Mutlu Olmanın Yolları by Prof. Dr. Bilal Semih Bozdemir

MUTLU OLMANIN YOLLARI

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Mutlu Olmanın Yolları St. Clements University / Türkiye Yayınları

Birinci Baskı Ocak/2015 ISBN: 978-605-84668-3-8

St Clements University ™ Bu kitabın her türlü yayın hakkı St. Clements University / Türkiye Enformasyon Bürosu’na aittir. Yayıncının izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı kısmi alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü ya da bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz.

Sayfa Düzeni&Dizgi Kapak Tasarım Redaktör Yayın ve Dağıtım Telefon Faks Web Adresi E-Posta Baskı Sertifika No

: Timur Tuna : Timur Tuna : Esra Okanakul : İzmir-1 Cd. No: 33/31 Kızılay / Ankara : 444 16 59 : (0312) 418 45 99 : http://www.stclements.eu : yayin@stclements.eu : Nasip Ofset : 29976

MUTLU OLMANIN YOLLARI

St. Clements University Dekanı, Fahri Konsolos, PressGrup Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Yrd.Doç.Dr. Bilal Semih BOZDEMİR’e teşekkür ederiz.

St. Clements University / TĂźrkiye Enformasyon Ofisi

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ......................................................................................... 13 MUTLU OLMANIN YOLLARI ...................................................... BÖLÜM 1 .................................................................................... POZİTİF DUYGULAR ................................................................. POZİTİF VE NEGATİF DUYGULANIM ...................................... MUTLULUK ................................................................................ Minnettarlık Zenginliktir; Şikâyet Yoksulluk ............................ Çocuklarınızla Randevulaşmak .............................................. Muhtaç İnsanlar, Muhtaç İnsanlara Muhtaçlık Besler ............. Mutluluğu Ölçmek ................................................................... Mutluluğun Etkileri .................................................................. YARATICILIK VE ÜRETKENLİK: GENİŞLET VE İNŞA ET TEORİSİ .............................................. UZUN ÖMÜRLÜ OLMAK ............................................................ MUTLULUĞUN SEBEPLERİ ...................................................... Kişilik Özellikleri ve Mutluluk ....................................................... KİŞİSEL ÖZELLİKLERİN GENETİK VE ÇEVRESEL TEMELİ ... MUTLULUĞUN BİYOLOJİK ETKİLERİ ...................................... MUTLULUĞUN AYAR NOKTASININ KALITIMI ......................... KÜLTÜR VE MUTLULUK ........................................................... REFAH OPTİMİZASYONU ......................................................... İLİŞKİLER VE MUTLULUK ......................................................... Evlilik ....................................................................................... Kusurların Mükemmelliğinin Farkına Varın, Onları Sevin ....... İlişkiyi Sürüklemek .................................................................. Fizyolojiniz Psikolojinizi Etkiler ............................................... 1. Yardım ............................................................................ 2. Dua ................................................................................. 3. Dayanmak ....................................................................... 4. Dokunuş .......................................................................... 5. Kelimeler ......................................................................... Sevgi Emektir ..........................................................................

14 15 15 16 17 27 31 38 40 40 42 44 45 46 47 48 56 56 57 58 58 61 64 67 68 68 69 69 70 71

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi Akrabalık ................................................................................. 72 Arkadaşlık ............................................................................... 73 Tanıdıklar ................................................................................ 74 Din ve Maneviyat .................................................................... 74 ÇEVRE VE MUTLULUK ............................................................. 75 COĞRAFİ KONUM VE ÇEVRENİN DİĞER YÖNLERİ ............... 76 FİZİKSEL DURUM VE MUTLULUK ........................................... 77 SAĞLIK ....................................................................................... 77 EGZERSİZ .................................................................................. 78 ÜRETKENLİK VE MUTLULUK ................................................... 78 İş ............................................................................................. 79 Eğitim ...................................................................................... 79 HEDEFE ULAŞMA ..................................................................... 80 DİNLENME (HOŞÇA VAKİT GEÇİRME) VE MUTLULUK ......... 80 MUTLULUĞA ENGEL UNSURLAR ÜZERİNE EVRİMSEL PERSPEKTİFLER ................................................... 81 Keyifli Durumlara Alışma ve Uyum ......................................... 82 Olumsuz Sosyal Karşılaştırmalar ............................................ 83 Eşit Kayıp ve Kazançlara Eşit Olmayan Tepkiler ................... 84 Uyumlu Ama Üzücü Duygular ................................................. 84 MUTLULUĞU ARTTIRMA .......................................................... 85 İLGİLİ KAVRAMLAR ............................................................... 87 Sosyal Refah ....................................................................... 87 TARTIŞMALAR ........................................................................... 89 ÖZET .......................................................................................... 90 BÖLÜM 2 .................................................................................... 93 İÇSEL MOTİVASYON ................................................................ 93 ÖZGÜR İRADE SÜREKLİLİĞİ ................................................ 94 İçsel Motivasyonun Gelişimi ................................................... 95 İMZA GÜÇLER ........................................................................... 96 ERDEMLER ................................................................................ 97 Güçlü Karakter ........................................................................ 97 Tema Etkinleştirme ................................................................. 98 Güçlü Eylem Envanterindeki Değerler .................................... 98 İmza Güçler ve Refah ............................................................. 99 METAMOTİVASYONEL DURUMLAR VE TERSİNE ÇEVİRME TEORİSİ ................................................. 100 METAMOTİVASYONEL YAPILARIN ÖLÇÜMLERİ ................. 101

MUTLU OLMANIN YOLLARI Telic Durum Ölçümü ............................................................. Telic-Paratelic Durum Entrümanı ......................................... Metamotivasyonel Durum Görüşmesi ve Kodlama Programı ................................................................ Apter Motivasyonel Stil Profili ............................................... AKIŞ .......................................................................................... BECERİ GEREKTİREN ZORLU FAALİYETLER ................. Net Amaçlar ve Hızlı Geri Dönüş .......................................... Konsantrasyon ve Öz-Ayrımsama (Öz Farkındalık) Eksikliği ...................................................... Zaman Dönüşümü ................................................................ Akışa Neden Olan Durumlar ................................................. Kültür ..................................................................................... Çocuklarımızla Olan İlişkilerimizde Akış Yaratmak .............. Samimi İlişkilerde Akış Oluşturma ........................................ Fiziksel Faaliyetlerde Akış Nasıl Yaratılır? ........................... Akış Nasıl Ölçülür? ............................................................... TARTIŞMALAR ......................................................................... ÖZET ........................................................................................ BÖLÜM 3 .................................................................................. UMUT VE İYİMSERLİK ............................................................ POZİTİF YANILSAMALAR ....................................................... KENDİNİ ALDATMA ................................................................. İNKAR VE BASTIRMA .............................................................. SEÇİCİ ALGI VE YARARLI UNUTMA ...................................... YETERSİZLİK ........................................................................... KENDİ NEGATİF TASLAĞI ...................................................... OLUMLU YANILSAMALARIN GELİŞİMİ .................................. Pozitif Yanılsamaların Değiştirilmesi .................................... İYİMSERLİK .............................................................................. Ruhsal İyimserlik ................................................................... İyimser Açıklama Tarzı ......................................................... İyimserliğin Gelişimi .............................................................. Yeniden Yükleme Eğitimi ...................................................... İyimserlik, Umut ve Sağlık .................................................... İyimserlik ve Umudun Nörobiyolojisi ..................................... Kötümserliğin Nörobiyolojisi ................................................. Hedefe Yönelik İyimser Davranışın Nörobiyolojisi ................

101 101 101 101 102 103 103 103 104 104 104 105 106 106 107 108 109 113 113 114 115 115 116 116 116 116 118 118 118 119 119 120 121 121 122 122

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi İyimser Sosyal İlişkinin Nörobiyolojisi ................................... UMUT ........................................................................................ Umudun Gelişimi .................................................................. BEKLENTİLİLİK VE RİSK DENGESİ (HOMEOSTASİ) TEORİSİ ........................................................ TARTIŞMALAR ......................................................................... ÖZET ........................................................................................ BÖLÜM 4 .................................................................................. DUYGUSAL ZEKA ................................................................... Duygusal Zeka: Yetenek Mi Yoksa Kişilik Özelliği Mi? ......... Mayer, Salovey ve Caruso’nun Duygusal Zekaya Ait Yetenek Modeli ..................................................................... Bar-On’un Duygusal ve Sosyal Zekaya Ait Kişilik Modeli ..... Goleman’ın Duygusal Zeka Modeli ....................................... Cooper’ın EQ Haritası ........................................................... YETİŞKİNLİKTE DUYGUSAL ZEKAYI ARTTIRMAK ............... Duygusal Farkındalığı Arttırmak İçin Öz İzleme ................... Üzücü Duyguları Yönetmek İçin Öz Düzenleme .................. İletişim ............................................................................... Problem Çözmek .............................................................. DUYGUSAL YETERLİĞİN GELİŞİMİ ....................................... Bebeklik (0-1 Yaş) ................................................................ Yürümeye Başlama Çağı (1-2 Yaş) ...................................... Okul Öncesi (2-5 Yaş) .......................................................... Anaokulu (5-7 Yaş) ............................................................... Soğukkanlılık ......................................................................... Orta Çocukluk (7-10 Yaş) ..................................................... Ergenlik Öncesi (10-13 yaş) ................................................. Ergenlik (13 Yaş ve Üzeri) .................................................... BAĞ VE DUYGUSAL YETERLİK GELİŞİMİ ............................ DUYGUSAL ZEKANIN NÖROBİYOLOJİK TEMELİ ................. İLGİLİ YAPILAR .................................................................... Pratik Zeka ........................................................................ Otistik Spektrum Bozukluk Özellikleri ............................... Tecrübeye Açık Olmak ..................................................... Aleksitimi ........................................................................... Psikolojik Farkındalık ........................................................ Duygusal Farkındalık Seviyeleri .......................................

123 123 124 125 126 127 131 131 131 132 133 134 135 137 137 138 138 139 140 140 140 141 141 142 142 143 143 144 145 146 146 146 147 147 148 148

MUTLU OLMANIN YOLLARI Duygusal Yaratıclılık ......................................................... TARTIŞMALAR ......................................................................... ÖZET ........................................................................................ BÖLÜM 5 .................................................................................. ÜSTÜN YETENEKLİLİK, YARATICILIK VE BİLGELİK .......... Üstün Yeteneklilik ................................................................. Üstün Yeteneklilik Tanımları ................................................. Renzulli Üstün Yeteneğin Üç Halka Modeli .......................... Üstün Yeteneklilik ve Çoklu Zeka ......................................... Yetenekli Çocuklar Üzerine Araştırma Bulguları .................. Erken Üstün Yetenek Performansı ....................................... Üstün Yetenekli Çocukların Aile Geçmişi ............................. Üstün Yetenekli Çocuklarda Psikolojik Uyum ....................... Beyin Süreçleri ve Üstün Yeteneklilik ................................... Çocukluk Zamanında Üstün Yeteneklilik ve Yaratıcılık ........ YARATICILIK ............................................................................ Csikszentmihalyi’nin Yaratıcı Model Sistemleri .................... Yaratıcılığı Kolaylaştıran Kültürler .................................... Yaratıcılığı Kolaylaştıran İlgi Alanları ................................ Yaratıcılığı Kolaylaştıran Toplumlar .................................. Yaratıcılığı Kolaylaştıran Alanlar ...................................... Yaratıcılığı Kolaylaştıran Aile Hayatı ................................ Yaratıcılığı Kolaylaştıran Kişisel Özellikler ....................... Stenrnberg-Lubart’ın Yatırım Teorisi ................................ Yaratıcılığa Dair Araştırma Bulguları ................................ Yaratıcılık Aşamaları ......................................................... Yaratıcılıkta Bireysel Farklılıklar ....................................... Zeka ve Yaratıcılık ............................................................ Kişilik ve Yaratıcılık ........................................................... Motivasyon ve Yaratıcılık .................................................. Beyin Süreçleri ve Yaratıcılık ............................................ BİLGELİK .................................................................................. Kişilik Gelişiminin Son Aşaması Olarak Bilgelik ................... Bebeklik (0-18 Ay) ............................................................ Yürümeye Başlama Dönemi (18 Ay - 3 Yaş) .................... Okul Öncesi Dönem (3-6 Yaş) .......................................... Orta Çocukluk (7-11 Yaş) ................................................. Ergenlik (12-20 Yaş) .........................................................

148 150 151 153 153 153 154 154 155 156 156 156 157 157 158 159 159 160 160 161 161 161 161 162 162 163 163 163 164 164 165 165 165 166 166 166 167 167

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi Genç Yetişkinlik (21-34 Yaş) ............................................ Orta Yaş (34-60 Yaş) ........................................................ Yaşlılık (60-…) .................................................................. Bilişsel Gelişimin Son Aşaması Olarak Bilgelik .................... Uzman Bilgisi Olarak Bilgelik ................................................ Denge Olarak Bilgelik ........................................................... Analitik Zeka ..................................................................... Pratik Zeka ........................................................................ Yaratıcı Zeka ..................................................................... Stanberg’in Bilgeliğe Dair Denge Teorisi .............................. Bilgelik ve Örtülü Bilgi ........................................................... Neden Bazı İnsanlar Diğerlerinden Daha Bilgedir? .............. Üstün Yeteneklilik, Yaratıcılık ve Bilgelik Üzerine Çıkarımlar ................................................... Üstün Yetenekli Çocuklara Yardım Etmek ....................... Güçlü Yönlere Odaklanma ................................................ Kişisel Yaratıcılığı Teşvik Etmek ....................................... Bilge (Zeki) Değerlendirmeler Yapmak ............................. TARTIŞMALAR ......................................................................... ÖZET ........................................................................................ BÖLÜM 6 .................................................................................. POZİTİF ÖZELLİKLER VE GÜDÜLER .................................... Özellikler ............................................................................... Güdüler ................................................................................. KİŞİLİK VE KİŞİSEL GÜÇLERLE İLGİLİ ÖZELLİK TEORİLERİ ............................................................... Özellikle İlgili Güçlerin (Güçlü Yanların) Değerlendirilmesi .. Özellikle İlgili Güçlerin (Güçlü Yanların) Genetik ve Çevresel Temeli .................................................................... Özellikle İlgili Güçlü Yanların Ömür Boyunca Gelişimi ......... Esnek Kişilik Profilinin Güçlü Yanları .................................... Kişilik Özellikleri ve Refah ..................................................... Özellik İle İlgili Güçlü Yanların Nörobiyolojik Temeli ............. Kişisel Güçler Olarak Güdüler .............................................. Özellik Benzeri Güdüler ........................................................ Başarı Güdüsü ...................................................................... Kolaylaştırıcı Güdü ............................................................... Güç Güdüsü ..........................................................................

167 168 168 168 170 171 171 172 172 172 173 173 174 174 174 174 175 177 178 181 181 181 182 182 183 184 185 185 186 187 188 188 188 188 189

MUTLU OLMANIN YOLLARI Fedakârlık ............................................................................. Durum Benzeri Güdüler ve Öznel Refah .............................. Güdülerin Değerlendirilmesi ................................................. Örtülü ve Açık Güdüler ......................................................... TARTIŞMALAR ......................................................................... ÖZET ........................................................................................ BÖLÜM 7 .................................................................................. POZİTİF BENLİK ...................................................................... Nesne ve Eylem Olarak Benlik ............................................. Özsaygı ................................................................................. Benlik Saygısı Ölçümleri ....................................................... Benlik Saygısı Gelişimi ......................................................... Benlik Saygısı Bağıntıları ...................................................... Savunmacı Benlik Saygısının Güçlenmesi ........................... Benlik Saygısının Gelişmesi ................................................. ÖZ ETKİNLİK ............................................................................ Öz-Etkinliğin Ölçümü ............................................................ Öz-Etkinlik Kaynakları ........................................................... Öz-Etkinlik Sonuçları ............................................................ Kontrol Odağı, Genel Öz-Etkinlik, Kontrolün Cazibesi, Tutarlık ve Tahammül Duygusu ............................................ MÜCADELE STRATEJİLERİ .................................................... PROBLEM ÇÖZME .................................................................. SOSYAL DESTEK .................................................................... KATARSİS ................................................................................ AĞLAMAK ................................................................................ İNANÇ ....................................................................................... MEDİTASYON .......................................................................... RAHATLAMA ............................................................................ EGZERSİZ ................................................................................ YENİDEN ÇERÇEVELEME ...................................................... MİZAH ....................................................................................... DİKKATİ BAŞKA TARAFA VERME .......................................... BAŞA ÇIKMAYI DEĞERLENDİRME ........................................ Stresli Durumlar İçin Başa Çıkma Envanteri ........................ Başa Çıkma Ölçeğinin İşlevsel Boyutu ................................. Başa Çıkma Yolları Anketi .................................................... Başa Çıkma Tepkileri Envanteri ...........................................

189 189 190 190 192 193 197 197 198 199 199 200 201 202 203 203 204 204 205 206 207 208 209 209 210 211 212 212 213 213 214 214 214 214 215 215 215

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi Başa Çıkmak ......................................................................... Sorun Deneyimleri İçin Ergen Başa Çıkma Oryantasyonu ... SAVUNMA MEKANİZMALARI .................................................. ADAPTİF SAVUNMALAR ......................................................... Adaptif Savunma İlişkileri ...................................................... Adaptif Savunmaların Gelişimi .............................................. Savunmaları Değerlendirmek ............................................... Savunma Mekanizması Değerlendirme Ölçeği ................ Savunma Şekli Anketi ....................................................... Savunma Mekanizması Profili .......................................... TARTIŞMALAR ......................................................................... ÖZET ........................................................................................

215 215 216 217 218 218 219 219 219 220 221 222

MUTLU OLMANIN YOLLARI

ÖNSÖZ

Mutluluk, her insanın sahip olmak istediği birkaç temel ihtiyaçtan biridir. İnsanlar mutluluklarını şartlara bağlarlar. Her istek bize ebedi mutluluk sunacakmış gibi konuşur. Oysa mutluluk; hiçbir şart öne sürülmezse sahip olunabilecek birşeydir. Bizim için, hepimiz için, insan türü için en önemli olan gerçek şudur ki; “bir kez yaşayacağız.” Şu günü, şu saati, şu dakikayı; hiçbir ânı bir kez daha yaşama şansımız yok. O yüzden mutlu olmak, en önemli amacı olmalı insanın. Bir özdeyişte söylendiği gibi; “Gerçek mutluluğun kendi içinizde yattığını fark edin. Huzur, mutluluk ve neşeyi, dış dünyada aramayı bırakın. Gülümseyin, kucaklaşın, affedin… Mutluluk kendinize birkaç damla bulaştırmadan, başkalarına dökebileceğiniz bir şey değildir.” 13

St. Clements University / TÃ¼rkiye Enformasyon Ofisi

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BÖLÜM 1 POZİTİF DUYGULAR

Seligman, pozitif duyguları, geçmişle, şimdiyle ve gelecekle ilgili olanlar olarak üç kategoriye ayırmıştır. Gelecekle ilgili olan duygular, iyimserlik, umut, güven, inançken; geçmişle ilgili olanlar, yerine getirme, gurur, huzur, memnuniyet ve hoşnutluktur. Şimdiki zamanla ilgili olarak pozitif duyguları iki ayrı sınıfa ayırabiliriz ki; bunlar anlık zevkler ve daha kalıcı hazlardır. Zevkler, hem bedensel hem de daha yüksek hazları içinde barındırır. Bedensel zevkler, duyular yoluyla sonuca ulaşır. Daha yüksek zevkler ise keyif, neşe, rahatlık ve coşku gibi duygulardır. Pozitif duygular ve mutluluk çalışmasında kritik olan konu ise güvenilir pozitif ve negatif duygulanım durumları arasındaki farklılaşmayı en kısa yoldan bulmaktır. 15

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

POZİTİF VE NEGATİF DUYGULANIM Pozitif duygulanım, dışadönük kişilik özelliğiyle korelasyon halindeyken negatif duygulanımın korelasyon halinde olduğu özellik nörotizmdir. Pozitif duygulanım, neşenin alt boyutlarını (canlı, mutlu vb), kendine güven (cesaretli, güçlü, emin) ve dikkat (konsantrasyonu yüksek vs.) duygularını kapsamı içine alırken 30 yaş sonrasında daha kalıcıdır. Negatif duygulanım gençlik çağında tavan yapar ve sonra en azından orta yaşa kadar adım adım azalır. Hem pozitif ve hem de negatif duygulanım kısmen kalıtsal özellik taşırlar. Ancak çevresel etkiler pozitif duygulanımı geliştirebilir. Şöyle ki; iş memnuniyeti ve iyi giden bir evlilik, pozitif duygulanım ile yakından ilgilidir. Düşük seviyedeki pozitif duygulanımın sebebi ise geniş ölçüde psikolojik bozukluklarla bağlantılıdır. Pozitif ve negatif duygulanım, nörobiyolojik sistemlerin deneysel bileşenlerini temsil eder. Negatif duygulanım, kaçınma odaklı davranışsal inhibisyon (ketleme) sisteminin bir parçasıdır. Bu sistemin işlevi, davranıştan kaçınmayı korumak ve organizmadan uzak tutmak için davranışa yaklaşmayı engellemektir.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Pozitif duygulanım ise negatif duygulanımın tersi olarak organizmayı, zevki açığa çıkaran ödüllendirici durumlara doğru yönlendiren davranış kolaylaştırıcı sistemin bir parçasıdır. Bu sistemin amacı organizmaya hayatta kalması için yiyecek ya da barınak benzeri kaynaklar sağlamaktır. Ayrıca pozitif duygulanım, düzenli fiziksel aktivitelerle; yeterli uyku, arkadaşlarla düzenli sosyalleşme faaliyetleri ve değerli amaçlar için çabalamakla yakın ilgi içindedir. Pozitif duygulanım, düzenli fiziksel aktiviteye katılım, düzenli ve yeterli uykunun devamının sağlanması, güçlü dostluklar kurulması ve kişisel olarak değer verilen amaçlar için çalışılmasıyla kuvvetlenebilir.

MUTLULUK Mutluluk; yaşamımızın temel amacıdır. Tüm çabalarımız onun içindir. Yemek yemek, gezmek, eğlenmek, para kazanmak, arkadaşlarla olmak, ibadet etmek, bir amaç için çabalamak, kendimizi geliştirmek vs. tümünün altında bize verdiği mutluluk vardır. Sadece olumlu davranışlar değil, olumsuz davranışlar ve yaşantılar da mutluluk amacına hizmet eder. Taziye görevini yerine getirmek, hastaya bakmak, inancı ya da düşüncesi için zorluklara katlanmak vb. gibi. Davranışlarımızdan bazıları dolaylı olarak bizi mutlu eder.

doğrudan

bazıları

ise

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Güzel bir yemek yemek direkt mutlu ederken, bir insana yardım etmek ise sorumluluk duygumuzun tatmin edilmesi nedeniyle dolaylı mutlu eder. Mutlu olmak isterken hayatın gerçekleri acı tarafları da göz ardı edilmemelidir. Sadece olumlu duyguya odaklanan kişi, hayatın yapısı gereği karşılaşacağı her olumsuz durumda kaçmayı veya yok saymayı deneyecektir. Oysa yok sayarak veya kaçarak hayatı yaşamak mümkün değildir. Çağımızda çok para kazanmak, güzel yemekler, güzel arabalar, güzel ilişkiler, konforlu yaşam, her türlü imkana sahip olmak vb gibi unsurlar mutluluğun kaynağı gibi görülmektedir. Oysa bunlar mutlu eden değil, bizi mutluluğa götüren araçlardır. Bunlar elbette mutlulukta etkin paya sahiptir. Ama bunlara ulaştıktan sonra hep mutlu kalacağımızın garantisi yoktur. Mutsuz olan birine “Araban, evin, maaşın, vs imkanların var, halen neden mutsuzsun?” diyemezsiniz. Bunun yanı sıra sınırlı geliri olan insanların da mutsuz olduğu iddia edilemez. Para mutluluk için gereklidir ancak, yaşamdaki tek mutluluk kaynağı da para değildir. Sadece para, yaşamı tüm yönleriyle mutlu etmeye yetmez. Mutluluğun parayla ilişkisi doğru orantılı değildir. Para size, mutlu olmak için imkan, güvenlik, sağlık ve konfor verir. Paranın bir noktadan sonra mutlu etmesi mümkün olmaz. istediğiniz kadar, aktivitelere katılın, harcayın, 18

MUTLU OLMANIN YOLLARI

yiyin, için, gezin. Aslında bunların tümü hayattaki mutluluğu arama çabasının denemeleridir. Haz; mutluluk değil, ona götüren bir araçtır. İçsel olarak mutluysanız hazlarınız keyif verir. Aktiviteye, “beni mutlu etsin” diye anlam yükleyip mutlu olmayı beklerseniz, bu zoraki bir mutluluk oyununa dönüşür. Günün her saatinde kendinizi meşgul edecek şeylerle uğraşır durursunuz. Bu ise hem mümkün değildir, hem de yorucudur. Durduğunuz an, kendinizi kötü hisseder, dibe vurursunuz. Esas olan huzurdur. Hayatınızdaki eksiklik duygusunun nedenini bulursanız ve onu çözmeye çalışırsanız huzur kapısı açılır. Aksi takdirde zamanınızı günlük hazlar ile doldurmaya ve olumsuz duygular yaşamamak için geçiştirmelere başvurursunuz. Aristo’ya göre “mutluluk, insan yaşamının biricik amacıdır. Hayatımız boyunca harcadığımız tüm çabalar mutlu olmak içindir ve mutluluk, ancak erdeme ve kusursuz bir karaktere ulaşarak yakalanabilir. Kişi ancak hayatının bütününü soylu bir biçimde yaşarsa mutlu olabilir.” Epikür’e göre; mutlu olmak için insanın üç şeye ihtiyacı vardır: “Dostluk, Özgürlük ve Düşünmek.” Descartes, mutluluğu “bir ruh memnunluğu ve iç hoşnutluğu” olarak tanımlar. Descartes’a göre mutluluk erdeme, erdem de aklın iyi kullanılmasına bağlıdır.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Nörolog Nancy Etcoff beynimizin evrimsel olarak mutluluk ve acıyı azaltmaya odaklı olduğunu söyler. Şekerli şeylerin tadını doğuştan sevmemiz ve acı olanları da reddetmemiz, mutluluk arayışının içgüdüsel olduğu görüşünü destekler niteliktedir. Mutluluk, var olan yaşamınızı öncelikle kabullenebilmekle başlar. Yani gerçekçi olmakla başlar. Bu kabullenmek, pes etmek değil, gerçeği görmektir. Yok saymak ya da yakınmak, değiştirme gücünüzü elinizden alır. Sizi kaderciliğe sürükler. Mutluluk öğrenilir. Çünkü insanlar, mutluluğu da mutsuzluğu da yaşadığı doğup büyüdüğü aile ve toplum içinde öğrenir. Ailede hep yakınan, şikayetçi, mutsuz, hayattan zevk almayan birinin olması, ayrıca bunun ebeveyn olması halinde bu ailenin çocukları, mutsuzluğu bir hayat şekli ve hayatın kendisi sanırlar. Ailenin liderleri olan anne-baba, çocukların ruhsal durumlarının da kaptanlarıdır. Çocuklardaki ruhsal ve davranışsal tepkiler ise ailenin termometresidir. Mutluluk, bir duygudur. Bir duygunun oluşumu ise düşünce şeklimizdir. Çünkü insan, nasıl düşünürse öyle hisseder. Mutluluk, bir düşünce şeklidir. Düşünen için düşündüğü gibi yaşamak, düşünmeyen için yaşadığı gibi düşünmektir. Hayatımıza nasıl mutluluk katacağımızı, zihnimizde çizdiğimiz harita ile belirleriz. Yani hedeflerimiz, amaçlarımız, yaşamı anlamlandırma şeklimiz düşünce olup bizi harekete geçiren güçtür.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Mutluluk, zihinde başlar. Hayattaki olumlu ve pozitif noktaları görebilmektir. Klasik yarı dolu yarı boş bardak örneğinde olduğu gibi gerçekliklerdeki olumlu noktaları görmek gerekir. Mutluluk yetinmektir, var olanın kıymetini bilmektir. Olması gerekene değil, olana odaklanmaktır. Mutluluk, bakış açısı sonucudur. Var olan yaşam içindeki olumlu yönleri görmek, fark etmek ve onları bir artı olarak kabul etmektir. Mutluluk, kimseye muhtaç olmamak için çabalamaktır. Eğer hayatınızı kimseye muhtaç olmamak için çabalıyorsanız hem süreçte hem de sonuçta mutlu sizsiniz. Mutluluk, sağlıklı olmaktır. Aslında herşey kazanılır, acısı geçer veya azalır ama sağlık kaçan tren gibidir. Sağlıklı iseniz, siz inanmasanız bile mutlusunuzdur. Mutluluk, hayatın farkında olmaktır. Yaşamın her saniyesi mutlu hissetmek için vardır. Mutluluk çalışmak ve sevmektir. Hem çalışır hem de sevgi dolu iseniz sizi kimse yıkamaz. Çalışmak, belirli saatlerde belirli bir işi para kazanmak için yapmak anlamında olan çalışmak değil; kendine ve insanlığa bir şeyler katmak, kazandırmak anlamında bir çalışmadır ve severek yapılması sonucunda insanı mutluluğa götüren bir aktiviteye dönüşür. Sevmek duygusu evrende mutlak bir güçtür ve insanda “her şeyle baş edebilirim” duygusu uyandırır. Severek yapılan iş, 21

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

severek yürütülen ilişki vs. gibi durumlar kişilere mutluluk kapılarını açar. Mutluluk, realist bakıp, pozitif görmektir. Yaşamın gerçeklerini göz ardı etmeden içinde bulunduğumuz durumun olumlu ve öğretici taraflarını yakalamak bizi olgunlaştıracak ve mutlu edecektir. Mutluluk, üretmektir. Yaşamı üretmeden, kendini geliştirmeden yaşamak mutsuzluğa neden olur. Sonbaharda dökülen yapraklar üretkenliğin bitişi gibi düşünüldüğünde doğada ve insanlarda bir hüzün meydana gelir, oysa ilkbaharla yeşeren doğa, üretkenliği simgeler ve insanlarda neşe ve yaşama duygusu ortaya çıkarır. O halde üretmek ve bunu paylaşmak mutluluk sebebidir. (emeklilerin depresyonu ve mutsuzlukları da artık üretmeyecekleri ve işe yaramayacakları hissinden kaynaklanır). Mutluluk, aidiyettir. Kendini bir yere ait hissedebilmektir. Mutluluk, kendin olabilmektir. Maskesiz ve rolsüz. Mutluluk, sevebilmek ve karşılığında sevilmektir. Mutluluk, ibadettir. İnandığın değerler için bir şey yapmaktır. Mutluluk, güvendir. Mutluluğu anlamak ve kolaylaştırmak ile öznel refah, pozitif psikolojinin ana amacıdır.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Bilimsel bir girişim olarak pozitif psikolojinin derdi, dezavantajları düzeltmek değil öznel refah ve mutluluk ile bunları etkileyen faktörleri tahmin etmektir. Minnesota Üniversitesi’nden Profesör Ed Diener, mutluluk, hayattan memnuniyet ve öznel refah ilgili 916 anketin sonuçlarını belirlemiş ve dataları 0-10 arası değerlendirmeye tutulacak şekilde toparlamıştır. 5 nötr, 0 en mutsuzu, 10 ise oldukça mutluyu ifade etmektedir. Bu çalışmanın sonucu ortalama olarak 6.75 çıkmıştır. İfade edildiği gibi bu ortalama bir değerdir ve tabii ki hastanede yatmakta olan alkolikler, yeni hapse girmiş olanlar ya da ayrımcılık gören Güney Afrikalılar gibi belli gruplar mutsuzdur. Ayrıca mutluluk değerlendirmesinde cinsiyet ve yaş farklılıkları da önem arz eder. Bu bağlamda kadınların ve gençlerin, erkeklere ve daha yaşlı insanlara göre mutluluğu ve acıyı uç noktalarda hissettiği rapor edilmiştir. Yaşam memnuniyeti, pozitif duygulanımı marjinal olarak azalırken yaşla beraber hafif bir yükseliş gösterir. Onja Lyubomirsky kısmen genlerimize şifrelenmiş bir mutluluk ayar noktasına sahip olduğumuzu söyler. İyi bir şey olunca mutluluk hissimiz artarken, kötü bir şey olunca azalır. Ancak her iki durumda da, bilimsel olarak “hedonik uyum” diye adlandırılan güçlü ve inatçı bir olgu nedeniyle ruh halimiz çok geçmeden ayar noktasına

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

geri döner. alışabilirler.

