Yeni Bir Nefes by Prof. Dr. Bilal Semih Bozdemir

Yeni Bir Nefes St.Clements University / Türkiye Yayınları

Birinci Baskı

Kasım-2014 ISBN: 978-60565181-7-1 St Clements University ™ Bu kitabın her türlü yayın hakkı St.Clements University Türkiye Enformasyon Bürosuna aittir. Yayıncının izni olmadan, eğitim ve tanıtım amaçlı, kısmi alıntılar hariç olmak üzere hiçbir şekilde kitabın tümü ya da bir kısmı yayınlanamaz ve çoğaltılamaz.

Dizgi

: Timur TUNA

Kapak Tasarım

: Timur TUNA

Çeviri

: TercümePress

Yayın ve Dağıtım

: İzmir-1 Cd. No:33/31 Kızılay,Ankara

Telefon

: 4441659

Fax

: (0312) 4184599

Web Adresi

: http://www.stclements.eu

E-Posta

: yayin@stclements.eu

Baskı

: Nasip OFSET

Sertifika No

: 29976

"Yeni Bir Nefes"

St.Clements University Dekanı, Fahri Konsolos, PressGrup Yönetim Kurulu Başkanı Sayın Yrd.Doç.Dr. Bilal Semih BOZDEMİR'e teşekkür ederiz.

İçindekiler Tablosu ÖNSÖZ Birinci Bölüm ............................................................... 23 1.TÜTÜN NEDİR?.......................................................... 23 2. İnsanlar Neden Tütün Kullanır? ................................ 25 3. Tütün Kullanımının Tarihi Nedir? .............................. 27 4.Tütün Hangi Farklı Yollarla Tüketilir? ......................... 34 PİPOLAR ................................................................... 35 SİGARALAR............................................................... 35 PUROLAR ................................................................. 36 ENFİYE ..................................................................... 36 ÇİĞNEME TÜTÜNÜ ................................................... 37 BİDİ .......................................................................... 38 NARGİLELER ............................................................. 38 5. Tütün Bir Uyuşturucu mudur? .................................. 40 6. Katran ve Nikotin Nedir? .......................................... 42 Nikotin ..................................................................... 44 7. Nikotin Benzeri Kimyasallar Beyinde Nasıl Çalışır? .... 45 3

8. Nikotin Sinir Sisteminin Neresinde Hareket Eder?..... 48 Nikotinik Reseptörler ............................................... 48 Nöromüsküler Kavşak .............................................. 48 Asetikolin ................................................................. 49 Efinefrin ................................................................... 49 Katekolamin............................................................. 49 İkinci Bölüm ................................................................. 50 PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ(PNS)...................................... 50 Somatik Sinir Sistemi ................................................ 50 Otonomik Sinir Sistemi ......................................... 50 Sempatik Sinir Sistemi .......................................... 50 Parasempatik Sinir Sistemi ....................................... 52 Gangliyon ............................................................. 52 Pregangliyonik...................................................... 53 Postgangliyonik .................................................... 53 Adrenal Medula ................................................... 53 Muskarinik ........................................................... 53 Alfa bungarotoksin ............................................... 53 Nöromodulatör .................................................... 53 ASETİKOLİN RESEPTÖRLERİNİN ALT TİPLERİ .................. 54 Merkezi Sinir Sistemi ............................................ 55 Antikolinerjik........................................................ 56 4

Asetikolin-esteraz................................................. 56 Limbik Alanlar ...................................................... 57 Dopamin .............................................................. 57 Hipotalamus......................................................... 57 9. Nikotinin psikolojik etkileri nelerdir? ........................ 58 10. Nikotinin psikolojik etkileri nedir? .......................... 60 Organ .......................................................................... 61 Sempatik Uyarı ............................................................ 61 Parasempatik Uyarı ...................................................... 61 Kalp ............................................................................. 61 Pregangliyonik nikotinik asetikolin,postgangliyonik adrenerjik .................................................................... 61 Arterler ........................................................................ 61 Genleşme .................................................................... 61 Damarlar...................................................................... 61 Genleşme .................................................................... 61 Akciğerler .................................................................... 61 Bronş kasları gevşemesi, .............................................. 61 Artan bronşiyal bez salgıları ......................................... 61 Gasro-intestinal sistem ................................................ 61 Azalan motilite Sfinkter kasılma ................................... 61 Artan motilite, genleşme.............................................. 61 5

Karaciğer ..................................................................... 61 Glikojen bozukluğu ...................................................... 61 Glükoz sentezi.............................................................. 61 Böbrek ......................................................................... 61 Renin salgılanması ....................................................... 61 Lipid bozukluğu ............................................................ 61 Mesane........................................................................ 61 Gevşeme...................................................................... 61 Büzülme....................................................................... 61 Rahim .......................................................................... 61 Gebelerde rahmin kasılması ......................................... 61 Gebe olan ve gebe olmayanlarda rahmin gevşemesi .... 61 Göz .............................................................................. 61 Gözbebeği büyümesi.................................................... 61 Gözbebeği küçülmesi ................................................... 61 Tükürük bezleri ............................................................ 61 Yapışkan tükürük salgıları,artan salgılar ........................ 61 Sulu tükürük salgıları .................................................... 61 Tablo 1 : ....................................................................... 61 11. Nikotin ne kadar tehlikelidir? ................................. 62 12. Katran yapan bazı önemli kimyasallar nelerdir? Bu kimyasallar beyni ve vücudu nasıl etkiler? .................... 64 6

İçerik(Madde) .............................................................. 65 Yan Etki ........................................................................ 65 Genel Ürün .................................................................. 65 Kadmiyum ................................................................... 65 Diş lekeleri ................................................................... 65 Yağlı boya .................................................................... 65 Hidrojen siyanür .......................................................... 65 Solunum prob. ............................................................. 65 Zehir ............................................................................ 65 Karbon monoksit ......................................................... 65 Kandaki oksijeni bloklar ............................................... 65 Araba egsozu .............................................................. 65 Vinil klorür ................................................................... 65 Rynard sendromu. ....................................................... 65 Çöp torbaları ................................................................ 65 Benzen......................................................................... 65 İltihaplı ve çatlak deri ................................................... 65 Mumyalama ................................................................ 65 Kauçuk çimento ........................................................... 65 Uyuşukluk, baş ağrısı .................................................... 65 Toluen tutkalı............................................................... 65 Naftalin........................................................................ 65 7

Mide bulantısı .............................................................. 65 Boya pigmenti.............................................................. 65 Arsenik ........................................................................ 65 ellerde ve Ayaklarda Batma hissi .................................. 65 Karınca zehiri ............................................................... 65 Broncodilator ........................................................... 65 13. Katranın içindeki kanserojen maddeler nelerdir ve nasıl kansere neden olurlar? ........................................ 65 14. Sigara içmek DNA’yı nasıl değiştirir? ....................... 68 15. Güvenli sigara ile kastedilen nedir? ........................ 71 16. “Tütün bir geçiş uyuşturucusudur (gateway drug) ” ile kastedilen nedir? ......................................................... 72 17. İnternetin tütün endüstrisi, sigara satışları ve genç tiryakiler üzerinde etkileri nelerdir? ............................. 74 18. FDA’nın, özellikle tütün konusundaki görevi nedir? .................................................................................... 76 19. Tütünü düzenleyen yasalar nelerdir? ...................... 77 20. Surgeon General Raporları Nelerdir? ..................... 78 Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) Tütün Kontrolü üzerindeki Çerçeve Konvansiyonu ........................... 78 21. Surgeon General’in Raporları sigara içme alışkanlıklarını nasıl etkiledi? ........................................ 81 22. Uçuş görevlileri sendikasının havayollarındaki sigara içme kurallarıyla ilgili lobi çalışmalarının etkisi ne oldu?82 8

23. Bağımlılık Nedir? .................................................... 83 24. Sigaranın bağımlılık yapan bir madde olduğuna ilişkin düşünce neden bu kadar çok tartışma konusu olmuştur? .................................................................................... 85 25. Sigaranın bağımlılık yaptığına karar vermek neden bu kadar uzun sürdü? ....................................................... 86 26. Sigara içmek, bağımlılıklarla ilişkilendirdiğimiz uyuşturuculardan farklı olduğu halde nasıl bağımlılık olabilir?........................................................................ 87 Tablo 4 ..................................................................... 88 Tanısal ve İstatistiksel Psikiyatrik Bozukluk Kılavuzu’na göre Maddeye Olan Bağlılık için .............................. 88 DSM-IV-TR Kriteri ..................................................... 88 Tablo5 ......................................................................... 92 Tütün ve uyuşturucu bağımlılığı arasındaki benzerlikler ve farklılıklar ................................................................ 92 27. Nikotine bağımlı olduğumu nasıl anlarım? .............. 93 28. Tütün ve nikotin bağımlılığı arasındaki kısır döngü nedir? .......................................................................... 95 29. Arka arkaya içene karşılık arada bir içen gibi farklı tipte “sigara içenler” var mıdır? Değişik tipte sigara içenler arasında psikolojik veya fizyolojik farklar var mıdır? .......................................................................... 98 Psikolojik Özellikler .................................................. 98 Biyolojik Farklılıklar .................................................. 99 9

30. Sigara bağımlılığını teşhis etmek için hangi tarama araçları kullanılır?....................................................... 100 Tablo 6....................................................................... 101 Nikotin Bağımlılığı için Modifiye Edilmiş Fagerström Testi .................................................................................. 101 31. Bırakma sırasında karşılaşılan fizyolojik değişiklikler nelerdir? .................................................................... 104 32. Tütün bağımlısı olmak ne kadar zaman alır? ......... 108 Üçüncü Bölüm........................................................... 111 RİSK, KORUNMA VE EPİDEMOLOJİ.............................. 111 RİSK ........................................................................... 111 33.Ben bir tütün bağımlısıysam diğer bağımlılıklara da yatkın mı olacağım? ................................................... 111 34.Tütün bağımlılığının tedavisi var mıdır? ................. 112 35. İnsanların sigara içmelerine risk faktörlerinin katkısı nelerdir? .................................................................... 114 36. İkincil ya da çevresel dumanın riskleri nelerdir? .... 116 37. Sigarayla bağlantılı olan belirli bir rahatsızlığa ait risk sigarayı bıraktıktan sonra değişir mi? ......................... 117 38. Kalp rahatsızlığı, kronik akciğer rahatsızlığı(amfizem dahil olmak üzere), akciğer kanseri ve inme gibi sigaraya bağlı hastalıklardan kurtulma şansım nedir?............... 118 Kardiyovasküler Hastalıklar: ................................... 118 Akciğer Kanseri: ..................................................... 119 10

Amfizemi de Kapsayan Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı ................................................................. 119 İnme (felç): ............................................................ 120 39. Eğer içime çekmezsem akciğer kanseri gibi bir hastalığa yakalanma şansım azalır mı? ....................... 121 KORUNMA ................................................................. 122 40. Great American Smokeout nedir?........................ 122 41.Tütün karşıtı eğitimlere ilişkin görüşler nelerdir ? .. 123 Okul temelli Programlar Etkilidir:............................ 123 42. Çocuklar için diğer önleme programları nelerdir? . 125 43. Çocuğumla sigara hakkında konuşmadan önce kaç yaşında olmalıdır? ...................................................... 126 44. Çocuğumla sigara konusunu nasıl konuşmalıyım? . 127 45. Çocuğumun sigara içtiğini nasıl anlarım? .............. 129 46. Çocuğumu bir koruma programına kayıt ettirmeli miyim?....................................................................... 131 47. Eşim bırakmayı reddeden ağır bir sigara tiryakisi. Ne yapmalıyım? .............................................................. 132 48. Ulusal sağlığı ölçmek için 10 gösterge .................. 134 49. Sigara içenlerin ve içmeyenlerin hakları nelerdir? . 136 Sigara İçenlerin Hakları - Sigara içenlerin Hakları Beyannamesi ......................................................... 136 YOL GÖSTERİCİ İLKE VE İNANÇLAR .......................... 137

TÜTÜN KULLANIMI VE SAĞLIK...................... 137 TÜTÜN DÜZENLEMESİ...................................... 137 ZARARIN AZALTILMASI................................... 137 Sigara İçmeyenlerin Hakları .................................... 138 50. Sigarayı bırakmak için var olan eğilimler nelerdir? .................................................................................. 139 51. Tütün kullanımının yaygınlığı nedir? ..................... 140 TABLO 7 ..................................................................... 141 SİGARA İÇME YAYGINLIĞI ........................................... 141 52. Birleşik Devletler’de ve dünyada sigaradan ölüm oranı nedir? ............................................................... 142 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM .................................................. 143 TEDAVİ....................................................................... 143 53. Sigarayı Bırakmada Ne Kadar Başarılı Olacağım?... 143 54. Sigara Bırakma Tedavisinde var olan eğilim nedir? .................................................................................. 145 10 ANAHTAR TAVSİYELERİ .................................... 145 Tütün Bağımlılığını ve Kullanımını Tedavi için 5 A Modeli ................................................................... 148 55. Sigara bırakma gruplarını yöneten profesyonellerin nitelikleri nelerdir?..................................................... 148 56. Sigara içmeyi bırakmamda benim sağlık profesyonelimin rolü nedir? ....................................... 149

57. Sigara bırakma programının maliyeti nedir? ......... 149 58. Sigorta, sigara bırakma programları veya ürünleri için ödeme yapar mı? ....................................................... 150 59. Bir sigara bırakma programına kayıt yaptırmanın faydaları nelerdir ve sigara bırakma programında ortalama kalış süresi ne kadardır? .............................. 151 60. Kendi başına bırakmaya çalışanlar ne kadar başarılı? .................................................................................. 152 61. Sigara bırakma bir danışman ya da sağlık eğitmeniyle bire bir yapılabilir mi yoksa bir grup içinde mi olunmalıdır? .............................................................. 152 62. Sigarayı bırakmada kullanılan yardımcı ilaçlar (özellikle nikotin yerine geçen(replasman) terapileri(NRT’s) nelerdir?.......................................... 153 1.Nikotin Sakızı....................................................... 153 2. Nikotin Yaması ................................................... 153 3.Nikotin Burun Spreyi ........................................... 153 4.Nikotin Soluma Cihazı.......................................... 153 5.Nikotin Pastili ...................................................... 153 63. Sigarayı bırakmak için ilaç kullanmamız gerektiğinde önerileriniz nelerdir?.................................................. 154 64. Beş Nikotin Replasman Terapisinin (NRT) kendi başına ve diğer yöntemlerle beraber başarı oranı nedir? .................................................................................. 155

65. Sigara bırakmaya yardımcı herhangi bir ilaca bağımlı olabilir miyim? ........................................................... 156 66. Sigarayı bırakmamama yardımcı olabilecek bir ilaç ismi önerebilir misiniz? .............................................. 157 67. Nikotin bandı nedir? ............................................ 157 68. Sigara tedavisi ilacı olan ilaçlarla bağlantılı intihar riski nedir? ................................................................. 158 69. Eğer varsa NRT ilaç terapileri dışındaki diğer ilaçlar nelerdir? .................................................................... 159 70. NRT ilaç terapileri dışındaki tedavilerin başarı oranları nelerdir? .................................................................... 159 71. İdrak ile ilgili davranışsal terapi nedir ve ne kadar yardımcıdır?............................................................... 160 72. Sigara içenler içinde Adsız Alkolikler’deki gibi 12 adım programı var mıdır? ................................................... 161 73. Sigara karşıtı ilaç olarak grup terapisi neden önemlidir? ................................................................. 162 74. Sigarayı bırakmak için bitkisel çözümler var mıdır? .................................................................................. 163 Bitkisel Çözümler ................................................... 163 Gingseng: ........................................................... 163 Kava: .................................................................. 163 Lobelya: ............................................................. 163

75. Tipik bir sigara tiryakisi ömrü boyunca kaç kez bırakmayı dener? ....................................................... 164 76. Tetikleyicilerden kaçınmak için en yapmalıyım?.... 165 77. “Kayma” ile “nüksetme” arasındaki fark nedir? .... 166 78. Bırakmak için çok mu geç? ................................... 166 79. “Cold Turkey”(soğuk hindi) ile sigarayı bırakanlar ile sigara bırakma programına katılarak bırakanların başarı oranları nelerdir? ....................................................... 167 5.BÖLÜM ................................................................... 168 İLGİLİ DURUMLAR ..................................................... 168 80. Tütün kullanımının tıbbi sonuçları nelerdir?.......... 168 Sigara İçenlerde Bulunan Hastalıklarda Cinsiyet Farkları................................................................... 168 Erkekler.............................................................. 168 Kadınlar.............................................................. 168 Cinsiyetler arası farklar- Belli Sağlık Riskleri........ 168 Kadınlar ve Erkekler............................................ 169 81. Sigarayla bağlantılı belli hastalıkları listeler misiniz? .................................................................................. 170 82. Sigara içmek karaciğeri nasıl etkiler? .................... 170 83. Tütün veya nikotinin sağlığa herhangi bir yararı var mıdır? ........................................................................ 171 6.BÖLÜM ................................................................... 172

ÖZEL NÜFUSLAR......................................................... 172 84. Tütün kullanımına, tütün kullanımın tarihine ve sağlık risklerine bağlı olarak erkek ve kadınlar arasında farklar nelerdir? .................................................................... 172 85. Değişik etnik gruplar arasındaki tütün kullanım oranı farkları nelerdir? ........................................................ 173 Yerli Amerikanlar ve Alaska Yerlileri ....................... 173 Kültürel ve Ruhsal Faktörler ................................... 173 Yerli Amerikan Kadınları ......................................... 173 Yerli Amerikan Gençleri .......................................... 173 Yaşlılar ................................................................... 173 Koruma ve Sigara Bırakma Programları .................. 174 Hispanikler ............................................................. 174 Asyalı Amerikalılar.................................................. 174 Afrikalı Amerikalılar................................................ 174 86. Hamilelik sırasında sigara içmek bebeğimi nasıl etkiler? ...................................................................... 175 87. Sigara içmek göğsümdeki sütü nasıl etkiler? ......... 176 88. Farklı yaşlarda, çocukluktan yaşlılığa, sigara içme alışkanlıklarında ne gibi farklar vardır? ....................... 177 Çocuklar................................................................. 177 Gençler .................................................................. 177 Genç Yetişkinler ..................................................... 177 16

Kolej Öğrencileri..................................................... 177 Yaşlılar ................................................................... 177 89. Sosyoekonomik gruplar ile eğitim seviyeleri arasındaki sigara içme oranları nelerdir? .................... 178 90. Nikotine bağımlı olmak riskiyle daha fazla akıl hastası mısınız?...................................................................... 179 7. BÖLÜM .................................................................. 180 HAYATTA KALMAK.................................................... 180 91. Sigarayı bıraktığım zaman kilo almak istemiyorum? Neden kilo alıyorum? Bunun için ne yapabilirim? ....... 180 92. Sigarayı bıraktıktan sonra uzun vadeli psikolojik ve duygusal semptomlar olmasını ummalı mıyım? .......... 181 93. İlaç tedavisinden geriye kalan psikolojik kalıntıyı veya duygusal acıyı hafifletmek için ne yapabilirim? ........... 182 94. Sigarayla ilgili çok güzel anılarım var. Bununla ilgili kötü anıları nasıl yaratabilirim? .................................. 183 95. Esas Uzlaşma Anlaşması (Master Settlement Agreement) nedir?..................................................... 184 96. Anlaşma oluştuktan Esas Uzlaşma Anlaşması’nın (Master Settlement Agreement) sonuçları ne olmuştur? .................................................................................. 185 97. MSA anlaşmasından sonra ben, sigara ile ilgili bir hastalıktan dolayı hukuki tazminat hakkına sahip miyim? .................................................................................. 186

98. Başarılı olmak için neden aileden, arkadaşlardan ve diğerlerinden destek almak zorundayım? ................... 187 99. Aile üyeleriyle ya da arkadaş ile temas sağlayamadığım durumda arayabileceğim 24 saat açık hat var mıdır? ............................................................ 188 100. Nereden bilgi alabilirim? .................................... 188 8.BÖLÜM ................................................................... 189 SİGARAYI BIRAKMAK İÇİN GEÇERLİ SEBEPLER ............. 189 Cilt problemleri:..................................................... 189 Sarı parmaklar:....................................................... 190 İncelmiş saçlar: ...................................................... 190 Yara iyileşmesi: ...................................................... 190 Diş kaybı: ............................................................... 191 Güçsüz karın kasları:............................................... 191 Katarakt: ................................................................ 191 SİGARA İÇMENİN VÜCUTTAKİ ETKİLERİ....................... 192 9.BÖLÜM ................................................................... 193 GEBELİK VE SİGARA .................................................... 193 Sigaranın Gebeliğin Oluşmasına Etkisi .................... 193 Gebelikte Sigara Kullanımı ...................................... 193 Sigaranın Gebelik Üzerine Etkisi ............................. 195 Sigaranın Plasentaya Etkisi ..................................... 195 Sigaranın Emzirme Döneminde Verdiği Zararlar:..... 195 18

Sigaranın Bebeklik, Çocukluk ve Sonraki Dönemlerde Verdiği Zararlar: ..................................................... 195 GEBELİKTE SİGARAYI BIRAKMANIN ÖNEMİ ............. 196 PASİF İÇİCİLİK VE ÇOCUKLAR ...................................... 197 SİGARA İÇİMİNİ ENGELLEMEYE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR .................................................................................. 198 1-Sigaraya başlamamak için çaba gösterilmesi........ 198 2- Sigara içenlere bırakmaları için destek sağlama: .............................................................................. 202 3- Sigara dumanından pasif etkilenimin önlenmesi: 204 NİKOTİN ÜRÜNLERİ .................................................... 205 SİGARANIN YARARLARI VAR MIDIR? .......................... 209 SİGARAYI NEDEN BIRAKMALIYIM?.............................. 209 SİGARAYI BIRAKMA METOTLARI ............................. 211 İyi alışkanlıklar edinin. ............................................ 213 Bağımlılığa karşı mücadeleye hazır olun. ................ 214 Sigarayı Bırakma Konusunda Bana Neler Yardımcı Olabilir? ................................................................. 215 Sigarayı bırakma aşamasında yaşayacağım yoksunluk belirtileri nelerdir? ..................................................... 215 Aşırı sigara içme isteği ........................................... 215 Huzursuzluk, gerginlik ve heyecan ......................... 216 Konsantre olmakta zorluk ...................................... 216 19

Çabuk acıkma ........................................................ 216 Moral bozukluğu.................................................... 216 Öksürük ................................................................. 216 Başağrısı ................................................................ 216 EĞER TEKRAR BAŞLARSANIZ ....................................... 216 SİGARAYI BIRAKTIKTAN SONRAKİ İYİLEŞME ................ 217 10.BÖLÜM ................................................................. 219 SİGARAYI BIRAKANLARIN GÖZÜYLE ............................ 219

ÖNSÖZ Sigara, bizi kendimize getirip dinçleştiriyor, mutluluk veriyor gibi görünse de içimize çektiğimiz dumanın, başta ciğerlerimiz olmak üzere her anlamda nasıl zarar verdiğini görmezden geliyoruz. Buradan yola çıkarak, elinizdeki çalışmada tütünün tarihinden başlayarak sigaranın ortaya çıkış serüveni, zararları, bırakma yöntemleri önce 100 soru 100 cevap şeklinde irdelenmiş;devamında konu makalelerle desteklenmiştir. Neyse ki,insanoğlu tabiatı gereği hemen herşeyi iyi ya da kötü olarak tanımlama ve kabullenme eğilimindedir. Umarız ki bu kitap; tütünün bizi ele geçiren esaretinden kendimizi tam olarak arındırmamıza, etkin iyileşme şekilleri sunarken, vücut kimyamız üzerindeki sinsi etkilerini de anlamamıza ve çözüm üretmemize yardımcı olur.

"YENİ BİR NEFES"

Birinci Bölüm

1.TÜTÜN NEDİR? Tütün, Colomb Amerika’ya varmadan en az beş yüz yıl önce Yerli Amerikalılar tarafından yerelleştirilen, yetiştirilen ve kullanılan bir bitkidir. Bu bitkinin Güney Amerika kökenli olduğuna ve yetiştirilmesinin tarih öncesi zamanlarda kuzeye yayıldığına inanılmaktadır. Tütün, Amerika’da, Avrupalılar geldiği sırada Yerli Amerikalılar tarafından ,mısırdan daha geniş alanlarda yetiştirilen ilk yerelleşmiş bitki olabilir. İspanyol istilacılar ve ilk Avrupalı kaşifler tütünü, yetiştirilmeyi hızla Asya’ya yayarak Avrupa’ya taşıdılar. Birçok tür gibi tütün de Güney Amerikalılar, Meksika ve Batı Kızılderilileri için bilindik ve doğal bir üründür . Bitki 4 ile 6 feet uzunluğa erişmekte ve pembe çiçekler vermektedir. Geniş yaprakları vardır. Tütün bitkisi ismini, 1560 yılında bu bitkiyi Brezilya’dan Portekiz’e getiren Fransız büyükelçi Jean Nicot’dan almıştır. Amerika’da yetişen birçok tütün cinsi Solanacease ailesine ait Nicotiana sınıfından gelmektedir. Yapraklardan elde edilen ürünler puro, sigara, enfiye, pipo ve çiğneme tütünü olarak kullanılmaktadır. Ticari türlerin en önde geleni tropik Amerika topraklarına ait N. tabacum’dur. N.rustica, sömürgeleşme döneminde Virginia ve Carolina’da yetiştirilmiştir. Günümüzde tütün tarlalarının sayılarının 23

azalmasına rağmen en iyi hasat Kentucky ve Tennessee’yi de kapsayan Orta Atlantik, Güneydoğu ve bazı Güney eyaletlerinde yapılmaktadır. Birçok Amerikalı çiftçi tütün yerine başka ürünleri yetiştirmeye yönelmiştir. Bugün tüm Kuzey Carolina’da eski tütün tarlaları üzüm bağları ile yer değiştirmektedir. N. rustica Türkiye’de, Rusya’da ve Osmanlı İmparatorluğu’nun bazı bölgelerinde de yetiştirilmekte ve "Türk tütünü" olarak bilinmektedir. Tütün ılık bir iklime, zengin ve drenajı iyi yapılmış bir toprağa gereksinim duyar. Yapraklar olgunlaşır olgunlaşmaz toplanır ve sapları ile birlikte harmanlanır. Harmandan sonra, tütün yaprakları kurutulur, fermente edilir, kokulandırmak ve acı tadı azaltmak için bekletilir. Tütün yapraklarını kurutmak için birçok yöntem vardır. Ateş ile yapılanı, yaprakları dumanla kurutmayı kapsar. Hava ile yapılanı ise iyi havalandırılan yapılarda gerçekleştirilen kurutmadır. Diğer bir tanesi ise fırınlara bağlanmış baca ve borularla sağlanan merkezi ısıtma yoluyla yaprakların kurutulmasıdır. Yaprakların kurutulmasından sonra, tütün yaprakları sınıflandırılır, destelenir, tomar haline getirilir, fermente etmek ve bekletmek için kapalı konteynerlerin içine konur. Ticari tütünlerin çoğu farklı türlerin karışımıdır. Akçaağaç şurubu ya da diğer şeker gibi bazı maddeler sonradan, tat vermek için eklenir.

2. İnsanlar Neden Tütün Kullanır? Psikoaktif: Ruh halini, bilinci, davranışı ve algılamayı değiştirmek için beyinde üzerinde kullanılan bir ilaç ya da kimyasal maddedir. Bu maddenin kötüye kullanımı bağımlılığa neden olabilir. Açıkçası tütün psikoaktif etkileri nedeniyle değerlidir. Psikoaktif etki, kullanılan doza bağlı olarak akılda oluşan bazı aksiyonları ifade etmektedir. Aklı harekete geçirmek, endişeyi azaltmak, halüsinasyonlar ve hayal gücü oluşturmak için kullanılabilir. Tüm bunlar özellikler hoşa giden özelliklerdir. Birçok Yerli Amerikan kabilesinde tütün dini ve şamanistik sebepler için kullanılmıştır. Bu topluluklarda tütün geleneksel olarak halüsinasyon yaratma özelliğinden dolayı öncelikle şamanlara ve rahiplere ayrılırdı. Tütünün birey için geleceğe, ölümden sonraki hayata, tanrıya ve daha büyük bir ruhsal alana kanal açtığına inanılırdı. Bitkinin bütün parçaları farklı tıbbi amaçlar için kullanılırdı; tarımda böceklerden ve diğer bitki hastalıklarından kurtulmak için bir çareydi ve para kaynağıydı. Birçok kabile, tütünü bugün seremonilerde kullanırken onu en önemli kutsal otları olarak kabul etmektedir. Sömürgeleşme Dönemi’nde tütün, takas için kullanılan bir emtiaydı ve imal edilmiş mamuller karşılığında Avrupa’ya ihraç ediliyordu. Enfiye ve çiğneme tütünü iç savaştan önce erkekler arasında çok yaygın ve popülerdi. Birinci Dünya Savaşı’nın başlamasıyla ise sigara, Amerikalılar arasında en popüler 25

tütün ürünü oldu. Enfiye, çiğneme tütünü, puro, pipo ve sigara keyif için kullanılır. Tütünün en önemli psikoaktif maddesi olarak tütün; hem net düşünme yeteneğini arttıracak hem de uyanık olmayı sağlayacak şekilde hareket edebilirken, kaygıları azaltma ve gevşetme özelliği sayesinde sigara içicisine kendini “ iyi hissettirir”

3. Tütün Kullanımının Tarihi Nedir? Nikotin: Nikotin reseptörleri olarak bilinen belli gruptaki asetilkolin reseptörlerini hedefleyen bitkiler çeşitlerinde bulunan kimyasaldır. Aşağıda tütün tarihi, bir zaman çizelgesi düzenlenmiştir.. -

1492’den önce: Tütün ilk olarak, Colomb öncesi Amerikalılar tarafından seremoniler ve tıbbi amaçlar için yetiştirildi. 1492 : Kristof Colomb Karayipler’e ulaştığında yerlilerin tütünü çiğnediğini ve içtiğini tespit etti. Kızılderililer tütünü Tobago dedikleri Y şeklindeki bir boru ile içiyorlardı. Kristof Kolomb birkaç tütün yaprağını ve tohumunu dönüşünde Avrupa’ya getirdi.

