsc poprzez własność („mamy dom pod Krakowem”) Pomnik Lotników z Prokocimia (zdjęcie lub wspomnienia z przeszłości („tam się uczestnika badania). wychowywałam”, „tam chodziłem do szkoły”) i to w ich właśnie opisie pojawia się komponent emocjonalny. Po drugie do miejsc ważnych zaliczyć można miejsca spotkań po szkole – takie, w których toczy się życie towarzyskie w gronie najbliższych (róg ulicy, z którego wszyscy rozchodzą się na swoje przystanki autobusowe, a przy którym rozmawiają często nawet godzinę; drzewko na rondzie Mogilskim, wokół którego siadają centrycznie – również miejsce spotkania i rozstania z rówieśnikami; miejsca, w które czasem udają się na spacer po szkole: tajny klub „Galeria” za ogródkami działkowymi itp.). Trzeci typ, to miejsca zadumy i samotnych spacerów. Czwarty typ to przestrzenie, które przyciągają swoją szczególną atmosferą („seksowna, intymna, ufna atmosfera”, „dużo zaułków” oraz prowokują do myślenia, snucia refleksji na temat zmian w mieście oraz różnych miejskich problemów (gęstość zabudowy i brak odpowiedniej cyrkulacji powietrza między budynkami; coraz mniej miejsc typu „róbta co chceta”, „problematyczna kwestia Zakrzówka”).

Fotografie, które można zaliczyć do powyższych typów są jednak bardzo nieliczne, podobnie jak grono ich autorek i autorów. Większość zaprezentowanych zdjęć jest oczywista, a ich treść traktowana bezrefleksyjnie. Można mieć wrażenie, że dzielnice są konsumowane – traktowane użytkowo, poprzez spełniane w danej biografii funkcje (szkoła, sklepy spożywcze i monopolowe, Policja, infrastruktura transportowa itp.), po czym opuszczane w zupełnie zrutynizowanym rytmie.

Ewentualnie dostrzega się w nich elementy, które wpisują się w jakiś sposób

18

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

w kanon kulturowy lub uniwersum symboliczne Krakowa – w zbiorze zdjęć są widoczne poszukiwania obiektywnie ważnych elementów, uznanych za wartościowe (pomnika Jana Pawła II, zabytki, miejsca pamięci związane z II wojną światową i in.). Trudno jednak w tym wypadku mówić o większym przywiązaniu do miejsca – wybór jest raczej podyktowany chęcią wywiązania się z obowiązku sfotografowania czegoś, co obiektywnie ma znaczenie. Część osób, by zaspokoić domniemane oczekiwania badaczek, odbyła wycieczkę po dzielnicy, w celu sfotografowania obiektów zabytkowych i pomników, mimo że jak twierdzi, nigdy tam nie bywa.

Podsumowując, wśród osób badanych przy pomocy metod wizualnych, zaobserwowano ogólnie niski poziom identyfikacji z dzielnicami, potwierdzający tylko deklaracje większości wyrażające raczej obojętny stosunek do dzielnic.

Równocześnie, ustalono, że osoby badane stosują pewne strategie wskazujące na przywiązanie do miejsc. Chętnie pokazują jak dzielnica pozytywnie odróżnia się od innych krakowskich dzielnic, co świadczy o pewnym poziomie utożsamienia.

Wybór takiej strategii pozytywnego odróżniania dotyczył w przypadku obu dzielnic kwestii bezpieczeństwa – większość osób twierdzi, że dzielnica po ddawana badaniu jest bezpieczna, a nawet jeśli obserwuje się na niej przejawy przemocy, od razu wskazuje się miejsca, w których sytuacja jest znacznie gorsza.

Za przykłady służą dzielnice Krakowa, uchodzące za najbardziej niebezpieczne, ewentualnie osiedla znajdujące się w tej samej dzielnicy, ale wykluczane z jej granic (np. osiedle na Kozłówce tzw. „Kozłówek”, wchodzące w skład dzielnicy Bieżanów-Prokocim). Wydaje się, że wybór takiej taktyki jest pewnego rodzaju świadectwem przywiązania. Drugi sposób odróżniania badanych dzielnic od innych – gorszych to sposób opowiadania o estetycznej wartości przestrzeni.

Część badanych chętnie zaznaczała, że dzielnica, w której jest szkoła wyróżnia się jakoś estetycznie, np. mimo dominacji zabudowy blokowej, posiada sporo terenów zielonych oraz rekreacyjnych przestrzeni między blokami. Jednak, o ile większość badanych twierdzi, że czuje się w badanych dzielnicy bezpiecznie, pozytywne opinie o jakości estetycznej przestrzeni dzielnic miało stosunkowo niewiele osób.

Innym interesującym przejawem utożsamienia z miejscem jest gotowość do zamieszkania na danym terenie. O ile na Grzegórzkach pojedyncze osoby deklarowały, że jak najbardziej mogłyby tam zamieszkać, nikt nie sformułował takiej deklaracji w Bieżanowie-Prokocimiu.

Równie ciekawym motywem, również pośrednio związanym z utożsamieniem jest sposób kształtowania subiektywnych granic, wyznaczających zakres określonego terenu. Badani chętnie dzielili przestrzeń ograniczając ją przy

Raport z badań

19

pomocy konkretnych jej elementów, takich jak rzeki (pojawiły się Białucha: „fajnie się patrzy, jak się myśli” i Wisła, nienazwana rzeczka w Prokocimiu), mosty, parki i ogródki działkowe lub też konkretne budynki. Najczęściej jednak wyznaczali je przy pomocy ulic i rond.

Granice te są mocno poprzerywane, a ich przebieg bywa niezauważalny i niekonsekwentny. Na przykład Przykładowe zdjęcie prezentujące miejsca badani w Grzegórzkach twierdzą, że do prywatne, o szczególnym znaczeniu w dzielnicy należy Cmentarz Rakowicki kontekście biograficznym uczestników badania. oraz jego otoczenie, ale zupełnie pomijają osiedle Oficerskie – charakteryzując dzielnicę, wspominają jedynie o powojennej zabudowie blokowej. Zapytani wprost o Oficerskie, są zdziwieni, jak mogli je pominąć (XXIV LO, do którego uczęszcza większość badanych jest położone na granicy osiedla Oficerskiego).

Większość badanych zna dokładnie przebieg granic wpływów różnych klubów kibicowskich. „Otagowane” i pomalowane przez kibiców mury nazywają „walką na ścianie” lub pokazują jako egzemplifikację „sporów interkibicowskich”.

Nikt z badanych nie był zaangażowany we wspomniane spory.

Podsumowując, granice dzielnic znajdują się dla większości badanych tam, dokąd sięga ich wzrok i codzienne doświadczenie. Gdyby próbować narysować obszary dzielnic na podstawie opowieści młodzieży, byłyby to wąskie, często skrojone według przebiegu linii autobusowych i tramwajowych pasma terenu.

Wydaje się, że młodzi nie mają wiele ciekawości, która mogłaby ich zaprowadzić do eksplorowania przestrzeni dzielnic – wyłączają całe obszary, pomimo wiedzy (wydobytej podczas badania) o ich istnieniu. Tereny dzielnic traktują bardzo wycinkowo (w materiale pojawiło się kilka takich sekwencji fotograficznych: przystanek, droga do szkoły, szkoła, droga do domu).

Analiza materiału wizualnego oraz prowadzonych wokół niego dyskusji prowadzi do uznania tranzytowości za podstawową kategorię wyjaśniającą stosunek młodych do dzielnic. Przy czym tranzytowość jest rozumiana dwojako. Po pierwsze mowa o tranzytowości przestrzeni dzielnic, które mają dla młodzieży znaczenie tranzytowe w sensie dosłownym. Większość uczniów zna dzielnice, w których znajduje się szkoła bardzo pobieżnie – tylko z tego, co dostrzega w drodze do i ze szkoły, nierzadko obserwując ją przez okno pojazdu komunikacji publicznej lub samochodu. Drugi rodzaj tranzytowości wiąże

20

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

się ze znaczeniem szkoły w biografii badanych. Co zaskakujące, z rozmów młodymi wynika, że traktują szkołę bardzo instrumentalnie, jako miejsce umożliwiające realizację planów na przyszłość. W opowieści o niej wyczuwa się z jednej strony uznanie roli szkoły, a z drugiej doświadczenie tymczasowości.

Można odnieść wrażenie, że młodzież żyje w pewnego rodzaju zawieszeniu Przykładowe zdjęcie prezentujące miejsca między dzieciństwem wypełnionym odwiedzane w ramach zrutynizowanych dużym ładunkiem emocjonalnym działań życia codziennego. silnie związanym z przestrzenią, a czymś, co dopiero ma się wydarzyć i zdeterminować dorosłe życie (snują plany na przyszłość, opowiadają o swoich oczekiwaniach). Wnioskować można, że większość badanych jest mocno wykorzeniona i znajduje się w liminalnym momencie swojego życia.

2.2.

Patriotyzm lokalny

Wyniki badań jakościowych pokazują, że patriotyzm lokalny nie jest szczególnie istotną wartością dla badanej młodzieży. Na pytanie: „czym jest dla ciebie patriotyzm lokalny?”, respondenci najczęściej odpowiadali sloganami i utartymi kliszami, pisząc, że patriotyzm lokalny to: „dbanie o dzielnicę, uczestniczenie w jej życiu” (Cz3), (P1), (P2), (P3), (P4), (P8), (P14), (P17), (P21), (P22), (P25), (P32), (P43), (P35), (P37), (P42), (G1), (G5), (G6), (G7), (G9) (G11), (G12), (G13), (G14), (G16), (G17), (G20), (G24), (G26), (G29), (G33), (G34), (G37), (G39), (G40), (G41), (G43), (G44), (G48), (G50), (G51), (G53), (G59), „znajomość historii i tradycji lokalnych (Cz7), (G23), (G28), (G43), (G46), czy „poszanowanie własności publicznej” (G15), (G42), (G53). Patriota lokalny natomiast to: „ten kto bierze udział w wyborach” (Cz1), (G5), (G10), (G13) (G32), (G36), (G44), (G48), (G59). Dużo rzadziej patriotyzm lokalny identyfikowany był z emocjami: „miłość do dzielnicy, duma” (P12), (P15), (P29), (G19), (G27), (G43), oraz lokalną solidarnością: „wspieranie lokalnych sklepów i innych, wspólny głos mieszkańców” (P23), (P24), (P43), (G22), (G38), (G51).

Co jednak znamienne, częste były odpowiedzi negujące patriotyzm lokalny: „(patriotyzm lokalny jest) niczym. Nie potrzebuje tego” (Cz2), „Nie lubię swojego osiedla” (P11) „nie ma pojęcia” (Cz4), (P30), (G8), „nie istnieje już takie pojęcie” (G21), „u mnie na osiedlu coś takiego nie istnieje. Liczy się to żeby przeżyć” (G3), „nie jestem patriotą i najchętniej wyjechałabym z tego kraju” (G4),

Raport z badań

21

Przykładowe zdjęcie prezentujące miejsca o społecznie uznanej wartości, symboliczne.

2.3.

„mogę być patriotą, ale nie lokalnym” (P13), „niczym, mogę kochać Polskę, ale nie moją dzielnicę – bez przesady!”

(P41). Potwierdza się wskazywany już powyżej problem płytkiej tożsamości lokalnej. O ile młodzież dość dobrze identyfikuje swoją dzielnicę, potrafi ją wyróżnić z większej całości, to brakuje jest głębszego aparatu symbolicznego dla kształtowania tożsamości lokalnych.

Wyraz sympatii wobec miejsca zamieszkania

Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

2,2

7,6

20,6

36,2

33,0

0,4

Na poziomie ogólnych deklaracji widać wyraźnie, że wśród ankietowanej młodzieży dominuje zadowolenie z miejsca zamieszkania, łącznie 69% pozytywnych wskazań, przy bardzo niskim odsetku wskazań negatywnych (9,8%). Nie odnotowano specjalnych różnić pomiędzy typami szkół. Jedynym wyjątkiem było ZSO 1/XXIX LO z Kurdwanowa, gdzie łączne wskazania negatywne wynosiły aż 33%.

Ciekawie w tym kontekście rozkładają się pytania o chęć przeprowadzki ze swojej dzielnicy. Na poziomie ogólnym stosunkowo niewiele, bo raptem 37,0% uczniów stwierdziło, że nie chciałoby się przeprowadzać i dobrze im się tu mieszka, 9,0% respondentów chciałoby zamieszkać w innej lepszej dzielnicy, a 15,8% ankietowanych w domu pod miastem. Co warte podkreślenia, aż 36,8% badanych uczniów zadeklarowało chęć wyjazdu z Krakowa Najbardziej przywiązani do swojej dzielnicy okazali się uczniowie szkół III kategorii (z wyjątkiem ZSO 1/XXIX LO), w przypadku XXVII LO 48,1% respondentów odpowiedziało, że nie chce się przeprowadzić i dobrze się mieszka w okolicy. Najmniej zadowolonych ze swojego miejsca zamieszkania jest uczniów szkół I kategorii; w przypadku V LO jedynie 25,5% twierdzi, że dobrze się im mieszka i nie chcą się przeprowadzać. Także w przypadku

22

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

WYKRES 2. Chęć przeprowadzki z obecnego miejsca zamieszkania (dane z procentach).

V LO najwięcej uczniów deklaruje chęć wyjazdu z Krakowa (51,1%), uczniowie tej szkoły też najczęściej wskazywali że chcieliby zamieszkać w innej lepszej dzielnicy Krakowa (12,8%). Uczniowie V LO najrzadziej wskazywali na dom pod miastem jako cel przeprowadzki (8,5%), natomiast chęć przeprowadzki do domu pod miastem deklaruje aż 29,6% uczniów ZSO 1/XXIX LO. Można tu wskazać pewną prawidłowość. Uczniowie szkół I kategorii, pochodzący najczęściej z dobrze sytuowanych rodzin klasy średniej, mają częstsze doświadczenia suburbanizacji (realizacja wzoru kulturowego polskiej klasy średniej). Badania nad procesem suburbanizacji w Polsce2 wskazują na jej wiele negatywnych aspektów, dlatego też uczniowie doświadczający na co dzień problemów wynikających z mieszkania na przedmieściach są mniej chętni do przeprowadzki pod miasto. Natomiast w przypadku uczniów ze szkół z III kategorii, rekrutujących się najczęściej z dzielnic zdominowanych przez osiedla z wielkiej płyty, domek pod miastem może się wydawać symbolem prestiżu i awansu społecznego.

Potwierdzają to badania jakościowe, gdzie w opiniach o swoje dzielnicy uczniowie pisali między innymi: „nienawidzę bloków” (P11), „same bloki” (P22) „powinno powstać więcej domów jednorodzinnych zamiast bloków (dzielnica XVII) (G19). Z drugiej strony o wątpliwym uroku mieszkania na przedmieściach, na pytanie „czy lubisz spędzać czas w swojej dzielnicy?”: „nie bo mieszkam na obrzeżach miasta, gdzie nie ma co robić” (G21).

Wśród uczniów deklarujących chęć przeprowadzki do innej lepszej dzielnicy, aż (36,5%), nie wskazało konkretnej dzielnicy. Za najlepszą dzielnicę uchodzi zdecydowanie Stare Miasto (24,4%), kolejne wskazania to Zwierzyniec (8,9%) i Dębniki (8,9%).

Wyniki potwierdzają raczej słabą identyfikację z dzielnicą. O ile na poziomie deklaratywnym dominuje sympatia dla swojej dzielnicy, to większość 2 Kajdanek K., Suburbanizacja po polsku, Nomos, Kraków 2012.

Raport z badań

23

respondentów nie chce się z nią wiązać w dłużej perspektywie. Szczególnie niepokojący jest wysoki odsetek deklaracji wyjazdu z Krakowa, co można też interpretować jako deklaracja wyjazdu z kraju.

Badania jakościowe potwierdzają płytką tożsamość lokalną. Jedną w kluczowych zmiennych wpływającą na tożsamości lokalne jest poczucie dumy lub wstydu ze swoje dzielnicy. W badaniach jakościowych uczniowie zostali poproszenie o opisanie tego, co sprawia, że są dumni ze swojej dzielnicy oraz tego co sprawia, że się jej wstydzą.

A. Duma Badania wizualne pokazały, że młodzież w Bieżanowie na swych zdjęciach stosunkowo często uwieczniała obiekty kojarzone z narodowym dziedzictwem – pomniki, parki, budynki sakralne. Z jednej strony niektórzy z nich czuli się osobiście związani z nimi – tak było w przypadku uczennicy, która kiedyś pełniła wartę przy Pomniku Lotników z Prokocimia czy ucznia deklarującego głębokie patriotyczne zaangażowanie. Jednak większość klasy pozostawała wobec tych obiektów neutralna. Odnosi się wrażenie, ze uczniowie i uczennice potraktowali powierzone im zadanie dość powierzchownie – sfotografowali miejsca odsyłające do treści uznanych (narodowych), ale niezbyt istotnych dla nich samych. Trudno zatem mówić w tej sytuacji o kategorii „dumy”.

W przypadku Grzegórzek kategoria ta również nie wydaje się być użyteczna.

Fotografowane przez uczniów i uczennice obiekty raczej były nośnikami treści historycznych, ważnych zarówno dla kraju jak i miasta. Jednakże ich znajomość pozostała powierzchowna, czasem niektóre uwieczniane przez nich pomniki czy miejsca były nieidentyfikowalne. Świadczy to o niezbyt wysokim poziomie refleksji nie tylko nad zadaniem, ale i kontekstem historycznym czy kulturalnym.

Sytuacja znajduje swoją trafną ilustrację w jednym z przypadków, w którym sfotografowano oryginalny mural-wizerunek Stanisława Wyspiańskiego – autor zdjęcia nie rozpoznał postaci, ale mimo to uznał, że warto go uwiecznić.

Przykładowe zdjęcie z graffiti kibiców drużyn piłkarskich.

24

Jakościowe pogłębiane, uczniowie

w

badania ramach których byli proszenie

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

o opisanie tego, z czego są dumni w swoje dzielnicy, najczęściej dawali odpowiedzi o dużym poziomie ogólności. Najwięcej odpowiedzi to krótkie zdania, w których powodem do dumy są: „park, zieleń” (Cz2), (Cz3), (Cz7), (P1), (P2) (P4), (P21), (P27), (P32), (P36), (P37), (P38), (P39), (G4), (G5), (G6), (G16), (G23) (G25), (G38), (G39), (G41), (G42), (G50), (G53), (G55), (G56), (G59). Co znamienne na kolejnym miejscu najczęstszych wskazań, jako powody do dumy znalazły się kwestie związane z dobrą komunikacją miejską czy łatwym dojazdem (Cz3), (Cz7) (P13), (P26), (P37), (P39), (G15), (G29), (G33), (G54), (G56) (G18), ścieżki rowerowe (G4), (G5), (G50), (G54), (G59), co wskazuje raczej na tożsamości „przepływów”, czego najlepszym przykładam jest wypowiedź jednej z respondentek: „w swojej dzielnicy jestem dumna z tego, że mój przystanek autobusowy jest 2 min. od mojego domu” (P16).