Çünkü

insanlar

her

şeye

kolaylıkla

Lyubomirsky’nin bulguları kışkırtıcı ve bazen de genel kanılara aykırı olabilmektedir. Ona göre kiracılar ev sahiplerinden daha mutludur. Olumlu deneyimleri arada kesmek onları daha zevkli kılar. İyilik yapmak (aynı eylemi çok sık yapmak zorunda kalmamak şartıyla) insanları daha mutlu hissettirmektedir. Araştırmalarını tamamen “kendimizi nasıl mutlu ederiz” soruları üzerinde yoğunlaştıran Lyubomirsky, mutsuz insanların çok kıyaslama yaptığını ve sonuçlar hakkında kaygılandığını bulmuştur. Bu insanlar kötü bir sonuç alıp başkalarının daha da kötü sonuçlar aldığını öğrendiklerinde, çok iyi bir sonuç alıp başkalarının daha da iyi olduğunu öğrendikleri duruma göre kendilerini daha iyi hissederler. Lyubomirsky deneylerinden birinde iki gönüllünün, kukla yardımıyla hayali çocuk seyircilere arkadaşlık hakkında aynı anda ders vermesini istemiş. Ardından kuklacı lar birbirleriyle karşılaştırılmış: Çok iyiydin ama ortağın senden daha başarılıydı veya kötüydün ama ortağın senden de kötüydü. Kuklacılık değerlendirmesinden önce mutlu olan gönüllüler, ortaklarından daha kötü bir performans sergilediklerini duymayı pek umursamayıp, çoğunlukla buna aldırış etmedi. Ama mutsuz gönüllülerin yıkıldığını belirten Lyubomirsky, “Hakiki mutluluk için başarılı 24

MUTLU OLMANIN YOLLARI

olmak yetmez. Arkadaşların da başarısız olmalı’” diye yazdı. Lyubomirsky on yıl boyunca mutlu ve mutsuz insanların neye benzediğini tanımlamaya çalışmıştır. Şu anda Pennsylvania’daki Swarthmore College’ın Psikoloji Bölümü’nde çalışan arkadaşı Andrew Ward’a göre, “O yıllardaki temel varsayıma göre, mutlu insanlar daima akılcı davranırdı”. Bu yüzden Lyubomirsky, katılımcıların içlerinden sadece birini alacaklarını bildiği 10 tatlıya not verdiği bir deney tasarlamış. Her katılımcıya ikinci veya üçüncü tercihi verilmiş ve sonra 10 tatlıya tekrar not vermeleri istenmiş. Aldıkları tatlıları mantıklı şekilde değerlendiren mutsuz kişiler olmuştur. Mutlu kişiler “bu tatlı güzel, ama eminim diğerleri de güzeldir!” derken; mutsuzların tatlılarını çok sevdiği, ama seçmedikleri ‘berbat’ tatlıları almadıklarına çok sevindiklerini gösterdi. Yani mutsuzlar almadıkları tatlıyı küçümserken, mutlular bunu yapma ihtiyacı hissetmedi. Her insan kalbinde bir yara barındırır. Bunun aksine, dışarıdan bakıldığında güçlü gözükürüz, ancak içeride iyileştirilmesi gereken bir yara vardır. Bazı insanların ise diğerlerine göre daha derin yaraları vardır. Belki alkolik bir baba, belki bencil bir anne. Belki ayrılmış bir aile. Belki çocuk istismarı yaşamışlardır. Kalbinizdeki yarayı doldurmak, yapabileceğiniz en temel motivasyon şeklidir. Bu, ayrıca insanların çoğunun neden alkol ve uyuşturucu bağımlısı olduğunu; niçin

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

para, seks, güç, ün ve bayağı romantizm meraklısı olduğunu açıklar. Yüreğimizi seks, para, uyuşturucu ya da romantik ilişkiler ile doldurduğumuzda işe yarar bir etki görmeyiz. Çünkü yüreğinize iyi gelecek ve beklediğiniz tek şey saf sevgidir. Bu “gönül havuzu” olarak adlandırılan boşluğun işe yarar şekilde etki edebilmesi için yüreğinizin sevgi ile dolu olması gerekir. Genellikle hayatla sorunları olan insanların yüreklerindeki bu havuzun boş olduğunu görülür. Bu, kendine değer vermeyen işsiz biri olabilir. Arkadaşı olmayan bir milyoner, maneviyatı olmayan bir hayat kadını-erkeği olabilir. Korkuları tarafından kontrol edilen bir adam, aldatan bir insan olabilir. Uyuşturucu bağımlısı ya da kendi yalanlarına inanan basit bir politikacı olabilir. Bütün bu insanların gönül havuzu, “koca bir boşlukla” doludur. Umutsuzca, yaralarını bu saçmalıklarla geçiştirmekte ve bunu bile yanlış yapmaktadırlar. Oysa hayat ilişkilerden ibaret, gerisi yalnızca detaylardır. Yaşamınızın sonuna yaklaştığınızda; küçük oğlunuzun minik parmak uçlarıyla omzunuza dokunuşunu hatırlayacaksınız. Ya da, anneniz yaşlandığı zamanlarda alıp restorana götürürken yaptığınız iki saatlik konuşmayı.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Eşinizin, henüz yeni evli olduğunuz zamanlarda ucuz gıdalarla sizin için hazırladığı romantik yemekleri hatırlayacaksınız; ve hepsini ödeyemeyecek olduğunuz için o yiyeceklerin arasından hangisini seçip almak istediğinize karar vermeniz gereken o anları. Diğer bir deyişle sevgi verdiğiniz ve aldığınız o anları hatırlayacaksınız. Çünkü günün sonunda hayatın aslında yalnızca bundan ibaret olduğunu anlayacaksınız. İlişkilerinizde daha mı az stres istiyorsunuz? Kavga etmekten yoruldunuz mu? Anlaşılmazlıklardan bıktınız mı? Daha fazla neşe mi arzuluyorsunuz? Çözüm gayet basit: İnsanları değiştirmeye çalışmaktan vazgeçin. İnsanları düzeltmeyeceksek ne yapacağız? Takdir edeceğiz.

Minnettarlık Zenginliktir; Şikâyet Yoksulluk Mutlu ilişkilere sahip olmak istiyorsanız insanları değiştirmeye çalışmaktan vazgeçin, onları takdir etmeye başlayın. İnsanları değiştirmeye çalışmaktan vazgeçmeniz için iki sebep vardır. Birincisi, zaten yapamazsınız. İkincisi ise; bir şey düzelirse diğer şey bozulur. Ailenizle daha fazla zaman geçirmek mi istiyorsunuz? Zaman yönetimi bunun için çözüm değildir. Gerçekten 27

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

düşünürseniz hayatınızdakileri iki gruba ayırabilirsiniz: Mühim olanlar ve daha az mühim olanlar. Mühim olanları yönetebilirseniz hayatınızı yönetirsiniz. Bu gerçek başarının anahtarıdır. Gerçekten mühim olanlarını bilmeyen insanlar daha az mühim olanlarını mahvederler. Hayatınızda mühim olması gereken 4 unsur olmalıdır: - Aileniz - Sağlığınız - Misyonunuz - Ruhunuz. Bütün diğer her şey daha az önemli olanlar listesindedir. Başarılı olmak istiyorsanız önemli olanlara odaklanmalısınız. Hayatınızı kolaylaştırmak için, kolayca uygulayabileceğiniz şu yöntemleri deneyebilirsiniz: - İnsanlarla tanıştığınızda, onlara gülerken göz renklerini ayırt etmeye çalışın. Belki 2 saniyeden fazla gözünüzü dikip baktığınız içindir, tam bilinmiyor ama insanlar gerçekten buna pozitif yanıt verir. - İnsanların ayaklarına dikkat edin. Dost başa düşman ayağa diye düşünmeyin, eğer iki insan bir şey hakkında konuşurken onlara yaklaştıysanız ve onlar ayaklarıyla değil, sadece vücutlarıyla size döndüyse, emin olun o 28

MUTLU OLMANIN YOLLARI

konuşmada orada olmanızı istemiyorlardır. Benzer şekilde, eğer iş arkadaşınızla bir konuşma yapıyorsanız ve sizi dikkatlice dinlediğini düşünüyorsanız, ve gövdesi size dönük ama ayakları başka yöne bakıyorsa, o konuşmanın hemen bitmesini istiyorlardır. İnsanlara bir görev vermek istiyorsanız, yavaş yavaş gerçekleştirin. Yani, önce daha basit bir görev verin, daha sonra vereceğiniz esas görevi daha kolayca yerine getireceklerine emin olabilirsiniz. - Eğer birine bir şey sorduysanız ve size “kısmen” cevap verdiyse, hiçbir şey yapmadan bekleyin. Sessiz kalıp, göz kontağı kurmaya devam ederseniz, muhtemelen konuşmaya devam edeceklerdir. - Psikologlar şunu öneriyor: Topluluk önünde konuşma gibi sizi geren durumlara girmeden önce sakız çiğneyin. Çünkü çiğnemek sizin beyninize “yemek yiyor” olduğunuz sinyalini gönderecek ve beyniniz otomatik olarak “Eğer tehlikede olsaydım yemek yemezdim, demek ki tehlikede değilim” mantığını konuşturup, sizi rahatlatacaktır. - Yeni bir şeye başlarken ya da öğrenmeye çalışırken, bir arkadaşınıza öğretmeye çalışın. Bırakın size sorular sorsun. Eğer bir şeyi öğretebiliyorsanız, öğrenmişsiniz demektir. İnsanlar onlara ne söylediğinizi unutabilirler, ama onları nasıl hissettirdiğinizi asla. Bunu unutmayın, ona göre davranın.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

- Röportaj / görüşme yapmayı içeren bir göreviniz varsa, psikolojik olarak kendinizi buna hazırlayın. Kendinize “Görüşme yapacağım insanı uzun süredir tanıyorum. İki eski arkadaş, arayı kapatacağız; sabırsızlanıyorum.” deyip tekrarlayın. Bu deneyimi görselleştirmeye çalışın kafanızda, el sıkışın, göz kontağı kurun, muhabbet açın. Neleri ona söylemek için sabırsızlanıyorsunuz? Rahat bir pozunuz olsun, ayaklarınız açık durun, ellerinizi kalçanıza koyun, gülümseyin. Psikolojik olarak kendinizi bunu yaşamış gibi hissettirmeniz, sizi her duruma hazırlayacaktır. - Eğer gerçekten mutlu hissediyorsanız ve diğer insanlarla görüşmek için sabırsızlanıyorsanız, size aynı şekilde tepki vereceklerdir. Her zaman değil, ama %90 enerjiniz karşılıklıdır. - Stresin fiziksel etkileri (hızlı soluk alıp verme, kalp atışları vs.) cesur olmanın etkilerinin muadilidir. Yani, eğer bir şeyden dolayı stresli hissediyorsanız, hemen kendinize “Cesaret gerektirecek bir şey yapmak üzereyim, stresli hissetmiyorum” şeklinde telkinlerde bulunun. Araştırmacılar, psikolojide, aslında bir durum karşısında o durumu tehdit olarak görmekten ve strese girmektense, bir “meydan okuma” olarak görmenin sizin onu atlatmanızı çok daha kolaylaştıracağını söylüyor. “Stresli değilim, cesurum!” - Henüz yeni tanıştığınız insanlara direkt isimleriyle hitap edin. İnsanlar isimleriyle çağrılmaktan çok

MUTLU OLMANIN YOLLARI

hoşlanırlar, ve bu onlarda duygusunu pekiştirir.

güven

arkadaşlık

- Eğer gülebileceğiniz en kocaman gülümsemeyi suratınıza koyabilirseniz, otomatik olarak çok daha mutlu hissedersiniz. Unutmayın, gülümsemek ve mutluluk bulaşıcıdır. - Çocuklarınızı kontrol altında tutmak yaptırmak adına bir seçenek sunun. ayakkabılarını giymesini istiyorsanız ayakkabılarını mı giymek istersin köpek mı?” diyin, birini seçip giyeceklerdir.

ve dediğinizi Örneğin eğer “Star Wars balıklı olanları

Çocuklarınızla Randevulaşmak Bir baba, önce oğlunu hamburger yemeye çağırır, sonrasındaysa düşük notları hakkında konuşmak istediğini söyler. “Çok çalışman gerek, ben senin okul ödemelerini yapmak için çok çalışıyorum.” Başka bir konuya atlayarak “müzik zevkin korkunç” der. “Çok gürültülü, çok bağırıyor; ve tam anlamıyla korkunç işte! Daha fazla klasik müzik dinlemen gerektiğine inanıyorum.” Baba, aynı zamanda saçının uzunluğuna, geç saatlere kadar süren telefon konuşmalarına ve bilgisayar başında oyun oynayarak geçirdiği zamana da değinir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Yemeğin sonunda babası, oğluna geçirdikleri vakit için teşekkür eder ve bunu her hafta yapmak istediğini söyler. Bu ruhsal çatışmaya her hafta, bir ergen olarak katlandığınızı düşünebiliyor musunuz? Randevular sizin için değil, oğlunuz içindir. Onun eğlendiği kadar eğlenmek zorunda olmayabilirsiniz. Onunla oyun oynayıp, maça gidebilir; bisiklet sürüp balık tutabilir, yani bir erkek çocuğunun yapmak istediği her şeyi yapabilirsiniz. İlişki samimiyse çocuklar sizi dinler, aksi halde kalplerini de size kapatırlar. Ancak ebeveyn ile çocuk arasında süregelen bir “İlişki Sürüklenmesi” söz konusuysa, iki tarafın da samimiyeti artık eskisi gibi değildir. Ebeveyn ne kadar susarsa, çocuk mesajı almayı o kadar reddeder. O halde ilk yapılması gereken, samimiyet kurmaktır. Sevdiklerinize kaliteli zaman ayırmak için bir “dokunulmazlar listesi” yapabilirsiniz. Yaptığınız liste nin en önemlilerinden biri de haftalık “aile geceleri”dir. Amacınız birlikte, eğlenceli bir şey yapmak olmalıdır. Mısır patlatarak kiraladığınız filmi izlemek, mahallenizde ailece yürüyüş yapmak gibi. Monopoly benzeri oyunlar oynamak, bir kitabı sesli okuma; bir pizza sipariş ederek masa etrafına aile bireylerinizle hayatları hakkında sohbet etmek gibi.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Bunları her hafta gerçekleştirdiğinizde unutulmaz hatıralar yaratırsınız. Hayat anlardan ibarettir. Ve, yetişmekte olan çocuklar bu anlara dayalı psikolojilere sahiptirler. Bu onların dayanak noktası olacaktır. Aile olarak birlikte olunan dakikalar gibi. Mutlu olmanın anahtarlarından biri de bağışlamaktır. Bağışlamak bir sahnelik bir oyun değildir. İki sahnesi vardır. Birincisi; sinirlenmek; bırakmaktır.

ikincisi,

öfkenizi

serbest

Sinirlenmek öfkenizden kurtulmanın ilk yoludur. Acıyı kabullenmeli ve benimsemelisiniz. “Bana yaptığı yanlıştı.” demelisiniz. Bazı insanlar bağışlamanın hiçbir şey olmamış gibi davranmak olduğunu düşünüşe de bu yanlıştır. Önemli olan, kızgınlığınızı hissetmelisiniz. Fakat bunu yaralayıcı bir şekilde yapmamalısınız. Önce kızgınlığınızı belirtmelisiniz. Acınızı, sadakatine inandığınız arkadaşlarınızla paylaşmalısınız. Acıyı hissetmeli, ağlamalısınız. Öfke iyileştirir; çünkü sevgiyle ilgilidir, kendinizi sevmekle ilgilidir ve sevgi her zaman iyileştirir. Öfke kendiniz için savaştığınızı gösterir. Ve öfke sürekli değildir; son kullanma tarihi olan birşeydir. Doğruyu söylemek gerekirse acı ve öfke aynı şeydir. Acı öfkedir, öfke ise geçicidir. Öfkeniz olması gerekenden uzun süre içinizde olursa sizi zehirleyebilir,

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

öldürebilir. Gün geceye dönmeden öfkeniz silinmeli ve bağışlama moduna geçilmelidir. Daha derin acılar içinse daha fazla zaman gerekebilir. Bu tip acılar için birinci ve ikinci sahne arasında zaman olması gerektiğini söylenebilir. Birinci sahnede beklemeli, ikinci sahnede harekete geçmelisiniz. Çünkü bu kısım aslında mucizenin gerçekleştiği kısımdır. İkinci sahnede affetme kararı verirsiniz. Anahtar kelime karar vermektir. Hissetmekle değil istemekle alâkalıdır. Öfke hâlâ devam ediyor olabilir fakat kalbiniz çoktan karar vermiştir. Sevgi, duygudan çok bir seçimdir. Bağışlamak sevgiyse, sevmek bir seçimdir. Ancak, şu göz önünde tutulmalıdır: Bağışlamak ilişkiyi bıraktığınız yerden yakalamak değildir. Erkek arkadaşınızın sizi aldattığını öğrendiniz. Ne yapmalısınız? Onu affetmelisiniz ama, geri dönüp dönmeme kararı size aittir. Diyelim ki sizi iki kere aldattı. Onu yeniden affettiniz; fakat onun kollarına mı koşacaksınız? Psikopatlık ya da sadistik eğilimleriniz varsa buyurun. İstekleriniz yerine gelecek. Bağışlamak kendinizi acıya birden fazla açmak demek değildir. Örneğin alkolik eşinizin size şiddet uyguladığını düşünelim, onu hala affetmediniz; fakat eve geri gelmesine izin verecek misiniz? Asla. 6 ay boyunca tedavi gördüğüne ve alkolü bıraktığına emin olana kadar ondan uzak durun.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Farkında olsanız da, olmasanız da bağışladığınızda, bir mucize gerçekleşiyor. Yalnızca sizi ve o insanı değil, bütün sevdiklerinizi iyileştirip koruyan bir mucize. Acı, herkesi etkiler. Aileniz, arkadaşlarınız... Acı, kötü bir ruhtur ve insanlar bunu hisseder, bundan kaçmak ister. Acı geçerken; etrafınızdaki herkesin de acısını birlikte götürür. Size hata yapmış herkesi ve her şeyi affedin. Yalnızca kendinize duyduğunuz bir sevgi varsa mutlu ilişkiler yaşayabilirsiniz. Kendimizi biraz daha sevmeyi öğrenebilirsek belki de öfkemiz ve kaba yanlarımız eriyip gidebilir. Kalbinizin boş bir şişe olduğunu düşünün. Gerçekten boş değildir, içerisinde hava barındırır. Aynı şekilde, insan kalbi de içerisinde kişisel sevgi yoksa bile boş değildir. Muhtaçlık duyar. Şişeyi ne kadar su ile doldurursanız hava o kadar azalır. Su burada kişisel sevgidir. Muhtaçlığın en güzel çözümü kişisel sevgidir. Kendinizi sevmeyi öğrendikçe yüreğinizdeki muhtaçlıktan arınırsınız. Muhtaçlığı nasıl anlarsınız? Muhtaçlık ya da kişisel sevgi çok fazla şekilde açıklanabilir. Bunlardan bazıları… Kimileri, insanları mutlu etmek için uğraşır. Sevilmek için kibar, nazik ve güler yüzlü olurlar. Çünkü kişisel sevginin yerini bununla doldururlar.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Bazıları ise iyi notlar, başarılı olmak gibi şeyler ile. Onların kişisel sevgisi takdir görmektir. Bazıları herkesi kendinden uzaklaştırır, her şeyi reddeder. Bazıları istismarın kurbanlarıdır. İlişkilerde bir kalp boşsa karşısındakine yine, yalnızca bir boşluk verebilir. Boşluk, muhtaçlığın diğer adıdır aslında. Siz olmadan gülümseyemeyen bir arkadaşınız, siz olmadan gülümseyemeyen bir eşiniz ve çocuklarınız varsa korkmalısınız. Ancak bir eş arıyorsanız kesinlikle siz olmadan da yaşayabilecek; ancak sizinle olmayı tercih eden birini bulmalısınız. Bu sizsiz yapamayacağından değil, sizi sevdiğinden gerçekleşir. Bu kolay değildir elbet, ama güzel ve doğrudur. Muhtaçlık muhtaçlığa bağlıdır. Ve sebep gayet açıktır. Sevgi alamazsanız ihtiyaç duyarsınız. Bu; bazı kadınların neden kötü adamları mıknatıs gibi çektiğini açıklar. Çözüm? Bu muhtaçlığı kişisel sevgi ile değiştirin. Çünkü yalnızca kişisel sevginiz varsa mutlu ilişkiler yaşarsınız. Kalbinize kişisel sevgi kazandırmak için şu yolları deneyebilirsiniz: - Değerinize inanın. - Hayalleriniz olsun. - İhtiyaçlarınızı önemseyin. - Doğru insanlar ile paylaşımda olun. 36

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Ellerinizi göğsünüzde birleştirerek, dışınızdan “Ben harika bir insanım. Güçlüyüm, başarılıyım, inançlı ve iyi biriyim. Kendime inanıyorum” deyin. Sonrasında ise bu cümleleri sabah ve akşam olmak üzere, iki kere kendinize tekrarlayın. İkinci olarak da sevdiğinize gidip “Benim iyi yanlarım ne? Doğru yaptığım şeyler ne?” diye sorun. Onun cevaplarını bir kağıda yazın. Sonrasında ise “Seninle övünüyorum çünkü müthişsin; yaptıkların harika ve gerçek.” diyen iç sesinizin yankısını dinleyin. Kendi değerinize inandığınızda, etrafınızdakilerin değeri de daha gerçek bir hal alacaktır. Doğru ve gerçek sevgiye ulaşmak böylece daha kolaylaşacaktır. Kendinize bir iyilik yapın, önce hayallerinizi bilin. Sonrasında ise onlara ulaşmak için çabalayın. Bu, ilişkilerinizi yoluna sokar. Hayallerinizi bildikten sonra diğerlerinin hayallerini de bilmeye ve anlamaya başlarsınız ve etrafınızdaki insanların gelişimine de faydanız olur. İhtiyaçlarınızı bir kağıda yazın ve onları nasıl karşılayabileceğinizi çözümleyin. Bu yöntem ilişkilerinizdeki şeyleri yoluna sokmak için size yardımcı olacaktır.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Muhtaç İnsanlar, Muhtaç İnsanlara Muhtaçlık Besler Hayatınıza giren insanlar konusunda dikkatli olun. Dikkatli olmazsanız duygusal anlamda sizi yiyip bitiren birçok vampirle karşılaşırsınız. Bu insanlar hayatınızdaki neşeyi ve sevgiyi emip atar. Fazlasıyla vampir tipi vardır; kibirli olanlar ve küstah olanlar gibi. Acı veren, sadakatsiz, bağımlılar, mutsuzluk saçanlar, kritik yapanlar, şikayetçiler… Hayatınızı üç kişilik bir kanepe gibi hayal edin çünkü 24 saatin sonunda, baygın düştüğünüzde yine evde olup da o koltuğun üzerinde oturabilecek birkaç insan vardır. O koltuğa başka kimse yerleşemez. Hayatınız sanal ortamlardaki gibi 5000 arkadaşla ilişki kurabileceğiniz bir yer değildir. Eğer bu şekilde sizi olumsuz yönde etkileyen vampirleri hayatınızda barındırmaya devam ederseniz, hayatınızın bütün neşesi, huzuru ve sevgisi mahvolup gidecektir. Araştırmalara göre, başkasının mutluluğu için çalışan insanların mutluluk hissi çok daha fazladır. Bir başkasına yardımcı olan, onun acısını dindirmeye koşan, dindiren insanların uzun vadeli mutluluk hislerinin daha fazla olduğu gözlemlenmiştir. İnsan hazla mutlu olamaz, mutluluğu sağlayan başka değerlerdir. Hepimiz büyük ev, daha çok maaş, daha 38

MUTLU OLMANIN YOLLARI

güzel ya da yakışıklı olmak peşinde koşsak da bunların hiçbiri kalıcı mutluluk sağlamaz. Başkalarının mutluluğu, kişinin kendi mutluluğu için de önemlidir. Kişinin muhteşem bir insan olamayacağını kabul etmesi, başkalarının hatalarını aramaması gerekir. Başkalarının mutsuzluğu bizim mutluluğumuz anlamına gelmez. Aynı gemideyiz, aynı ortamdayız. Birbirimizin mutluluğu için çabalarsak hepimizin mutlu olma ihtimali çok daha fazladır. Dolayısıyla insanlar, içinde bulunduğu ortamda hangi duygu varsa onu içlerine çekerler. Ortada bir kıskançlık, haset, kötülük varsa onu sünger gibi emerler. Hayata bakma ve olayları görme biçimimiz, nasıl bir çevrede yaşayacağımızı ve çevremizdeki insanlarla nasıl iletişim kuracağımızı belirler. Bu nedenle hayata bakış açımıza çok dikkat etmemiz gerekir. Eksiklikleri tamamlamak için irade göstermemiz, yanlışlıkları düzeltmemiz için uğraşmamız gerekir. Aslında mükemmel hayat yoktur. Bu anlamda ulaşabileceğimiz hayaller kurmak önemlidir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Mutluluğu Ölçmek Mutluluk çalışmalarında, yapıyı değerlendirmek için çeşitli teknikler kullanılmıştır. Yakın zamandaki araştırmalar, çok ögeli ölçekler kullanan güvenilir, geçerli ve daha sofistike çalışmalardır. Mutluluk ve öznel refah ölçümlerinin faktör analizleri, mutluluğun iki yönü olduğunu gösterir. Bunlardan biri, eğlence, hoşnutluk, sevinç ve diğer pozitif duygu tecrübelerini temsil eden duygulanım ve biliş faktörleri; diğeri çeşitli yaşam alanlarının (aile, iş vb) bilişsel değerlendirmesidir.

Mutluluğun Etkileri Evrimsel açıdan baktığımızda korku ya da kızgınlık gibi negatif duyguların tehditlere karşı ilk sırada yer aldığını görürüz. Korku ve kızgınlık bize tehlikenin muhtemel, zararın ise yakın olduğunu anlatmaya çalışır. Olumsuz duygular, dikkatimizi tehlikenin kaynağına doğru daraltır ve bizi kavga et ya da kaç konumuna göre mobilize eder. Negatif duygular bizi, bir kazananın ve bir kaybedenin yanında kazanç ve kayıp miktarının belirlenmiş olduğu sonucu sıfır olan oyunlara hazırlar. Bu yüzden bu işlemden net bir kazanç beklenemez.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Negatif duyguların tersi olarak zevk veya hoşnutluk gibi pozitif duygular, bize iyi bir şeylerin gerçekleşiyor olduğunu anlatmaya çalışır. Pozitif duygular dikkat alanımızı genişleterek daha geniş bir sosyal ve fiziki çevrenin farkında olmamızı sağlar. Genişleyen dikkat bizim yeni fikirlere, uygulamalara açık ve her zamankinden daha yaratıcı olmamızda, daha iyi ilişkiler kurmamızda ve etkin üretkenlik göstermemizde etkin unsurdur. Pozitif duyguların bizi hazırladığı oyunlar, kazan-kazan ve sonucu sıfır olmayan oyunlardır ki bunlar başladığı ana nazaran hep artıda olan işlemlerdir. Negatif duygular, neyin yanlış olduğunun kontrol edildiği ve yanlış olanın elimine edildiği görevlerde yüksek odaklılığı, savunma ağırlıklı kritik düşünceyi ve karar almayı kolaylaştırır. Pozitif duygular ise hoşgörülü yaratıcı düşünce ve üretkenlik tarafındadır. Depresif gerçeklik çalışmasına göre, bunalımdaki kişiler kendi becerileriyle ilgili daha doğru değerlendirmeler yapmakta, geçmişte başlarına gelen olumlu ya da olumsuz şeyleri iyi hatırlamakta ve risk ile ilgili bilgilere karşı daha duyarlı bir duruş sergilemektedirler. Bunun tam tersi olarak mutlu insanlar becerilerini abartırlar, negatif olayları olduğundan daha olumlu hatırlarlar ama sağlık riski ile ilgili bilgileri araştırmak gibi önemli

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

stratejileri yaparlar.

kullandıklarından

daha

iyi

hayat

planı

Yaşam kalitenizi arttırmak ve daha mutlu olmak için; kin ve nefretten kurtulun ve herkese iyi davranın. Problemleri avantaj olarak görmeye çalışın ve sahip olduklarınıza şükretmeyi bilin. Herşeyi kafanıza takmayın, bahaneler üretmeyin ve o anı yaşayın. Her sabah aynı saatte uyanmayı alışkanlık haline getirin, spor yapın, sağlıklı beslenin, doğayla iç içe olmaya çalışın. Kendinizi başkalarıyla kıyaslamayın ve başkaları hakkında daima iyi konuşun. Pozitif insanlarla vakit geçirin ve başkalarının onayına ihtiyacınız olmadığını bilin. Değiştiremeyeceğiniz şeyleri kabullenin. Kendinizi kontrol edin, sinirlenmeyinve olabildiğince sade bir yaşam tarzını benimseyin.

YARATICILIK VE ÜRETKENLİK: GENİŞLET VE İNŞA ET TEORİSİ Michigan Üniversitesi’nden Profesör Barbara Fredrickson, pozitif duyguların sonucu sıfır olmayan oyunlara neden olduğu fikrini ilerletti ve “genişlet ve inşa et” teorisini geliştirdi. Bu teori, pozitif duygulanım tecrübelerinin sadece kişisel refah sinyali olmadığını aynı zamanda kişisel gelişim ve ilerlemeye de katkıda bulunduğu anlatmaktadır. 42

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Anksiyete ve kızgınlık gibi negatif duygular, insanların anlık düşünme ve hareket repertuvarını oldukça daraltırken bunun tam tersi olarak pozitif duygular anlık düşünme ve hareket listesini genişletir. Bu genişleme, olumlu ve uyumlu duygu sarmalları, biliş ve eylem yaratarak kişisel ilerleme ve gelişme fırsatları sunan kalıcı insan kaynaklarının oluşmasını sağlar. Genişlet ve inşa et teorisi sırasıyla şöyle işler; 1. Pozitif Duygu Tecrübeleri 2. Genişleyen anlık düşünce-eylem repertuvarı 3. Kalıcı insan kaynakları inşası 4. İnsanların dönüşümü Ve bu şekilde devam eden döngü… Bu teorinin işleyişine ait klinik ve labarotuvar çalışmalarından elde edilen ampirik ispat da olumlu ruh halinin düşünce - eylem repertuvarına olumlu etki yaptığını göstermektedir. Laboratuvar ortamlarında, mutluluğun, olumlu algı, biliş ve sosyal ilişkiler üzerindeki olumlu etkilerini göstermek için ruh durum indüksiyon modelleri kullanılmış, olumlu ruh hali içinde olan ya da laboratuvar görevlerinde iyi geri dönüşler sağlayan insanların bunu genişlemiş dikkat ve evrensel görsel işleme sayesinde yaptığı ortaya çıkmıştır. Bunun tam tersi olarak negatif ruh

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

durum halleri, laboratuvar görevlerinde başarısız geri dönüşler yaratmıştır. Gelişimsel çalışmaların yanında laboratuvar çalışmaları ve bunlardan elde edilen sonuçlar, olumlu ruh durumunun insanlar için kalıcı kaynaklar sağladığını ispatlar niteliktedir. Çocuklar üzerinden yapılan eğitimsel çalışmalar, olumlu ruh durumundaki çocukların çok daha hızlı öğrendiğini göstermektedir. Tüm bu bilgilerin ışığında, pozitif duyguların problem çözmeyi ve yaratıcılığı kolaylaştırdığını söyleyebilirken mutluluğun iş üretkenliğini arttırdığını da gözden kaçırmamalıyız.

UZUN ÖMÜRLÜ OLMAK Çalışmalar, mutluluğun uzun ömürlü olma üzerinden önemli etkileri olduğunu göstermiştir. Amerika’da 180 rahibe üzerinde yapılan geri izleme çalışmasında, Danner ve diğerleri, rahibelerin tarikata girerken mutluluklarını ifade ederek yazdıkları denemelerle uzun ömürlü olmaları arasında bir ilişki tespit etmişlerdir. Bu, kontrollü bir çalışmadır. Tüm katılımcılar benzer hayat şekillerine sahiptiler. Bunlar öğretmen olarak çalışan, sigara ya da içki içmeyen, dengeli beslenen bekâr rahibelerdi. Tarikata girdiklerinde yazdıkları denemelerde gelecekle ilgili umutlarını ifade ederlerken bu denemelerin 44

MUTLU OLMANIN YOLLARI

mutluluk ve uzun ömürlülük kullanılacağına dair hiçbir fikirleri yoktu.

çalışmasında

50 yıl sonra, denemelerdeki pozitif duyguların miktarı, katılımcıların yaşlarını bilmeyen kişiler tarafından değerlendirildi. En mutlu çeyreğin yüzde 90’ı, daha az mutlu çeyreğin yüzde 34 ‘ü ile karşılaştırıldığında bu grubun 85 yaşını geçtiği görüldü. Bu ve bunun gibi örnekler göz önüne alındığında mutluluğun, verimliliği ve uzun ömürlü olmayı arttırdığı açıktır.