- 1556: Fransız Jean Nicot, 1556 yılında tohumları Fransa Kraliçesi Catherine de Medicis’e verip de Fransa’yla tanıştırıncaya kadar tütün, bilinir değildi. Tohumlar bitkiye dönüştü ve Jean Nicot’un isminden dolayı Nicotine tabacur olarak adlandırıldı. Sonrasında bağımlılık yaratan bu madde nikotin olarak anılmaya başlandı. - 1584: California sahillerini keşfeden Sir Francis Drake tütünü Carolinalar’ı keşfeden ünlü Sir Walter Raleigh ile tanıştırdı. - 1612: İlk ticari tütünün hasadı Virginia’da yapıldı. 27

- 1619: İlk Afrikalı köleler Virginia tütün tarlalarında çalıştırmak üzere Jamestown’a getirildi. 1661’den sonra kölelik, Virginia’da resmiyet kazandı. - 1730: İlk tütün fabrikaları enfiye üretmek için kuruldu. - 1761: Tütün ile hastalıklar arasında arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalardan biri, burnu da içine alan solunum yolu habislerinin, enfiye kullanımın uzantısı olabileceği yönünde bir sonuca ulaştı. - 1776: Amerikan Devrimi, kısmen Tütün Savaş’ı nedeniyle ortaya çıktı. Sömürgede yaşayanlar İngilizler tarafından tütün ürünlerine konmak istenen vergileri ödemeyi reddettiler. Tütün aynı zamanda Amerikan Devrimi sırasında teminat görevi üstlenen Fransız katılımını da finanse etti. - 18 yy. ortaları: “Büyük tütün” , üreticileri Duke, Philip Morris, Liggett ve J.R. Reynolds ile doğdu. Kibrit ve çakmağın bulunuşundan sonra sigara içenlerin sayısı hızla arttı. - 1861: İç Savaş sırasında askerlere tütün, yiyecek ve içecek erzakı içinde verildi. Birçok Kuzeyli tütünle İç Savaş sırasında tanıştı. Elle sarılan sigaralar popüler oldu. 1861’den önce tütün genellikle pipo veya puro olarak içiliyordu. - 1864: Amerika’daki ilk sigara fabrikası inşa edildi. 28

- 1881: James E. Bonsack ,Duke Company sponsorluğunda dakikada 200 sigara üreten sigara makinesini icat etti. Bu buluştan önce 200 sigara üretmek için 50 işçi çalışıyordu. Bu buluş üretim maliyetlerini düşürdü. - 1906: Tütün, Federal İlaç İdaresi’nin (FDA) tütün kullanımını kontrol etme yetkisini bertaraf etmek için Amerika İlaç Departmanı olan U.S Pharmacopeia’dan (USP) listesinden çıkarıldı. - 1909: Çoğunlukla puro ve pipo içen erkekler arasındaki kişi başı tütün tüketimi arttı. -1912: Akciğer kanseri için ilk lobektomi( kanserli bölgenin cerrahi müdahaleyle alınması) ameliyatı icra edildi. - 1917: Birinci Dünya Savaşı sırasında mücadele anlarında kullanımı daha pratik olduğu için sigara, pipo ve puroya göre daha tercih edilir oldu. 1910 ile 1919 arasında sigara üretimi yüzde 633 arttı. - 1929: San Francisco’daki Mt. Zion Hastanesi’nde altı başarılı lobektomi ameliyatı icra edildi. Bu da, modern torasik ameliyatlarının başlangıcı oldu. - 1933: İlk başarılı pnömonektomi (akciğerin cerrahi müdahale ile alınması) ameliyatı gerçekleştirildi. - 1936: Dr. Alan Oschner 1919’da akciğer kanserini gören ilk kişiydi. Bundan sonraki altı aylık 29

bir süre içinde akciğer kanserli dokuz hastası daha oldu. Kanserin sebebinin sigara olduğu sonucuna vardı. - 1945: Kadınların sosyal açıdan sigara içmesi kabul edilebilir oldu. İkinci Dünya Savaşı’nda Amerikan Kızıl Haç’ı ile diğer organizasyonlar üniformalara kadın ve erkeklere sigara dağıttılar. - 1946: Halk geneline sigara kullanmayı teşvik eden reklamcılığın “Altın Çağı” başladı. - 1954: Sigara içen adamların daha erkeksi ve güçlü olduğu fikrini pompalayan “Marlboro Man” reklamı, Philip Morris tarafından tanıştırıldı. Amerikan Tıp Derneği Yönetim Kurulu kendi yayınlarında tüm sigara ve içki reklamlarını yasakladı. - 1959: Amerikan Kamu Sağlığı Servislerinin operasyonel başı olan The Surgeon General bildirisinde sigaranın akciğer kanserine neden olduğunu yayınladı. - 1964: Surgeon General’ın Sigara ve Sağlık adlı ilk raporu yayınlandı. On bilim adamı dünyanın her yerinden bilimsel literatürleri incelemek için on dört ay harcadılar. Bu raporun yayınından sonra kişi başı tüketim yüzde iki düştü. Bu rapor Amerikalıların sigara alışkanlıklarını değiştirmelerinde önemli bir rol oynamıştır.

- 1971: Tütün şirketleri artık televizyon ve radyo da dahil olmak üzere medyada reklam yapamadılar. Bunun yanında bu yasak gazete ve dergi reklamlarını kapsamadı. - 1986: Surgeon General’in on dokuzuncu sayısında içilmeyen tütünün (enfiye ve çiğnenen tütün) bağımlılık yarattığı rapor edildi. - 1987: Amerikan Kongresi iki saatten az süren uçak yolculuklarında sigara içmeyi yasakladı. - 1992: Dünya çapımda ünlü Marlboro Man Wayne Mclaren 51 yaşında akciğer kanserinden öldü. - 1994: Mississippi, sigara ile ilgili hastalıkların bakım masrafları için tütün şirketlerine dava açan ilk eyalet oldu. Mississippi’yi diğer eyaletler izledi. FDA, Sigara ya da Sağlık Koalisyonu tarafından düzenlenen Vatandaş Dilekçesi ’ne istinaden sigaradaki nikotini bir uyuşturucu olarak tanımlayabileceğini duyurdu. - 1996: FDA sigarayı drug delivery devices ( uyuşturucu dağıtma aracıları) olarak ilan etti. Gençler arasında sigara içmeyi azaltacak pazarlama ve satış zorunlulukları teklif edildi. - 1996: Bilim adamları kanser gelişimiyle tütün katranının içinde bulunan bir madde arasında kimyasal bir bağ tespit etti. Minnesota, Mississippi, Batı Virginia ve Florida’da sigara içenlerin ilgili

hastalıkların bakım masraflarını geri istemeleriyle ilgili açtığı davalar çoğaldı. - 1997: California’da sigara içilmeyen barlar norm haline geldi. San Francisco'da Denetim Kurulu, San Francisco Tıp Derneği, sigara içmeyen ve sağlıkla ilgili grupların zorlamasıyla tütün ürünleriyle ilgili açık hava reklamlarını yasakladı. - 1998: Kırk altı eyaletin başsavcıları ve tütün endüstrisi, Amerika’daki en büyük dört tütün şirketiyle MSA olarak bilinen Tabocco Master Settlement Agreement anlaşmasını imzaladı. Eyaletler, tütüne bağlı sağlık giderlerini ödemek için sigara üzerinden alınan vergideki artış karşılığında tütün endüstrisine karşı açılan davaları sınırlandırma konusunda anlaştılar. Ayrıca tütün şirketleri tütün tüketimini önleme programları kurmak için 206 milyar tazminat ödemeyi de kabul ettiler. - 1999: Philip Morris sigara içmenin kansere yol açtığını net olarak itiraf etti. - 2000: Amerikan Yüce Mahkemesi, FDA(Gıda ve İlaç İdaresi) ile Brown& Williamson Tütün İşletmesi arasındaki davada önceden verilen FDA’nın tütünü bir ilaç olarak düzenlemeye yetkisi olmadığı kararını beşe dört oy çokluğuyla korudu. Bu kararın haftasında, FDA 1996 yılında yayınlanan sigara ve dumansız tütün ürünlerinin çocuk ve ergenlere satış ve dağılımı ile sigara ve dumansız tütün ürünlerinin

vücuda nikotin vermeye amaçlı uyuşturucu ve aracı bileşenlerden oluştuğuna dair son kararını iptal etti. - 1950-2004: Birleşik Devletler ’de sigara içen yetişkinlerin oranı 1950’lerdeki yüzde 46’lardan 2004’teki yüzde 21’e geriledi. - 2004-2008: Sigara içimi, Amerikan toplumunda azalırken küreselleşme nedeniyle uluslararası alanda artmaya devam ediyor.

4.Tütün Hangi Farklı Yollarla Tüketilir? Tütün çeşitli biçimlerde sindirilebilir. Amerikan Yerlileri tütünü bir içecek olarak tüketmek üzere yetiştirdiler fakat, çoğunlukla pipo vasıtasıyla içerek sindirdiler. Cilde uygulanan nemlendirilmiş tütün macunu böcek ısırıkları ve sokmaları için şifa olurken küçük kanamaları kontrol etmek için antiseptik olarak kullanım alanı buldu. Arada sırada tıbbi olarak lavman için kullanılsa da bu yöntem aşırı doz riski nedeniyle çok tehlikeliydi. Bu gibi etkilerinden dolayı tütün tüketiminin, ileriyi görme gücüne ulaşmak için kullanılması şamanlar tarafından sınırlandırılmıştır. Tütünden çiğnemek ve solumak için de yararlanılır. Son olarak; tütünün deri yoluyla kolayca emildiği için, göze çarpmak istemeyen insanların ayak parmakları arasına enfiye koydukları bilinmektedir. Sigara içimi, İç Savaş sırasında satışların artmasıyla beraber popülarite kazanmıştır. Yirminci yüzyıla geldiğimizde sigara içimi, kadın erkek fark etmeksizin tüm sınıflardaki insanlar arasında üstel olarak artmıştır.

PİPOLAR Kuzey ve Güney Amerika yerli halkı geleneksel dini ve halk festivallerini kutlamak için pipo törenleri düzenler. Kutsal pipolar günümüzde de, geçmişte geleneksel Amerikan Yerli törenlerinde kullanıldığı gibi geniş kullanım sahası bulmaktadır. Pipo içmek bir pazarlığı ya da anlaşmayı tamamlamak için de kullanıldı. Geleneksel olarak, Kuzey ve Güney Amerika’da kabilelerine mensup insanlar önemli törensel durumlar dışında tütün ve pipoyu kullanmadılar. Çünkü tütün tanrılardan gelen bir hediyeydi ve yanlış kullanımı Tanrı ve ruhların gazabı olarak hastalıkla sonuçlanabilirdi.

SİGARALAR Bugün ve yirminci yüzyılın çoğunda sigara içimi, tütün kullanımının en genel yöntemiydi. İç Savaş’tan sonra tütün çiğnemeden, enfiyeden ve pipodan sigaraya kayış, tütün üretim ve tüketiminde derin değişiklikler oluşturdu. On yedinci yüzyılda yapılan ilk sigaralar mısır kabuklarına sarılırdı. İç Savaş’ı takiben Durham merkezli Duke& Company sigarada kitle üretimine geçen ilk şirketlerden biriydi. Tütün üreticileri başka tütün ürünleri de imal ettiler. Duke o günden bugüne Amerikan ekonomisini domine eden modern tütün endüstrisinin ‘ babası ‘sayılır. 1920’lerin sonlarında hangi tütün kullanımının popüler olduğu açık değilken 1930 ve 1940’ların sonunda sigara, Amerikalılar arasında tütünün en geniş üretim formu oldu. 35

PUROLAR Puro, sigara gibi kolayca kitle üretimi yapılan bir ürün değildir. Tütün yaprakları elle sarıldığı için puro üretmek işçi hassasiyeti gerektirir ve bu yüzden purolar pahalıdır ve tütünün diğer şekilleri gibi geniş alanlarda pazarlanamazlar. 1800 ‘lerin sonları ve 1900’lerin başlarında eğitimli şehirliler ve hali vakti yerinde olan erkekler, gücü temsil ettiği için puro ya da pipo içmeyi severlerdi. Puro ve piponun erkeklerin toplandıkları salonlarda ve kabul odalarında içilmesi tipik bir durumdu. Pipo ve purodan sigaraya geçiş Birinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında başladı ve İkinci Dünya Savaşı boyunca devam etti. İkinci Dünya Savaşı’nın sonunda sigara zengin fakir fark etmeksizin en popüler tütün ürünü olmuştu. Küba ile yaşanan füze krizi sonrası, Küba purolarının Birleşik Devletler’e ithalatının yasaklanması Amerika sigara piyasasındaki artışa katkıda bulundu.

ENFİYE Bazı Amerikan kabilelerinde tütün, şifacılar tarafından tıbbi özellikleri için kullanılır ve genellikle çiğnenirdi. Enfiye on sekizinci ve on dokuzuncu yüzyıllarda tüm Birleşik Devletler ve Avrupa’da popülerdi. Enfiye ince öğütülmüş dumansız tütün ürünleri için kullanılan genel bir terimdir. Avrupa tipi enfiye burundan solunurken ,Amerika tipi ise daldırma 36

enfiye olarak ifade edilen cinstendir. Kuru enfiye buruna çekilir. Daldırma enfiye (dipped snuff) ise dudak veya dişetleri arasında uygulanan nemli bir tütün macunu şeklinde olup nikotinin bu şekilde alınması temin edilmiş olur. Yirminci yüzyılın erken zamanlarına dek daldırma enfiye, kırsal Amerika’da özellikle de güney bölgelerde popülerdi. Ünlü markalar Copenhagen, Skoal, Timber Wolf , Chisholm, Grizzly ve Kodiak olup bu markaların çoğu hala tütün dükkanlarında bulunmaktadır. Kodiak gibi bazı dumansız tütünleri sigaradan daha fazla nikotin içermektedir. Enfiye organlara zarar verebilir kalp krizi ve diğer hastalıkların yanında ağız ve başka tip kanserlere yol açar. Kötü şekilde lekelenmiş dişler dumansız tütün kullananlarda en sık rastlanan sorunlardan biridir.

ÇİĞNEME TÜTÜNÜ Çiğneme tütünü yıllar boyunca en bilinen tütün kullanma şekliydi. Hem Kuzey ve hem de Güney Amerika’daki Yerli Amerikalılar, genellikle ökse otuyla karıştırılmış tütün yapraklarını çiğnerlerdi. Çiğneme tütünün en eski formu “twist” denen büküm formudur. Yüksek kalitede üç tütün yaprağı beraberce örülür ve bir halat üzerinde bükülüp kurutulur. Bu tip çiğneme tütünü Appalachia’daki bazı dükkanlarda hala bulunabilmektedir. Çiğneme tütünü iç savaş öncesinde, sırasında ve sonrasında hem Kuzey hem de Güney’deki asker ve çiftçiler 37

arasında popülerdi. Tükürük okkaları hem şehir hem de kırsal kesimlerdeki kamu binalarında bulunabilirdi. Bugünlerde tükürük okkaları antika değeri görüyor. Diş eti rahatsızlıkları ve ağız kanserleri ,tütün çiğneyenlerin genelinde rastlanan problemlerdir.

BİDİ Bidi, alt tütün ürünlerinden imal edilmiş, çikolata, çilek ve vanilya ile tatlandırılmış ucuz bir sigaradır. Bidi , yoksulluğun pençesindeki Hindistan gibi ülkelerde popüler olup Asya menşeilidir. Bidi, Amerika’da benzin istasyonlarında , ucuz ürün satan marketlerde bulunabilmekte ve aromatik tadı sayesinde Amerika’da gençler tarafından tercih edilmektedir.

NARGİLELER Nargileler, asırlardır Orta Doğu ve Güney Asya’da kullanılmaktadır. Son zamanlarda Amerikalı üniversite öğrencileri arasında popülarite kazanmıştır. Nargile tütünü ,melasa(bir tür şeker tortusu) batırılır ve nane, mango ve elma gibi çeşitli meyvelerin lapa haline getirilmiş şekliyle karıştırılır. Atılabilir bir ağızlık ile içilir. İnsanlar arasında nargilenin sigara içmekten daha güvenli olduğuna dair bir inanış vardır. Ancak nargile geleneksel yöntemlerinden daha tehlikeli olabilir. Nargile tütünü sigaradan daha fazla katran, nikotin ve daha ağır metaller içermektedir. Buna ek olarak, nargile dumanı, tütünü ısıtan mangal kömürü nedeniyle sigaradan daha fazla karbon monoksit üretir. Nargile 38

içicileri, tek bir nargile seansında bir sigara içicisinin içtiği yüz sigaraya eşit duman soluyabilir. Başka bir endişe ise toplu halde içmenin yaratacağı herpes ve tüberküloz tarzı bulaşıcı hastalıkların yayılma riskidir.

5. Tütün Bir Uyuşturucu mudur? Uyuşturucunun tek ve net bir tanımı olmamakla beraber genel olarak söylenen şudur ki; uyuşturucu sindirildiğinde vücut fonksiyonunu bir şekilde değiştiren bir bileşimdir. Şaşırtıcı şekilde, Gıda ve İlaç İdaresi (FDA),1996 yılına dek nikotini uyuşturucu olarak görmedi. Bu alışılmadık durumun var olan çeşitli uyuşturucu tanımları arasındaki farklar ile ilgisi yoktur. Kimyasal, biyolojik, tıbbi, kültürel ve yasal tanımlar vardır. Yasal tanıma göre nikotini uyuşturucu olarak tanımlamak onun dağıtım ve kullanımını düzenleyen yasaları değiştirir. Bu sebeple, kahve ve kakao teknik olarak uyuşturucu olsalar bile, yasal manada uyuşturucu değillerdir. FDA’nın rolü; ilaçların güvenliğini, etkinliğini sağlamak ve dağıtım araçları konusunda gerekli tedbirleri almak üzerine kuruludur. Nikotin, uyuşturucu ; sigara ise dağıtıma aracı olarak tanımlanmıştır. FDA’ya göre nikotin; beyni uyardığı, zevk duygularını arttırdığı ve bireyi sürekli kullanıma zorladığı için uyuşturucudur. Başka bir deyişle nikotin, FDA’nın uyuşturucu tanımında olduğu gibi vücut ve beyin fonksiyonlarını değiştirmektedir. Başka bir etki ise sigaranın, akciğer ve kalp rahatsızlıkları ile kanser ve sonrasında ölümle sonuçlanacak şekilde vücuda verdiği zararlardır. Bu da FDA tarafından kontrolün daha da arttırılması manasına gelmektedir. Sonuç olarak FDA, tütün reklamlarına ve küçüklere satışa sınırlamalar getirmeye çalışmıştır. 40

Ancak bu yetki, 2008 yılında Kongre tarafından FDA’ya tekrar yetki verilene kadar Yüce Mahkeme tarafından iptal edilmiştir.

6. Katran ve Nikotin Nedir? Katran, sigara içildikten sonra sigara filtresinin sonunda kalan kahverengi ve yapışkan bir maddedir. Sigaraya daha iyi bir tat vermek için katılan ek maddeleri içerir. Bu diğer maddelerin yan ürünleri sayesinde, toksik kimyasallar teneffüs edilir. Katran, bazıları zehirli içerik ihtiva eden siyanür, benzen, amonyak ve metakolin(metil alkol) gibi 4000’den fazla maddeden oluşmuştur. Katran, akciğerlerin silya(cilia) bozukluğu nedeniyle fonksiyonunu yitirmesine yol açar. Cilia deniz kestanelerinin üstündeki dikenlere benzeyen yapısıyla akciğerlere giren yabancı maddeleri yakalayan ve çıkaran bir oluşumdur. Katran hücre yapısını değiştirmesinden dolayı aynı zamanda kanserojendir. Hücreler çoğaldığı zaman kansere yol açan yeni anormal hücreler oluşturulur. Katran temas ettiğinde geriye kahveregimsi sarımsı bir ince bir tabaka bırakır. Sigara içenlerin dişleri ve ellerindeki kahverengi kalıntının sorumlusu budur. Sigara içilen ortamda( tavanlar, duvarlar ve kumaş) lekeler bırakır. 50’li yıllarda , katranın insan sağlığı için tehlikeli olduğu anlaşılır anlaşılmaz vücuda giren miktarı azaltmak için sigaralara filtre konuldu. Sonra aynı düşünceyle düşük katranlı sigaralar üretildi. Sigaralar içerdikleri katran miktarına bağlı olarak düşük, yüksek ve orta katranlı diye sınıflandırıldılar. Düşük katranlı sigaralar “light” olarak ifade edilen sigaralardır.

Katran, nikotin ve karbon monoksitin tavan değerleri, (genel manada TNCO tavanı olarak tanımlanan) bir çok hükümetin ülkelerinde, tütün şirketlerinin hangi sınırlar içinde üretim ve pazarlama yapacağını göstermek için uyguladığı uluslararası standartlardır. Farklı ülkelerin farklı limitler uyguladığı bilinmelidir. Bu standartlar insanların tüketimine göre değil sigara içme makinelerine göre belirlenir. Çünkü insanlar lezzette ya da nikotin miktarında bir azalış durumunda bu durumu telafi edebilmek için daha çok içmeye meyillidirler. Ulusal Kanser Araştırması’nın (NCI) çalışmaları, düşük katranlı ya da hafif (light) sigaraların yüksek katranlılara nazaran hiçbir sağlık avantajı sağlamadığını ortaya koymuştur. Yüksek katranlı sigaralar en az 22 mg. katran ihtiva ederler. Orta-katranlılar 15 ile 21 mg. içerirken, düşük katranlılar ise orta katranlılara 7 mg veya daha az katran içerirler… TNCO(Katran, Nikotin ve Karbon Monoksit) Tavanları Aerosol kalıntısı, nikotin, ve karbon monoksit içeriklerinin total üst değeri ISO tarafından ayarlanmış sigara makineleri tarafından belirlenir. Bu ölçü dünya genelindeki tüm ülkelerde imal edilen tütün ürünlerini kontrol etmek için kullanılır.

Nikotin İsmini bu bitkiyi Avrupa’yla tanıştırmasından dolayı Jean Nicot’dan alan nikotin ilk olarak 1823’te ayrıştırılmış 1893’te de sentezlenmiştir. Nikotin alkaloid olarak bilinen nitrojen içeren bitki bazlı bileşiklerin bir araya gelmesiyle oluşan aileye ait bir bileşendir. Alkaloidler; kokain,kafein ve afyon gibi psikoaktif maddeler içerirler. Nikotin , Solanaceae olarak bilinen bir bitki ailesinde bulunur. Bu aile aynı zamanda halk arasında geniş bir yelpaze içinde patates, domates, patlıcan, yeşil biber, kırmızı biber ve güzelavratotu (belladonna) gibi ortak bitkileri bulunduran patates ailesidir. Nikotin, ağırlıklı olarak tütünde, daha az miktarlarda ise ailenin diğer üyelerinde bulunur. Nikotin, kokain bitkisinin temelini oluşturan koka bitkisi gibi solanaceous ailesine mensup olmayan bitkilerde de bulunur. Nikotin kökte oluşur ve yaprakta birikir. Nikotinin ilk amacı kendini korumak maksatlı olarak böcek öldürmesidir.. İnsanlar da nikotini asırlar boyunca bu amaçla kullanmış olup şimdilerde de nikotin türevleri böcek öldürücü olarak talep görmeye devam etmektedir. Nikotin ağırlıklı olarak karbon ve hidrojenden oluşan bir bileşiktir.

7. Nikotin Benzeri Kimyasallar Beyinde Nasıl Çalışır? İlk önce, beynin genel olarak nasıl çalıştığını ve kimyasalların nöronlarla temas kurup sinir hücrelerinin iletişimini nasıl değiştirdiğini anlamak, beynin nikotine verdiği tepkiyi analiz edebilmek için iyi bir temel oluşturacaktır. Beyin, beyaz ve gri maddelerden oluşan karmaşık bir organdır. Gri madde, nöronlar ve diğer destek hücrelerden meydana gelen hücre gövdelerinden oluşur. Beyaz madde ise beynin diğer bölgeleriyle nöronlar arasında iletişim (telefon hatları gibi) kurmak için çalışan akson sistemlerinden oluşur. Beynin farklı bölgelerinin farklı görevleri vardır. Örneğin motor korteks, istemli hareketleri ve duyusal korteks işlemleri ,duyulardan(ses,koku,dokunma, tatma ve görme) gelen bilgileri kontrol eder. Bu farklı bölgeler birbirleriyle, beyaz maddenin bulunduğu alanların dahilindeki nöronlara ait aksonlar aracılığıyla uyum içinde iletişim kurarlar… Beyin, birbirleriyle iletişim kuran milyarlarca nöronu içinde barındırır. Bu da sinirler uyarıldığında elektriksel dürtü yaratan bir dizi kimyasal olayın oluşması anlamına gelir. Ortaya çıkan dürtü, akson diye bilinen sinir boyunda sürekli tekrarlanır ve uyarılmış sinirle (sinaps diye bilinen), iletişim kurmak isteyen sinir arasında nörotransmitter adı verilen kimyasalların salınmasına neden olur.

İkinci sinirdeki reseptörler ile temas sağlayan nörotransmitterlar onları hem uyarırlar hem de inhibe (etkisini azaltmak) ederler. Nörotransmitterlar ile reseptör arasındaki etkileşim anahtar ile kilit arasında ilişki gibidir. Nörotransmitter anahtar gibi hareket ederek açılmasına neden olacak şekilde reseptörü meşgul eder. Bu açılış aslında ikinci sinirdeki reseptörün faaliyete geçip geçmeyeceğini(ateş alıp almayacağını) gösteren bir yapısal değişimdir. Beyin aktivitesi, bir dizi uyumlu sinirin ikili biçimlerde devreye girip girmemesinin sonucudur. Bu daha çok bilgisayarların karışık işlemlere 1 ve 0 serileri ile başlamalarına benzer. Sinir ateş alınca (devreye girince) , nörotransmitterlar sinaptik boşluğa doğru serbest kalır ki; nörotransmitterlar sinyali kapatmak için o alandan çıkarılmalıdır. Bu kimyasalları çıkarmak için iki yol vardır. İlki; kimyasalı beyinde özel bir amaçla bulunan enzim denen başka bir kimyasalla parçalamaktır. İkinci ise; bu kimyasalı taşıyıcı (transporter) ya da taşıyıcı pompa(transport pump) denen diğer bir özel kimyasalla sinire pompalamaktır. Kimyasalları sinire tekrar pompalama işlemine gerialım(reuptake) denir. Nöropsikolojinin bu basit prensiplerini anlamak önemlidir çünkü psikoaktif bileşimler, belki nörotransmitterlar, homonlar, ilaç tedavileri, bağımlılık yaratan uyuşturucular veya nikotin birer ikişer bu mekanizmaların içinde bulunurlar.

ENZİM: Kimyasal reaksiyonu azaltan ya da arttıran biyolojik moleküldür. Enzimlerin çoğu proteindir. TAŞIYICI POMPA( TRANSPORT PUMP): Nörotransmitterların gerialımında bulunan proteindir. GERİALIM(REUPTAKE): İki sinir arasındaki iletişimi bitiren, nörotransmitteri tekrar nörona taşıyacak şekilde çalışan presinaptik olarak yerleşmiş taşıyıcı proteindir. Bunların etkileri arasındaki farklar belli reseptör ve nörotransmitter sistemin birbiriyle iletişiminden kaynaklanmaktadır. Nikotin, birçok nörotransmitter gibi nikotinik asetilkolin reseptörünün yaptığını yapar ve özel bir nörotransmitter yada reseptör sistemini hedefler. Nikotinin nikotinik reseptörleri hedeflemesi gibi afyon, afyon reseptörlerini, marihuana, marihuana reseptörlerini(kanabinoid reseptör olarak adlandırılır) hedef alır ki bu da vücudun ,sindirilmiş kuzenlerine benzer kimyasallar ürettiği anlamına gelir.

8. Nikotin Sinir Sisteminin Neresinde Hareket Eder? Bu soruya düzgün cevap verebilmek için sinir sistemini şöyle kısa bir gözden geçirmek yerinde olacaktır. Sinir sistemi, merkezi sinir sistemi(CNS) ve periferik (çevresel) sinir sistemi (PNS) olarak iki büyük kategoriye ayrılır. Nikotin reseptörleri, hem merkezi hem de periferik sinir sisteminde bulunur. CNS, kemikler tarafından korunan beyin ve omurgaları içerirken PNS, CNS’den dağılan (dallanan) ve organlarda sonlanan tüm sinirleri kapsar. Buna ek olarak PNS, somatik(istemli sinir sistemi) ve otonomik (istemsiz sinir sistemi) olarak da alt kategorilere ayrılabilir. Biz ilk önce PNS ve oraya yerleşmiş nikotin reseptörlerini tartışacağız. Sonra ise özellikle beyin olmak üzere CNS ve nikotin reseptörlerinin orada oynadığı rolden bahsedeceğiz.

Nikotinik Reseptörler Kısa nikotinik asetikolin reseptörleri belli nöronlarda iyon kaplı kanallar oluştururlar. Postgangliyonik sempatik ve parasempatik sinir sistemlerindeki gibi nöromüsküler kavşakta yer alırlar. Bu reseptörlerin uyarılması kas kasılmasına neden olur.

Nöromüsküler Kavşak Kasın kasılmasından sorumlu kas lifi ile motor nörona ait uç aksonun birleştiği kavşaktır.

Asetikolin Periferik sinir sistemi ile merkezi sinir sisteminin her ikisinde de bulunan nörotransmitter. Asetikolin, PNS’de hem kas kasılmasında hem de istemsiz sinir sisteminin “ dinlen ve yenileme”(rest and restoration) formunda yer alır. CNS’ de ise hafıza fonksiyonunda görev yapar.

Efinefrin (adrenalin hormonu olarak da bilinir) Tirosin ve sempatik sinir sistemi yoluyla “savaş ya da uç” (fight and flight) aktivasyonunu sağlamak için kan akışını serbest bırakan ve adrenal medullada üretilen amino asitten elde edilen katekolamindir.

Katekolamin Amino asit tirosinden üretilen ve nörotransmitter olarak kullanılan kimyasallardır. Bunlar sempatik sinir sisteminin bir parçası olan adrenal modulla da üretilen dopamin,nörofinefrin ve efinefrin maddelerini kapsar.

İkinci Bölüm PERİFERİK SİNİR SİSTEMİ(PNS)

Somatik Sinir Sistemi Somatik Sinir Sistemi PNS’nin bir parçası olup iskelet kaslarının istemli hareketlerinde rol oynar. Elektrokimyasal sinyaller, CNS’nin motor korteksinden başlar, omurgadan aşağı iletilir ve PNS’yi kullanarak nöromüsküler kavşak yoluyla kaslarda son bulur. Nöromüsküler kavşak, sinirlerin ve sinirlere ait elektokimyasal iletişimi, kaslara hareket etmeleri için rehberlik eden asetikolin denen nörotransmittere dönüştüğü noktadır. Bu nikotinik asetikolin reseptörüne bağlı asetilokin ile oluşur. Otonomik Sinir Sistemi Otonomik sinir sistemi iki geniş alt kategoriye ayrılır. (1) "Savaş ya da Uç"(fight or flight) tepkisinden sorumlu sempatik sinir sistemi, (2) "Dinlen ya da Yenilen" (rest or restoration) tepkisinden sorumlu parasempatik sinir sisteni. Sempatik Sinir Sistemi Savaş ya da uç, (fight or flight) tepkisi, çevrede algılanan herhangi bir tehlike karşısında vücut fonksiyonlarında ani değişikliklere sebep olur. Kanı sindirim organlarından ve deriden kaslara doğru döndürür, kan basıncını ve kalp hızını arttırır, 50

akciğerlere ait hava kanallarını genişletir ve alarm durumuna ön ayak olur. Diğer bir deyişle vücudu, hissedilen tehdide karşı savaşma ya da kurtulma yönünde hazırlar. Hareketler, efinefrin(adrenalin bezlerinden geldiği için adrenalin olarak da bilinir) hormonunun ve sempatik sinir sistemindeki norefinefrin nörotransmitterinin yardımı ile meydana gelir( son olarak daha sınırlı dopamine nörotransmitterı da aktif hale gelir). Tüm bu kimyasallar toplu olarak katekolamin olarak bilinir. Norefinefrin ve epinefrin, adrenerjik reseptörlere bağlıdır(adrenalinden sonraki adrenoreseptör olarak da bilinir). Adrenoreseptörlerinin alfa ve beta olmak üzere iki tipi vardır ve bunları bloke ederek kan basıncını düşürmek maksatlı reçete edilen kan basıncı ilaçları bu sahada hareket ederler. Sempatik Sinir Sistemi asetikolin transmitteri tarafından da aktive edilir. Ancak asetikolinin yapısı daha karışıktır ve dolaylı olarak gangliyon denen sinir demetleri arasına yerleşmiş olan reseptörleri uyarır. Gangliyon, omurga ile diğer organlarına arasına paralel olarak yerleşmiş olup; burası CNS’den ( pregangliyonik olarak da bilinir) gelip periferal sinirlere ait organlar ile PNS’ye uzanan (postganliyonik diye de bilinir) kavşak noktasıdır. Daha önce belirtildiği gibi organ bölgelerinin sonunda, asetikolin yerine efinefrin ve norefinefrin nörotransmitter olarak hareket ederler. Bunun tek 51

istisnası, asetikoline karşı da tepki veren büyük gangliyon ve ter bezi olarak da ifade edilen adrenal medulladır. Daha önce bahsedildiği üzere asetikolin sempatik sinir sisteminin bir parçası olmamakla birlikte somatik sinir sisteminin bir nörotransmitteridir. Asetikolin, tepki vermelerine sebep olmak kaydıyla istemli kasları kontrol eder.