Na miejsca znaczące tzw. landmarki, wyróżniające daną dzielnicę od innych, zwracano uwagę rzadko i tylko w przypadku jednej dzielnicy – Grzegórzek.

W tym przypadku wskazywano na dumę z: „Błękitka” (G30), z ogrodu botanicznego (G31) (G32), z galerii Kazimierz (G32). Jednym z ważniejszych powodów do dumy są nowe, publiczne inwestycje w dzielnicach, np. place zabaw, fontanny, pętla tramwajowa, ścieżki rowerowe (P14), (P15), (P42), (G1), (G2), (G9), (G12), (G20), (G36), (G53), to jednak charakterystyczne zjawisko dla wszystkich polskich miast, będące efektem inwestycji unijnych i trudno mówić tu o ważnych miejscach znaczących dla konkretnej dzielnicy.

Wartości charakterystyczne dla dobrze funkcjonującej wspólnoty lokalnej pojawiały się w wypowiedziach rzadko: „pomoc sąsiedzka” (G43), „wszędzie blisko” (P35), „klimat dzielnicy” (P9), (G34). Stosunkowo częściej podkreślano wagę takich wartości jak: „spokój, bezpieczeństwo” (P30), (P41), (G1), (G42), (G45), (G54), co czasem wiązało się z tym, że duma płynie „z tego, że osiedle jest grodzone” (G21), (G54). Jednocześnie jednak, ci sami respondenci podkreślali, że powodem do wstydu jest to, że bloki są zbyt blisko siebie.

W wypowiedziach respondentów zupełnie brakowało odniesień do konkretnych instytucji, które mogłyby przyczyniać się do kształtowania tożsamości lokalnych, wyjątkiem było VII LO wskazywanie jako największy powód do dumy w dzielnicy (G27), (G28).

W wielu wypowiedziach podkreślano silne wyobcowanie dzielnicy, jednym z najbardziej charakterystycznych zdań jakim uczniowie opisywali powody do dumy było: „z niczego nie jestem dumna(y) w mojej dzielnicy, a wstydzę się wszystkiego co się w niej znajduje” (Cz6), (P7), (P6), (P8), (P11), (P17), (P19), (P20), (P22), (P25), (P26), (P40). Często podkreślana była też zupełna

Raport z badań

25

obojętność: „z niczego nie jestem dumny, niczego się nie wstydzę” (P33), (P34), (P45), (P46).

B. Wstyd: W świetle badań wizualnych, młodzież ucząca się w Bieżanowie najbardziej wstydziła się szarości i monotonii krajobrazu dzielnicy – ponurych bloków („jak w Czarnobylu”), nieporządku i obecności wulgarnych „tagów” na murach (np. B_a_1; B_a_3). Budziło to skojarzenia z przestępczością, biedą i brakiem perspektyw zamykające się w utartej triadzie – „brud, smród, ubóstwo”.

Jednakże, w trakcie dłuższej rozmowy opinie te łagodniały, a niektóre skojarzenia okazywały się być bezrefleksyjnymi stereotypami. Pojawiały się nawet pozytywne skojarzenia czy wskazywania na takie przestrzenie, gdzie można bezpiecznie i przyjemnie spędzić czas (parki, fort).

W przypadku Grzegórzek powody do wstydu zorganizowane są wokół przeciwnej kategorii – wszechobecnego kontrastu. Dla młodzieży to właśnie nieciągłość w zabudowie, ubóstwo sąsiadujące z zamożnością, szarość przerywana pstrokacizną świeżo odmalowanych budynków stanowi o nieatrakcyjności dzielnicy. Atmosfera Grzegórzek silnie kojarzona jest z osobami starszymi – dla niektórych uczestników dowodziło to procesom degeneracji i pauperyzacji dzielnicy, podczas gdy inni dostrzegali w tym swoisty urok i coś, co stanowi o (pozytywnym) klimacie. Pojawiający się w narracjach obraz rozwieszonego na podwórkach prania odsyłał w interpretacjach młodych ludzi zarówno do klimatu biedy jak i intymności, spokoju i zaufania między mieszkańcami (np. G_f_1).

Pogłębiane badania jakościowe pozwoliły ustalić, że w przypadku poczucia wstydu uczniowie wskazywali na kilka problemów, które wynikają przede wszystkim z aktywności agresywnych subkultur – głównie związanych z pseudokibicami. Największym powodem do wstydu były: „głupie i obraźliwe graffiti na blokach” (Cz4), (P25), (P36), (G2), (G12), (g13) (G14), (G16), (G25), (G41), (G49), (G52), „wandalizm, agresja, alkoholizm” (P8), (P29), (P32), (P38), (P39), (P42), (P44), (G3), (G6), (G8), (G11), (G12), (G38), (G39), (G49), (G51), (G53), „kibole” (Cz2), (P1), (P23), (P37), (G10) , (G25), (G52), „wstydzę się maczet, noży i przestępców” (P19), (G7) Poczucie wstydu wynikało także z faktu zaniedbań i złej infrastruktury: „brud” (P6), (P28), (P36), (P42), (G1), (G6), (G9), (G13), (G14), „szare bloki, krzywe ulice” (G5), (G38), „stan szyn tramwajowych” (G30), „dziurawe drogi” (G36), (G41), (G43), „brak zieleni” (P3), (G26), „nienawidzę bloków” (P11), „same bloki” (P22).

26

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

W przypadku Grzegórzek zwracano też na problem charakterystyczny dla centrum: „bezdomni” (G16), (G11), (G8), „zła komunikacja” (G4), (G11), (G38), „źle działające światła dla pieszych” (G20).

Z rzadka, jako poczucie wstydu, wymieniane były takie wartości, na bazie których kształtowane są negatywne stereotypy: „opinii o osiedlu” (P21), (P26), „hodowli kur sąsiadów” (G45). Niewiele było też wskazań odnoszących się negatywnie do charakteru wspólnoty lokalnej: „złe relacje sąsiedzkie” (G44), (G51), „mentalności tych ludzi” (P40), (G51).

2.4.

Wizerunek zewnętrzny dzielnicy

W procesie kształtowania tożsamości ważną rolę odgrywają tzw. „inni znaczący”, stanowiący metaforyczne lustro, w odbiciu którego można zobaczyć obraz własnej wspólnoty. Dlatego też uczniowie zostali zapytani: w jaki w sposób postrzegana jest ich dzielnica? Na poziomie ogólnym, przeważały wskazania obojętne. Deklarację „jak każda inna, niczym się nie wyróżnia” wybrało aż 53,4% respondentów. Brak wyodrębnienia cech szczególnych widać także wyraźnie w badaniach jakościowych. W pytaniach o powody do dumy i wstydu, uczniowie niezależnie od dzielnicy wskazywali podobne wątki (szczegóły powyżej).

Rzadko kiedy pojawiały się odwołania do specyfiki konkretnych dzielnic, w jednostkowych przypadkach podkreślano „klimat dzielnicy” (P9), (G34), a jedynie w przypadku uczniów z Grzegórzek wskazywano na symbole dzielnicy: „Błękitek” (G30), ogród botaniczny (G31), (G32), i Galeria Kazimierz (G32).

Wnioski te potwierdza analiza materiałów wizualnych, z której wynika, że Grzegórzki posiadają znacznie więcej obiektów charakterystycznych i symbolicznych również dla całego miasta (por. rozdział: Obrazy dzielnic przebadanych metodami wizualnymi; Grzegórzki i Bieżanów-Prokocim).

Co czwarty uczeń wybrał odpowiedź, że jego dzielnica „ma złą opinię (ale jestem z niej dumny)” (25,0%). Najwięcej uczniów z III LO jest dumnych ze swoje dzielnicy, pomimo złej opinii (46,5%). Badania jakościowe potwierdzają, że uczniowie, mimo zwracania uwagi na problemy z pseudokibicami w okolicy, chętnie spędzają wolny czas w swojej dzielnicy i czują się w niej bezpiecznie.

Trzeba też pamiętać, że na ten wysoki odsetek wskazań wpływ ma także popularność subkultury pseudokibiców, dla której o wartości dzielnicy decyduje jej zła sława, o czym przekonują słowa jednego z respondentów, który napisał: „Jestem dumny, że moje osiedle jest jednym z najbardziej niebezpiecznych w Krakowie” (P18).

Raport z badań

27

WYKRES 3. Postrzeganie miejsca zamieszkania (dane w procentach).

Stereotypowy obraz złej dzielnicy nie jest szczególnie silnie rozpowszechniony.

Kategorię: „ma złą opinię (wstydzę się jej)” wybrało zaledwie 7,2% respondentów. Najwięcej uczniów wstydzi się opinii o swojej dzielnicy z ZSO 1 / XXIX LO (18,5%). Zaskakujący jest niski odsetek wskazań w przypadku opisu dzielnicy: „jako jedna z najlepszych” (14,0%), w tej kategorii najwyższy odsetek zanotowano w przypadku XXVII LO (29,6), a także I LO i V LO odpowiednio: 24,5%, 21,3%.

2.5.

Poczucie bezpieczeństwa

Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

6,4

12,4

27,4

31,0

22,8

0,0

Uczniowie czują się raczej bezpiecznie w swoich dzielnicach: łącznie 53,8% wskazań na poczucie bezpieczeństwa. Potwierdzają to też badania jakościowe, gdzie respondenci najczęściej wskazują jako atut swoje dzielnicy spokój i bezpieczeństwo. Jednak w trakcie badań jakościowych zanotowano także

28

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

i takie odpowiedzi: „zwykle czas wolny mam wieczorami i boję się go spędzać na osiedlu” (P39), (G3), „boję się mieć maczety w plecach” (G51).

Tak jak to już zostało przedstawione powyżej, istotnym czynnikiem kształtującym poczucie bezpieczeństwa młodzieży w szczegółach dzielnicach jest działalność subkultur pseudokibiców. Dlatego też w badaniach ujawniają się istotne różnice jeśli chodzi o poczucie bezpieczeństwa dotyczące poszczególnych szkół.

Najwyższy odsetek uczniów (41,7%), którzy czują się niebezpiecznie w swojej dzielnicy zanotowano w przypadku ZSO 1/XXIX LO, a jedynie 7,4% uczniów tej szkoły – trzykrotnie mniej od poziomu średniego – czuje się bardzo bezpiecznie.

Najbezpieczniej czują się uczniowie XXVII LO, gdzie łączne wskazania poczucie bezpieczeństwa wynosiły 65,6%, przy czym bardzo bezpiecznie czuje się 40,7% uczniów.

2.6.

Ocena możliwości spędzania wolnego czasu w dzielnicy

Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

6,4

17,8

31,4

25,0

19,0

0

Wyniki pokazują, że młodzież nie jest szczególnie zadowolona z możliwości spędzania wolnego czasu w swojej dzielnicy, łącznie jedynie 44% uczniów uznaje swoją dzielnicę jako atrakcyjną pod tym względem. Znamienne jednak jest to, że najwięcej wskazań (31,4%) wyraża brak zdania w tej kwestii, co potwierdza podkreślane już wcześniej „płytkie” zaangażowanie i zainteresowanie swoją dzielnicą. Badania pokazały też spore rozpiętości pomiędzy poszczególnymi szkołami. Najlepsze możliwości spędzania wolego czasu (łącznych wskazań 62,0%) deklarowali uczniowie z Technikum Łączności, a więc uczniowie rekrutujący się z różnych rejonów Krakowa, podczas gdy wśród uczniów lokalnej szkoły – XIV LO – jedynie 26,1% łącznych wskazań odnosiło się do pozytywnych aspektów możliwości spędzania wolnego czasu w dzielnicy.

Raport z badań

29

2.7.

Czynniki czyniące dzielnicę atrakcyjną

Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Znajomi i przyjaciele

12,8

14,0

18,4

22,4

31,4

1,0

Infrastruktura sportowa i rekreacyjna

12,8

22,4

26,8

22,0

14,8

1,2

Miejsca spotkań ze znajomymi

32,4

26,4

18,4

11,8

10,0

1,0

Oferta osiedlowego domu kultury

37,2

20,0

19,8

12,6

8,8

1,6

Wyniki pokazują, że istotne czynniki, które potencjalnie powinny czynić dzielnicę atrakcyjną dla młodzieży, nie spotykają się z uznaniem respondentów. Pewnym wyjątkiem jest kategoria „znajomi i przyjaciele”, należy jednak podkreślić, że łączne wskazania pozytywne nieznacznie przekraczają połowę udzielonych odpowiedzi (55,5%). W tym przypadku różnice między poszczególnymi szkołami są dość znaczne, a największe różnice odnotowano w obrębie szkół I Kategorii. W przypadku V LO łącznie aż 63,8% wskazywało na atrakcyjność swojej dzielnicy z uwagi na znajomych i przyjaciół, podczas gdyż w analogicznej kategorii jedynie 14% uczniów w Technikum Łączności.

Badania jakościowe potwierdzają, że to właśnie znajomi i przyjaciele w pierwszej kolejności wzmacniają atrakcyjność dzielnicy w oczach badanej młodzieży.

Respondenci pytani o to, czy lubią spędzać wolny czas w swojej dzielnicy, w znakomitej większości odpowiadali twierdząco, argumentując to przede wszystkim tym, że mają tam kontakt ze swoimi rówieśnikami.

W przypadku pytania o infrastrukturę sportową i rekreacyjną kategoria ta wypadła dość przeciętnie, jedynie 36,8% respondentów ocenia ją pozytywnie.

Najgorzej oceniana jest przez uczniów XIV LO, łącznie wskazania negatywne wynosiły aż 69,0%. Najwięcej pozytywnych wskazań zanotowano w przypadku Technikum Łączności (48,0%).

W przypadku badań jakościowych znakomita większość respondentów wskazywała na infrastrukturę rekreacyjną i sportową jako najważniejszy czynnik zachęcający ich do spędzania czasu w swoje dzielnicy, podkreślając przy tym dobry standard, dostępność i funkcjonalność tej infrastruktury.

30

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Tę rozbieżność można tłumaczyć tym, że badana młodzież nie dostrzega innych atrakcji i instytucji czyniących dzielnicę atrakcyjną (szczegóły powyżej). Dlatego też w badaniach jakościowych wskazywał właśnie na infrastrukturę rekreacyjna i sportową, jako jedyną, która mino niedoskonałości czyni dzielnicę w miarę atrakcyjną dla młodzieży.

Kluczowym problemem dla kształtowania się lokalnej tożsamości i czynienia dzielnicy atrakcyjną dla młodzieży jest brak tzw. miejsc III, co podkreślane jest zarówno w badaniach ilościowych, jak też jakościowych. Jedynie 22,8% respondentów uważa, że atrakcyjność ich dzielnicy wynika z faktu, że istnieją odpowiednie miejsca (miejsca III), gdzie mogą spędzać czas ze znajomymi.

Na największy deficyt miejsc spotkań ze znajomymi i przyjaciółmi wskazywali uczniowie V LO (76,5%), natomiast kategoria ta został najlepiej oceniana przez uczniów XXVII LO – łącznie 33,3% pozytywnych wskazań. Wyniki te potwierdzają stawianą na wstępnie hipotezę, że w przypadku szkół I kategorii dominować mogą tożsamości „przepływów”, natomiast szkoły III kategorii sprzyjać będą kształtowaniu lokalnych tożsamości.

Badania jakościowe potwierdzają deficyt miejsc III w dzielnicach. Uczniowie pytani dlaczego nie lubią spędzać czasu na terenie swoje dzielnicy, najczęściej odpowiadali, że brak w niej miejsc, gdzie mogli by się spotykać. Jedna z charakterystycznych wypowiedzi: „w mojej dzielnicy (Czyżyny) nie ma gdzie iść na tzw. kawę, a na dodatek >>ludzie osiedlowi<< to margines społeczny” (G16). Respondenci podkreślali, że z uwagi na deficyt miejsc III, zmuszani są do zamykania się w prywatności, dotyczy to najczęściej przedmieść i osiedli grodzonych na peryferiach, co dobrze oddaje odpowiedź na pytanie „czy lubisz spędzać czas w swej dzielnicy?”: „nie bo mieszkam na obrzeżach miasta, gdzie nie ma co robić” (G21), (G45). Często uczniowie podkreślali, że wolny czas najchętniej spędzają w centrum miasta w Rynku i okolicach (Cz5), (Cz6), (P30), (P42), (G2), (G9), (G14), (G17), (G25).

Zdecydowanie najgorzej oceniane była oferta osiedlowych domów kultury, co potwierdza opisywane już powyżej problemy z deficytem instytucji społecznokulturowych zaangażowanych w kształtowanie lokalnych tożsamości.

W przypadku XIV LO, łącznie 69,9% respondentów uznało, że lokalne domy kultury nie podnoszą atrakcyjności dzielnicy. Działalność lokalnych domów kultury najlepiej oceniana był przez uczniów IV LO, gdzie łącznie zanotowano 31,3% pozytywnych wskazań.

Respondenci mieli także możliwość w kategorii „inne” wskazania własnych kryteriów. Stosunkowo dużo (24,6%) respondentów wskazało inne czynniki

Raport z badań

31

wpływające na atrakcyjność dzielnicy, a do najpopularniejszych należały: „lokalizacja i dobre skomunikowanie”, „cisza i spokój”, „punkty usługowohandlowe”, „środowisko naturalne (w tym: obszary zielone, dobra jakość powietrza)”. W tym przypadku wyniki korelują się z przedstawianymi powyżej danymi z badań jakościowych. Atrakcyjność dzielnicy w niewielkim stopniu powiązana jest z kapitałem społecznym i kulturowym oraz siłą lokalnych instytucji, co nie sprzyja kształtowaniu mocnej tożsamości lokalnej.

W świetle badań wizualnym, o atrakcyjności Bieżanowa w opinii młodzieży stanowić mogą przede wszystkim liczne tereny zielone (parki, skwerki, place zabaw, szkolne boisko). O atrakcyjności dzielnicy stanowi z pewnością to, że znajduje się w niej jedyna szkoła mundurowa, do której uczęszczają badani (niektórzy przyjeżdżają do niej nawet spoza Krakowa). Poza tymi atutami dzielnica nie jest postrzegana jako nadzwyczaj atrakcyjna i wyjątkowa, zwłaszcza w kontekście tej dużej odległości od centrum miasta. Uczniowie i uczennice wskazywali na inne dzielnice jako te odpowiadające ich zapotrzebowaniom – okolice Rynku, Kazimierz, Podgórze.

W przypadku Grzegórzek wydaje się, że w oczach uczestników i uczestniczek oferta dzielnicy wydaje się nieco bardziej rozbudowana. Miejscem szczególnie cennym pod względem możliwości spędzania wolnego czasu jest Rondo Mogilskie wraz z Fortem Lubicz i elementami małej architektury (ławki, drobna zieleń, wypożyczalnia rowerów). Kolejną ważną przestrzenią na tej mapie jest Cmentarz Rakowicki (określony jako „dziwnie przytulny”), który również może pełnić funkcję parku czy terenu spacerowego, podobnie jak Cmentarz Żydowski.