MUTLULUĞUN SEBEPLERİ Mutluluğa katkıda bulunan faktörleri tanımlamak kolay bir iş değildir. Zevk ve zevki kovalamak her zaman olmasa da bazen mutluluğun yolunu açabilir. Bizi mutlu eden şeyler başkalarında mutsuzluğa yol açabilir. Mutluluktaki bu bireysel farklılıklar, kısmen genetik olarak belirlenmiş kişiliklerimizden kaynaklanabilir. Biraz kuşkulu olsa da, belli tür çevreler mutluluğa; veya mutluluğa ulaşmak için gerekli becerileri geliştirme fırsatları yaratmaya elverişlidir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Kişilik Özellikleri ve Mutluluk Mutluluk üzerine yapılan kişilik çalışmaları, mutlu ve mutsuz insanların farklı kişilik profillerine sahip olduğunu göstermektedir. Örneğin batı kültürlerinde, mutlu insanlar dışa dönüktürler, iyimserlerdir ve benlik seviyeleri yüksektir. Bunun tersi olarak mutsuz insanlar ise yüksek seviyede nörotizme sahiptirler. Dışadönüklüğün mutluluk ile korelasyonu 0.7 civarındayken nörotizmin, negatif duygulanım ile korelasyonu 0.9’dur. İlginç şekilde zekanın mutlulukla ilgisi yoktur. Dışadönük insanlar sosyal çevre ile uyum sağlayabildikleri ve böylece ihtiyaçlarını daha rahat giderebildikleri için mutludurlar. Eğer yüksek derecede nörotizme sahipseniz olumsuz olaylarla karşılaşmanız ve mutsuz olmanız daha olasıdır ki; bunun tersi olarak dışa dönük durumlarda olumlu şeylerle rastlaşmanızın ve mutluluğu yakalamanızın olasılığı daha yüksek seviyelere çıkacaktır. Kişisel özellikleri belirleyen kültürel farklar da mutlulukla alakalıdır. Örneğin, Batı kültürlerinde katkı veren ve yüksek benlik seviyesine sahip insanlar öznel refahı üst noktalarda yakalayabilirler.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

KİŞİSEL ÖZELLİKLERİN GENETİK VE ÇEVRESEL TEMELİ Kanıtların ağırlığı, önemli kişilik özellikleri diyebileceğimiz dışa dönüklük ve nörotizmin genetik faktörlerle açıklanabilir olabileceğini göstermektedir. Muhtemelen, birden fazla gen mizaç özelliklerini belirlemekte ve sonrasında bunlar da kişilik özelliklerinin gelişiminde çevresel etkiler ile etkileşime girmektedirler. Mizaç ile kişilik özellikleri arasındaki bağlantıyı kanıtlayacak çalışmalar vardır. Örneğin, çok hareketli ve pozitif duygulanım sahibi çocukların mutlu olma olasılığı yüksektir. Bunun yanında korku içinde olan asabi çocukların ise sonraki hayatlarında negatif duygulanım ve yüksek derecede nörotizm göstermeleri daha beklenebilir bir sonuçtur. İyimserlik ve yüksek benlik duygusu, mutluluk ile yüksek korelasyon gösterirler. Diğer önemli bir tespit ise çocukların iyimserliği, olayları iyimser olarak açıklamayı benimsemiş ebeveynlerinden öğrendiğidir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

MUTLULUĞUN BİYOLOJİK ETKİLERİ Gündelik hayatın sıkıntıları karşısında çoğumuz kendimizi stres altında ve mutsuz hissederiz, gülmek artık bir külfet halini alır. Ancak bilimsel araştırmalar gösteriyor ki; mutlu olmak bedenin biyolojik işleyişine çok olumlu katkılar sağlar. Mutlu bir beyin, bedende güçlü olumlu etkiler yaratır. Mutluluğun doruklarına tırmanan, bedenin grip aşısına tepki olarak ürettiği ortalama antikor miktarından yüzde 50 daha fazlasını üretir. Mutlulukla ilişkili yapılan bir çalışmada beynin ön lobdaki etkinlikleriyle, derin düşüncelere dalmanın verdiği bir tür neşelenme arasındaki bağlantıyı araştırılıyordu. Bu araştırma bulgularına göre mutluluk, beyinde bile bile yaratılan fiziksel bir durumdur. Bilim İnsanları, mutlu bir beynin taşıdığı fiziksel özellikleri kavradıkça, bunların bedenin geri kalan bölümleri üzerinde de güçlü bir etki yarattıklarının ayırdına varmışlardır. Ruhbilimsel deneylerde elde edilen bulgulara göre, mutluluğun doruklarına tırmanan insanlar, bedenin grip aşısına tepki olarak ürettiği ortalama antikor miktarından %50 daha fazlasını üretmektedir. Başka araştırmacılar ise, umutluluk, iyimserlik ve hoşnutluk gibi ruhsal durumların, görünüşe bakılırsa, kalp ve damar hastalıkları, şeker, hipertansiyon, nezle ve üst 48

MUTLU OLMANIN YOLLARI

solunum yolu iltihaplanmaları gibi rahatsızlıklara yakalanma riskini de azalttığını ortaya koydular. Hollanda’da yaşlan yetişkin denekler üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, bu tür iyimser ruh durumları bireyin ölüm riskini %50 oranında azaltıyordu. Doktorlar mutluluğun karşı kutbu olan klinik depresyonun, kalp hastalığı, şeker ve bir dizi başka hastalığı körüklediğinin yıllardır savunmaktadırlar. Ne var ki, depresyon çok daha uzun bir süredir enine boyuna inceleniyor olmasına karşın mutluluk konusuna bu denli yoğun bir ilgi gösterilmediğinden, depresyonun nörokimyası en ince ayrıntılarına varıncaya dek bilinmektedir. Kaliforniya Üniversitesi ruhbilim uzmanlarından Dacher Keltner, duygularla ilgili araştırmaların %90’nının olumsuz duygulara odaklandığına, bu nedenle olumlu duygular konusunda henüz yanıtı bilinmeyen bir yığın soru olduğunu dile getirmektedir. Mutluluğun fizyoloji ve nörolojisini inceleyen giderek artan sayıdaki araştırmacılar, bu konuları yavaş yavaş gün yüzüne çıkartmaktadır. Bunlar arasında mutluluğun klinik tanımı, belki de en temel sorulardan biridir. Bu aşamada kimse mutluluğun kesin bir tanımını yapamamaktadır. Mutluluk, bireylerin genelde değiştirme yönünde güdülenmedikleri, bir iyilik ve esenlik durumudur. İnsanlar bu durumu korumaya güdülenmişlerdir. Söz konusu güdü, dünyaya etkin bir biçimde sarılmayla ilintilidir. Ancak mutluluğun özellikleri ve sınırları henüz bilimsel araştırmalarla tam olarak ortaya konmamıştır. 49

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Beyin görüntüleme yöntemleri, mutluluğun öncelikle sol prefrontal kortekste kendini belli ettiğini ortaya koymaktadır. Bu durum, kimi insanların genetik yapıları gereği doğuştan mutluluğa eğilimli oldukları anlamına gelmektedir ve bebekler üzerinde yapılan araştırmalar da bu görüşü destekler niteliktedir. Henüz bir yaşını doldurmamış bebeklerdeki sol prefrontal etkinliği ölçen ve daha sonra onlara annelerinin kısa süreliğine odadan çıkartıldıkları bir deney uygulayan bilim insanları; kimi bebeklerin anneleri odadan çıkar çıkmaz canhıraş bir biçimde ağlarken, kimilerinin çok daha sakin davrandığını ortaya koymuştur. Veriler, annelerinden ayrı kaldıklarında ağlamayanların sol prefrontal bölgeleri çok daha etkin bebekler olduğunu ortaya koymaktadır. Araştırma, bu kısa süreli gerginlik anında hangi bebeklerin ağlayacaklarını önceden kestirebildiklerine dikkat çekmektedir. Kısacası, anne ve babaların da önsezilerinden bildikleri gibi, kimi bebekler doğuştan mutlu olmaktdır. Ancak sinirbilim uzmanları son on yılda beynin alabildiğine esnek bir yapıda olduğunu da fark etmiştir. Beyin, yaşanan deneyimlere göre kendini yeniden programlar ve bu süreç özellikle de ergenlikten önce etkili olur. Böylece doğal olarak, insanların başından geçen olumsuz deneyimlerin mutlu bir kişiliği yok edebileceğini düşünülebilir. Gerçekten de, deneyimler

MUTLU OLMANIN YOLLARI

çok yoğun ve sık yaşandığında böylesi bir durum söz konusu olabilmektedir. Ancak düşük dozlarda olumsuz deneyimlerin yararlı bir etkisi olduğunu fark edilmiştir. Az miktarda acı ve sıkıntının insanlarda olumlu bir etki yaratması, bu tür olayların sıkıntılı durumlardan sıyrılmamıza olanak tanıyacak güç ve yeteneğe sahip olmamıza katkıda bulunmasından kaynaklanmaktadır. Aşırıya kaçmayan acı ve sıkıntılar, mutluluk kaslarımızı geliştiren bir tür egzersiz, ya da melankoliye karşı bir tür aşı işlevini görür. Mutluluğa eğilimli bir prefrontal korteksi, eğilimli olmayandan farklı kılan özellik tam olarak nedir? Bunda bir sinir hücresinden ötekine sinyaller taşıyan ve nörotransmiter (sinir sinyalleri iletici hormonlar) adıyla bilinen kimyasalların bir payı olduğu neredeyse kesindir. Davidson, prefrontal korteksin dopamin, serotonin, glutamat, GABA ve daha başka nörotransmiter hormonlarla dolup taştığına, ancak bunlardan özellikle dopaminin önemli bir rol oynayabileceğine dikkat çekmektedir. Hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalar, dopaminin güzel duygularla ilintili sinyallerin sol prefrontal korteksten beynin limbik bölgesindeki duygu merkezlerine aktarılmasında etkili olduğunu gözler önüne serer. İnsanlarda yapılan araştırmalar ise, dopamini çeken alıcıları duyarlı kişilerin, daha iyi duygu durumları 51

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

yaşamaya eğilimli olduklarını göstermiştir. Araştırmacılar hâli hazırda dopamin düzeyleri ile kendini aşırı zinde hissetme ve depresyon arasındaki bağlantıyı incelemektedirler. Belli bir hedefe doğru ilerlemenin (sigara bağımlılarının 24 saatlik bir yoksunluğun ardından bir sigara içmelerine izin verilmesi gibi) verdiği mutluluk açısından dopamin üretiminin özellikle önemli bir yeri olabilir. Fakat, tensel haz gibi farklı mutluluk türlerinde başka nörokimyasallar daha ağır basabilir. Stanford Üniversitesi psikoloji ve sinirbilim uzmanlarından Brian Knutson, beyinde beklenti durumunu araştırmıştır ve şöyle bir yargıya varmıştır. “Mutluluk denince ilk akla gelen, insanların kendilerini iyi hissetmeleridir. Oysa, mutluluk büyük ölçüde bir şeyi ummak, beklemekten ibarettir”. Mutluluğun genetik bir yapısı da vardır. İnsanlar doğuştan iyimserliğe veya kötümserliğe yatkın olabilmektedirler. Beyinde salgılanan dopamin hormonu, mutluluk artırıcı bir hormondur ve bazı insanlarda bu hormon daha çok salgılanmaktadır. Knutson’un araştırması Ivan Pavlov’un köpekler üzerindeki ünlü araştırmasından esinlenmiştir. Video oyununu kazanan deneklerini yemek yerine parayla ödüllendiren Knutson, “Ödülü almadan hemen önce deneklerin beyinlerini incelediğimizde para kazanma fikrinin yarattığı hoş duyguyla bağlantılı olduğu açıkça 52

MUTLU OLMANIN YOLLARI

belli olan bir parıltıya tanık olduğunu dile getirmiştir. Ve bu parıltının sol prefrontal kortekste değil, beynin altındaki nükleus akumbens adıyla bilinen bölgede meydana geldiğine parmak basmıştır. İnsanın kendini iyi hissetmesinin ardında yatan nörofizyolojinin kavranması, mutlulukla İlgili araştırmanın bir parçasını oluştururken, güzel duyguların bedenin geri kalan bölümlerini nasıl etkilediği de bir başka parçasını oluşturmaktadır. Beyin araştırmalarında olduğu gibi, mutluluk terimi özenli bir araştırma için fazlasıyla geniş kapsamlı bir terimdir. Uzmanlar bu tür çalışmalarda genellikle belli özelliklere odaklanırlar. İyimserlik konusunda yapılan bir çalışmada; 1300 erkek denek üzerinde 10 yıl boyunca araştırma yapılmış, ve kendilerini iyimser olarak değerlendiren erkekler arasında kalp hastalıkları oranının ötekilerin yarısı kadar olduğu ortaya konmuştur. Umutluluk ile merak konusuna eğilinen bir başka araştırmada da, bu iki duygunun hipertansiyon, şeker ve üst solunum yolu iltihaplanmalarına karşı koruyucu bir etki yarattığına tanık olunmuştur. Ruh durumlarının bedenin biyokimyasını tam olarak nasıl etkilediği henüz gizini korumaktadır. Ancak, kaygı ve depresyon konusunda bugüne dek elde edilen bulgular ışığında birtakım ipuçlarına ulaşıldığına dikkat çekilmiştir. 53

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Olumlu ruh durumlarında deneklerin sol prefrontal kortekslerinde bir devinim meydana geldiği gibi, gerginlik durumunda adrenalin bezinin salgıladığı kortizol hormonunda da bir düşüş meydana geldiği görülmüştür. İyimserlerin karamsarlara kıyasla daha az gerginlik yaşayabileceklerine ve buna bağlı olarak gerginliğin tetiklediği bilinen kötü biyokimyasallardan uzak kalabileceklerine inanılmaktadır. Dahası, iyimser tavırlı mutlu insanlar, görünürde sağlıklarına çok daha özen göstermektedir. Bir dizi araştırmadan elde edilen bazı bulgular da, mutlu insanların sağlıklarına daha çok önem verdikleri görüşünü desteklemektedir. 1000 erişkin denek gelişigüzel üç gruba ayrılmış, ilk grup ruh durumlarını her gün değerlendirerek 1 ile 6 arasında bir puan verirken, ikinci grup gün boyunca onları üzen ya da kızdıran olayları kayda geçmiştir. Üçüncü grup ise günlük kayıt tutmuş; ancak buna, onların yaşamdan zevk almalarını körükleyen bir etkinliği de katmıştır. Bu grubun üyeleri gün be gün kendilerini mutlu eden şeylerin bir listesini yapmakla yükümlülerdir. Gelişigüzel seçilmelerine karşın, üçüncü grubun üyelerinde mutluluk veren duygularda ilerlemeye tanık olunmuş; ayrıca bunların düzenli egzersiz yaptıkları, sağlık denetimlerinden geçtikleri ve hastalıklardan 54

MUTLU OLMANIN YOLLARI

korunmak için görülmüştür.

birtakım

önlemler

aldıkları

Genel olarak “minnet” grubu sağlıklı yaşama daha eğilimlidir. Bu grubun üyeleri kendilerini daha enerjik, daha istekli ve daha uyanık kişiler olarak değerlendirmektedir. Kısacası, günlük kayıtlar, onların fiziksel ve ruhsal mutluluklarına katkıda bulunmuştur. Bu grubun sağladığı yararlar, beklenildiği gibi, yaşamın sıkıntılı yönlerine odaklanan gruba kıyasla çok daha fazladır. Yaşamdan keyif almasını bilenler bedenlerine de farklı yaklaşırlar. Bu tür insanlar yaşamı, sağlıklı olmayı bir nimet sayarlar ve bunu korumak için ellerinden geleni yaparlar. Minnet duyduğunuz, ya da sizi mutlu eden şeyleri kendi kendinize anımsatmak, herkesin yararlanabileceği bir yöntemdir. Ancak mutluluğu körükleyecek daha incelikli bilimsel yöntemler de gelecek vaat etmektedir. Söz gelimi bilişsel-davranışsal terapi ve ilaçlar çoğunlukla depresyonu alt etmek amacıyla uygulanmakla birlikte, bu yöntemler mutluluk duygusunun güçlendirilmesinde de etkili olabilir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

MUTLULUĞUN AYAR NOKTASININ KALITIMI Profesor David Lykken, Ayrı Yetişen İkizler Minnsesota Çalışması’nda mevcut mutluluk ve öznel refahtaki varyansın yarısının genetik faktörlerden kaynaklandığını göstermiştir. Mutluluğun ayar noktası yani insanların ruh halinin on yıl gibi süreler içinde değiştiğini ifade eden sabit nokta, yüzde 98 civarı bir oranla genetik olarak belirlenir.

KÜLTÜR VE MUTLULUK Belli kültürel ve sosyo-politik faktörlerin, mutluluğun belirlenmesinde önemli rol oynadıkları ortaya konmuştur. Çapraz kültürel çalışmalar, öznel refah ile siyasi bir baskı ve askeri bir çatışmanın olmadığı tutarlı bir demokrasi içinde yaşamak arasında yakın bir ilgi tespit etmiştir. Öznel refah, bireysel kültürlerde kollektivist kültürlere göre daha büyükken, bürokrasi ile halk arasında memnuniyet verici bir ilişkinin varlığı söz konusu olduğunda ise daha yüksektir.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

REFAH OPTİMİZASYONU Mutluluk için ayar noktası genetik olarak belirlenmiş olmasına rağmen kültürel çevre, refah (esenlik) duygumuz üzerine kısıtlamalar yerleştirebilir ya da bunları kolaylaştırabilir. Bu yolda refah duygumuzu optimize ederiz. Hayat döngümüz boyunca tecrübe edebileceğimiz tipik mutluluk seviyelerini, bizim ayar noktalarımız belirler. Mutluluğu ve memnuniyeti bulmada, bize derin bir hoşnutluk getiren bu evrime ait durumların farkında olmak iyidir ki; bu durumlar biyolojik olarak mutluluk yaşamaya göre tasarlanmıştır. Evrim, genetik çizgimizin yayılması için uygun şartlar altında derin bir mutluluk yaşamamızı sağlamıştır. Mutluluk, evrimsel psikoloji ile saptanmış birçok faktörle (çiftleşme, aile üyeleriyle yakın ilişkilerin sağlanması, geniş gruplarla birlikte hareket edilmesi, az sayıdaki insanla derin arkadaşlık kurmak, güvenli bir ortamda yaşamak vb.) ilişkilidir. Bunun yanı sıra mutluluk ile önemli kişisel ilişkiler arasında, yaşanılan çevrenin kalitesi, fiziksel aktiviteler ve iş uygulamalarıyla olan temasın varlığı bilinen bir gerçektir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

İLİŞKİLER VE MUTLULUK Evlilik ilişkileri, akrabalık, yakın arkadaşlık, tanıdıklarla işbirliği, din ve manevi uygulamalara katılım kalıcı refah ve mutlulukla bağlantılıdır.

Evlilik Yapılan çeşitli çalışmalardan evli insanların evli olmayanlara göre daha mutlu olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Evlilik ile mutluluk arasındaki bağlantıyı iki şekilde açıklayabiliriz. Birincisi, mutlu olan insanların evlenirken, mutsuz olanların evlenmemesidir. Bunun nedenini mutlu insanların partner olarak mutsuzlara göre daha çekici görünmesi olarak açıklayabiliriz. Diğer açıklama ise evliliğin, insanlara mutlu olmak için bir dizi fayda sunmasıdır. Çünkü evlilik, çocuk sahibi olma ve bir ev kurma, eş ya da partner olarak sosyal rol, nesil ve kimlik yaratma bağlamında psikolojik ve fiziksel yakınlık sağlar. Mutluluğun yanında bir dizi faktör de kalıcı ve memnuniyet verici evliliğin tanımlanmasında önemli rol oynar. Benzer kişiliğe, fiziksel çekiciliğe, huya, ilgiye ve değerlere sahip eşlerin iyi bir evlilik yaşamaları daha muhtemeldir. 58

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Evlenmeden birlikte yaşamanın mutluluk üzerine etkileri kültürden etkilenir. Bireysel kültürde birlikte yaşayan çiftler evlilerden daha mutludur. Ancak kollektivist ülkelerde bu durum ne yazık ki tersine işlemektedir. Öncelikle, yalnızca sevdiğiniz insanları değiştirmek istersiniz. Ancak bazen motivasyonumuz açıklayıcı değildir. Bazen utandığımız için değiştirmek isteriz sevdiklerimizi. Diğerlerinin çocuklarımız hakkında, kardeşlerimiz ve ailelerimiz hakkında söylediklerinden utandığımız için değişimi gerekli görürüz. Diğer değiştirme arzusu ise diğerlerine özenmekten gelendir, yani kıyaslama. İnsanlar diğer taraf daha yeşil ise, etraflarını çevreleyen çitten dışarı bakmak isterler. Evliliğin bir restorana gitmek gibi olduğu benzetmesi yapılabilir. Siparişinizi verdikten sonra yan masaya geleni görüp talebinizi değiştirmek istemeniz gibi. Bu kıyaslama çoğu evlilikte çok fazla gizeme yol açar. Eşimizi çoğu zaman aslında var olmayan biri ile kıyaslarız. Örneğin, gerçek olmayan Hollywood yıldızları hakkında fantezi kurarız; çünkü çoğu photoshoplanmış ve kusurları kapatılmıştır. Size harika gözüken çalışma arkadaşınız ise devamlı birlikte olduğunuz zaman tam anlamıyla bir kâbusa dönüşebilir. Ona aslında gerçekten âşık değilsinizdir. Onun olmasını istediğiniz kişi olarak kurduğunuz hayaline âşıksınızdır.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Evlilikten önce iki gözünüzü de açık tutup, evlendikten sonra yalnızca birini kapatmalısınız. Evlenmeden önce geleceğiniz için dikkatli olmalısınız, her şeyi kontrol etmelisiniz. Her şeyi, her değeri… Arka planınızı yapmalısınız. Özellikleri değerlendirmelisiniz. Reaksiyonları ve inanışları. Her şeyi! Ancak evlendiğinizde değerlendirmeyi durdurmalı, eleştiriyi kesmeli; onu olduğu gibi kabul etmelisiniz. Eleştirisel yanlarınızdan arınmalı ve içinde bulunduğunuz tablonun güzelliklerini fark etmeye başlamalısınız. Bunu tıpkı bir ressam gibi yaparsanız, orada olan, ancak şimdiye dek fark etmediğiniz bütün güzelliklerin farkına varacaksınız. Karşınızdaki insanı olduğu gibi kabul etmeye başladığınızda inanılmaz bir şey, bir mucize gerçekleşir: Karşınızdaki de bunu kabullenir ve yüreğindeki yaraları iyileştirmeye başlar. İşte değişim bu şekilde hayata geçer. Hiç kimseyi asla değiştiremezsiniz. Çünkü birini değiştirmek içsel bir şeydir, herkesin erişebileceği bir şey değildir. İlham vermelisiniz, yön vermelisiniz, öğretmelisiniz fakat asla zorlamamalısınız. Günün sonunda, yalnızca kendisini değiştirmek için çaba gösteren bu insanı sevmeye başlayacaksınız. Odaklanmak her şeyi geliştirir. Hayatınızdaki güzel şeylere odaklandığınızda ise daha fazla güzellik doğacaktır.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Kusurların Mükemmelliğinin Farkına Varın, Onları Sevin Karısı, bir gün elinde bir dergi ile kocasına gider ve “Sevgilim, bu makale müthiş. Eşlerin evliliklerini güzelleştirmek için birlikte yapabileceği şeyleri anlatıyor. Deneyelim mi?” der. Kocası “Elbette” diye yanıt verir. “Bak, bir gün boyunca birbirimizden habersiz şekilde değiştirmek istediğimiz şeyleri anlatan bir liste hazırlamamız gerektiğini söylüyor. Rahatsız olduğumuz, irite olduğumuz şeyleri belki de. Diğer gün ise bunu birbirimizle paylaşacağız. Anlaştık mı?” Eşi “Anlaştık!” diyerek gülümser. Sonraki gün oturma odasına giden adam, elinde bir kalem ve kağıtla listeyi hazırlarken, kadın da aynı şeyi yatak odasında yapmaya başlar. Ertesi gün kahvaltıda kadın eşine oyun için hazır olup olmadığını ve önce başlayıp başlayamayacağını sorar. Eşi “Lütfen, başla.” der. Kadın 8 font ile yazılmış, tek boşluk atılmış, koca üç sayfa çıkartıp, “Sevgilim, bunu yapmandan hoşlanmıyorum…” diye devam eder. Eşinin kötü hissettiğini anlayan kadın, “Devam etmemi istediğinden emin misin?” diye sorar. “Dayanabilirim, devam et.” Kadın okumaya devam eder ve sonunda kadın, “Bitti, şimdi senin sıran.” der.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Eşi elinde tuttuğu kağıt parçasını kadına doğru iteler ve “Bana değişmeni istediğim şeyleri sordun, bunun üzerine oturup çok fazla düşündüm ama bir tek şey bile bulamadım.” Kağıt bomboştur. “Benim için sen bütün kusurlarınla mükemmelsin. Seni olduğun gibi, güçlü ve güçsüz yanlarınla seviyorum. Aşk dediğin şeyi bu şekilde, tatlı acı haliyle kabul ediyorum. Sen harika bir insansın ve seni çok seviyorum.” der. Kadın elindeki kâğıt parçasını sıkmaya, kırıştırmaya başlar ve kocasına çok uzun bir süre için sımsıkı sarılır. Minnettarlığınızı göstermenin en kolay yollarından biri, bunu dile getirmektir. Spesifik olun, onlara birer not yazın. Eşinize sizin için yaptığı küçük şeyler için teşekkür edin. Eşinize her gün işe gittiği için teşekkür edin. Sizi sevme şekli için annenize teşekkür edin. Çocuğunuza müthiş bir çocuk olduğu için teşekkür edin. Bir dahaki sefere sevdiklerinizden biri kıyafetlerinizi temizler, arabanızı düzeltir, çöpü çıkarır ya da bulaşıkları düzenlerse, ona kendi kelimelerinizle teşekkür etmeyi deneyin. Bu, ilişkilerinizi kolaylaştıracak ve size huzur getirecek; ilişkilerinizi başka bir boyuta taşıyacaktır. Zaman asla her şeyi yapmak için yeterli değildir ama, en önemli şeyleri gerçekleştirmek için hep yeterli olacaktır. Aile, arkadaş ilişkilerimizi etkileyen gaddar bir virüs vardır: “İlişkinin Sürüklenmesi”. 62

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İlişkinin sürüklenmesi ciddi bir salgındır. Kanser gibi düşünebilirsiniz. Ölümcül hale gelebilir ve siz bunu ciddileşmeden fark edemeyebilirsiniz. Fark ettiğinizde ise çok geç olabilir. İlişkinin sürüklenmesi böylece ilişkinin ölümüne yol açar. Çözüm ise bunu her gün teşhis etmeye çalışmaktır. Ancak İlişki Sürüklenmesinin semptomları neredeyse çıplak gözle görülmeyecek biçimdedir. Birbirinizle kavga etmiyor olmanız her şeyin bütünüyle yolunda olması anlamına gelmez. Eviniz sessizdir, etrafta sinekler ve kirli bir hava yoktur. Ancak kalbiniz yavaş yavaş heyecanını kaybetmeye başlar. Samimiyet yok olur, neşe kaybolur. Birbirinizi garantiye almış gibi hissedersiniz. Bir sabah uyanıp yanınızda yatan insanı artık umursamamaya başladığınızı fark edersiniz. Baba, çocuklarıyla artık içten gelen konuşmalar yapmamaya başlar ya da, eş artık kocasının yanında bulunmaktan hoşlanmaz. Belki de birbiriyle konuşmasına rağmen yalnızca havadan sudan bahseden çiftler haline gelirsiniz. Kardeşler artık eskisi gibi içten gülmüyor; eğlenmiyordur. İşte nedeni: Çünkü çok meşgul olmamızı gerektiren bir dünyada yaşıyoruz. Araçların yenilenmesi gerekiyor, çocukların doyması, faturaların ödenmesi… Hissettiklerinizin değişmesi, kendinizi artık uzak hissediyor olmanız normaldir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Bunun için kötü bir insan olmanız gerekmez. İlişki sürüklenmesi diye adlandırılan şeyin yaşanması için bencil ya da şeytani olmanız gerekmez.

İlişkiyi Sürüklemek Bir benzetme yapmak gerekirse; ilişkideki iki insan, deniz üzerindeki iki küçük bota benzer. Sorun: Bu iki küçük botu birbirinden ayıracak bir geçerlilik vardır. Aslında onlar bilmez fakat bu iki bot birbirlerinden oldukça uzaktır. İlişkiyi, süregelen sürüklenme durumundan kurtarmanın tek yolu vardır: Kürek çekmek! Sürüklenmek istemiyorsanız, dalgaya karşı gelerek kürek çekmeniz gerekir. Çok çabalamanız, kas geliştirmeniz, çıldırırcasına yorulmanız ve birlikte olmak için mücadele etmeniz gerek. İlişkinin sürüklenmesine panzehir olabilecek tek şey içten bağlanmaktır. Aksi durumda sonuçlar üzücü olabilir. İlişki sürüklenmesi ile mücadele çok zordur; ancak şimdi yüzleşmek sonra olabileceklerden çok daha iyidir. Çoğu çift aşkın da korsanını buluyor. Aşkın korsanı size delilercesine bir sevda gibi gelebilir. Korsan kötü bir şey değildir, aslına bakarsanız normaldir bile. Yalnızca bunun gerçekten aşk olduğunu düşünen insanlar için kötü bir hal alır. 64

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Bilgili insanlar ise kopyanın, korsanın ne demek olduğunu bilirler. Son anına kadar keyif alır ama ona bel bağlamazlar. Korsan versiyonlar verilir, gerçek olanlarsa alınır. Yani korsan versiyon dağıldığında, bilgili kişi gerçek versiyona bakar. Asıl metni ortaya çıkarır. Çoğu kişi evliliğinde, aile ve arkadaş ilişkilerinde problem yaşar çünkü gerçek sevgi nedir bilmez. İronik bir örnekle restorandaki bir çiftin evli olmadığı şöyle anlaşılabilir; birbirlerine dokunuyorlarsa, el ele, göz göze, dudak dudağa ve nefes nefese iseler evli değillerdir. Masalarının altından bacaklarına, ayaklarına bakın. Ayak yönleri birbirini işaret ediyorsa evli değillerdir. Birbirlerinden başka hiçbir şey ile ilgilenmiyorlarsa, evli değildirler. Yanı başlarına nükleer bomba düşecek olsa ve bunu umursamayacak halde gözüküyorlarsa evli değildirler. Bir et parçası restoranda çılgınca gezerken birbirlerine bakıp “Sevgilim, gözlerinin rengine aşığım” diyebilecek gibilerse hayatınız üstüne bahse girebilirsiniz ki, evli değildirler. Restoranda oturan bir çiftin evli olduğunu nasıl mı anlaşılır? Kolay; uzak oturuyorlarsa, aralarında bir dönümlük araziye yakın boşluk varsa, sıkılmış gözüküyorlarsa evlidirler. Gece boyunca diğer insanlar hakkında konuşuyorlarsa, kadın “Şuna bak, sahte kirpikler, sahte pırlantalar, sahte çanta, sahte anatomi ve sahte koca” diye fısıldıyorsa evlidirler. Kocası dönüp sorar “Hani, nerede?” 65

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Bir zamanlar onlar da diğerleri gibi göz gözeydiler. Şimdiyse nadiren birbirlerine bakıyorlar. Ne oldu? Aşkın korsan olan kısmı yok oldu. Gerçek aşk şimdi devreye girmeli. Elbette yalnızca gerçekse ve onlar buna sahipse. Âşık olmak ve gerçek sevgi arasındaki gün ışığı gibi ortada olan beş fark şöyle sıralanabilir: - Âşık olmak bir karar gerektirmez. Bir anda olur. Bir kızı görürsün ve güm… Hormonların yükselir ve onu istersin. Nedenini bilmezsin. Elbisesidir, saçlarının omuzlarına nasıl düştüğüdür, gülüşüdür, tırnaklarını ısırma şeklidir…Fakat gerçek sevgi bir anda olmaz; gerçek sevgi karar gerektirir. - Aşk ne yaparsanız yapın sadece bir mevsim sürer. Büyü bozulana kadar başınızı döndüren aşk duygusuna sahip olursunuz. Belki konuşacak, belki azı dişlerini gösterecek, belki burnunu karıştıracak, belki de paranızı yiyecek. Belki sizi annesiyle tanıştıracak, belki on kilo alacak. Her şey olabilir. Aşk birkaç gün ya da birkaç yıl sürebilir. Fakat gerçek sevgi bir karar olduğu için ömür boyu sürer. - Aşk hayalinizin yansımasıdır. Gerçek bir kişiye kapılmaksızın hayalinizdeki insanın tasvirine kapılırsınız. Aşkta olduğu gibi sahte olana âşık olursunuz. Fakat sevgi, gerçek kişiye duyurulur. Güçlü ve zayıf noktalarını bilir ve öyle kabul edersiniz.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

- Aşk, sınırlarınızın bir anda yok olmasıdır. Kaybolursunuz ve bir başkasına muhtaç kalırsınız. Tuzağa düşürülmüşsünüzdür. Birbiriniz olmadan yaşayamazsınız. Fakat gerçek sevgi sınırlarınızın güçlenmesini gerektirir; aslında birbirinize ihtiyacınız yoktur, fakat sahip çıkmak istediğiniz için birbirinizi seçersiniz. - Aşk tamamen duygularla ilgilidir. Soğuk parmaklar, aptalca konuşmalar, sersem bakışlar ve ayaklar bulutların üzerinde; ama gerçek sevgi mantık işidir. Sevmek için bir şey hissetmek zorunda değilsiniz. Sevmek bir fiildir, his değildir. Sevmek bir eylemdir sadece bir durum değildir. Sevgi mantık işidir, kalbinin atması değildir. Sevginin temeli sahip çıkmaktır, duygular değildir.

Fizyolojiniz Psikolojinizi Etkiler Mühim olan şudur; yalnızca yaş bakımından olgunlaşmış insanlar sevebilir. Yalnızca bu insanlar sahte aşkları sona erdiğinde gerçek olanı açığa çıkarabilir. Neden mi? Yalnızca bu insanlar aşkı barındırır. Gerçek aşkın diğer insanlarla yapacak pek bir şeyi yoktur. Seven bir insan sevgisi olduğu için karşısındakini sever, karşısındaki çok sevilesi olduğundan değil. Fizyolojiniz psikolojinizi hareketlerinizi takip eder. 67

etkiler. Duygularınız Aşkın sebep olduğu

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

hareketlere devam edersek içimizdeki aşkı öldürürüz. Bu noktada birkaç yöntemden sözedilebilir: Yardım, Dua, Dayanmak, Dokunuş, Kelimeler, Hediyeler, Sınırlar.

1. Yardım Sevgi yardımlaşma demektir. Bir anneyseniz, mutsuz uyanıp mutfağa girmek istemediğiniz sabahlar mutlaka olmuştur. 15 dakika sonra nerdesiniz peki? Bücürleriniz acıkmaya başlayacağı için mutfakta. Yemek yapıyorsunuzdur; istemezsiniz ama yaparsınız. İşte bu sevgidir. Birinin kocasıysanız eve inanılmaz yorgun geldiğiniz günler vardır. Ama birinin kocasıysanız; çocuklarınızı görürsünüz, bütün isteğiniz kanepede uzanmak olsa da, çocuklarınızın oyun oynamak istediğini bilir ve onlara hayır diyemezsiniz. Bu sevgidir. Ebeveynleri oldukça büyük olan bir çocuksanız onların yardıma ihtiyaçları olduğunu bilirsiniz. Elbette ki kendi problemleriniz de vardır. Yapmak istemezsiniz ama yine de yaparsınız. İşte sevgi budur.

2. Dua Sevgi, sevdikleriniz için dua etmek demektir. Babanızın korkunç bir adam olduğunu farz edelim. Ve ondan 68

MUTLU OLMANIN YOLLARI

nefret ettiğinizi… Ama onun için dua etmeye karar verdiğinizi. Er ya da geç, duanıza yanıt gelir. Onu değiştirir, ama ilk önce sizi değiştirir. Babanız iyileştikçe siz de iyileşirsiniz. Daha sevgi dolu bir insan olursunuz. İçinizden gelmese bile dua edersiniz. İşte sevgi budur.

3. Dayanmak Sevgi birlikte vakit geçirmek demektir. Yalnızca fiziksel olarak değil, duygusal olarak da birlikte olmak demektir. Bu, bir babanın oğluyla oynaması ya da bir kız evladın yaşlı ebeveynlerini görmesi, kardeşlerin birlikte alışverişe çıkması ya da pizza yerken gülüşen arkadaşlardan oluşabilir. Birlikte olmak istememenize rağmen olduğunuz dakikalar olur. İşte sevgi budur.