Parasempatik Sinir Sistemi Dinlen ya da yenilen(rest or restoration) tepkisi sempatik sistemin savaş ya da uç (fight or flight) tepkisinin tersi bir etkiye sahiptir. Bu tepki kanın yönünü kaslardan sindirim organları ve deriye çevirir, kalp atış hızını ve kan basıncını düşürür, akciğerlere giden hava kanallarını büzer ve uyku pompalar. Bütün bu hareketlere, sempatik sistemden farklı olarak, gangliyon ve organ sistemlerinin terminal uçlarındaki sadece bir transmitter, asetikolin aracılık eder. Kanın kaslardan diğer organlara hareketi, sindirime yardım eder, vücudu gençleştirir ve bir sonraki tehdide karşı hazırlanmak için dinlenmeye yönlendirir. Buna rağmen, gangliyonik asetikolin reseptörleri terminal uçtaki organlara ait asetikolin reseptörlerinden farklıdır. Gangliyon Periferik ve merkezi sinir sistemleri gibi değişik nörolojik yapılar arasında aracı bağlantıları kuran sinir dokusu kütlesidir.

Pregangliyonik Periferik sinir sistemin bir parçası olan otonomik sinir sistemiyle iletişim kuran merkezi sinir sisteminin sonudur. Postgangliyonik Çeşitli organlar ile merkezi sinir sistemi arasında iletişim sağlayan otonomik sinir sisteminin başıdır. Nikotinik reseptörler burada bulunur. Adrenal Medula Adrenal zar tarafından sarılmış adrenalin bezinin ana bölümüdür. Adrenalin üretir(efinefrin, dopamin ya da nörefinefrin olarak da bilinir). Muskarinik Başvurulduğunda beyin ve parasempatik sinir sisteminde bulunan asetikolin reseptörlerini uyaran bir kimyasaldır. Alfa bungarotoksin Geriye döndürülmez şekilde, felç ve ölüme sebep olan nöromüsküler kavşaktaki nikotinik asetikolin reseptörlerine bağlanan yılan zehiridir. Nöromodulatör Bir nöronun başka bir nörona direkt olarak ulaştığı, sinaptik iletişime karşıt olarak çeşitli nöronlara ulaşmak için farklı nörotransmitterlar kullanma işlemidir.

ASETİKOLİN RESEPTÖRLERİNİN ALT TİPLERİ Muskarinik ve nikotinik asetikolin reseptörleri olarak iki farklı asetikolin reseptörü vardır. Bunlar ana kimyasal tarafından uyarıldıktan sonra adlandırılmışlardır: Muskarin ,muskarinik asetikolin reseptörünü ve nikotin, nikotinik asetikolin reseptörünü uyarırken, asetikolin her iki reseptörü uyarır. Nikotinik asetikolin reseptörleri bir çok alanda bulunur. Bu alanlar , sempatik sinir sisteminin de parçası olan ter bezleri, adrenal medulla , sempatik ve para sempatik sinir sisteminin içindeki tüm gangliyon ile son tahlilde somatik sinir sisteminin nöromüsküler kavşağında bulunur. Muskarinik asetikolin reseptörleri , yumuşak kaslı mide-bağırsak sistemi, mesane , kalp ve kan damarı gibi parasempatik uç organ bölgelerinde bulunur… Bu iki asetikolin reseptörünün her birinin asetikolinden gelen tepkiyle değişen fonksiyonlara göre çeşitli alt tipleri vardır. Her bir reseptör alt tipi, asetikolin, nikotin ya da muskarin gibi değişik kimyasallara tepki verir ( bu nedenle adları nikotinik ve muskarinik reseptördür). Bu reseptörler, alt tipler tarafından daha derin alt uzmanlık çalışmaları için oldukça karmaşık bir şekilde sınıflandırılırlar. Örneğin nikotin için iki geniş alt tip vardır: Nöronal tip ve kas tipi. Bunlar moleküler yapı ve genetik 54

benzerlikleri sayesinde daha da alt sınıflara bölünmüştür. Bazıları sadece beyinde, bazıları otonomik gangliyonlarda bazıları ise somatik sinirlerin iskelet üzerinde sona eren kavşaklarında bulunur. Nikotinik reseptörler, 17 alt birimi kapsayan 4 alt aileyi kapsar. Bu alt uzmanlık, nikotinik reseptör alt tiplerine, kas ve sinir dokularındaki çeşitli kimyasallara verilen tepki nedeniyle farklılık sağlar. Bitki ve hayvanlardaki tarihsel toksinlerin, ölümcül it üzümü bitkisindeki atropine gibi muskarinik reseptör tipleri veya kürar (kurbağaların derisinde bulunan ve ya zehirli ok uçlarında kullanılan) gibi nikotin reseptör tipleri ya da alfa-bungarotoksin( yılan zehirinde bulunan) gibi örnekleri nöromüsküler kavşakta hareket ederek felce yol açar. Merkezi Sinir Sistemi Asetikolinin CNS’deki rolü de birden fazladır. Asetikolin, asıl olarak birçok nörotransmitter sisteminin aktivitesini kontrol ederek çalışan nöromodulatör gibi hareket eder. Öğrenme, dikkat ve hafıza gibi becerilerde önemli rol oynar. Beynin birçok alanı öğrenme ve hafıza işleminde görev alır. Belirtileri ,kısmen, öğrenme ve hafıza kaybı olan Alzheimer rahatsızlığı çeken hastalar, normalden daha çok asetikolin siniri kaybederler. Beyne giren ve asetikolin reseptörlerini bloklayan herhangi bir kimyasal öğrenme ve hafıza üzerinde negatif etki yapar. Alzheimer rahatsızlığını tedavi etmek için kullanılan ilaçlar, acetikolinesteraz olarak bilinen ve 55

asetikolini parçalamaktan sorumlu enzimi engellemek için mücadele ederler. Asetikolinesteraz inhibitörleri, asetikolin miktarında bir artışa neden olurlar ve böylece öğrenme ve hafıza gücünü geliştirirler. Asetikolin, ayrıca limbik alanlar olarak bilinen beynin zevk ve acı merkezlerindeki tecrübeleri de ayarlar (modüle eder). Duygusal yaşam ve hafıza merkezleri arasında güçlü bir bağ vardır ve bu merkezler , zevk ve acı ile bağlantılı güçlü duyguları ortaya çıkaran kuvvetli anıların toplandığı yerlerdir. Çünkü limbik alan, beynin ağırlıklı olarak “ödül sisteminin” bir parçası olan zevk merkezidir. Asetikolin nikotinik reseptörler, dopamin denilen bağımlılık, dikkat ve tetikte olma durumlarında önemli rol oynayan diğer bir nörotransmitterın alanında hareket eder. Sonuç olarak, asetikolin, özellikle arzuları kontrol etmede önemli merkezlerden biri olan hipotalamus bölgesinde, bu görevi yerine getirmek için çalışır. Nikotinik asetikolin uyarısı arzuyu baskılar. Birçok antikolinerjik ilaç ters etkiye sahiptir ve arzu duygusunu uyarabilir. Antikolinerjik Sinir sistemindeki asetikolin etkilerini bloklayan maddedir. Asetikolin-esteraz Asetikolini parçalayan ve onu etkisiz hale getiren enzimdir. Bu enzimi bloklamak asetikolinde göreceli bir artışa yol açar. 56

Limbik Alanlar Duygu, davranış ve uzun vadeli hafızayı içine alan çeşitli fonksiyonları kapsayan hippokampus , amigdala, ve anterior talamik nuclei gibi beyin yapılarıdır. Bu yapılar, koku yapılarıyla sıkı şekilde ilişkilidir. Dopamin Beynin en önemli nörotransmitteri olan dopamine, dikkat, uyanıklık, karar verme, ödül, zevk ve keyifli ruh halinden sorumludur. Hipotalamus Talamusun altında ve hemen beyin sapının üzerinde bulunan beynin bu kısmı ,hipofiz bezi yoluyla sinir sistemini ve endokrin sistemi birbirine bağlar.

9. Nikotinin psikolojik etkileri nelerdir? Şimdi asetikolin nöroanatomi ve nikotin reseptörlerinin nerede olduğu ve vücuda olan etkileri konusunda genel bir bilgiye sahibiz. Şimdi nikotinin psikolojik etkileri konusunda bilgi sahibi olacağız.Birçok reseptör alt tipi olduğu için bu konu oldukça karışıktır. Çünkü vücuttaki farklı bir çok yer, farklı alt tip kullanmaktadır. Önce sempatik sinir sistemi bölgelerine odaklanalım: (1) Bu bölgeler, kendi sempatik ganliyonunda adrenalin hormonunu serbest bırakan adrenal medullayı kapsar. (2) İskelet kaslarının aktive olmasını sağlayan nöromüsküler kavşak ve son olarak, (3) Derideki ter bezleri. Böylece nikotin, adrenalinin serbest kalmasında, iskelet kaslarının aktive edilmesinde ve vücut sıcaklığının kontrol edilmesinde rol oynar. İskelet kaslarının nikotine verdiği karşılık sırasında ortaya çıkan etki , sigara içildiğinde sindirilen dozlardakilere göre önemsizdir. Buna rağmen doz aşımında kas seğirmeleri oluşabilir. Nikotinin kaslar üzerindeki etkisi neden kullanıldığı ile değil bağlılık potansiyeli ile ilgilidir.

Nikotin, parasempatik sinir sistemini ve sonuç olarak “dinlen ve yenilen”’de (rest and restoration) yer alarak farklı organ sistemlerinin son hareketlerini uyaran otonomik gangliyon hareketleri yoluyla parasempatik sinir sisteminde de rol oynar. Bu etkiler bağırsak hareketlenmesi, kalbin yavaşlaması, kan damarlarının rahatlaması ve seks organlarının uyarılmasıdır. Efinefrin;sempatik sinir sistemi yoluyla orgazm ve boşalmadan, setikolin parasempatik sinir sistemi yoluyla uyarılma ve ereksiyondan sorumlu olup, her ikisi de nikotine tepki verir. Yakın tarihte nikotinin afrodizyak olarak düşünülme sebebinin açıklaması budur.

10. Nikotinin psikolojik etkileri nedir? Nikotin beyinde, birçok nörotransmitterın hareketini etkileyen nöromodulatör tarzında davranan astekikolin reseptörü gibi rol oynar. Bunlar asetikolin, norefinefrin,efinefrin, dopamin, serotonin ve endorfindir. Bu nörotransmitterların psikolojik etkileri, artan dikkat, konsantrasyon,öğrenme ve hafızaya ek olarak artan zevk, acıya karşı azalan tepki ve yine azalan tedirginliktir. Böylece, nikotin ,var olan diğer uyuşturucular(ilaçlar) tarafından taklit edilmesi mümkün olmayan bir paradoks sunmaktadır. Bu paradoks ,bir uyuşturucu olarak nikotinin cazibesine azalan tedirginlik etkisini de katar.. Öyle görünüyor ki içiciler dumanı içlerine çekiş şeklini değiştirerek etki üzerinde oynayabiliyorlar. Çalışmalar, sigara içenlerin kısa ve hızlı puflamalar yoluyla kandaki nikotin düzeyini düşürüp sinir iletimini uyardıklarını göstermiştir. Ayrıca, düşük dozlardaki nikotin, beyindeki norefinefrin ve dopamini hafifletmektedir. Bu da geleneksel uyarıcılara benzer şekilde dikkat ve konsantrasyonu arttırır. Yüksek dozda nikotin, gevşeme ve sakinleştirici etki üreten uyuşturucu serotinin etkisini de düzenler.

Tablo 1 : Organ

Sempatik Uyarı

Parasempatik Uyarı

Kalp

Pregangliyonik nikotinik Postgangliyon, asetikolin,postgangliyonik preganliyonik adrenerjik nikotinik, asetikolik,muskarinik

Arterler

Daralma

Genleşme

Damarlar

Daralma

Genleşme

Akciğerler Bronş kasları gevşemesi, Gasrointestinal sistem Karaciğer

Azalan motilite Sfinkter kasılma

Artan bronşiyal bez salgıları Artan motilite, genleşme

Glikojen bozukluğu

Glükoz sentezi

Böbrek

Renin salgılanması

Lipid bozukluğu

Mesane

Gevşeme

Büzülme

Rahim

Gebelerde rahmin kasılması

Göz

Gözbebeği büyümesi

Tükürük bezleri

Yapışkan tükürük salgıları,artan salgılar

Gebe olan ve gebe olmayanlarda rahmin gevşemesi Gözbebeği küçülmesi Sulu tükürük salgıları

11. Nikotin ne kadar tehlikelidir? Nikotin bir uyarıcı ya da yatıştırıcı olarak hareket edebilir. Bu iki etki doz ile bağlantılıdır. Fakat yüksek dozdaki nikotin halüsinasyonlara ve daha kötü şeylere sebep olabilir. Nikotinin bir intektisit (böcek ilacı) olduğu gerçeğini göz önünde bulundurun. İntektisitlerin çoğu nörotoksittir. Yani intektisitler ,böcekleri öldürmek için sinir sistemlerini hedef alırlar. Birinci Dünya Savaşı’nda sarf edilen birçok kimyasal, böcek ilacı olarak geliştirilen nörotoksinler olup bugün bunlar hala böcek ilacı olarak kullanılmaktadır. Birçok hayvani ve bitkisel zehir de nörotoksindir. O zaman soru, nikotinin tehlikeli olup olmamasının bir doz meselesi olup olmadığıdır. Dozu hesap ederken, istenen etkiyi elde etmek için ne kadar güce ihtiyacınız olduğunu ve ne kadar miktarda uyuşturucunun sizi öldüreceğini düşünmelisiniz. Bu tıpta, terapötik pencere olarak bilinir ki dar terapötik pencere daha tehlikeli uyuşturucu demektir. Nikotin muhtemelen insanlar tarafından hoşça vakit geçirmek için düzenli olarak kullanılan en zehirli maddedir. Ayrıca ülkeye sokmaya çalışırken ölen insan ve katırlar gibi aşırı dozdan ölen ünlü kimselerin sebebi olan kokainden bile daha zehirlidir. Bu işin kaçakçılığı ise küçük balonlar halinde kokaini yutulması şeklinde yapılır ,ancak balonlar patladığında durum yüksek doz nedeniyle ölümcül olabiliyor. 62

600 mg. kokain bir insanı öldürmek için yeterlidir. Oysa bunun sadece onda biri yani 60 gr. nikotin insanı öldürür. Tipik bir sigara 0.5 ile 2 mg nikotin içerir. Bir dizi kokain ise saflığına bağlı olarak 35, 40 mg.’dır.

12. Katran yapan bazı önemli kimyasallar nelerdir? Bu kimyasallar beyni ve vücudu nasıl etkiler? Tütünde; DDT,amonyak, arsenik, formaldehit ve karbon monoksit gibi 200’den fazla zehri içinde barındıran 4000’den daha fazla kimyasal bulunmaktadır. Bunların bazıları bitkilere özgü iken bazıları ise sigara içme deneyimini geliştirmek maksadıyla sertliği azaltmak ve kokuyu iyileştirmek için kullanılan kimyasallardır. Amonyak, nikotinin kan damarlarındaki emilimini hızlandırarak son olarak beyne ulaşırken şeker ve bal sigarayı tatlandırmak için kullanılır. Bazen de daha hızlı dolaşım için hava kanalları açan bronkodilatör olarak koka eklenir. Bitkisel katkı maddeleri , aromayı arttırmak için kullanılan fakat farmakolojik etkileri de olan çeşitli bitki ve otlardan elde edilir. Örneğin, bazı farmakolojik etkiler anestetik,antibakteriyel, anti kanser, anti-inflamatuar, anti-fungal ve anti-viral özellikler içerir. Ancak , bu yararlı özellikler otlar yakıldığında ve solunduğunda kaybolur. Mentol da sigaraya tat vermek için eklenir. Mentol, duman derin solunduğunda hissizliğe neden olur. Birçok tütün katkısı vücut yapısını değiştirerek kansere ve diğer hastalıklara sebebiyet veren alerjik reaksiyonlara katkıda bulunur. Bu katkı maddelerinin amacı tadı ve kokuyu etkileyici hale getirerek insanların sigara içmeye devam etmesini sağlamaktır. Tablo 2 ‘de ana içerikler , bunların 64

hangi ürünlerde bulunduğu ve vücut üzerindeki etkileri listelenmiştir.

Tablo 2 İçerik(Madde)

Yan Etki

Genel Ürün

Kadmiyum

Diş lekeleri

Yağlı boya

Hidrojen siyanür

Solunum prob.

Zehir

Karbon monoksit

Kandaki oksijeni bloklar

Araba egsozu

Vinil klorür

Rynard sendromu.

Çöp torbaları

Benzen

İltihaplı ve çatlak deri

Mumyalama

Kauçuk çimento

Uyuşukluk, baş ağrısı

Toluen tutkalı

Naftalin

Mide bulantısı

Boya pigmenti

Arsenik

Ellerde ve Ayaklarda Batma hissi

Karınca zehiri

Broncodilator Akciğerlere daha fazla hava girmesini sağlamak için bronş ve bronşiyollerin düz kaslarını gevşeterek hava kanallarını sağlayan ilaç ya da kimyasaldır. Genellikle astım ya da COPD gibi solunum rahatsızlıkları çeken hastalara reçete edilir.

13. Katranın içindeki kanserojen maddeler nelerdir ve nasıl kansere neden olurlar? Sigarada kansere yol açtığı bilinen 19 kimyasal vardır. Bunların en belirginleri iki grupta toplanır. Organik kanserojenler ve radyoaktif kanserojenler. 65

Organik kanserojenler, polinükleer aromatik karbonlar,,akrolin ve nitrozaminlerdir. Radyoaktif kanserojenler ise başka bir radyoaktif kanserojende parçalanan kurşun-210 ve polonium-210 ‘dur. İlk ve önemli polinükleer hidrokarbon, benzopiren olarak adlandırılmıştır. Benzopiren başka bir kimyasalın içinde metabolize olur ve DNA’ya yapışıp hücreyi ya genetik mutasyona uğratarak ya da öldürerek kanser hücresine dönüştürebilir. Kanser hücresi doğal yolla artmaz ya da ölmez fakat eğer kontrolsüz bırakılırsa vücut sistemi organizmayı öldürmeden önce yayılırak organlardaki ve dokulardaki hücrelerin yerini alır. Diğer kimyasal olan akrolin, sigara dumanına karakteristik kokusunu verirken burun ve akciğerlerin tahriş olmasına neden olur. Ayrıca DNA’ya devamlı olarak bağlıdır. Sigara dumanındaki akrolin, benzopiren den 1000 kat daha büyüktür. Nitrozaminler kurutulmamış tütün yapraklarında değil de sigara dumanında bulunan bir grup bileşimdir. Kurutulma sırasında ortaya çıkarlar. Nitrozaminler ayrıca bazı besinlerin kızartılması ve mangal yapılması sırasında da ürerler ki; tüketilen belli besin(mangal yapılmış kırmızı et) miktarlarıyla kolon kanseri arasında da bir bağ (korelasyon) vardır. Tütündeki radyoaktif elementler topraktaki minerallerin doğal çıktıları olup içerikleri, toprak içeriğine göre değişiklik gösterir. Yeter miktardaki radyoaktif kimyasalların kansere yol açıp açmadığı tartışma konusudur. Bazı araştırmacılar sigara içimiyle bağlantılı

akciğer kanseri için bu az miktardaki miktarın bile yeterli olduğunu iddia etmektedirler.

14. Sigara içmek DNA’yı nasıl değiştirir? Deoksiribonükleik asit (DNA), hücre çekirdeklerinde yerleşmiş kalıtımın moleküler temelidir. DNA, yaşayan hücrelerin, dokuların, organların ve organizmaların fonksiyonları, organizasyonu ve yapısı için gerekli olan genleri oluşturan bir maddedir. Canlıların uzunluk, ağırlık, zeka dereceleri, atletik yetenekler ve kişilik özellikleri gibi bir çok temel özellik değişen derecelerde DNA tarafından etkilenmektedir. Buna ek olarak DNA, bağımlılık ve kanser de dahil olmak üzere belirli hastalıklara karşı duyarlılık geliştirmeyi de etkileyebilir. DNA’daki hiçbir kalıtım bire bir değildir. Diğer bir deyişle göz ve ten rengi gibi bazı belirli özelliklerin mirasında DNA büyük rol oynasa da ,bu uyum hiçbir zaman yüzde yüz değildir. DNA aslında iki uç arasındaki sınırları belirler fakat bu sınırlar içinde kalan özelliğin büyük kısmı kişinin çevresi tarafından belirlenir. Bu yüzden çevresel etkiler herhangi bir özelliği değiştirebilir. DNA’yla daha az ilintili özelliklerden bahsettiğimizde (bağımlılık ve kanser gelişimine duyarlılık gibi) DNA’ya bağlı özelliklerin değişebileceğini ve DNA’nın çevreye göre daha az etken olduğunu göz önünde bulundurulur. “Çevre” terimi biraz tartışma gerektiren bir konudur. Çoğu insan çevreyi yakınında olanlardan kalan bir miras olarak düşünür. Bunlar belki aile, coğrafya, topluluk, kültür ve milliyet gibi şeyler olabilir. Fakat çevre aynı zamanda bir hücredeki mikroskobik 68

değişikliklerden beslenme, hava ve su kalitesindeki gibi büyük değişikliklere kadar uzanan fiziksel karakteristikleri de kapsar. Bilim adamları giderek artan bir şekilde tütünün ,hücrenin mikro çevresinde yarattığı etkiyi araştırmaktadırlar. Çevre değişikliği sonucu olarak, DNA’nın mutasyonuna neyin sebep olduğunu bilmek istemektedirler. Bilim adamlarını, her türlü beslenme, hava ve su kalitesi üzerinde çalışmaya iten, bunların vücutta ve hücrelerde nasıl direkt etki yaptıklarını anlama isteğidir. Sigara içmenin DNA üzerindeki etkisi karşılıklıdır. Diğer bir deyişle, genetik mutasyon yoluyla, tütünün, kişinin genlerini ve kişinin tütüne olan tepkisini etkileyen genetik faktörler vardır. Bu etki üç bölümden oluşmaktadır: 1. Bireyler tütün bağımlısı olma konusunda genetik olarak duyarlı olabilirler. 2. Bireyler tütünün sebep olduğu çeşitli hastalıklara karşı genetik olarak daha duyarlı olabilirler. 3. Tütün direkt olarak DNA’yı değiştirir ve bu da hücrenin mutasyona uğramasına sebebiyet verir. Üç ayrı çalışma, akciğer kanseri gelişiminin olabilirliği ile bağımlı olma duyarlılığının arasında yüzde 80’e varan bir genetik bir bağ bulunduğunu belirlemiştir. Bu genetik varyasyonlar, nikotin reseptörünü kromozom 15 diye kodlayan alanı içerir. Bu mutasyonun tek bir kopyasına sahip olmak kanser riskini yüzde 30 arttırırken, iki kopyasına sahip olmak riski yüzde 80’e 69

çıkarır. Çalışmalar, sigara içmenin, kanser gelişim riskine katkıda bulunarak hücrelerdeki DNA’ya zarar verdiğini ispatlamıştır.

15. Güvenli sigara ile kastedilen nedir? Güvenli sigara, vücuda girecek olan katran ve nikotin miktarını önemli ölçüde azaltmak için değiştirilmiş bir sigaradır. Bu değişimin sigarayı güvenli yaptığı düşünülmektedir. Bu değişiklikler sadece filtre girişlerini değil tütündeki kimyasal modifikasyonları da kapsayabilir. Güvenli olarak reklam edilseler de, filtreler gerçekte sigara içmeyi daha güvenli hale getirmezler. Filtreli, düşük katranlı, düşük nikotinli, mentollü sigaralar, sıradan tütünlü ve filtresiz sigaralardan daha güvenli değillerdir. Sigara içenlerin zararlı etkiler hakkındaki korkularını giderme çabasıyla tütün şirketleri, halka ilk olarak filtreli sigarayı daha sonra ise düşük katranlı ,düşük nikotinli (light olarak bilinir) ve mentollü sigarayı tanıtmıştır. Katran ve nikotin içeriği tütün dumanı soluma şekli hiç değişmeyen sigara içme makineleri ile test edilir. Ancak, sigara içicileri dumanı, bu değişikliklerin sonucu olarak lezzette ve nikotin dozundaki kaybı telafi etmek için daha derin çekerek içme şekillerini değiştirince, bu reklamların müşterileri aldatmak ve yanlış güvenlik duygusu vermekten başka bir anlamı kalmamıştır.

16. “Tütün bir geçiş uyuşturucusudur (gateway drug) ” ile kastedilen nedir? Geçiş, yeni ve keşfedilmemiş bir alana giriş demektir. Uyuşturucu ile ilgili olarak ise geçiş uyuşturucusunun (gateway drug) anlamı ilk uyuşturucuya ek olarak diğer uyuşturuculara kapı açan madde olarak ifade edilir. Ayrıca alkol ve kahve ile içilen sigara gibi diğer uyuşturucularla da birlikte anılabilir. Tütün, onunla olan olumlu deneyim sayesinde, diğer sıralı uyuşturucu kullanım ve deneyimlerine giriş sağladığı için gençler tarafından talep edilen en önde gelen uyuşturucudur. Bahsi geçen sıralı uyuşturucular alkol, marihuana ve bazen daha ağır olan kokain ve eroindir. Surgeon General’s Report’un sigara içicisi olduğunu ifade eden 12 ile 17 yaş arasındaki gençler arasında yaptığı araştırmaya göre, bu gençlerin kendi akranları ile karşılaştırıldığında üç kat daha fazla alkol almaya, sekiz kat daha fazla marihuana içmeye, 22 kat daha kokain kullanmaya yatkın olduğu ortaya çıkmıştır. Sigara içen ergenlerin riskli davranışlarda bulunma olasılığı daha yüksektir. Tütün ve uyuşturucu isteğinin incelendiği bir çalışmada, tütün içme ve uyuşturucu madde kullanımı arasında sıkı bir bağ tespit edilmiştir. İnsanın tükettiği sigara sayısı ile kullanılma ihtimali olan kanunsuz uyuşturucu, nikotin ve hemen her uyuşturucuya olan isteği arttırmak için benzer beyin kanallarını paylaşan diğer maddeler arasında bir ilişki vardır.

Gençler arasında yapılan sigara ve diğer uyuşturucu kullanımı konulu anketlerden çıkan sonuca göre sigaranın diğer uyuşturuculara kanal açan bir “geçiş uyuşturucusu” olduğu fikri güçlü bir şekilde destek görmüştür.

17. İnternetin tütün endüstrisi, sigara satışları ve genç tiryakiler üzerinde etkileri nelerdir? İnternet, hükümetin tütün satış ve dağıtımına koyduğu şu dört kontrolü alt etmeyi başarmıştır. 1. Küçüklere satış kısıtlaması 2. Kullanımdan vazgeçirmek ve sürekli kullanımdan kaynaklanan sağlık maliyetlerine ek kaynak yaratmak için vergileri yükseltmek. 3. Reklamı, pazarlamayı ve promosyonu kısıtlamak 4. Tütün endüstrisine ve tütün ürünlerine kamu itirazını teşvik. İnternet, hem Birleşik Devletler’de hem de tüm dünyada bu dört kısıtlamayı ters yüz eden önemli bir oyuncu olmuştur. Şimdilerde, her yaştan insan için interneti kullanarak ucuz tütün ürünleri temin etmek çok kolaylaştığı için sigara satışları artmıştır. Hızlı bir Google araştırması, yaşı sorun etmeden, bir bilgisayar ve elektronik ödemeyle vergisiz satış yapan 700000’e yakın site bulabilmektedir. Yakın bir araştırma, 18 yaş altı öğrencilerin yaşları sorulmadan ya da yaş ispatı gereğine başvurulmadan online olarak kartonla sigara alabildiklerini göstermiştir. Bu tip tütün ürünü satan web sitelerinin çoğu yaş sınırlamalarını listelemezken sadece 74

bir kaçı uyarı etiketi taşımaktadır. Sadece bir site, sigara alma yaşı olarak zorunlu tutulan 21 yaşı kullanmıştır. Yaş doğrulaması bireyin kendi tarafından (self report) yapılmaktadır.

18. FDA’nın, özellikle tütün konusundaki görevi nedir? Federal İlaç Yönetimi’nin (Federal Drug Administration) genel görevi halk sağlığını korumaktır. Düzenleyici kurum olarak, FDA ilaçları ve tıbbi araçları güvenlik ve kalite yönünden test etmekten sorumludur. FDA ayrıca ilaçların ve diğer ürünlerin etkisi ve güvenliği için üretiminden, etiketlenmesinden,reklamından ve pazarlamasından da sorumludur. Bunlara ek olarak tezgah üstü , jenerik ve reçeteli ilaç olmak üzere üç tip ilacın sorumluluğu da FDA’ya aittir. FDA ,yeni ilaçların reklam ve pazarlama onaylamalarını takip eder. FDA’nın bir görevi de fabrikaları ,laboratuarları ve diğer tesisleri müfettişleriyle zorunlu olarak denetleyerek yiyecek ve kozmetikleri, hayvan yemini, diyet takviyelerini, biyolojik mal ve kan ürünlerini düzenlemektedir. FDA’yı kuran yasa, kamu sağlığını etkileyen ürünleri, federal düzenleyici yasa ve kamu denetimi altına almıştır.

19. Tütünü düzenleyen yasalar nelerdir? Mevzuatın ana alanları ,öncelikle tütün dağıtımının düzenlenmesi üzerine odaklanmıştır. Yasalar, satış vergileri, reklam sınırları, yaş sınırlamaları ve halka açık alanlarda sigara içimi gibi konuları da içerir. Bunlara ek olarak mevzuat, halkı sigaranın risklerine karşı uyaracak uyarı etiketleri ve içerik tanımlamalarını da kapsamı altına almıştır. Sonuç olarak birçok yasa mevzuatla değil tütün şirketlerine açılan davaların neticeleriyle ortaya çıkmıştır. Uluslararası düzeyde ise Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi 2003 yılında kabul edilmiş, 2005 yılında da yürürlüğe konulmuştur.

20. Surgeon General Raporları Nelerdir? Tütün şirketleri tarafından ısrarla reddedilen sigara ile akciğer kanseri arasındaki nedensel bağlantı, üzerinde konsensüs sağlanan bir raporun gereğini gösterdi. Bu konsensüs, tıpta pek rastlanmayan bir türdendi ve uygulamalı tıpa rehberlik etme konusunda araştırmacıların üzerinde görüş birliğine vardığı kanıta dayalı bir modeldi.