W przypadku tego ostatniego zauważono jego rolę w potęgowaniu opisywanej już wcześniej, charakterystycznej dla Grzegórzek atmosfery kontrastu – wedle jednego z uczestników jest on „stosem połamanych nagrobków”, wytwarza poczucie „opuszczenia”, spotęgowane sąsiedztwem, czyli blokami z epoki socrealizmu. Terenem ważnym dla młodych ludzi w Grzegórzkach jest teren byłego basenu POLF-y (np. G_a_5). Tu niegdyś znajdowało się kryte lodowisko, teraz jest to miejsce spotkań i przestrzeń twórczej ekspresji w postaci graffiti (jak określił to jeden z uczestników: „miejsce świadectw walki”). Zauważalna dla młodzieży obecność osób starszych w dzielnicy owocuje wskazaniem jeszcze jednej ważnej przestrzeni – ogródków działkowych, kojarzonych jako miejsce spotkań seniorów, pełne zieleni, lecz niezbyt atrakcyjne dla młodych ludzi. To właśnie starsze osoby, w opinii uczniów i uczennic poczuwają się do dbania o zieleń. Wartą wynotowania jest nieobecność wśród atrakcyjnych przestrzeni Ogrodu Botanicznego czy Bulwarów Wiślanych. Usytuowanie dzielnicy względem centrum nie stanowiło uwag młodzieży – Grzegórzki położone są stosunkowo blisko Starego Miasta, lecz nie było to przedmiotem oceny.

32

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

2.8.

Ocena relacji sąsiedzkich w dzielnicy

Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak

Odsetek

10,0

16,0

36,6

28,4

8,2

0,8

Jakość więzi sąsiedzkich jest kluczowa dla kształtowania tożsamości lokalnych.

Wyniki wskazują jednak, że uczniowie oceniają dość przeciętnie charakter więzi sąsiedzkich w swoich dzielnicach. Najgorzej relacje sąsiedzkie oceniane są przez uczniów V LO, łącznie 36,1% uczniów uznaje je za złe, co potwierdza obserwowane wcześnie charakterystyczne tożsamości „przepływów” w przypadku szkół I kategorii. Relacje sąsiedzkie najlepiej oceniane są przez uczniów XVI LO, gdzie łącznie 50,0% respondentów uważa je za dobre. W tym przypadku potwierdza się hipoteza, że dzielnice takie jak stara Nowa Huta, które w najmniejszym stopniu zostały dotknięte migracjami ludności w obrębie miasta, zachowały tradycyjne, silne struktury sąsiedzkie. Badania jakościowe potwierdzają problem relacji sąsiedzkich, które bardzo rzadko wskazywane są jako charakterystyczne wartości danej dzielnicy.

2.9.

Postawy obywatelskie

2.9.1. Poziom znajomości radnych dzielnicowych na skali od brak znajomości do znam bardzo dobrze.

Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

57,4

26,0

9,2

3,2

3,8

0,4

Wyniki wskazują na bardzo słabą znajomość radnych dzielnicowych, jedynie 7% uczniów identyfikuje swoich przedstawicieli w radach dzielnicy. Na ten niski odsetek może mieć wpływ fakt, że badana młodzież – z przyczyn formalnych – nie mogła brać udziału w ostatnich wyborach do rad dzielnic, więc zapewne w mniejszym stopniu interesowała się kandydatami. Rozkład odpowiedzi jest podobny we wszystkich szkołach, choć najsłabszą znajomością radnych

Raport z badań

33

dzielnicowych wykazują się uczniowie szkół I kategorii, gdzie w przypadku V LO aż 91,5% respondentów podkreślało brak znajomości swoich radnych dzielnicowych.

Rada dzielnicy wydaje się być zupełnie niezauważalnym szczeblem samorządu terytorialnego dla naszych respondentów, co potwierdzają przede wszystkim badania jakościowe. Uczniowie pytani w jaki sposób zachęcaliby swoich rówieśników do głosowania do rad dzielnic, często w ogóle nie udzielali żadnej odpowiedzi. Jeśli już odpowiadali, to odpowiedzi sprowadzały się z jednej strony do banalnych sloganów typu: „masz głos masz wybór” (Cz2), (P39), (G4), (G5), (G7), (G11), (G12), (G15), (G17), (G23), (G28), (G33), (G34), (G38), (G39), (G43), (G50), (G51), (G53), (G56), lub tych charakterystycznych dla ogólnokrajowego, populistycznego dyskursu: „oczyścić rząd z ludzi, którzy siedzą tam od wielu lat” (Cz1), (G30). Dla niektórych demokracja lokalna niewiele różniła się od promocji w hipermarkecie i do głosowania zachęcaliby hasłem: „rozdajemy Iphony” (P44) czy „że będą organizowane wyjazdy spotkania i że będzie to można wpisać do CV” (G22).

Często jednak udzielano takich odpowiedzi, które wskazują na antyobywatelskie postawy: „nie zachęcałabym do młodych do głosowania”, nie ma sensu (P2), (P18), (P22), „nie zachęcałbym ponieważ sam nie głosuję” (P34), „żadnych, nie chciałoby mi się” (P9) „nie interesuje mnie polityka” (P10), „żadnych, bo do tej młodzieży i tak nic nie dociera” (P8), „to my mamy możliwości do wybierania rady dzielnicy?” (P17), (P37), „jestem przeciwny istnieniu rad dzielnic, a moi rówieśnicy nie są takim wyborami zainteresowani” (P19), „żadnych, gdyż radni i tak nic nie robią tylko dostają kasę naszych rodziców” (G8).

2.9.2. Zbiorowi aktorzy społeczni Pytanie „Kto odgrywa najważniejszą rolę w twojej dzielnicy?” miało na celu identyfikację najważniejszych zbiorowych aktorów społecznych zaangażowanych w społeczno-kulturowe procesy w dzielnicach.

A. Lokalne instytucje kultury Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

34

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

29,4

26,4

25,6

10,2

4,6

3,8

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Wyniki potwierdzają opisywany już powyżej deficyt instytucji społecznokulturowych w kształtowaniu lokalnych tożsamości i postaw obywatelskich.

W tym przypadku rozkład odpowiedzi był podobny jeśli chodzi o poszczególne szkoły, co tylko potwierdza, że mamy tu do czynienia z problem systemowym charakterystycznym dla wszystkich dzielnic.

B. Radni dzielnicowi Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

30,6

23,4

24,2

13,0

4,4

4,4

Radni dzielnicowi, mimo iż nieznacznie lepiej ocenieni od lokalnych instytucji kultury, także nie odgrywają zdaniem naszych respondentów większej roli w społeczno-kulturowym życiu dzielnicy. Sytuacja ta koreluje się z opisanym powyżej problemem słabej znajomości radnych dzielnicowych, co przekłada się na przekonanie o słabości, nieefektywności tego szczebla samorządu lokalnego.

C. Deweloperzy, prywatny biznes Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

28,8

21,0

24,4

14,4

7,4

4,0

Tak jak to zostało wyeksplikowane w pierwszej części raportu, w ostatniej dekadzie istotnym graczem w przestrzeni miasta stali się deweloperzy, często w sposób istotny zmieniający charakter danej dzielnicy. Okazuje się jednak, że na poziomie ogólnym, nasi respondenci nie postrzegają deweloperów jako istotnych aktorów społecznych w swoich dzielnicach. Zaobserwowano jednak istotne różnice wskazań pomiędzy poszczególnymi szkołami, wpisujące się w wychwycone już prawidłowości. W przypadku V LO zanotowano aż 43,6% łącznych wskazań na to, że deweloperzy odgrywają istotną rolę w dzielnicy zamieszkanej przez uczniów, podczas gdy w przypadku ZSO 1 / XXIX LO jedynie 11,1%, a XVI LO 13,3%. Intensywna działalność deweloperów prowadzona jest zazwyczaj w atrakcyjnych dzielnicach zamieszkanych przez klasę średnią i dlatego bardziej zwracają na nią uwagę uczniowie szkół z I kategorii.

Raport z badań

35

D. Zwykli mieszkańcy Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

7,4

12,6

30,0

29,8

17,0

3,2

Zwykli mieszkańcy okazują się mieć zdaniem naszych respondentów największy wpływ na życie dzielnicy. Jednak na podstawie tych wyników, gdzie 46% łącznych wskazań przypisuje zwykłym mieszkańcom ważną rolę, trudno uznać tę kategorię za dominujących aktorów społeczny w dzielnicy. W przypadku tego pytania nie zanotowano istotnych różnic pomiędzy poszczególnymi szkołami.

E. Kibice Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

28,8

15,8

16,2

14,0

22,8

2,4

O ile problem z subkulturami pseudokibiców obserwowany jest w wielu polskich miastach, to w przypadku Krakowa jest on szczególnie istotny.

Badania potwierdzają, że kibice odgrywają relatywnie dużą rolę w krakowskich dzielnicach, o czym na poziomie ogólnym przekonanych jest 36,8% respondentów, co czyni z nich drugą najważniejszą (po zwykłych mieszkańcach) siłę społeczną w dzielnicach.

Potwierdzają to także badania jakościowe, gdzie często wskazywano na powszechne kibicowskie graffiti jako powód do wstydu. Graffiti kibicowskie pełni specyficzną funkcję znaczenia terenu mającą wzmacniać poczucie symbolicznej władzy kibiców na terenie danej dzielnicy.

W przypadku tego pytania występują znaczą różnice pomiędzy poszczególnymi szkołami. Uczniowie szkół z I kategorii uważają, że kibice mają mały wpływ na życie ich dzielnicy, odpowiednio: I LO – 62,3% i V LO – 55,3% łącznych wskazań na mały wpływ. Natomiast uczniowie szkół z III kategorii uważają, że

36

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

kibice maja duży wpływ na życie ich dzielnicy, odpowiedni: XVI LO – 66,7% (przy czym aż 60% wskazało, że kibice mają bardzo duży wpływ na dzielnicę) i ZSO 1 / XXIX LO – 51,8%.

F. Ruchy miejskie, NGO Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

25,2

31,0

28,6

8,4

2,2

4,6

Szeroko rozumiany III sektor nie jest postrzegany przez młodzież jako waży aktor społeczny w krakowskich dzielnicach. Na poziomie ogólnym jedynie 10,2% respondentów uważa ruchy miejskie i organizacje pozarządowe za ważnych aktorów społecznych w swoich dzielnicach. Potwierdzają to także badania jakościowe, co dobrze ilustruje jedno z charakterystycznych stwierdzeń: „Nie słyszałam nigdy o jakichkolwiek grupach młodzieżowych, stowarzyszeniach, itp., samemu trudno podjąć jakieś działania” (G18).

Obserwowane są jednak znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi typami szkół. Najmniej wskazań na istotną rolę ruchów miejskich i NGO zanotowano w I kategorii szkół: I LO, V LO i Technikum Łączności, gdzie odsetek wskazań na „bardzo ważną rolę” ruchów miejskich wynosił 0%, a wskazania na „ważną rolę”

WYKRES 4. Najważniejsi aktorzy społeczni w dzielnicy (dane w procentach).

Raport z badań

37

także były jedne z najniższych, i wynosiły: 5,7% dla I LO, 8,5% dla V LO i 6,0% dla Technikum Łączności. Na największą rolę ruchów miejskich i NGO w życiu dzielnicy wskazywali uczniowie ZSO 1/XXIX LO i XXVII LO, gdzie zanotowano dokładnie taką samą liczą łącznych wskazań 18,5%. Wyniki te potwierdzają to, że szkoły z I kategorii, mimo że przyciągają uczniów o wysokim kapitale społecznym i kulturowym, to kształtują raczej tożsamości „przepływów” skutkujące brakiem zainteresowania i zaangażowania w sprawy dzielnicy. Natomiast im bardziej lokalna szkoła, tym to zainteresowanie i zaangażowanie wyższe.

G. Lokalna parafia Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

25,6

22,6

20,6

16,6

11,6

3

Lokalne parafie nie odgrywają większej roli w społeczno-kulturowym życiu dzielnic, o czym przekonanych jest aż 48,2% respondentów. Okazuje się jednak, że zdaniem respondentów są ważniejszym aktorem społecznym niż: lokalne instytucje kultury, radni dzielnicowi czy III sektor. W przypadku roli parafii, daje się zaobserwować znaczne różnice we wskazaniach, zwłaszcza dotyczących skrajnych wyborów. W przypadku XV LO zanotowano najwięcej wskazań skrajnych „nie ma żadnego wpływu” (38,3%), podczas gdy w przypadku Technikum Łączności jedynie 10%. Podobnie w przypadku pytania „ma bardzo duży wpływ” tu znów najwięcej wskazań XV LO (19,1%), najmniej I LO (3,8%).

Różnice te wynikają zapewne ze specyfiki poszczególnych parafii.

H. Inne Wskazań na inne podmioty i instytucje społeczne wpływające na życie dzielnicy było raptem 7%, najwięcej w przypadku XXVII LO (22,2%) oraz ZSO 1 / XXIX LO (18,5%). Najmniej w IV LO, gdzie nikt nie dokonał takich wskazań oraz Technikum Łączności (2%).

Podsumowując należy podkreślić bardzo słabą rolę zinstytucjonalizowanych aktorów społecznych w życiu społeczno-kulturowym poszczególnych.

Bez silnych lokalnych instytucji nie będzie się kształtować mocna tożsamość lokalna, co z kolei nie będzie przekładać się na wzmacnianie postaw obywatelskich w obrębie dzielnicy.

38

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

2.9.4. Źródła informacji o wydarzeniach w dzielnicy A. gazetka dzielnicowa Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

55,8

16,0

9,0

10,4

6,2

2,6

Gazetki dzielnicowe nie odgrywają większej roli informacyjnej dla naszych respondentów, łącznie 71% respondentów uważa, że nie mają one znaczenia, przy czym aż 55,8% wybrało najniższe wskazanie. Na gazetki dzielnicowe jako ważne źródło informacji najczęściej wskazywali uczniowie IV LO, gdzie 27,4% respondentów uznało, że to dobre źródło informacji, natomiast w przypadku XV LO było to zaledwie 8,3%. Rozbieżności wynikają zapewne ze jakości dystrybucji gazetek dzielnicowych, która jest bardzo zróżnicowana.

B. lokalne media Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

Odsetek 32,6

2

3

4

5

Brak odp.

21,0

18,4

17,6

7,8

2,6

Lokalne (ogólnomiejskie) media są nieznacznie lepiej ocenione od gazetek dzielnicowy, choć i tak nie najlepiej. Zwraca uwagę wyraźnie niższy stopień wskazań negatywnych (53,6%) i dwukrotnie wyższy (18,4%) brak zdania.

Na lokalne media jako ważne źródło informacji o życiu dzielnicy najczęściej wskazywali uczniowie XIV LO (39,2%). Najmniej o życiu swoje dzielnicy z lokalach mediów dowiadują się uczniowie V LO (66%) i XV LO (65,9%).

Rozbieżności te mogą wynikać z stopnia zainteresowaniem okołomiejskich mediów sprawami konkretnej dzielnicy.

Raport z badań

39

C. oficjalne strony UMK Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

odsetek

67,0

16,2

9,2

2.0

1,4

4,2

Oficjalne strony UMK nie wypełniają niemal zupełnie swojego zadania informacyjnego, jedynie 3,4% traktuje je jako źródło informacji o swojej dzielnicy. W tym przypadku nie ma istotnych różnic pomiędzy poszczególnymi szkołami.

Wyniki zwracają uwagę na bardzo poważny problem, gdyż podstawowe informacje odnoszące się do partycypacji społecznej zamieszczane są właśnie na stronach internetowych UMK (np. informacje o konsultacjach, itp.). Ponadto, wskazują na zupełne fiasko polityki informacyjnej władz miasta zwłaszcza, że Internet jest podstawowym medium informacyjnych dla współczesnej młodzieży.

D. znajomi, rówieśnicy Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

Odsetek 14,2

2

3

4

5

Brak odp.

11,6

16,6

24,8

30,2

2,6

W przypadku tych wyników, widać wyraźnie przewagę nieformalnych kanałów informacji. Co charakterystyczne, rówieśnicy jako ważne źródło informacji o życiu swojej dzielnicy, najrzadziej są wskazywani w przypadku szkół I kategorii: V LO (51,1%) oraz I LO (41,6% łącznych wskazań na nie), co świadczy o słabszym zakorzenieniu w społeczności lokalnej. Najczęściej na rówieśników, jako ważne źródło informacji o swojej dzielnicy, wskazywali uczniowie lokalnych szkół: ZSO 1/XXIX LO (74%) i XV LO (68,1%), co z kolei wskazuje na silne zakorzenienie w lokalnych społecznościach.

40

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

E. sąsiedzi, społeczność lokalna Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

22,4

21,2

19,8

18,2

15,8

2,8

Sąsiedzi wypełniają ważniejszą funkcje informacyjną o życiu dzielnicy niż lokalne media. Nie wynika to jednak z siły więzi sąsiedzkich (patrz powyżej), a ze słabości lokalnych mediów. Potwierdzają się w tym przypadku także obserwowane już wcześniej prawidłowości dotyczące więzi lokalnych; najniższe wskazania na sąsiadów jako bardzo ważne źródło informacji zanotowano w przypadku I LO (3,8%) i V LO (6,4%). Natomiast najwyższe wskazania sąsiadów jako ważne źródła informacji odnotowano w przypadku XV LO (23,4%) i XVI LO (23,3%).

F. lokalna parafia Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

46,4

15,2

13,8

12,8

8,6

3,2

Wyniki pokazują, że lokalna parafia nie odgrywa większej roli informacyjnej o życiu dzielnicy. Rozpiętość wyników między poszczególnymi szkołami jest dość duża, nie wpisują się jednak w zaobserwowane prawidłowości. Wpływ na ten stan rzeczy ma zapewne specyfika lokalnych parafii i ich zaangażowanie w życie wspólnot lokalnych. Parafia jako nieistne źródło informacji o życiu dzielnicy najczęściej (92%) była wskazywana w przypadku XXVII LO, a jedynie 50,1% w przypadku IV LO. Podsumowując należy podkreślić, że respondenci generalnie bardzo nisko oceniali różne źródła informacji o życiu dzielnicy, co świadczy o ich niedużym faktycznym zainteresowaniu sprawami dzielnicy. Ponadto, zinstytucjonalizowane kanały informacji nie odgrywają niemal żadnej roli w informowaniu o życiu dzielnicy, co potwierdza podkreślaną już niejednokrotnie słabość lokalnych instytucji.

Raport z badań

41

WYKRES 5. Najważniejsze źródła informacji o wydarzeniach w dzielnicy (dane procentowe).