4. Dokunuş Sevgi fiziksel temas demektir. Bir adamın bir kadını nasıl tutkulu öptüğünü gören kadın, eşine “Sen neden yapmıyorsun bunu?” diye sorduğunda eşi “ Tatlım, kadını tanımıyorum bile!” diye cevap verdi. İnsanlar makine değildir. Dokunulmak isterler. El ele tutuşmak, bel kavramak, omuz omuza olmak… Bir insana sarılmak ya da öpmek, onu tahmin edebileceğinizden çok daha fazla iyileştirir. Elbette bunları yapmak istemediğiniz günler de olacaktır. Yine de yaparsınız. İşte sevgi budur. 69

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

5. Kelimeler Sevgi sözlü ya da yazılı kelimeler demektir. Eşinize en son ne zaman “Ailen için bu kadar çalışmanı takdir ediyorum, teşekkür ederim.” ya da karınıza “Çocuklarımız için müthiş bir anne olduğunu biliyorum, teşekkür ederim.” dediniz? “Bunca yıldır yanımda olduğun için teşekkür ederim.” ya da “Seni seviyorum.”u gerçekten isteyerek, yürekten en son ne zaman söylediniz? Soru şu: Yalnızca duygulardan mı ibaretsiniz yoksa onlardan çok daha fazlası mısınız? Ayrıca ruhunuz, aklınız, hayal gücünüz ve arzularınız değil misiniz? Sevgi bunu sembolize etmek demektir. Sizin için bir hediye hiçbir şey ifade etmiyor olabilir, fakat başkası için çok fazla şey ifade edebilir. Sevgi, karşınızdakinin sınırlarını bilmek ve bunlara saygı duymak demektir. Sevgi, karşınızdaki insana yaşaması için alan vererek onun kendi kendine büyümesine ve kendi başına sorumluluk almasına izin vermek demektir.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Sevgi Emektir Bağlılığın ironisi onu özgür bırakmaktır. Çalışırken, oynarken, severken. Bununla ilgili bir anektodu, olayı yaşayan kişini ağzından paylaşalım: Yıllar önce keman öğretmeni olan ve İzmir’de yaşayan İnci ile tanıştım. İnci, oradayken benimle ilgilenen kişiydi. Bir sabah telefonda olduğunu ama konuşmadığını fark ettim. Bunu bana eşi ile ritüelleri olarak açıkladı. Seneler önce eşi bir felç geçirmiş ve görüşmeme kararı almış. İnci de bu sebeple çalışmak için İzmir’e gelmiş. Sevginin ritüeli nedir? İnci her sabah 4’te uyanıp eşini arıyor, bunu telefon ve mesajların bu kadar popüler olmadığı günler de bile yapmaya çalışmışlar ancak bu kadar uzun telefon konuşmalarını karşılayamayacaklarını anladıklarında eşinin telefon açmaması gerektiğine karar vermişler. Yine de İnci telefonu açmaya devam etmiş. Telefon da çalmaya. İnci’nin sevgisini kabul etmiş ve sembol olarak bu telefon sesini benimsemiş. Zamanla evi de yüreği de bu sevgi ile dolup taşmış. İnci 8 yıldır, hiç aralıksız bu ritüeli yerine getirmekteydi. Ta ki; eşi vefat edene dek. İşte sevgi budur. Duygular her zaman gelip geçici değildir. Bugün hissettiklerimiz 71

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

yarın da var olabilir. Sevgi günaşırıdır. sonsuzdur. Sadakatli ve gerçektir.

Çünkü

Emek sevginin meyvesidir. Sevgi emek ister. Sevginizi eğlenceli bir şekilde ifade etmenin yolunu bilmiyor musunuz? Başkalarına neler yaptıklarını sorun. Biraz araştırma yapın. Örneğin eşinize şöyle eğlenceli bir not yazıp başucuna bırakabilirsiniz. “En değerlim Sevgilim, Sen benim göz bebeğim, pastamdaki mango, ekmeğimdeki ezme peynir, tarağımın dişi, ciğerimdeki kan, evimin salonu, köprümün temeli, buğdayımın tohumu, pazarımdaki en iyi kıyafet, iskeletimdeki kalsiyum, yemeğimdeki limon, kravatımdaki düğüm, pastamdaki çilek, meyvemdeki vitamin, gökyüzümün yıldızı, kumsalımdaki kum, köstebeğim, Temel Reis’imin ıspanağı, kızarırkenki cızırtım, dayanacağım bastonum, ağlayacak omzum, uçacağım kanatlarım, yarıştaki ödülüm, öldükten sonra bile balımsın...” Senden tek ve bir tane var. SENİ SEVİYORUM.

Akrabalık Ebeveynler, çocuklar, kardeşler ve geniş aile üyeleri arasındaki yakın ve destekleyici ilişkiler aile üyeleri arasındaki sosyal desteği kuvvetlendirir. Sosyal destek öznel refahı da kuvvetlendirir. Evrimsel açıdan baktığımızda akrabalarımızla kurduğumuz bu ağla olan 72

MUTLU OLMANIN YOLLARI

temastan mutluluk çıkaracak şekilde programlandığımız ortaya çıkacaktır. Aile üyeleri ile temasın devam ettirilmesi sosyal desteği arttırır ve sadece mutluluk getirmekle kalmaz, bağışıklık sisteminin işleyişini de geliştirir.

Arkadaşlık Birkaç yakın ve güven duyulan ilişkinin, mutluluk ve öznel refah ile korelasyonu çeşitli araştırmalar ile ispatlanmıştır. Güven duyulan ilişkilerin mutluluk ile olan ilgisi üç nedenle açıklanabilir. İlk olarak, sırdaş ve arkadaş olarak seçilen kişiler genellikle mutlu insanlardır çünkü bu insanlar sefil haldekilerden daha çekici görünürler. İkincisi, güven duyulan ilişkilerin, yakınlarının ihtiyaçlarını karşılaması ve bunun da bizi mutlu ve memnun hissettirmesidir. Üçüncüsü ise yakın arkadaşlıkların sosyal destek sağlamasıdır. Bu üç neden ile birlikte, söz konusu olabilecek diğer olumlu yanları göz önüne aldığımızda iyi arkadaşlıklar kurmanın ve onlarla teması kaybetmemenin önemini daha iyi anlarız. 73

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Benzer yeteneklere, duruma ve hayat tecrübesine göre oluşan arkadaşlıklar bu tip özellikleri göz ardı ederek başlayan arkadaşlıklara göre daha derin ilişkiler kurmaya meyillidir.

Tanıdıklar Ne aileden olan ne de yakın arkadaş sayılması pek mümkün olmayan tanıdıklarla işbirliği, mutluluk için potansiyel bir kaynak iken statü kaybından ve rekabetin yol açtığı eşitsizliklerden sebep meydana gelen mutsuzluklardan kaçınmanın da bir yoludur. Bütün önemli ilişkilerde, gelecekte belirsiz bir zamana kadar sürecek bir ilişki kurduğunuzdan ve uzun vadeli işbirliğinin karşılıklı yarar sağladığından emin olmanız gerekir

Din ve Maneviyat Bir dine katılan insanlar, diğerlerinden daha mutlu olabilirler. Bu durum psikoloji içinde üç şekilde açıklanabilir. İlk olarak din, insanlara hayatın anlamını bulma ve gelecekle ilgili umut açısından tutarlı bir inanç sistemi sunar.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İkincisi, dini hizmetlere düzenli katılımın ve dini bir topluluğun parçası olmanın insanlara sosyal destek sağlamasıdır. Üçüncüsü ve sonuncusu ise bir dine mensup olmanın, evlilikte sadakat, fedakarlık, yeme ve içmede ölçülü olma ve çok çalışma ile karakterize edilmiş psikolojik ve fizyolojik sağlıklı yaşam şekliyle olan ilgisidir.

ÇEVRE VE MUTLULUK İlliniois Üniversitesi’nden Profesör Ed Diener, ekonomik dezavantajlar yaşayan ülke insanlarının mutluluk için düşük ayar noktalarına sahip olduğunu tespit etmiştir. Bu konuyla ilgili hazırlanmış çeşitli grafikler incelendiğinde fakir ülke insanlarının medyadan gördükleri kadarıyla varlıklı ülkelerdeki lükse sahip olmadıkları için memnun olmadıklarını göstermektedir. Buna rağmen, Amerika gibi zengin bir ülkede kişi başı milli gelir yükselirken bunun öznel refahta bir artış sağlamadığını gösteren grafik ya da çalışmalar da vardır. Bunun nedeni, artan zenginliğin komşundan daha iyi olmanı sağlayacak gücü sana vermemesi olabilir. Gelişmekte olan ülkelerde, çok zengin insanlar kendilerini ortalama ücret alan insanlardan daha iyi durumda gördükleri için biraz daha mutlu hissetmeye yakındırlar. 75

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Tüm bu açıklamalar, kendi durumumuzla diğerlerinin arasındaki farklılıkların algı şeklini temel alan, kişisel mutluluğu ifade eden, sosyal karşılaştırma teorisinden elde edilmektedir. Ekonomik ilerleme kaydetmiş ülkelerdeki insanlar para kazanmayı diğer amaçlardan önde tuttukları için yaşamlarından ve yaşam standartlarından çok memnun gözükmezler. Bunun nedeni, biriken paranın, temel fiziksel ihtiyaçları karşılarken mutluluk için gerekli diğer faktörler olan sosyal ve psikolojik ihtiyaçları karşılamakta yetersiz kalışı olabilir.

COĞRAFİ KONUM VE ÇEVRENİN DİĞER YÖNLERİ Güçlü pozitif duygular, yapay olan çevrelerle ilgilidir. Suyun, ve bitki örtüsünün olduğu insanların pozitif duygular araştırmalarla tespit edilmiştir.

çevreden ziyade doğal panoramik manzaranın coğrafi konumlardaki içinde olduğu çeşitli

İyi hava olumlu ruh halini teşvik eder. Konut kalitesi ve hayat memnuniyetinin arasında ılımlı bir korelasyon belirlenmesi ise tesadüf değildir. Müziğin ve ruh indüksiyon deneylerinin kısa süreli olumlu ruh halini teşvik ettiği ve saldırganlığı azalttığı söylense de müziğin kalıcı olumlu ruh hali değişiklikleri ya da yaşam memnuniyeti yarattığını gösterecek kanıt yoktur. 76

MUTLU OLMANIN YOLLARI

FİZİKSEL DURUM VE MUTLULUK Fiziksel egzersizler olumlu ruh halinin oluşumuna yardımcı olur fakat fiziksel sağlık ile mutluluk arasındaki bağ oldukça karışıktır.

SAĞLIK Kişi sağlığı ile ilgili öznel değerlendirmeler mutluluk ile korelasyon halindeyken, doktorlar tarafından yapılan objektif değerlendirmeler böyle bir korelasyon göstermez. Öznel değerlendirmeler, kişisel özelliklerden (nörotizm) ve mücadele tekniklerinden (inkar) nesnel vücut sağlığına göre daha çok etkilenir. Pozitif duygular, acıya olan toleransımızın yükselmesine izin verir. Ciddi engelliler haricinde, birçok insan, sağlık problemlerine çabuk uyum göstermekte ve sağlık düzeyleriyle tutarlı benlik algıları geliştirmektedir. Ayrıca mutluluğun bağışıklık sistemindeki tesirler yoluyla sağlığımızı etkilediğine dair ait kanıtlar her geçen gün artmaktadır. Mutlu insanların bağışıklık sistemi mutsuz olanlarınkine göre daha etkin çalışmaktadır.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

EGZERSİZ Egzersiz, kısa vadede olumlu ruh durumunu teşvik ederken uzun vadede çok daha büyük mutlulukların sebebidir. Egzersizin kısa vadeli etkisi, beyin tarafından üretilen endorfin ve morfin benzeri kimyasalların serbest kalması gerçeğiyle ilgilidir. Uzun vadeli etkinin mutluluğu arttırmasının sebebi ise düzenli egzersizin, depresyonu, anksiyeteyi azaltması, işimizdeki doğruluğu ve hızı arttırması, zinde olmayı teşvik etmesi ve iyi çalışan bir kardiyovasküler sistem sağlamasıdır. Düzenli egzersiz yaşlanmayla beraber baş gösteren kontrolsüz kilo alımlarını engellerken, uzun yaşamla ilgili olarak da kanser ve kalp krizi riskini azaltır.

ÜRETKENLİK VE MUTLULUK İş durumu ve işten memnuniyet, beceri kullanımı ve amaç odaklı eylemler, öznel refah ile bağlantılıdır. Ayrıca belli durumlarda eğitim ile mutluluk arasında da bir bağın olduğu net olarak görülebilir.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İş İş durumu ile mutluluk arasında, iş sahibi olanların işi olmayanlardan daha mutlu olduğu gerçeği üzerinden bir bağ vardır. Bunun yanında beceri ve profesyonellik gerektiren işleri yapanlar da vasıfsız iş sahiplerine göre daha mutlu hissederler. İş memnuniyeti ve mutluluk arasındaki ılımlı korelasyonun sebebi, insanları yapmaktan zevk aldığı şeylerden en iyi uyarımı sağlamaları ve meraklarını giderecek fırsatları değerlendirmeleri olabilir. Memnuniyet sağlayan işlerin bir artısı da hem fiziksel hem de insani yönden iyi bir çevre sunmasıdır. Bunun dışında iş memnuniyeti ile ilgili diğer faktörler arasına net rol tanımı, destekleyici gözetim, iş arkadaşlarıyla ilişki kurma fırsatları, sosyal değer, iş ve beden güvenliğini de ekleyebiliriz. İş memnuniyetinin sağladığı üretkenlik ile mutluluk arasındaki ilişki tek taraflı değil karşılıklıdır.

Eğitim Eğitim seviyesi mutluluk ile pozitif korelasyon sergiler ve bu ilişki gelişmiş ülkelerdeki düşük gelir grupları ve daha fakir ülkelerdeki nüfus için güçlüdür. Bunun nedeni az gelişmiş ülkelerde eğitimin daha farklı faydalar 79

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

sağlaması olabilir. Az gelişmiş ülkelerde insanlar az bir eğitimle temel ihtiyaçlarını karşılayamayabilirken iyi bir eğitimle barınma ve beslenme için yeterli para kazanabilirler.

HEDEFE ULAŞMA Yüksek değerdeki amaçları başardığı günlerde insanların, daha az kıymetli hedefleri gerçekleştirdikleri günlere nazaran daha mutlu olduğu çeşitli araştırmalar vasıtasıyla tespit edilmiştir. Bu amaçlar, kişisel özellikler ile belirlenebilir. Bu açıklamayı akılda tutarak, dışadönüklerin heyecanlı şeyler yaptıkları günlerde daha mutlu olduklarını düşünürken içe dönük insanların ise hoşnutluk sağlayan şeylerden mutlu olduklarını görebiliriz. Bu bağlamda yaşam idealleri ile birbirlerine uyumlu hedefler belirlemeliyiz ki, bir çatışma çıkmasın ve mutluluk seviyesi azalmasın.

DİNLENME (HOŞÇA VAKİT GEÇİRME) VE MUTLULUK Dinlenme, rahatlama, iyi yiyecek ve boş zaman aktivitelerinin hepsinin mutluluk üzerinde kısa dönem olumlu etkileri vardır.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Tatil zamanlarında insanlar olumlu ruh sergilerler. Spor gruplarına veya boş zaman değerlendirme aktiviteleri olarak değerlendirilebilecek dans, müzik veya gönüllü işlerine katılımlar da insanların kendini yüksek derecede iyi hissetmesi için değerlendirilebilecek unsurlardır. Bu eylemlerle beraber kendini iyi hissetmenin sebeplerinden biri kendi değerleri, sistemleri ve kültürleri olan diğer insanlarla ilişki kurarak sosyallik kazanmaktır. Grup bazlı boş zaman aktiviteleri mutluluğu fedakarlık, heyecan, rekabet ve başarı ihtiyaçlarını karşılayarak arttırabilir.

MUTLULUĞA ENGEL UNSURLAR ÜZERİNE EVRİMSEL PERSPEKTİFLER Uygar Batı ülkelerinde mağarada yaşayan atalarımıza nazaran birçok bakımdan lüks bir yaşam sürmekteyiz. Eski zamanlarla karşılaştırdığımız zaman bebek ölümleri azalmış ve ölümcül birçok hastalığa çare bulunmuş, yiyecek kıtlığına çözümler sunulmuş, enerji gelişimi sağlanmış ve en kötü hava şartlarında dahi çalışan iletişim sistemleri kurulmuştur. Bu müthiş gelişime rağmen insanlar çoğu zaman mutsuz görünmektedir ve mutluluğumuza engel birçok şey vardır. Evrimsel Psikoloji bu engeller için bakış açıları sunar. Evrimsel merkezli engeller, zevkli durumlara alışma ve uyum, eşit kayıp ve kazançlara orantısız tepkiler olup 81

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

bunların yanına diğerleriyle kendimiz arasında yaptığımız karşılaştırma eğilimini de ekleyebiliriz. Mutluluğa başka bir engel ise şu gerçeğe dayanır: Biz anksiyete, depresyon ve kızgınlık gibi üzücü deneyimler yaşamak için evrimsel süreç yoluyla doğal olarak seçilmiş insanlarız. Çünkü bu deneyimler modern toplumun gelişiminden önce türümüzün hayatta kalması için uyarlanabilmişlerdir.

Keyifli Durumlara Alışma ve Uyum Bize zevk veren durumlara hemen uyum sağlayacak ve alışacak şekilde tasarlanmış durumda olmamız, atalarımızdan bu yana gerçekleşen evrimsel gelişmenin sonucudur. Modern çağlarda ise insanların evrimsel tasarımının altında yatan şey, tüketim hükümranlığı olmuştur. İnsanlar yeni bir giyecek, farklı bir yiyecek, ev ya da araba ile mutlu olacaklarına inanmaktadırlar. Fakat bunlara sahip olduklarında hemen alışıp uyum sağlamakta ve daha iyisini ya da daha büyüğünü istemektedirler. Brickman ve Campbell bu hızlı uyumu tanımlamak için zevke ait monotonluk adını verdikleri bir teori geliştirmişlerdir. Bu teoriye göre insanlar, hem olumlu hem de olumsuz olaylara mutluluklarındaki sert iniş ve çıkışlarla tepki vermektedirler. Diener’in yaptığı ayrı bir 82

MUTLU OLMANIN YOLLARI

araştırma ise bazı olumlu ya da olumsuz olaylar için hızlı alışma gerçekleşirken (hapis ya da loto kazanmak) insanların eş ölümü gibi belli tipteki olaylara zor uyum sağladığını göstermiştir. Uyum ile ilgili ikinci önemli bir buluş ise farklı zevklere alışma ile ilgilidir. Eğer yaşanılan zevkler kişinin ilgi alanı dışında ise buna alışma daha zayıf bir hızla olur.

Olumsuz Sosyal Karşılaştırmalar Mutluluk seviyemizi etkileyen şeylerden biri, kendimizi ve var olan şartları değerlendirme şeklimizken, bu değerlendirme sadece kendi durumumuzla sınırlı kalmaz diğerlerini de işin içine sokar. Bu karşılaştırma, sağlık, çekicilik, sosyal akademik ya da sportif başarı odaklı olabilir.

statü,

Aslına bakılırsa atalarımızdan bize doğru uzanan sosyal karşılaştırma, genetik çizgimizi yaymak, grubumuzdaki en iyi kaynaklara sahip olmak ve en iyi olmak için bir çabaya sebebiyet verdiğinden uyumludur. Televizyonu, gazeteleri, dergileri ve interneti içine alan modern medya, fiziksel çekiciliği ve mükemmelliği pompaladıkça bu motiflerle kendilerini karşılaştırmaya tabi tutan ve bu yapay standartlara erişemeyen insanların mutsuz olması beklenen bir sonuçtur.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Michalos’un çoklu çelişki teorine göre mutluluk düzeyimiz, var olan durumumuzla çoklu standartlar arasındaki karşılaştırmalar ile belirlenir. Bu karşılaştırmalar, bizden daha iyi ya da daha kötü olanlar, geçmiş durumlarımız, gelecekle ilgili idealler, ihtiyaçlarımız ve kişisel hedeflerimiz üzerinden yürür.

Eşit Kayıp ve Kazançlara Eşit Olmayan Tepkiler Biz evrimsel olarak kayıplara, aynı oranda kazançtan daha yoğun duygusal tepki verecek şekilde tasarlanmış yaratıklarız. Örneğin uzun süre kovalanmış ve avlanmış bir hayvanı kaybetmek, uzun bir takipten sonra bir hayvanı öldürmekten dolayı yaşanan duygudan daha yoğundur. Bir kayıp sonrası yaşanan yoğun duygular bu kaybı unutmak ve yaşamak için daha güçlü bir çalışma motivasyonu sağlar. Tasarlanma şeklimiz bizi “yoğun bir memnuniyete ulaşmak için büyük çabaya gerek vardır” sonucuna götürür.

Uyumlu Ama Üzücü Duygular Biz bazı üzücü duygular olan anksiyete, depresyon, kıskançlık ya da öfkeye sahip olacak şekilde evrilmiş bir tür olarak tasarlanmış durumdayız. 84

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Atalarımız belli tehlike ve tehditlerle karşılaştığında anksiyete tecrübesi yaşamışlar ve bu tecrübe onları durumdan kaçınmak ya da hayatta kalmak için motive etmiştir. Yine atalarımız, hiyerarşi içinde statü ya da güç kaybı yaşadığında ise depresyonu, eş sadakatsizliği yaşadıklarında kıskançlığı, yiyecek ya da seks gibi amaçlara ulaşmada engeller ile karşılaştıklarında ise kızgınlığı yaşamışlardır. Bahsedilen bu üzücü duyguları ve bunlara karşı gelişen tepkileri atalarımızdan miras alma sebebimiz onların bunlara uyum sağlamayı başarmasıdır. Günümüzde psikoterapideki ilerlemeler, özellikle bilişsel davranış ve sistematik terapilerle üzücü duyguları yönetmek için uygun yollar önermektedir.

MUTLULUĞU ARTTIRMA Mutluluğu Arttırma Stratejileri: İlişkiler: Aile ilişkilerini devam ettirme, benzer insanlarla arkadaşlık ve kibar iletişim. Çevre: Bedensel ve finansal güvenlik; güzel bir çevrede yaşamak. Fiziksel Durum: Sağlığı muhafaza etmek; düzenli egzersiz. 85

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Üretkenlik: Mücadele gerektiren görevleri başarmak için becerileri kullanmak; bir dizi amaç için uyumlu çalışmak. Dinlenme (Hoşça vakit geçirmek): Dinlenme, rahatlama ve tatil; birlikte yapılan dinlendirici faaliyetler. Alışma: Mutluluk getiren durumlara ve materyallere alışma. Karşılaştırma: Kişisel amaçlarınız ile standartlar arasında becerilerinize ve kaynaklarınıza uyumlu gerçekçi hedefler belirleme. Kazanç ve Kayıplara Eşit Olmayan Tepki: Kayıplara aynı oranda kazançtan daha yoğun verilen duygusal tepkiye karşılık, büyük kazançtan ve başarılardan küçük miktarda mutluluk ummak. Üzücü Duygular: Depresyon için üzücü durumlardan kaçınmak; anksiyete için tehdit edici durumlara karşı cesaret göstermek; kızgınlık için provokatif durumlardan kaçınmak.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İLGİLİ KAVRAMLAR Psikolojik refah, sosyal refah ve hayat kalitesi, öznel refah ile ilgili ama ondan farklıdır.

Psikolojik Refah Psikolojik refah, kişinin psikolojik potansiyelinin başarısı anlamına gelir. Bu yapı, hümanist geleneğin merkezidir. Profesör Carol Ryff, bu konuda önde gelen bilim insanlarından biri olup onun psikolojik refah ölçüsü 6 boyut tanımlar. Bunlar otonomi, çevresel ustalık, kişisel gelişim, diğerleriyle pozitif ilişkiler ve kendini olduğu gibi kabuldür. Hem psikolojik hem de öznel refah, yaşla, eğitimle, duygusal istikrarla, dışa dönüklükle ve bilinçle beraber artar.

Sosyal Refah Sosyal refah, kişinin sosyal ağ ve topluluk içinde optimum işlevselliği ilgili olumlu durumlar anlamına gelir. Keyes sosyal refahı ölçüsünü 5 boyutta tanımlar. Bunlar, sosyal entegrasyon, sosyal katkı, sosyal uyum, sosyal gerçekleşme ve sosyal kabuldür.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Hayat Kalitesi Hayat kalitesi öznel refahtan daha geniş bir yapıdır. Bu yapı, sağlık durumu, günlük hayatı devam ettirecek eylem kapasitesi, işteki rol, dinlendirici şeylere olan ilgiyi kovalayacak fırsatların varlığı, ilişkilerin ve arkadaşlıkların sosyal işlevi, sağlık bakım kaynaklarına erişimi, yaşam standartı ve genel refahı içinde barındırmaktadır.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

TARTIŞMALAR

Refah araştırmasında, zevk ve dış dünyanın yaşama koşullarına göre mutlu olma geleneklerinin arasındaki fark en önemli tartışma konularından bir olmuştur. Zevk yaklaşımı, mutluluğu ve iyi hayatı, zevk arayışı ve acıdan kaçınma şeklinde tanımlamıştır.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

ÖZET

Mutluluğu ve öznel refahı anlamak pozitif psikolojinin ana amacıdır. Son derece geniş bir yelpazeye sahip olan duygusal deneyim, uyarım (yüksek, düşük) ve değerlendirme (pozitif ve negatif) veya pozitif/negatif duygulanım tarafından tanımlanmış bir alan olarak ifade edilir. Uluslararası anketler, 10 üzerinden yapılan değerlendirmelerde ortaya çıkan 6.75 değeriyle çoğu insanın mutlu olduğunu göstermektedir. Mutluluk üzerine yapılan çalışmalarda, mutlu insanların dışa dönük ve iyimserliklerinin yanı sıra yüksek benlik duygusuna sahip oldukları tespit edilmiştir. Bunun tam tersi olarak mutsuz insanlar yüksek derecede nörotizme sahiptirler. Kanıtların ağırlığı, önemli kişilik özellikleri diyebileceğimiz dışa dönüklük ve nörotizmin genetik faktörlerle açıklanabilir olabileceğini göstermektedir. Profesor David Lykken, Ayrı Yetişen İkizler Minnsesota Çalışması’nda mevcut mutluluk ve öznel refahtaki varyansın yarısının genetik faktörlerden kaynaklandığını göstermiştir.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Mutluluğun ayar noktası yani insanların ruh halinin on yıl gibi süreler içinde değiştiğini ifade eden sabit nokta yüzde 98 civarı bir oranla genetik olarak belirlenir. İyi olma hissini şu eylemlerle sağlayabiliriz: İlişkiler ile ilgili olarak; benzer insanlarla arkadaşlık kurarak, Çevre ile ilgili olarak; finansal ve bedensel güvenliği sağlayarak, coğrafi olarak iyi bir çevrede yaşayarak, Fiziksel manada iyi durumla ilgili olarak; sağlığı muhafaza ederek ve düzenli egzersiz yaparak, Üretkenlik ile ilgili olarak; mücadele gerektiren görevleri başarmak için becerileri kullanarak ve bir dizi amaç için uyumlu çalışarak, Dinlenme (Hoşça vakit geçirmek) ile ilgili olarak; dinlenme, rahatlama ve tatil aktivitelerine ve birlikte yapılan dinlendirici faaliyetlere katılarak, Alışma ile ilgili olarak; mutluluk getiren durumlara ve materyallere alışarak, Karşılaştırma ile ilgili olarak; kişisel amaçlarınız ile standartlar arasında becerilerinize ve kaynaklarınıza uyumlu gerçekçi hedefler belirleyerek, Psikolojik refah, sosyal refah ve hayat kalitesi, öznel refah ile ilgili ama ondan farklıdır.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Refah araştırmasında, zevk ve eudaimonik geleneklerinin arasındaki fark, en önemli tartışma konularından biri olmuştur. Zevk yaklaşımı, mutluluğu ve iyi hayatı zevk arayışı ve acıdan kaçınma şeklinde tanımlamıştır. Eudaimonik gelenek ise mutluluğu ve iyi hayatı kişinin tüm potansiyeline ulaşması olarak tanımlar.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BÖLÜM 2 İÇSEL MOTİVASYON

Dışsal ve içsel motivasyon arasındaki fark şöyle tanımlanabilir: Dışsal motivasyon, bir şeyi o etkinliğin sonucundan zevk alındığı için değil övgü, şöhret vb. benzer şeyler elde etmek için yapma arzusudur. İçsel motivasyon ise etkinliği ya da eylemi, bunların sağlayacağı dış faktörler için değil de eylemin ya da etkinliğin bizzat kendisine ait ilgi nedeniyle gerçekleştirme motivasyonudur. Profesör Richard Ryan ve Edward Deci özgür irade teorisini geliştirip, içsel motivasyonu, anlık ilgi, beceri, tecrübe ve yeni bilgi keşfine meyil olarak kavramlaştırmışlardır. 93

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Dışsal motivasyona sahip insanlarla karşılaştırdığımızda içsel motivasyona sahip olanların görevlere ya da konulara daha fazla ilgi, heyecan ve güven gösterdiklerini görebiliriz. İnsanların içsel motivasyonu onlara görevi nasıl tamamlayacakları ile ilgili seçenekler, kendilerini yönlendirmek için fırsatlar ve nasıl performans gösterdiklerine dair geri dönüş sağlandığında kuvvetlenir. İçsel motivasyon, hiç şaşırtıcı olmayacak şekilde yasaklama, cezalandırma tehditleri ve baskı altında yapılan değerlendirmeler ile gücünü kaybeder.

ÖZGÜR İRADE SÜREKLİLİĞİ Erken çocukluk döneminden sonra içsel motivasyona dayalı eylemlere katılımımız düşer; çünkü çoğunlukla öğretmenlerimizin, arkadaşlarımızın, eşlerimizin, ailemizin dediklerini yapar duruma geliriz. Özgür irade sürekliliğinde, ayrımlar dört farklı dışsal motivasyon düzenleme şekli arasında yapılır. Bunlar dışsal, tanımlı, entegre ve içimize yansıttıklarımız olarak ifade edilebilirler. Özgür irade sürekliliği boyunca, biz eylemlerimizi düzenleyen otonominin daha büyük derecelerini tecrübe ederiz. Dışsal motivasyondaki otonomi, görevlerdeki 94

MUTLU OLMANIN YOLLARI

ısrarcılık, daha iyi görev performansı ve daha büyük öznel refah ile ilişkilidir.

İçsel Motivasyonun Gelişimi Yetişkinler olarak içsel motivasyonu sağladığını düşündüğümüz sanat, spor ve bazı iş tipleri bir zamanlar bize iğrenç gelirdi. Biz bunları yapmak için içsel yönden motive olmayı öğrenmek zorunda kalmıştık. Çocuklar gelişirken, daha fazla düzenleme ve çeşitli eylemleri yürütmek için artan otonom (özerk) tecrübeyi içselleştirirler ve bunlarla entegre olurlar. Ayrıca çocukların içselleştirdiği düzenlemeler bilişsel yeteneklerdeki gelişimi de arttırır. Çocukların bebeklik ve çocukluk döneminde karşılanan ilişkili olma ihtiyacı daha fazla içsel motivasyon gösterir. Bunun yanında çocukların yetkinlik ve özerklik ihtiyacı, yaşa uygun görevler ve bu görevlere entegre düzenlemeleri geliştiren sorumluklarla karşılanır. Bize iyi yaptığımızı hissettiren ve memnuniyet veren orta derecede zor faaliyetleri gerçekleştirmek için içsel motivasyon geliştiririz. İçsel motivasyon, yetkinlik, ilişkili olma ve özerklik ihtiyaçları karşılandığı zaman oluşurken, bu motivasyon geri bildirim ve kendi kendini yönetmek için fırsatlar sunarak güçlenir. Ödül ile içsel motivasyonun gelişimi arasındaki ilişki karışıktır. Ödüller, motivasyon kurulduğunda ortaya 95

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

çıkan faaliyetler için azaltılmış içsel motivasyonu kontrol ederek alındığında, insanların özgür iradeden içsel motivasyona doğru ilerlemelerine yardımcı olabilir.

İMZA GÜÇLER Seligman, pozitif duyguları iki farklı sınıf ile ayırt eder. Bunlardan birisi anlık zevkler diğeri ise daha kalıcı hazlardır. Zevkler duyusal tecrübelerle yükselirken, hazlar, imza güçleri kullanan aktivitelere katılımdan kaynaklanan akışı veya kendini verme durumlarına yol açar. Dans etmek, okumak veya yaratıcı yazarlık bu faaliyetlerden birkaçıdır. İmza güçler, belirli erdemler ile ilgili olarak iyi sonuçların elde edildiği kişisel özelliklerdir ve Güçlü Yönler Eylem Sınıflandırma Değerleri tarafından tanımlanır. Güçlü Yönler Eylem Sınıflandırma Değerleri, erdem (meziyet), güçlü yön ve tema etkinleştiriciler arasındaki farklılıkların tespit edildiği bir sistemdir. Erdemler ise bilgelik veya cesaret gibi ahlak felsefecileri tarafından değerlenen çekirdek özelliklerdir.

MUTLU OLMANIN YOLLARI

ERDEMLER Eylem Sınıflandırma Değerleri sisteminde tanımlanmış 6 tane erdem vardır. Bunlar bilgelik, cesaret, insaniyet, adalet, ölçülü olmak ve üstünlüktür. Bilgelik, bilgi kullanımındaki gücü; cesaret, amaca ulaşmada iç ve dış etkenlere karşı duracak mukavemeti; insaniyet, arkadaş ve aile üyeleri ile pozitif ilişkileri; adalet, daha geniş toplulukla olan olumlu bağlantıları; ölçülü olmak, ihtiyacımızdan fazlasından uzak durmayı sağlarken; bizi daha geniş bir aleme bağlayan güçlü yönümüz de üstünlük erdemine katkı yapar.

Güçlü Karakter Güçlü karakter, erdemler için bir yol haritasıdır. Güçlü Yönler Eylem Sınıflandırma Değerleri tarafından kapsanan güçlü bir karakter olmak için pozitif özellikler şu kriterleri tatmin etmek zorundadır; - Benzer özellikte olmak - Ahlaken değerli olmak - Diğer insanları küçültmemek - Kurumlar ya desteklenmek

tanınan 97

kimseler

tarafından

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

- Çok değerli toplumsal rol modelleri tarafından göz önüne serilmek, sergilenmek - Dahilerce örneklenmek

Tema Etkinleştirme Tema etkinleştirme, insanların belli durumlardaki güçlü yanlarını göstermelerini ve bundan dolayı erdemlere katkıda bulunmalarını sağlayan belli alışkanlıklardır. Etkinleştirme koşulları, eğitim ve meslek olanaklarını, destekleyici ve tutarlı aileyi, güvenli yaşam alanlarını ve okulları, siyasi istikrar ve demokrasiyi içine almaktadır.