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) Tütün Kontrolü üzerindeki Çerçeve Konvansiyonu Komite üyeleri farklı disiplinlerden geliyordu. Üyeler eczacı, istatistikçi, akciğer uzmanı, dahiliyeci, cerrah, patalog, kanser uzmanı, toksikolog, kimyager, bakteriyolog , epidemiyolojist ve tütün endüstrisi sözcüsünden oluşuyordu. Hepsi alanlarında ünlü uzmanlardı. Bulguların tarafsız olmasını sağlamak için konuyla ilgili bir yazısı yayınlanmış ya da toplumca bilinen bir tavrı olan kişilerin soruşturma komitesinde olması uygun değildi. Komitede sigara içenler de içmeyenler de vardı. Uzun bir çalışma icra ettikten sonra, komite üyeleri sigara ile kanser arasında güçlü bir bağ olduğu sonucuna vardı. Bu sonuç geniş bir alanı temsil eden 78

kanıt ve hem istatistiksel hem de epidemilojik bulgulara dayanıyordu. (İstatistik sayısal veri araştırmasıdır. Epidemiloji ise nüfusa etki eden hastalığın var oluşu, dağılışı ve kontrolü ile ilgili araştırmadır). Komite sigara içen erkeklerde kanserden ölme riskinin içmeyenlere oranla 1000 kat daha fazla olduğunu tespit etti. Bu bulguları reddeden tütün endüstrisi , sigara ile akciğer kanseri arasındaki nedensel bağlantıyı” matematiksel hata” olarak niteledi. Surgeon General Raporu 1964’ün Ocak ayında yayınlandı. Bu rapor halk sağlığı tarihinde temel bir belgeydi. Rapor sayesinde sigara içmenin zararlarına dair iddialar meşruiyet kazanmıştır. Üzerinde konsensüs sağlanan bu rapor , bağımsızlığı ve komite üyeleri ve onların bulguları ile bütünlük sağladığından sağlık endişeleriyle ilgili her rapor için bir model olmuştur. Bir sonraki Surgeon General’s Raporu, ikincil ve buna ek olarak çevresel dumana odaklanmıştı. 1986 ‘da, biri Surgeon General Koop . ve diğeri de bağımsız bir araştırma şirketi Ulusal Bilimler Akademisi’nden (NAS) olmak üzere iki rapor yayınlandı. İkisi de çevresel dumanın sigara içmeyenler üzerindeki etkilerini adres gösteriyordu. Her iki rapor da diğerlerinin bulgularını onayladı. İlk bulgu; sigaranın yanan ucundan salınan duman ile sigara içenlerin havaya üfledikleri ana duman, sigara içmeyenlerin katran ve nikotin alımının yaklaşık yüzde 85’ini oluşturur. İkinci bulgu; ikincil duman sadece solunum sıkıntısı çeken

hassas bireyler için değil sağlıklı gençler ve çocuklar için de risk yaratır. Çevresel sıkıntının, kirli havaya maruz kalan her insan için bir sağlık riski olduğu fikri tanındı ve kabul edildi. Ulaşılan sonuç şuydu ki, ikincil dumandan kaynaklı rahatsızlıklardan korunmanın en geniş ve en etkin yolu, iş sahalarındaki yapıldığı gibi dumansız çevreler kurmaktan geçiyordu.

21. Surgeon General’in Raporları sigara içme alışkanlıklarını nasıl etkiledi? Surgeon General raporları yayınlanıp sigaranın insan sağlığı için tehlikeli olduğu ve bağımlılık yaptığı delillerle desteklenince gençler de dahil olmak üzere sigara içen Amerikalıların sayısında istikrarlı bir düşüş oldu. Özellikle halkın dikkatini çeken çevresel dumanın tehlikeleri karşısında , çeşitli organizasyonlar , sigara içmeyenler için daha fazla tesis geliştirmek için kurallar koydular. Raporun halka sunuluşunun ilk yılından sonra sigara içenlerin sayısı azaldı. Ancak , bir sonraki yıl endüstri toparlandı ve kişi başına tütün tüketiminde ve satışlarında rekor artışlar kaydedildi. 1980’lerde sigara tüketimi sigara içme oranının yavaşladığı ve hızla düştüğü kritik noktalara geldi. 1982’de yetişkinlerin üçte biri (yüzde 33) sigara içiyordu; üç yıl sonra bu rakam yüzde 30’a düştü. 1986 ‘da ikincil dumanı konu edinen Surgeon General raporu hem içenleri hem de içmeyenleri etkilediği için kamusal alanda sigara içiminden uzak katalizmik kayma konusunu ortaya döktü. İşyerinde sigara içmeyi yasaklayan girişimler arttı. 21.yüzyılın başında sigara içenlerin sayısı daha dramatik düştü ve sigara içimi toplumsal değil de daha çok bireysel bir aktivite oldu.

22. Uçuş görevlileri sendikasının havayollarındaki sigara içme kurallarıyla ilgili lobi çalışmalarının etkisi ne oldu? Uçuş görevlileri sendikasının lobi faaliyetlerinin havayolları endüstrisiyle tütün endüstrisi arasındaki ilişki üzerinde büyük etkisi vardı. Havayolları ,havaalanlarındaki belirli yerler haricindeki ve uçuşlardaki kuralları sigara içenler ve sigara içmeyenler için değiştirdi. Uçaklar kapalı alanın somut bir örneği olarak düşünülebilir ve bu konu altmışlı yılların sonları sırasında tartışmanın odak noktasını oluşturmuştur. 1971’de uçuş görevlileri kapalı yerde maruz kaldıkları ikincil duman nedeniyle çalışma şartlarının kötülüğünden şikayet ediyorlardı. Hem havayolu şirketleri hem tütün şirketleri, müşteri kaybetme korkusuyla politikalarını değiştirmeye direnç gösteriyorlardı. Havacılık Yönetim Kurulu, uçuş görevlilerinin taleplerine yanıt olarak ticari uçuşlarda sigara içilmeyen bölümlerin oluşturulmasını gerekli olduğu kararını verdi. 1986 yılında Ulusal Bilimler Akademisi (NAS) , uçaklardaki hava kalitesinin bina ve kapalı ortam çevre gereklerine uygun olmadığını rapor etti. Bu çalışmayı takiben, havayolları endüstrisi sigara içmeyi tüm ticari uçuşlarda yasakladı.

23. Bağımlılık Nedir? Amerikan Bağımlılık Tıbbı Derneği (ASAM) bağımlılığı aşağıdaki gibi tanımlar: “Bağımlılık; sürekli ya da periyodik olarak kullanılan, uyuşturucu veya alkol ile azalan kontrol, alkol veya uyuşturucu ile olan sürekli meşguliyet olup; bunların kullanımıyla beraber artan , en önemlisi reddetme olan düşünce çarpıklıkları ile anlatılabilecek bir rahatsızlıktır”. Bağımlılık, oldukça öngörülebilir gidişatı ile patofizyoloji nin belirti ve semptomları arasında ilişkisi kısmen tanımlanmış ve bilimsel olarak bir tedavisi olduğu doğrulanmış bir hastalık olarak nitelendirilir. Hastalığın seyrine bakacak olursak; bağımlılar genellikle deneyimleyerek başlarlar, sonra bu düzenli ama kontrollü kullanıma evrilir ve en sonunda kendilerini, hayatlarının sosyal ve fiziksel birçok alanında kontrolü kaybederek yaşadıkları dönemlerin içinde bulurlar. Bu olumsuz sonuçlara rağmen kullanmaya da devam ederler. Tütünü temin ve kullanımıyla olan sürekli meşguliyet, bu maddenin iç ve dış dünyamızda oynadığı merkezi rol ve bunları aktif olarak kullanıp kullanmadığımız gerçeği ile ilintilidir. Bu durumda mücadele devam ederken kişinin tedavisindeki tek unsur yoksunluğun korunmasıdır. Düşüncedeki bozulma, bununla sınırlama olmasa da, reddetmeyi kapsar. Bunun yanında sürekli kullanım bahaneleri için duacı olma, 83

diğerlerini, özellikle aileyi ve bakım verenleri suçlama, yoksunluğu sürdürmek için başarısızlık ve sık sık uyuşturucunun kendisinden çok diğer bazı duygusal sorunları ile saptanmış teşhislerden bahsetmek de düşünce bozukluklarına dahildir. Eğer olumsuz sonuçların, sürekli kullanımı değiştirmede herhangi bir etkisi varsa bu bağımlılığın en son halidir. ASAM’ın bakış açısına göre bağımlılık ve bağlılık birbirinin yerine kullanılabilir. Bağımlılık davranışları; kumar, seks, uyuşturucu ve son dönemlerdeki internet kullanımıyla pornografiye olan ilgiyi içine alır. Bu basit tanımdan hareketle hiçbir patofizyolojik ve biyolojik süreçten yardım istenmemesi gerektiği görülür. Bağımlılık, bir aktivitenin içinde veya peşinde olarak değil de bu aktivitenin peşinde olmanın beyinde ne kadar etkili olacağı ile sonuçlanır. Kumar oynamak veya internet beyin üzerinde nasıl sigara veya alkol ile aynı etkiyi yapabilir? Kumarda veya internette reseptör yoktur aynı alkol veya kumarda olmadığı gibi. Her nasılsa, davranış ve aktivite kovalamacası, diğer faaliyetler hariç olmak üzere kendilerine ait bir hayat sürdürebilirler.

24. Sigaranın bağımlılık yapan bir madde olduğuna ilişkin düşünce neden bu kadar çok tartışma konusu olmuştur? Açıkçası, tütün şirketleri açısından sigara içme potansiyelinin finansal etkileri devasadır. Bağımlılık, en rahatsız edicisinden bir grup olumsuz görüntüyü hatırlatmaktadır. Eroin ya da kokain bağımlılığı ile tütün kullanımını ilişkilendirmek ne iyi bir pazarlama taktiğidir ne de genel olarak bir sigara içicisinin doğru tarifidir. Sigara içenlerin işleri vardır, kanunlara uyarlar ve normal ilişkileri vardır. En hafif haliyle böyle bir alışkanlık daha uygun ve daha yutulabilir gözükmektedir. Sonuçta hepimizin kötü alışkanlıkları vardır ama kronik bir sigara içicisi, toplumun perişan unsurları ile hemen hemen hiç ilişkisi olmayan bir kişidir. Kötü alışkanlık, sık sık tekrar edilerek elde edilen bir davranıştır. Kırılması zor olsa da bilinçli bir çaba ile olumsuz sonuçlar ve yoksunluk belirtileri olmadan aşılabilir. Sigara, yüzeysel olarak bakıldığında bağımlılıktan daha öte bir şey gibi görünmektedir. Tütün şirketlerinin bu konu ile ilgili giderek artan araştırmaları , incelemeleri ve bu araştırmalara erişimi engelleme çabalarıyla konu, sonunda büyük davalara ve hükümet cezalarına sebebiyet vererek oldukça politize olmuştur.

25. Sigaranın bağımlılık yaptığına karar vermek neden bu kadar uzun sürdü? Tütün endüstrisinin tarihine ait fazlaca detaya ve bu endüstrinin sigara içmeyi hiçbir hastalık etkisi olmayan basit bir tercih olarak anlatma çabalarına girmeden, cevabın basit olarak bağımlılık ve bağlı olmanın doğasında yattığını görebiliriz. Birçok tütün içicisi, çoğu insanın bağımlılar hakkında düşündüklerinin çok azını paylaşıyormuş gibi görünür. Sigara içenin bu “kötü alışkanlıkla” mücadele ettiğine dair fikir yüzeysel olarak makuldür. Sigara içmek davranış üzerinde, diğer bağımlılıklar gibi negatif etki göstermez. Sigara içen biri sigara içmeyen biri gibi çalışmaya devam eder. Bu, sigara aniden bırakıldığında bile böyledir. Bırakmanın fizyolojik ölçülebilir etkileri yoktur. Davranışsal etkiler geneldir ve iyi ya da kötü bir alışkanlıktan vazgeçen her bireyde görülebilir. Sigara içen biri ne alışkanlığını sürdürmek için sokaklara düşer ne de keskin bir bırakma hali sebebiyle hastanelik olur.

26. Sigara içmek, bağımlılıklarla ilişkilendirdiğimiz uyuşturuculardan farklı olduğu halde nasıl bağımlılık olabilir? Bu sorunun cevabı, uyuşturucuya bağlı olma terimi ile kötü alışkanlık ve fizyolojik olarak bağlılık terimlerinin birbirine karışmasında yatmaktadır. Bu ince ayırım tüm bağımlılık ile bağlı olma biçimleri ilgili karışıklıklara yol açmıştır. Tablo 4 madde bağlı olmak için gerekli DSM-IV-TR kriterini içermektedir. DSM-IV-TR(Tanısal ve İstatiksel Psikiyatrik Bozukluk Kılavuzu) psikiyatrik bozuklukların “altın standardı”’dır. Yazarlar bağımlılık terimini ,yarattığı kötü çağrışım nedeniyle "maddeye bağlı olma" terimiyle değiştirmeyi tercih ettiler. Terimlerin ikamesinden önce bağlı olma geleneksel olarak sadece fizyolojik olarak bağlı olma şeklinde anılıyordu. Fizyolojik olarak bağlı olma, maddeye olan bağlılık veya bağımlılığın tersine, antihipertansif ,anti-astım,antikonvülsan ve hatta aspirin gibi bir çok tezgah üstü ilaç gibi alışkanlık yapmayan ilaçlar ile oluşmaktadır. Bunun yanında kokain ve amfetamin gibi yüksek bağımlılık yapan uyuşturucular tipik fizyolojik bağlı olma durumu ile ilişkili değildir. Kriterleri inceledikten sonra fark edilmelidir ki; yedi kriterin sadece ikisi fizyolojik olarak bağlı olma durumunu ifade eden semptomlar olarak kabul edilirken,yedi kriterin üçü maddeye olan bağ tanısını

koymak için yeterlidir. İlk iki kriterde en dikkate değer noktalar “tolerans ve bırakma” ‘dır.

Tablo 4 Tanısal ve İstatistiksel Psikiyatrik Bozukluk Kılavuzu’na göre Maddeye Olan Bağlılık için DSM-IV-TR Kriteri Aynı 12 aylık zaman dilimin herhangi bir zamanında meydana gelen, klinik bir bozulma ya da sıkıntıya yol açan madde kullanımının uyumsuz bir modeliyle ilgili üç (ya da daha fazla) nokta aşağıdaki gibi açıklanmıştır. 1.Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı haliyle tolerans, a) Artan oranda sarhoşluk ya da istenen etkiyi elde etmek için duyulan ihtiyaç, b)Maddenin aynı miktarda devam eden kullanımıyla belirgin derecede azalan etki. 2. Aşağıdakilerden biri ile tanımlandığı haliyle kullanımı bırakma(vazgeçme), a)Karakteristik madde bırakma sendromu, b)Rahatlamak ya da bırakma sendromlarından kurtulmak için alınan aynı (ya da buna yakın ) madde,

3. Sık sık büyük miktarlarda veya düşünülenin çok üzerinde bir zaman boyunca alınan madde, 4. Madde kullanımını kesmek ya da kontrol altına almak için var olan inatçı istek veya başarısız çabalar, 5. Maddeyi elde etmek için harcanan büyük zaman (çeşitli doktorları ziyaret, uzun mesafeler kat etme vb.), maddeyi kullanma veya bunun etkilerinden kurtulma, 6. Bırakılan ve azaltılan önemli sosyal ,mesleki ve eğlenceli aktiviteler, 7.Kalıcı veya tekrarlayan psikolojik sorunlara neden olduğunun ya da muhtemele şiddetlendirdiğinin bilinmesine rağmen madde kullanımının devam etmesi, (örneğin, kokain kaynaklı depresyon tanısına rağmen kokain kullanımı veya alkol tüketimiyle kötüleşeceği belirtilmesine rağmen alkol tüketiminin devamı) Tanı,“Fizyolojik Olarak Bağlı Olma ”( mevcut olan 1 veya 2 maddenin her biriyle ) yada “Fizyolojik Olmayan Bağlılık” (mevcut olan ne 1 ne de 2 maddeyle) olarak belirtilmelidir. Yinelemek gerekirse, yedi kriterden sadece ikisini karşılarsanız o zaman tanınız yoktur. Bu tespit, alışkanlık yapmadıkları halde fizyolojik olarak bağlılığa neden olan ilaçlar ile alışkanlık yapan, ama fizyolojik olarak bağlılığa neden olmayan ilaç gerçeğini güçlendirerek, uyuşturucu ile fizyolojik olarak bağlı olma arasındaki ilişkiyi koparmanıza izin verir. 89

Buna rağmen fizyolojik olarak bağlı olmak ve alışkanlığa neden olduğu bilinen ilaçlar her gün alınırsa bağımlı olmamak mümkün müdür? İlk iki kriter karşılandığı sürece cevap “evet”’dir. Örneğin, ağrılarını kontrol etmek için günlük olarak afyon(uyuşturucu) alma gereksinimi duyan bir kronik ağrı hastası fizyolojik olarak bağlılık geliştirebilir ama o bir uyuşturucu bağımlısı ya da müptelası değildir. Aynı şey, çalışmak için günlük tedaviye ihtiyaç gösteren depresif bir hastanın kullandığı anti-depresan ilaçlarını almayı durdurduğu taktirde yaşadığı yoksunluk etkilerinde bile geçerlidir. Bunun yanında, ilk iki kriterden birini karşılama gerekmezken, diğer kriterlerden üçünü karşılarsa bu tanının adı uyuşturucuya bağlı olma ya da bağımlılıktır. Bu tanı, bağımlılık ile ilişkilendirilen kokain gibi uyuşturucular yanında marihuana ya da öncesinde tütün gibi bağımlılık yaratıp yaratmadıkları tartışılan uyuşturucuları kullanan insanları içine almaktadır. Aynı zamanda bu tanıya kumar ve seks gibi vücut kimyasını değiştiren davranışların eklenmesine de izin verilmiş,bu da karışıklığı çözmüştür. Açıkçası birçok sigara içicisi ilk iki kriteri karşılayan semptomlar göstermektedir ki, bunlar tolerens ve bırakma (vazgeçme) semptomlarıdır. Ancak, bilim adamları bırakmayı (vazgeçmeyi), sübjektif raporlar ile değil kan basıncındaki değişiklikler, nabız, titreme, terleme, ishal, hallüsinasyonlar ve farklı şekillerdeki anormal davranışlar gibi nesnel kriterler ile 90

tanımlamıştır. Sigara içenler ani bir bırakmadan sonra bu işaretlerin hiçbirini göstermemiştir. Böylece tütün şirketleri, nesnel ölçümler ile açıklanıp gösterilememesinden hareketle, bırakma (vazgeçme) semptomlarının oluşmadıklarını başarılı bir şekilde tartışma olanağı bulmuşlardır. Bugün bile bağımlılık tanımı konusundaki fikir karmaşası devam etmektedir. Doktorlar ve tıp öğrencileri genellikle, bırakma sendromlarından müzdarip oldukları için opioid ve benzodiazepin tedavisi gören hastaların tanım olarak bu tedaviye bağımlı oldukları inanmaktadır. Bunun yanında antidepresan ilaçlarının kullanımının kesilmesinin akut bırakma semptomları yarattığı gerçeği bu tedavilerin bağımlılık yarattığını gösterir nitelikte olup fikirlerini pekiştirmektedir. Ve yine bu doktorlar ve tıp öğrencileri, bağımlılık potansiyeli olarak psikolojik bırakma semptomlarına neden olan ilaç tedavileriyle ilgili ilişkilendirme yapmazlar. Bunun sebebi,ahlaken şüpheli olarak görülen herhangi bir ilaç tedavisinin psikoropik veya psikoaktif etkiye sahip (yani zihni, duyguları ve davranışları etkileyen) olduğuna dair inanışın gerçekle ilgili olmamasıdır. Riskleri ve bırakma etkileri ne olursa olsun tüm ilaç tedavileri ahlaken tarafsız olarak algılanmaktadır. Bunun yanında, antidepresanların bazı bireyler için bağımlılık yarattığı düşünülürken astım ilaçlarının aynı etkiyi yaptığı kabul edilmez. Bu ,kültürün- bilimsel olmayan kanıt- hekimlerin ve kişilerin

tıp algısında ne kadar büyük bir rol oynadığına örnektir (tablo5)

Tablo5 Tütün ve uyuşturucu bağımlılığı arasındaki benzerlikler ve farklılıklar

Benzerlikler

Farklılıklar

Kompülsif (dürtü etkisiyle yapılan) kullanım Zarara rağmen kullanıma devam Uyuşturucu kullanımı üzerinde azalan kontrol Tolerans

Davranışsal dağınıklık ya da olumsuz davranışları yok.

Bırakma (vazgeçme)

Az öfori(yerinde duramama,zindelik hissi) Sağlamak, kullanmak ve kurtulmak için harcanan zaman azdır. Her gün kullanmayan yetişkinlerde bağımlılık azdır. Prososyal (pozitif insanlar arasındaki olumlu ilişkiler) faydalı etkiler.

Dopamin salınımına aracı olmak Hızlı nüksetme Bağımlılığın hızla eski haline dönmesi

Herhangi bir mental bozukluğa sebep olmaz. Aktiviteleri kesmeye ve bırakmaya az rastlanır. Yüksek yoğunluklu kullanım

27. Nikotine bağımlı olduğumu nasıl anlarım? Fizyolojik olan bağlılığın ilaç bağımlılığından farklı, ve nikotin bağımlılığının kokain ve eroin bağımlığıyla aynı olmadığı gerçeği yüzünden, sigara içenler bile tütüne bağımlı olup olmadıklarını anlamlandırmakta zorluk çekerler. Uyuşturucunun insanların günlük hayatında merkezi bir faaliyeti olup olmaması durumuna göre bu tespit kısmen doğrudur. Bu konuda verilen karar özneldir. Mark Twain mükemmel şekilde ifade ettiği gibi ‘ sigara içmeyi bırakmak dünyadaki en kolay iştir. Biliyorum çünkü bunu binlerce kez yaptım.” Bu alıntı tütün bağımlılığına dair temel ikilemi göstermektedir. Bırakmak bu kadar kolaysa nasıl bağımlı olunabilir? Kendinizi bağımlı olduğunuza ikna etmeden önce sigarayı birçok kez bırakmak istemenizin nedeni nedir ? Tabii ki bunlar daha önce de ifade edildiği gibi kendi başlarına DSM-IV-TR bağımlılık kriterini karşılamaktan uzaktırlar. Fakat Twain’in alıntısı başka bir kriterdir: Madde kullanımını kesmek veya kontrol etmek için başarısız çabalar ve ısrarlı bir arzu vardır. Tabii ki “ ben bağımlı olmadığım için ne kesmek ne de kontrol etmek için arzu duymuyorum” diyerek bunu tartışabilirsiniz. Zihinsel jimnastik açısından bakarsak , kendilerini iyi olduklarına ikna eden bağımlılar için bir kriter daha düşünebiliriz: Kalıcı veya tekrarlayan 93

psikolojik sorunlara neden olduğunun, ya da muhtemelen şiddetlendirdiğinin bilinmesine rağmen madde kullanımının devamı. (örneğin kokain kaynaklı depresyon tanısına rağmen kokain kullanımı veya alkol tüketimiyle kötüleşeceği belirtilmesine rağmen alkol tüketiminin devamı). Sigara içiminden kaynaklanan fiziksel problemlerin belgelendirilmesine rağmen sigarayı bırakmama hali bu kriteri karşılamaktadır. Evet , hepimiz sigara içmeye 12 yaşında başlayan ve 100 yaşında ölen büyükbabamızı biliyoruz. Bu cesaretlendirici bir hikaye. Ne yazık ki tütün kullanımı Rus ruleti ya da herhangi bir riskli aktivite gibidir. Hala kazanabilirsiniz ama kumarhaneye karşı oynuyorsanız ,bazıları kazanıyorlarsa bile ki çoğu kazanamaz ne olursa olsun kumarhane kazanır. İşte sizin bağımlı olduğunuzu gösteren bazı basit işaretler: Eğer yataktan kalktıktan sonra 30 dakika içinde sigara içiyorsanız muhtemelen bağımlısınız. Hasta olmanıza rağmen sigara içmemeye dayanamıyorsanız muhtemelen bağımlısınız. Eğer günde bir paketten fazla ve sabahları günün diğer saatlerine göre daha yoğun sigara içiyorsanız ya da sigara içilmeyen alan olarak belirtilen yerlerde sigara içmekten kendinizi alıkoyamıyorsanız muhtemelen bağımlısınız.

28. Tütün ve nikotin bağımlılığı arasındaki kısır döngü nedir? Uyuşturucu bağımlılığı şöyle bir yol izler: Kişi fiziksel ya da psikolojik bir rahatsızlık, stres ya da acı duygusu tecrübe eder ve bu rahatsızlığı geçici olarak azaltmak için içer ya da uyuşturucuyu dener. Bu deneme başarılı olur ve kişi kendini iyi hisseder. Hayat ile daha rahat başa çıkabiliyordur ve uyuşturucular bu konuda ona yardımcıdır. Her kullanıştan sonra azalan etkisini yerine koymak için kademeli olarak dozu arttırır. Etki hafifledikçe, daha önceki rahatsızlığı dışlayan huzursuzlukla birleşmiş yeni duygu da yorulur ve bellekten silinir… Bu anda, uyuşturucu sağlamak ve kullanmak ana odak olur. Kişi kullanım ile ilgili kontrolü kaybeder ve doğacak sonuçları göz ardı eder. Şimdi yeni bir problemleri vardır: Bağımlılık. Utanma ve sıkılma duygusu, uyuşturucu kullanımına olan bağımlılığını arkadaşlarından ve ailesinden saklamasına sebep olur. Bu suçluluk, rahatsızlığı arttırarak sürekli kullanım için gerekçe ve inkâr tepkisine neden olur. Aklın bu durumunda sosyal izolasyon en kolay çözümdür. Bu rahatsızlığı daha fazla arttırır. Arkadaşlarla ve aileyle ilişkiler ile iş performansı darbe alır. Uyuşturucu bunların yerini alır ve en önemli şeymiş gibi görünmeye başlar. İronik olarak , uyuşturucuya uyum sağladıkça rahatlama yeteneği azalır. Bu işlevi yerine getirmek için daha fazla miktarda alınma ihtiyacı doğar. Uyuşturucuyu alarak ve kullanarak artan 95

boğucu saplantı tüm ilgi veya aktiviteleri gölgede bırakır. Duygusal iniş çıkışlara yakalanan birinin durumu yanlışlıkla ruh hastalığı olarak algılanabilir. Kişi, uyuşturucuyu kullandığında çok eğlenceli görünebilirken, kullanmadığı veya bıraktığı zaman çökmüş ve uyuşuk bir hal alır. Bu noktada bağımlı, bağımlılığın döngüsüne yakalanmıştır. Bağımlı, arkadaşlarına, ailesine ve işverenine iyi görünmek için ne pahasına olursa olsun uyuşturucunun peşinde olma sorunuyla yüz yüzedir. Artık, uyuşturucu, bağımlıyı, hem fiziksel hem zihinsel olarak değiştirmeye başlayacaktır. Özel olarak nikotin bağımlılığı ile diğer bağımlılıklar arasındaki net farklar ortaya koyup bu döngünün uç noktadaki halini gördüğümüzde nikotin bağımlığından kurtulmanın neden bu kadar zor olduğu ortaya çıkar. İşini ve ona olan tüm desteği kaybetme ile yüz yüze kalınınca bir bağımlının bağımlı olduğu şeyi neden bırakmak istediğini anlamak daha kolaylaşır. Fakat açıktan açığa böyle büyük bir tehlike yoksa, kişi sağlığı söz konusu olsa bile, kullanımını sürdürmek için daha fazla içsel gerekçeler yaratmaya başlar. Sağlık üzerindeki etki, yıllar alan bir süreçte kademeli ve sinsice ilerler. Bu ilerleyiş bir eroin ya da alkol bağımlısının yıkılan hayatına benzer hızda sonuca ulaşmaz. Sigara içmezken bile oluşabilecek bu fiziksel durumu rasyonelleştirmek (uygun hale getirmek) kolaydır.

Çok daha güçlü ve bağımlıya sıkıca tutunmuş olduğu gerçeğinden hareketle nikotin bağımlılığı döngüsünün çözümü zordur.

29. Arka arkaya içene karşılık arada bir içen gibi farklı tipte “sigara içenler” var mıdır? Değişik tipte sigara içenler arasında psikolojik veya fizyolojik farklar var mıdır? Hem arada bir hem de arka arkaya sigara içenler vardır. Bazıları için birkaç “puf” bile bağımlılığa yol açabilir. Yüksek derecede bağımlı olanlar diğerlerinin tutunduğu ve devam ettiği bırakma kararını kendileri için imkansız bulurlar. Sigara ile belirli psikolojik veya fizyolojik özellikler arasında bağlantı olduğu bulgusunu destekleyen hiçbir tutarlı kanıt yoktur. Biliyoruz ki ailesi sigara içen veya içmiş çocuklarda nikotine bağlı olma riski içmeyen aile mensuplarına sahip olanlara oranla daha yüksektir.

Psikolojik Özellikler Bazı araştırmalar bazı kişilik özelliklerinin tütüne bağımlı olma eğilimine katkıda bulunduğunu işaret etse de, sosyal çevre ve kültürün etkisi de dikkate alınmalıdır. Bilim adamlarının belirttiği üzere, sigara içmek genellikle, alkol ve uyuşturucu kullanımı, fiziksel egzersiz eksikliği, kötü beslenme otomobilde emniyet kemerini takmama gibi riskli davranışlar ve yaşam tarzı açısından önleyici kurallara uyulmaması gibi durumlarla ilgilidir. Bu davranışsal özellikler nikotin bağımlılığına etki eden faktörler olarak kabul görmüşlerdir. Buna rağmen, kişilik özellikleri ile sigara arasındaki ilişkiyi destekleyecek yeterli kanıt yoktur. Sigara içenler ile çok 98

kuvveti olmasa da ilişkilendirilmiş kişisel özellikler saldırganlık, düşmanlık ve şiddettir.

Biyolojik Farklılıklar Bilim adamları yakın zamanda sadece sigara içenlerin bağımlılığına değil akciğer kanserine de etki eden genetik bir değişkeni belirlemişlerdir. Dünyanın farklı bölgelerinden dört farklı bilim adamı grubu ,kromozom 15 deki genetik değişkenin hem ağır sigara içimine hem de akciğer kanserine olan duyarlılığını bulmuşlardır. Bilim adamları, ayrıca her iki ebeveynden miras bu genetik değişkenlere sahip sigara içenlerin nikotine bağımlılığa ve gelişmekte olan kansere yakalanma şansının yüzde seksen daha fazla olduğunu da tespit etmişlerdir.

30. Sigara bağımlılığını teşhis etmek için hangi tarama araçları kullanılır? Birçok tarama aracı geliştirilmiştir. Bu CAGE olarak bilinen alkol tarama aracının modifikasyonudur. CAGE dört basit soru için kullanılan bir kısaltmadır. 1. Cut Down (azaltmak): Azaltma ya da kontrol altına alma ihtiyacı hissedip bunda zorluk yaşadınız mı? 2. Annoyed (kızgınlık): Size bırakmanızı söyleyen insanlara ya da sigara içtiğiniz için sizi eleştirenlere hiç kızdınız ya da sinirlendiniz mi? 3. Guilt(Suçluluk): Sigara içtiğiniz için ya da sigara içerken yaptığınız bir şey için suçluluk hissettiniz mi? 4. Eye-opener(Sabah içilen sigara, içki vb.) Uyandıktan sonraki yarım saat içinde hiç sigara içer misiniz? Diğer bir tarama aracı, madde bağımlılığının tanısı olan DSM-IV’nın ana hatlarıdır ve Four C’s (Dört C’ler) olarak ifade edilir. 1. Compulsion (dürtü, zorlama): Düşüncelerinizi, yargınızı, ve duygularınızı zorlayan yoğun tütün kullanma isteği 2. Control (kontrol): Bir kere kullanmaya başladığınızda, tütünü kontrol etme ya da edememe derecesi. 100

3. Cutting Down(azaltma, kesme): Tütün alımını azaltmanın etkilerinden biri olan bırakma (vazgeçme) sendromu 4. Consequences (sonuçlar): Tütün kullanımının neden olduğu zararın kabulü ya da inkarı.. Tablo 6 fiziksel bağımlılığın yoğunluğunu değerlendirme için kullanılan standart bir araç olan Fagerströ Test’ini göstermektedir.