2.9.5. Uczestnictwo w działaniach społecznych na rzecz dzielnicy Wyniki przynoszą pesymistyczny obraz zaangażowania obywatelskiego młodzieży. Aż 73,8% respondentów nie angażowało się w działalność społeczną, na taką działalność wskazało jedynie 24,4% ankietowanych, natomiast 1,8% respondentów nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Niewielki stopień zaangażowania społecznego uczniów potwierdzają także badania jakościowe (szczegóły poniżej). W tym przypadku nie zaobserwowano istotnych prawidłowości, największy odsetek niezaangażowanych społecznie uczniów sięgający ponad 80% zanotowano w szkołach reprezentujących wszystkie trzy typy, odpowiednio: XV LO (83,0%), IX LO (82,0%) oraz V LO (80,9%). Żadna z grona osób badanych metodami wizualnymi nie podejmowała w życiu aktywności obywatelskiej na rzecz dzielnicy, w której żyje czy społeczności lokalnej.

Większość badanych w pierwszej chwili miała problem z wymieniem jakiejkolwiek działalności społecznej podejmowanej w ostatnich latach. Pojedyncze osoby opowiadały o różnego rodzaju działaniach pomocowych (opieka nad chorymi w hospicjum, do czego motywacją było doświadczenie ciężkiej choroby wśród najbliższych; zajmowanie się dziećmi w świetlicy; pomoc w nauce i organizacji

42

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

WYKRES 6. Zaangażowanie obywatelskie młodzieży (dane w procentach).

czasu głównie w gimnazjum; wolontariat w Krakowskim Towarzystwie Opieki nad Zwierzętami: uczestnictwo w zbiórkach, akcjach adopcyjnych).

Badani sami twierdzą, że angażują się raczej sporadycznie, uczestniczą w krótkoterminowych akcjach. Dla większości jedyną okazją do podejmowania działalności obywatelskiej jest uczestnictwo w akcjach organizowanych przez szkołę. Działania te jednak nigdy nie są zorientowane na dzielnicę tylko na cele charytatywne: pomoc ubogim, zwierzętom, „szlachetna paczka”, wsparcie dla Ukrainy, WOŚP, Bank Żywności. Są jednorazowe lub cykliczne, a szkoła zazwyczaj jest organizacją pośredniczącą, a nie inicjującą dane wydarzenie.

Większość badanych otwarcie mówi, że do udziału w tego typu inicjatywach potrzebuje dodatkowej motywacji w postaci oceny, punktów z zachowania itp. („mi się to podoba, ale muszę to robić dla czegoś”). Niektórzy za aktywność społeczną uznali swój udział w projekcie „Uczeń-obywatel”, który jest częściowo realizowany w ramach zajęć szkolnych. Tylko niektórzy twierdzą, że aktywność społeczna to ważne doświadczenie samo w sobie. Równocześnie, osoby badane zgadzają się z tym, że aktywność obywatelska jest bardzo potrzebna, tym bardziej, że uważają, że w Krakowie jest bieda i dużo pomocy na pokaz.

2.9.6. Przyczyny zaangażowania obywatelskiego W tym przypadku założono, że przyczyny zaangażowania społecznego młodzieży mogą mieć dwojaki charakter: pragmatyczny lub altruistyczny.

Raport z badań

43

W przypadku pragmatycznego zaangażowania dobrano trzy zmienne: zorganizowaną działalność w ramach szkoły (42,9%), konformizm (zaangażowanie większości) (9,2%), potrzeba uwzględnienia działalności w CV (3,8%). W przypadku pobudek altruistycznych założono, że mogą one stymulowane następującymi zmiennymi: „chęć wpływu na sprawy dzielnicy” (26,6%), lokalny patriotyzm (16,8%). Przy niewielkim odsetku wypełniających (na pytania odpowiadali tylko uczniowie, którzy zadeklarowali, ze kiedykolwiek angażowali się społecznie) nie można wyciągać uprawnionych wniosków dotyczących zróżnicowania w poszczególnych typach szkół i dzielnicach.

2.9.7. Powody braku zaangażowania obywatelskiego W tym przypadku, z kafeterii podanych odpowiedzi najwięcej wskazań, jako przyczyny braku zaangażowania społecznego wybrano: „brak zainteresowania sprawami dzielnicy” (41%), „działania takie leżą w kompetencji urzędników i polityków” (21,6%), „brak osobistych korzyści” (17,5%), „brak osób w którym można współpracować” (15,9%), „wstyd” (2,0%).

Badania jakościowe potwierdzają, że to przede wszystkim brak zainteresowania sprawami dzielnicy przekłada się na słabe zaangażowanie społeczne.

Respondenci na pytanie, dlaczego ich zdaniem rówieśnicy nie angażują się społecznie, najczęściej odpowiadali: „to ich nie obchodzi”, „każdy ma swoje sprawy”, wskazywali lenistwo jako główny powód (Cz4), (P2), (P7), (P10), (P17), (P18), (P21), (P22), (P23), (P27), (P29), (P34), (P36), (P37), (P40), (P43), (G11), (G16), (G24), (G25), (G36), (G48), (G50), (G56). Jako drugi najczęstszy powód wskazywano „brak odpowiedniej informacji” (G4), (G5), (G6), (G16), (G22), (G24), (G28), (G34), (G40), (G41), (G51) oraz brak konkretnych efektów takiej działalności: „bo widzą, że to nie wnosi nic konkretnego” (P6), (P38), (G2), (G13), (G43), (G46). Co znamienne, nikt z respondentów nie wspominał o stymulującej roli szkoły w tym aspekcie, natomiast często zwracano uwagę, że nadmierne obciążenia szkolne – „poprawianie ocen, zajęcia dodatkowe” (P13), (P41), (P45), (G1), (G4), (G6), (G20), (G44), (G56) – sprawia, że uczniowie po prostu nie mają czasu na działalność społeczną. Respondenci wskazywali także na specyficzny tryb życia współczesnej młodzież jako przyczynę braku zaangażowania społecznego: „większość młodych spędza czas tylko przy komputerze i nie chcę im się wychodzić na zewnątrz” (Cz7), (G14), (G32), (G52), „młodzież jest zdemoralizowana” (P1), (P8), (G3), (G8). Do innych charakterystycznych przyczyn należały: to że „napotykają dużo utrudnień, zwłaszcza administracyjnych (G33), „działalność społeczna kojarzy mi się z ludźmi co zbierają podpisy” (G22), „młodzież kojarzy działalność społeczną z zajęciem dla starszych” (G34), „nie jest to raczej atrakcyjna aktywność” (G1),

44

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

„wstydzą się” (P39), „nie, ponieważ władza ma gdzieś obywateli” (G30), „Brak pomysłów, brak środków pieniężnych” (P44).

2.9.9. Znajomość aktywności społecznej i obywatelskiej

WYKRES 7. Znajomość aktywności społecznej i obywatelskiej wśród młodzieży (dane w procentach).

Na pytanie o to, czy respondenci znają jakiekolwiek działania społeczne i obywatelskie w swojej dzielnicy, twierdząco odpowiedziało jedynie 17,2% uczniów, 26,8% odpowiedziało, że takich działań nie zna, natomiast aż 56,0% nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Można to interpretować dwojako: jako brak znajomości takich działań lub brak elementarnej wiedzy z zakresu wychowania obywatelskiego pozwalającej kwalifikować podejmowane działania jako obywatelskie i społeczne. Największy odsetek uczniów identyfikujących jakiekolwiek działania obywatelski w swoje dzielnicy zanotowano w XVI LO (33,3%), V LO (25,5%), I LO (22,6). Najmniejszy: ZSO 1/XXIX LO (3,9%) i IX LO (4,9). Jako przykłady działania obywatelskiego respondenci wskazywali najczęściej te charakterystyczne bardziej dla miejskiej NIMBY „postulaty, petycje” (19,8%), „protesty” (18,6%).

Na pytanie o znajomość lokalnych NGO i inicjatyw mieszkańców, jedynie 14,8% respondentów wykazało się taką znajomością, 81,2% odpowiedział,

Raport z badań

45

że nie zna takich działań, a 4,0% nie udzieliło odpowiedzi. Swoistym fenomenem okazało się tu V LO gdzie aż 70,2% wykazało się znajomością takich organizacji, a na kolejnych miejscach znalazły się szkoły z tej samej kategorii: Technikum Łączności (14,0%) i I LO (13,2%) – watro podkreślić, że to jedyny taki przypadek, gdzie zanotowano aż tak duże rozpiętości wyników pomiędzy jedną szkołą a pozostałymi. Najsłabszy wynik znajomości takich organizacji był w szkołach „lokalnych”, w XIV (0,0%), XXVII (3,7%), XV LO (4,3%).

2.9.10 Skojarzenia z osobami angażującymi się społecznie Istotnym czynnikiem warunkujący podjęcie aktywności społecznej jest pytanie o to, jakie wartości i cech przypisuje się osobie podejmującej aktywność społeczną.

A. osoba mająca dużo wolnego czasu Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

28,6

19,6

18,0

14,4

15,8

3,6

Jednym z trwalszych stereotypów opisujące osoby podejmujące działalność społeczną jest przekonanie, że są to osoby dysponujące nadwyżką czasu wolnego.

Wyniki badań nie potwierdzają żywotności tego stereotypu wśród młodzieży, większość respondentów nie zgadza się z takim twierdzeniem. Występują jednak znaczne różnice pomiędzy szkołami. W przypadku szkół III kategorii zanotowano najwięcej skojarzeń, że osoby aktywne społecznie dysponują nadwyżką wolnego czasu – XXVII (33,3%) i XV LO (25,5%) – natomiast najemnej tego typu spojrzeń mieli uczniowie V LO (6,4%) i I LO (7,5%). Wynika to zapewne z odmiennych doświadczeń z aktywizmem społecznych. W pierwszym przypadku będzie to częściej aktywizm tradycyjny, osiedlowy oparty głównie na starszych mieszkańcach, w drugim natomiast to nowoczesne ruchy miejskie animowane przez wielkomiejską klasę kreatywną.

B. osoba konfliktowa Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

46

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

54,2

23,2

11,2

4,8

3,0

3,6

Kolejny silny stereotyp osoby zaangażowanej społecznie, podkreślany zwłaszcza przez lokalnych decydentów, to osoba konfliktowa, „pieniacz”.

Wyniki pokazują, że młodzież zupełnie odrzuca taki stereotyp, jedynie 7,8% jest skłonna przypisywać aktywistom społecznym skłonności do konfliktów.

W tym przypadku nie zaobserwowano istotnych różnić pomiędzy poszczególnymi szkołami.

C. egoista Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

48,0

21,8

13,8

7,4

5,0

4,2

Polskie społeczeństwo posiada niewielki pokłady zaufania społecznego, co sprawia, że zaangażowanie społeczne traktowane jest z nieufnością, zakłada się, że że posiada „drugie dno”, przynosi ukryte korzyści. Okazuje się jednak, że nasi respondenci w niewielkim stopniu podzielają taki obraz aktywisty społecznego jako egoisty podejmującego działalność społeczną z uwagi na swój egoistyczny interes (12,4%).

Rozkład odpowiedzi jest podobny we wszystkich typach szkół, jedyny wyjątek to XVI LO, gdzie odsetek skojarzeń egoistycznych był nieznacznie wyższy (20%) od średniej, co może wynikać z jednostkowego (lokalnego) złego doświadczenia.

D. lokalny patriota Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

10,4

13,6

26,4

27,6

19,0

3,0

Raport z badań

47

W tym przypadku mamy do czynienia raczej z brakiem jednoznacznych deklaracji. Koreluje się to z badaniami jakościowymi (patrz wyżej), gdzie okazało się, że respondenci mają poważne problemy z określeniem lokalnego patriotyzmu. Przyczyn tego należałoby szukać we wspomnianej już wielokrotnie słabości lokalnych instytucji, które nie wspierają lokalnych postaw obywatelach i nie dostarczają narracji dla kształtowania się lokalnych tożsamości. Działalność społeczna kojarzona z lokalnym patriotyzmem jest najczęściej w Technikum Łączności (68,0%), V LO (55,5%), najsłabiej w XIV LO (34,0%) i XVII LO(33,4%).

E. świadomy obywatel Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

7,6

9,0

18,6

29,8

32,8

2,2

Ta kategoria zdecydowanie najczęściej kojarzy się z aktywnością społeczną, uważa tak 62,6% respondentów. W tym przypadku widać wyraźny podział na typy szkół. Najwięcej wskazań na aktywizm społeczny jako świadomą działalność obywatelską zanotowano w: V LO (78,7%), IV LO (70,6%), I LO i Technikum Łączności (po 66,0%), najmniejszą w przypadku XXVII LO (37%) i XVI LO (36,6%).

F. osoba pozytywnie zakręcona Wyniki przedstawione są na skali, gdzie 1 oznacza najniższą wartość, a 5 najwyższą.

Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

22,6

14,0

17,6

22,8

19,6

3,4

Obraz aktywisty społecznego jako osoby pozytywnie zakręconej nie jest silnie utrwalony w przypadku naszych respondentów, nie będzie zatem stanowił atrakcyjnego wzoru do naśladowania. W tym przypadku nie odnotowano większych różnic pomiędzy typami szkół.

Na podstawie pogłębianych badań jakościowych kształtuje się obraz społeczników jako działaczy, którzy chcą zmian na lepsze, są zaangażowani.

Osoby intensywnie udzielające się w życiu społecznym, które muszą być permanentnie otoczone ludźmi („wszędzie, gdzie są ludzie jest ta osoba”), może

48

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

to też mieć formę „intelektualnych spotkań” – niekoniecznie pomocy. Młodzież ma trudność w przypomnieniu sobie konkretnych społeczników ze swojego otoczenia. Kilka osób kojarzy pojedynczych działaczy, głównie radnych dzielnicy oraz organizatorów akcji charytatywnych. Ogólnie, działalność społeczników określana jest jako „super pozytywna”.

2.9.11. Ocena sensu prowadzenia konsultacji społecznych Skala pytań od 1 (czysta fikcja) do 5 (prawdziwy dialog z mieszkańcami) Skala

1

2

3

4

5

Brak odp.

Odsetek

15,2

18,6

29,6

18,0

16,6

2,0

W przypadku pytania o sens prowadzenia konsultacji społecznych, najwięcej wskazań (29,6%) to brak jednoznacznej odpowiedzi, co świadczy o tym, że konsultacje społeczne jako narzędzie służące do budowania zaangażowania obywatelskiego i wzmacniania tożsamości lokalnych jest słabo identyfikowane przez naszych respondentów. Jeśli chodzi o poszczególne szkoły to różnice we wskazaniach są dość znaczne. Konsultacje społeczne, jako formę dialogu z mieszkańcami najczęściej wskazują uczniowie V LO (51,3%), najmniej natomiast uczniowie XVI LO (16,6%) i XIV LO (17,4%).

WYKRES 8. Skojarzenia z osobami angażującymi się społecznie (dane w procentach).

Raport z badań

49

2.9.12. Wiedza o konsultacjach w dzielnicy Jedynie 22,4% respondentów słyszało o konsultacjach społecznych w swoje dzielnicy, 76,2% respondentów nigdy nie słyszało o konsultacjach w swojej dzielnicy, a 1,4% nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Różnice między poszczególnymi szkołami są dość znaczne, choć nie wpisują się one w obserwowane prawidłowości. Największy odsetek respondentów, którzy słyszeli o konsultacjach społecznych w swojej dzielnicy odnotowano w Technikum Łączności (46,0%), w III LO (28,2%) i w I LO (26,4%). Największy odsetek respondentów, którzy nigdy nie słyszeli o konsultacjach w swoje dzielnicy odnotowano w ZSO 1/XXIX LO (96,3%), V LO (87,2%) XV LO (85,1%). Różnice te wynikają zapewne z indywidualnych doświadczeń, zwłaszcza, że konsultacje społeczne organizowane są najczęściej na terenie szkół.

2.9.13. Udział w konsultacjach na terenie swojej dzielnicy Na pytanie o udział w konsulatach społecznych w swoje dzielnicy jedynie 6,6% respondentów odpowiedziało twierdząca, aż 92,4% nigdy tego nie robiło, a 1% nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Największy odsetek biorących udział w konsultacjach zanotowano w Technikum Łączności (14,0%) i I LO (13,2%), najniższy w V LO (2,1%) i IV LO (2,0%), co koreluje się z pytaniem poprzednim.

W ramach badań wizualnych pod koniec zadano też pytanie o budżet obywatelski. Osoby, które spotkały się wcześniej z tym pojęciem dowiedziały się o BO z projektu „Uczeń – obywatel”3 lub ze „Szkoły marketingu społecznego” („trąbili o tym na warsztatach”4). Młodzież twierdzi, że budżet obywatelski to „kasa na zmianę miasta”; to dobry pomysł, ponieważ wybierana władza ma „swoją perspektywę i swoje pojęcie”, co jest ważne, ale warto je uzupełniać o wizję innych stron, ponieważ rządzący „nie widzą całości”.

2.

Wnioski

Podstawowym wnioskiem jest to, że tożsamość lokalna badanej młodzieży ma charakter płytki, sprowadza się najczęściej do wyróżnienia swojej dzielnicy/osiedla z większej całości. Brakuje jednak głębszego emocjonalnego zakorzenienia, które przekładałoby się na altruistyczną aktywność obywatelską i społeczną na rzecz swoje dzielnicy. Problem płytkiej tożsamości był szczególnie widoczny podczas badań wizualnych, gdzie zaobserwowano niski poziom 3 http://www.mdkgal.edu.pl/index.php/news/projekt-edukacyjny-uczenobywatel-20132014/ 4 jeden z modułów projektu Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej

50

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

WYKRES 9. Udział młodzieży w konsultacjach społecznych (dane w procentach).

identyfikacji młodzieży z dzielnicami – pojawiły się jedynie pojedyncze przejawy utożsamienia, wynikające z jednostkowych, osobistych doświadczeń. Dominuje brak emocjonalnego zaangażowania oraz mało refleksyjna postawa młodzieży względem dzielnicy, która traktowana jest przejściowo.

Zasadnicze znaczenie na taki stan rzeczy mają słabości lokalnych instytucji, które nie wspierają lokalnych postaw obywatelach i nie dostarczają narracji dla kształtowania się lokalnych tożsamości. Badanej młodzieży wyraźnie brakuje oparcia w instytucjach (domy kultury, kluby, szkoła, parafia, itp.). Instytucje te nie dostarczają też aparatu symbolicznego, który pozwalałby na opis swoich dzielnic i ich życia w atrakcyjnym języku, co pozwoliłoby na budowanie silniejszych więzi emocjonalnych z dzielnicą.

Dobrym przykładem tego problemu są badania wizualne. Fotografowane obiekty miały różnorodny charakter i spełniały odmienne funkcje, zarówno w kontekście biografii fotografującego jak i całej dzielnicy/miasta. Uczniowie i uczennice chętnie sięgali do miejsc społecznie uznanych za ważne, niejako z poczucia obowiązku uwiecznienia czegoś istotnego z punktu widzenia historycznego, ale już w mniejszym stopniu – biograficznego. Nieliczne przykłady refleksyjnego namysłu nad przestrzenią odnoszą się do poczucia życia wśród kontrastów oraz do sposobów użytkowania i postrzegania otoczenia w bardzo prywatny, intymny sposób. Wybór strategii fotograficznej prezentacji dzielnic uzależniony był od poziomu identyfikacji z jej przestrzenią.