Güçlü Eylem Envanterindeki Değerler Eylem Sınıflandırma Değerleri Sistemi’ndeki 6 erdem ile bağlantılı 24 güçlü yön, Güçlü Eylem Envanterindeki Değerler 240 maddelik kendini değerlendirme anketi) ile değerlendirilebilir. Eylem Sınıflandırma Değerleri Sistemi, araştırmacılara, pozitif psikoloji alanında, konu ile ilgili belli yönleri tanımlamak için güvenilir bir çerçeve sunmaktadır. Eylem Sınıflandırma Değerler Sistemi bize imza güçleri güvenli şekilde tanımlama şansı sunmaktadır ki bu hazları arttırmak için kritik ilk adımdır. 98

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İmza Güçler ve Refah İmza güçler, VIA-IS’i tamamlayarak tanımlanabilir ve aşağıda sıralanan kriterlerden biri veya birkaçını hangi yarım düzinenin karşıladığı kontrol edilir. -

Güçlü yönün, sizin çekirdek özelliklerinizdenden biri olduğuna dair inanç Güçlü yönü kullanma heyecanı Güçlü yön kullanıldığındaki hızlı öğrenme Güçlü yönü kullanmak için yeni yolları öğrenme sürekliliği Güçlü yönü kullanmak için yeni yollar bulma özlemi Güçlü yönün birçok durumda kaçınılmaz olarak kullanılacağı duygusu Güçlü yönü kullanırken bitkin düşmek yerine canlanmak Güçlü yön etrafında kişisel projelerin yaratılması Güçlü yönü kullanırken ortaya çıkan sevinç, tat ve sevinç duyguları

Güçlü yönlerimizi kullandığımız hayatın ana alanları; eşlerle ilişkiler, çocuklarla ilişkiler, iş düzenimiz ve boş zaman aktivitelerimizdir.

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

METAMOTİVASYONEL DURUMLAR VE TERSİNE ÇEVİRME TEORİSİ İnsana özgü yapılanmalardan biri aynı durumu hem sevip hem nefret etmek, ya da aynı durumdan hem korkmak hem de ona heyecanla yaklaşmaktır. Tersine çevirme teorisi bu belirgin motivasyon paradokslarını anlamak için yararlı bir çerçeve sunmaktadır. Tersine çevirme teorisinde, motivasyonumuzun herhangi bir anda, metamotivasyonel çiftlerin pozisyonlarıyla ilgili durumumuza göre karakterize edilebilir olduğu varsayılır. Tersine çevirme teorisi, ağırlıklı olarak, telic ve paratelic gibi geçici metamotivasyonel durumlara odaklanmıştır. Metamotivasyonel durumlarda, tersine çevirmeler yada kaymalar, durum içerisinde herhangi bir seviyede meydana gelen kızgınlık, memnuniyet ya da değişiklik gibi uyarılmalarla ortaya çıkar. Tersine çevirme, duygulardaki ani değişim ile de bağlantılıdır (anksiyeteden heyecana, dinlenmeden sıkılmaya geçiş vb.) Telic durumda amaca ulaşmak için faaliyete odaklanırız. Paratelic durumda ise kendi iyiliği için faaliyeti yürütmek önceliklidir. Telic durum ciddiyet ve başarı, paratelic durum ise eğlence ile ilişkilidir. 100

MUTLU OLMANIN YOLLARI

METAMOTİVASYONEL YAPILARIN ÖLÇÜMLERİ Telic Durum Ölçümü: Telic ve paratelic boyuttaki mevcut veya yeni durumu ölçer. 5 tane 6 nokta değerlendirme ölçeğini içerir. Şakacı (oyuncu); planlıspontan; düşük tercihli uyarım-yüksek tercihli uyarım; düşük uyarım-yüksek uyarım; az çaba-yüksek çaba. Telic-Paratelic Durum Entrümanı: Telic ve paratelic boyut üzerine (7 öğe) şimdi veya yeni durumu ölçen 12 maddelik envanter; 5 maddelik uyarılma-kaçınma, uyarılma-boyut arama. Bu ölçek hatırı sayılır bir güvenirliğe sahiptir. Metamotivasyonel Durum Görüşmesi ve Kodlama Programı: Bu görüşmenin konusu metamotivasyonel durum çiftleri hakkındaki sorulardır. Ve kodlama sistemi, görüşme tamamlandığında görüşme dökümlerinin güvenli şekilde kodlanmasını sağlar. Apter Motivasyonel Stil Profili: Bu güvenilir ve geçerli 40 maddelik envanter, diğer üç çift metamotivasyonel durum (negativist-konformist, ustalık-sempati, auticalloic) ile birlikte telic baskınlığını ölçer.

101

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

AKIŞ Profesör Mike Csikszentmihaly yaptığı geniş bir araştırmada, insanların motive edici, zor ama kontrol edilebilir görevlere katıldıklarında yaşadıkları eşsiz psikolojik duruma akış adını vermiştir. Akış tecrübeleri zor ama kontrol edilebilir görevlere ya da önemli beceri gerektiren ve içsel motivasyon sağlayan faaliyetlere katıldığımızda meydana gelir. Bu faaliyetler genellikle net hedefler ve anında geri bildirim gerektirmektedir. Görevler, üzerinde çok düşüneceğimiz, fazla çaba harcayacağımız nitelikte olduklarından ve yüksek konsantrasyon gerektirdiklerinden günlük hayatın hayal kırıklıkları ya da endişeleri üzerinde fazla kafa yoracak zamanımız olmaz. Akış tecrübesi sırasında zaman algısı da değişikliğe uğrar, saatler dakika gibi geçer. Akış tecrübeleri, okuma, spor yapma, yaratıcı sanatlara ve bazı tipteki işlere katılım sırasında gerçekleşir. Akış tecrübesine sebep olan faaliyetlere ototelic (autotelic) denir. Yunancadan gelen bu kelimenin açılımı auto (kendi) ve telos (amaç) şeklindedir. Autotelic tecrübeler, ümit edilen bir gelecek için yapılan faaliyetlerden değil bu faaliyetlerin ta kendisinin içsel ve ödüllendirici olmasından kaynaklanır.

102

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BECERİ GEREKTİREN ZORLU FAALİYETLER Akış tecrübelerine sebep olan görevler bizden becerilerimizi sonuna kadar kullanmamızı talep ederler. Görevin tamamlanabilir olması önemlidir (okumayı bitirmek, oyunu bitirmek vb.) Akış tecrübelerinde faaliyet ve bu faaliyet için gerekli beceri oranı 1:1’ e yakındır.

Net Amaçlar ve Hızlı Geri Dönüş Akış tecrübelerine sebep olan görevler belirsiz olmayan net amaçlara sahiptir ve amaçlara doğru hareket hakkındaki geri dönüş ertelenmez hemen gerçekleşir. Yelken ya da tenis gibi rekabetçi sporların, dönüş noktasından geçmek ya da topu diğer sahaya atmak gibi belli ve net hedefleri vardır. Ayrıca tüm sporlarda geri dönüş hemen gerçekleşir çünkü ortada kazandığını ya da kaybettiğini bilen bir katılımcı vardır.

Konsantrasyon ve Öz-Ayrımsama (Öz Farkındalık) Eksikliği Akış tecrübelerine sebep olan görevlerin net amaçları olduğu ve bu amaçlara dair hemen geri dönüş alındığı için derin bir konsantrasyon gerektirdiği ortadadır. Bu ise kendi farkındalığımızın ya da ayrımsamamızın kaybı demektir. Şöyle ki; kişi dahil olduğu görev nedeniyle 103

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

kendi farkındalığını kaybedip bu görevden ayrı kalmayı beceremez. Örneğin; dansçı dans, şarkıcı ise şarkı olur.

Zaman Dönüşümü Bir akış tecrübesine dahil olduğumuzda zaman algımız bozulur. Örneğin, iyi bir kitabı okurken saatler dakika gibi geçer.

Akışa Neden Olan Durumlar Bazı kültürler ve aile tipleri akış tecrübelerine elverişlidir. Bazı kültürler akış tecrübeleri için daha çok fırsat sunarken bazı aileler, çocuklarına onlar için akış tecrübelerini kolaylaştıracak sosyalleşme deneyimleri sunarlar.

Kültür Tüm kültürler, amaçları, halkın arzuladığı sosyal normların, rollerin, kuralların ve ritüellerin yollarının belli olduğu şekilde evrimleştirerek, meşru yoldan sonuca ulaştırabilirler. Akış tecrübeleri, dans etme, şarkı söyleme ve meditasyon gibi şeyleri kapsayan dini ritüellerin olduğu ve akış tecrübelerinin büyük ölçüde pratiğe dökülmesini destekleyen kültürlerde genele yayılmıştır. 104

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Kendi kültürümüz içinde akış tecrübemizin sıklığını, becerilerimizi sonuna kadar zorlayan işlerimizdeki rollerimizi geliştirecek şekilde adımlar atarak arttırabiliriz.

Çocuklarımızla Olan İlişkilerimizde Akış Yaratmak Netlik düzeyi optimal olan ailelerde, amaçlar ve geri dönüşler nettir ve çocuklar kendilerinden açık olarak ne istendiğini bilirler. Seçenek seviyeleri optimal olan ailelerde, çocuklar, nasıl davrandıkları üzerinden sahip oldukları seçenek derecelerinin varlığına inanırlar. Merkezleme seviyesinin optimal olduğu ailelerde, çocuklar, ailelerinin onların ne yaptığı ile ilgilendiklerini bilirler. Meydan okuma seviyesinin optimal seviyede olduğu ailelerde, aileler kendilerini çocuklarının eşsiz ve gelişen becerilere sahip olması için uygun fırsatlar yaratmaya adarlar. Bu tespitlerin ışığında çocuklarımızın daha fazla akış tecrübesine sahip olmalarına yardım etmek için yapacağımız çok şey vardır. Onlara net amaçlar ve geri dönüşler sağlayabiliriz. Ayrıca onları nelerin ilgilendirdiğine saygı duymayı onlar için gelecekte neyin iyi olacağına odaklanmaktan daha çok yer verebiliriz. 105

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Samimi İlişkilerde Akış Oluşturma Birçoğumuz için cinsel ilişki memnuniyet verici ve zevklidir. Ancak seks, zamanla olumlu bir tecrübeden sıkıcı bir rutine doğru gidip kötüleşebilir. Kısa vadede cinsel ilişkiler, eğer çeşitli seks pratikleri deneyimlenerek erotik bir motif haline getirilebilirse, akış tecrübelerinin kaynağı olabilir. Cinselliğin uzun vadede canlılığını koruması için ilişkilerin, psikolojik olduğu kadar erotik boyut yönünden de komplike olması hayati önem taşır.

Fiziksel Faaliyetlerde Akış Nasıl Yaratılır? Fiziksel faaliyetleri (yürümek, koşmak vb) devam ettirecek kapasitemizi geliştirmek için izlememiz gereken bazı basit kurallar vardır. Bunlardan ilki genel bir amaç belirlemek ve sonra bunu alt hedeflere indirgemektir. İkincisi ise seçtiğiniz hedefle ilgili olarak gelişimi ölçme yolunu tespit etmektir. Üçüncü ve son kural, faaliyeti gerçekleştirirken olabildiğinde konsantre olmak ve alt hedefleri ne derece iyi yaptığınıza dair notlar almaktır.

106

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Akış Nasıl Ölçülür? Akış tecrübelerini ölçmek için iki yol geliştirilmiştir: - Sadece Bir Durum İçin Anket Yapılması, - Tecrübe Örnekleme Metodu.

107

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

TARTIŞMALAR

Bu alandaki en temel tartışma, içsel motivasyonda ödüllerin etkisi üzerinedir. Değişik zamanlarda aynı faaliyeti sürdürebilmek için içsel veya dışsal olarak motive olabileceğimiz göz önüne alındığında, geri dönüş olarak alınan ödüllerin içsel motivasyon üzerinde bir zararının olmadığı anlaşılmıştır.

108

MUTLU OLMANIN YOLLARI

ÖZET

Özgür irade teorisinde, Ryan ve Desi dışsal ve içsel motivasyonu birbirinden ayırmıştır. Buna göre; dışsal motivasyon, bir şeyi o etkinliğin sonucundan zevk alındığı için değil övgü, şöhret vb. benzer şeyler elde etmek için yapma arzusudur. İçsel motivasyon ise etkinliği ya da eylemi, bunların sağlayacağı dış faktörler için değil de eylemin ya da etkinliğin bizzat kendisine ait ilgi nedeniyle gerçekleştirme motivasyonudur. Özgür irade sürekliliğinde, ayrımlar dört farklı dışsal motivasyon düzenleme şekli arasında yapılır. Bunlar dışsal, tanımlı, entegre ve içimize yansıttıklarımız olarak ifade edilebilirler. Çocuklar gelişirken, daha fazla düzenleme ve çeşitli eylemleri yürütmek için artan otonom (özerk) tecrübeyi içselleştirirler ve bunlarla entegre olurlar. Ayrıca çocukların içselleştirdiği düzenlemeler bilişsel yeteneklerdeki gelişimi de arttırır. Bize iyi yaptığımızı hissettiren ve memnuniyet veren orta derecede zor faaliyetleri yapmak için içsel motivasyon geliştiririz. İçsel motivasyon, yetkinlik, ilişkili olma ve özerklik ihtiyaçları karşılandığı zaman oluşurken, bu motivasyon geri bildirim ve kendi kendini yönetmek için fırsatlar sunarak güçlenir. 109

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Seligman, pozitif duyguları iki farklı sınıf ile ayırt eder. Bunlardan birisi anlık zevkler diğeri ise daha kalıcı hazlardır. Zevkler, duyusal tecrübelerle yükselirken, hazlar, imza güçleri kullanan aktivitelere katılımdan kaynaklanan akışı veya kendini verme durumlarına yol açar. Dans etmek, okumak veya yaratıcı yazarlık bu faaliyetlerden birkaçıdır. İmza güçler, belirli erdemler ile ilgili olarak iyi sonuçların elde edildiği kişisel özelliklerdir ve Güçlü Yönler Eylem Sınıflandırma Değerleri tarafından tanımlanır. Güçlü Yönler Eylem Sınıflandırma Değerleri, erdem (meziyet), güçlü yön ve tema etkinleştiriciler arasındaki farklılıkların tespit edildiği bir sistemdir. Erdemler ise bilgelik veya cesaret gibi ahlak felsefecileri tarafından değerlenen çekirdek özelliklerdir. Eylem Sınıflandırma Değerleri Sistemi’nde tanımlanmış 6 tane erdem vardır. Bunlar bilgelik, cesaret, insaniyet, adalet, ölçülü olmak ve üstünlüktür. Eylem Sınıflandırma Değerleri Sistemi’ndeki 6 erdem ile bağlantılı 24 güçlü yön, Güçlü Eylem Envanterindeki Değerler (VIA-IS, 240 Maddelik Kendini Değerlendirme Anketi) ile değerlendirilebilir. VIA-IS’ın güçlü karakter alt ölçeği iyi bir güvenirliliğe sahiptir ve Beş Büyük Kişilik Özelliği’ni ölçen skalaların tahmin yolları ile korelasyon halindedir.

110

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İnsana özgü yapılanmalardan biri, aynı durumu hem sevip hem nefret etmek ya da aynı durumdan hem korkmak hem de ona heyecanla yaklaşmaktır. Tersine çevirme teorisi bu belirgin motivasyon paradokslarını anlamak için yararlı bir çerçeve sunmaktadır. Tersine çevirme teorisinde, motivasyonumuzun, herhangi bir anda, metamotivasyonel çiftlerin pozisyonlarıyla ilgili olarak bizim durumumuza göre karakterize edilebilir olduğu varsayılır. Tersine çevirme teorisi, ağırlıklı olarak, telic ve paratelic gibi geçici metamotivasyonel durumlara odaklanmıştır. Metamotivasyonel durumlarda tersine çevirmeler ya da kaymalar, durumda herhangi bir seviyede meydana gelen kızgınlık, memnuniyet ya da değişiklik gibi uyarılmalarla ortaya çıkar. Tersine çevirme duygulardaki ani değişim ile de bağlantılıdır (anksiyeteden heyecana, dinlenmeden sıkılmaya geçiş vb). Akış tecrübeleri zor ama kontrol edilebilir görevlere ya da önemli beceri gerektiren ve içsel motivasyon sağlayan faaliyetlere katıldığımızda meydana gelir. Bu faaliyetler genellikle net hedefler ve anında geri bildirim gerektirmektedir. Görevler, üzerinde çok düşüneceğimiz fazla çaba harcayacağımız nitelikte oldukları için ve yüksek konsantrasyon gerektirdiklerinden günlük hayatın hayal kırıklıkları ya da endişeleri üzerinde fazla kafa yoracak zamanımız olmaz. 111

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Akış tecrübesi sırasında zaman algısı da değişikliğe uğrar saatler dakika gibi geçer. Akış tecrübeleri, okuma, spor yapma, yaratıcı sanatlara ve bazı tipteki işlere katılım sırasında gerçekleşir. Akış tecrübesine sebep olan faaliyetlere ototelic denir. Yunancadan gelen bu kelimenin açılımı auto (kendi) ve telos (amaç) şeklindedir. Autotelic tecrübeler, ümit edilen bir gelecek için yapılan faaliyetlerden değil bu faaliyetlerin kendinin içsel ve ödüllendirici olmasından kaynaklanır. Tüm kültürler, amaçları, halkın arzuladığı sosyal normlarn, rollerin, kuralların ve ritüellerin yollarının belli olduğu şekilde evrimleştirerek, meşru yoldan sonuca ulaştırabilirler. Netlik, merkezleme, seçim ve meydan okuma seviyeleri optimal düzeyde olan ailelerin çocukları daha fazla akış tecrübesine sahiptirler. Birçoğumuz için cinsel ilişki memnuniyet verici ve zevklidir. Ancak seks zamanlar olumlu bir tecrübeden sıkıcı bir rutine doğru gidip kötüleşebilir. Kısa vadede cinsel ilişkiler, eğer çeşitli seks pratikleri deneyimleyerek erotik bir motif haline getirilebilirse, akış tecrübelerinin kaynağı olabilir. Cinselliğin uzun vadede canlılığını korunması için, ilişkilerin, psikolojik olduğu kadar erotik boyut yönünden de komplike olması hayati önem taşır.

112

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BÖLÜM 3 UMUT VE İYİMSERLİK

1970’lerin sonuna kadar iyimserlik, psikolojik bir eksiklik ve olgunlaşmamışlığın ya da zayıflığın bir göstergesi olarak görüldü. İyimserliğin bu negatif görünümü, Voltaire’ın Dr. Pangloss, Porter’ın Polyanna eserlerinde belirgindir. Sigmund Freud ise bir adım ileri gidip Tanrı’ya olan iyimser inancın medeniyetlerin varlığı için gerekli bir yanılsama olduğunu iddia etmiştir. Freud’un psikanalizinin amacı ise gerçekliği net olarak algılayarak ve iyimser yanılsamaları bir köşeye atarak psikolojik olgunluğa ulaşmaktır. 1970’lerin sonlarında bilişsel psikologlar (Margareth Matin ve David Stang Polyanna Prensibi), insanların düşünce süreçlerinin iyimser olduğunu gösterecek araştırma zenginliğe kavuşmuşlardı. 113

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Zaman içinde, pozitif psikoloji kapsamında pozitif yanılsamalar, iyimserlik, umut ve kendini aldatma önemli hale gelmiştir.

POZİTİF YANILSAMALAR Profesör Shell, Pozitif Yanılsamalar adlı kitabında birçok insanın, özellikle de sağlıklı olanların, kendilerini iyimser bir şekilde önyargılı olarak değerlendirdiklerini ifade etmiştir. Aklımız, gerçekçi veya olumsuz düşünceden ziyade pozitif düşünecek şekilde tasarlanmıştır. Taylor ve arkadaşları, insanların kendilerini diğer insanların görüşlerine ya da gerçeklerle ifade edilenlere göre daha olumlu bir ışık içinde görme nedenleri için üç yol üzerinde durmuşlardır. - İnsanlar geçmiş davranışlarını, kişisel niteliklerini ve kendilerini, gelişmiş bir ışık içinde görürler. - İnsanlar, bazı şeyleri iyi yapabileceklerine dair abartılı ve gerçekçi inanç içinde olabilirler. - İnsanlar, geleceğin, gerçekleşmesi muhtemel olanlar yerine daha güllük gülistanlık yaşanacağına dair mesnetsiz bir iyimserlik içindedirler.

114

MUTLU OLMANIN YOLLARI

KENDİNİ ALDATMA Kendimizle ve dünyayla ilgili pozitif görüşümüzü korumak ve olumsuz bilgileri kontrol altında tutabilmek için çeşitli savunma ve kendini aldatma yöntemleri kullanırız. İyimser dünya görüşüne karşıt olan negatif bilgileri yönetmek ya da kontrol etmek için kullandığımız kendini aldatma yöntemleri, savunma mekanizmaları ve pozitif yanılsamalardır. Bunlar inkar ve bastırma, seçici dikkat ve yararlı (iyi huylu) unutma, yetersizlik ve kendi negatif taslağını sürdürme olarak ifade edilebilir.

İNKAR VE BASTIRMA İnkar, dış dünyadaki üzüntülü veya tehditkar olayların varlığını kabul etmemektir. Bastırma ise kişinin iç dünyasındaki kabul edilemez saldırganlıklarını ya da cinsel dürtülerini kabul etmemesidir. Shelly Taylor inkar ve bastırma gibi savunmaların uyumsuz olduğunu çünkü bunların gerçekliğini zedelediğini ifade etmiştir.

115

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

SEÇİCİ ALGI VE YARARLI UNUTMA Seçici dikkat, olumlu şeylerin farkına varıp olumsuzları görüş alanından çıkaran bir savunma mekanizmasıdır. Yararlı (iyi huylu) unutma ise; insanın kendi hakkındaki olumsuz şeyleri kolaylıkla anımsayamazken, güzel şeyleri en ince detayına kadar hatırlaması eylemidir.

YETERSİZLİK Hakkımızdaki negatif bilgileri, kendimizi değerlendirme durumundan çıkararak kendimizi beğenmemizin korunmasıdır.

KENDİ NEGATİF TASLAĞI Kendimize negatif şemalar oluşturarak kendimizden gelen negatif bilgilerle mücadele etmektir.

OLUMLU YANILSAMALARIN GELİŞİMİ Pozitif yanılsama geliştirme, çocuklarda, belli bağlamlar içinde ve belli davranışsal sınırlarda, seçim şansı yaratan ebeveyn-çocuk ilişkilerinden yüksektir.

116

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Soğuk veya otoriter ebeveyn stilleri olumlu yanılsama gelişimini kolaylaştırmaz. Pozitif kendini algılama, gücünü yavaş yavaş kaybetse de hayatın erken zamanlarında başlar ve hayat boyu devam eder. Kendimizi iyi görmek, hafızamızın nasıl çalıştığı ile ilgilidir. Hafızamız ego merkezlidir. Birçoğumuz çocukluğumuzu kahraman olduğumuz şekillerde hatırlarız. İnsanlar çoğunlukla kendilerini olumlu olaylardan dolayı sorumlu hissederken olumsuzluklardan dolayı sorumluluk duymaz. Kendine pozitif değer verenler diğerlerine de yüksek değer verme eğilimdedirler ki; böylece diğerleriyle beraber popüler olurlar. Kendine olumlu değer verenler çok çalışarak gelecekteki olayları pozitif etkileme imkanlarının olduğunu inanırlar. İnsanın kendi kendini ve çevreyi kontrol edeni olarak görmesi doğuştan edindiğimiz bir özelliktir. Dünyanın düzeni ve kontrol edilebilirliğine dair düşünce bizi ölüm gerçeğinden uzaklaştırır. Bunun sebebi rastlantısal bir örneği doğrulama çabası olan yanlış sınıflandırmadır.

117

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Pozitif Yanılsamaların Değiştirilmesi Pozitif yanılsamalar çocuklarda yetişkinlere nazaran daha kuvvetlidir. Çünkü onlar evrimsel perspektiften baktığımızda uyumludurlar. Pozitif yanılsamalar uyumsuz ise değiştirilebilirler. Örneğin travma geçiren biri, kendini iyi bir insan olarak görmez, olayları kontrol etme kapasitesi ve geleceğe güvenle bakma inancı düşer.

İYİMSERLİK İyimserlik, geniş kişilik özelliği (mizaç) ve açıklayıcı şekil olarak olumsuz olayların nedenlerini dış, geçici ve belirli faktörler yerine iç, kalıcı ve küresel faktörlere bağlayarak kavramsallaştırır. İyimserliği ölçmek için iki ana yaklaşım vardır ve bunlar iyimserliğin farklı kavramsallaştırılması temeline dayanırlar.

Ruhsal İyimserlik Ruhsal iyimserlik gelecekte kötü şeylerden çok iyi şeylerin olacağına dair global bir beklenti olarak ifade edilebilir. Scheier ve arkadaşları iyimser insanların kötü bir durumla yüz yüze kaldıklarında amaçlarını kovalamaya devam ettiklerini, kendilerini toparladıklarını ve hedeflerini gerçekleştirmeye yakın olduklarını ifade 118

MUTLU OLMANIN YOLLARI

etmişler ve iyimserliği değerlendirmek için Hayat Yönlendirme Testi’ni geliştirmişlerdir.

İyimser Açıklama Tarzı Seligman ve meslektaşları iyimserliği, kişilik özelliğinden daha çok kendini ifade etme biçimi olarak kavramsallaştırmışlardır. Buna göre iyimser insanlar, olumsuz olayları çevresel faktörlere bağlayıp değiştirebileceklerine inanırken kötümserlerin bakış açısına göre olumsuz olaylar kalıcı, içsel ve global faktörlere bağlıdır. Negatif ve pozitif olayların sebepleri üç boyutta incelenebilir ki bunlar; içsel - dışsal, kalıcı - geçici, global - spesifik olarak ifade edilmektedir. Bu çoklu üç boyut kullanılarak iyimserlik ve kötümserlik için cetveller (ölçekler) geliştirilmiştir.

İyimserliğin Gelişimi İyimserliğin gelişimi, ebeveyn akıl sağlığı, ebeveynler tarafından sunulan rol modeli tipleri ve ebeveynlerin iyimserliği ne kadar cesaretlendirip ödüllendiklerine bağlıdır. İyimserlerin stresli durumlarda hastalık geçirme ya da depresyon yaşama ihtimali kötümserlere göre daha azdır. 119

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Yeniden Yükleme Eğitimi Seligman, yetişkinlerin ve çocukların açıklayıcı stillerini kötümserlikten iyimserliğe çevirmek için programlar geliştirmiştir. Bilişsel terapiyi temel alan bu programlar, katılımcıların kendi kötümser yorumlarını değerlendirmesini yaparak iyimser hale getirmeleri için fırsatlar sunar. Kötümser açıklayıcı yorumları değiştirmek için üç yol vardır.

iyimser

olanlarla

Dikkat Dağıtma: İçsel karamsar açıklamaları durdurmak için karamsarlık nedeni alanlardan diğer alanlara kayarak meşguliyet yaratmak. 120

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Mesafe Koyma: Kendimize kötümser açıklamaların duruma ait sadece bir olasılık olabileceğini ve net gerçek olmadıklarını hatırlatmak. Tartışma: Sıkıntının çözümüne hangisinin eşit hangisinin daha çok iyimser açıklama getireceği hedefiyle içsel bir diyalog sürecini devam ettirmek.

İyimserlik, Umut ve Sağlık İyimserlik ve umut şimdiki psikopatoloji ölçümleriyle ve depresyonla negatif korelasyon içindedir. İyimserlik ve umut, çeşitli ölçülere endeksli olan ve/veya onlara aracılık eden fiziksel ve ruhsal sağlığın öngörücüleridir. İyimser ve umutlu insanların bağışıklık sistemleri daha iyi çalıştığı için sıkıntılı olayları aşmakta ve etkin stratejiler geliştirmekte daha başarılılardır.

İyimserlik ve Umudun Nörobiyolojisi Üç alandan elde edilen nörobiyolojik araştırma bulguları birbirleriyle alakalıdır: - Kötümserlik, Depresyon ve Anksiyete, - Hedefe Yönelik İyimser Davranış ve Teşvik Odaklı Davranış, - İyimser Yakınlık Davranışı. 121

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Kötümserliğin Nörobiyolojisi Kötümserlik, depresyon ve anksiyetinin anahtar özellikleridir. Bu yüzden bu durumların nörobiyolojisi, iyimserlik ile umudun biyolojik korelasyonlarını anlamak için başlangıç noktası sağlar. Depresyon ve anksiyete, limbik ve paralimbik sistemler ve yan prefrontal korteksteki anormal çalışma ile ilişkilidir. Anksiyete ise GABA (anormal gama aminobutrik) bağı ile ilişkilidir.

Hedefe Yönelik İyimser Davranışın Nörobiyolojisi Londra’daki Psikiyatri Enstitüsü’nden Jeffrey Gray hedefe yönelik davranışın merkezi sinir sistemindeki iki antagonistik kontrol merkezi tarafından yönetildiğini iddia etmiştir. Bunlar davranışsal aktivasyon sistemi (BAS) ve davranışsal inhibisyon sistemleridir (BIS). BAS, ödül ve kontrol yaklaşımlı davranışlardan gelen sinyallerle faaliyet geçer. BIS ise ceza ve kontrolden pasif kaçınma sinyalleri ile aktive olur.

122

MUTLU OLMANIN YOLLARI

İyimser Sosyal İlişkinin Nörobiyolojisi Kadınlardaki iyimserliği ele alan araştırmalar oksitoksin ve endojen opioidlere (acı azaltan kimyasal) odaklanmış ve bunların umutlu sosyal ilişki katılımlarıyla ilgili olabileceğini ortaya koymuşlardır. Özet olarak; iyimserlik ve umut arasında birçok biyolojik korelasyon vardır. Bunlar; - Serotonin ve noradrenalin içeren sinir iletici sistemlerin etkin işleyişi - Bağışıklık sisteminin etkin işleyişi - Artan GABA bağı ve kapasitenin üzücü olayları unutturması ya da belleği engellemesi - Verimli ve aktif davranışsal sisteminin mezolimbik ve mezokortikal dopamin yolları içermesi.

UMUT Umut iyimserlikle yakın ilişki içinde bir yapıdır. Synyder tarafından engellere rağmen istenen amaç uğruna alternatif yollar planlama kapasitesi ve bu yolları uygulamak için motivasyon olmak üzere iki ana etmeni içerecek şekilde kavramsallaştırılmıştır.

123

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Eğer ortada gerçekleştiremeyeceğimize emin olduğumuz bir amaç varsa umutsuzluk başlar. Amaçlarımıza çok yakınsak ve gerçekleşeceğinden eminsek umuda zaten gerek yoktur. Önemli bir amaca yönelik davranışlar şu ilişkilerin sonuçlarına göre belirlenir; amacın değeri, alternatif yollar ve bu yolların etkin işleyiş ihtimallerine dair fikirler, kendi hakkında alternatif yolları tamamlayabilmeye yönelik fikirler.

Umudun Gelişimi Synder’e göre umut, bebeklik, çocukluk ve yetişkinlik dönemleri boyunca gelişmeye devam eder. Birinci yaşın sonunda küçük çocuklarda gelişmiş olan becerilere göre belli hedefler oluşmuştur. İkinci yılda alternatif yollar olabileceğine dair kanı oluşmaya başlar. 3-6 yaş arası anaokulu döneminde dil gelişimi, hikaye anlatımı, rutinleri tahmin edebilme becerileriyle beraber alternatif yolların gelişimi de hızlanır. Fiziksel gelişim ise hedefe yönelik işlemlerin yapılması konusunda yardımcıdır. Orta çocukluk döneminde mantıksal düşünce ile plan yapma yetenekleri gelişir. Ergenlik dönemi ise ebeveynlerden kopmanın, dış çevre ile yakın ilişkilerin ve kariyer planlarının arttığı bir dönemdir. Bu gelişmeler umut arttırıcıdır. Nadir olmakla beraber sıkıntılı aile ortamlarında büyüyen çocuklar dirençli ve umutlu olabilirler. Çünkü çocuklar bu problemlerin farkına 124

MUTLU OLMANIN YOLLARI

varabilir ve ilgi yetersizliğini çevresel faktörlere bağlarlar. Kendilerine ilgi ve bakım verecek başka erişkinler bulurlar. Umut terapisi, insanlara net amaçlar belirlemelerini, bunlara ulaşmak birçok yol üretmelerini, amaçları kovalamak için kendilerini motive etmelerini ve engelleri üstesinden gelinebilecek meydan okumalar olarak görmelerini hedefler.

BEKLENTİLİLİK VE RİSK DENGESİ (HOMEOSTASİ) TEORİSİ Beklentililik, toplumların geleceğe yönelik daha güvenli hayat tarzları oluşturmaları için ortaya konmuş bir koruma stratejisidir ve risk dengesi teorisini kendine temel almıştır. Risk dengesi teorisine göre, riskin hedef değerinde bir azalma olmadığı sürece risk alma davranış seviyesinde, kazalar ile meydan gelen kayıpların büyüklüğünde ve yaşam tarzına bağlı hastalıklarda azalma olmaz. Bunlar ancak nüfus için belirlenen risk dereceleri azaltılarak düşürülebilir. Geleceğe dönük fikirlerimiz kaza oranını etkiler. Gelecekten beklentisi olanların dikkat dereceleri ve riskli davranışlardan uzak durma eğilimleri daha yüksektir.

125

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

TARTIŞMALAR

Bu alanda en ilginç tartışmalardan biri beklentililikten türeyen risk denge teorisi olmuştur. Profesör Gerry Wilde, kazaları azaltmanın ve sağlıksız hayat tarzlarından kurtulmanın en iyi yolunun, insanlara bugünden çok geleceğe değer vermelerini özendirecek çalışmalar olduğunu iddia edip, mühendislik, eğitim ve çevresel değişiklikler üzerinden yapılan güvenlik çalışmalarının, nüfusla ilgili hedefe risk seviyesi değişmedikçe etkisiz kalacağını savunmuştur.