Tablo 6 Nikotin Bağımlılığı için Modifiye Edilmiş Fagerström Testi 1.Kalktıktan ne kadar sonra ilk sigaranızı içersiniz? 5 dakika içinde (3 puan) 5 ile 30 dakika arasında (2 puan) 31 ile 60 dakika arasında (1 puan) 60 dakikadan sonra (0 puan) 2. Okul, sinema, kütüphane, otobüs, mahkeme salonu veya hastane gibi sigara içmemeniz gereken yerlerde zorluk yaşıyor musunuz? Evet (1 puan) Hayır (0 puan) 101

3.En çok hangi sigarayı bırakmaktan nefret edersiniz, hangi sigara sizin için hazine değerindedir? Sabahki ilk sigara (1 puan) Herhangi biri (0 puan) 4.Günde kaç sigara içiyorsunuz? 10 veya daha az (0 puan) 11 ile 20 ( 1puan) le 30 (2 puan) 31eya daha fazla ( 3 puan) 5.Günün diğer saatlerine oranla kalktığınızda daha çok sigara mı içiyorsunuz? Evet ( 1 puan) Hayır (0 puan) 6.Solunum yolunuzda problem varken, grip ya da nezleyken ya da günü yatakta geçirecek kadar hastayken hala sigara içiyor musunuz? Evet (1 puan) Hayır (0 puan)

102

Değerlendirme: 5 puan üstü -Aktif bağımlı Siz,sigara bağımlılığı konusunda aktif bağımlı grubu içindesiniz.Sigara alışkanlığı konusunda oldukça zorlanmaktasınız.Sigara, gündelik hayatınızda sizin bir parçanız haline geldiğinden,davranış yönetimini sağlayamamaktasınız.Bu davranışı kalıbı içinde meteabolizmanızda gerginlik,sıkıntı ve stres davranışları artış göstermekte. 5 Puan altı-Pasif bağımlı Sigara bağımlılığı sizi,düşüncelerinizi ve duygularınızı zaman zaman zorlasa da,bu bağımlılığı yönetebiliyorsunuz. Sigara;bulunduğunuz ortamın ve yaşantınızın psikolojik değişkenliğine bağlı olarak metabolizmanızda kendini göstermekte.Koşullara göre siz,bu bağımlılığı kontrol altında tutabilmektesiniz.

103

31. Bırakma sırasında karşılaşılan fizyolojik değişiklikler nelerdir? Beyin ve vücut, canlılar gibi çevredeki değişiklikleri pek de kolay kabullenmez. Vücut ,küçük günlük değişimlerle karşılaşınca adaptasyon olarak bilinen süreç yoluyla bu değişimlere göre kendini ayarlar. Adaptasyon, birçok fizyolojik süreçte görülebilir ayrıca hem moleküler hem de davranışsal seviyede meydana gelir. Kaslar, artan talepler ile başa çıkmak için hem boyut olarak büyür hem de daha fazla kan damarı geliştirir. Kalp genişler ve daha kuvvetli büyür. Oksijen, organ sistemlerinin ihtiyaç duyduğu gibi hızlı ve etkin dağılır. Kemikler artan yüklerle başa çıkmak için daha kuvvetlenir. Adaptasyon, neuroplastisite olarak bilinen bir süreç yoluyla beyinde de meydana gelir. Bir atlet günlük antrenmanlar fazlaca yaparak teknik olarak gelişir. Bu, maksimum performans için doğru kas iletişimlerindeki değişiklikleri yeniden canlandırarak beynin adapte olması ve yenilikleri ezberine alması anlamına gelir. Bu antrenörler ve koçlar tarafından kas hafızası olarak nitelendirilir. Bu hafıza, gündelik hayatımızda yer işgal eden öğrenmekten,yürümekten, araba kullanmaktan daha kapsamlı aktiviteler olan müzik aleti çalmaya, cerrah olmaya, atletik çalışmalar yapmaya kadar uzanan bir alan içinde donatılan motor yetenekler ile meydana gelir. Uyuşturucu aldığınızda, adaptasyon buna tepki olarak gelişir.

104

Daha önce belirtildiği gibi bu ,bağımlılık yapıp yapmamasıyla ilgisi olmadan tüm uyuşturucularda karşılaşılan bir durumdur. Ancak, potansiyel olarak bağımlılık yaptığı kabul edilen uyuşturucular için adaptasyon, tolerrans diye adlandırılır. Tolerans, fizyolojik olduğu kadar psikolojiktir de. Uyuşturucu bir anda bırakıldığı zaman, vücut buna hemen uyum sağlayamaz ve bırakma sendromları gelişir. Bu semptomlar uyuşturucuya ve uyuşturucunun bulunduğu reseptör sistemine göre değişiklik gösterir. Nikotin, doza bağlı olarak, hem sempatik sinir sistemini aktive eden bir uyarıcı, hem parasempatik sinir sistemini aktive edici bir yatıştırıcı ve bunlara ek olarak stabil bir uyarım sistemiyle sempatik sinir sisteminin faaliyetini azaltıcıdır. Vücudun tepkisi benzersizdir. Artan kalp hızı ve kan basıncı ile hareketlilik ve tetikte olma duygusunu, bağırsakların uyarılması ve parasempatik sinir sistemindeki dinlen ve yenilen(rest and restoration) tepkisinin harekete geçmesiyle de rahatlama duygusunu hissedebilirsiniz. Hangi sistemin diğerinden daha fazla aktif olacağı, doza ve insanların, bu dozun tepkilerini çeşitlendirmek için nefeslerinin derinliğini ve sıklığını nasıl değiştireceklerini öğrenmelerine bağlıdır. Nikotin, beyinde uyanıklığı ve tetikte olmayı teşvik edip acıyı ve iştahı azaltırken gergin olmayan genel bir his yaratır. Bütün bu etkiler, sadece nikotinin doğrudan etkilerine değil aynı zamanda nikotinin dopamin, endorfin, GABA, glutamat ve norefinefrin de olmak üzere başka 105

nörotransmitter (sinir iletim sistemlerini) ‘e de aracılık eder.Dopamin ve endorfin, beyinde ödül sistemi ve zevk merkezlerini aktive ederken dopamin ve norefinefrin dikkat ve konsantrasyonu geliştirir. Son olarak, GABA ve glutamat , anti-aksiyete ilaçları olan barbiturat, benzodiazepin ve alkolden etkilenen sistemlerin engellenmesi ve yatıştırılmasında yer alırlar. Ve bu etkilerin çoğu, nikotin bir gelip bir gittikten sonra bile devam etmektedir. Araştırmacılar bir doz nikotinin bir aylığına norefinefrin sentezini arttırabildiğini bulmuşlardır. Bu etkiler anında ve uzun ömürlü olsa da beyin, vücut iç dengesini (hemostazısis) tekrar kurmak için tekrar tekrar uyuşturucuya maruz kalma haline uyum sağlar. Nikotinin, nikotine reseptörüne tekrar maruz kalması etkilerin daha az hassas olmasına neden olur. Vücut bu hassasiyet kaybına up-regülasyon(yukarı regülasyon) diye bilinen bir süreçle cevap verir. Yani , vücut kaybolan dengeyi tekrar sağlamak için daha fazla nikotin reseptörü üretir. Bu da bir sigara içicisinin zevk etkilerini tekrar sağlamak için miktarı arttırması olan fizyolojik toleransa neden olur. Sigara içmeyi aniden bıraktığınız zaman fizyolojik değişimler kalır ve bırakma durumu meydana gelir. Çünkü çok fazla nikotin reseptörü ve nikotine karşı oluşmuş bir çok etki vardır.Odaklanma ve konsantrasyon kaybolur, baş ağrısı ve acıya hassasiyet meydana gelir, açlık devreye girer, yorgunluk ve uykusuzluk başlar, kabızlık ve ağız kuruluğu ortaya çıkar. 106

En son olarak, disfori(halsizlik) ve nikotin için istek oluşabilir. Bu fizyolojik etkiler, vücut ve beyin, reseptör ve nörotransmitter sistemleri eski hassasiyetlerine dönmek için yeniden yapılanarak yeni çevresine uyum sağlamaya çalışırken bir noktadan diğerine aylarca sürebilir. Nikotin Bırakma Sendromları - Sigaraya istek - Sinirlilik, huysuzluk, - Uykusuzluk - Yorgunluk - Konsantre olamama - Baş ağrısı - Öksürük - Boğaz ağrısı - Kabızlık, gaz , mide ağrısı - Ağız kuruluğu - Dişetlerinde ve dilde yaralar - Geniz akıntısı - Göğüste sıkışma

107

32. Tütün bağımlısı olmak ne kadar zaman alır? Tarihsel olarak bakıldığında, araştırmacılar, düzenli bir kullanımla , insanın tütüne bağımlı olmasının iki yılda gerçekleşeceğine inanmışlardır. Düzenli kullanım sakat bir tanımlama olsa da bunun genel olarak birkaç tane bile olsa günlük içimi ifade ettiği düşünülür. Massachusetts Üniversitesi’nden Dr. Joseph DiFranza, oldukça yakın bir zamanda, Eylül 2007’de , Tütün Kontrolu (Tobacca Control) gazetesinde yayınladığı bir makalesinde gençlerde bir sigaradan sonra ilk bağımlılık semptomlarının hemen devreye girebileceğini tartışmıştır. Dr.DiFranza, Scientific American’ın Mayıs 2008’deki sayısında, kendinin ve birçok meslektaşının nikotin bağımlılığına dair keşfettiği bazı şaşırtıcı gerçeklere dayanan yeni teorisine bağlı bulgularına ait özet bir makale yazdı. Bilim adamları, iki ay içinde bir hafta, sadece birkaç sigara içen gençlerin hızla sigara bağımlısı olduğunu rapor ettiler. Günlük içici olmasalar bile kullanıcılar bırakma sendromları yaşıyorlardı. Gerçekten, haftada ortalama iki sigara, içmeyi durdurmalarını güçleştirecek derecede bırakma sendromlarını arttıtabiliyordu. Laboratuvar fareleri ile çalışan araştırmacılar, beyin reseptörlerinin yaklaşık yüzde doksanının bir sigarayla işgal edildiğini ve buna sadece iki gün üst üste maruz kaldıktan sonra nikotin reseptörlerinin yukarı regülasyonun oluştuğunu buldular. Dr. DiFranza, düzenli tütün kullanımına, aylık, haftalık veya günlük olsun olmasın, bunda bulunan zevk için değil, ılımlı ve bilinçsiz olabilecek heyecanına rağmen 108

bırakma durumunu bastırmaya çalışan kullanıcının neden olduğunu tahmin etmiştir. DiFranza teorisini Sensitizasyon- Homeostaz Teorisi olarak isimlendirmiştir. O, nikotinin doğrudan ani hareketinin, daha fazla doz arttıran ilk doz sonrası artan hassasiyet nedeniyle isteği bastırmak için meydana geldiğine inanmaktadır. Bu teorinin hassasiyet bölümüdür. Homeostaz bölümü ise nikotinin bir sonraki dozunun , isteği hemen bastırdığı ve yeni adapte olmuş homoestatik sistemin eski haline döndüğü zaman ortaya çıkar. Doğal denge içinde birbiriyle rekabet eden iki sistem vardır: Arzu önleyici sistem ve arzu üreten sistem. Bir sistem aktive olduğunda diğeri buna karşılık vermek için harekete geçer. Nikotin arzu engelleyici sistemi çalıştırır. Daha sonra beyin bu dengeyi eski haline getirmek için arzu üreten sistemi aktive eder ve kişiye bir sigara için yol gösterir ve bu iki sistemin dengesi tahterevalli (see-saw)etkisi gibi devam eder. Arzu üreten sistem genellikle tat alma, görme ve koku alma gibi duyu işaretleri yoluyla aktive olur. Bu teoriye destek iki kaynaktan gelir. İlk olarak, fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme çalışmaları, tütün kullanan sigara içicileriyle ilişkilendirilmiş çeşitli işaretlerin, kişi bastırmak için sigara içtiğinde beyin alanlarının aydınlanmasına neden olduğunu göstermiştir. İkinci olarak, üç aylık bir bırakmadan sonra yeniden başlayanların yüzde 40’ı önceki seviyelerine dönmüştür. Bu rakam kişinin üç ayda yada üç yılda tekrar sigaraya başlamayıp başlamamasına bakmaksızın,beyinde kalıcı 109

arzu –üretim sistemini etkileyen bir değişiklik olduğunu düşündürmeyi değiştirmez. Ancak eski içiciler sürekli sigara arzulamazlar. Sonunda arzuları uçup gider. Beyindeki yeni adaptasyon , dengeyi tekrar sağlamak ve homeostaza geri dönmek için arzu-üretim sistemini engellemeye çalışan kaçınmadan oluşur. Bu adaptasyonlar, sigara içenlerin ya da içmeyenlerin aksine nikotine maruz kalmadan önce , maruz kalma sırasında ve sonrasında laboratuvar hayvanları üzerinde deneysel olarak görüntülenmiştir.

110

Üçüncü Bölüm RİSK, KORUNMA VE EPİDEMOLOJİ RİSK 33.Ben bir tütün bağımlısıysam diğer bağımlılıklara da yatkın mı olacağım? Sigara içenlerin tütüne karşı bağımlılık geliştirmeleri çok daha muhtemel ve bunu diğer uyuşturucu kullananlara göre başarılı bir şekilde bırakmaları daha az olasıdır. Sigara bağımlılığını kırmak eroin bağımlılığına göre daha zordur. Ve birçok sigara içicisi diğer uyuşturuculara bağımlı değilken bir çok uyuşturucu ve alkol bağımlısı, sigaraya bağımlıdır. Öyle görünüyor ki tüm bağımlılıklar, ki bunlar sokak uyuşturucuları, alkol, tütün veya kumar, seks ve hatta alışveriş gibi belirli davranışlar olabilir de olmayabilir de , beynin ödül sistemi ve onun nörotransmittterıne yani dopamine belli seviyede vasıta olmaktadırlar. Bunu hem direkt hem de endirekt kaynak çeşitliliğinden biliyoruz. Laboratuvar araştırmaları ,nikotin ve opiatın dopamin üzerindeki etkileri arasında bir örtüşme bulmuştur. Buna ek olarak, Parkinson tedavisinde kullanılan dopamin agonistleri olarak bilinen belirli ilaçların seksüel davranışlarda, kumar ve alışverişte artışa neden olan beklenmedik yan etkileri vardır. Beyindeki dopamin miktarını arttıran dopamin geri alım inhibitörü bupropion, sigarayı bırakma konusunda hastalara yardımcı olur. Nikotin de alkol de, aneljeziyi, öforiyi ve 111

aynı zamanda dopamine sistemini etkileyen ve genel anlamda endorfin denen vücut iç opiate sistemini üzerinde etkendirler.

34.Tütün bağımlılığının tedavisi var mıdır? Doğruluğu kabul edilmiş üç tedaviden biri, opiate reseptörlerini engelleyen ve alkole olan isteği azaltan maltreksondur. Son olarak, beyin görüntüleme çalışmaları , çeşitli kötü uyuşturucuların kendi bireysel akisyonlarıyla beynin aynı bölgesini aktive ettiğini göstermiştir. Bu örtüşen alanlar beynin ödül sistemin bir parçası olarak kabul edilen yollardır (geçitlerdir). Son tahlilde, gelişen herhangi bir bağımlılığa duyarlılık genel bir şeydir. Fakat bağımlı olma olasılığı sadece kişinin genetik yatkınlığına göre değişiklik göstermez, kullanılan uyuşturucu tipine de bağlıdır ki, bazı uyuşturucular diğerlerinden daha fazla bağımlılık yapmaya yatkındırlar. Nikotinin diğer uyuşturuculardan daha fazla bağımlılık yapma potansiyeli olduğu dikkate alındığında, bağımlılığa duyarlı olmayanlar da dahil olmak üzere daha fazla insanın nikotine bağımlı hale olacağı görülecektir. Bağımlılığa yüksek derecede duyarlı olan bireyler, düzenli olarak kullandıkları ilaç ya da uyuşturucularla birlikte çok hızlı şekilde nikotin bağımlısı haline gelecektir. Yani tütün bağımlısı olmak, birinin diğer bağımlılıklara olan yatkınlığını tahmin etmeye yetmez. 112

Yatkınlığı tahmin ancak hangi hız ile ne bağımlısı olunduğuna, düzenli kullanıma başlanılan ilk yaşa ve şimdiki yaşa göre belirlenir. Tütün ve tütün ürünlerinin özellikleri, erken kullanımın ve erken ağır kullanımın , diğer uyuşturuculara bağımlı olma duyarlılığının güçlü bir belirleyicisidir.

113

35. İnsanların sigara içmelerine risk faktörlerinin katkısı nelerdir? Risk faktörleri, bir hastalık ya da bozukluk geliştirme şansını yükselten özelliklerdir. Epidemoloji, büyük nüfuslardaki bozukluk veya hastalık oranları inceleyen ve bu inceleme sırasında bireyler arasında yaygın olan belirli bozukluk veya rahatsızlıkların hem biyolojik hem de çevresel şartlar altındaki gelişimlerini izleyen çalışmadır. Bu çalışmalar yoluyla özel durumlara ait risk faktörleri keşfedilir. Bazı risk faktörleri değiştirebilirdir ki bu, bireyin, yeme rejimlerinde, aktivitelerinde veya durumlarında değişiklikler yapmak suretiyle gelişen özel bir durum için risk faktörlerini azaltabilmesi anlamına gelir. Cinsiyet veya kalıtımsal özellikler gibi faktörler, birey tarafından riski değiştirilemez risk faktörleri sınıfına girer. Aşağıda nikotine bağlı olma durumuyla ilgili risk faktörleri listelenmiştir. -Yaş: Öyle görünüyor ki gelişimsel ve biyolojik faktörlerden ötürü gençler daha çabuk bağımlı olmaktadırlar. -Cinsiyet: Sigara içenlerin çok büyük çoğunluğu erkektir. Diğer etnik gruplara göre beyaz kadınlar daha çok sigara içerler. Yetişkin erkekler sigaraya daha yatkındır ama bu durum daha fazla kadının işgücüne katılması ve diğer sigara içicileriyle karşı karşıya kalmasıyla değişmiştir. Kadınlar sigara bırakma konusunda erkeklerden daha fazla güçlük yaşarlar. 114

-Etnik yapı: Sigara içme oranları Kafkaslar ve Yerli Amerikalılar arasında çok yüksek, Afrikalı Amerikalılar, Latin Amerikalılar ve Asyalı Amerikalılar arasında daha düşüktür. -Akıl hastalıkları: Akıl hastalarının yüksek bir yüzdesi sigara içmektedir. -Nöropsikiyatrik bozukluğu olan çocuklar ve yetişkinler: Yüksek dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu(DEHB) ve davranış bozukluğu tanısı konan genç insanlarda sigara içme oranı daha yüksek seviyelerdedir. -Alkolizm: İki bağımlılık arasında kuvvetli bir birliktelik vardır. Eğer Adsız Alkolikler toplantısına katılırsanız, kendinizi büyük ihtimalle sigara dumanı dolu bir odada bulursunuz. -Zayıf eğitim ya da aşağı sosyo-ekonomik sınıf: Bugünlerde, fakir ve eğitimsiz sigara içicilerin sayısı, orta sınıf, zengin ve iyi eğitimlilerden daha fazladır. -Gelişmekte olan bir ülkede yaşamak: Sigara içme oranları gelişmekte olan uluslarda daha yüksektir. - Ebeveyn ve akranların sigara içmesi: Rol model almak en güçlü öğrenme aracıdır. Ebeveynlerin içtiği ailelerde sigara içme oranları yükselir. Daha kuvvetli etken ise akranların oluşturduğu gruptur. Akranları sigara içen gençler, aileleri sigara içen gençlerden daha fazla sigara içmeye meyillilerdir.

115

36. İkincil ya da çevresel dumanın riskleri nelerdir? 1991 yılında, Çevre Koruma Ajansı(EPA), sigara içmeyenler arasındaki akciğer kanseri tanısının yüzde 20’sinin çevresel tütün dumanına maruz kalınması nedeniyle oluştuğunu, kendi tarafından düzenlemeye tabi tutulan çevre ilişkili kimyasal duman kaynaklı hastalıklara oranla sigara dumanı bağlantılı olanların 1’e 1000 oranında fazla olduğunu bildirmiştir. Bugün, ikincil dumanının, sigara içmeyenler arasında yıllık 3400 akciğer kanseri, 23000 ile 70000 arasında da kardiyovasküler ölüme neden olduğu düşünülmektedir. İkincil duman özellikle küçük çocuklar için tehlikeli olup, 18 ay altındaki çocuklarda yıllık olarak 7500 ile 15000 arası hastane yatışı ile sonuçlanan 150000 ile 30000 solunum enfeksiyonu vakası probleminden sorumlu olduğu tahmin edilmektedir. İkincil dumanın, ani bebek ölümü sendromu (SIDS) sebeplerinden biri olduğu da düşünülmektedir. En son Surgeon General raporu, az olsa bile ikinci dumana maruz kalmanın, kan platellerinin yapışkanlık kazanmasına, kan damarlarının duvarlarının zarar görmesine, koroner kalp akışı hızının azalmasına ve ani kalp krizi riskinin artmasına neden olduğu sonucuna varmıştır.

116

37. Sigarayla bağlantılı olan belirli bir rahatsızlığa ait risk sigarayı bıraktıktan sonra değişir mi? Eğer sigara içmeyi bırakırsanız, bunu uzun ömürlü olmanıza ve sağlığınıza yararı büyüktür. Sigarasız olmak, ne kadar içtiğinizin önemi olmadan, sağlığınıza yarar sağlar. Vücut, sigarayı bırakır bırakmaz kendini onarmaya başlasa da bazı organlar, içtiğiniz zamanla bağlantılı olarak tamamen kurtulamayabilirler. Genel olarak, eski sigara içicilerindeki aşırı risk ilk iki üç yıl içinde ciddi anlamda düşer. Bundan sonra, düşüş oranı azalır ve eskiden sigara içenlerin hiç içmemiş kişilerle aynı risk seviyesine ulaşmaları 10 yıla kadar uzayabilir. Hastalık ve ölüm oranındaki yavaş düşüş, sigaranın bazı aterojenik etkilerinin ters işlemesiyle ilgili koroner kalp rahatsızlığına bağlıdır. Miyokard enfarktüs riski, sigaranın bırakıldığı ilk yılda üçte bir oranında azalırken ve üç ya da dört yılda hiç sigara içmemiş insanların seviyesine ulaşır. Kalp krizindeki (miyokard enfarktüs) riskin hızlı düşüşün, sigara içimiyle ortaya çıkan hiperkoagülabilitin hızlı geri dönüşüyle ilgili olduğu düşünülmektedir. Kardiyovasküler olaylardan kaynaklı ölümlerin sigara içmeyenler seviyesine düşmesi 5 ile 15 yıla arasında bir yerlerde gerçekleşir.

117

38. Kalp rahatsızlığı, kronik akciğer rahatsızlığı(amfizem dahil olmak üzere), akciğer kanseri ve inme gibi sigaraya bağlı hastalıklardan kurtulma şansım nedir? Bu hastalıkların sigara içip içmemeden bağımsız olarak oluşabileceklerini hatırlamak önemlidir. Bu hastalıklar, gelişimlerine katkıda bulanabilecek yaş, yeme alışkanlıkları, aktivite ve çevresel zehirlere maruz kalma ile ilişkilidir. Hiç sigara içmemiş olmak bu hastalıklardan kurtulmanın garantisini vermez. Bu nedenle, sigara içmeyi bırakmak da hastalıklardan kurtulmanın garantisi değildir. Sigara, birisi onu içmeyi arttırmışsa, hastalığın riskini arttırır ve seyrini hızlandırır. Unutmayın ki, sigarayı bırakmak kesinlikle riski düşürür ve hastalığın ilerlemesini yavaşlatır. Yani asıl mesele, sigara bırakılsın ya da bırakılmasın sigara içmeyenlerin seviyelerine geri dönecek şekilde riski azaltmaktır.

Kardiyovasküler Hastalıklar: Bunlar kalp ve kan damarı hastalıklarıdır (arter ve toplardamar). Kalp hastalıkları kanserden daha çok öldürür. Sigara içen ve 55 yaşın üstünde olanlarla yapılan 6 yıllık bir araştırma, ölüm oranının sigara içmeye devam edenlerde bırakanlara kıyasla net olarak daha yüksek olduğunu belirlemiştir. Sigara içenlerin, içmeyenlerin risk oranına geri dönmesi 5 ile 15 yıl arasında bir süre alır.

118

Akciğer Kanseri: Sigarayı bırakmak, 10 yıl içinde, akciğer kanseri riskini yüzde 30 ile 50 arasında azaltır. Akciğer kanserini geliştirme riski sonraki yıllardaki uzak durma ve kaçınmayla azalır. Akciğer kanseri riski, hiç sigara içmemiş biriyle kıyaslandığında bir olasılıktır. Örneğin tüm akciğer kanserlerinin yaklaşık yüzde ellisi eskiden sigara içenlerde teşhis edilmektedir.

Amfizemi de Kapsayan Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı(COPD) , hava akımını sınırlayan, nefes alışı zorlaştıran akciğer durumlarını ifade için kullanılan bir terimdir. Bu durumlar: -Amfizem: Hava keseciklerinin daha az esnek olmasına sebebiyet vererek oluşan zararın neden olduğu nefessizlik -Kronik bronşit: En az üç ay süren mukuslu öksürük. Sigara içmek, COPD’nin en genel nedenidir ve vakaların yüzde 80’ninden sorumludur. Hiç sigara içmeyenlerin ölüm sonrası muayenesinde yüzde 90’nın da amfizeme hiç rastlanmaz ya da çok az rastlanrken günde bir paket sigara tüketenlerin yaklaşık yüzde 90’ının ölüm sonrası muayenesinde amfizemle karşılaşılmıştır. COPD , tipik olarak, akciğer fonksiyonlarının bir şekilde azaldığı 40 yaşından sonra ortaya çıkar.

119

Sigara içenlerdeki akciğer fonksiyonu kaybı oranı içmeyenlere oranla üç kat daha büyüktür. Şartlar ilerleme gösterirse, önemli nefes problemleri hastane bakımı gerektirebilir. Son aşaması, vücudun oksijenize olma yeteneğinin kaybı olan yavaş boğulmadır. Düşüş oranı sigara içmeyenlerin oranına dönebilir de dönemeyebilir de. Eğer akciğer hasarı sigara kaynaklı ise tamamen iyileşemeyebilir. Bu akciğer fonksiyonun hiç içmeyene kıyasla azalmış olduğu anlamına gelir.

İnme (felç): Felç, beyne kan taşıyan kan damarlarındaki bir sıkıntı nedeniyle beyin fonksiyonu kaybının yarattığı bir durumdur. Felç, kalp krizine maruz kalmış insanlardaki gibi aynı manada bir beyin krizi olarak da düşünülebilir. Mekanizma, kalbin tersine beyne kan sağlayan ana arterlere yerleşmiş aterosklerotik yapı haricinde aynıdır. Sonuç olarak, felç riski ,koroner arter rahatsızlığı ile aynı durumu takip eder. Sigarayı bıraktıktan sonraki birkaç yıl içinde, felç geçirme riski azalır. Felç riski 55 yaş altında çok yüksektir ve yaş ile beraber azalır. Ayrıca içilen sigara sayısı ile felç riski arasında doza bağlı bir ilişki vardır. Araştırnacılar, sigara ile trombotik inme(kanı sağlamada yavaş azalma), embolik inme( kan pıhtısının ani salınımı) ve subaraknoid kanama(kan damarlarında sızıntı ve bu sızıntının beyinde birikmesi) arasında güçlü bir korelasyon bulmuşlardır. Subaraknoid kanamaya bağlı risk, trombotik inmeye göre önemli ölçüde yüksektir.

120

39. Eğer içime çekmezsem akciğer kanseri gibi bir hastalığa yakalanma şansım azalır mı? İçe çekilsin ya da çekilmesin ,sigaranın direkt ve dolaylı etkilerinin varlığını hatırlamak önemlidir. Vücudunuz hala katran ve nikotine maruz kaldığından, içe çekmemek katranın ve nikotinin akciğere direkt etkisini azaltır ama tamamen ortadan kaldırmaz. İçine çekmeyen sigara içicileri hala ikincil dumanı solumakta ve akciğer kanseri olma riskini devam ettirmektedir. Buna ek olarak, katran ve kanserojen etkileri vücut tarafından hala emilmekte ve bu nedenle mesane ve pankreas kanseri gibi çeşitli kanser riskleri değişmeden kalabilmektedir. Katranın ve nikotinin akciğere etkisi azalırken ağza, boğaza, dişlere, dile, burun duvarlarına ve yemek borusuna doğrudan zehir vermeye devam etmektedir. Pipo ve puro gibi içe çekilmeyen tütün ürünlerini tüketenler dudak, ağız, dil ve diğer bazı kanserler için risk grubundadırlar. Günde bir ki sigara veya üç ile beş gram arası solunan tütün(çevresel duman) gibi sınırlı içimler bile sağlığınızı riske atmaya yeter.

121

KORUNMA 40. Great American Smokeout nedir? Great American Smokeout , Amerikan Kanser Derneği desteğiyle her yıl düzenlenen bir etkinliktir. 18 Kasım 1976’da Amerikan Kanser Derneğinin California Bölümü, başarılı şekilde, bir milyonu sigara içeni bir günde sigara bırakmaya yönlendirdi. Bu olay ilk olarak o zaman Great American Smoke Out olarak adlandırıldı ki bu etkinlik her yıl ulusal boyutta icra edilmektedir. Great American Smoke out, Amerikalıların sigara hakkındaki davranışlarında dramatik değişikler ortaya çıkmasına yardım etmiştir. Değişen alışkanlıklar ,organizasyonlar ve kurumlardaki değişikliklerin parke taşlarını döşemiştir ki, bu değişiklikler daha az sayıda Amerikalının ikincil dumana maruz kalmasını sağlarken sigarayı bırakma, korunma gibi toplu programların gelişmesinin de yolunu açmıştır.

122

41.Tütün karşıtı eğitimlere ilişkin görüşler nelerdir ? Okul temelli Programlar Etkilidir: Çalışmaların sonuçları ile ilgili fikir ayrılıkları olmasına rağmen, okul temelli programların bazı öğrenciler ve gençler için etkin olduğuna dair deliller vardır. Geniş bir alana yayılmış okul-bazlı araştırmaların çoğunun tütün kullanımını azaltmada başarıya ulaştığını tespit etmiştir. Bu konuda yapılan iki ayrı çalışma , toplum ve medya bazlı aktivitelerle birleştirilmiş farklı okul temelli programların, ergenleri yüzde 20 ile yüzde 40 oranında sigaradan koruduğunu veya içmeye başlamalarını ertelettiğini ortaya koymuştur. İkinci rapor, Ulusal Kanser Enstitüsü danışma panelinin koruma programlarının sahip olması gereken özellikleri ile ilgili alıntıdır. Bu özellikler : Tütün kullanımının sosyal ve kısa dönem sonuçları, öğrencilere verilen red becerilerini geliştirme eğitimi, sigara önlem faaliyetlerinde ebeveyn, öğretmen ve akran katılımı, her toplumun ihtiyaçlarının yansımasının dikkate alınması ve böylece programın kültürel hassasiyet ile bütünleşmesidir. Tıp Enstitüsü’ne göre okul temelli programlar, hem kapsamlı hem de okul sağlık programlarına entegre olmalıdır. Sınıf düzeyleri birbirini takip eder şekilde düzenlemeli ,farklı yöntemler, aktiviteler ve hizmetler 123

kullanmalıdır. Ve bunlara ek olarak korumayı sağlamak için fiziksel, duygusal ve sosyal sağlığı teşvik edecek şekilde dizayn edilmelidir. Sigara karşıtı programın, farklı disiplinlerden öğretmenlerle oluşmuş bir takım tarafından dizayn edilmesini ve bu takımın toplumca kabul görmesini salık vermiştir. Çatışma yaratan tüm çalışmalardan çıkan sonuç şudur ki, tüm topluluklara uyan “en iyi program” diye bir şey yoktur. Programlar, toplumun tüm paydaşlarıyla yerel işbirliği yaparak hazırlanmalıdır.