Młodzież w opisie dzielnicy odruchowo posługuje się uproszczonymi obrazami dzielnic. Narracje na ich temat są nasycone stereotypami, zwłaszcza odsyłającymi do poczucia bezpieczeństwa czy charakterystyki mieszkańców, które są szybko podważane i dekonstruowane przy głębszej refleksji.

Raport z badań

51

Pomimo zdiagnozowanego niskiego poziomu identyfikacji z dzielnicami młodzi ich mieszkańcy są zdolni do wystosowania zarówno pozytywnych jak i krytycznych uwag względem nich. Pierwsze dotyczą zadowolenia z istnienia dużej ilości terenów zielonych czy obecności istotnych z punktu widzenia historycznego czy kulturalnego obiektów. Ponadto, to właśnie w tych dzielnicach uczęszczają do szkoły, stają się one de facto koniecznym krajobrazem ich codziennych doświadczeń.

Negatywne spostrzeżenia wynikają przede wszystkim z niezadowolenia z zagospodarowania przestrzennego i estetyki budynków – młodzież drażni zarówno monotonia blokowisk, jak i niekonsekwentna, chaotyczna zabudowa nieumiejętnie mieszająca style architektoniczne i kolorystykę. Ponadto, o nieatrakcyjności dzielnic centralnie położonych zaważać miałyby kontrasty społeczne - majątkowe i wiekowe zróżnicowanie wśród mieszkańców dzielnicy.

Mocno akcentowane jest poczucie bezpieczeństwa.

Przestrzenie dzielnic traktowane są przez badanych bardzo wycinkowo, w związku czym granice również ustala się w odniesieniu do jednostkowego doświadczenia. Ich kształt podyktowany jest konkretnymi funkcjami jakie dzielnice spełniają w życiu badanych. Centralnym miejscem w dzielnicach jest szkoła. Trudno jednak na tej podstawie wysnuć hipotezę o jej tożsamościotwórczym potencjale dla dzielnic.

Tranzytowość przestrzenna (zazwyczaj bezrefleksyjne przemierzanie miasta między użytkowymi punktami) i życiowa (trwanie w fazie liminalnej – pomiędzy dzieciństwem, a dorosłością) jest dominującą postawą, warunkującą stosunek uczennic i uczniów do miejsc oraz dosyć powszechny brak zakorzenienia.

Z perspektywy tożsamości lokalnej, badana młodzież charakteryzuje się raczej tożsamościami „przepływów”, większość czasu spędzają poza swoją dzielnicą.

Co charakterystyczne, im bardzie prestiżowe szkoły, ta tendencja jest silniejsza.

To niepokojące zjawisko, gdyż szkoły takie, co potwierdzają też wyniki badań, przyciągają młodzież o najwyższym kapitale społecznym i kulturowym.

Można zatem oczekiwać, ze to właśnie ta młodzież stawać się będzie liderami w kształtowaniu postaw obywatelskich i lokalnych tożsamości.

W związku z powyższym, wszelka aktywność obywatelska jest zupełnie oderwana od kontekstu lokalnego/dzielnicowego i utożsamiana z doraźną działalnością charytatywną, zazwyczaj koordynowaną przez szkołę lub będąca przejawem ogólnopolskiej inicjatywy.

52

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Sytuacja ta prowadzi do niebezpiecznej tendencji, kiedy to młodzi ludzie stają się bardziej użytkownikami miasta, niż jego świadomymi obywatelami.

Wiedza nt. budżetów obywatelskich nabywana jest jedynie podczas uczestnictwa w projektach aktywizujących młodzież („Uczeń – obywatel”5, Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej). Sama idea na poziomie deklaracji bardzo się podoba, ale nikt z badanych nie miał żadnych doświadczeń związanych z budżetami.

Ze względu na to, że zaobserwowano niewiele przejawów aktywności obywatelskiej młodzieży związanej z dzielnicami, hipoteza o zaangażowaniu obywatelskim warunkowanym utożsamieniem z dzielnicą nie może zostać zweryfikowana.

Optymistyczne jest to, że badana młodzież, mino iż sama w niewielkim stopniu angażuje się społecznie, ma generalnie dobre zdanie o osobach podejmujących działalność społeczną i obywatelską. Młodzież nie powiela negatywnych stereotypów o aktywistach społecznych, wciąż silnych w starszych pokoleniach, w tym przypadku można mówić o dużych pokładach zaufania społecznego jako fundamentu społeczeństwa obywatelskiego.

5 http://www.mdkgal.edu.pl/index.php/news/projekt-edukacyjny-uczen-obywatel-20132014/

Raport z badań

53

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

Moduł I. Szkoła Marketingu Społecznego Szkoła Marketingu Społecznego to pierwszy z realizowanych w projekcie modułów szkoleniowych. Młodzież licealna Krakowa – co zyskało potwierdzenie w przeprowadzonych badaniach – ma słabą wiedzę na temat działań prowadzonych przez Miasto Kraków oraz nie jest zaangażowana w działalność wolontariacką. Uważamy, że pobudzenie aktywności społecznej jest pierwszym krokiem do rozwijania postaw obywatelskich.

Skierowanie projektu do uczniów szkół ponadgimnazjalnych (mieszkających bądź uczących się w Krakowie) było spowodowane zasadami krakowskiego budżetu obywatelskiego, w którym głosować może młodzież od 16 roku życia.

Jako zachętę do uczestnictwa w module, przygotowaliśmy program atrakcyjny z rynkowego punktu widzenia. Marketing i Public Relations to dziś modne i traktowane jako pożądane specjalizacje zawodowe. Dodając do programu komponenty społeczne stworzyliśmy autorski program, umożliwiający młodzieży społeczną reklamę budżetu obywatelskiego.

W części szkoleniowej młodzież otrzymała wiedzę na temat marketingu społecznego oraz budżetu obywatelskiego, zasad konstruowania kampanii promocyjnej oraz podstaw metodologii projektowej. W części tutoringowej młodzież przeprowadziła kampanie marketingu społecznego skierowane do lokalnej społeczności Krakowa: promujące konkretne projekty budżetu obywatelskiego oraz kampanię profrekwencyjną (szczegóły przedstawione poniżej).

Szkolenia młodzieży zaprojektowano w następujący sposób: 1. Trwające trzy godziny warsztaty inicjujące proces grupowy i zapoznające młodzież z założeniami projektu. Dyskusja nad funkcjami i celami marketingu społecznego.

2. Sesja inspiracji – przedstawienie młodzieży praktyki działalności ruchów miejskich przez aktywistów krakowskich w kontekście stosowania przez nich elementów marketingu społecznego. Paneliści prezentowali szeroki wachlarz narzędzi promocji tematyki społecznej i obywatelskiej. Następnie młodzież wybierała jedno z trzech konwersatoriów: social media w działalności społecznej; happening w kampaniach społecznych; antymarketing. Podczas konwersatoriów pogłębiono tematy poruszane w panelu, omówiono plusy i minusy metod, jakim poświęcone były sesje. Młodzież konfrontowała też swoje pierwsze pomysły z doświadczeniami praktyków.

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

55

3. Trwające cztery i pół godziny warsztaty konstruowania kampanii marketingowej. W pierwszej części młodzież poznała tematykę kampanii, jaką jest partycypacja obywatelska, ze szczególnym uwzględnieniem budżetu obywatelskiego. W drugiej części omówiono narzędzia możliwe do wykorzystania podczas kampanii promocyjnej. W trzeciej części zidentyfikowano potencjalne grupy odbiorców kampanii.

4. Trwające trzy godziny warsztaty tworzenia klipów wideo. Młodzież miała możliwość przećwiczenia technik autoprezentacji oraz poznania specyfiki przekazów medialnych, wykorzystywanych w mediach społecznościowych.

Część druga tutoringowa opierała się na realizacji kampanii promocyjnych dla wybranych projektów w mniejszych grupach. Pomimo początkowego zainteresowania oraz kontaktu z projektodawcami uczestnikom nie udało się przeprowadzić spójnych kampanii promocyjnych dla konkretnych projektów.

Grupa skupiła się na zaprojektowaniu kampanii profrekwencyjnej dla młodzieży w wieku licealnym. Szczegóły kampanii przedstawiamy poniżej.

56

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Kampania profrekwencyjna (Budżet Obywatelski Miasta Krakowa – BOMK) Szkoła Marketingu Społecznego (Pracownia Obywatelska) Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokalnej Cele: 1. Poinformowanie o odbywającym się głosowaniu ws. BOMK. 2. Poinformowanie o prawie głosowania osób w wieku 16-18.

3. Zachęcenie młodych wyborców do udziału w głosowaniu.

Diagnoza: Na przełomie września i października trwać będzie w Krakowie głosowanie nad projektami złożonymi przez obywateli w ramach budżetu obywatelskiego.

Mieszkańcy przy urnach i przez Internet wybierać będą projekty realizowane w dzielnicach i w całym mieście. Wśród zidentyfikowanych problemów jest relatywnie niewielka wiedza mieszkańców o tej formie budżetu i możliwości wyboru, co w jego ramach może być zrealizowane. W przypadku najmłodszych wyborców dodatkowo dochodzą dwie kwestie: niewiedza, że nieletni (powyżej 16 roku życia) mają prawo głosować, oraz niewielkie zainteresowanie młodzieży sferą publiczną, w szczególności szeroko rozumianą polityką.

Rozwiązanie: Kampania realizowana w ramach projektu powinna z jednej strony pełnić funkcję informacyjną o samym BO, jak również o prawie głosowania dla nieletnich (16-18 lat), z drugiej – pokazać młodym mieszkańcom miasta, że ich głos jest ważny, a jednocześnie udział w wyborach jest wyrazem dojrzałości, również obywatelskiej.

Kampania: 1. Profil akcji na FB. 2. Kontent na profil: film(y), memy, grafiki + opis z czytelnym wyjaśnieniem, o co chodzi z BOMK. 3. Projekty graficzne: plakat, ulotka, ew. wlepki i badże.

4. W trakcie głosowania – akcja łańcuszkowa.

Kreacja Koncepcja przewodnia: „prawie” dorosły. Pokazujemy młodym ludziom, że są już prawie pełnoprawnymi obywatelami, a przynajmniej mogą nimi być poprzez

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

57

udział w wyborach BO. „Polityka”, „wybory”, „budżet” przestają być sprawą „starych”, a stają się narzędziem pokazania własnej dojrzałości.

Propozycja nazwy/hasła: Nie bądź dzieckiem.

Głosuj! JUŻ MOŻESZ! Visual: „prawie dorośli” jak dzieci: wyrośnięte nastolatki w wózkach, pampersach, z butelką mleka, tornistrem, na nocniku etc.

Poszczególne obrazy mogą być grafikami do wykorzystania na profilu.

Film(iki) Seria sytuacji z udziałem przerośniętych dzieci stanowić będzie fabułę filmiku (Ew. każdy z epizodów może stanowić osobny filmik).

••

Niezły wózek? Nie bądź dzieckiem. Głosuj! JUŻ MOŻESZ!

••

Zamki na piasku? Nie bądź dzieckiem. Głosuj! JUŻ MOŻESZ!

••

Gruba biba? Nie bądź dzieckiem. Głosuj! JUŻ MOŻESZ!

••

Jeszcze się bujasz? Nie bądź dzieckiem. Głosuj! JUŻ MOŻESZ!

Nie bądź dzieckiem. Głosuj! Już możesz!

Referencje: https://www.youtube.com/watch?v=nMwv_ByBqeo – filmik promujący białostocki festiwal Up To Date Festival. Młodzi „nie wiedzą”, starsi „jarają się”. https://www.youtube.com/watch?v=7WW8vWeP-Vo – „Piaskownica”, reklama mająca uczyć dzieci tolerancji. https://www.youtube.com/user/ComeAndComplain – filmy promujące Polskę poprzez przewrotne pokazanie naszej narodowej cechy – ciągłego narzekania Referencje: http://www.ohbaby.co.nz/community/funny-friday/the-art-of-kidults http://sixseveneightnine.blogspot.com/2009/05/kidults-marcin-cecko.html http://www.reggg.com/2013/02/adults-acting-like-children.html

58

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

http://www.egorzowska.pl/upload/articles_pakiety/1942/thumbs/600_03_ sprzedajac_alkohol_zapytaj_o_dowod.jpg (tu jest odwrotna sytuacja – młody robi się na starszego) http://legacy-cdn.smosh.com/smosh-pit/092010/adult-crib.jpg http://4.bp.blogspot.com/-yErZANfIDb0/UcxQNKDT_XI/AAAAAAAACds/ NVREK2QziOU/s574/adult+woman+with+dummy.jpg http://i.ebayimg.com/00/s/ODAwWDYwMA==/ zxyiRlScXro/$(KGrHqV,!o0FJwC2mJEGBSc(roD,MQ~~60_35.JPG http://www.collectorsweekly.com/articles/wp-content/uploads/2014/05/ StefCPK-2-1024x809.jpg http://www.teatrfotografii.strefa.pl/pias/_DSC5846a.jpg http://img4.garnek.pl/a.garnek.pl/009/528/9528976_800.0.jpg/doroslychzabawy-w-piaskownicy-i.jpg http://c3240dd96f54819fb6f2-90846526673b19d9a04c27097b58cb86.r6.cf2. rackcdn.com/2012/12/jammies.jpg http://www.smosh.com/smosh-pit/articles/8-baby-products-they-makeadults Inne pomysły: Koty głosują („koty” jako debiutanci i „koty” jako władcy facebooka) https://pbs.twimg.com/media/A7B5L_eCQAED8Y6.jpg Twój pierwszy raz (skojarzenie inicjacyjne – „Już możesz”) Przejmij kontrolę (jak w IKEA „Ty tu urządzisz”) Puść BOMKa Maczeta (cięcie wydatków, krojenie budżetu na miarę)

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

59

Poniżej przedstawiamy przykładowy scenariusz warsztatu, autorstwa krakowskiego aktywisty Łukasza Dąbrowieckiego.

Wprowadzenie młodzieży do tematyki marketingu społecznego poprzez kontekst funkcjonowania ruchów miejskich.

Co znaczy marketing?

Definicja według czołowego przedstawiciela marketingu społecznego Alana Andreasena: „Marketing społeczny polega na zastosowaniu technik marketingu komercyjnego do analizy, planowania, realizacji i oceny programów oddziałujących na intencjonalne zachowania wybranych grup odbiorców, w celu poprawy dobrostanu jednostek oraz kondycji społeczeństwa”.

Analiza semantyczna market ->„rynek”. Odwołanie do przestarzałej koncepcji „rynku idei”, gdzie rzekomo idee konkurują ze sobą na zasadzie memetycznej na „wolnym rynku” świadomości. Posiadamy z zasady ograniczony dostęp do pełnej informacji, co powoduje zawężenie możliwości racjonalnego podejmowania decyzji – marketing nam to dodatkowo może utrudniać (np. operując silnie emocjonalnym przekazem). Dlatego w marketingu społecznym informacja jest lepsza niż reklama. W marketingu społecznym zachodzi falsyfikacja ukrytej supozycji -> w procesie konstruowania budżetu obywatelskiego odwołujemy się do wartości obywatelskich, do obszaru polityczności, a nie rynku!

Dlaczego przy okazji marketingu społecznego warto mówić o ruchach miejskich? Co to jest nowy ruch miejski? Co jest w nim „nowego”?

Nowość ruchów miejskich współcześnie można definiować jako obudzenie lub pobudzenie pewnego rodzaju myślenia o świecie, ale można też powiedzieć, że ruchy miejskie istniały od zawsze.

Przykłady myślenia w kategoriach ruchów miejskich na przestrzeni historii:

60

••

ruch Husytów w Czechach, w szczególności I defenestracja praska 1419 r., bunt miejski kalikstynów;

••

Komuna Paryska 1871 r.;

••

ruch Zapatystów, zdobycie San Cristobal de las Casas w 1996 r. oraz ogłoszenie pierwszego manifestu antyglobalistycznego (Komisja ds Porozumienia i Pokoju). Przykład próby wprowadzenia demokracji partycypacyjnej poprzez powstanie zbrojne -> ewolucja ruchu do Caracoles. Zapatyści stanowią przykład modelowej demokracji

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

uczestniczącej, jednak są ruchem typowo „wiejskim”; ••

Seattle 1999 r. -> pierwszy masowy protest przeciwko neoliberalnej polityce World Trade Organization (Światowej Organizacji Handlu) i Banku Światowego. Wyjście gwardii narodowej na ulice miasta.

Pierwsze poważne potraktowanie tematyki antyglobalistycznej/ alterglobalistycznej w mediach światowych;

••

kijowski Majdan.

Podsumowując wspólnym mianownikiem myślenia o zjawisku w kategoriach ruchu miejskiego jest dążenie przez konkretną niedoreprezentowaną grupę do samostanowienia, upodmiotowienia.

Różnice i podobieństwa ruchów miejskich.

Ruchy miejskie nie mieszczą się w paradygmacie republikańskiej wersji demokracji, której ojcowie (John Locke, John Stuart Mill) programowali ją dla „lepiej wykształconych” i „bogatych” (podczas gdy np. kobiety, robotnicy byli wyłączeni ze swoich praw).

Pytanie: Czy ktoś pamięta kiedy zostały potwierdzone prawnie w Polsce prawa wyborcze kobiet? (28.11.1918) Demokracja to system, gdzie lud przez swoich przedstawicieli (a nie zarządców) jest suwerenem. Marcin Gerwin w artykule „Odkrywanie demokracji” (w: Raport Instytutu Obywatelskiego: Miasto w działaniu. Zrównoważony rozwój z perspektywy oddolnej, red. P.Filar, P.Kubicki) pisze: „Pomiędzy demokracją a monarchią elekcyjną jest istotna różnica. Nie wybieramy prezydenta i radnych, by nami rządzili, lecz by nas reprezentowali” Co możemy uznać za przejaw kryzysu demokracji: ••

Rozdźwięk między politycznością rozumianą jako sprawowanie władzy, a prywatnością. Brak tkanki społecznej – polityczności w sensie dbałości i zabiegania o dobro wspólne.

••

Jan Sowa w książce Ciesz się, późny wnuku. Kolonializm, globalizacja i demokracja radykalna (Korporacja Ha!art, Kraków 2008) przywołuje badania amerykańskiego antropologa Edwarda Beinfilda na temat dezintegracji społeczności miasteczek południowych Włoch.

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

61

Przy tej okazji wymienia pojęcie amoralnego familizmu. Jest to także zjawisko obecne w Polsce od połowy lat 80. Amoralny familizm charakteryzuje się poczuciem braku kontroli społecznej, wysoką korupcją, konkurencyjnością, zamiast współdziałaniem, tendencjami autorytarnymi, powszechnym niezadowoleniem bez umiejętności znalezienia kompromisowego wyjścia, powszechną nieufność do innych osób oraz do instytucji.