126

MUTLU OLMANIN YOLLARI

ÖZET

1970’lerin sonuna kadar iyimserlik psikolojik bir eksiklik ve olgunlaşmamışlığın ya da zayıflığın bir göstergesi olarak görüldü. Sigmund Freud, Tanrı’ya olan iyimser inancın medeniyetlerin varlığı için gerekli bir yanılsama olduğunu iddia etmiştir. 1970’lerin sonlarında bilişsel psikologlar (Margareth Matin ve David Stang Polyanna Prensibi), insanların düşünce süreçlerinin iyimser olduğuna dair araştırma zenginliğine kavuşmuşlardı. Profesör Shell, Pozitif Yanılsamalar adlı kitabında birçok insanın, özellikle de sağlıklı olanların, kendilerini iyimser bir şekilde önyargılı olarak değerlendirdiklerini ifade etmiştir. Kendimizle ve dünyayla ilgili pozitif görüşümüzü korumak ve olumsuz bilgileri kontrol altında tutabilmek için çeşitli savunma ve kendini aldatma yöntemleri kullanırız. İyimser dünya görüşünün karşıtı olan negatif bilgileri yönetmek ya da kontrol etmek için kullandığımız kendini aldatma yöntemleri, savunma mekanizmaları ve pozitif yanılsamalardır. Bunlar inkar ve bastırma, seçici dikkat ve yararlı (iyi huylu) unutma, yetersizlik ve kendi negatif taslağını sürdürme olarak ifade edilebilir. 127

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Pozitif yanılsama geliştirme, çocuklarda, belli bağlamlar içinde ve belli davranışsal sınırlarda, seçim şansı yaratan ebeveyn-çocuk ilişkilerinden yüksektir. Soğuk veya otoriter ebeveyn stilleri olumlu yanılsama gelişimini kolaylaştırmaz. Pozitif kendini algılama, gücünü yavaş yavaş kaybetse de hayatın erken zamanlarında başlar ve hayat boyu devam eder. Kendimizi iyi görmek hafızamızın nasıl çalıştığı ile ilgilidir. Hafızamız ego merkezlidir. Birçoğumuz çocukluğumuzu kahraman olduğumuz şekillerde hatırlarız. Seligman ve meslektaşları iyimserliği, kişilik özelliğinden daha çok kendini ifade etme biçimi olarak kavramsallaştırmışlardır. Buna göre iyimser insanlar olumsuz olayları çevresel faktörlere bağlayıp değiştirebileceklerine inanırken kötümserler in bakış açısına göre olumsuz olaylar kalıcı, içsel ve global faktörlere bağlıdır. Negatif ve pozitif olayların sebepleri üç boyutta incelenebilir ki bunlar içsel-dışsal, kalıcı-geçici, globalspesifik olarak ifade edilmektedir. Bu çoklu üç boyut kullanılarak iyimserlik ve kötümserlik için cetveller (ölçekler) geliştirilmiştir. İyimserliğin gelişimi, ebeveyn akıl sağlığı, ebeveynler tarafından sunulan rol modeli tipleri ve ebeveynlerin iyimserliği ne kadar cesaretlendirip ödüllendiklerine bağlıdır. İyimserlerin stresli durumlarda hastalık geçirme ya da depresyon yaşama ihtimali kötümserlere göre daha azdır. 128

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Yetişkinlerde iyimserlik, sporda, işte ve aile yaşamında önemli yer tutar. Sporda ve fiziksel faaliyetlerde başarı, pazarlama benzeri işlerde iyi satış oranları ve romantik ilişkilerde daha pozitif etkileşim iyimserlikle yakın ilgi içindedir. Synder’e göre umut, bebeklik, çocukluk ve yetişkinlik dönemleri boyunca gelişmeye devam eder. Nadir olmakla beraber sıkıntılı aile ortamlarında büyüyen çocuklar dirençli ve umutlu olabilirler. Çünkü çocuklar bu problemlerin farkına varabilir ve ilgi yetersizliğini çevresel faktörlere bağlarlar. Kendilerine ilgi ve bakım verecek başka erişkinler bulurlar. Umut terapisi, insanlara net amaçlar belirlemelerini, bunlara ulaşmak birçok yol üretmelerini, amaçları kovalamak için kendilerini motive etmelerini ve engelleri üstesinden gelinebilecek meydan okumalar olarak görmelerini hedefler. Beklentililik, toplumların geleceğe yönelik daha güvenli hayat tarzları oluşturmaları için ortaya konmuş bir koruma stratejisidir ve risk dengesi teorisini kendine temel almıştır. Risk dengesi teorisine göre, riskin hedef değerinde bir azalma olmadığı sürece risk alma davranış seviyesinde, kazalar ile meydan gelen kayıpların büyüklüğünde ve yaşam tarzına bağlı hastalıklarda azalma olmaz. Bunlar ancak nüfus için belirlenen risk dereceleri azaltılarak düşürülebilir.

129

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

İyimserlik ve umut şimdiki psikopatoloji ölçümleriyle ve depresyonla negatif korelasyon içindeyken aynı zamanda çeşitli ölçülere endeksli olan ve/veya onlara aracılık eden fiziksel ve ruhsal sağlığın öngörücüleridir. İyimser ve umutlu insanların bağışıklık sistemleri daha iyi çalıştığı için sıkıntılı olayları aşmakta ve etkin stratejiler geliştirmekte daha başarılılardır. Özet olarak; iyimser ve umut arasında birçok biyolojik korelasyon vardır. Bunlar; serotonin ve noradrenalin içeren sinir iletici sistemlerin etkin işleyişi; bağışıklık sisteminin etkin işleyişi; artan GABA bağı ve kapasitenin üzücü olayları unutturması ya da belleği engellemesi; verimli ve aktif davranışsal sisteminin mezolimbik ve mezokortikal dopamin yolları içermesidir. Kadınlardaki iyimserliği ele alan araştırmalar, oksitoksin ve endojen opioidlere (acı azaltan kimyasal) odaklanmış ve bunların umutlu sosyal ilişki katılımlarıyla ilgili olabileceğini ortaya koymuşlardır.

130

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BÖLÜM 4 DUYGUSAL ZEKA

Duygusal zekaya olan ilgi 1995 yılında Daniel Goleman’ın çok satan kitabı (Emotional Intelligence: Why it can matter more than IQ) ile patladı. Aynı yıl Amerikan Diyalekt Derneği duygusal zekayı en yararlı terim olarak seçti ve Amerikan kamuoyu bu fikre çok çabuk uyum sağladı. Duygusal Zeka: Yetenek Mi Yoksa Kişilik Özelliği Mi? Yakın zamandaki araştırmanın sahipleri Profesör jack Mayer, Peter Salovey ve David Caruso duygusal zekayı iki farklı şekilde kavramsallaştırmıştır: - Duygusal Bilgilerin İşlenmesi İşlenmesi (Yönlendirilmesi), - Kişilik Özelliği Kümesi. 131

İçin

Yeteneklerin

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Mayer, Salovey ve Caruso’nun Duygusal Zekaya Ait Yetenek Modeli Mayer, Salovey ve Caruso’nun yetenek modeline göre, duygusal zeka, yeteneklerin, kendinin ve diğerlerinin duyguları hakkındaki bilgileri yönlendirmek ya da sürece sokmak için kullanılması anlamına gelir. Bu modelle ilgili 4 bölüm vardır. - Duygusal Algı: Duygusal mesajları, yüz ifadeleri, ses tonu ve sanat işlerini içine alacak şekilde ve çeşitli bağlamlarda ifade edilecek düzende kaydetme, devam ettirme ve çözme yeteneği. - Duygusal Entegrasyon: Düşünceleri kolaylaştıran duygulara erişme ve oluşturma yeteneği. - Duygusal Anlayış: Duyguların etkilerini kavrayabilme yeteneği. - Duygusal Yönetim: Duyguları düzenleme, duyguları tecrübe etmeye açık olmayı seçme ve onları ifade edildikleri şekilde kontrol etme yeteneği. Duyguları algılama, entegre etme, anlama ve yönetme Çoklu Faktör Duygusal Zeka Ölçeği (MEIS) ya da Mayer, Salovey ve Caruso Zeka Testi (MSCEIT) ile ölçülebilir. Bu iki ölçü de güçlü ve güvenilirdir. Bunun yanında geçerlilik özelliklerine sahiptir. 132

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Bar-On’un Duygusal ve Sosyal Zekaya Ait Kişilik Modeli Profesör Reuven Bar-On’un duygusal zekaya dair kişilik özelliği modelinin farklılıkları . - İçsel Alan (1): Duygusal farkındalığı, atılganlık, kendine saygı ve kendini gerçekleştirme becerilerini içerir. - İçsel Alan (2): Empati, sosyal sorumluluk ve içsel ilişki yeteneklerini kapsar - İçsel Uyum (Problem Çözme, Gerçeklik Testi, Esneklik): Problem çözmek, sosyal ve içsel problemleri tanımlama, onları çözülebilir açıdan ele alma, oluşturma ve etkin çözümler uygulama yeteneğidir. - Stres Yönetimi (Stres Direnci, Etki Kontrolü): Stres direnci, sıkıntıların, meydan okumaların, streslerin ve güçlü duyguların, duygusal dağılma olmadan oluşmasına engel olma kapasitesi demektir. - Duygu Durum Alan (Mutluluk, İyimserlik): Mutluluğu korumak, kendinden ve diğerlerinden hoşnut olma, zevk alma, olumlu duygular ifade etme ve hayatta memnun olma yeteneğidir. Reuven Bar-On, duygusal zekayı değerlendirmek için Duygusal Bölüm Envanteri anketi oluşturmuştur.

133

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Bu anket, çocuklar, ergenler ve yetişkinler için ayrı ayrı geliştirilmiştir.

Goleman’ın Duygusal Zeka Modeli Goleman’ın Duygusal Yeterlik değerlendirilen faktörler şu şekildedir: - Öz-bilinç: Duygusal Öz Bilinç Kendini Doğru Değerlendirme Kendine Güven - Sosyal Farkındalık: Empati Organizasyonel Farkındalık Hizmet Oryantasyonu - Öz yönetim: Kendini Kontrol Güvenilirlik Bilinçlilik Uyumluluk

134

Envanteri’nde

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Başarı Yönetimi Girişim - Sosyal Beceri: Diğerlerini Geliştirme Liderlik Etki İletişim Değişim Katalizörü Çatışma Yönetimi Bağ Kurma Takım Çalışması

Cooper’ın EQ Haritası Dr. Richard Cooper Duygu Bölüm Haritası (EQ) adında bir enstrüman geliştirmiştir. Bu harita, konu olan kişinin mevcut çevresini, duygusal okuryazarlığı, EQ yeterlik, değer, tutum ve sonuçlarını değerlendirir.

135

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

EQ Haritası tarafından değerlendirilen faktörler şu şekildedir - Mevcut Çevre: Hayata Dair Baskılar, - Duygusal Okuryazarlık: Hayat Memnuniyeti, Duygusal Öz-Bilinç, Duygusal İfade, Diğerlerinin Duygusal Farkındalığı, - EQ Yeterlikleri: Amaçlılık, Yaratıcılık, İçsel Bağlantılar, Esneklik, Yapıcı Hoşnutsuzluk, - EQ Değerleri ve Tutumları: Görünüm, Merhamet, Sezgi, 136

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Güvenin Etki Alanı, Kişisel Güç, Öz Bütünleşim, - EQ Sonuçları: Genel Sağlık, Hayat Kalitesi, İlişki Bölümleri, Optimum performans.

***

YETİŞKİNLİKTE DUYGUSAL ZEKAYI ARTTIRMAK

Duygusal Farkındalığı Arttırmak İçin Öz İzleme 1. Duygu durumda değişikliğe neden olacak faaliyetler 2. Duygu durumda değişikliğe neden olacak inançlar 3.10 puanlık ölçekte sonuca yönelik ruh değişimi

137

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Üzücü Duyguları Yönetmek İçin Öz Düzenleme Depresyonu, anksiyeteyi ve kızgınlığı düzenlemek için iyi ortaya konan rutinler bilişsel davranış gelenekleri ile geliştirilmiştir. Depresyon için, üzücü durumlardan kaçınmalıyız. Eğer bu mümkün değilse durumun üzücü olmayan yönlerine odaklanabiliriz. Eğer bu da mümkün değilse davranışlarını üzücü bulduğumuz diğer insanlardan daha az üzücü şekilde davranmalarını isteyebiliriz. Anksiyete için; kendini uyarlamanın anahtarı tehdit odaklı inançlara meydan okumaktır. Bizi korkutan durumlara karşı cesur olmak ve bu anksiyete geçene kadar o halde kalmayı deneyebilirsiniz. Kızgınlık için; kızgınlığı tetikleyen durum tiplerini öğrenmek maksadıyla öz izleme kullanmak ve bunlardan kaçınmak. Bu mümkün değilse durumun stres yaratmayan yönlerine odaklanın.

İletişim İletişim becerileri, diğerlerinin endişelerini anlamak, kişilerarası problemleri için aşamalar oluşturmak ve başkaları ile empati için gereklidir.

138

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Bu becerileri geliştirmek için belli zaman ayarlamaları yapın ve bu becerilerden kullanmak istediklerinizle ilgili görüşmelere yer ayırın. Bu zaman ve yer ayarlamalarında, hiçbir kısıtlamanın ve baskının olmaması önemlidir.

Problem Çözmek Bir problemi çözmek için diğerleriyle işbirliği yaparken hedefe ulaşmak yada görevi tamamlamak, ortak anlayışa ulaşmak veya empati kurmak için iletişim becerileri veya empati kurmak gereklidir. Bunlara hiçbir kısıtlamanın olmadığı belli bir zaman ve yer belirleyerek başlayın. Büyük problemleri daha küçük parçalara ayırıp bunları çözülebilir şekilde tanımlayın. Bunların yararlarını yargılamadan olası çözümler üretin. Hangi yolu izleyeceğinize karar vermeden her birinin yararlarını ve maliyetlerini kontrol edin ve planın istenen hedef karşısından ne kadar etkili olduğunu değerlendirin.

139

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

DUYGUSAL YETERLİĞİN GELİŞİMİ Duygusal yeterliği, yaş, duyguların düzene sokulması, duyguların ifadesi ve duygusal ilişkileri yönetme açısından inceleyerek gelişimini takip edebiliriz

Bebeklik (0-1 Yaş): Kendi Kendini yatıştırma, İzin Merkezli Eylem İçin Dikkat Ayarı, Stres Oluştuğunda Bakıcılar Tarafından Uzatılan Ele Güvenmek; Kendinin ya da Başkalarının Kontrolü Altındaki Uyarıcılara Karşı Artarak Gelişen Sözsüz Duygusal İfadeler; Diğerleri Tarafından İfade Edilen Duyguları Giderek Ayırmak, Sosyal Referans.

Yürümeye Başlama Çağı (1-2 Yaş): Kendi Duygusal Tepkilerine Karşı Giderek Artan Farkındalık,

140

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Özerk İhtiyaç İfadesine Aile Tarafından Konan Limitlere Karşı Gelişen Asabiyet; Duygusal Durumlara Karşı Gelişen Sözlü İfade, Öz-Bilinç ve Kendine Değer Verme Duygularını (Utanç, Gurur) İçeren İfadeler Geliştirme; Diğerlerinin Davranışlarını Sezme, İlkel Empati, Fedakar Davranış.

Okul Öncesi (2-5 Yaş): Duyguları Anlatmak İçin Kullanılan Dil, Oyun ve Alay Duygularını İfade Etmek İçin Numara Yapmak, Diğerlerinin Duygularını Artarak Kavrama, Birinin Duyguları Hakkında Yanıltıcı ve Yanlış İfadelerin Farkında Olmak…

Anaokulu (5-7 Yaş): Öz-Bilinçli Duyguları (Utanma) Düzene Sokma, Duygu Ayarlamalarında Bakıcılardan Özerk Olmayı Arttırma. 141

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Soğukkanlılık Kendinin ve Diğerlerinin Duygularıyla İlgilenmek İçin Artan Sosyal Beceri Kullanımı, Kabul Görmüş Duygusal Komutları Anlama.

Orta Çocukluk (7-10 Yaş): Eğer Çocuğun Durum Üzerinde Biraz Kontrolü Varsa Duyguları Yönetmek İçin Uzaklaştırıcı Yöntem Kullanımı, Bakıcıları içerecek şekilde tercih edilen duyguların otonom düzenlenmesi; İlişkileri Düzenlemek İçin Duygusal İfadelerin Artan Kullanımı; Aynı İnsan Hakkında Çoklu Duyguların Hissedilmesi Farkındalığı, Dostluk Kurma ve Yardımcı Olma Gibi Çoklu Bağlamlarda Kendi ve Diğerleri Hakkında Bilgi Kullanımı.

142

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Ergenlik Öncesi (10-13 Yaş): Özerk Şekilde Düzenlenen Duygular ve Stresi Yönetmek İçin Birçok Yöntemi Tanımlama ve Kullanmada Artan Etkinlik; Yakın Arkadaşlara Ait Gerçek Duygular ile Görünüm İtibariyle İdare Edilen Diğerleri Arasında Farklılaştırmayı Yapmak; Arkadaşlık Kurma ve Bunu Devam Ettirmede Sosyal Rolleri ve Duygusal Komutları Anlama Yetisinde Artış.

Ergenlik (13 Yaş ve Üzeri): Duygusal Döngülere Dair Farkındalığının Artışı, Özerk Şekilde Düzenlenen Duygularına Dair Komplike Yöntemlerin Kullanılmasındaki Artış, Kendi Kendini Düzenleme Yöntemleri, ahlak ilkeleri tarafından artan şekilde bilgilendirilir. Etki Yönetimi İçin Kullanılan Öz Sunum Yöntemleri, Arkadaşlık Kurma ve Sürdürmede Ortak ve Fedakar Duygu İfşasının Önemine Dair Artan Bilinç.

143

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

BAĞ VE DUYGUSAL YETERLİK GELİŞİMİ Bakıcılarına ya da kendileriyle ilgilenenlere karşı güvenli bağ geliştiren çocuklar duygusal yeterliklerini de geliştirirler. Aynı zamanda stres dolu zamanlar sırasında bağlı oldukları figürlerden sosyal destek alan çocuklar sıkıntıyla yüz yüze gelmede esneklik gösterirler. Güvenli şekilde bağlanan çocuklar ve evli çiftler, ebeveynlerine ya da eşlerine, onlar sanki dünyayı keşfetmek için uygun üslermiş davranırlar. Bu tip ilişkilerde ebeveynler ve eşler, çocuklarının ya da eşlerinin ihtiyaçlarına uyumlu ve duyarlıdırlar. Güvenli bir şekilde kurulan aile ilişkileri de uyumlu ve esnek şekilde bağlantılıdır. Yetişkin ve Çocuklardaki Bağlılık Şekillerinin Özellikleri A. Çekingen-Çocuk / Kayıtsız-Yetişkin (Güvensiz) B. Güvenli-Çocuk / Güvenli-Yetişkin (Güvenli) C. Kararsız Endişeli-Çocuk / Meşgul-Yetişkin (Güvensiz) D. Dağınık-Çocuk / Ürkek (Korkak)-Yetişkin (Güvensiz)

144

MUTLU OLMANIN YOLLARI

DUYGUSAL ZEKANIN NÖROBİYOLOJİK TEMELİ Hastalarda beyin hasarıyla ortaya çıkan eksiklikleri, hataları çözmek için ihtiyaç duyulan komplike sosyal değerlendirmeler, duygusal zekanın nörobiyolojik temeline dair bir ışık yakmıştır. Iowa Ünirversitesi’nden Profeör Antonio Damasio, ventromediyalin ikili lezyonları ve pre-frontal korteks ile ilgili olarak karar verme hataları yapan hastaları incelemiştir. Bu hastaların IQ’sunda önemli bozulmalar gözlemlenmemiş olsa da işle ilgili planlamalarda ve ilişkilerde önemli sıkıntılara rastlanmıştır. Bu sıkıntılar finansal olanların yanında sosyal durum ve arkadaş kayıplarını da yanında getirmiştir. Damasio yaptığı bir dizi deney sonrasında bu nörolojik lezyonlardan mustarip hemen hemen aynı IQ seviyesindeki hastaları karşılaştırmıştır. Bu karşılaştırma sonucunda herhangi bir beyin hasarına rastlamamış ve performans farklılıklarının, ventromediyal ve pre-frontal korteksi tarafından devreye sokulan işlevlere bağlı olabileceğini iddia etmiştir. Danasio’ya göre ventomediyal ve pre-frontal korteks, duyusal duyu organlarından yani amigdala, somatasensory ve dar kortekslerden gelen sinirsel yansımaları içeren sinir ağının bir parçasıdır.

145

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Bu sonuçlardan sonra karar verme bozukluğunun amigdaladan kaynaklanan bir zarar olabileceği düşünebilir. Bu, uyarıcının önemi hakkında bizi bilgilendiren koşullu duygusal tepkileri geliştirme yeteneğindeki bozulma anlamına gelir.

İLGİLİ YAPILAR Duygusal zeka ile ilgili konuşulmaya değer birçok yapı vardır. Bunlar; pratik zeka, otistik spektrum bozuklukları, tecrübeye açık olmak, aleksitimi, psikoloji farkındalık, duygusal farkındalığın dereceleri ve duygusal yaratıcılıktır.

Pratik Zeka Pratik zeka, ailedeki ve işteki günlük problemleri çözmek için analitik ve belleksel yetenekleri uygulayabilme becerisidir.

Otistik Spektrum Bozukluk Özellikleri Otistik spektrum bozukluğu olan kişiler (yüksek IQ’leri olsa bile) diğerlerinin duygusal durumları hakkında bilgiyi tanıma ve buna duygusal yollardan tepki verme eğilimindedirler.

146

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Tecrübeye Açık Olmak Tecrübeye açık olmak, teorik olarak duygusal-zekaya benzerlik gösteren Kişiliğe Dair 5 Faktör Modeli’nden biridir. Açıklığın 6 yönü vardır: Fanteziye Açık Olmak, Estetiğe Açık Olmak, Yeni Duygulara Açıklık, Yeni Eylemlere Açıklık, Yeni Fikirlere Açıklık, Farklı Değerlere Açıklık. Tahmin edildiği üzere, duygusal zeka ile tecrübeye açıklık arasında ılımlı ve olumlu ilişki vardır.

Aleksitimi Aleksitimi terimi, Yunanca (lack) (eksiklik), lexis (kelime) ve thymos (duygu) kelimelerinden gelir. 20 maddelik Toronto Aleksitimi Ölçeği, en sağlam ölçüm yapan sistemlerden biridir ve şu üç farklı boyutu değerlendirir: 147

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Duyguları Tanımlamada Zorluk, Duyguları Açıklamakta Zorluk ve Dışa Dönük Düşünme.

Psikolojik Farkındalık Psikolojik farkındalık, belli tecrübelere neden olan şimdiki ve geçmiş bilişsel, etkin, duyuşsal ve davranışsal faktörlere neden olan özel tecrübeler hakkında daha fazla öğrenmeyi motive edici eğilimdir.

Duygusal Farkındalık Seviyeleri Richard Lane’e öre duygusal farkındalık, gelişimsel değişikliklere maruz kalan bir bilişsel beceridir. Duygusal farkındalıktaki bireysel farklılıklar bu yapının ulaştığı olgunluk seviyelerindeki farkları yansıtır. Kişinin duyguları kendi içlerinde tanıma ve tarif etme kapasitesi Duygusal Farkındalık Seviye Ölçeği ile değerlendirilebilir.

Duygusal Yaratıclılık James Averill, duygusal olarak yaratıcı olan insanların yenilik, etkinlik ve otantiklikle karakterize edilmiş

148

MUTLU OLMANIN YOLLARI

duygusal tecrübelere etmektedir.

sahip

olabileceğini

iddia

Duygusal Yaratıcılık Envanteri, duygusal yaratıcılıkta bireysel farkları değerlendirmek için kullanılabilir. Duygusal davranışların analizi için bir çerçeve geliştiren Averill, duygusal yaratıcılık modelini geliştirmiştir. Bu model 5 seviyeden oluşur: 1. Seviye: Biyolojik ve Sosyal Potansiyel (Biyolojik ve Sosyal Sistemler) 2. Seviye: Temel Kapasiteler ve Yatkınlıklar (Duygusal Özellikler) 3. Seviye: Özel Yetenekler (Duygusal Sendromlar) 4. Seviye: Bölümlerden Oluşmuş Yatkınlık (Duygusal Durumlar) 5. Seviye: Bileşen Tepkileri.

149

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

TARTIŞMALAR

Duygusal zekanın geçerli bir yapı olamayabileceğine dair iddialar vardır. Çünkü duygusal zeka, iyi yerleşmiş kişilik özellikleri ve sözel kabiliyet ölçüleri ile yüksek derecede korelasyon halindedir. Diğer tartışma konuları; Duygusal Zekanın Bir Kişilik Özelliği Mi, Yoksa Bir Yetenek Olarak Mı Kavramsallaştırıldığı; Duygusal Zekada Bireysel Farklılıkları Belirlemek İçin Çevrenin ve Genetik Faktörlerin Rolü; Duygusal Zekanın Eğitimle Ne Derece Arttırılabileceği ve IQ’da ve İş Başarısında Duygusal Zekanın Göreceli Önemi olarak sayılabilir.

150

MUTLU OLMANIN YOLLARI

ÖZET

Duygusal zekaya olan ilgi 1995 yılında Daniel Goleman’ın çok satan kitabı (Emotional Intelligence: Why it can matter more than IQ) ile patladı ve Amerikan kamuoyu bu fikre çok çabuk uyum sağladı. Yakın zamandaki araştırmanın sahipleri Profesör Jack Mayer, Peter Salovey ve David Caruso duygusal zekayı iki farklı şekilde kavramsallaştırmıştır. Bunlar duygusal bilgilerin işlenmesi için yeteneklerin işlenmesi (yönlendirilmesi) ve kişilik özelliği kümesidir. Reuven Bar-On, duygusal zekayı değerlendirmek için Duygusal Bölüm Envanteri anketi oluşturmuştur. Bu anket, çocuklar, ergenler ve yetişkinler için ayrı ayrı geliştirilmiştir. Duygusal yeterliğin çocukluktaki gelişimiyle ilgili araştırma, duygusal zekanın nasıl gelişebildiğini, duygusal düzen özelliklerini, duyguları ifade etme yeteneklerini ve bebeklikten yetişkinliğe kadar ilişkileri yönetme becerilerinin derece derece gelişimini göstermektedir. Bakıcılarına ya da kendileriyle ilgilenenlere karşı güvenli bağ geliştiren çocuklar duygusal yeterliklerini de geliştirirler. Stres dolu zamanlar sırasında bağlı oldukları figürlerden sosyal destek alan çocuklar, sıkıntıyla yüz yüze gelmede de esneklik gösterirler. 151

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Iowa Ünirversitesi’nden Profeör Antonio Damasio, ventromediyalin ikili lezyonları ve pre-frontal korteks ile ilgili olarak karar verme hataları yapan hastaları incelemiştir. Danasio’ya göre ventomediyal ve prefrontal korteks, duyusal duyu organlarından yani amigdal, somatasensory ve dar kortekslerden gelen sinirsel yansımaları içeren sinir ağının bir parçasıdır. Duygusal zeka ile ilgili konuşulmaya değer birçok yapı vardır. Bunlar; pratik zeka, otistik spektrum bozuklukları, tecrübeye açık olmak, aleksitimi, psikoloji farkındalık, duygusal farkındalığın dereceleri ve duygusal yaratıcılıktır. Bu yapılar ve duygusal zeka arasındaki ilişkiler duygusal zeka yapısının geçerliğinin kurulmasına ihtiyaç gösterir. Duygusal zekanın geçerli bir yapı olamayabileceğine dair iddialar vardır. Çünkü duygusal zeka, iyi yerleşmiş kişilik özellikleri ve sözel kabiliyet ölçüleri ile yüksek derecede korelasyon halindedir. Diğer tartışma konuları; duygusal zekanın bir kişilik özelliği mi yoksa bir yetenek olarak mı kavramsallaştırıldığı; duygusal zekada bireysel farklılıkları belirlemek için çevrenin ve genetik faktörlerin rolü; duygusal zekanın eğitimle ne derece arttırılabileceği ve IQ’da ve iş başarısında duygusal zekanın göreceli önemi olarak sayılabilir.

152

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BÖLÜM 5 ÜSTÜN YETENEKLİLİK, YARATICILIK VE BİLGELİK

Üstün yeteneklilik çocuklukta, yaratıcılık yetişkinlikte ve bilgelik de yaşamın sonraki evrelerinde ışıltı veren, psikologların hayat boyunca üzerinde çalıştıkları üstün başarı türlerindendir. Üstün yeteneklilik, yaratıcılık ve bilgelik, insanların hem kendileri hem de diğerleri için olumlu sonuçları olma potansiyeline sahip kişisel güçlerdir.

Üstün Yeteneklilik Üstün yeteneklilikle ilgili ilk bilimsel çalışmalar, seçkin insanların aileleriyle ilgili geçmişe yönelik Hereditay Genius ve Terman’ın 35 yıllık süreyi kapsayan üstün çocuk araştırmalarıdır. 153

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Galton, seçkinliğin ailelerde oluştuğunu bulup üstün yetenekliliğin ağırlıklı olarak kalıtsal olduğu sonucuna varmıştır. Terman ise Stanford- Binet zeka testini kullanıp IQ’su 140’ın üzerinde olan 1000 çocuğu 35 yıl takipetmişdir. Terman, yüksek IQ’su olan bu çocuk grubunun, aynı zamanda olağanüstü fiziksel sağlık, davranış ve ahlaki gelişim gösterdiğini bulmuştur.

Üstün Yeteneklilik Tanımları Üstün yeteneklilik başlarda (Terman) belli bir seviyenin üstündeki IQ olarak tanımlansa da görsel sanatçılar, müzisyenler gibi dallarında üstün yetenek gösteren insanların IQ’ları ortalama bölgelerde çıkınca daha geniş tanımlara ihtiyaç duyuldu. Bunlardan biri Renzulli tarafından geliştirilen üstün yeteneğin üç-halka modeli ve Gardner’ın çoklu zeka modelidir.

Renzulli Üstün Yeteneğin Üç Halka Modeli Renzulli, modelini tanımlamıştır.

şunları

kapsayacak

şekilde

- IQ Testleri İle Ölçülen Olağanüstü Genel Yetenek veya Matematik Yeteneği, Müzik ya da Heykel Kabiliyeti Gibi Belli Alanlar İçin Özel Yetenek Testleri,

154

MUTLU OLMANIN YOLLARI

- Yüksek Yeteneğin Görüldüğü Alandaki Yaratıcılık, - Yeteneğin Görüldüğü Alandaki Beceri Geliştirme Motivasyonunun Yüksek Düzeyi. Renzulli’nin üstün yetenek tanımı, kısmen zekanın hiyerarşik modeline dayanır. Bu modelin kökleri Spearman ve Thurstone’un çalışmalarına uzanır Spearman, test verilen geniş sayıdaki bir insan topluluğunun değişik tipteki yetenekleri arasındaki korelasyonu faktör analizi kullanarak incelemiştir.

Üstün Yeteneklilik ve Çoklu Zeka Profesör Howard Gardner’a göre zeka, bölünmez bir yapı değildir. Ona göre toplamda yüksek yeteneği ortaya çıkarmayan ama içlerinden birinde olağanüstü bir kabiliyet olan birden çok zeka ve üstün yetenek vardır. Gardner 8 tip zeka tanımlamıştır. Bunlar; dilbilim, mantıksal matematik, uzaysal, müzikal, bedensel kinestetik, içsel, doğa bilimci ve insanlar arası ilişkilerle ilgili olan şeklinde ifade edilebilir. Gardner’e göre çoklu zekanın her biri, özgelişimsel ve filogenetik olarak farklı gelişim süreçleri takip eder. Zekaya ait her şekille ilgili bilgi, benzeri olmayan sembol sistemleri ile kodlanır ki bunlar; harfler, numaralar veya notalar olabilir. Bunun yanında zekaya ait her şekil, istisnai durum tanımlamaları ile de değerlenebilir. 155

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Sonuç olarak Gardner, üstün yetenekliliğin, zekanın bir alanındaki olağanüstü yeteneğin varlığını temsil ettiğine inanmaktadır.

Yetenekli Çocuklar Üzerine Araştırma Bulguları Üstün yeteneklilik üzerine gözden geçirmeler, erken yeteneklilik performansı, üstün yetenekliliğin genetik ve çevresel etmenleri, üstün yetenekli çocukların aileleri, üstün yetenekli çocukların psikolojik uyumları, üstün yeteneklilikle ilgili beyin süreçleri ve üstün yetenekli çocukların yetişkin yaratıcılığı üzerine birçok sonuç çıkarabilir.

Erken Üstün Yetenek Performansı Üstün yetenekli çocuklar, alimler ve dâhiler, hayatlarının en erken dönemlerinde yüksek dereceli beceriler gösterirler. Örneğin, 4 yaşında üstün yetenekli bir çocuğun yönlendirme olmadan takılmadan okuyabilmesi.

Üstün Yetenekli Çocukların Aile Geçmişi Üstün yetenekli çocukların aile geçmişleri iyi ve sıkıntısızdır. Üstün yetenekli çocuklar, çoğunlukla aileleriyle olumlu ilişkiler içindedirler. 156

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Üstün yetenekli çocuklar, tipik olarak, ebeveynlerin çok çalıştığı ve yüksek başarı gösterip çocuklarına entelektüel ve artistik bir çevre sağlamayı hedef edinen çocuk merkezli ailelerde yetişirler. İyi derecede yetişme imkanı sağlayan ailelerden gelen üstün yetenekli çocuklar yeteneklerini katılımcı kullanmada ve bunlar üzerinde değişiklikler yapmada daha az destekleyici olan ailelerin çocuklarına göre daha başarılıdırlar.

Üstün Yetenekli Çocuklarda Psikolojik Uyum Delilik ve dahilik arasındaki ince bağlantıya dair popüler yaklaşım için belli belirsiz bir destek vardır. Yetenekli çocukların yetenekli olmayan çocuklara göre davranış uyum problemleri gösterme şansı iki kat civarındadır. Bu çocukların yüksek performansları nedeniyle rutin okul uygulamalarından sıkılma ve bu yüzden arkadaşlarından izole olma durumuyla açıklanabilir.

Beyin Süreçleri ve Üstün Yeteneklilik Üstün yetenekli çocuklar üzerine yapılan nöropsikolojik ve psikofizyolojik süreçler, bazı gençlerin normal arkadaşlarına göre biyolojik farkları olduğunu göstermektedirler. 157

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

IQ, kafa çevresiyle, beyin hacmiyle pozitif korelasyon halindedir. Bunun yanında daha fazla beyin kütlesinin daha fazla zekaya yarayacağını ifade edilmektedir. IQ, ERP’nin (olay ilişkili potansiyel) P300 bileşeninin gecikmesiyle ters korelasyon içindedir. P300 gecikmesi, hedef uyarıcının sınıflandırılması, tanınması ve tespit edilmesi ile ilgili olup korteksteki bilginin süreç hızına dayanan güvenilir bir endekstir. IQ, bilgiyi işleme sürecine katılarak tükenen enerjiyi telafi etmek için kullanılan glükozun seviye endeksi olan serebral glükoz metabolizma ile korelasyon gösterir. Bu korelasyon, kişilerin, seçtikleri mental faaliyete katılımlarında özgür olduklarında pozitif, ama özel bir problemi çözmeleri istendiğinde negatif eğilim gösterir.