124

42. Çocuklar için diğer önleme programları nelerdir? Medyayı da içine alan düzenlemeler, tütün üzerinde profesyonel kontrolü arttırmayı , kapalı alan temiz hava yasalarını güçlendirmeyi ve gençliğin tütün erişimini zorlaştırmayı kapsamaktadır. Bu konudaki çalışmalar şuy ana başlıkları içermelidir:

- Sigara içmenin kısa ve uzun vadede etkileri - Sosyal konular - Sigaranın bağımlılık yapan doğası - Tütün reklamları - Sigaranın, toplum tarafından kabul edilebilir bir faaliyet olmaktan çıkıp şimdiki kabul edilemez hale gelişi

- Finansal konular Diğer öneriler arasında internet ve medya kaynaklarını kullanmak da vardır. İnternet , grafiksel olarak cazip ve anonim olmasının yanı sıra yargılayıcı olmayan bir ortam sunduğu için gençler için çekicidir. Ayrıca internet sürekli destek sağlayabilir.Topluluklar ve okullar, kültürel duyarlılığa uygun ve nüfusun ihtiyaçlarını karşılayan bir model oluşturmak için güçlerini birleştirmelidir.

125

43. Çocuğumla sigara hakkında konuşmadan önce kaç yaşında olmalıdır? Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi, ailelerin, çocuklarıyla tütün kullanımı konusunu 5 ya da 6 yaş civarlarında konuşmaya başlamalarını tavsiye etmektedir. Bu diyaloğa yüksekokula kadar devam edin. Eğer on on iki yaşına kadar beklerseniz, geç kalmış olabilirsiniz. Birçok çocuk tütün kullanımına 11 yaşlarında başlar ve birçoğu da 14 yaşında bağımlı olur. Ebeveynler, dedeler ve büyükanneler, antrenörler, öğretmenler ve diğer yetişkinler iletişimin devamını sağlamalı , tütün ve diğer uyuşturucuları açıkça tartışmalıdırlar. Sigara konusunun tanıtımı, çocuk çok gençken onun gelişim yaşına göre ve anlayabileceği basit bir dille yapılmalıdır.

126

44. Çocuğumla sigara konusunu nasıl konuşmalıyım? Aşağıdaki kurallar çocuğunuzla iletişim kurmanızda size yardımcı olacaktır -Kendi değerlerinizi net olarak belirtin . -İlk önce; kötü nefes, kokan elbiseler, sarı dişler ve sporda kötü performans gibi kısa vadeli kesin sonuçlara odaklanın. Tütün kullanımının hastalık ve ölümle bağlantısını anlayabilecek gençlerle uzun vadeli sonuçları tartışın. - İyi bir rol model olun. Eylemler, kelimelerden daha yüksek sesle konuşur. Çocuklar dediklerinizi yapmaz, yaptıklarınızı yapar. Eğer sigara içiyorsanız, çocuklarınızın önünde içmeyin ya da sigaralarınızı onların uzanabileceği yerlere bırakmayın. Yürümeye başlayan bir çocuk sigaraları yerse, bu ölümcül olabilir. Çocuğunuz için yapabileceğiniz en iyi şey bırakmaktır. Çocuklarınıza neden sigara içmelerini istemediğinizi anlatın. Ciddi olun. Yanlışlarınızı paylaşın. Eğer sigara içiyorsanız, onlara bağımlılıkla olan mücadelenizi anlatın. Neden başlamamış olmayı dilediğinizi de anlatın. Eğer bırakırsanız, bunun çocuğunuzu sigara içmekten korumada en önemli etken olacağını bilin. Ebeveynleri sigarayı bırakan çocukların üçte biri sigara içmeye daha az meyillidir.

127

- Hayatın sıkıntıları ile başa çıkmada çocuğunuza yardımcı olun. Dinleyin,empati kurun,destekleyici olun ve onların duygularını ifade etmesine izin verin. Onların kendine olan saygısını ve güvenini inşa edin. -Problemleri tartışın ve problem çözme becerilerini öğretin. Onların yaşlarına göre uygun şekilde kendi kararlarını vermelerine izin verin. - Evdeki kurallara açıklık getirin. Tutarlı olun. Kurallara uymamanın sonuçlarını ayrıntılı olarak açıklayın ve gerekli olduğunda uygulamaktan çekinmeyin. - Onların seyrettikleri programları, çocuğunuzun takip ettiği filmleri, okuduğu dergileri, oynadıkları bilgisayar oyunlarını ve girdikleri internet sitelerini gözlemleyin. Onlarla, alkolü ve sigarayı büyülüymüş gibi gösteren reklamları ve bu reklamlarda konu edilen bilgilerin yanlış izlenim verdiğini konuşun. -Aile yemeklerine, aile törenlerine, yatma zamanı ritüellerine, aile oyunlarına ve dışarı çıkışlara katılın. Çocuğunuzla olan birliktelik en iyi koruma yöntemidir. Çocuklarınıza akran(arkadaş)baskısıyla nasıl mücadele edeceklerini öğretin. Çocukların yüz yüze kaldığı problemlerin çoğu diğer çocuklardan gelen sosyal baskı kaynaklıdır. Çocuğunuzla arkadaş baskısı meselesini halletmek için rol oyun örnekleri oynayın ve pratik yapın. Ebeveynler, gençleri sigara gibi madde bağımlılıklarından korumada en önemli kaynaktır.

128

45. Çocuğumun sigara içtiğini nasıl anlarım? Çalışmalar, çocuğunuzun sigara bağımlısı olma riskini ortaya koyan iki önemli belirleyici olarak sigaraya giriş(ulaşma) ve kiminle içtikleri konuları üzerinde yoğunlaşmıştır. Aşağıda ,çocuğunuzun sigara içen biri olma riskini değerlendiren bir sınav vardır: -Çocuğunuz sigara içen diğer çocuklarla beraber mi takılıyor? Çocuklar arasındaki sigara içme oranı, iki ya da daha fazla arkadaşı sigara içenlerde, arkadaşları sigara içmeyenlere göre 10 kat daha yüksektir. -Eşiniz ya da siz sigara içiyor musunuz? Çalışmalar, ebeveynleri sigara içen çocukların sigara içmeye en azından iki kat daha meyilli olduğunu gösterir. -Çocuğunuzun kardeşleri sigara içiyor mu? Sigara içen erkek ya da kız kardeşe sahip olmak daha küçük olanın sigara içme olasılığını üç kat arttırır. -Çocuğunuzun okul ile bir problemi var mı? Sigara içmek kötü akademik performansla bağlantılıdır.

129

-Çocuğunuzun okul sonrası denetimsiz zamanı çok mu? Kulüp ve spor gibi okul sonrası programlara katılan çocuklar daha düşük sigara içme oranına sahiptir. Çocuklarınızın yaptığı şeylere katılın ve onların hangi çocuk ve ailelerle hareket ettiğinden haberdar olun. -Çocuğunuz depresyonda mı? Birçok araştırma, ergenler arasındaki depresyon semptomlarının sigara içme ile bağlantılı olduğunu göstermiştir. -Çocuğunuz ergen mi? 11 ile 15 yaşları arasında ve 6 ile 10. sınıfta olan çocuklar akran baskısına karşı çok hassastır ve ilk sigara denemesine çok yatkındır. Eğer bir arkadaşınızı ya da yakınınızı tütün kaynaklı bir hastalıktan kaybettiyseniz , genç kız ya da oğlunuzla bu ölümü konuşun.

130

46. Çocuğumu bir koruma programına kayıt ettirmeli miyim? Okul temelli programlar çocuğunuzla sigara hakkındaki diyalogları destekleyecek ve böylece eve ait sigara içmeme kuralını pekiştirecektir. Bu sorularda bulacağınız bilgiler, size bir fikir vermelidir. Bir programa dahil olmak sadece çocuğunuza deği, eğer sigara içiyorsanız size de yardımcı olacaktır.

131

47. Eşim bırakmayı reddeden ağır bir sigara tiryakisi. Ne yapmalıyım? O bırakana kadar yapacağınız çok bir şey yok. Birçok sigara içicisi bırakmayı denemiş ama başarılı olamamışlardır. Sonuç olarak onlar “vazgeçmişlerdir”. Diğerleri bırakma sendromunun verdiği rahatsızlıkları hatırlarlar ve bu tecrübeyi bir daha yaşamak istemezler. Bazıları ise sigara içmeyi sevdiklerini ve bırakmak istemediklerini gayet rahat itiraf etmişlerdir. Farklı kişilik ve farklı tecrübeler sigara içmeye dönük farklı tutumlara katkıda bulunur. Birçok sigara içicisi, sigarayı bırakmalarına yardımcı olacak ve bırakmanın negatif tecrübelerini azaltacak yeni yolların olduğunu idrak edememektedirler. Eğer sigara içen kişi, bırakma ihtimalini düşünmeye istekliyse eşi, sigara bırakma programları hakkında bilgi toplayarak ve sevdiği için sigarayı bırakma fırsatları hakkında çalışmalar yaparak yardımcı olabilir. "Değişim Modeli" veya "Trans-Teorik Modeli", sigara içen birinin, perhizinde (sigarayı bırakmada) başarıya ulaşmak için geçilmesi gereken aşamaları tanımlayan bir süreç modelidir. Aşamaları şunlardır: -İlk niyet: Kişi bir problemi olduğunun farkındadır ama bir değişiklik yapmayı ciddi olarak düşünmemektedir. -Niyet: Kişi, davranışın bir problem olduğunu görmeye başlar, değişiklik yapmayı ciddi ciddi düşünür ama kararsız kalır.

132

-Hazırlık: Kişi değişiklik yapmaya karar vermiştir ve yakın zamanda hayata geçireceği bir planı vardır. -Eylem: Kişi eylem planını uygular ve arzu edilen değişiklikleri yapmaya başlar. -Koruma: Kişi istenen değişikliği yapmıştır ve eski davranışın(sigara içmeye) tekrar nüksetmemesi için çalışmaktadır. -Son bulma(bitiş): Kişi, hiçbir ayartma tecrübesi yaşamadan süreci güvenli olarak tamamlamıştır ve herhangi bir etkilenmeye karşı yüzde yüz direnç gösterme yeteneğine sahiptir. Eğer eş bu aşamaları anlarsa, sevdiğine bu yoksunluk yolu boyunca yardımcı olabilir. İlk niyet ve niyet aşamalarında, eğer sevilen kişi tartışmaya açıksa, eş bilgi sağlarken, sigarayı bırakma konusundaki gelecek planlarını ve eşin sigara içen kişiye ne şekilde yardımcı olacağını konuşabilirler. Beraber bir "bırakma" tarihi belirleyebilirler. Eş, sonraki iki aşama olan hazırlık ve eylem aşamalarında partneriyle empati kurabilir ve destek sağlayabilir. Sigara içmeyen eş ,sigara içenin hissettiği bazı olumsuz davranışlara yol açan sinirlillik halini göz ardı etmek zorunda kalabilir. Olumsuz olanlar göz ardı edilmeli olumlu olanlar desteklenmelidir. Eş, çiftin sadece dumansız ortamlarda yer almasını sağlayarak koruma aşamasına yardımcı olabilir ve böylece onlar sadece sigara içmeyenler ile sosyalleşirler. Eş, tüm bırakma sürecinde olduğu gibi koruma ve son verme aşamalarında da destek sunmalıdır. Destekleyici, sevgi dolu bir ilişki, sigara içene, sağlıklı bir yaşam yolunda ilerleme şansı verebilecektir. 133

48. Ulusal sağlığı ölçmek için 10 gösterge Ulusal sağlığı ölçmek için 10 gösterge vardır. Her bir gösterge önemli bir sağlık sorununu yansıtmaktadır. Bu sağlık göstergeleri aşağıda listelenmiştir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Fiziksel aktivite Aşırı kilo ve obezite Tütün kullanımı Madde bağımlılığı Sorumlu cinsel davranış Akıl sağlığı Zarar ve şiddet Çevre kalitesi Bağışıklık Sağlık hizmetlerine erişim

Üçüncü, dördüncü ve sekizinci göstergeler, tütün kullanımını ve bağımlılığını kapsayan faktörlerdir. Sağlık göstergeleri, halkı motive etme yeteneği, ilerlemeyi ölçmeyi sağlayacak verilerin kullanılabilirliği ,genel sağlık göstergesinin önemine göre seçilir. Seçim süreci fikir birliği içinde işler. Bu belgenin yaratıcıları, ülke genelindeki toplulukların hem özel ve hem kamu sektörlerindendir. Rapor, ulus sağlığının geliştirilmesi, hastalık önleme ve tüm vatandaşların hayat kalitesini arttırılması hakkında ortak bir vizyonu paylaşır. Sağlıklı İnsanlar raporları , yerel toplulukların sağlık durumunu geliştirme, karşılaştırma ve ölçmek için, politika yapıcılar , topluluklar ve birçok organizasyon tarafından kullanılmaktadır. Özel sağlık sorunları için de 134

bilgi geliştirilir ve Gayler ,lezbiyenler, engelliler, kırsal sağlık nüfusları, kadın sağlığı kuruluşları ve özel nüfuslarla çalışan profesyoneller gibi özel gruplara dağıtılır. Sağlıklı İnsanlar , kaliteli sağlık hizmetlerine ulaşımı arttırmak için stratejiler geliştirmeyi savunan bir çerçeve sunmaktadır. Pek çok kamu sağlığı yetkilisi, tütüne bağlı hastalıkların en önemli sağlık endişesi olduğunu düşünmekle beraber;halkı eğiterek, mevzuatla, koruma ve bırakma programlarının geliştirilmesiyle bunun üstesinden gelinebileceği fikrini paylaşmaktadırlar.

135

49. Sigara içenlerin ve içmeyenlerin hakları nelerdir? Sigara içenlerin örgütleri, haklarının gaspı olarak algıladıkları sistemik çabalara karşı mücadele geliştirmişlerdir.Tartışma ,bu grupların tütün şirketleri ile bağlantıları konusu etrafında dönmektedir.

Sigara İçenlerin Hakları - Sigara içenlerin Hakları Beyannamesi Bir sigara içen olarak, vazgeçilmez haklarım var. Bu hakların arasında; -Mutluluğun peşinde olma hakkı -Sigara içmeyi seçme hakkı -Nezaketle tedavi edilme hakkı -İşyerinde bulunma hakkı -Halka açık yerlerde bulunma hakkı -Ürünlerle ilgili bilgilere sınırsız erişim hakkı - Ürünleri aşırı vergilendirme olmadan alma hakkı -Gereksiz hükümet müdahalelerine karşı özgürlük hakkı Eğer, Google’de “sigara içenlerin hakları” anahtar kelimesi ile bir araştırma yaparsanız listenin en başında R.J.Reynolds Tütün Şirketi’nin geldiğini görürsünüz..Sigara içenlerin haklarını ve sigara satışlarını 136

dikkate alan tütün şirketinin pozisyonunu anlamak için web sitesini ziyaret edebilirsiniz. Aşağıda onların yol gösterici ilke ve inançlarına örnek olabilecek bir alıntı vardır.

YOL GÖSTERİCİ İLKE VE İNANÇLAR TÜTÜN KULLANIMI VE SAĞLIK

Tütün ürünlerinin içindeki tütün bağımlılık yapıcıdır ama, kişi sağlığına önemli bir tehdit olduğu düşünülmemektedir. Hiçbir tütün ürünü güvenli gösterilmemiştir. Bireyin ciddi bir hastalığa yakalanma riski davranış şekli ve kullanma sıklığına olduğu kadar önemli ölçüde kullandığı tütünün tipine de bağlıdır.

TÜTÜN DÜZENLEMESİ

-Tütün ürünleri makul ve tutarlı bir düzenlemeye tabi tutulmalı , tüketici tarafından kabul edilebilir ve yasal olarak kalmalıdır. Tütün ürünlerine dair herhangi bir yasaklama ne pratiktir ne de arzu edilebilirdir. -Bar ve meyhane gibi yetişkin mekanları sigara kısıtlamalarından muaf tutulmalıdır.

ZARARIN AZALTILMASI -Tütün ürünlerinin doğrudan kullanımı ile ilgili sağlık risklerinin azaltılması herkesin yararınadır. -Yetişkin tütün tüketicilerinin tütün, nikotin ve bırakma ürünleri sahasına erişimi olmalı ve her ürünün nispi riskleri hakkında bilgilendirilmelidir. 137

Sigara İçmeyenlerin Hakları 1971’de kurulan Sigaraya ve Kirliliğe Karşı Grup (GASP) gibi organizasyonlar restoranları, uçakları, trenleri ve otobüsleri kapsayacak şekilde halka açık yerlerde sigara içimini sınırlamak için sigara karşıtı konular üzerinde çalışmışlardır. Organizasyon , Sigara İçmeyenlerin Hakları Beyannamesi’ni geliştirmiş; çevresel duman konusuna odaklanmıştır. 1990’larda, sigara karşıtı gruplar ve halk sağlığı savunucuları, halka açık yerlerde tütün ürünü kullanımını sınırlamak adına ciddi derecede etki etmişlerdir. O zamandan itibaren, tüketicilerin ikincil dumandan etkilenmesi en az düzeyde olsa bile kabul edilmemiştir. Aşağıda Sigara İçmeyenlerin Hakları Beyannamesi vardır. Hakkım vardır ki: -

Herhangi bir durumda dumansız olmaya, Herhangi bir buluşmadan önce sigarayı bırakma nedenleri listemi gözden geçirmeye, Diğerlerinin evimde, arabamda veya ofisimde sigara içmemelerini söylemeye, Sigara içilmeyen bölümlerde oturmaya, Halka açık yerlerde, sigara içmeyenleri, pasif içici olmanın tehlikelerinden koruyacak mevzuatı desteklemeye.

138

50. Sigarayı bırakmak için var olan eğilimler nelerdir? Sigara içenlerin sayısının; sigara içmeyi hoş görmeyen topluluklar, sigaranın tehlikelerinin geniş anlamda kabul görmesine ve artan halk farkındalığına bağlı olarak düştüğü gözlemlenmiştir. Sigara içme oranları ,1997’de, üç tane on yıllık bölümün (1960’ların ortasından1970’lerin ortasına kadar) yarısına kadar yani yüzde 23’e kadar düşmüştür. Ancak, fakir ülkelerde, sigara içen sayısı artmaktadır. Gelişmekte olan dünyada, tütün tüketimi her yıl yüzde 3.4 oranında yükselmektedir. Gelişmekte olan dünyada, tütün kullanımı, yeterli beslenme, güvenli temiz su ve bulaşıcı hastalıklar endişeleri kadar önemli görülmemektedir.

139

51. Tütün kullanımının yaygınlığı nedir? Yaygınlık; belli bir hastalıktan muzdarip insanların veya belli bir zaman dilimi boyunca ,geniş miktardaki bir nüfusla ilgili belli olaylara bağlı olarak etkilenmiş insanların sayısını ifade eder. Nokta yaygınlık, zamandaki bir noktayı (örneğin 1 Ocak 2009), dönem yaygınlık ise zamanda tanımlanmış bir dönemi ifade eder (örneğin 1 Ocak 2008’den 1 Ocak 2009’a kadar). Yaygınlık, hastalığı olan kişilerin toplam nüfusa oranı cinsinden tanımlanır. Bugün her beş yetişkinden biri düzenli olarak sigara içmektedir. 2007 yılında TIME dergisindeki “Bağımlılık Bilimi” makalesi, Birleşik Devletler’de yüzde 23.4’ü erkek ve yüzde 18.5’i kadın olan 71.5 milyon tütün kullanıcısı olduğunu rapor etmiştir. En düşük sigara içme oranı, ülkenin batı bölümünde , en yüksek sigara içme oranı ise Ortabatı ve tütün üreten eyaletlerin olduğu güneydoğu bölümündedir. Sigara içenlerin yetişkin nüfusuna oranları, 1950’deki yüzde 46’lık orandan 2004’teki yüzde 21’lik orana gerilemiştir. Dünya Sağlık Örgütü, 2003 yılında dünya 1.3 milyar sigara içenin olduğunu tahmin etmiştir. Rakamlar kaynaktan kaynağa değişiklik gösterebilir, bütün veriler dünya genelinde pandemik(yaygın) oranda salgını işaret etmektedir (Tablo 7).

140

TABLO 7 SİGARA İÇME YAYGINLIĞI

İçenlerin Oranı Bölge Afrika Birleşik devletler Doğu akdeniz Avrupa Doğu Asya Batı Pasifik

Kadın 4 22 4 24 4 8

Erkek 29 35 35 46 44 60

141

52. Birleşik Devletler’de ve dünyada sigaradan ölüm oranı nedir? Ölüm oranı, belli bir zaman ve yerdeki nüfusa ait ölüm oranını ifade eder. Pek çok insan her yıl, yangınlardan, kazalardan, kanunsuz uyuşturucudan, cinayetlerden ve AIDS’ten kaybedilenlerden daha çok, tütünden ölmektedir. Tütün, kokain ve bir yılda öldürdüğünden daha çok insanı iki günde öldürmektedir. 1950 ile 2000 yılları arasında nikotin bağımlılığı yüzünden 16 milyon insan hayatını kaybetmiştir. Ölümlerin çoğu 35 ile 69 yaşları arasında meydana gelmiştir. 2000 yılında dünya genelinde sigaradan ölen sayısı yaklaşık 5 milyon olup sigara, gelişmekte olan ülkelerde gelişmiş ülkeler kadar insanın canını almaktadır. Dünya Sağlık Örgütü, tütünün her on saniyede bir, birini öldürdüğünü ve şimdiki genel nüfus ve sigara içenlerin sayısındaki artışın, 30 yıl içinde yılda 10 milyonu aşan ölüme sebebiyet vereceğini tahmin etmektedir.

142

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TEDAVİ

53. Sigarayı Bırakmada Ne Kadar Başarılı Olacağım? Epidemiolojik veri, Amerika’daki 45 milyon sigara içenin yüzde 70’inin bırakmayı istediğini ve yaklaşık olarak her yıl yüzde 44’ünün de bunu denediğini belirtmektedir. Bu denemelerin çok büyük çoğunluğu desteksizdir ve başarısız olmaktadır. Sadece yüzde 4 ile 7’si arası bir oran başarılı olacaktır. Bu istatistikler hem sigara içenleri hem de klinik tedavi uzmanların cesaretini kırabilir çünkü sigara içenlerin çoğu birden fazla dönemde yoksunluk ve nüksetme (tekrar başlama) ile mücadele etmektedir. Tütün bağımlılığının kronik ,nüksetmeye meyilli doğası nedeniyle bunu anlamanın ve tedavi etmenin en etkili yolu bu bağımlılığın kronik bir hastalık olduğunu kavramaktır. Klinik tedavi uzmanları, bu bağımlılığa kronik hastalık olarak yaklaşarak, nüksetme eğilimini ve devam etmek gerekliliklerini, sürekli hasta eğitimi, danışma ve tavsiyeyi içine alan uzun dönem bakımı daha rahat kabul edeceklerdir. Bu stratejiler, diyabet, hipertansiyon veya astım gibi kronik hastalıklara yaklaşma şekilleriyle benzerdir. 143

Son 15 ile 20 yıl arasındaki birçok etkin tedavi, klinik tedavi uzmanlarına ve hastalara büyük vurgunu (!) yapabilmek için birçok seçenek sunar. Klinik tedavi uzmanları, tütün bağımlısı hastalara kısa tavsiye, danışmanlık ve uygun ilaç tedavisi sağlamalılardır. Tütün kullanımını kronik hastalık olarak anlamak ve tedavi etmek, genel olarak büyük bir hasta memnuniyetini ve sonunda bırakmayı sağlayan başarıyı getirir

144

54. Sigara Bırakma Tedavisinde var olan eğilim nedir? 2008 yılında, Amerika Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanı , “Tütün Kullanımını İyileştirme ve Bağımlılık” başlıklı klinik pratik kurallarının güncellenmiş halini yayınladı. Bu güncelleme aşağıda listelendiği üzere 10 tane anahtar tavsiyeyi içeriyordu. Bu önerilerin ortak hedefi, klinik tedavi uzmanlarına güçlü şekilde etkin tütün bağımlılık danışmanlığı kullanımını ve tütün kullanan hastalarına ilaç tedavileri uygulamalarını salık vermek ,bunun yanında sağlık sistemleri, sigortacı ve alıcıların var olan bu tedavileri uygularken klinik tedavi uzmanlarına yardımcı olmasıdır.

10 ANAHTAR TAVSİYELERİ 1. Tütün bağımlılığı, sıklıkla tekrarlanan müdahale ve bırakmak için birden fazla çaba gerektiren kronik bir hastalıktır. Etkin tedaviler vardır ama bunlar uzun dönem yoksunluk oranlarını arttırabilirler. 2. Klinik tedavi uzmanlarının ve sağlık dağıtım sistemlerinin, tütün kullanım durumlarını belgelemesi, belirlemesi ve her tütün kullanıcısını sağlık düzenlemesinde görülen şekilde tedavi uygulanması esastır. 3. Tütün bağımlılığı tedavileri, nüfusun geniş bir yelpazesinde etkindir. Klinik tedavi uzmanları kurallar’da tavsiye edildiği üzere danışmanlık vererek, tedavi ederek ve ilaç kullanarak, her

145

hastasını bırakma denemesi yapmaya ikna etmelidir 4. Kısa tütün bağımlılık tedavisi etkindir. Klinik tedavi uzmanları tütün kullanan her hastaya etkin olduğu görülen bu kısa tedavileri sunmalıdır. 5. Bireysel, grup ve telefon danışmanlığı etkindir ve bu etkinlik tedavi yoğunluğu ile artar. Danışmanlığın iki bileşeni özellikle etkindir ve klinik tedavi uzmanları bunları hastalarına bırakma denemesi yaptırırken kullanırlar: - Pratik danışmanlık (problem çözmek ve beceri eğitimi) - Tedavinin bir parçası olarak sosyal destek sağlamak 6. Tütün bağımlılığı için birçok etkin ilaç tedavisi vardır ve klinik tedavi uzmanları , hastalarını sigara bırakma denemeleri için bunları kullanma yönünde cesaretlendirmelidir. Klinik tedavi uzmanları, etkinliği hakkında yetersiz delil bulunan sigarayı bırakma girişimi denemesi yapan bazı hasta topluluklarının da bunları kullanmasında cesaretlendirir.İlk 7 adım ilaç tedavisi ( 5 nikotin ve 2 nikotin olmayan) uzun dönem yoksunluğu oranlarını güvenilir derecede arttırır. -Bupropion SR(Zyban veya Wellbutrin) -Nikotin sakızı -Nikotin soluk aldırma cihazı -Nikotin pastili -Nikotin burun spreyi -Nikotin yama 146

10.

Klinik tedavi uzmanları, Kurallar ‘da etkin olarak ifade edilen ilaç tedavisi birleşimlerini kullanmayı düşünmelidirler. Danışmanlık ve ilaç tedavisi tütün bağımlılığını tedavi etmede kendi başlarına kullanıldıkları zaman etkindirler. Bunun birlikte danışmanlık ve ilaç kombinasyonu herhangi bir tedaviden daha etkilidir. Bu yüzden, klinik tedavi uzmanları , bırakma denemesi yapan bireyleri hem danışmanlık hem de ilaç kullanmaya cesaretlendirmelidir. Telefon “bıraktırma hattı” farklı toplumlarda etkindir ve geniş bir kitleye ulaşır. Bu yüzden, hem klinik tedavi uzmanları hem de sağlık dağıtım sistemleri hastaların bu bırakma hatlarına girişini sağlamalı ve bırakma hattı kullanımını teşvik etmelidir. Eğer tütün kullanıcısı bırakma denemesi yapmaya isteksizse, artacak bırakma denemelerinde etkin olarak gösterilen motivasyon tedavisini kullanmalıdır. Tütün bağımlılığı tedavileri, diğer klinik bozukluklara bağlı girişimlere göre hem klinik olarak etkindir hem de son derece maliyetlidir. Bu tedavilerin kapsam altına alınması bırakma oranlarını arttırır. Sigortacılar ve alıcılar , tüm sigorta planlarının kurallar kapsamı altındaki yararlar olarak ifade edilmiş danışmanlık ve ilaç tedavilerini, içine almasını sağlamaları gerekmektedir.

147

Bu 10 anahtar tavsiyeye ek olarak, KURALLAR , alkol kullanımı ve bağımlılığında tedavi için model olarak belirlenmiş “5 A’” ‘dan da bahseder.

Tütün Bağımlılığını ve Kullanımını Tedavi için 5 A Modeli 1. 2. 3. 4. 5.

Tütün kullanımı hakkında soru sorun. Bırakmayı tavsiye edin. Bırakma girişimi isteklerini değerlendirin. Bırakma denemesinde yardımcı olun. Takip edilecek yolu düzenleyin.

55. Sigara bırakma gruplarını yöneten profesyonellerin nitelikleri nelerdir? Sigara bırakma programlarını yönetenler değişiklik gösterir ki bunlar sağlık profesyonelleri, sağlık eğitmenleri ve yetenekli gönüllülerdir.

148

56. Sigara içmeyi bırakmamda benim sağlık profesyonelimin rolü nedir? Sağlık profesyonelinin rolü, sizin için en iyi bırakma metodunu seçme konusunda yardım, bırakma sırasında karşılacağınız zorluklarla mücadele için ipuçlarını öğretmek ve sizi sigara içmekten alıkoymak için atacağınız adımlar konusunda rehberlik etmek olarak açıklanabilir.

57. Sigara bırakma programının maliyeti nedir? Sigara bırakmanın maliyeti , hiçbir ödeme yapılmayanlardan yüzlerce lira tutanlara kadar geniş bir yelpazede yer alır. Birçok sağlık planı, sigara bırakma için programları için para almazken bazıları ilaç tedavilerinin maliyetini talep ederler.

149

58. Sigorta, sigara bırakma programları veya ürünleri için ödeme yapar mı? Türkiye'de,yalnızca devlet hastanelerinde bu hizmet ücretsiz oalarak verilmekte olup;diğer durumlarda,mevcut sağlık sigortaları herhangi bir ödeme yapmamaktadır.

150

59. Bir sigara bırakma programına kayıt yaptırmanın faydaları nelerdir ve sigara bırakma programında ortalama kalış süresi ne kadardır? Sigara bırakma programına kayıt olmak ve devam etmek, nikotin yoksunluğunun psikolojik ve davranışsal yönleriyle mücadele etmek için destek ve rehberlik sağlar. Her bir seans en az 20 ile 30 dakika olmalıyken seans sayısı en az 4 en fazla 7 olarak planlanmalıdır. Bir programın en az iki haftada sonlanmalıdır.

151

60. Kendi başına bırakmaya çalışanlar ne kadar başarılı? Çalışmalar, hiçbir terapi yardımı almadan kendi başına bırakma başarı oranının yüzde 4 ile 7 arasında olduğunu belirlemişlerdir. Başarı oranı, nikotin yerine geçen tezgah üstü ilaçlarla (NRT) yüzde 10’a kadar artmaktadır.