••

Partie polityczne nie spełniają takiej roli, jaką odgrywają na zachodzie i północy Europy. Społeczeństwo nie jest upartyjnione, a partie nie uspołeczniają polityki, ani nawet nie reprezentują określonych grup interesów. [David Ost analizuje to także w Klęsce Solidarności (MUZA, 2007) – walka klas przełożona na język starcia politycznego jest inkluzywna, niewykluczająca, stworzyła współczesne standardy demokratyczne.]

Odpowiadając na kryzys demokracji Nowe Ruchy Miejskie zasypują przepaść, leczą Polskę z amoralnego familizmu. Dlaczego nie organizacje pozarządowe?

Znów Marcin Gerwin: „choć organizacje pozarządowe pełnią ważną rolę, to podstawą społeczeństwa obywatelskiego nie są granty, które uzależniają organizacje pozarządowe od prezydenta i urzędu miasta (czego skutkiem jest często poskromienie krytyki ich działań) (…). Wszyscy mieszkańcy JUŻ SĄ bowiem członkami organizacji społecznej, która ma swój budżet, majątek i pracowników – a jest nią gmina (...) Czasami oczywistość leży tak blisko przed oczami, że przestajemy ją widzieć.

••

Uwidocznienie różnic pomiędzy i demokracją bezpośrednią;

••

Kim jest aktywista? Czy to po prostu polityk? (polityka od greckiego -> polis). Przedstawienie weberowskiego podziału typów uprawiania polityki: okazjonalnie (np. poprzez głosowanie), ubocznie (np. osoby należące do partii, działalność w razie potrzeby nie stanowiąca głównej treści życia), permanentnie (zawód główny, główne źródło utrzymania).

demokracją

przedstawicielską

Dlaczego miejskie? Fenomen miasta w Polsce.

Polskie społeczeństwo było do XX wieku społeczeństwem wiejskim. Miasta zakładali i budowali częściej obcokrajowcy. Np. Kraków założony został przez Niemców, a zbudowany przez Włochów. Kapitalizm w Polsce był zjawiskiem

62

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

peryferyjnym, gospodarka opierała się na folwarkach z zyskiem przekraczającym 300% i niemożliwe było jej utrzymania bez niewolniczej pracy chłopów.

Pierwsza fala „rodzimej” urbanizacji przypada na: ••

przełom XIX i XX wieku,

••

okres międzywojnia (np. projekt Wielkiego Krakowa Juliusza Lea),

••

okres Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej – okres wizyjny, wielkoplanowy, odgórny, częściowo socjaldemokratyczny. Próba wyrwania się z peryferyjności.

Niestety od początku lat 90., polityka miejska ulega dezintegracji, likwidowane są prawa i narzędzia do modelowania miasta zarówno przez władze jak i mieszkańców. Na przykład Ustawa z 7 lipca 1994 o zagospodarowaniu przestrzennym unieważniała miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego obowiązujące w dniu wejścia w życie ustawy po upływie 5 lat, co następnie wydłużono do 8 lat. Nieprzygotowanie jednak przez gminy nowych planów do końca 2003 roku skutkowało postępującą dezintegracją tkanki miejskiej, suburbanizacją, rozlewaniem się miasta, chaosem architektonicznoprzestrzennym, objawiającym się kakofonią kolorów, typografii i kształtów (patrz: Piotr Sarzyński, Wrzask w przestrzeni, wyd. Polityka 2012).

Poza zjawiskami estetycznymi, polityka miejska uległa też negatywnym zjawiskom społecznym, takim jak: nadanie prymatu dyktatowi deweloperów

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

63

na rynku mieszkaniowym, likwidacji spółdzielczości, brakiem tanich mieszkań – opłacalnych do kupienia/wynajęcia w mieście. Co z kolei wyprowadziło 50% rynku inwestycyjnego pod miasto. Idąc dalej tym tropem miasta stały się rozciągniętymi organizmami, w których w związku z ich wielkością postępują kłopoty z komunikacją zbiorową (najczęściej w postaci korków). Koszty funkcjonowania tak rozlanych organizmów zwiększają się, wzrost zanieczyszczeń wpływa na zmiany klimatyczne oraz utrwala kryzys energetyczny.

Dodatkowym problemem miast jest ich gentryfikacja pod hasłem rewitalizacji.

Kim więc są miejscy aktywiści?

Aktywiści miejscy to osoby, które zaczęły identyfikować różnorodne problemy wokół siebie związane z zamieszkiwaniem rozpadających się społecznie miastach.

Są to osoby starające się ten proces powstrzymać, odwrócić, przekroczyć. Ruchy miejskie zrzeszają jednostki i zbiorowości o bardzo różnej proweniencji: od ruchów lokatorskich, przez grupy mocno ideowe, o lewicowym nachyleniu, po „nowych mieszczan”, czyli tak zwaną klasę kreatywną.

Przykłady ruchów miejskich: •• My, Poznaniacy •• Nic o nas bez nas •• Zrób sobie miasto •• Inicjatywa „Prawo do miasta” •• Komitet Inicjatyw Lokalnych.

Ruchy miejskie spotykają się, aby zjednoczyć siły na Kongresach Ruchów Miejskich, z których pierwszy odbył się w Poznaniu. Pierwszy Kongres wygenerował Tezy, które następnie przybito do drzwi ratuszów w 9 miastach oraz przekazano lokalnym władzom.

Tezy Pierwszego Kongresu Ruchów Miejskich My, uczestnicy i uczestniczki Kongresu Ruchów Miejskich apelujemy do opinii publicznej, do świata polityki i mediów, o zwrócenie uwagi na sytuację i problemy polskich miast. To one są motorem nowoczesnego rozwoju, to w nich jest skupiony główny potencjał cywilizacyjny i kulturalny. Miasta potrzebują mądrej, dalekowzrocznej polityki miejskiej i dobrego prawa, wspierającego ich zrównoważony i sprawiedliwy rozwój, demokrację miejską i społeczeństwo obywatelskie.

64

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Niezbędne jest rozpoczęcie debaty publicznej nad następującymi tezami: 1. Mieszkańcy mają niezbywalne prawo do miasta.

2. Budżet partycypacyjny to tworzenie przez mieszkańców całego budżetu miasta. To nie tylko procedury, ale szeroki ruch społeczny.

3. Zagwarantowanie sprawiedliwości społecznej i przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu jest obowiązkiem wspólnoty miejskiej.

4. Rewitalizacja historycznych obszarów podtrzymuje tożsamość miast i jest warunkiem ich rozwoju. Nie może ograniczać się do remontów, musi być zintegrowanym działaniem wypracowanym wraz z mieszkańcami.

5. Dość chaosu! Kultura przestrzeni zagwarantowana ładem prawnym pozwoli na podniesienie jakości życia w mieście.

6. Demokracja to nie tylko wybory. Mieszkańcy mają prawo do realnego, opartego na wzajemnym szacunku, udziału w podejmowaniu decyzji o mieście.

7. Miasta i obszary metropolitalne powinny być zarządzane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i przeciwdziałania procesom suburbanizacji.

8. Lokalizowanie instytucji krajowych w różnych miastach sprzyja rozwojowi całego kraju.

9. Polskie miasta i obszary metropolitalne potrzebują wsparcia w integracji systemów transportu: kolejowego, drogowego, publicznego transportu zbiorowego, rowerowego i pieszego dla osiągnięcia celów Białej Księgi o transporcie i Karty Lipskiej.

Drugi Kongres Ruchów Miejskich – Łódź.

Zgromadził dwa razy więcej uczestników, którzy skupieni w grupach roboczych pracowali zadaniowo, odnosząc się do Założeń Krajowej Polityki Miejskiej Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Opracowane zostały szczegółowe postulaty.

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

65

Grupy zadaniowe: •• Demokracja miejska •• Kultura •• Małe miasta – duże problemy •• Metropolie/Aglomeracje •• Polityka mieszkaniowa •• Polityka przestrzenna •• Polityka społeczna •• Rewitalizacja •• Środowisko/Ekologia •• Zrównoważony transport Przykładowe tezy: MIASTO – MIESZKAŃCY – MIESZKANIA Należy skupić się przede wszystkim na kwestii mieszkaniowej, jako zapalnej i fundamentalnej dla kryzysu. Obecnie na rynku nieruchomości rządzą deweloperzy, narzucający bardzo wysokie marże. Wolny rynek nie poradzi sobie z tą problematyką sam. Potrzeba rozwiązań w postaci mikrospółdzielni, programów budowy mieszkań komunalnych, polityki kształtowania cen.

CYTAT Z KONSTYTUCJI: „Art. 75. Ochrona lokatorów i polityka zaspokajania potrzeb mieszkaniowych 1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.”

Na łódzkim Kongresie zadawano sobie pytanie: czy przekształcić się w największy w Europie środkowo-wschodniej think-tank? Planowano wówczas działania oddolne, bez aspiracji sprawowania władzy. Skupiano się na wywieraniu nacisku, wpływu, gdy trzeba to występowaniu przeciw instytucjom, ale gdy można to na działaniach we współpracy z instytucjami. Drugi Kongres zamiast struktur postawił na opracowanie procedur. Nie chciano ludzi niezastępowalnych.

Planowany był szybki i dynamiczny rozwój ruchów miejskich. Powstało własne pismo środowiska – Magazyn MIASTA z inicjatywy Marty Żakowskiej i Joanny Erbel.

66

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Trzeci Kongres Ruchów Miejskich – Lublin 2014 Podczas Trzeciego Kongresu zawiązało się Porozumienie Ruchów Miejskich, czyli wykrystalizował ruch polityczny, chcący sprawować władzę. Z Krakowa sygnatariuszem Porozumienia była inicjatywa Kraków Przeciw Igrzyskom.

Budżety obywatelskie Budżety obywatelskie są bezpośrednim efektem działania ruchów miejskich i przykładem demokracji bezpośredniej.

Geneza -> w Porto Alegre, po odejściu junty wojskowej, nastąpił reset systemu, wybrano prezydenta z Partii Pracy.

Literatura polska: •• Rafał Górski, Bez państwa: demokracja uczestnicząca w działaniu.

•• Partycypacja. Przewodnik Krytyki Politycznej, •• pismo Autoportret.

W Krakowie najbardziej znanym przykładem demokracji bezpośredniej wynegocjowanym przez ruchy miejskie było referendum w sprawie igrzysk.

Niestety o ile w przypadku Zimowych Igrzysk Olimpijskich doprowadzono do rzetelnej debaty publicznej, zabrakło debaty w sprawie trzech pozostałych pytań referendalnych. Dodanie pozostałych trzech pytań referendalnych, a następnie niepoddanie ich możliwości rzetelnej publicznej oceny jest dewaluowaniem narzędzia referendum.

Wnioski dla młodzieży w kontekście kampanii profrekwencyjnej: Należy pamiętać, że promocja projektów budżetu obywatelskiego ma służyć animacji debaty publicznej, a nie być traktowana jak działalność sprzedażowa.

Moduł I Szkoła Marketingu Społecznego

67

ModuĹ&#x201A; II Warsztat Osiedlowego Designu

Moduł II. Warsztat Osiedlowego Designu.

Warsztat Osiedlowego Designu to drugi z realizowanych w projekcie modułów szkoleniowych. Początkowo nazywany Wakacyjnym Warsztatem... ostatecznie rozciągnął swoje działania aż do listopada. W zaprojektowaniu programu zajęć inspirowaliśmy się realizowanym wcześniej Programem Rehabilitacji Osiedli Ugorek i Olsza II. Z perspektywy organizacji działającej ma rzecz zwiększenia udziału społeczności lokalnych w zarządzaniu miastem, staramy się diagnozować punkty zapalne najważniejszych potrzeb mieszkańców. Planowanie przestrzenne stanowi pewien trzon, z którego wyrastają nowe problemy i wyzwania. Faktem jest, że konsultacje społeczne dotyczące miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego nie cieszą się zbyt dużą popularnością i przyciągają grupę powtarzających się osób.

Postępująca dezintegracja tkanki miejskiej, wyludnianie się centrum Krakowa oraz zapełnianie miasta grodzonymi osiedlami to tylko niektóre z powodów, dla których wzmocnienie świadomości odpowiedzialności za wspólną przestrzeń uważamy dziś za jedno z podstawowych wyzwań w zakresie odpowiedzialności za miasto. Stąd pomysł, aby rozpocząć pracę rozbudzania świadomości odpowiedzialności za wspólną przestrzeń wśród młodzieży.

Młodzież z krakowskich szkół ponadgimnazjalnych stanowi ciekawą grupę – jednocześnie domagającą się poprawy jakości przestrzeni wokół siebie oraz zupełnie niezintegrowaną z najbliższą okolicą czy dzielnicą (patrz Raport z badań). Dlatego w programie warsztatów postawiliśmy na pracę oswajającą przestrzeń wokół oraz ćwiczenia myślenia kreatywnego i sesje inspiracji.

Ramowy program warsztatów młodzieży przedstawiał się następująco: 1. Warsztaty Ja i przestrzeń mojej dzielnicy składający się z komponentów integrujących młodzież ze sobą nawzajem oraz z przestrzenią dzielnicy.

Uczestnicy podczas warsztatu oznaczali przestrzeń jako swoją oraz próbowali zmapować w niej możliwości ekspresji twórczej.

2. Trwająca sześć godzin sesja inspiracji w formie Gry Miejskiej podczas której młodzież oglądała na żywo przykłady przestrzennych interwencji oraz brała udział w ćwiczeniach, służących „przeżywaniu” przestrzeni.

Moduł II Warsztat Osiedlowego Designu

69

Gra odbyła się w przestrzeni Starego Podgórza i obejmowała następujące stacje: huśtawkę-metronom Gombrowiczowi Rodacy, instalację Trzy Perspektywy przy ulicy Węgierskiej, instalację-schody z cytatami przy ulicy Tatrzańskiej, wystawę fotograficzną na elewacji budynku przy ulicy Mostowej, Plac Bohaterów Getta, Antymural przy ulicy Józefińskiej.

3. Dwudniowe (trwające siedem godzin) warsztaty kreatywne, podczas których młodzież wybierała tematykę swoich projektów i techniki ich realizacji. Następnego dnia tworzono plan działania – określano strategię i potrzebne materiały.

Po warsztatów następowała realizacja pomysłów młodzieży. Na spotkaniach tutoringowych trenerzy wspierali pomysły realizacyjne, zapewniali w razie potrzeby wsparcie zewnętrznych ekspertów i dbali o bezpieczeństwo procesu.

Młodzież następnie zrealizowała własną Grę Miejską, projekt breakdance’owy oraz dwie instalacje happeningowe, których opisy prezentujemy poniżej.

Drzewo życzeń – realizacja projektu w bieżanowskim Parku Jerzmanowskich

Młodzież z Bieżanowa była wspomagana podczas tutoringu przez artystki z kolektywu PALCE LIZAĆ. Realizacja Drzewa życzeń odpowiadała na lokalną potrzebę ożywienia dzielnicowej przestrzeni zielonej podczas miesięcy jesiennych. Młodzież wspólnie z artystkami przyozdobiła drzewo w Parku Jerzmanowskich lusterkami oraz cytatami. Mieszkańcy zachęcani byli do wieszania na drzewie własnych marzeń dopisując je na wolnych kartkach.

Instalację zaprojektowali i wykonali uczniowie Technikum nr 23.

Poniżej tekst zachęcający mieszkańców do interakcji z instalacją: Co pozwoli nam oderwać się od szarej rzeczywistości, pobujać w obłokach, na chwilę zapomnieć o codzienności? Drzewo pełne luster służy do przeglądania się we własnych marzeniach. A Ty? O czym od zawsze marzyłeś? O czym marzyłaś, kiedy byłaś mała? Dopisz!

70

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Zdjęcia autorstwa kolektywu PALCE LIZAĆ – Dominika Wilczyńska i Barbara Nawrocka

Wyrwij mnie na przystanku – realizacja projektu na grzegórzeckim Rondzie Mogilskim Młodzież ucząca się w dzielnicy Grzegórzki podczas realizacji instalacji wspomagana była tutoringowo przez artystki z kolektywu PALCE LIZAĆ.

Autorki pomysłu – uczennice korzystające na co dzień z krakowskiej komunikacji publicznej zainspirowała smutna atmosfera na przystanku ‚Rondo Mogilskie’, którędy codziennie dojeżdżały do szkoły. Instalacja polegała na zawieszeniu karteczek z cytatami mający poprawić nastrój na siatce szalunkowej, którą przymocowano do wiaty przystankowej. Pasażerowie byli zachęcani do zabierania karteczek ze sobą. Akcja trwała jeden dzień i spotkała się z dużym zainteresowaniem i pobraniem wszystkich cytatów.

Moduł II Warsztat Osiedlowego Designu

71

Zdjęcie autorstwa Aleksandry Cichy – uczestniczki projektu

Poniżej zamieszczamy rozszerzony opis warsztatów z uwzględnieniem celów, czasu trwania i metodyki poszczególnych spotkań. Autorzy: Małgorzata Spasiewicz-Bulas, Tomasz Foltyn, współpraca: Karol Kurnicki 1. Spotkanie pierwsze (4 godziny)

–

Ja

i

przestrzeń

mojej

dzielnicy

Cele: • • • •

integracja młodzieży; zainicjowanie otwierania się na innych, zwiększenie śmiałości w występowaniu na forum grupy, publicznym zabieraniu głosu; identyfikacja przestrzeni dzielnicowych jako własnych przestrzeni i przestrzeni do twórczej ekspresji; wstępna decyzja/pomysł: jaki temat chciałbym/abym pokazać w przestrzeni publicznej.

Metody pracy: •

•

72

twórcza obserwacja przestrzeni – kształtowanie wrażliwości na artystyczny i abstrakcyjny aspekt elementów przestrzeni, ćwiczenia z uważnego patrzenia; gry teatralno-ruchowe.

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Przebieg zajęć: A) Ćwiczenia integracyjne (25 min) • poznanie się, • imię i jedno abstrakcyjne zdanie o sobie abstrakcyjne + gest (ćwiczenie ułatwiające zapamiętywanie imion), • ćwiczenia ruchowe Street Ninja (ćwiczenie undo-ruj) B) Przedstawienie tego, co będzie się działo w projekcie (5 min) C) Ćwiczenie Zoom, materiały: włóczka, klamerki, kartki, długopisy, kredki (45 min) D) Przerwa (15 min) E) Ćwiczenie – O czym ulica mówi? (1 h) Cel: uwrażliwienie na fakt, że sposób ukształtowania przestrzeni wpływa na nas, wysyła do nas komunikaty.

Przebieg: należy podzielić grupę na dwie mniejsze grupy. Ich zadaniem jest odnalezienie w parku i okolicy trzech miejsc, które wysyłają inny emocjonalnie komunikat oraz zapisanie miejsc wraz z komunikatami na kartkach.

Przykładowe przedstawienie młodzieży zadania: Wszystkie miejsca, które nas otaczają wywołują w nas jakieś emocje, chociaż czasem nie zdajemy sobie z tego sprawy. Aby móc dobrze zaplanować Wasze działanie przestrzenne musicie zdawać sobie sprawę z tego, co wykorzystać, jakie emocje wywoła Wasza zmiana.