Çocukluk Yaratıcılık

Zamanında

Üstün

Yeteneklilik

Üstün yetenekli çocukların sadece küçük bir kısmı alanlarına önemli katkı yapan yaratıcı yetişkinler olmaktadır. Bu şaşırtıcı değildir çünkü zahmetsizce kurallara uyarak yüksek bir standart sağlamak ile çocukluk zamanında kurulmuş uygulamalarla yetişkinlikte oluşmuş kural ve uygulamaların dönüşümü arasında zor bir geçiş vardır.

158

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Ayrıca üstün yetenekli çocuklar tipik olarak destekleyici ve istikrarlı ailelerden gelirken yaratıcı yetişkinler sıklıkla asi ruhlu ve stresli bir çocukluk geçmişi olan kişilerdir (kişilik özellikleri ve çevre etkisi).

YARATICILIK Yaratıcılık, yeni ve yararlı olanı üretme kapasitesidir. Yaratıcılık çalışmasına ilk önemli katkılar psikoanaliz, gestalt psikolojisi ve psikometride olmuştur. Daha sonra yaratıcılık üzerine oldukça kapsamlı teoriler geliştirilmiştir. Ama bunlardan ikisi diğerlerine göre öne çıkmıştır. Csikszentmihalyi’nin yaratıcı model sistemleri ve Sternberg-Lubart yaratıcılığa yatırım modelidir.

Csikszentmihalyi’nin Yaratıcı Model Sistemleri Csikszentmihalyi, yaratıcılığı, üç farklı sistem arasındaki dinamik etkileşimi içeren bireysel süreçten daha sistemli bir kavramsallaştırılmaya tabi tutulmasının yararlı olduğunu iddia etmiştir. Bu üç farklı sistem şunlardır; - Kişilik Özellikleri, Yetenekler ve Motivasyonlar, - Rehberlik Eden Paradigmaları, Uygulamaları, Teknikleri, Kuralları ve Sembol Sistemini İçeren İlgi Alanı,

159

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

- Aynı İlgi Alanını Paylaşan ve Faaliyetleri Aynı İlgi Alanının Özel Kural ve Uygulamaları İle Yönetilen Bölge. Csikszentmihalyi’nin teorisine göre, belli kültürler, ilgi alanları, toplumlar, alanlar, ve kişisel özellikler muhtemelen yaratıcılığa yardımcı olan unsurlardır.

Yaratıcılığı Kolaylaştıran Kültürler Kültürler, yaratıcılığı destekleyerek bilgiyi, sözlü iletişimden daha doğru şekilde fiziksel olarak depolayıp sayısı az bir grup için gizli tutmaktansa, kültüre ait tüm üyelerin erişimine açmaya çalışırlar. Kültürle ilgili olarak din, bilim, sanat gibi birçok alan mevcuttur. Diğer kültürlerden gelecek bilgiye açık olmak daha yaratıcı yeniliğin oluşmasına zemin hazırlar.

Yaratıcılığı Kolaylaştıran İlgi Alanları Bilgiyi kaydetmek için kullanılan doğru ve net sembol sistemleri kullanan ilgi alanları, var olan bilgiye yenilerini dahil etmeyi kolaylaştıran daha büyük yeniliği teşvik eder. Bilgi iletişiminde zayıf olan ilgi alanları, yenilikleri kabullenmede zorlanır ve yaratıcılığa yardımcı olmaz.

160

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Yaratıcılığı Kolaylaştıran Toplumlar Fazla fiziksel ve zihinsel enerjinin var olduğu toplumların, tüm enerjisini hayatta kalmaya adamış toplumlara göre yaratıcılığı desteklemesi daha muhtemeldir.

Yaratıcılığı Kolaylaştıran Alanlar Alanların uygulayıcıları toplumdan ekonomik kaynak veya statü elde ediyorlarsa yaratıcılığı desteklemeleri daha büyük olasılıktır.

Yaratıcılığı Kolaylaştıran Aile Hayatı Fazla enerjisini, kaynaklarını, merak ve yaratıcılığa adayan ailelerde yetişen bireyler yaşamaktan başka ilgi alanı olmayan ailelerde yaşayanlara göre yaratıcı ve üretken olmaya daha yatkındırlar.

Yaratıcılığı Kolaylaştıran Kişisel Özellikler Yaratıcılığa yararlı olan kişisel özellikler şunlardır: Özel Yetenek veya Eğilimler,

161

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Yetenekli Olduğu Alanda Çok Çalışmaya Yönelik İçsel Motivasyon, İyi Gelişmiş Farklı Düşünme Becerileri, Tecrübeye Açıklık, Esneklik, Sıradışı Eğilimler.

Stenrnberg-Lubart’ın Yatırım Teorisi

Sternberg-Lubart’a göre yaratıcılığa yatırım teorisinde bireyler “düşük al, yüksek sat” mantığının devreye girdiği alanlara yaratıcı katkı yaparlar. Bu teori, az gelişmiş ve zayıf olmasına rağmen gelişme potansiyeli olan fikirleri, yaratıcı ürünlere dönüştürmek maksadıyla benimsemeyi amaç edinmiştir.

Yaratıcılığa Dair Araştırma Bulguları

Yaratıcılığa dair literatürü gözden geçirdiğimizde, yaratıcılık aşamaları, yaratıcılık ve bireysel farklılıklar, zeka, kişilik, motivasyon ve beyin süreçleri hakkında sonuçlar çıkarabiliriz. 162

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Yaratıcılık Aşamaları Belli problemlerin nasıl çözülebileceklerine dair ani görüşler şeklinde ortaya çıkabilen yaratıcılık eylemleri, problemlerle ilgili detaylar ve çözümler üzerinde uzun ve zorlu çalışmalara ek olarak bilişsel bilinç dışılıklarda problemleri çözme sırasında oluşan kuluçka dönemini takip eder.

Yaratıcılıkta Bireysel Farklılıklar Torance’e ait Yaratıcı Düşünce Testi, en geniş kullanım alanı bulan psikometrik bir testtir. Çocukluk veya ergenlik dönemindeki test sonuçları ile yetişkinlikteki yaratıcı iş üretimi arasındaki korelasyon düşüktür. Farklı ve yaratıcı düşünce testleri ile ölçülen yaratıcılık genellikle sabittir ama geç ilkokul çağlarındaki çocuklarda belirgin bir çöküş olur.

Zeka ve Yaratıcılık Farklı ve yaratıcı düşünce testleri ile ölçülen yaratıcılık, geleneksel zeka testleri tarafından ölçülen IQ ile ılımlı korelasyon gösterir. 163

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Analitik zeka belli seviyedeki temel yaratıcılık için gereklidir fakat kritik temel düzeyin ötesinde yaratıcılık ve IQ, yetenek kümelerinden göreceli olarak bağımsızdır.

Kişilik ve Yaratıcılık Feist’in yaptığı araştırma, yaratıcı sanatçıların ve bilim adamlarının farklı kişiliklere sahip olduğunu ortaya koymuştur ki bu insanlar yeni tecrübelere açık olmalarının yanı sıra kendine güvenen, baskın, ihtiraslı, dürtüleriyle hareket eden, saldırgan, vicdana ve gelenekselliğe az önem veren kişilerdir.

Motivasyon ve Yaratıcılık Meydan okuyucu, ilginç ve zevkli olduğu için bir faaliyete katılma isteği olarak ifade edilen içsel motivasyon, yaratıcılık için gerekli bir unsurdur. Dışsal motivasyon ise içsel motivasyonun tersine bir faaliyete katılarak dışsal bir amaç elde etme amacını güden istekle beraber aktive olur. Dışsal motive ediciler yani ödül veya cezalar gibi unsurlar göreve yöneltmeye çalıştığımız dikkati dağıtır veya algılanan otonomiyi azaltarak yaratıcılığa engel olur.

164

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Beyin Süreçleri ve Yaratıcılık Yaratıcılık üzerine yapılan psikofizyolojik çalışmalar, yaratıcı insanların (dinlenirken) yaratıcı olmayan insanlara nazaran ilham aşaması sırasında daha düşük seviyede, dinlenirken ise daha yüksek kortikal faaliyet gösterdiğini ortaya koymuştur.

BİLGELİK Bilgeliğin teorik perspektifi, hem kişilik hem de bilişsel süreçlere neden olan kişilik gelişimin son aşaması, bilişsel gelişimin son aşaması ve beceri gelişiminin yüksek seviyesi olarak kavramsallaştırılmıştır.

Kişilik Gelişiminin Son Aşaması Olarak Bilgelik Erik Erikson, bilgelik konusunu, kişilik gelişiminin hayat döngüsü modeli bağlamında açıklamıştır. Bu modele göre hayat döngüsü, her biri çeşitli meydan okumalarla veya çözüm gerektiren aşamalardan oluşur. Erikson’un psikososyal aşama modeli, ikilem ve ana süreç; zaman, erdem ve olumlu öz açıklama, patoloji ve olumsuz öz-açıklama sınıflandırmalarına göre yapılan açıklamalar aşağıdaki gibidir. 165

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Bebeklik (0-18 Ay): Güven ve Karşılıklılık),

Güvensizlik

(Bakım

Veren

Kişiyle

Umut (Kendi dileklerime erişebilirim), Ayırma (Diğerlerine güvenmeyeceğim).

Yürümeye Başlama Dönemi (18 Ay - 3 Yaş): Özerklik, Utanç ve Şüphe (Taklit), İstek (Olayları kontrol edebilirim), Zorlama (Yarattığım karışıklığı çözmek için bu hareketi tekrarlayacağım, olayları kontrol edebileceğimden şüpheliyim ve bundan utanç duyuyorum).

Okul Öncesi Dönem (3-6 Yaş): Girişim ve Suçluluk (Kimlik), Neden (Amaçları planlayabilir ve başarabilirim), Engelleme (Amaçları planlayamadığım başaramadığım için faaliyete geçmiyorum). 166

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Orta Çocukluk (7-11 Yaş): Endüstri ve Değersizlik-Yeterlik (Amaçları başarmak için becerileri kullanabilirim), Uyuşukluk (Herhangi bir becerim yok, o yüzden denemeyeceğim).

Ergenlik (12-20 Yaş): Kimlik ve Rol Karmaşası (Rol Denemeleri), Bağlılık (Vefa), Karışıklık (Rolümün veya değerlerimin ne olduğunu bilmiyorum).

Genç Yetişkinlik (21-34 Yaş): Samimiyet, İzolasyon (Akranları İle Karşılıklılık), Sevgi (Diğeriyle samimi olabilirim), Seçkinlik (Diğerleri için vaktim yok, bu yüzden onları kapatacağım).

167

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Orta Yaş (34-60 Yaş): Üretkenlik ve Durgunluk (Çevreye Uyumlu ve Yaratıcı Kişi), Dikkat (Dünyayı iyi bir yer yapmaya kararlıyım), Reddedici Olmak (Diğerlerinin geleceğini değil sadece kendiminkini düşünüyorum).

Yaşlılık (60-...): Dürüstlük ve Umutsuzluk (İç Gözlem), Bilgelik (Ben hayata teslim oldum. Kendimi, ailemi ve hayatımı kabul ettim ama yakın zamanda öleceğimi biliyorum.), Umutsuzluk (Başarısızlıklarımdan ve kırılganlıklarımdan tiksinti duyuyorum).

Bilişsel Gelişimin Son Aşaması Olarak Bilgelik Diyalektik düşünceyi geniş şekilde kullanarak insanların yetişkinlikte karşılaştığı problemleri çözmesi bilgeliği kavramsallaştırmanın bir yoludur.

168

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Piaget bilişsel gelişim için dört aşama belirlemiştir:

- Duyu Motor Evresi: Piaget’in bilişsel gelişim modelinde doğumdan 2 yaşa kadar olan evredir. Bu evrede çocuk duyusal olaylarla kendi motor davranışları arasında etkileşim kurmayı öğrenir. Bu bölüme ait başarılar, neden sonuç duyu motor şemalarının gelişimi ve nesne sürekliliği kavramıdır.

- Ön Operasyonel Aşama: Bu aşamada çocuk, ana problem çözme aracı olan duyu motor şemaları kullanımından dış dünyaya ait iç temsil şekillerinin oluşumuna geçer. Bu sofistike bir dil kullanımı, sembol ve yap-inan oyunlarına katılım ile görünüş, gerçeklik arasındaki farkı anlama yeteneği ile gerçekleşir.

- Yığın Operasyonel Aşama: Bu aşama sırasında çocuk, nesneleri sınıflandırma, dizilere nesne yerleştirme, kuralları olan oyunlar oynama, dört işlem yaparak sayıları manipüle etme yeteneğini geliştirir. Bu aşamaya ait dönem ise 5 ile 7 yaştan 12 yaşına kadar olan dönemdir. 169

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

- Örgün Operasyonel Aşama: Bu aşamada 12 yaş civarlarında çocuk kuramsal problemleri çözmek için mantık kullanmayı öğrenir. Yani çocuk bir bakıma doğru olabilecek bir hipotez geliştirip bu hipotezi test etmek için planlar yapar.

- Diyalektik Operasyonel Aşama: Diyalektik düşünce zaman ve uzay hakkında neden bulmayı kapsayabilir. Problemler hakkındaki diyalektik nedenlendirme, uzaydaki farklı perspektiflerle, farklı insanların farklı perspektifleriyle, coğrafik ve sosyal bağlamlarla ilişkili olarak neyin doğru neyin yanlış olduğuna dair inançlar geliştirebileceklerini içerir.

Uzman Bilgisi Olarak Bilgelik Baltes ve Staudinger bilgeliği, hem kişilik hem de bilişsel süreç olarak görüp onu akıl ile erdemi birbirine bağlayan hayat faydalarını içeren uzman bilgi sistemi olarak tanımlarlar. Baltes ve Staudinger, bilge muhakemenin ya da davranışın kalitesini değerleyebilecek beş kriter geliştirmişlerdir. Bunlar:

170

MUTLU OLMANIN YOLLARI

- Bilgelik, deklare edilebilir bilgi için çok zengin bir depo gerektirir. - Bilgelik, süreçsel bilgiye dair zengin bir repertuvar içerir. - Bilgelik ömür boyunca bağlamsalcıdır - Bilgelik, değerlerdeki farklılıklar için toleransı, hayat öncelikleri ve değer göreceliliği gerektirir. - Bilgelik, gerektirir.

belirsizliğin

tanınmasını

yönetimini

Denge Olarak Bilgelik Sternberg’ın bilgeliğe dair denge teorisi, zekanın üç hiyerarşi teorisinden türemiştir. Sternberg üç hiyerarşi teorisinde çevreye başarılı uyumun analitik, pratik ve yaratıcı zekayı içinde barındırdığını iddia etmiştir.

Analitik Zeka: Üç grup bilgi süreç etmeni analitik zekayı oluşturur. Bunlar bilgi edinme bileşenleri, performans bileşenleri ve meta bileşenlerdir.

171

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Pratik Zeka: Analitik zeka net şekilde tanımlanmış problemleri çözmek için yararlıyken pratik zeka, belli belirsiz problemleri birden çok çözümle ile sonuçlandırma konusunda başarılıdır.

Yaratıcı Zeka: Yaratıcı zeka, tanıdık olmayan veya yeni problemleri çözmek maksadıyla süreç bulmak için tecrübeleri kullanmaya ihtiyaç gösteren becerileri ifade eder.

Stanberg’in Bilgeliğe Dair Denge Teorisi Bu teoriye bilgelik, bir pratik zeka ve ortak yararın elde edileceği problemleri çözmek için örtülü bilgi uygulamasıdır. Bilgelik, çoklu ilginin arasında denge kurmayı başarmak için problem çözümünde örtülü bilgiye başvurur. Bu ilgiler; - İçsel İlgiler (Kişisel Arzular) - Kişilerarası İlgiler - Kişiler Üstü İlgiler 172

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Bilgelik ayrıca çevresel bağlamda çoklu tepkiler arasında denge kurmayı sağlamak maksadıyla problem çözümünde örtülü bilgiye başvurur. Bu tepkiler; - Var Olan Sosyal Çevreye Uyum Sağlamak - Var Olan Sosyal Çevreyi Biçimlendirmek - Analitik Yetenekler İle Oluşum İçin Gerekli Başarılı Bir Uyuma Dair Problem Tiplerinin Arasında İyi Bir Bağ Kuracak Yeni Sosyal Çevrenin Seçimi

Bilgelik ve Örtülü Bilgi Bilgelik örtülü bilgiyi içerdiği için öğretilemez. Sözsüz (örtülü) bilgi, kişisel tecrübe ve mümkün bir model yoluyla ama resmi bir talimat olmadan edinilir.

Neden Bazı İnsanlar Diğerlerinden Daha Bilgedir? Denge teorisine göre, bilgelikteki bireysel farklar birçok sebebe bağlanabilir. Ortak iyiye ulaşmak için problem çözme amacına bağlılıklar kişiden kişiye değişir. İnsanların neyin doğru neyin yanlış olduğuna dair değer yargıları ya da çoklu ilgileri (içsel, kişiler arası, kişiler üstü) ve çoklu tepkileri (çevreye uyum sağlamak, çevreyi şekillendirmek ve seçmek) dengeleme kapasiteleri değişiklik gösterebilir. Konu başlığı ile ilgili diğer bir unsur ise örtülü bilginin seviyesidir. 173

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Üstün Yeteneklilik, Yaratıcılık ve Bilgelik Üzerine Çıkarımlar

Üstün Yetenekli Çocuklara Yardım Etmek: Üstün Yetenekli Çocuklara Uyarlanmış Müfredat, Üstün Yetenekli Çocuklara Benzerlik Gösteren Gençlerden Oluşan Arkadaş Gruplarına Erişim İmkanı Sağlamak, Özel Yeteneklere Dair Ev Desteği.

Güçlü Yönlere Odaklanma: İhtiyaç Duyan Tüm Bireylere Yetenek ve Güçlü Yönlerini Kullanabilecekleri Ev Ödevleri Tasarlamak.

Kişisel Yaratıcılığı Teşvik Etmek: Yaratıcı İlgi Sağlamak,

Alanını

Sizi İlgilendiren Ayarlamak,

Seçmenize

Problemi

Yardımcı

Çözmek

İçin

Kısıtlamaların Olmadığı Bir Çevre Oluşturmak, 174

Çevre Kendini

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Çözmek İstediğiniz Sorunla İlgili Vizyon Yaratmak, İlgi Alanı İçin Temel Becerileri Geliştirmek, İlgi Alanına Özel Bilgiyle İlgili Uzmanlaşmak, İç ve Dış Dünyayla İlgili Dikkat Alanınızı Genişletmek, Görevi Yapmak ve Tamamlamak İçin Odaklanmak, Rekabetten Çok Kişisel Olarak En İyiye Ulaşmak İçin Çalışmak, Geliştirebileceğiniz yaratıcı başarılarınız için iyimser olun.

Bilge (Zeki) Değerlendirmeler Yapmak: Komplike bir problem ile karşılaştığınızda her birimize ait muhakemenin, geçmiş ve gelecekle ilgili eksik bilgiye erişimimizin olduğunu hatırlayın. Komplike problemi çözerken neyin doğru neyin yanlış olduğuna dair farklı bakış açıları olan insanları tanıyın. Komplike problemler için birçok konuyu ve kendiniz, aileniz, arkadaşlarınız vb bağlamları düşünün. Komplike problemler için muhakemenizi yaparken kendi ilgilerinizi dengeleyin.

175

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Sonraki hayatınızda geriye bakıp hatalarınızla, eksikliklerinizle, üzüntülerinizle ve kırılganlıklarınızla etkileşim kurun.

176

MUTLU OLMANIN YOLLARI

TARTIŞMALAR

Üstün yeteneklilik alanında, bu meziyetin doğuştan bahşedilen göreceli önemi ile yoğun uygulama ile geliştirebileceği görüşleri arasında bir tartışma vardır. Diğer bir tartışma noktası ise zekanın ve yaratıcılığın ayrı bir kabiliyet kümesi olup olmadığı veya yaratıcılığın, zekayı yaratan yeteneklerin bir alt kümesi sayılıp sayılmayacağı konusundadır. Bu tartışmalarla ilgili olarak sonradan ortaya konan ampirik çalışmalar (Baltes ve Staudinger) ciddi destek sunmaktadırlar.

177

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

ÖZET

Çocukluktaki üstün yeteneklilik, yetişkinlikteki yaratıcılık ve sonraki hayattaki bilgelik, psikologların üzerinde çalıştığı üç olağanüstü durumdur. Üstün yetenekli çocukların yetenekleri ağırlıklı olarak kalıtsaldır. Üstün yetenekli çocuklar, tipik olarak, ebeveynlerin çok çalıştığı ve yüksek başarı gösterip çocuklarına entelektüel ve artistik bir çevre sağlamayı hedef edinen çocuk merkezli ailelerde yetişirler. Üstün yetenekli çocukların yetenekli olmayan çocuklara göre davranış uyum problemleri gösterme şansı iki kat civarındadır. Daha fazla beyin kütlesinin yarayacağını ifade edilmektedir.

daha

fazla

zekaya

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Csikszentmihalyi, yaratıcılığın üç farklı sistem arasındaki dinamik etkileşimi içeren bireysel süreçten daha sistemli bir kavramsallaştırılmaya tabi tutulmasının yararlı olduğunu iddia etmiştir. Csikszentmihalyi’nin teorisine göre, belli kültürler, ilgi alanları, toplumlar, alanlar, ve kişisel özellikler muhtemelen yaratıcılığa yardımcı olan unsurlardır Sternberg-Lubart’ın geliştirdiği yaratıcılığa yatırım teorisi, az gelişmiş ve zayıf olmasına rağmen gelişme potansiyeli olan fikirleri, yaratıcı ürünlere dönüştürmek maksadıyla benimsemeyi amaç edinmiştir. Belli problemlerin nasıl çözülebileceklerine dair ani görüşler şeklinde ortaya çıkabilen yaratıcılık eylemleri, problemlerle ilgili detaylar ve çözümler üzerinde uzun ve zorlu çalışmalar, bilişsel bilinç dışılıklarda problemleri çözme sırasında oluşan kuluçka dönemini takip eder. Torance’e ait Yaratıcı Düşünce Testi, en geniş kullanım alanı bulan psikometrik bir testtir. Yaratıcılık ile ilişkisi olan kişilik özellikleri, tecrübeye açık olma, asilik ve ihtirası içinde barındırır. Yaratıcılık üzerine yapılan psikofizyolojik çalışmalar, yaratıcı insanların (dinlenirken) yaratıcı olmayan insanlara nazaran ilham aşaması sırasında daha düşük seviyede, dinlenirken ise daha yüksek kortikal faaliyet gösterdiğini ortaya koymuştur.

179

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Tartışmalarla ilgili olarak sonradan ortaya konan ampirik çalışmalar (Baltes ve Staudinger) ciddi destek sunmaktadırlar.

180

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BÖLÜM 6 POZİTİF ÖZELLİKLER VE GÜDÜLER

Pozitif psikoloji ile ilgisi bulunan pozitif özellikler ve güdüler üzerine olan ampirik çalışmalar büyük gelişme göstermiştir. İnsanı insan yapan özellikler ile duygular komplike yapılardır.

Özellikler Özellikler, durumsal değişkenler, davranış etkisi, biliş ve heyecanlarla birlikte göreceli olarak kalıcı kişisel niteliklerdir. Kişisel özellikler hale göre değişiklik gösterirler. Dürüstlük gibi bir kişisel özellik kalıcıyken bunun tersine haller geçici ve duruma özeldir.

181

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Güdüler Güdüler, amaçlarımızı kovalama konusunda bize enerji veren eğilimlerdir. Güdüler kalıcıyken ve özellikler ile benzer nitelikleri taşırken (örneğin samimiyet güdüsü) geçici olabilir ve hal ile de benzer nitelikler taşıyabilir.

KİŞİLİK VE KİŞİSEL GÜÇLERLE İLGİLİ ÖZELLİK TEORİLERİ Özellik teorileri, davranış ve tecrübelerin önemli yönlerini karakterize etmek için sınırlı sayıda ölçü kullanılabileceğini iddia etmektedir. Bu teorilerdeki üstü kapalı fikir, özelliklerin bir kısmı ya da hepsi üzerindeki durumun belli kişisel güçlerle (güçlü yanlarla) ilişkili olabileceğidir. Son yıllarda, özellik teorisi, Kişiliğe Dair Beş Faktör Modeli ile domine edilir hale gelmiştir. Bu model, işin nörotizm, dışa dönüklük, tecrübeye açıklık, kabul edilebilirlik ve dürüstlük boyutlarını kapsarken her bir faktör ise 6 yönü içinde barındırır. Bu yönlerle ilgili yapılan değerlendirmelerdeki yüksek skorlar kişisel güçler (güçlü yanlar) olarak görülebilir. Buna göre güçlü yanlar aşağıdaki şekilde ifade edilebilir. Nörotizm ile ilgili güçlü yanlar; cesaret, soğukkanlılık, mutluluk, kendine saygı, dürtü kontrolüdür. 182

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Dışadönüklük ile ilgili güçlü yanlar; sıcaklık, atılganlık, heyecan arama, pozitif duygular, ve toplu halde bulunmadır. Açıklık ise şu güçleri ortaya çıkarır; fanteziye açık olmak, estetiğe açık olmak, yeni duygulara açık olmak, yeni fikirlere açık olmak, farklı değerlere açık olmak. Kabul edilebilirliğe dair güçlü yanlar; güven, fedakarlık, ılımlılık, uyum, doğruluk, duyarlılık Dürüstlük ilgili güçlü yanlar; yetkinlik, düzenlilik, başarı çabası, öz disiplin, danışma, saygılı olmak.

Özellikle İlgili Değerlendirilmesi

Güçlerin

(Güçlü

Yanların)

Bu değerlendirmeler, envanterler ve değerlendirme ölçekleri ile güvenli şekilde yapılabilir. 5 faktör ve 6 yön, 240 maddelik revize edilmiş NEO Kişilik Envanteri ile değerlendirilebilir. 6 yönü olmadan 5 faktör, daha kısa ve 60 maddelik NEO Beş Faktör Envanteri ile DE değerlendirilebilir. Goldberg, 100 maddelik tek kutuplu ve 50 maddelik iki kutuplu özellik tanımlı sıfat kontrol listesiyle 5 faktörü değerlendirecek sistemi geliştirmiştir.

183

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Özellikle İlgili Güçlerin (Güçlü Yanların) Genetik ve Çevresel Temeli Kişisel özelliklerin ortaya çıkardığı güçlü yanların etmenleri ile önemli tartışma konusu bunların doğuştan mı geldiği yoksa bir sosyalleşme süreci yoluyla mı öğrenildiğidir. İkiz çalışmalarından elde edilen kanıtların ağırlığı, dışa dönüklük ve nörotizmdeki varyansın yüzde ellisinin, tecrübeye açıklık, dürüstlük ve kabul edilebilirlikteki varyansın ise yüzde kırkının genetik faktör temelli olduğunu göstermiştir. Özellikle ilgili güçlü yanların çevresel etmenleri ile ilgili olarak, güvenli bağların, Beş Faktör Modeli’ndeki her kişisel özellik üzerinde uyuma öncü rol oynadığına dair önemli nedenler vardır. Genetik faktörlerin etkilediği mekanizmaların kişisel özellikler üzerinde etkisi karışıktır. Muhtemelen birçok gen mizaç özelliklerini belirlemekte ve bunlar da kişisel özelliklerin gelişiminde çevresel etkiler iletişime geçmektedirler.

184

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Özellikle Gelişimi

İlgili

Güçlü

Yanların

Ömür

Boyunca

Kişilik özellikleri mizaç özellikleri tarafından desteklenmekte ve ilk mizaç özellik profilleriyle sonraki kişilik özellik profilleri arasında süreklilik tanımlanmaktadır. Boylamsal araştırmalardan elde edilen kanıtlar, mizaç ile kişisel özellikler arasında bağı destekler niteliktedir. Örneğin; yüksek faaliyet seviyeli ve pozitif duygulanımlı çocuklar dışadönük yetişkin olup, dışa dönüklükten kaynaklanan güçlerinin faydalarını ceplerine koyarlar. Genele baktığımızda, kişilik özellikleri ömür boyunca sabittir. Bireysel farklılıklar ömür boyunca her birey için tutarlıdır fakat tüm bireyler genel olgunlaşma süreçlerinden etkilenirler.

Esnek Kişilik Profilinin Güçlü Yanları Özellik teorisi, birçok kişisel gücün nedeni olan esnek kişilik profilinin saptanmasına yardım eder. Tipolojik çalışmalar, 5 Faktör Modeli’yle ilgili üç profili tekrar tekrar tanımlar. Bunlar esnek, aşırı kontrollü ve kontrolsüz profillerdir.

185

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Esnek bireyler, beş faktöre olumlu uyum gösterirler. Aşırı kontrollü insanlar, yüksek derece kabul edilebilirlik ve dürüstlük ile birlikte düşük dönüklüğe sahiptirler. Kontrolsüz insanlar ise nörotizm için yüksek değerlere sahipken, kabul edilebilirlik ve dürüstlükte düşük değerlendirme sonuçları ile karşılaşırlar ki bu profil, suç ile ilişkilidir.

Kişilik Özellikleri ve Refah Öz-kabul, çevresel uzmanlık ve hayat amacı, duygusal istikrar, dışa dönüklük ve dürüstlükle bağlantılıdır. Kişisel gelişim tecrübeye açık olma ve dışa dönüklükle ilişki içindedir. Diğerleri ile olumlu ilişkiler ise kabul edilebilirlik ve dışa dönüklüğün hem sonucu hem de sebebiyken özerklik (otonomi), duygusal istikrar ile bağını korur. Mizaç modelleri, mutluluk ayar noktası ile kişisel özelliklerin ağırlıklı olarak genetik tarafından belirlendiğini iddia ederken bu iddiaya özellikler ile refah arasındaki korelasyonu eklemeyi de ihmal etmezler. Bilişsel modeller, genetik olarak belirlenen mizacın, bilgiyi algılama ve işleme şeklimize etki etmesi sonucunda öznel refahımızın da bu etkiye maruz kaldığını kabul eder.

186

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Eşlik modelleri, öznel refahın, kişinin kişilik özelliği profili ile çevre arasında iyi bir eşleme olduğu zaman ortaya çıktığını kabul eder. Amaç modelleri ise amacın seçimi, takibi ve erişilmesi süreçlerinin öznel refahı etkilediği düşüncesindedirler.

Özellik İle İlgili Güçlü Yanların Nörobiyolojik Temeli Cornel Üniversitesi’nden Richard Depue, üç ve beş faktörlü modelleri kullanarak kişilik özelliklerine karşılık gelen üç nörobiyolojik sistem arasında ayrımların yapılabileceğini iddia etmiştir. Eysenck’in sistemindeki kişilik özellikleri dışa dönüklük, psikotizm ve nörotizmdir. İlk nörobiyolojik sistem, davranışsal kolaylaştırma sistemidir ve ödül sinyalleri ile aktive olur. İşlevi ödül arayıcı davranışı hareketlendirmektir. Depue’nun modelindeki ikinci sistem, kişilik teorisinin 5 Faktör Modeli’ndeki dürüstlük ve kabul edilebilirliğin bileşimidir. Bu sınırlı model, güdüsel ödül arama davranışını ayarlar ve dürüstlük-kabul edilebilirlik bileşim özelliklerinin karşılığı olur. Cezalandırıcı sistem olarak ifade edilen üçüncü sistem ise nörotizm ile ilgilidir. İşlevi tehditkar olan uyarıcı ile tehditkar olmayan arasındaki ayrımı yapmak ve cezaya neden olabilecek davranışı engellemektir. 187

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Kişisel Güçler Olarak Güdüler Bir grup amacı kovalayan güdüler eğer olumlu sonuçlar elde edilmesini sağlıyorsa kişisel güçler olarak görülebilir. Güdüler daha önce belirtildiği gibi iki gruba ayrılır: - Geçici Durum Benzeri Güdüler ve - Sürekli güdüler.

Özellik Benzeri Güdüler Özellik benzeri güdüler, -bunlara özellikle fedakarlık, kolaylaştırma ve başarı güdülerini örnek gösterebilirizkişisel güçlere katkıda bulunurlar.

Başarı Güdüsü Başarı güdüsü, çok yüksek standartlara ulaşmak için çalışma tercihini tekrarlayan bir güdüdür.

Kolaylaştırıcı Güdü Kolaylaştırıcı samimiyet güdüsü, kişilerarası sıcak ve yakın iletişimi sağlamak için yinelenen bir tercihtir. 188

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Güç Güdüsü Güç güdüsü, yüksek statü elde etme yoluyla başkaları üzerinde etkiye sahip, tekrarlanan bir tercihtir.

Fedakârlık Eğer amacımız diğer insanın refahını arttırmak ise davranışımız fedakarlık tarafından motive edilir. Fedakarlık motivasyonu sadece diğer durumunu geliştirme niyeti ile tanımlanır.

insanın

Bunun dışında açığa vurulmamış şekilde kendine hizmet eden güdüler söz konusu değildir.

Durum Benzeri Güdüler ve Öznel Refah Öznel refahı ve mutluluğu destekleyen durum benzeri güdülerin rolü üzerine araştırma, pozitif psikoloji ile ilişkilidir. Durum benzeri güdüler veya kişisel faaliyet yapıları tipik olarak ifade edildiği üzere mevcut endişeleri, kişisel projeleri, hayati görevleri ve kişisel çabaları kapsar. Öznel refah, kişisel olarak anlamı olan, diğerlerinden ziyade kendi tarafından başlatılan, üzerinde kendi 189

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

kontrolü olan, ağ üzerindeki önemli insanlar tarafından desteklenen ve düzgün şekilde ilerleyen projelerin peşinden gitmekle ilişkilidir. Öznel refah aynı zamanda çatışma içinde olmayan birbirleriyle tutarlı ilişkiye sahip kişisel faaliyet yapıları ile de bağlantılıdır.

Güdülerin Değerlendirilmesi Güdüleri değerlendirmek için en popüler yol transkript içerik analizidir. Tematik Algı Testi’nden resimli kartlara yanıt olarak yaratıcı öykü transkriptleri yapmak da geniş kullanım alanı bulmuştur. Durum benzeri güdü veya kişisel faaliyet yapıları araştırmasında ise katılımcı, 10 ya da 20 mevcut yapıyı listeler ve onları anlam, kontrol edilebilirlik, sosyal destek, etkinlik ve stres alanlarındaki değerlendirme boyutları ile notlar.