61. Sigara bırakma bir danışman ya da sağlık eğitmeniyle bire bir yapılabilir mi yoksa bir grup içinde mi olunmalıdır? Bireysel danışmanın pozitif yanı endişelerin direkt olarak profesyonel birine iletilebilmesiyken negatif yanı grup desteğinden yoksun kalmaktır. Bazı insanlar ise bir gruba dahil olmayı ve katılmayı sevmeyip bire bir desteği tercih ederler.

152

62. Sigarayı bırakmada kullanılan yardımcı ilaçlar (özellikle nikotin yerine geçen(replasman) terapileri(NRT’s) nelerdir? Bu ilaçlar, nikotin replasman terapileri, nikotin sakızı, nikotin yaması, nikotin burun spreyi, nikotin soluma cihazları ve nikotin pastilleridir.

1.Nikotin Sakızı Üretici günde 24 parçaya kadar alınmasına müsaade etse de reçetenizde belirtildiği miktara uymalısınız.

2. Nikotin Yaması Bu dört yama gün boyunca az miktarda nikotinin vücuda iletilmesini sağlar.

3.Nikotin Burun Spreyi Nikotin, vücuda sıvı formumda ,burundan verilir. Bu işlem, kişinin,nikotin alımını giderek azaltmasına izin verir.

4.Nikotin Soluma Cihazı Nikotin, özel bir kartuşla ve özel bir soluma cihazıyla beraber ağızdan solunur.

5.Nikotin Pastili Nikotin pastili, yakın zamanda kullanımı artan yöntemlerden biridir.

153

Pastilin ağzınızda erimesine izin vererek bırakma sendromlarına karşı mücadele edebilirsiniz. Pastil kullanımı 12 haftadan sonra bırakılmalıdır.

63. Sigarayı bırakmak için ilaç kullanmamız gerektiğinde önerileriniz nelerdir? Tütün kullanımını tedavi için FDA tarafından onaylanmış ilaçlar; nikotin sakızı, nikotin soluma cihazı, nikotin pastili , nikotin burun spreyi, nikotin yaması ve vareniklindir.

154

64. Beş Nikotin Replasman Terapisinin (NRT) kendi başına ve diğer yöntemlerle beraber başarı oranı nedir? FDA onaylı olmayan araştırmalara göre başarı oranları şöyle: NRT İlaçları başarı oranları Nikotin sakızı yüzde 26.1, nikotin yaması yüzde 23.7, nikotin burun damlası yüzde 26.7, nikotin soluma cihazı yüzde 24.8, nikotin pastili 2 mg.’lik dozda yüzde 24.2, 4 mg.lik dozda yüzde 23.6’dır.

155

65. Sigara bırakmaya yardımcı herhangi bir ilaca bağımlı olabilir miyim? Doktorlar nikotin sakızının kullanımının 12 hafta ile sınırlanmasını tavsiye etseler de bu tavisye bazı insanları sakızı aylarca daha çiğnemekten alıkoymaz. Nikotin sakızı, sigaradaki kanserojen bir madde içermediği için kalp veya damar hastalıklarına neden olmaz.

156

66. Sigarayı bırakmamama yardımcı olabilecek bir ilaç ismi önerebilir misiniz? İlaçların etkileri ve yan etkileri kişiden kişiye ve problemin boyutuna göre değişiklik gösterdiğinden,burada bir ilaç ismi vermek doğru olmaz.Bunun için doktorunuzla görüşmeli veya bir sağlık kuruluşundan yardım istemelisiniz.

67. Nikotin bandı nedir? Nikotin bandı,en bilinen ve yaygın olan sigara bırakma yöntemidir.

157

68. Sigara tedavisi ilacı olan ilaçlarla bağlantılı intihar riski nedir? Şubat 2008’de , 420’si Amerika’da olmak üzere 491 intihar eğilimi vakası rapor edilmiş bunlardan 34’ü intiharla sonuçlanmıştır. Bu dönemde 6 milyon insana antidepresan ilaçlar reçete edilmiştir. Reçete edilen kişi sayısına bakıldığında psikolojik semptomların ve bu semptomlara bağlı ölümlerin çok düşük olduğu görülmektedir.

158

69. Eğer varsa NRT ilaç terapileri dışındaki diğer ilaçlar nelerdir? NRT ilaç terapileri dışında kullanılan ikinci-yol (second-line) tedavi ilaçlarıdır.

70. NRT ilaç terapileri dışındaki tedavilerin başarı oranları nelerdir? Başarı oranları: Yüzde 13,8 ile yüzde 24 arasında değişkenlik göstermektedir.

159

71. İdrak ile ilgili davranışsal terapi nedir ve ne kadar yardımcıdır? CBT, hem düşüncelere hem de davranışlara odaklanan müdahaleleri kapsar. CBT yararlıdır çünkü tüm sigara içenlerin sadece sigaraya olan fizyolojik bağlılıklarını değil hem psikolojik hem de davranış bağımlılıklarını da incelemektedir.

160

72. Sigara içenler içinde Adsız Alkolikler’deki gibi 12 adım programı var mıdır? Adsız Nikotin, (Nicotine Anonymous) bir grup tedavisi şekli olup Adsız Alkolikler gibi 12 adım belirlemiştir. -Nikotine karşı güçsüz olduğumuzu kabul ediyoruz. -Bize akıl sağlığımızı geri verebilecek gücün bizden büyük olduğuna inandık. - Tanrı’yı anladığımıza işaret olarak ona yaşamımızı ve irademizi açma kararı aldık. - Bize ait korkusuzluğun ahlaki varlığını aradık. - Yaratıcıya,kendimize ve başka bir insana hatalarımızı itiraf ettik. - Yaratıcıya,karakter kirliliğimizi çekip çıkarmasına hazırız. -Yaratıcıya alçak gönüllükle eksiklerimizi gidermesini söyledik. -Zarar verdiğimiz tüm insanların listesini yaptık ve bunları telafi etmek için istekli olduk. - Kişisel olarak kayıtlarımızı tutmaya ve yanlışlarımızı itiraf etmeye devam ettik.

161

-O’nun bizi anladığını düşünerek dua ve meditasyon yoluyla yaratıcı ile bilinçli teması arttırdık. - Bu adımların sağladığı aydınlanışın ışığında mesajları diğer nikotin kullanıcılarına ulaştırmayı denedik.

73. Sigara karşıtı ilaç olarak grup terapisi neden önemlidir? Grup terapisi sigara bırakma programlarında sıkça kullanılan bir müdahaledir. Grup programları, insanlara, bırakırken yaşadıkları problemleri tanımayı öğretir.

162

74. Sigarayı bırakmak için bitkisel çözümler var mıdır? Programlara katılmak istemeyen ya da ilaç almaya niyeti olmayan bir çok insana cazip görünen bitkisel çözümler Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp ( CAM) tanımı altında toplanmıştır.

Bitkisel Çözümler Gingseng: Çinliler tarafından 7000 yıldır ilaç yapımımda kullanılan bir köktür. Kava: Pasifik Adalıları için kutsal bir içecek olan Kava, nikotin ve diğer uyuşturucularla ilgili olarak tedirginliği azaltıcı etkiye sahiptir. Lobelya: Hint tütünü ya da kusmuk otu olarak bilinir. Nikotini bırakmak isteyen birinin gerginliğini alır.

163

75. Tipik bir sigara tiryakisi ömrü boyunca kaç kez bırakmayı dener? Araştırmalar, sigara içenlerin yüzde 70’inin bırakmayı istediğini belirtip bu grubun yüzde 81’inin en az bir kere denediğini ortaya koymuştur. Bırakma en az 10 girişimden sonra başarılı olmaktadır. İlk yıl sonundan bırakanların sayısı sadece yüzde 7 civarındadır.

164

76. Tetikleyicilerden kaçınmak için en yapmalıyım? Tetikleyiciler, alışkanlıklarınızı süregeldiği gibi devam ettirmek için sizi zorlayan uyaranlardır. Bu baskıyı aşmak için bazı tavsiyeler şunlardır -Günde 6 ile 8 bardak arası su için. -Sigara içme dürtüsünü 3 ile 7 dakika arası erteleyin. İstek geçmelidir. -Aklınızı meşgul edecek başka bir şey yapın. -Derin nefes alın.

165

77. “Kayma” ile “nüksetme” arasındaki fark nedir? Kayma, içmeyi bıraktıktan sonra içilen bir iki sigarayı ifade ederken iken nüksetme, günlük olarak tekrar içmeye başlamak manasına gelir.

78. Bırakmak için çok mu geç? Hangi yaşta olduğunuz ya da ne kadar içtiğinizin önemi olmadan söylenebilir ki sigarayı bırakmak ömrünüzü uzatır. 50 yaşında birinin sigarayı bırakmasının, gelecek 15 yıl içinde ölme riskini azalttığı istatistik olarak belirlenmiştir.

166

79. “Cold Turkey”(soğuk hindi) ile sigarayı bırakanlar ile sigara bırakma programına katılarak bırakanların başarı oranları nelerdir? Hiçbir terapi ve ilaç tedavisi almamak demek olan Cold Turkey (soğuk hindi) ile sigarayı bırakmanın başarı oranı yüzde 4 ile 7 arasında olup en dip seviyelerdedir. Bu oran ,sigara bırakma programlarının bir parçası olan NRT ile yüzde 17 ile 49, antidepresan ile yüzde 30, 5 civarındadır.

167

5.BÖLÜM İLGİLİ DURUMLAR 80. Tütün kullanımının tıbbi sonuçları nelerdir? Tütün kullanımı vücuttaki her organa zarar verir. Kansere bağlı ölümlerin ve lösemi,katarakt, akciğer kanseri, damar hastalıklarının sebebi vücudun enfeksiyonlara karşı koyma yeteneğini azaltan tütündür.

Sigara İçenlerde Bulunan Hastalıklarda Cinsiyet Farkları Erkekler Ölüm oranlarında olduğu gibi sigara içme oranlarında da erkekler kadınlardan daha yukarıdadır. Kadınlar Kadınlar sigara içmeyi erkeklere göre daha zor bıraktığından kadınlar arası akciğer kanseri vakaları artmaktadır. Cinsiyetler arası farklar- Belli Sağlık Riskleri Sigara içen erkekler ereksiyon bozuklukları ve sperm kalitesinde düşüklük problemleri yaşamaktadır. Sigara için kadınlar ise üreme, hamilelik ve annelik konularında fiziksel problemler yaşamaktadırlar.

168

Kadınlar ve Erkekler Sigara içmek, erkeklerde yüzde 90, kadınlarda ise yüzde 80 oranında erken ölüme sebebiyet vermektedir.

169

81. Sigarayla bağlantılı belli hastalıkları listeler misiniz? -

İskemik kalp rahatsızlığı,

Felç,

Periferik damar hastalığı,

Abdominal aort anevrizması,

Bitiş organlarını etkileyen mikrovasküler rahatsızlık.

82. Sigara içmek karaciğeri nasıl etkiler? Karaciğerin birinci görevi vücuttan toksinleri atmaktır. Sigara içmek, cytochrome P450 enzimini uyararak bu fonksiyonun doğru şekilde çalışmasına engel olur.

170

83. Tütün veya nikotinin sağlığa herhangi bir yararı var mıdır? Tütün, tarihte, belli amaçlar için kullanıldığında sağlıklı olmasa da güvenli olarak kabul edilmiştir. Seremonilerde kutsal ot olarak kullanılırken şifacı erkek ve kadınlar tütünü diş ağrısı, kulak ağrısı için ağrı kesici maksatlı dağıtmışlardır.

171

6.BÖLÜM ÖZEL NÜFUSLAR

84. Tütün kullanımına, tütün kullanımın tarihine ve sağlık risklerine bağlı olarak erkek ve kadınlar arasında farklar nelerdir? Erkekler, kadınlardan daha önce sigaraya başlar, daha derin içine çeker ve daha kolay bırakır. Kadınlar erkeklerden daha sonra sigara içmeye başlar, daha az içine çeker ve zor bırakır. Kadının, fizyolojik ve sosyal faktörler neticesinde nikotine bağlılığı daha yoğundur.

172

85. Değişik etnik gruplar arasındaki tütün kullanım oranı farkları nelerdir? Yerli Amerikanlar ve Alaska Yerlileri Federal olarak tanımlanmış 562 kabile vardır. Hepsinin tütün kullanımına bağlı olarak ritüelleri farklıdır. En yüksek tütün tüketimi Alaska Yerlileri’ndedir. Yerli Amerikalılar alkole,uyuşturucunun her türüne ve özellikle de tütüne çok düşkündürler.

Kültürel ve Ruhsal Faktörler Tütün , ruhsal, sosyal ve politik sebepler için olduğu kadar tıbbi iyileştirmeler için de kullanılmaktadır.

Yerli Amerikan Kadınları Yerli Amerikan kadınları arasındaki sigara içme oranı yüzde 34.5 ile geriye kalan Amerikalı kadınlardan çok daha yüksektir.

Yerli Amerikan Gençleri Yerli Amerikan gençler, diğer etnik grupların yüksekokul okuyan gençlerine göre iki kattan daha fazla sigara içmektedirler.

Yaşlılar 65 yaşın üstünde sigara içen yerlilerin oranı genel nüfus içinde sigara içen 65 yaş üstündekileri yüzde 20 yukarısındadır..

173

Koruma ve Sigara Bırakma Programları Koruma programları bire bir danışmanlık , reklamlarda değişiklik ve tütüne erişim konularını kapsamaktadır. Yerli Amerika halkları ,tütün karşıtı politika değişiklikleriyle sigara içme olayını ve bunun neden olduğu dışsallıkları (ikincil duman) engellemeye çalışmaktadırlar.

Hispanikler Amerika anakarasında yaşayan hispanikler arasında en çok sigara içenler yüzde 61.5 ile Kübalılar ve yüzde 4.2 ile Porto Rikolulardır

Asyalı Amerikalılar Sigara içen Asya Amerikalılar, Amerika’daki en küçük gruplardandır. Bu grup içinde sigara içme oranı çok düşüktür.

Afrikalı Amerikalılar Siyah erkekler, beyaz erkeklere oranla az sigara içseler de akciğer kanserine yakalanma riskleri daha yüksektir. Bunun nedeni Afrikalı Amerikalıların genetik temelli metabolik farkları olabilir ki bu da tütündeki kanserojen maddeyi atmadaki yetersizlik olarak açıklanabilir.

174

86. Hamilelik sırasında sigara içmek bebeğimi nasıl etkiler? Eğer hamile bir kadın sigara içerse, bebek, nikotinin toksik bileşiklerinden ve vücuttaki hücrelere ulaşması gereken oksijenin azalmasından sadece rahimde değil , doğduktan sonra da büyüme ve gelişim dönemlerinde de negatif etkilenir.

175

87. Sigara içmek göğsümdeki sütü nasıl etkiler? En iyisi emzirme zamanında sigara içmemektedir. Çünkü, bebek , sigara içen annesi yoluyla hem nikotine hem de tütün toksinlerine direkt olarak maruz kalır.

176

88. Farklı yaşlarda, çocukluktan yaşlılığa, sigara içme alışkanlıklarında ne gibi farklar vardır? Çocuklar Sigara içenlerin üçte biri sigaraya 10 yaşın altında başlarlar.

Gençler Sigara içme, genellikle erken ergenlik döneminde başlar. Bu da yaklaşık 12 yaşa tekabül eden bir zamandır.

Genç Yetişkinler 18 ile 25 arası genç yetişkinler, sigara bağımlılarının yüzde 44.3’nü kapsamaktadırlar.

Kolej Öğrencileri Sigara içimi, her ne kadar 2000 yılından itibaren düşmeye başlasa da sigara içmeye başlayan öğrenci sayısı artmaya devam etmektedir.

Yaşlılar Yaşça büyük bir çok insan sigaraya gençliğinde alışmıştır. Sonuç olarak yaşadıkları sağlık problemleri de sigara ile bağlantılıdır.

177

89. Sosyoekonomik gruplar ile eğitim seviyeleri arasındaki sigara içme oranları nelerdir? Michigan Üniversitesi’nden bir araştırmacı, sigara ile ilişkili hastalıkların hızla sınıf bazlı bir fenomen haline geleceğine inanmaktadır. Bugün , sigara içenlerin sayısı, fakir ve zayıf eğitimli arasında yüksek kalmaktadır.

178

90. Nikotine bağımlı olmak riskiyle daha fazla akıl hastası mısınız? Akıl hastalarının arasında sigara içme, genel nüfusa göre orantısız derece yüksektir. Sigara içen akıl hastalarının erkek ve kadın oranlaması yapıldığında belirgin bir farka rastlanmaz.

179

7. BÖLÜM HAYATTA KALMAK

91. Sigarayı bıraktığım zaman kilo almak istemiyorum? Neden kilo alıyorum? Bunun için ne yapabilirim? Nikotin bir uyarıcıdır ve tüm uyarıcılar kilo kaybetmede ve iştah bastırmada önemli rol oynarlar. Bu yüzden uyarıcıları almayı bıraktığınızda ya da sigaradan uzak kaldığınızda metabolizmanız yavaşlar ve kilo almaya başlarsınız. Bazı diyet uzmanları , sigara bıraktırmaya yarayan nikotin yamalarının yanında diyet yamaları kullanımını da önererek bu soruna çözüm bulunabileceğini ifade etmişlerdir.

180

92. Sigarayı bıraktıktan sonra uzun vadeli psikolojik ve duygusal semptomlar olmasını ummalı mıyım? Bazı insanlar bir depresyon içine kayabilir. Depresyonun daha ciddi semptomları uyku, iştah bozukluğu, suçluluk duygusu, çaresizlik ve umutsuzluktur. Eğer depresyon bahsedilen bu semptomlarla beraber birkaç haftadan fazla sürerse , doktora başvurmalısınız..

181

93. İlaç tedavisinden geriye kalan psikolojik kalıntıyı veya duygusal acıyı hafifletmek için ne yapabilirim? Bu sorunun cevabı bireysel ve grup halinde yapılan sigara bırakma terapilerinde yatmaktadır. Bu gruplara katılarak alacağınız proaktif önlemlerle mutluluk duygunuzu arttırabilir ,isteklerinize ait şiddeti azaltabilirsiniz..

182

94. Sigarayla ilgili çok güzel anılarım var. Bununla ilgili kötü anıları nasıl yaratabilirim? Bilinci tekrar programlama modeli ile güzel anılar kötü olanlarla yer değiştirebilir. İdrak davranış terapisi(CPT-cognitive behavioral therapy), bu modelin kısmı olarak çalışma şekli olup negatif düşüncelerin depresyonlu pozitif düşüncelerle yer değiştirmesini sağlar.

183

95. Esas Uzlaşma Anlaşması (Master Settlement Agreement) nedir? Bu anlaşma,en büyük dört tütün şirketiyle nakit uzlaşma ve kurumsal uygulamaların düzeltilmesini sağlamıştır.

184

96. Anlaşma oluştuktan Esas Uzlaşma Anlaşması’nın (Master Settlement Agreement) sonuçları ne olmuştur? Amaç, Amerika'da tütün ile ilgili hastalıkların maliyetlerinden eyaletleri kurtarmaktı. Bu anlaşma ile yükselen vergiler, tütün şirketlerini zam yapmaya yöneltmiş ve yapılan zam genç nüfusun sigara tüketiminde düşüşü sağlamıştır. Yetişkinler arasındaki sigara içme oranı ise en düşük seviyeye gerilemiştir.

185

97. MSA anlaşmasından sonra ben, sigara ile ilgili bir hastalıktan dolayı hukuki tazminat hakkına sahip miyim? MSA’nın amacı, tütün şirketlerini ilerde doğabilecek sorumluluklardan korumaktı. Buna rağmen çeşitli grupların ve bireylerin açtığı hatta kazandığı davlar vardır. Birey ya da grup olsun olmasın belli davalar birey ya da grupların bulunduğu yerlerdeki eyaletler tarafından karara bağlanır.

186

98. Başarılı olmak için neden aileden, arkadaşlardan ve diğerlerinden destek almak zorundayım? Araştırmalar , destek alınarak yapılan bırakma denemelerinin destek alınmadan yapılanlara oranla daha yüksek oranda başarı sağladığını göstermektedir. İnsanlar sosyal hayvanlardır. İşte bu yüzden arkadaş ya da akran gruplarının gençlik üzerinde çok büyük bir etkisi vardır.

187

99. Aile üyeleriyle ya da arkadaş ile temas sağlayamadığım durumda arayabileceğim 24 saat açık hat var mıdır? Evet vardır… Birçok sigara bırakma programı ve devlet hastaneleri 7/24 hizmet vermektedir.

100. Nereden bilgi alabilirim? "Alo 171Sigara Bırakma Danışma Hattı"ndan 7/24 bilgi alınabilir.

188

8.BÖLÜM SİGARAYI BIRAKMAK İÇİN GEÇERLİ SEBEPLER Cilt problemleri: Psöriasis: Psöriasis bir cilt problemidir. Hiç sigara kullanmamış kişilerde de görülebilir ancak sigara içiyorsanız cildinizin bu hastalığa yakalanma ihtimali her zamankinden daha yüksektir. Deride kırışıklıklar ve yaşlanma : Yaş ilerledikçe kişilerde kırışıklık belirtileri görülür fakat bu belirtilere gençlerde de rastlamak mümkündür. Uzmanlar, sigara kullanımının, kişilerde yaşlanma ve kırışıklık belirti ve etkilerini arttırdığını söylemektedirler. Bu sebepten sigara içenlerin, içmeyenlere nazaran ciltlerinin daha kırışık ve yaşlı göründüğünü söylemek kaçınılmazdır.Sigara cilt dokusundaki kan akışını engellediği için sağlıklı görüntüden uzaklaştırır ve kanlanmayan cilt kırışır. Doğal parlaklığın kaybolması: Sigara kullananların gri görünümlü ve soluk bir cilde sahip olmaları kaçınılmazdır.O sebeple bu kişiler,"smokers face" olarak adlandırılır.Sigaranın karbon monoksit içermesi, cildimizdeki oksijenin yerine nikotin yerleşmesine neden olacağından; kan akışının azalmasıyla cilt daha renksiz ve kuru bir hale gelir. Cilt kanseri: Sigara; özefagus, boğaz ,ağız, akciğer kanserinin baş nedenleri arasında gelir. Bu 189

durmda sigara içen kişilerde cilt kanseri görülme riski oldukça yüksektir. Sigara içenlerde içmeyenlere göre 3 kat daha fazla skuamöz hücreli karsinom gelişir. Bu da cilt kanserinin 2. yaygın tipidir. Esneklik: Sigaranın etken maddesi olan nikotinin,liflere ve ciltte bulunan konnektif dokuya zarar vermesi,esnekliğin kaybolmasına neden olur. Gözaltı torbaları: İyi bir gece uykusu uyuyamamanızın sebebi sigara kullanımınız olabilir. Bu konuda yapılan bazı çalışmalar,sigara içmeyenlerin içenlere göre 4 kat daha rahat ve kesintisiz uyuduğunu göstermiştir.Geceleri uykunuzun bölünmesi,yatakta sürekli dönmeniz,muhtemelen sigarayla bağlantılıdır.

Sararmış dişler: Sigara kullandığınız sürece bembeyaz,parlak dişlere sahip olmanız ne yazık ki mümkün olmayacaktır.Nikotinin etkisiyle dişlerinizin sararması ve parlaklığını kaybetmesi kuvvetle olasıdır.

Sarı parmaklar: Nikotin,yalnızca dişlerinizi yıpratmakla kalmayıp,parmaklarınızı ve tırnaklarınızı da sarartır.Bu da ellerinizin bakımsız ve çirkin görünmesi demektir.

İncelmiş saçlar: Sigaranın içindeki zehirli kimyasallar,saçın yapısındaki DNA hücrelerini etkilediğinden;saçlarınız daha ince telli olur ve daha erken beyazlar.

Yara iyileşmesi: Nikotin damarlarda daralmaya neden olduğundan oksijen bakımından zengin, ince 190

damarlardaki akış hızını yavaşlatır.Bu da açık yaralarınızın çok daha geç, iyi olacağı anlamına gelir. Sigara kulanıcılarının ameliyat sonrasında maksimum iyileşme gösteremediği, bilimsel araştırmalarla ispatlanmıştır.Özellikle estetik müdahale geçirecek hastaların,operasyondan önce sigarayı bırakmaları şart koşulur.Aksi taktirde, yeterli kanlanma olmayacağından deride dökülme riski oldukça yüksektir.

Diş kaybı: İyi bir içici olmak, her türlü diş ve diş eti problemi riskini yükseltir. Yapılan bir çalışmada sigara içenler içmeyenlere oranla 6 kat daha fazla dişeti hastalıklarına yakalanmış ve bunun sonucunda da dişlerini kaybetmişlerdir.

Güçsüz karın kasları: Sigara yemek yeme isteğini azaltır;dolayısıyla sigara kullanmayanların kullananlara göre daha kiloları daha normaldir .Sigara içmeyenlerin iç organlarında yağlanma daha azdır. Sigara kulananlarda biriken fazla yağlar Bu derin yağ yastıkçıkları vücudun orta kısmında birikir ve şeker hastalığı gibi birçok hastalık riskini arttırır.

Katarakt: Sigara gözün lens kısmındaki oksidatif stresi yükselterek katarakt riskini arttırır.

191

SİGARA İÇMENİN VÜCUTTAKİ ETKİLERİ Beyin: Zihinsel ve bedensel yorgunluk hissi,felç riski Cilt: Cilt bozukluğu Burun: Koku alma duyusunda azalma Ağız ve yutak: Tat alma duyusunda azalma,dişlerde renk değişimi,kanser Kalp: Koroner arter hastalığı Gırtlak ve nefes borusu: Gırtlak iltihabı,kanser Yemek borusu ve mide: Ülser,kanser Meme: Memelerde kistik değişiklikler,süt oluşumunda azalma,meme kanseri Rahim ve yumurtalıklar: Kısırlık,çocuk düşürme,embriyo gelişiminde gecikme,erken menopoz,rahim kanser Akciğerler: Bronşit,anfizem,kanser Eller: Parmaklarda sararma Pankreas: Kanser Testisler: Döllenmede azalma Kemikler: Kemik erimesi 192

Periferik arterler: Periferik damar hastalıkları

9.BÖLÜM GEBELİK VE SİGARA Sigaranın Gebeliğin Oluşmasına Etkisi Sigarada bulunan zararlı maddeler anne ve baba adaylarının doğurganlıkları/üretkenlikleri üzerinde de etkili olarak, onların sağlıklı bir eş ve anne-baba adayı olmasını önlemektedir. Şöyle ki ;sigara,erkeklerde sperm sayısını düşürüp,spermlerin hareket etme yeteneğini ve hızını azalttığından,üreme ve doğurganlık potansiyeli doğal bir düşüş gösterir.Yanısıra,kan damarlarını etkileyerek kanlanmayı azalttığından ereksiyon problemlerine sebep olur.Bu durum kadınlarda,düşük ve dış gebelik tehlikesi olarak karşımıza çıkabilir.

Gebelikte Sigara Kullanımı Kadınlarda gelişen sigara bağımlılığı çoğu zaman hamilelik sürecinde de devam edebilmektedir. Sigara bağımlılığı olan kadınların %50-70’i gebelik esnasında da sigara kullanmayı sürdürmektedirler. Yurt dışında yapılan çalışmalarda yaklaşık beş kadından birisinin gebe iken sigara kullandığı görülmüştür. Gebelikte sigara kullanmak hem anne hem de bebek açısından son derece zararlıdır.

193

Sigara 4000 tane kimyasal madde içermektedir. Sigara annenin başta solunum sistemi olmak üzere kalp,damarlar ve vücudun diğer tüm organlarına zarar vermektedir. Sigara,akciğerleri daraltarak daha az hava girmesine neden olur. Damarlar daraldığı için tansiyon yükselir.Nabız hızlanır ve bulantı ve kusmalar daha çok artar.Koku ve tat duyusunda azalma meydana geldiği gibi;iştahı keser ve gebenin daha çabuk yorulmasına sebebiyet verir. Bebek anne karnında plesenta ve göbek kordonu aracılığıyla beslenir.Sigara kullanan anne adaylarında, annenin sigaradan aldığı nikotin ve karbonmonoksit sebebiyle bebeğe yeteri miktarda oksijen ulaştırılamadığından ,bebek yeterince beslenememekte;dolayısıyla gelişemememektedir. Oksijen,bebeklerin büyümesini ve gelişmesini sağlayan en önemli yaşam aracıdır.Anne karnınında oksijen azalması demek;diğer besin ögelerinin de miktarının azalması,dolayısıyla zeka ve gelişme geriliğinin ortaya çıkma ihtimali demektir.Bebek her şekilde anneye bağımlı olduğundan,O'nun yaptığı her hareketten hem fizyolojik,hem de psikolojik olarak etkilenir.Gebelik sürecinde anne sigarayı bıraktığı anadan başlayarak,bebeğin sağlığı da olumlu yönde bu durumdan etkilenecektir.

194

Sigaranın Gebelik Üzerine Etkisi Sigara;düşük riskini artırır ;erken doğuma ya da bebeğin anne karnında ölmesine sebep olabilir.Bebeğin doğum ağırlığının düşük olması ,akciğerlerinin yeterince gelişememesi;hatta yarık dudak/damakla dünyaya gelmesi ihtimali,sigara kullanan anneler için uzak değildir.

Sigaranın Plasentaya Etkisi Sigara,anne karnında bebeği saran zarın erken yırtılmasına ve aşırı vajinal kanamaya neden olmaktadır. Yine,plesentanın doğru yere yerleşmemesine ya da erken ayrılması ihtimalini yükseltmektedir.

Sigaranın Emzirme Döneminde Verdiği Zararlar: Sigarada bulunan zehirli kimyasal maddeler anne sütü ile bebeğe geçmeye devam ettiğinden;gerek salgılanan süt miktarını,gerekse anne sütünde bulunan C vitaminini azaltır.Sigara kullanan annelerin genellikle iştahsız olması nedeniyle,annenin yeterli,dengeli ve düzenli beslenememesi; bebeğin de gelişiminin gerilemesine sebep olacaktır.Yeterli süt salgılansa bile,sigara kullanan annelerin sütünün besleyici değeri azdır.

Sigaranın Bebeklik, Çocukluk ve Sonraki Dönemlerde Verdiği Zararlar: Sigara akciğer fonksiyonlarını etkilediği için,doğumdan sonra bebekte zatürre ve bronşit riski 195

artar.Ayrıca bu annelerin bebeklerinde ani ölüm sendromu daha sık rastlanan bir durumdur. Sigara kullanan annelerin bebekleri daha sık ve çabuk hastalanırlar.Bu bebeklerde orta kulak iltihabı ve astım gibi hastalıklara rastlamak daha mümkündür.Ayrıca gebelik sırasında sigaraya maruz kalan bebeklerin ileride bağımlı olma riskleri daha yüksektir

GEBELİKTE SİGARAYI BIRAKMANIN ÖNEMİ Hamilelik süreci,sigarayı bırakmak için en ideal dönemlerden biridir.Sigaranın bebek üzerindeki olumsuz etkisinden haberdar olan bilinçli anne adayları bu dönemde sigarayı bırakmak için önemli bir adım atabilirler. Sigarayı bırakmak zor bir iştir.Bu nedenle bu sürecin zahmetli olduğunu ve sabretmek gerektiğini bilerek başlamak gerekir.Gebelik döneminde sigara ya birden,ya da her seferinde birkaç tane az içilerek aşamalı olarak bırakılabilir.Bırakma döneminde ilk bir ayı hiç sigara içmeden geçirebilmişseniz,büyük oranda başarıya ulaşmışsınız demektir. Sigarayı bırakmanız,kendinize ve bebeğinize verdiğiniz değerle ilgilidir.Üstelik şimdi sigaradan vazgeçmek için kocaman bir nedeniniz de var; bebeğiniz…Bunun için bırakacağınıza daha çok inanmalı ve asla vazgeçmemelisiniz. 196

PASİF İÇİCİLİK VE ÇOCUKLAR Çocuklar günlük yaşantılarında pasif içiciliğe maruz bırakılırlarsa,daha sık hastalanırlar. Sigara içenlerin çocuklarında: • Ortakulak iltihabı • Kolik • Astım bronşit • Alerji • Beşik ölümü riski daha yüksektir. Çocuklar eğer pasif içiciliğe maruz bırakılmışlarsa, daha çok ilaca ihtiyaç duyarlar ve daha sık hastanede tedavi görmek zorunda kalabilirler.