Poszukajmy tych emocji, w tej okolicy. Podzielcie się na dwójki. Każda dwójka będzie miała za zadanie znaleźć 3 miejsca, które wyzwalają w nich emocje, coś im mówią - mogą być pozytywne i negatywne. Wybierzcie te rzeczy, które najmocniej na Was działają. Możecie poszukać podobnych miejsc, do tych, w których chcecie realizować Wasze pomysły. Dobrze, żeby trzy rzeczy, które znajdziecie były różne. Zapiszcie je na kartkach – z jednej strony miejsce – z drugiej emocję/skojarzenie, które wywołuje. Schowajcie kartki do kieszeni.

Czas trwania ćwiczenia – 20 min.

Następnie w formie pantomimy młodzież przedstawia jaką emocję-komunikat wysyła do nich wskazane miejsce. (przykład: zamknięte osiedle – luksus, ekskluzywność) *(Można to zrobić w formie kalamburów – wprowadzić element gry i rywalizacji.)

Moduł II Warsztat Osiedlowego Designu

73

Mapowanie emocji: Wspólne stworzenie własnej przestrzeni (praktyczna nauka korzystania z narzędzi kształtowania przestrzeni) na „tablicy”, czyli rozpiętej pomiędzy drzewami folii stretch. Na folii uczestnicy przypinają kolejno wypisane emocje – przyczepiając blisko siebie te, które są do siebie podobne, a dalej – te, które są odległe. Wspólne oglądanie mapy. Uwidocznienie elementów przestrzeni bliskich i odległych znaczeniowo.

Czas trwania pantonim i mapowania – 20 min.

Podsumowanie: rozmowa o tym, czy zadanie sprawiło, że patrzyliśmy inaczej na miejsca, które już znamy. Jakie inne miejsca przychodzą nam do głowy – jaki komunikat wysyłają? Czy utożsamiamy się z tym komunikatem? Jak wyartykułowane komunikaty wpływają na nasze odczuwanie i zachowywanie się w przestrzeni? *(Jeśli warsztaty muszą odbywać się we wnętrzach emocje opisuje się na podstawie zdjęć zrobionych wcześniej w okolicy przez trenerów lub młodzież w ramach przygotowania do zajęć).

F) Ćwiczenie – O czym ulica milczy? (30 min) Cel: rozpoczęcie dyskusji nad tematami, o których uczestnicy chcieliby mówić – poprzez swoje happeningi i instalacje.

Przykładowe przedstawienie młodzieży zadania: Na kartkach wypiszcie emocje, które chcielibyście wywołać Waszym działaniem. Jakie wrażenie chcielibyście wywołać u osób, które zetkną się z Waszą instalacją lub akcją w przestrzeni publicznej.

G. Poczęstunek (30 min) H. Wideo z akcji teatru miejskiego Kud Ljud (30 min) Omówienie jak funkcjonują akcje w przestrzeni publicznej, jakie mogą mieć przesłanie, jakimi środkami wyrazu mogą się posługiwać.

2. Spotkanie drugie – Warsztaty inspiracji (6 godzin) Cele: • zdobycie wiedzy o różnorodnych środkach wyrazu stosowanych w pracy miejskich artystów; • zdobycie wiedzy na temat motywacji i celów interwencji podejmowanych przez miejskich artystów; • doświadczenie przez młodzież interwencji przestrzennych; • refleksja nad używanymi formami wyrazu oraz zastanowienie się nad ich dostosowaniem do swoich tematów.

74

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Metody pracy: • gra miejska (autorski scenariusz trenerów – ‚Planeta Podgórze’); • dyskusja; • odwiedzanie interwencji w przestrzeniach publicznych Krakowa, spotkania z ich twórcami.

Przykładowe miejsca do odwiedzenia: • Wytwórnia; • Muzeum Etnograficzne; • znaki drogowe nad Wisłą; • okolice ulic Józefińskiej, Węgierskiej, Krakusa; • Żywa Pracownia przy ulicy Bartosza – zielone interwencje.

Przykładowe przedstawienie młodzieży zadania: Jesteście odkrywcami ukrytej rzeczywistości – drugiej skóry miasta – która ukrywa się przed większością mieszkańców. Macie za zadanie dowiedzieć się jak najwięcej o tym nowym świecie, jego mieszkańcach i zwyczajach, stworzyć raport, który przedstawicie mieszkańcom Waszej planety.

3. Spotkanie trzecie – warsztaty kreatywne (7 godzin) Sugerujemy rozbicie warsztatów na dwa dni DZIEŃ PIERWSZY Cele: • sprecyzowanie tematu/przekazu, jakiego ma dotyczyć nasza instalacja; • dopasowanie tematyki do własnej osobowości i możliwości; • wybór technik w których uczestnicy czują się najlepiej lub takich, których chcieliby spróbować lub takich, które najlepiej pasują do realizacji zadania; • stworzenie bazy miejsc, gdzie może być realizowany projekt.

Przebieg zajęć: A) Ćwiczenia integracyjne (15 min) • ćwiczenia ruchowe grą Street Ninja; • ćwiczenia utrwalające imiona (abstrakcyjne skojarzenia).

B) Refleksja nad wcześniejszymi zajęciami (15 min) • czy zauważyliśmy coś nowego w otaczających nas przestrzeniach?

• czy nowe narzędzia do patrzenia na przestrzeń do czegoś się nam przydały?

• (jeśli odpowiedź twierdząca na powyższe pytania) co ciekawego zauważyliśmy w swojej najbliższej okolicy?

Moduł II Warsztat Osiedlowego Designu

75

C) Mapowanie mentalne tematu instalacji – galeria pomysłów (30 min) 1. Rozłożenie kartki z przekazem, jaki ma płynąć z planowanego działania oraz kilku pustych.

2. Wybór właściwego przekazu – jednego, lub kilku, można też dopisać nowe, jeśli pojawiły się nowe pomysły.

3. Zawieszenie kartek ścianie/Flipcharcie.

Znalezienie odpowiedzi na pytania: - CZYM chcę zaskoczyć/zasmucić/wywołać żal/rozśmieszyć? (CO jest w moim temacie/przekazie zaskakującego/śmiesznego?)

- KOGO jacy są moi odbiorcy ? Co ich interesuje? Na co zwrócą uwagę? Gdzie można ich spotkać?

- PO CO chcę wywołać taką rekację?

Trenerzy są cały czas przy uczestnikach, dopytują, rozwijają temat, dodają pytania rozwijające każdy z tych obszarów.

4. Po skończeniu poprzedniego punktu następuje „otwarcie galerii”. Czas na obejrzenie pomysłów innych, dopytywanie, komentowani.

D) Ćwiczenia ruchowe (15 min) Ćwiczenia z autoprezentacji – metoda „imię, gest”, mówienie o tym co nas fascynuje.

E) Narzędziownik – praktycznie o narzędziach pracy w przestrzeni publicznej (45 min) 1) Przedstawienie zestawu kart – rzeczy, które można robić w i z przestrzenią publiczną – sposoby na to, żeby nakładać na nią swój osobisty filtr.

2) Zaproszenie do przyjrzenia się narzędziom, zadawania pytań, jeśli coś jest niezrozumiałe, czy intrygujące (punkty 1 i 2 – 10 min).

3) Uczestnicy dostają po kilka kartek – zaproszenie do tego, żeby w okolicy, w której odbywają się warsztaty młodzież poszukała innych sposobów działań i dołączyła je do narzędziownika. Narzędziownik może zostać także uzupełniony o metody, jakie młodzież poznała podczas Gry Miejskiej (20 min).

4) Każdy z uczestników wybiera jedno lub kilka narzędzi, które chciałby wypróbować/najlepiej się w nich czuje/najlepiej pasują do jego tematu.

5) Doklejenie kart z narzędziownika do swojej ściennej galerii i dyskusja. (punkty 4 i 5 – 15 min).

F) Mapowanie działań (45 min).

76

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Cel: wstępna identyfikacja miejsc, które najlepiej nadają się do realizacji zaplanowanego tematu.

Przebieg: Każdy z uczestników dostaje po dwie kartki papieru flipchartowego.

Zadanie narysowania swojej najbliższej okolicy z uwzględnieniem: 1. Miejsca dla ważnych, takich, które często się odwiedza i tras, które je łączą.

2. Miejsca interesujących, z potencjałem, intrygujących.

3. Miejsca brzydkich, takich, które się omija.

4. Miejsca szczególnie uczęszczanych (rysowanie mapy – 15 min) Wywieszenie map na ścianie oraz dyskusja w mniejszych grupach: Jakie miejsca zaznaczyłem i dlaczego? (15 min) Do map młodzież przyczepia kartki związane ze swoim tematem i wybranymi technikami – próba dostosowania technik do miejsc.

Dyskusja w mniejszych grupach – dlaczego wybraliście konkretne miejsca do tych technik i tematów? (15 min) Jeśli jest czas można przeprowadzić wspólną dyskusję. Każda mapa zostaje wówczas odbita na kalce, wszystkie nakłada się na siebie i poddaje wspólnej analizie (30 min).

G) Podsumowanie warsztatów, zapowiedź pracy następnego dnia (15 min).

H) Gra ruchowa na zakończenie (15 min) DZIEŃ DRUGI Cele: • stworzenie planu działania – doprecyzowanie instalacji, określenie czego potrzeba, aby ją przygotować i poprowadzić.

Przebieg zajęć: A) Grupowe Derive (2 h) Cele: • poznanie obszaru, który wybraliśmy na przeprowadzenie działania z innej strony; • doświadczenie przestrzeni przez pryzmat tego, jak postrzegają ją inni; • nadanie przestrzeni nowych znaczeń.

Moduł II Warsztat Osiedlowego Designu

77

Metoda Derive Derive to technika stosowana przez francuskich sytuacjonistów do poznawania „subiektywnej przestrzeni miasta”. Polegała na odbyciu nieplanowanej podróży przez miasto, w której uczestnicy dają się spontanicznie prowadzić elementom i sytuacjom w przestrzeni urbanistycznej i ich indywidualnej percepcji.

Praktyczne zastosowanie Derive przez naszych trenerów: Przed wyjściem w trasę ustalana zostaje kolejność. Rozpoczynając od pierwszej osoby każdy kolejno staje się przewodnikiem po wybranym terenie – wybierając trasę i opowiadając innym o przestrzeni, po której oprowadza ze swojej osobistej perspektywy. Na sygnał prowadzącego po kilku minutach dokonywana jest zmiana przewodnika – jego rolę przejmuje kolejna osoba, według ustalonej wcześniej kolejności.

Po powrocie podsumowująca dyskusja: Jak doświadczałeś/ałaś przestrzeni podczas spaceru?

•• Co nowego udało Ci się odkryć?

•• Jak rozróżniałeś/ałaś perspektywy osoby i oprowadzanej?

oprowadzającej

B) Burza mózgów (1,5 h) Wspólna dyskusja nad koncepcjami, jakie młodzież chce zrealizować w przestrzeni.

Stworzenie planu działania według następującego schematu: • Co chcemy przekazać?

• Kto jest naszym odbiorcą?

• Czego potrzebujemy do realizacji?

• Kiedy jest najlepszy termin do realizacji naszej instalacji?

78

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Moduł III Weźże Zrób Kulturę!

Moduł III. Weźże Zrób Kulturę!

Weźże Zrób Kulturę! to trzeci z realizowanych w projekcie modułów szkoleniowych. Ciekawostkę niech stanowi fakt, że jako jedynej nazwy tego modułu nie określono na etapie planowania, ale powstała ona podczas burzy mózgów trenerów i wybrana została spośród kilku na testowej grupie młodzieży w preferowanym przez nas w projekcie wieku. Ten sposób nadawania nazwy modułowi służył wspomożeniu procesu rekrutacyjnego.

Trzeba z marketingowego punktu widzenia przyznać, że moduł ten cieszył się największym zainteresowaniem spośród wszystkich projektowych.

Początkowo wybrane zostały placówki gotowe na podjęcie współpracy, w celu zwiększenia udziału młodzieży w wieku ponadgimnazjalnym w swoich zajęciach. Zdecydowaliśmy się na Staromiejskie Centrum Kultury Młodzieży z krakowskiego Kazimierza i dwie placówki nowohuckie: ARTzonę (nie będącą ściśle Domem Kultury, ale otwartą strefą artystyczną, powstałą z inicjatywy Ośrodka Kultury im. C.K. Norwida w Krakowie zrealizowaną w ramach projektu ReNewTown. New Post-Socialist City: Competitive and Attractive) i Klub Jędruś (działającym w ramach Ośrodka Kultury Kraków-Nowa Huta). Wybrane placówki udostępniły nie tylko powierzchnie na okoliczność zajęć, ale poza tym były skłonne do pochylenia się nad pomysłami, jakie młodzież miała do zaproponowania, przy okazji kolejnych cykli projektowania programów zajęć.

Z przeprowadzonych przez nas badań wynikało, że młodzież ponadgimnazjalna słabo identyfikuje się z własną dzielnicą, nie znajduje w niej ciekawych miejsc, co za tym idzie rzadko spędza w niej swój czas wolny. Z drugiej strony w pytaniach dotyczących oceny działalności społecznej nie kojarzono aktywistów miejskich w sposób negatywny (na przykład jako pieniaczy). Co prawda badani nie potrafili wymienić też konkretnych przykładów działalności społecznej, trzeciosektorowej. Wskazanie ciekawych instytucji w dzielnicach oraz pokazanie jak te placówki mogą zmieniać się pod ich wpływem miało na celu po pierwsze wzmocnienie związków z najbliższą okolicą, a po drugie nauczenie projektowego sposobu myślenia i zachęcenie do angażowania się w działalność społeczną.

Dla Domów Kultury chcieliśmy z kolei stworzyć szansę otwarcia na nową grupę wiekową, dotychczas słabo reprezentowaną jako odbiorcy ich oferty.

80

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Program warsztatów dla opisywanej grupy przedstawiał się następująco: 1. Warsztat wprowadzający, na którym młodzież poza poznaniem założeń projektu miała możliwość w formie ćwiczenia Masterchefing poćwiczenia pracy grupowej i rozpoznania swoich mocnych i słabych stron.

2. Warsztat kreatywnego myślenia, podczas którego uczestnicy na losowych przykładach ćwiczyli planowanie wydarzeń/imprez. W ten sposób wchodzili w realia działania Domów Kultury.

3. Warsztat z diagnozy, zbierania informacji oraz logiki projektowej, podczas którego młodzież nabierała kolejnych ważnych umiejętności potrzebnych przy projektowaniu swoich przyszłych inicjatyw.

Po warsztatach młodzież w części tutoringowej przy wsparciu trenerów miała za zadanie opracować przykładowe działania lub wydarzenia, jakie chciałaby by odbywały się w ich Domach Kultury. Zrealizowano: koncert kolęd w wykonaniu młodych wykonawców oraz inicjatywę „OdkryjNH.pl”, która wraz z profilem Kryminalne Zagadki Nowej Huty będzie stanowiła przyczynek do gry miejskiej, do której włączanie się będzie możliwe dzięki stworzonym aplikacjom na telefony typu Android. Młodzież współpracująca z Klubem Jędruś planuje także otwarcie portalu dedykowanego dla nowohuckiej młodzieży, gdzie będzie możliwa wymiana informacji kulturalno-aktywistyczno-rekreacyjnosportowych o rzeczach dziejących się w Nowej Hucie. http://odkryjnh.pl/ https://www.facebook.com/pages/Kryminalne-Zagadki-NowejHuty/1508615099402725?fref=ts

Moduł III Weźże Zrób Kulturę!

81

Poniżej zamieszczamy rozszerzony opis warsztatów. Autorzy: Anna Bednarczyk i Przemysław Walocha.

Warsztat 1 Cele: • • •

przekazanie młodzieży informacji o projekcie; zwrócenia uwagi na specyfikę Domów Kultury; informacja na temat różnorodnych przestrzeni aktywności w Krakowie – przykład Ambasady Krakowian, w której to odbywały się pierwsze zajęcia.

Metody pracy: • Pecha Kucha; • Masterchefing; • dyskusja.

Przebieg zajęć: A) Pecha Kucha (30-40 min) Uczestnicy prezentują siebie innym metodą pracy Pecha Kucha, czyli mając tylko po 20 sekund na sformułowanie odpowiedzi w każdym z kolejnych pytań: Kim jestem? Co lubię robić? Czego nie lubię robić? Co jest moją mocną stroną?

Jaką rolę najlepiej pełnię w grupie?

To ćwiczenie daje trenerom możliwość poznania grupy, jej specyfiki, rozkładu ról i cech charakterologicznych, co przydaje się w późniejszej pracy z grupą.

B) Masterchefing Zadanie to służy wytworzeniu dynamiki grupowej poprzez wspólną realizację konkretnego zadania.

Zadanie ma również na celu integrację przez wspólne gotowanie, a następnie spożywanie posiłku. Uczestnicy w ciągu 30 sekund wybierają kilka produktów z przygotowanych wcześniej przez trenerów składników spożywczych. Robią to bez porozumiewania ze sobą nawzajem. Następnie przystępują do wspólnego ustalania: •• •• •• ••

82

co ugotują? (w tym również czy znają przepis lub jak go znaleźć) kto się czym zajmuje? (rozpisanie zadań) ile czasu zajmie cały proces? czy ktoś będzie pełnić rolę osoby nadzorującej/kontrolującej czy uznają,

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

że każdy wypełni swoje zadanie i nie potrzebują „koordynatora”?

Po przyrządzeniu posiłku następuje integracja podczas jego spożywania.

W trakcie posiłku trenerzy inicjują dyskusję na temat czy realizacja wspólnego przedsięwzięcia poszła zgodnie z planem, czy uczestnicy musieli dokonywać gwałtownych zmianm czy pojawiały się problemy i jak sobie z nimi radzono.

Warsztat 2 – Kreatywne myślenie Cele: • • • •

zapoznanie ze specyfiką projektowego systemu pracy; pogłębianie doświadczeń dotyczących pracy w grupie; zapoznanie ze specyfiką Domów Kultury; wstępne dyskusje o pomysłach do późniejszych realizacji.

Metody pracy: • • •

dyskusja; praca w grupach; Elevator Pitch.

Przebieg spotkania: A) Zwrócenie uwagi na specyfikę pracy Domów Kultury.

B) Trenrzy omawiają poprzednie spotkanie, inicjując dyskusję przypominającą czego uczestnicy nauczyli się podczas ćwiczenia-gotowania. Każdy wypisuje dwa przymiotniki opisujące jak przebiegał proces. Rozmowa o trudnościach i doświadczeniach pracy w grupie.

Trenerzy płynnie przechodzą do analogii pomiędzy gotowaniem, a realizacją projektów. Podział na podgrupy i losowanie „składników” projektu (miejsce/ budżet/zasoby ludzkie).

Każda grupa musi: zorganizować imprezę andrzejkową dla całej szkoły.

Uczestnicy na koniec przedstawiają jak poradzili sobie z tym zadaniem przy wylosowanych „składnikach”. W zadaniu doradzać mogą trenerzy oraz obecni pracownicy Domów Kultury.