Örtülü ve Açık Güdüler Örtülü güdüler büyük ölçüde bilinçliyken, açık güdüler bilinçsizdir.

190

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Örtülü güdüler, uzun vadeli davranışsal eğilimlere sıkıca bağlıyken açık güdüler, anlık tercihlerle kuvvetli ilişki içindedir. Açık güdüler, dışsal sosyal etkiler tarafından, örtülü güdüler içsel görev teşvikleri ile uyarılır. Örtülü ve açık güdülere ait ölçümlerin birbirleriyle korelasyonları düşüktür.

191

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

TARTIŞMALAR

Kişilik özellikleri ile ilgili ana tartışma konusu, kişisel özellik sayısının geçerliliği hakkındadır. Eysenck, 3 özellikli bir model sunarken, Catell’in modeli zekiliği de kapsayacak şekilde başlıca 16 özelliği içermektedir. Neyse ki 5 Faktör Modeli, Eysenck ve Catell’in uç noktalardaki pozisyonları arasında orta bir noktayı temsil edebilmektedir.

192

MUTLU OLMANIN YOLLARI

ÖZET

Bir taraftaki belli özellikler ve güdüler ile diğer taraftaki kişisel güçler veya öznel refah arasında bağlar vardır. Özellikler, davranışı karakteristiklerdir.

etkileyen

kalıcı

kişisel

Son yıllarda, özellik teorisi, Kişiliğe Dair Beş Faktör Modeli ile domine edilir hale gelmiştir. Bu model, işin, nörotizm, dışa dönüklük, tecrübeye açıklık, kabul edilebilirlik ve dürüstlük boyutlarını kapsarken her bir faktör ise 6 yönü içinde barındırır. Kişisel güç değerlendirmeleri, envanterler ve değerlendirme ölçekleri ile güvenli şekilde yapılabilir. İkiz çalışmalarından elde edilen kanıtların ağırlığı, dışa dönüklük ve nörotizmdeki varyansın yüzde ellisinin; tecrübeye açıklık, dürüstlük ve kabul edilebilirlikteki varyansın ise yüzde kırkının genetik faktör temelli olduğunu göstermiştir. Boylamsal araştırmalardan elde edilen kanıtlar, mizaç ile kişisel özellikler arasında bağı destekler niteliktedir. Genele baktığımızda, kişilik özellikleri ömür boyunca sabittir. 193

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Tipolojik çalışmalar 5 Faktör Modeli’yle ilgili üç profili tekrar tekrar tanımlar. Bunlar esnek, aşırı kontrollü ve kontrolsüz profillerdir. Cornel Üniversitesi’nden Richard Depue, üç ve beş faktörlü modelleri kullanarak kişilik özelliklerine karşılık gelen üç nörobiyolojik sistem arasında ayrımların yapılabileceğini iddia etmiştir. İlk nörobiyolojik sistem, davranışsal kolaylaştırma sistemidir ve ödül sinyalleri ile aktive olur. İşlevi ödül arayıcı davranışı hareketlendirmektir. İkinci sistem, kişilik teorisinin 5 Faktör Modeli’ndeki dürüstlük ve kabul edilebilirliğin bileşimidir. Bu sınırlı model, güdüsel ödül arama davranışını ayarlar ve dürüstlük-kabul edilebilirlik bileşim özelliklerinin karşılığı olur. Cezalandırıcı sistem olarak ifade edilen üçüncü sistem ise nörotizm ile ilgilidir. İşlevi tehditkar olan uyarıcı ile tehditkar olmayan arasındaki ayrımı yapmak ve cezaya neden olabilecek davranışı engellemektir. Özellik benzeri güdüler, -bunlara özellikle fedakarlık, kolaylaştırma ve başarı güdülerini örnek gösterebilirizkişisel güçlere katkıda bulunurlar. Öznel refah, kişisel olarak anlamı olan, diğerlerinden ziyade kendi tarafından başlatılan, üzerinde kendi kontrolü olan, ağ üzerindeki önemli insanlar tarafından

194

MUTLU OLMANIN YOLLARI

desteklenen ve düzgün şekilde ilerleyen projelerin peşinden gitmekle ilişkilidir. Öznel refah aynı zamanda çatışma içinde olmayan birbirleriyle tutarlı ilişkiye sahip kişisel faaliyet yapıları ile de bağlantılıdır.

195

St. Clements University / TĂźrkiye Enformasyon Ofisi

196

MUTLU OLMANIN YOLLARI

BÖLÜM 7 POZİTİF BENLİK

Ortaçağlarda insanların kimlikleri sosyal pozisyonlarına, mesleklerine, ve aile bağlarına göre tanımlanırdı. İnsanlar, toplumdaki yerleri tarafından dikte edilen kimliklerini bilirlerdi. Birinin inançlarını sosyal ya da doğaüstü bir düzene koymak giderek güçleştiği için, insanlar değerleri için başka yerlere bakmaya zorlanmakta ve birçoğu kendi içine veya değerin kaynağı olarak yakın kişisel ilişkilere dönmektedir.

197

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Nesne ve Eylem Olarak Benlik Nesne olarak benlik ve özne olarak benlik veya eylem arasındaki fark, tüm benlik psikolojisi literatürü boyunca sürekli ve tutarlıdır. Nesne olarak benlik, sosyal, bilişsel, davranışsal ve anlatı psikolojilerinden yapıları destekler (benlik kavramı, benlik şemaları vb). Eylem olarak benlik, geleneksel evrim teorilerinin merkezindedir ve psikoanalitik kavramları destekler ki bunlar; üzerinde anlaşmazlık olan hedefleri başarmak için kendini motive etmekle beraber sosyal birlik olabilir. Benliğin iki yönü ile ilgili araştırma yani öz değerlendirme ve öz düzenleme ilgili araştırma, pozitif psikolojinin önemimin güçlü yanlarını kesin olarak belirlemiştir. Yüksek öz saygı ve güçlü öz yeterlik, nesne - benlik görüntüsü tarafından ortaya çıkarılmış olup kişisel güçlere ve esnekliğe katkı sağlar. Pozitif psikoloji ile ilgili kendine odaklanma endişeler, özsaygı ve kendi yeterliğine destek veren öz değerlendirmeyi, mücadele yöntemlerini ve savunma mekanizmaları yoluyla öz düzenlemeyi kapsamı içine alır.

198

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Özsaygı William James, benlik saygısını, gerçek başarılarımızın iddialarımıza olan oranından türeyen öz değer duygusu olarak tanımlar. Benlik saygısının bu tanımı, benlik saygısını, kendimizi değerlendirme ve nasıl olduğumuzla nasıl olmak istediğimiz karşılaştırmasını yaparak kendi değerimizi ölçme yollunu adres gösteren bir yapı olarak vurgulamaktadır.

Benlik Saygısı Ölçümleri Çok boyutlu benlik saygısı anketleri, çeşitli alanlar üzerindeki öz saygı profillerini değerlendirmek için yararlıdır. İyi düzenlenmiş, güvenilir ve geçerli ölçekler, yetişkinler için O’Brien ve Epstein’ın Çok boyutlu Benlik Saygısı Envanteri ve Battle’ın çocuklar ve yetişkinler için Kültürler Üstü Benlik Saygısı Envanteridir. Tek boyutlu benlik saygısı ölçekleri nedenleri göstermek için yararlıdır ve çocuklar için Rosenberg’in Benlik Saygısı Envanteri, yetişkinler için Nugent ve Thomas’ın Benlik Saygısı Değerlendirme Ölçeğini kapsar. Öz kavram envamterleri kendi kendine algılamayı ölçer ve bazı araştırmacılar bunları benlik saygısının endeksleri olarak kullanır. 199

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Benlik Saygısı Gelişimi Güçlü yönlerini ve sınırlarını kabul eden, açık ama ulaşılabilir hedefler koyarak çocuklarına amaçlarına ulaşmada destek olan ailelere sahip çocuklar, benlik saygılarını geliştirirler. Yüksek benlik saygısı, çocukları sıcak, saygılı bir şekilde eğiten ve onlara iyi bir davranış hakkında kuralları tartışma fırsatı veren tutarlı otoriter ebeveyn stili ile bağlantılıdır. Yüksek benlik saygısı, başarıyla (başarısızlıkla değil), güce sahip olmakla ve diğerlerini etkileme becerileriyle, kabul edilebilir olmakla ve diğerleri tarafından doğrulanmakla ilişki içindedir. Benlik saygısı göreceli olarak sabittir ama hayat döngüsünün geçiş noktalarında değişebilir. Benlik saygısının sabitliği, kısmen insanların kendileri hakkındaki bilgiyi işleme şekillerine bağlıdır. Bunlar; - Kendi Kendini İyileştirme, - Kendileri İle İlgili Tutarlı Görünümü Sürdürmek, - Kendi Hakkında Sosyal Görüntüyü Sürdürmek,

Olarak

Doğrulanmış

- Kendi Hakkında Doğru Görüntüyü Sürdürmek. 200

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Benlik Saygısı Bağıntıları Yüksek ya da düşük seviyede benlik saygısına sahip insanları karakterize etmek için birçok faktör gösterilmiştir (Bednar ve Petersen, Brown, Mruk). Yüksek benlik saygısı, ömür boyu devam eden iyi kişisel uyum, pozitif duygulanım, kişisel özerklik (otonomi), uygun amaçlar belirleme, negatif geri dönüş ya da eleştirisellik ile mücadele etme, stresi iyi yönetme, kendini ve başkalarını eleştirmeden düşük düzey gösterme ile bağlantılıdır. Düşük benlik saygısının bağlı olduğu konular ise kötü psikolojik uyum, depresyon, anksiyete vb. akıl sağlığı problemleri, sürekliliği olan ilişki kurma ve devam ettirmede zorluk, zayıf stres yönetimi, stres altında zayıf işlev gösteren bağışıklık sistemi ve intihardır. Yüksek benlik saygılı insanlar güçlü yanlarına odaklanarak kendi görünümlerini geliştirmek ve olağanüstü olmak için fırsatlar ararken düşük benlik saygılı insanlar, eksikliklerini bulmak için uğraş verirler ve peşi sıra yeterli olmak ve başarısızlıktan kaçınmak için bunları tedavi etmeye çalışırlar.

201

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Savunmacı Benlik Saygısının Güçlenmesi Bazı insanlar, yüksek derecedeki benlik saygısını sosyal değerlemeye karşı gelişen bir savunma olarak görürler. Savunmacı yüksek benlik saygısına sahip olmak, bir tarafta eleştiriye, aşırı övünmeye aşırı hassasiyet, diğer yanda ise eleştirilere uygunsuz saldırganlıkla karşılık vermek olarak karakterize edilebilir. Düşük benlik saygısı olan depresyondaki, tedirgin ve sosyal çekinik insanların profilleri ise yüksek benlik saygısına sahip insanlardan oldukça farklıdır. Savunmacı benlik saygısı iki tiptir: İlki düşük yeterlilikle ilgilidir. Bu tip insanlar, yetersiz oldukları hissiyle eleştirilere karşı aşırı hassastırlar. İkincisi ise yüksek yeterlikle ilgilidir. Bu kategorideki insanlar, kendi değerleri ile ilgili bir meydan okumayla karşılaştıklarında, kendilerini düşük değerli ya da değersiz görme hissiyle oluşmuş anksiyeteye karşı savunmaya geçerler.

202

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Benlik Saygısının Gelişmesi William James’in benlik saygısı tanımı olan “başarıların arzulananlara oranı”ndan türemiş olanlarıyla beraber, Chris Mruk’un yeterlik ve benlik saygısının değer modeli, benlik saygısı ile ilgili birçok yöntem ortaya konmuştur. Bunlar; beceri eğitimi, çevresel değişim, bilişsel terapi ve benlik saygısını destekleyen geçişler üzerinden sermayeleştirmedir.

ÖZ ETKİNLİK Profesör Albert Bandura öz etkinlik teorisinin yaratıcısıdır. Bandura öz etkinlik teorisiyle, kişinin kendi yeteneğine, gücüne, becerilerine ilişkin duygusunu ifade etmek istemiştir. Daha derin bir açıklamayla ifade edecek olursak bu teori, motivasyonun, hem kişinin kendi becerisine hem de davranışın belli sonuçlar alınmasını sağlayacağına olan inanca bağlı olduğunu anlatır. Eğer başarılı olmayı ve istenilen sonuçları almayı umuyorsak bu, eylemi gerçekleştirmek için bir teşvik görevi görür. Eğer başarısız olacağımızı düşünüyorsak o zaman da olumsuz beklentinin caydırıcı rol üstlenmesi kaçınılmaz olacaktır. Benlik saygısı ile öz etkinlik bir ölçüde birbirlerinden farklıdır. 203

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Benlik saygısı kişisel değerlerle ilgili yargıların üzerinde dururken öz etkinlik kişinin yetenekleri hakkındaki muhakemelerle ilgilenmektedir. Bunlar bağımsız yapılardır. Benlik saygısı, genel ruh halimizi etkilerken öz etkinlik, belli görevlerde başarılı olmamız için yeteneklerimize olan inancımıza odaklanmıştır.

Öz-Etkinliğin Ölçümü Algılanan öz etkinliğin ölçümleri, belli durumlar altında harekete geçireceğimiz becerilerimizi nasıl etkin kullanabileceğimize dair inanç endeksleri olarak ifade edilebilir. Öz etkinlik ölçümleri belli alanların tanımlanması yoluyla gerçekleşir.

Öz-Etkinlik Kaynakları - Ustalık Deneyimleri, - Başkası İçin Yapılan (Vekaleten) Deneyimler, - Sosyal İkna, - Fiziksel ve Duygusal Durumlar.

204

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Öz-Etkinlik Sonuçları Öz-etkinlik inançların işleyişi biliş, motivasyon, duygusal ve seçim süreçleri ile düzenler. Bilişsel düzeyde, yüksek öz-etkinlik algılı insanlar, bilişsel beceriklilik, stratejik esneklik ve çevre kaynaklı meydan okumalara karşı etkili duruş gösterirler. Motivasyonel düzeyde, güçlü öz-etkinlik sahibi insanlar, mücadele gerektiren amaçlar belirleyip çabalarının iyi sonuçlar üretmesini umarlar. Etkinlik inançları, insanlara, duygusal durumları, potansiyel olarak tehdit barındıran yönetilebilir meydan okumalar olarak yorumlama şansı verir. Öz-etkinlik inançları, bağışıklık sisteminin işleyişini geliştirerek, daha iyi fiziksel sağlığı, daha esnek davranmayı ve daha iyi psikolojik ve sosyal uyumu sağlar.

205

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Kontrol Odağı, Genel Öz-Etkinlik, Kontrolün Cazibesi, Tutarlık ve Tahammül Duygusu Öz etkinlik ile ilgili birçok yapı, üzerinde konuşulmayı hak etmektedir. Kontrol odağı ölçümleri için birçok araç geliştirilmiştir ki bunlardan en önemlileri Router’ın orijinal I-E cetveli ve çocuklar için kontrol odağı ölçeğidir. Faktör analizleri kontrol odaklarının olduğunu ortaya çıkarmıştır.

çok

boyutlu

Bunun yanında bazı ölçekler kontrolle ilgili diğer inanç sistemlerindeki (kontrolün cazibesi) farkları değerlendirmek için de geliştirilmişlerdir. Algılanan kontrolün yararlı etkileri kısmen kontrolün cazibesiyle belirlenir. Antonovsky, uyum hissinin ölçümünü, büyük travmalara (savaşı takip eden göç) karşı uyum ile ilgili bir yapı olarak geliştirmiştir.

206

MUTLU OLMANIN YOLLARI

MÜCADELE STRATEJİLERİ Mücadele stratejileri, stresli talepler ile bu talepleri karşılamak için hazır kaynaklar arasında algılanan tutarsızlık durumlarını yönetmek için kullanılırlar. Stres ve mücadele literatürü ile birlikte problem odaklı, duygu odaklı ve çekingen mücadele yöntemleri arasında ayrımlar yapılabileceği konusunda fikir birliğine varılmıştır. Fonksiyonel problem odaklı stratejiler, problemi çözme sorumluluğunu kabul eder, problem için doğru bilgi arayışına girer; bağımlı tavsiye ve yardım alır, gerçekçi planlar geliştirir, planları ya kendi ya da başkalarının yardımıyla yürütmeye devam eder ve rekabetçi faaliyetleri erteleyerek problem odaklı kalmayı sürdürür. Fonksiyonel olmayan problem odaklı stratejiler ise problem çözümünde az sorumluluk alırlar, ilgisiz ve yanlış olmayan bilgiyi ararlar ve yanlış kanallardan destek alırlar. Stres kontrol edilemez olduğunda, fonksiyonel duygu odaklı mücadele yöntemleri dediğimiz inanç ve duyguları, derinden güven mümkün olduğu zaman destekleyici arkadaşlıklar kurma ve devam ettirme işlevini devreye sokmak uygun olur.

207

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Fonksiyonel olmayan duygu odaklı mücadele yöntemleri ise destekleyici olmaktan çok yıkıcı ilişkiler kurar, kişisel bir anlamı olmayan ruhsal destek ararlar ve/veya rahatlatıcı rutinler yerine alkol ya da uyuşturucuya yönelime neden olurlar. Çekingen mücadele yöntemleri, stres yönetiminde uzun vadeli çözüm olarak kullanıldıklarında fonksiyonlarını kaybederler.

PROBLEM ÇÖZME Mücadele etmek için problem çözme yaklaşımlarını benimsemek, fiziksel ve ruhsal sağlığa katkı yaparken kişisel refahı da arttırır. Buna ek olarak problem çözme beceri eğitimleri psikolojik uyumu arttırmak için bir yol olabilir. Problem çözmek, büyük problemleri küçük belli parçalara bölerek çözülmez halden daha çözülebilir hale getirme aşamasıyla işe başlar ve yararlarını yargılamadan mümkün olabilecek birden çok çözümü oluşturmayla devam eder. Üçüncü aşama ise izlenecek faaliyeti seçmeden yarar ve zarar analizi yapmaktadır. Son aşamada da önceden belirlenmiş hedeflere göre planın etkinliği değerlendirilir.

208

MUTLU OLMANIN YOLLARI

SOSYAL DESTEK Sosyal ilişkilerin kalitesinin ve miktarının sağlımız üzerinde büyük etkileri vardır. Literatürde algılanan sosyal destek, destekleyici ilişkiler ve destekleyici ağlar arasında farklar belirtilmiştir. Algılanan sosyal destek, gerektiğinde duygusal ve aletsel destek sağlayacak birilerinin olduğuna dair bir kavramdır. Gerektiğinde insanların duygusal ya da araçsal yardımlarından elde ettiği kazanımlara dair ikili sosyal bağlar destekleyici ilişkilerdir. Bireyin destekleyici ilişkilerinden oluşan ortak küme, sosyal ağlara katkı yaparak destekleyici ağların oluşumuna yardımcı olur.

KATARSİS Mücadele gücümüzü düşüren travma veya zor bir durumla yüz yüze geldiğimizde bunları zihnimizin dışında tutmaya ve diğerlerinin öğrenmemesi için gizli tutmaya çalışırız ki; bu durum sağlığımızı olumsuz yönde etkiler. Olayı güvenli bir ilişki bağlamında anlatarak, travmadan kurtularak rahatlama sürecine “katarsis” diyoruz. 209

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Yapılan birçok çalışmanın sonucu - bunlardan en kapsamlısı James Pennebaker’ınkidir - yaşadıkları travma hakkında yazanların bağışıklık sistemlerinin daha iyi çalıştığını ortaya çıkmıştır. Yüz yüze kaldığımız zorluklarla ilgili düzenli olarak yazabiliriz. Yazarken gramer, heceleme vb. şeylere takılmadan sürekliliğimizi korumalı, gerçekleri içerecek şekilde en derin duygu ve düşüncelerimizi ifade etmeliyiz. Bu yazı güvendiğimiz biri ya da arkadaş için değil kendimiz için olmalıdır. Başlarda yazarken hüzün ve kasvet hissetsek de uzun dönemde bu egzersiz sağlımıza iyi gelecektir. Yazmanın beyin kimyası tarafından çalışmasına bakacak olursak şu sonuca ulaşabiliriz. Yazmak, büyük ihtimalle amigdalada yerleşmiş etki yüklü anılara izin vermek suretiyle hippocampusda yerleşmiş daha az etki yüklü benzerlerinin gelişmesine izin verir.

AĞLAMAK Ağlamanın anlık rahatlamaya ve gerginlikte kısa dönemli azalmaya yardım ettiğine dair güçlük ampirik destek varken travmayı takip eden ağlamanın uzun vadeli psikolojik uyum ve fiziksel sağlığa ulaşmaya yardımcı olduğuna dair popüler düşünceye ise destek azdır.

210

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Ağlama eğilimiyle ilgili geniş bireysel farklılıklar yetişkin ağlama envanteri gibi cetvellerle ölçülebilir. Bu farklar, kültür, cinsiyet, yaş, sosyalleşme ve kişilik ile yakın ilişki içindedir. Durumsal faktörler de genel manada ağlama eğilimi üzerinde etkindir. Diğerlerinin varlığı, duygusal davranışları yöneten kültürel normlara bağlı olarak ağlamaya engel olabileceği gibi, tam tersi uyarıcı nitelik de taşıyabilir.

İNANÇ Dışsal krizlerle ya da iç psişik çatışmalarla mücadele etmek için insanlar yöntem olarak dine dönebilirler. Çünkü insanlar din sayesinde tutarlı bir inanç sistemi elde edip hayatın anlamını bulabilir, terslikleri stresleri ve hayat döngüsü içinde yaşanması kaçınılmaz kayıpları anlamlandırabilirler. Dini tecrübeler üç faktörü içinde barındırır, bunlar; İnsan Aklını Aşan Faktör (Tanrı İle Temas), Mistik Faktör (Benlik ve Zamansızlık Hissinin Kaybı) ve Sosyal Faktör’dür (Diğerleriyle Birlik Olma).

211

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

MEDİTASYON Günlük yaşam karşılaştığımız zorluk ve kontrol edilemez stresle mücadele etmenin bir yolu dikkatimizi stresle ilgili düşüncelerden başka bir yere odaklamak ve varlığını inkar etmeden bu sıkıntıyla ilişkiyi kesmektir. Bu süreç mistik doğu rahatlama şekillerinin batı uyarlaması olan meditasyon ile başarılı bir şekilde yürütülebilir. Meditasyon, uzun dönemde, psikolojik refah üzerinde pozitif etkiye olup fiziksel ve mental sağlık sıkıntılarına da çözüm olabilir. Kısa dönemde ise fizyolojik uyarılmada azalmaya neden olarak olumlu ruh hali için uygun bir atmosfer sağlamaktadır.

RAHATLAMA Kas gevşetme, nefes alıp verme, gözünde canlandırma egzersizleri ve kendi kendine telkin, fizyolojik uyarılmayı azaltmada etkindir ve fiziksel ve psikolojik rahatlama durumunu uyarmaya yardımcı olur. Bu rahatlama süreçleri, özellikle kontrol edilemeyen stres kaynakları tarafından uyarılan sıkıntılı durumlarla mücadele etmek için kullanılır.

212

MUTLU OLMANIN YOLLARI

EGZERSİZ Düzenli günlük egzersizler, günlük hayatın sıkıntıları mücadele etmemize yardımcı olurken psikolojik ve fiziksel yararları büyüktür. Psikolojik seviyede egzersizler, depresyon ve anksiyete duygularını azaltır ve işimizdeki doğruluğu, hızı arttırır. Fizyolojik seviyede, egzersiz, kısa dönemde endorfin salınımını sağlayarak iyi hissetme hissini tetikler ve kardiyo vasküler sistemi destekler.

YENİDEN ÇERÇEVELEME Danışanın söylediği bir cümlenin anlamının ya da bağlamının değiştirilmesine yeniden çerçeveleme diyoruz. Bizler yeniden çerçevelemeyi kullanarak eski çerçevenin dışına çıkmayı ve problemlerimize, alternatif bir çerçeve referansıyla yani daha az ciddi problemmiş gibi bakmayı ve probleme daha kolay bir çözüm bulmayı deneyebiliriz. Faydalıyı bulmak ve faydalıyı hatırlatmak yeniden çerçevelemenin önemli yöntemlerinden olup faydalıyı bulmak, post travmatik fiziksel ve psikolojik uyum ile yakın ilişki içindedir. 213

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

MİZAH Durumların eğlenceli yanlarını görme eğilimi ve mizah kullanarak zor durumları değiştirme kapasitesi Durumsal Mizah Tepki Anketi ve Başa Çıkma Ölçeği ile ayrı ayrı ölçülür. Bu ölçümlerden yüksek skor alanlar stresle düşük ilgi belirtileri gösterirler.

DİKKATİ BAŞKA TARAFA VERME Çocuklar ve yetişkinler üzerinde yapılan çalışmalardan elde edilen kanıtlar dikkati başka tarafa vermenin, acı verici tıbbi süreçler ve tıbbi durumlarla mücadele eden kişiler üzerinde kısa vadede etkili olduğunu göstermiştir.

BAŞA ÇIKMAYI DEĞERLENDİRME Başa çıkma ölçümleri, genel başa çıkma şekli veya özel durumlara dair başa çıkma şeklini değerlendirme şeklinde geliştirilmiştir. Aşağıda genel başa çıkma şeklini değerlendirmek için sıralanan araçlar, iyi psikometrik modellere ulaşmak için kullanılabilir.

Stresli Durumlar İçin Başa Çıkma Envanteri: Bu araç, mücadele etmek için geneli ölçer. 214

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Başa Çıkma Ölçeğinin İşlevsel Boyutu: Bu araç özel durum mücadele şekillerini ölçer.

Başa Çıkma Yolları Anketi: Bu araç da özel durum başa çıkma şekillerini ölçer.

Başa Çıkma Tepkileri Envanteri: Envanterler seti, ruhsal başa çıkma şekillerini ölçer.

Başa Çıkmak: Bu envanter, 15 tane ölçek kullanarak ruhsal başa çıkma şekillerini ölçer ki bunlardan bazıları aktif başa çıkma, planlama, araçsal ve duygusal nedenler için sosyal destek aramadır.

Sorun Deneyimleri Oryantasyonu:

İçin

Ergen

Başa

Çıkma

Bu ruhsal başa çıkma stili 12 boyutun sonuçlarını harmanlar ki bunlardan bazıları kendine güveni geliştirmek, iyimserlik, sosyal desteği geliştirmektir. 215

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

SAVUNMA MEKANİZMALARI Savunma mekanizmalarının ve başa çıkma yöntemlerinin her ikisi de anksiyete kaynaklı olumsuz düşüncelerden ve hayal kırıklıklarından bunalmamak için kendimizi nasıl koruyacağımızı açıklayan yapılardır. Başa çıkma yöntemleri fikri, bilişsel davranışsal gelenek ile kişisel kaynaklarımızı geride bırakan dış talepleri bilinçli şekilde nasıl yöneteceğimizden hareketle ortaya çıkmıştır. Diğer yandan savunma mekanizmaları psikoanalitik gelenek ile evrilerek, bilinçsiz süreçlerin iç psişizm ile ilişkilli olumsuz etkileri nasıl yönettiğini açıklamaktadır. Bazı savunma mekanizmaları diğerlerine göre daha uyumludur. Savunma mekanizmalarını organize eden Defansif İşleyiş Ölçeği, 7 seviyede temsil edilir. Bu seviyeler şunlardır: - Yüksek Uyumlu Seviye, - Zihinsel Engelleme Seviyesi / Uzlaşma Oluşumu Seviyesi, - Küçük İmaj-Bozucu Seviye, - Ret Seviyesi, - Büyük İmaj-Bozucu Seviye, 216

MUTLU OLMANIN YOLLARI

- Aksiyon Seviyesi, - Savunma Düzeyi Düzensizliği.

ADAPTİF SAVUNMALAR Sezgi, mensubiyet, fedakarlık, mizah, iç gözlem, bastırma, ısrarcılık ve yüceltme adaptif yani uyumlu savunmalardır. Olumlu adaptif savunmalar hayatlarımızı zenginleştirirler. Kötünün en iyisini yapmamız için kendimize verdiğimiz müsaadeden daha çoğunu yaparlar. Sezgi; düşünmeyi (göz önüne almayı) ve kısmen duygusal reaksiyonları tecrübe etmeyi kapsamı içine alır. Mensubiyet; diğerlerinden sosyal destek almayı ve diğerleriyle problemleri paylaşmayı içerir. Fedakarlık; diğerlerinin ihtiyaçlarına adanmışlıktır. Mizah; zor durumları ironik ve eğlenceli kullanarak yeniden çerçevelememizi sağlar.

yolları

Israrcılık; tartışma özellikli fikir ve duyguları, direkt olarak baskıcı içermeyen bir yolla ifade etmeyi içerir. İç gözlem; durumların nasıl anlaşmazlığa ve strese yol açtığını izler. 217

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Yüceltme; çatışma veya stresten kaynaklı olumsuz duyguların sosyal olarak kabul edilebilir faaliyetlere kanalize edilmesidir. Bastırma; çatışma veya stres hakkında kasıtlı olarak düşünmekten kaçınmayı ifade eder.

Adaptif Savunma İlişkileri Profesör George Vaillant, olumlu savunma kullanımımın cinsiyetle, eğitim süresiyle, ebeveynlerin ekonomik durumuyla ya da IQ ile ilgili olmadığını; bunun yanında erken yetişkinlikteki olumlu savunma kullanımının yaşamın ortalarındaki psikososyal işleyiş, sosyal destek, öznel refah, gelir ve evlilik memnuniyeti ile öncü bilgiler verebileceğini bulmuştur.

Adaptif Savunmaların Gelişimi Evrimsel perspektiften bakıldığından savunmalar, kendini koruma fonksiyonu olarak hareket ederler ki; bu da diğerlerinden gelebilecek misillemenin etkilerinden gelecek zararı engeller. Yüksek adaptif davranışlar, bu fonksiyonu yerine getirirler ve sosyal kısıtlamalar dahilinde kişisel hazı maksimize ederler. Basit savunmalar (inkar) ilk yıllarda görülür. Ergenlik öncesi dönemde mantıklı düşünce gelişir, daha karışık savunmalar için uygun beceriler gelişir. 218

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Ergenlik döneminde nedenlendirme becerileri, entellektüelizm gibi komplike savunmalar evrimleşir.

Savunmaları Değerlendirmek Savunma değerlendirmesinde öne çıkan ölçümler aşağıda sıralandığı şekildedir:

Savunma Mekanizması Değerlendirme Ölçeği: Olgun Savunmalar, Saplantılı Savunmalar, Diğer Nörotik Savunmalar, Küçük İmaj-Bozucu Narsistik Savunmalar, Red (Tanımama) Savunmaları, Büyük İmaj-Bozucu Borderline Savunmaları, Eylem Savunmaları.

Savunma Şekli Anketi: 88 maddeli öz rapor envanteridir. Uyumsuz Eylem, İmaj-Bozucu, Özveri ve Uyumlu.

219

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

Savunma Mekanizması Profili: Gerginlik Azaltma, İlk Savunmalar, Orta Bölge Savunmaları, İleri Savunmalar.

220

MUTLU OLMANIN YOLLARI

TARTIŞMALAR

Bu ünite ile ilgili tartışma konuları çeşitlidir. Bunlardan ilki kendi (öz) düşüncesinin geçerliliğidir. Diğeri, benlik saygısı ve öz etkinlik ile ilgilidir ki; tartışmalar sonucunda bunların ayrı yapılar olduğu konusunda hemfikir olunmuş ve ölçümler temel alınarak yapılan değerlendirmelerden sonra da öz etkinliğin doğruluk konusunda bir adım ilerdeki hali teyit edilmiştir. Diğer bir tartışma ise, savunma mekanizmaları ve başa çıkma stilleri ile ilgilidir. Tartışmalar, başa çıkma yollarının bilinçli ve kasıtlı, savunma mekanizmalarının ise bilinçsiz ve otomatik pilotta giden davranış çeşitleri olduğu konusundaki fikir birliği ile son bulmuştur.

221

St. Clements University / Türkiye Enformasyon Ofisi

ÖZET

Birinin inançlarını sosyal ya da doğaüstü bir düzene koymak giderek güçleştiği için, insanlar değerleri için başka yerlere bakmaya zorlanmakta ve birçoğu kendi içine veya değerin kaynağı olarak yakın kişisel ilişkilere dönmektedir. Pozitif psikoloji ile ilgili kendine odaklanma endişeleri, özsaygı ve kendine yeterliğe destek veren öz değerlendirmeyi ve mücadele yöntemlerini, savunma mekanizmaları yoluyla öz düzenlemeyi kapsamı içine alır. Öz değerlendirme çalışmaları, yüksek benlik saygısı ve güçlü öz yeterlik inançlarının kişisel güçlere ve esnekliğe katkıda bulunduğunu göstermektedir. Benlik saygısı ile öz etkinlik bir ölçüde birbirlerinden farklıdır. Benlik saygısı kişisel değerlerle ilgili yargıların üzerinde dururken, öz etkinlik kişinin yetenekleri hakkındaki muhakemelerle ilgilenmektedir. Yüksek benlik saygısı, çocukları sıcak, saygılı bir şekilde eğiten ve onlara iyi bir davranış hakkında kuralları tartışma fırsatı veren tutarlı otoriter ebeveyn stili ile bağlantılıdır. 222

MUTLU OLMANIN YOLLARI

Öz etkinlik teorisi, kişinin kendi yeteneğine, gücüne, becerilerine ilişkin duygusunu ifade etmektedir. Öz düzenleme çalışmaları göstermiştir ki; hayatın zorlukları ile ilgili olarak belli başa çıkma yöntemleri kullanıldığı zaman daha iyi sağlık ve refah oluşur. Stres ve mücadele literatürü ile birlikte problem odaklı, duygu odaklı ve çekingen mücadele yöntemleri arasında ayrımlar yapılabileceği konusunda fikir birliğine varılmıştır. Bu üç mücadele yöntemi, fonksiyonel ve fonksiyonel olmayan ayrımına tabi tutulur. Başa çıkma yöntemleri fikri, bilişsel davranışsal gelenek ile kişisel kaynaklarımızı geride bırakan dış talepleri bilinçli şekilde nasıl yöneteceğimizden hareketle ortaya çıkmıştır. Diğer yandan savunma mekanizmaları psikoanalitik gelenek ile evrilerek, bilinçsiz süreçlerin iç psişizm ile ilişkilli olumsuz etkileri nasıl yönettiğini açıklamaktadır.

223

Mutlu Olmanın Yolları

Articles inside

Mutluluk Nedir?