197

SİGARA İÇİMİNİ ENGELLEMEYE YÖNELİK YAKLAŞIMLAR Sigara içimini kontrol altında tutabilmek amacıyla üç türlü yaklaşım öngörülebilir. 1- Sigaraya başlamamak için çaba gösterilmelidir. 2- Sigara içenlere bırakmaları için destek olunmalıdır. 3- Pasif içiciler sigara dumanından korunmalıdır.

1-Sigaraya başlamamak için çaba gösterilmesi Sigaraya başlamamak için çaba gösterilmesi-İnsanların sigaraya neden başladıklarına bakıldığında,hemen hemen hepsinin; arkadaşları arasında kabul görme,otoriteye karşı gelme,yasaklara karşı koyma arzusu,merak,özenti,hayranlık duyduğu kişilere öykünme gibi, gençlik dönemine özgü motivasyonlardan kaynaklandığı görülür. Sigara içmeyen anne babaların çocuklarında içme sıklığı çok azken;sigara içen gençlerin yaklaşık %75'nin ebeveynlerinden en az biri sigara kullanmaktadır.Öğretmenlerin özellikle öğrencilerinin yanında sigara içmeleri de sigaraya başlamada çok etkili olmaktadır. Özellikle ergenlik döneminde "karşı çıkma"psikolojisi çok baskındır.Çocuğun sigara içmesine 198

karşı çıkan anne baba ya da yöneticilerin de sigara kullanıyor olmaları;onların sigarayı bırakmaları konusundaki ısrarlarını çürütmektedir.Bu çelişkili durum;"sigara içme" şeklindeki söylemleri anlamsız kılmakta ve bu yasaklama bir çekicilik oluşturmaktadır. Kendinden daha büyük arkadaşlar edinerek,büyüdüğünü kendine ve çevreye ispatlama çabası veya, yakışıklı erkeklerin ve güzel kadınların modern mekanlardaki görüntüleri gençlerin sigaraya yönelmelerinin sebeplerinden başlıcalarıdır. Sigara reklamları, genişleyen global pazarda çok önemli işleve sahip olup başlı başına bir araştırma konusudur.Reklamlarda kullanılan mekanlar,modeller,tamamen ghençlerin ilgisini çekecek şekilde seçilmiştir.Başarı ile sigara arasında tamamen ters bir korelasyon olmasına rağmen sigara;özgürlüğün ve başarının sembolü gibi gösterilmektedir.Oysa ki,gelişmiş toplumlarda sigara içen kişiler; cebinde sigara paketi taşıyan,dişleri sarı-siyah,üzerine sigaranın kötü kokusu sinmiş bağımlılar şeklinde, âdeta ikinci sınıf kişiler olarak portre edilirler.Yani sigara,bir çeşit esarettir. İçicilerin genellikle ergenlik dönemine denk gelen 14-20 yaş aralığında sigaraya bağımlı hale geldikleri görülmektedir.Bu yaştan sonra sigaraya bağımlılık gelişmesi çok nadir bir durumdur.Çünkü,kendini ispatlamış,özgüveni yüksek birinin sigaraya başlaması için hiçbir gerçekçi nedeni olamaz.Bu yaştaki bir kişi 199

akciğer kanseri,kalp krizi,felç ve diğer kronik rahatsızlıklar yaşamamak için bu ölüm tuzğından uzak durması gerektiğinin bilincindedir. Hiç şüphesiz çok ileri yaşlarda bile sigaraya başlamak olasıdır.Ancak genele bakıldığındabu oaran görmezden gelinebilecek kadar azdır.Bu sebepten dolayı,sigara tiryakiliği çocukluk ve gençlik dönemi hastalıkları arasında sayılabilir. Yukarıda tartşılan gerçekleri en öngörebilenler,şüphesiz sigara üreticileridir.Onlar,geniş bir tiryaki pazarı oluşturmak için 14-20 yaş arası gençleri birer sigara tiryakisi haline getirmeleri gerektiğinin fazlasıyla bilincindedirler.Bu neden le özellikle Türkiye gibi genç nüfusa sahip ülkeler bu sektör için çok iyi bir hedeftir. Sigaranın zararlarından korunmak için en etkili yol sigarayı hiç içmemektir. Sigara tiryakilerinin hepsi sigara kullanmaya bir tane yakmak suretiyle başlamışlardır. Araştırma sonuçlarına göre sigara içmeyi bir kez deneyen 4 kişiden 3’ü sigara içicisi olmakta ve sürekli sigara içer hale gelmektedir. İçindeki nikotin sebebiyle sigaraya bağımlı hale gelen kişiler,artık nikotine sürekli gereksinim duyan,her fırsatta bunu arzulayan ve ortam kollayan kişiler haline gelirler. Buna sebebiyet vermemek için ,sigarayı bir nefes dahi çekmemek gerekir . 200

14-20 yaş grubundaki gençlerin sigaraya başlamalarını engellemek için bazı etkinlikler yapılması gereklidir.Özellikle bu dönemde sigara içen arkadaşlar yerine,içmeyen arkadaşlara yöneltilmeleri uygun olacaktır.Kişiler her ihtiyaç duyduklarında sigara içebilecekleri bir ortamda bulunuyorlarsa,bu durum onlara kolaylık sağlar.Bu anlamda kapalı alanlarda uygulanan sigara yasağı bir derece caydırıcı olmaktadır. Sigara fiyatının yükseltilmesi, özellikle genç insanlar için daha etkilidir.Yine;sigara reklam ve tanıtımlarının yasaklanması ve sigaranın zararları ile ilgili yayınlanan kamu spotları bu maddenin kullanımını kısmen de olsa azaltmaktadır. Çocukların ve gençlerin sigara alışkanlığını edinmelerinde çok etkili olan bir diğer unsur da toplumda “rol modeli” olan kişilerin sigara içmesidir. Çocuklar başta anne ve babaları olmak üzere sevdikleri ve beğendikleri kişilerin davranışlarını yakından izler ve onlar gibi olmaya çalışırlar.Özellikle ebeveynlerin bu konuda duyarlılık göstermeleri oldukça önemlidir.Zira çocuklar,duyduklarına değil,gördüklerine odaklıdırlar. Çocuklara ve gençler için yapılacak etkinliklerde yapılacak eğitimlerde sigaranın yol açtığı hastalıkları listeler halinde saymak yerine, onların ilgisini çekecek başka yaklaşımların ortaya konması gerekir. Sigaranın zararları bazı oyunlarla veya günlük problemler içinde ortaya konmalıdır. Bu amaçla çocukların katılacağı

201

resim, karikatür, kompozisyon yarışması vb. yöntemler de kullanılabilir.

2- Sigara içenlere bırakmaları için destek sağlama: Sigara içen tiryakilerin büyük bir yüzdesi sigarayı bırakmak ister ve bu maddeyi kullanmaktan mutlu değildir.Ancak sigarayı kendi başına bırakmak konusunda başarısız olanlar için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Bunlardan bazıları bilimsel yöntemler ve yaklaşımlar olup; bazıları ise bilimsel olarak etkinliği kanıtlanmamış yaklaşımlardır.Sigara alışkanlığı bir tür bağımlılık olarak ele alınmaktadır ve sigara bağımlılığı Dünya Sağlık Örgütü tarafından bir hastalık olarak tanımlanmıştır.Bu alışkanlık bir hastalık olarak kabul gördüğüne göre tedavisinin de doktor ve diğer sağlık personeli tarafından yapılması yerinde olur. Bugün için sigara bağımlılığının tedavisinde bilimsel olarak etkili olduğu kanıtlanmış olan yöntemler, psikolojik destek yaklaşımları ile bazı ilaçlardır. Bunlar dışında çeşitli yaklaşımlar da söz konusu olmakla birlikte diğer yaklaşımların yarar sağladığı konusu bilimsel olarak ortaya konmamıştır.Sigara alışkanlığından vazgeçmek için herşeyden önce kişinin sigarayı bırakma konusunda istekli olması gerekir. Bırakmak istemeyen birini sigaradan zorla vazgeçirmek mümkün değildir. Bu durumda sigarayı bırakma isteği olmayan kişinin

202

öncelikle bu konuda istekli olmasını sağlamak amacıyla. Bir takım çalışmalar yapılmak gerekir. Sigaranın zararları anlatılırken sağlık üzerindeki olumsuz etkilerinin yanı sıra ekonomik açıdan olumsuzluklar ve çevre üzerindeki etkileri de ele alınmalıdır. Sigaranın zararlı etkilerini başlıca 4 başlık altında inceleyebiliriz. • Ölüme sebebiyet veren hastalıklar : Sigara içenlerin büyük bölümü başlıca üç hastalık nedeniyle hayatını kaybeder. Bu hastalıklar akciğer kanseri,kalp hastalığı ve kronik akciğer hastalığıdır. Bu hastalıkların meydana gelmesinde sigara kullanımı çok etkilidir. Örneğin akciğer kanserlerinin %90 sebebi sigaradırAynı şekilde kalp ve akciğer hastalıklarının da meydana gelmesinde sigara başlıca etkendir. • Diğer öldürücü hastalıklar: Sigara kullanımının akciğer kanseri dışında 10-12 kadar başka kanserlerle de ilişkisi vardır. Bunlar arasında gırtlak kanseri, ağız boşluğu, yutak, yemek borusu, mide-barsak kanserleri,mesane kanseri, pankreas kanseri, kadınlarda rahim kanseri ve meme kanseri sayılabilir. Kanserlerden ayrı olarak kalp-damar hastalıkları, ve akciğer hastalıklarında sigara içilmesi etkilidir.

203

•

Ve diğerleri…

Sigara kullananlarda yukarıda sayılan ve yaşamı tehdit eden önemli hastalıklara ek olarak çok sayıda hastalığın görülme sıklığı sigara içmeyenlerden daha fazladır. Çeşitli mide-barsak hastalıkları,damar sertliği ve damar tıkanıklığı, allerjiler, gözlerde katarakt ve diğer görme bozuklukları, osteoporoz (kemik erimesi), hafıza bozuklukları gibi hastalıklar bu grupta sayılablir. Sigaranın bırakılmasına bağlı olarak sonra sağlık sorunlarının hızla azalmakta olduğu bilinen bir gerçektir. Sigaranın bırakılması ile hastalık riski azalır. Sigaranın zararları hakkında tiryakilerin bilgilendirilmesi, sigara alışkanlığından vazgeçmeleri bakımından önemlidir.

3- Sigara dumanından pasif etkilenimin önlenmesi: Sigara içmenin olumsuz etkileri yalnızca sigara içenler açısından değildir. Kendisi sigara içmediği halde çevrede bulunan diğer kişilerin içtikleri sigara dumanından etkilenen kişiler de sağlık açısından tehlike altındadır. Bu yüzden,sigara kullanmayan kişilerin sigara içilen ortamlarda bulunmamaları önemlidir.Sigara dumanından pasif olarak etkilenenenlerde de kalp hastalığı, akciğer kanseri ve felç riskinin yüksek olduğu bilimsel çalışmalar sonucunda kanıtlanmıştır. Bunun dışında sigara dumanından pasif olarak etkilenen çocuklarda solunum

204

yolu enfeksiyonları ile orta kulak iltihabı daha sık görülmektedir. Ayrıca gebelik durumunda sigara içen annelerin bebekleri, sigara içmeyen annelerin bebeklerinden 250300 gram daha küçük olarak doğmaktadır. Bütün bu sayılan nedenlerle sigara dumanından pasif olarak etkilenmenin de önüne geçilmesi gerekmektedir. Bu sebeple toplu bulunulan yerlerde ve özellikle kapalı alanlarda sigara içilmesinin yasaklanması çok etkili bir yaklaşımdır.

NİKOTİN ÜRÜNLERİ Değişik tipte nikotin ürünleri mevcuttur. Bu ürünler örneğin bant, sakız, tablet ile birlikte küçük bir plastik sigara olarak alınabilir.Nikotin ürünleri doğru kullanıldıkları zaman sigarayı bırakmak nisbeten kolaylaşır. Nikotin ürünleri en fazla 3 ile 4 ay kullanılmalıdır, bunların kullanımı asla 6 aydan fazla sürmemelidir. Nikotin Ürünleri Hakkında Bilgi • Nikotin ürünleri sadece 3 ile 4 ay arasında kullanılmalıdır. • Nikotin ürünleri tütün gibi kanserojen/kansere neden değildirler.

205

• Hamileyseniz, emziriyorsanız yada kalp sorunlarınız varsa, nikotin ürünlerini kullanmadan önce mutlaka doktorunuz ile konuşmalısınız. Elektronik Sigara ve Olası Sağlık Riskleri Elektronik sigaranın icadı 1963 yılına dayanmaktadır. Herbert A. isimli bir araştırmacı tarafından bu tarihte “tütün içermeyen dumansız sigara” ismiyle e-sigara ilk kez gündeme gelmiştir. Cihaz ilk kez 2004 tarihinde Çin’de, sigarayı bırakmaya yardımcı bir yöntem olarak pazarlamaya sunulmuştur. 2005-2006 yılları itibariyle cihazın Çin’den ihracatı başlamış ve farklı ülke pazarlarında da yerini almıştır. Elektronik sigara formu sıvıyı buharlaştıran bir mekanizmaya sahip olup sigara içmeye benzer bir kullanıma sahip olup,5 farklı maddeden oluşan bölümlere sahiptir. Bu bölümler; Kartuş, püskürteç, manyetik adaptör, pil ve sıvı kısımdır. Sağlık ile ilgili endişelerin oluşmasına yol açan ve araştırmalara konu olan kısım sıvı içerikleridir. Cihazın içindeki sıvı; propylene glycol (PG) ve/veya bitkisel gliserin(VG) ve/veya polyetilenglicol (PEG 400), konsantre aroma ile nikotin konsantresi içermektedir. Nikotin konsantrasyonları firmalar tarafından üretilen cihazlar arasında farklılık göstermekte olup üzerlerinde mg/ml cinsinden içerdikleri nikotin miktarını yazan etiketler mevcuttur.

206

Elektronik sigara ile normal sigara arasında hem tasarım hem nikotin salınımı açısından benzerlik vardır. Esigaranın nikotin salınım miktarı normal sigara ile aynıdır. Buna karşın normal sigaralarla benzerlik göstermeyen elektronik sigaralar da mevcuttur.Bu tür elektronik sigaralarda alınan nikotin miktarını kullanıcı belirleyebilmekte, bazı kullanıcılar hiç nikotin içermeyen türleri tercih edebilmektedirler. Elektronik sigaraların kullanımının fayda ve zararları henüz tartışmalı bir konudur. Bu konuya istinaden sınırlı sayıda araştırma yapılmış olup; birçok ülkede e-sigaranın satışına dair yasal düzenlemeye gidilmiştir. Sağlık ile ilgili endişelerin oluşmasına yol açan ve araştırmalara konu olan kısım sıvı içerikleridir. Uluslararası sağlık kuruşu olan FDA tarafından yapılan incelemelerde ,kanserojen olduğu bilinen ve tütünde de yer alan nitrosamine içerdikleri, örneklerin yarısında görülmüştür. İnsanlar için toksik olduğu bilinen dietilen glikol %1 oranında saptanmıştır. Çoğu örnekte tütünde de yer alan ve insan sağlığına zararlı olduğu daha önce ispatlanmış olan anabasine, myosmine ve beta nikotryine tespit edilmiş olup bu maddeler buharda gösterilememiştir.Nikotin içermediği belirtilen örneklerin hepsinde düşük seviyede de olsanikotin tespit edilmiştir. Nikotin içeren ve içerdiği miktarlar üzerlerindeki etiketlerde aynı olarak yazan örneklerin hepsinde 26.8-

207

4.2 mcg/100mL arasında değişen değerlerde nikotin tespit edilmiştir. FDA dışında yapılan çeşitli çalışmalarda ise, formaldehit, keton, civa, tetrametilpirazin gibi bir takım sağlığa zararlı olabilecek kimyasalların tütün dumanına kıyasla anlamlı derecede az da olsa bulunduğu gösterilmiş, bu düşük dozların sağlık riski oluşturmayacağı üzerinde durulmuştur. FDA'nın araştırmaları sonucunda e- sigaraların gösterildiği gibi masum olmadığı ve bu konuda yapılan sağlık uyarılarının yetersiz olduğu raporlanmıştır. Elektronik sigaralar birliği ve birtakım sağlık yayın ve araştırmacıları tarafından FDA’in bu bulguları her ne kadar eleştirilere maruz kalmış olsa da bu cihazlar konusundaki sağlık endişelerinin artmasına yol açmıştır. Gelişmiş ülkelerde tütün kontrolü ile ilgili uygulanan politikalara bağlı olarak sigara kullanma oranları azalırken, az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde bu oranlar artmaktadır. Sigara kullanımındaki bu artışlar, sigara şirketlerinin hedef kitle olarak gördüğü, gençler ve kadınlar arasında daha fazla olmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, gelişmiş ülkelerde kadınların%9’u sigara içerken, gelişmekte olan ülkelerde bu oranın %22 olduğu saptanmıştır. Gelişmekte olan ülke statüsünde olan ülkemizde de, benzer şekilde yıllar

208

içerisinde kadınların sigara içme sayısında artış olduğu ve yaklaşık 4 kadından birinin sigara içtiği bilinmektedir. Kadınlar arasında ergenlik döneminde başlayan sigara kullanma alışkanlığının, kadın evlenme çağına gelince fizyolojik ve psikolojik bağımlılığa dönüşebildiği gözlemlenmiştir

SİGARANIN YARARLARI VAR MIDIR? Sigara tiryakileri ,sigaranın kendilerini rahat ve mutlu hissettirdiğini,kilo almalarını engellediğini söylemektedirler.Ancak bu durum vücudun dengesini bozarak bağışıklık sistemini zayıflatmakta ve hastalığa yatkınlığı arttırmaktadır. Geçmişte sigara içmek,modernliğin bir göstergesi sayılıyorduysada,artık bu anlayış değişmiştir.Sigra içmek bir ayrıcalık değil;tam tersine bir hastalıktır.Gelişmiş ülkelerde sigara kullanan kişiler toplumdan dışlanmaktadır.Dolayısıyla sigaranın bilinen bir yararına henüz rastlanamamıştır.

SİGARAYI NEDEN BIRAKMALIYIM? Sigarayı bırakmak istediğiniz için tebrikler. Bu sizin için çok iyi bir karar. Kaç yaşında olursanız olun sağlığınızı iyileştirmek için yapabileceğiniz en önemli iş sigarayı bırakmaktır 209

Çünkü: • Sağlıklı bir bebek doğurabileceksiniz, • Kendinizi daha enerjik hissedeceksiniz, • Daha temiz dişlere ve daha iyi kokan bir nefese sahip olabilirsiniz, • Daha az öksüreceksiniz, • Kanser olma, kalp krizi ve felç geçirme riskiniz azalacak, • Kendinize, arkadaşlarınıza, ailenize ve eşinize daha güzel görünebileceksiniz, • Kendi yaşamınızı kontrol altına alabileceksiniz, • Başkaları için ve gelecekte çocuğunuz için iyi bir model olabileceksiniz, • Çevresel sigara dumanına daha fazla maruz kalmayacaksınız, • Kendinizi daha sağlıklı hissedebileceksiniz, • Gereksiz yere para harcamayacaksınız, • Gelecekte kanser olma, kalp krizi geçirme ve akciğer sorunları yaşama riskiniz azalacak, • Hastalıklara karşı direnciniz artacak, 210

• Daha uzun süre yaşama şansınız artacak, • Gereksiz yere para harcamanız azalacak, • Kanser olma, kalp krizi ve felç geçirme riskiniz azalacak, • Kendinize, arkadaşlarınıza, ailenize ve eşinize daha güzel görünebileceksiniz, • Kendi yaşamınızı kontrol altına alabileceksiniz, • Başkaları için ve gelecekte çocuğunuz için iyi bir model olabileceksiniz, • Çevresel sigara dumanına daha fazla maruz kalmayacaksınız, • Kendinizi daha sağlıklı hissedebileceksiniz, • Gereksiz yere para harcamayacaksınız .

SİGARAYI BIRAKMA METOTLARI Sigarayı bırakmak için bir gün belirleyin. -Sigarayı bırakmak için birkaç hafta sonrasına denk gelecek bir gün seçin. Bırakacağınız güne kadar kendinizi hazırlayın ve sigarayı bırakmak ile ilgili kendi planınızı yapın. Mesela hafta sonuna denk gelen bir günde sigarayı bırakın.Sigarayı bıraktığınız gün mümkünse bir aktiviteye dahil olmayın. Zorlandığınız zamanlar ne yapacağınıza dair bir B 211

planınınız olmalıdır.Sigarayı bırakma döneminde zorluklar yaşamanız kaçınılmazdır. herkes zorluk yaşar. Fakat bunlar üzerinde önceden düşünürseniz, bu zorlukları daha kolay aşarsınız. - Doktorunuza danışmanız ya da bir sağlık kuruluşundan yardım almanız işinizi 5 kat daha kolaylaştıracaktır.Ailenize ve arkadaşlarınıza sigarayı bırakacağınızı söyleyin.Onların desteği işinizi kolaylaştırabilir . - Sigaralarınızı atın.Sigarayı bıraktığınızda artık sigara, çakmak ve kül tablası bulundurmamalısınız. -Sigarayı bırakacağınıza inancınız tam olsun.Dha önce de denemiş ve başaramamış olabilirsiniz.Ama bu defa başarmaya odaklanın.inanı Alışkanlıklarınızdan kurtulun. -Sigara içmek bir alışkanlıktır. Alışkın olduğunuzdan daha az sigara içmeye çalışın.Canınız her sigara istediğinde dikkatinizi dağıtarak bunu ertelemelisiniz.. - Sınırlı mekanlarda;örneğin sadece açık havada sigara içmeye karar verin. -Sigara ihtiyacı duyduğunuzda bunun yerine birkaç kuruyemiş veye meyve yiyin. -Çakmağı kullandıktan sonra bulamayacağınız bir yere koyun ki, ikinci sigarayı yakacağınız zaman ayağa kalkıp onu almak zorunda kalın. 212

- Sevmediğiniz;daha kalitesiz bir sigara markası kullanmayı deneyin. • Yemeğinizi bitirir bitirmez masadan kalkın ve masayı toplayın. • Sigaraya ihtiyaç duyduğunuzda dişlerinizi fırçalayın ya da su için. • Mümkünse erken yatın. • Uyumadan önce kendinizi övün. İlk gününüzü başarı ile geçirdiniz. Sigarayı bırakmanızın çevreniz için de daha sağlıklı olduğunu düşünmek size iyi gelebilir.Çünkü onlar da artık pasif sigara içimine maruz kalmıyorlar. Pasif sigara içiciliği herkes için zararlıdır. İyi alışkanlıklar edinin. YEMEK - Daha az yağ tüketin – günde sadece 25 gram daha az katı yağ ya da sıvı yağ yemeniz, sigara bırakma nedeni ile kilo almayacağınız anlamına gelir. - Günde en az 1,5 litre su için.Bunu kontrol edebilmek için, ölçüsü belli bir şişeyi yanınızdan ayırmayın.. -Gün içinde bol meyve ve sebze yiyin. HAREKET

213

- Akşam yemeğinden sonra yürüyüş yapın . - Toplu taşıma araçları yerine bisiklete binin. - Çocuklarınız ile nefes nefese kalacak kadar oynayın.

Bağımlılığa karşı mücadeleye hazır olun. Uzun yıllar sigara içtiyseniz, vücudunuz ve beyniniz nikotin almaya aldığınız için sigaraya bağımlı hale gelmişsinizdir. Artık nikotin almıyorsanız,vücudunuz buna tepki gösterir.Bu anlamda psikolojik ve fizyolojik, bazı sıkıntılar yaşayabilirsiniz. Bu belirtiler; -

Çok yoğun sigara içme isteği

Heyecan ve huzursuzluk

Konsantre olmakta zorluk çekmek

Çabuk acıkma

Moral bozukluğu

Öksürük

Baş ağrısı …gibi kendini gösterir.

Sigarayı bıraktığınız ilk günlerde bu sıkıntılar çok yoğun olarak hissedilir. Daha sonra azalır, ve sigarayı bırakmanızı takiben 3 ile 4 hafta sonra sadece ara sıra bu yoksunluk belirtilerini yaşarsınız.

214

Sigara içme isteğinizin devam etmesi doğaldır. Ancak bir tane olsa bile, sigara içmeyin. Aksi taktirde bağımlılığınız yeniden başlar.

Sigarayı Bırakma Konusunda Bana Neler Yardımcı Olabilir? -

Ailemin sigarayı bıraktığım için mutlu olduğunu düşünmek

Sigarayı bırakmanın beni daha sağlıklı kıldığını düşünmek

Başka şeylere daha çok para ayırabileceğimi düşünmek

Sigarayı bırakmak için iyi sebeplerimi düşünmek

Sigarayı bırakma aşamasında yaşayacağım yoksunluk belirtileri nelerdir? Vücut alışkın olduğu nikotini almadığı zaman, kişiler kendilerini kötü hissedebilir. Bu belirtilerden bazıları aşağıda sıralanmıştır:

Aşırı sigara içme isteği Yürüyüşe çıkmak, dişlerinizi fırçalamak, şekersiz bir pastil çiğnemek, bir bardak su içmek yayarlı olabilir.

215

Huzursuzluk, gerginlik ve heyecan Yürüyüşe çıkın ya da koşun, temizlik yapın, kahveden kaçının.

Konsantre olmakta zorluk Hareket edin ve yaptığınız işe ara verin.

Çabuk acıkma Sebze,meyve, az yağlı ve lifli besinler tüketin, bir bardak su içerek açlık hissinizin geçmesini bekleyin. Yağlı ve tatlı yiyeceklerden uzak durun.

Moral bozukluğu Hareket edin ve sizi mutlu eden şeylerle uğraşın. Arkadaşlarınız ile bunun sizin için zor olduğunu konuşun.

Öksürük Sigarayı bıraktığınızda öksürüğünüzün artması tamamen normaldir.Çünkü bu süreçte ciğerleriniz kendini zehirden temizlemek için uğraş vermektedirler. Ciğerlerininizin tam performansla çalışması biraz zaman alabilir.

Başağrısı Birkaç bardak su için, yürüyüş yapın, ve ağrı kesicilerden yardım isteyin.

EĞER TEKRAR BAŞLARSANIZ Sigarayı tamamen bırakacağınıza karar verdiniz.Buna rağmen birsigara içecek olursanız, sigarayı bırakma eyleminin tamamen boşa gitmesine izin 216

vermeyin.Bunu bir kaçamak olarak, zayıflamak içinrejimdeyken bir bisküvi yemiş gibi, kabul edin. Kararlı olun ve sigarayı bırakma eyleminize tam kuvvetle devamedin. Tekrar doğru istikamete gelmiş olursunuz.

SİGARAYI BIRAKTIKTAN SONRAKİ İYİLEŞME 20 dakika sonra •

tansiyonunuz ve nabzınız normale döner.

24 saat sonra • Damar tıkanıklığı riskiniz şimdi olduğundan daha düşüktür. • Cildinize daha çok kan gider, ve el ve ayak parmaklarınız daha sıcaktır. • Akciğerler kendilerini temizlemeye başlarlar, ve bu öksürüğe neden olabilir. 48 saat sonra •

Tat ve koku alma duyunuz keskinleşir.

72 saat sonra •

Nefes alıp vermeniz daha kolaylaşır.

2 hafta-3 ay sonra •

Kan dolaşımınız giderek düzelir. 217

• Akciğerleriniz enfeksiyonlar ile daha iyi mücadele eder. 3-12 ay sonra •

Cildiniz daha canlı bir renk alır

•

Cildiniz daha iyi görünür

•

Doğurganlığınız artar

•

Öksürüğünüz azalır

•

Daha canlı olursunuz

•

Solunumunuz daha da kolaylaşır.

1-2 yıl sonra • Damar tıkanıklığı riskiniz şimdi yarıya düşmüştür. 5-10 yıl sonra • Kansere yakalanma riskiniz yarıya inmiştir ve düşmeye devam etmektedir. Sigara içenlerin yarısından fazlası sigaraya bağlı bir nedenle hayatını kaybeder. Sigaraya bağlı ölüm nedenleri arasında çeşitli kanserler, akciğer ve kalp hastalıkları ile felç ,en sık görülenler arasındadır.Hayati önemi olan sağlık sorunlarına yol açmanın yanısıra sigara kullanmanın çok ciddi bir de ekonomik boyutu söz konusudur. Bu sebeplerle sigara ve diğer tütün 218

ürünlerinin kullanılmasını azaltabilmek; en iyisi bırakabilmek için çok çaba gösterilmesi gerekmektedir.

10.BÖLÜM SİGARAYI BIRAKANLARIN GÖZÜYLE Burcu, 38 yaşında Sigaraya okul bahçesinde başladım. İlk sigaramızı diğer öğrencilerden alıyorduk, ve bu ödünç aldıklarımızı geri vermek için kendimiz gidip sigara alıyorduk.Sigara içmek sanki biraz havalıydı.10 yıl çok sigara içtikten sonra artık yavaş yavaş sağlığımda bunun etkisini hissetmeye başladım. Çok öksürüyordum, ve oğlumla basketbol maçı yaparken gittikçe kötü oymaya başladım. Sigarayı bırakmak başlarda çok zordu. Ama fiziksel olarak çok daha iyi duruma geldim.Artık öksürmüyorum ve nefes nefese kalmadan basketbol oynayabiliyorum.Çocuklarım şimdi yaptığım şeylerin aynısını yapacak kadar büyükler. Şimdi onlara iyi bir örnek olabilirim. Alpay, 47 yaşında “Sigarayı bırakmayı düşündüğüm zaman, şişmanlamaktan korkuyordum. Hergün çerez olarak 5 büyük 219

havuç ve 2 tane meyve yemeye karar verdim.” Sevgi ,55 yaşında “Sanki bir gün öncesinden karar verip ertesi gün de bırakmışım gibi hissettim. Ama şimdi anlıyorum ki, uzun zaman sigarayı bırakmak için sebepler toplamışım.”

Selami,32 yaşında “Çok kötü bir şekilde sigara içme isteği duyduğum zamanlar, bundan sonra hiç sigara içmemem gerektiği düşüncesi beni tamamen paniğe sürükleyebiliyor. Bu tür zamanlarda bir saat daha sigara içmemeye dayanmalıyım diye düşünüyorum. Sonra sigara isteğim yok oluyor, ve bir saatten sonra bir daha sigara içmeyi kafamdan bile geçirmiyorum.”

220

Tarık,41 yaşında “Sigarayı bırakmayı daha önce hazırlanmadan defalarca denedim. Bu sefer planladığım için daha kolay oldu, ve şimdiden kendi 3 haftalık rekorumu kırdım.”

221

Yeni Bir Nefes

Articles inside

Doruk Performans