Moduł III Weźże Zrób Kulturę!

83

Elementy do wylosowania: Czas na przygotowanie: • 2 tygodnie • 3 miesiące • 1 miesiąc • 6 miesięcy Miejsce: • dostęp do bezpłatnych miejsc: kawiarnia, świetlica w szkole itp.

• dostępne są już tylko płatne miejsca (od 500 do 2000 zł) • brak wolnej przestrzeni na tak dużą imprezę • dostępne są już tylko płatne miejsca, ale cena jest negocjowana Zasoby ludzkie: • jesteś tylko ty i kilku znajomych, którzy mogą poświęcić projektowi kilka godzin tygodniowo • masz kilkanaście chętnych osób, którzy poświęcą projektowi kilka godzin dziennie Zasoby finansowe: • budżet 1000 zł • budżet 10 000 zł • budżet 0 zł • budżet 500 zł Uczestnicy zachęcani są do „wykorzystywania” zasobów Domu Kultury.

Na koniec wszystkie pomysły zostają zaprezentowane, dyskusja nad tym co ułatwiało, a co utrudniało pracę.

C) Dyrektor/ka Domu Kultury opowiada o specyfice funkcjonowania takiej instytucji.

D) Przerwa – 30 min.

E) Ćwiczenie „wyzwalania pomysłów”.

Początkowo młodzież jest zachęcana do opowiadania historii. Kolejne osoby przejmują po poprzednikach wątek. W zależności od liczby uczestników odbywa się to w dwóch lub trzech rundach aby powstała historia była odpowiednio długa.

Kiedy historia jest stworzona trenerzy informują, że na jej podstawie ma zostać nakręcony serial, a uczestnicy warsztatów muszą „sprzedać” swój pomysł.

Najpierw należy wymyślić dla historii odpowiednią nazwę (różne metody: od

84

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

burzy mózgów, poprzez gry słowne, odwracanie znaczeń). Następnie każdy przygotowuje Elevator Pitch. Później następuje wzajemne omówienie swoich mów.

Elevator Pitch to metoda prezentacji swoich pomysłów w czasie 20 sekund, czyli w czasie, w jakim można zainteresować kogoś swoim pomysłem w windzie.

Metoda wywodzi się z Kalifornii, gdzie wyliczono, że tyle czasu potrzebuje winda jadąc od parteru na najwyższe piętro. Prezentacja taka ma na celu konkretne przedstawienie najważniejszych wartości swojego projektu.

Umiejętność Elevator Pitch ma służyć przebijaniu się ze swoją ofertą, w czasach gdy pomysłów, produktów i komunikatów jest wokół coraz więcej i potencjalni odbiorcy naszych działań żyją wśród informacyjnego chaosu.

F) Warsztaty kończy rozmowa o pomysłach i zainteresowaniach uczestników oraz o projektach, w jakich brali udział w życiu, czy im się podobały.

Próba stworzenia wspólnej definicji dobrego projektu.

Warsztat 3 – Diagnozowanie, formy zbierania informacji i logika projektowa Cele: • • • •

dalsze poznawanie elementów pracy projektowej: diagnoza, zbieranie informacji; nauka negocjacji i podejmowania decyzji metodą konsensusu; nauka priorytetyzacji potrzeb; nauka argumentowania popartego faktami.

Metody pracy: • gry symulacyjne; • drzewo projektowe.

Przebieg spotkania: A). Nauka diagnozy projektowej.

Cele: • umiejętność osiągania decyzji przez konsensus, • zmiana kontekstu, próba poznania perspektywy osób, z którymi pracujemy, • praca nad priorytetami, które pomagają uporządkować potrzeby, • pokazanie, że często na ten sam problem może pojawić się kilka rozwiązać.

Moduł III Weźże Zrób Kulturę!

85

Podział uczestników na trzy grupy, które losują „składniki” symulacji (postacie/ Dom Kultury/charakterystyka osiedla, na którym się on znajduje). Jednak wszystkie grupy dostają ten sam zestaw, o czym na tym etaie zadania nie wiedzą.

W ciągu 30 minut grupy wypracowują 2 priorytetowe potrzeby swoich postaci oraz propozycję projektu dla Domu Kultury, w którym grupą docelową miałyby być ich postacie.

Po wykonaniu zadania następuje dyskusja, podczas której grupy dowiadują się, że opracowywali rozwiązania dla tych samych osób. Prezentacja wyników pracy. Wspólne głosowanie na 2 najlepsze projekty odpowiadające potrzebom ich postaci.

Omówienie zadania. Trenerzy ustalają jakie były główne trudności przy ustalaniu priorytetów. Dyskusja czy młodzież w swoich działaniach określa priorytety.

Wspólne zastanowienie się jak najlepiej dowiadywać się o potrzebach innych.

B) Nauka zbierania informacji.

Cele: •

uzyskanie podstawowej wiedzy na temat różnych sposobów zbierania informacji, • nauczenie argumentacji słuszności danych projektów („podparcie faktami”).

Do tej pory ćwiczone były umiejętności pracy grupowej, teraz następuje sprawdzenie jak grupa docelowa może odebrać pomysły projektów.

Trenerzy przedstawiają podstawową wiedzę na temat sposobów zbierania informacji: • • • • • •

obserwacja, korzystanie z materiałów wizualnych, analiza danych zastanych, zbieranie danych ilościowych (ankiety/głosowanie); wywiady pogłębione; grupowe fokusy.

Uczestnicy podzieleni na pary otrzymują różnorodne problemy, do których mają za zadanie dopasować metody zbierania danych. Następnie wspólna dyskusja oraz próba zdecydowania, jakich metod użyć do zbadania czy dwa projekty z wybranych w pierwszej części zajęć faktycznie odpowiadają na zdiagnozowane potrzeby grupy.

86

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

C) Nauka logiki projektowej.

Grupa wybiera jeden wspólny problem (może być z wcześniej omawianych na zajęciach, może być zupełnie nowy) i rozrysowuje go na „drzewie projektowym”.

Drzewo projektowe składa się z: •

korzenia – przyczyny

•

pnia – problem

•

gałęzi – skutków (różne kategorie skutków – skutki dla uczniów, dla całej szkoły, poza szkołą itd.)

Każdy z uczestników stara się zdiagnozować dwie przyczyny i dwa skutki wymyślonego problemu.

Dyskusja na temat problemów grupy zgromadzonej na warsztatach. Próba zastanowienia się jakie projekty możemy stworzyć by odpowiedzieć na ich problemy.

Kategoryzacja projektów (warsztaty, festiwale, spotkania) i wspólne wybranie jednego lub dwóch, które grupa chce realizować. Rozpisanie pomysłu na konkretny projekt.

D) Zaplanowanie konkretnej pracy wykonawczej, która odbywać się będzie podczas tutoringu.

SKŁADNIKI POSTACIE I DOM KULTURY – WARSZTAT 3 Postacie: Kaśka – 18 lat; od dziecka grasz na perkusji, kiedyś uczęszczałaś na zajęcia w domu kultury; marzysz o założeniu zespołu, ale z każdym rokiem coraz mniej ćwiczysz; mieszkasz w bloku i dzielisz pokój z młodszą siostrą; chodzisz do liceum do klasy z rozszerzonym angielskim, myślisz o zdawaniu na filologię angielską Maciek – 17 lat; wyleciałeś z liceum za uprawę marihuany; twoją pasją jest muzyka, twój profil na Soundcloud śledzi 10 tys. osób, chcesz zająć się muzyką zawodowo, ale nie wiesz jak; boisz się, że będzie bezrobotny, dlatego zacząłeś palić marihuanę, nie umiałeś poradzić sobie ze stresem Aneta – 15 lat; chciałabyś założyć zespół cheerleaderski; uwielbiasz uczyć się angielskiego i oglądać filmy, ale w twojej dzielnicy zamknęli wszystkie kina; mieszkasz w bloku z rodzicami; ostatnio coraz częściej myślisz o tym, żeby po maturze wyjechać do Wielkiej Brytanii

Moduł III Weźże Zrób Kulturę!

87

Janka – 70 lat; całe życie pracowałaś w kinie przy domu kultury; jesteś na emeryturze; mieszkasz sama; uwielbiasz czytać chociaż z wiekiem pogarsza ci się wzrok; w młodości byłaś bardzo towarzyska, ale większość twoich znajomych już nie żyje, więc spędzasz całe dnie w domu Henryk – 55 lat; samotnie wychowałeś 3 synów; interesujesz się motoryzacją; pracowałeś w wielu warsztatach samochodowych; uważasz, że jest „złotą rączką”; aktualnie jesteś bezrobotny Edyta – 35 lat; pracujesz w zakładzie kosmetycznym na osiedlu; jesteś mężatką z dwójką dzieci (5 i 7 lat); twój mąż pracuje w Irlandii, dlatego cała opieka nad dziećmi jest na twojej głowie; chciałabyś zrobić studia podyplomowe lub jakiś kurs z zarządzania, ale nie masz na to czasu Marek – 26 lat; magister informatyk; pracujesz w korporacji; razem z dziewczyną wynajmujesz mieszkanie na osiedlu; lubisz spędzać czas aktywnie, spotykać się z ludźmi, zdobywać widzę, ale na osiedlu nie dzieje się nic ciekawego Iwona – 24 lata; jesteś dziewczyną Marka; pochodzisz z Ukrainy; w Polsce mieszkasz od 5 lat; studiujesz pracę socjalną na UJ; chcesz w przyszłości pracować z dziećmi i młodzieżą; jesteś instruktorką tańca Basia – 40 lat; jesteś nauczycielką angielskiego; po wypadku samochodowym poruszasz się na wózku i nie możesz znaleźć pracy; brałaś kiedyś udział w warsztatach tanecznych dla osób na wózkach, ale chciałabyś również rozwijać się intelektualnie; masz wrażenie, że nic cię już w życiu nie czeka Moderator – jesteś moderatorem, czyli osobą, która musi zadbać o to, żeby grupa wypracowała 2 priorytety oraz jeden projekt, które zostanie zrealizowany w domu kultury.

Do twoich zadań należy:

88

•

przeczytanie wszystkim mieszkańcom opisu domu kultury

•

zadbanie o to, że każdy powiedział coś o sobie oraz czego potrzebuje i oczekuje od domu kultury

•

koordynowanie rozmowy tak, aby osiągnąć kompromis i stwierdzić jakie są dwa główne priorytety dla tej grupy mieszkańców i jaki projekt chcieliby zrealizować w domu kultury

•

moderowanie dyskusji w taki sposób, aby mieszkańcy sobie nie przerywali i się wzajemnie nie obrażali

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Dom Kultury: Rozgwiazda to dom kultury, który swój okres świetności ma za sobą. Jednak pracownicy zdecydowali się aplikować o fundusze do Urzędu Miasta i zrealizować projekt zaproponowany przez mieszkańców. Dom kultury składa się z kilku sal, w których mogą się odbywać warsztaty, z opuszczonej małej sali kinowej, w której wciąż znajduje się potrzebny sprzęt. Jest też zaniedbana kawiarnia, do której nikt nie przychodzi.

Pracownicy domu chcieliby żeby to mieszkańcy zdecydowali jakie typy projektów mieliby w nim realizować. W domu kultury zatrudniona jest na stałe pani Marylka, nauczycielka plastyki, pan Mirek, nauczyciel śpiewu i gry na gitarze.

Pracownicy chcieliby nawiązać współpracę z jakąś uczelnią, żeby studenci mogli realizować tam praktyki zawodowe. Jeśli projekt zostanie dofinansowany w części przez Urząd Miasta, to Rada Dzielnicy zaoferowała pokrycie reszty kosztów projektu, co oznacza, że budżet może wynosić ok. 100 tys. złotych. Dom Kultury może też prowadzić działalność gospodarczą.

Moduł III Weźże Zrób Kulturę!

89

BIOGRAMY: Badania: Dariusz Krupa – członek Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska, socjolog, realizator największego w Polsce badania dotyczącego wykorzystywania nowych technologii przez organizacje pozarządowe, autor i realizator badania na temat partycypacji mieszkańców Krakowa w kształtowaniu polityki lokalnej (w kontekście funkcjonowania jednostek pomocniczych miasta).

Paweł Kubicki – socjolog i antropolog kultury, adiunkt w Instytucie Europeistyki UJ, specjalizuje się w badaniu miast. Pracował w międzynarodowych zespołach badawczych poświęconych problematyce miejskiej, między innymi: „Ethnological Understanding of Cultural Diversity in Central European Urban Spaces”, „La Place un patrimoine europée, The Square: a European Heritage”, „RECON Reconstituting Democra­cy in Europe”. Autor książki Miasto w sieci znaczeń. Kraków i jego tożsamości (2010) oraz raportu Nowi mieszczanie w nowej Polsce (2011).

Zofia Noworól – doktorantka w Instytucie Socjologii UJ, zaangażowana społecznie, feministka.

Katarzyna Słaby – antropolożka i etnolożka, doktorantka w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Szkoła Marketingu Społecznego: Piotr Marczyk – działacz społeczny i polityczny, spółdzielca, ekspert w zakresie partycypacji obywatelskiej. W latach 2012-2014 uczestnik Inicjatywy „Prawo do miasta”, w ramach której współtworzył m.in.: Priorytet Obywatelski Dzielnicy I, Forum Mieszkańców i Mieszkanek Krakowa, uwagi do Statutów Rad Dzielnic. Jako członek Zespołu Zadaniowego przy Prezydencie Miasta Krakowa uczestniczył w opracowaniu regulaminu budżetu obywatelskiego miasta Krakowa. Członek Rady Programowej Budżetu Obywatelskiego. Członek Stowarzyszenia Pracownia Obywatelska.

Marek Tobolewski – copywriter, redaktor, PR-owiec i autor – od piosenek po strategie promocji. Publikował w pismach literackich, prasie codziennej, tygodnikach opinii, czasopismach branżowych i zbiorach naukowych. Pracował w Fundacji ZNAK, w krakowskiej Eskadrze, Locativo; aktualnie związany z Planet PR i Antygencją. Wykładowca Wyższej Szkoły Europejskiej im. ks.

Józefa Tischnera.

90

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej

Warsztat Osiedlowego Designu: Katarzyna Dorota – z wykształcenia animator i menadżer kultury. Od 2012 pracuje jako edukator i animator w Muzeum Etnograficznym im. Seweryna Udzieli w Krakowie. W ramach pracy w dziale edukacji prowadzi warsztaty z zakresu kultury tradycyjnej i antropologii dla dzieci i dla dorosłych. Od 2011 trener i mentor, a od 2015 koordynator Pracowni Aktywności Obywatelskiej – polsko-ukraińsko-białoruskiego programu aktywizacji młodych ludzi poprzez pozaformalną edukację obywatelską. www.maysternya.org/pl/.

Tomasz Foltyn – niezależny performer, mover, improwizujący twórca, antropolog. Absolwent szkoły Shahara Dor „Artness – Home and School for Movement and its Performance” w Izraelu oraz Performers House w Danii, pod okiem Anny Halprin studiował anatomię i filozofię tańca, performans i improwizację. Obecnie współpracuje m.in. z teatrem Barakah i grupą Kud Ljud ze Słowenii.

Ewa Hubar – tancerka, choreografka, performerka, antropolożka kultury, animatorka kultury. Skończyła Akademi for Musik, Dans & Teater w Kopenhadze na kierunku teatr tańca, a następnie rozwijała swoje umiejętności w Eksperymentalnym Studio Tańca w Krakowie pod okiem Iwony Olszowskiej oraz na licznych warsztatach i festiwalach w kraju i za granicą u uznanych nauczycieli i artystów (m.in. Vera Mantero, Christine de Smedt, David Zambrano, Yaniv Mintzer), głównie w zakresie tańca współczesnego, improwizacji, improwizacji w kontakcie, choreografii i sztuki performance.

Monika Kiwak – absolwentka wydziału tańca w Performers House (DK), dyplomowana instruktorka tańca współczesnego (PL), uczestniczka certyfikowanego Kursu Body Mind Centering (SK, PL 2011-2015); magister filologii polskiej oraz wiedzy o teatrze na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 2013 i 2015 roku otrzymała stypendium Alternatywnej Akademii Tańca realizowanej przez Art Stations Foundation by Grażyna Kulczyk; rezydentka Dance Move Cities (Kraków, Ryga, 2013-2014).

Tańczy w Eksperymentalnym Studio Tańca Iwony Olszowskiej w Krakowie.

Bartolomeo Koczenasz – artysta sztuk wizualnych. Jest studentem filozofii i fotografem związanym z Fundacją i Kolektywem Babel Images, twórcą podróżniczego projektu Smiley Planet i organizatorem społeczno-artystycznych wydarzeń. Brał udział w festiwalach street art’u w Polsce i zagranicą. Jego fotografie były wielokrotnie nagradzane i wystawiane. Jest finalistą konkursu fotograficznego Amnesty International. Został nominowany na artystę roku 2012 w plebiscycie Kulturalne Odloty Gazety Wyborczej.

Biogramy

91

Małgorzata Spasiewicz-Bulas – architektka, trenerka warsztatów w przestrzeniach publicznych w Krakowie i Kadyksie,z grupą projektową Ansambl tworzy min. instalacje w przestrzeniach publicznych, współpracuje ze Stowarzyszeniem Pracownia Obywatelska jako koordynatorka projektów, prowadząca warsztaty dotyczące przestrzeni publicznych i organizatorka pracująca ze społecznościami.

PALCE LIZAĆ – kolektyw założony przez architektki Dominikę Wilczyńską i Barbarę Nawrocką w Krakowie; podejmujący poważne tematy przestrzeni w niepoważny sposób, często z przymrużeniem oka; łączący architekturę ze scenografią miejską; działający na granicy akcji społecznych i artystycznych, projektów site- specific często przy współudziale mieszkańców; współpracując z przedstawicielami różnych dziedzin jak scenografia, socjologia, dramaturgia, kulturoznawstwo etc.

Weźże Zrób Kulturę Anna Bednarczyk – absolwentka socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz studiów miejskich na Uniwersytecie dla Pokoju w Kostaryce.

Pracowała w wielu lokalnych i międzynarodowych projektach badawczych.

Stale współpracuje z Urzędem Miasta Krakowa. Zajmuje się aktywizacją społeczności lokalnej oraz partycypacją obywatelską. Prowadzi warsztaty z zakresu diagnozy społecznej oraz logiki projektowej.

Przemysław Walocha – fotograf, członek kolektywu fotograficznego Babel Images, menadżer ekonomii społecznej i prezes Fundacji Babel Images.

Współtwórca Ambasady Krakowian - miejsca spotkań i pracy krakowskich organizacji pozarządowych. Członek Krakowskiej Rady Działalności Pożytku Publicznego. Autor wielu projektów dokumentalnych z zakresu fotografii zaangażowanej społecznie. Prowadzi autorskie zajęcia fotograficzne, konsultacje oraz warsztaty z szeroko rozumianej kultury. www.dzikiewino.com.

92

Młodzieżowe Laboratorium Zmiany Lokanej