Komunikatywizm – przyszłość nauki XXI wieku by Primum Verbum

Komunikatywizm – przyszłość nauki XXI wieku pod redakcją Grażyny Habrajskiej

Łódź 2016

Recenzent prof. dr hab. Małgorzata Kita Projekt okładki Zofia Władyka-Łuczak Redakcja naukowa prof. dr hab. Grażyna Habrajska, Zakład Teorii i Praktyki Komunikacji, Katedra Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej, Wydział Filologiczny, Uniwersytet Łódzki Seria NAUKA O KOMUNIKOWANIU

Łódź 2016

ISBN: 978-83-65237-31-6

Wydawnictwo PRIMUM VERBUM ul. Gdańska 112, 90-508 Łódź www.primumverbum.pl

Na kalendarz życia Aleksego Awdiejewa1

Lat temu trochę do grodu zawitał Kraka pewien Junosza. A któż to taki? – spytacie – ano Profesor Awdiejew Alosza. W progi wstąpiwszy Krakowskiej Wszechnicy, życie żakowskie zaczął jak wszyscy jej uczennicy. Przez lat pięć tajniki zgłębiał polonistyki. Już w czasach studenckich zwrócił się do fonetyki. Sztuką było zaś ekstremalną pochylenie się nad fonetyką eksperymentalną. I tak do doktoratu był fonetykiem2. Potem zaś postanowił zostać pragmatykiem. W odmianach mówionych analizując języki, akty mowy i strategie językowe badał, wyniki badań w publikacjach licznych podawał, aż Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeń opracował i tak się habilitował. Gramatyka sensu i semantyczne standardy otworzyły mu drogę do językoznawczej awangardy. Cóż, nadszedł czas, by profesury szeregi zasilić, więc trzeba było nad Gramatyką interakcji werbalnej się pochylić. Książka wydana, procedura udana, wydawałoby się, Profesorze, że zwolnić już tempo Pan może, lecz to nie dla Awdiejewa. Słownik komunikacyjny dojrzewa. 1 2

Autor: Krystyna Data. Rozprawa doktorska pt. Interferencja foniczna w mowie rosyjskiej Polaków.

Fani Artysty czekają i na koncerty wciąż przybywają. Trzeba realizować marzenia, choćby o maszynie do mówienia. Tak więc kalendarz życia Aloszy wskazuje, że odpoczynek mu nie przysługuje. Aleksy Awdiejew (Aloszą zwany), chodząc nauki ścieżkami, stereotypy czas cały wywraca do góry nogami: w Piwnicy pod Baranami występowaniem, muzykowaniem, piosenek śpiewaniem, w filmach graniem, dowcipów opowiadaniem, także sportów walki uprawianiem i filozoficznych felietonów pisaniem. Ponadto wiedzie czynne życie rodzinne, dowodem tego synowie jego. Dziś życząc dni dalszych wspaniałych, dzieł nowych doskonałych, za wspólnych lat i wrażeń wiele dziękują Jubilatowi zebrani w Łodzi przyjaciele.

Spis treści Od Redakcji.............................................................................................................................7 CZĘŚĆ I....................................................................................................................................9 Krystyna Data Rozdział 1: Od studenta do Jubilata – Awdiejewa droga do komunikatywizmu................ 11 Jan Pleszczyński Rozdział 2: O tożsamościach komunikacyjnych, intersubiektywności i przymusie komunikowania się........................................................................................... 18 Elżbieta Tabakowska Rozdział 3: Etnoskładnia i słowiańska dusza: „So mnoj nicziewo nie słuczitsja” czy „Gorit nad nami siła vłastnaja?”........................................................................................... 35 Aleksander Kiklewicz Rozdział 4: Koncept nazwy własnej: Алёша (na podstawie internetowego korpusu języka rosyjskiego)...............................................................................................................................46 CZĘŚĆ II................................................................................................................................69 Aleksy Awdiejew Rozdział 1: Filozoficzne podstawy metodologii gramatyki komunikacyjnej.....................71 Grażyna Habrajska Rozdział 2: Projekt Słownika komunikacyjnego..................................................................90 Jacek Perlin Rozdział 3: O dezintegracji biernika i kategorii męskich żywotnych................................115 Wiesław Czechowski Rozdział 4: W niewoli reguł komunikowania.................................................................... 118 Michał Grech Rozdział 5: Metody i techniki badawcze w badaniach komunikacji i wizerunku...........136 Karolina Dobrosz-Michiewicz Rozdział 6: Badanie komunikacji przy pomocy planu eksperymentalnego (na przykładzie komunikacji perswazyjnej w reklamie) ..................................................155 CZĘŚĆ III..............................................................................................................................165 Joanna Ślósarska Rozdział 1: Splatając pamięć komunikacyjną i kulturową.................................................167 Piotr Lewiński Rozdział 2: Argumentacja estetyczna w krytyce sztuki. Studium przypadku: sztuka Krzysztofa Garbaczewskiego pt. „Kronos”, Teatr Polski, Wrocław.................................... 181 Maciej Sergiusz Piotrkowski Rozdział 3: Komunikacja sceniczna wg Sławomira Świontka a kreacja artystyczna – sceniczna i estradowa....................................................................201

Ryszard Tokarski Rozdział 4: Konotacje tekstowe w interpretacji wypowiedzenia......................................215 Jarosław Wierzbiński Rozdział 5: Zagadnienie komunikacji tekstowej z perspektywy utworów literackich Michaiła Zoszczenki.........................................................................224 Barbara Bogołębska Rozdział 6: Inwencyjność publicystyki na wybranych przykładach................................ 235 Anita Szwajkowska Rozdział 7: Komunikatywizm – teoria gramatyki codzienności...................................... 247 Anna Barańska-Szmitko Rozdział 8: Jak komunikować poczucie humoru? Badania empiryczne na materiale felietonów......................................................................................................260 CZĘŚĆ IV.............................................................................................................................279 Marek Ostrowski Rozdział 1: Perswazja w pragmatycznym kontekście konwersacji a propaganda............281 Elżbieta Laskowska Rozdział 2: Różne nacechowania wypowiedzi politycznych (na przykładzie tekstów z kampanii wyborczej)...............................................................296 Konrad W. Tatarowski Rozdział 3: Bariery komunikacyjne i ich rola w dyskursie społecznym w Polsce przed 1989 rokiem ..............................................................................................309 CZĘŚĆ V...............................................................................................................................321 Halina Kudlińska Rozdział 1: Projektowanie komunikacji w tekstach nowomedialnych (na przykładzie demotywatora rosyjskiego)..................................................................... 323 Annette Siemes Rozdział 2: Normalność – sposób na design (i odwrotnie).............................................. 342 Michael Fleischer Rozdział 3: Strategie postrzegania i komunikacyjnej asymiliacji przedmiotów (na przykładzie krzeseł)..................................................................................................... 358 Mariusz Wszołek Rozdział 4: Dyskursywne funkcjonały wizualne............................................................... 373 Krzysztof Ozga Rozdział 5: Koncepcja modelu interakcji werbalnej A. Faber i E. Mazlish w świetle analizy komunikacyjnej.....................................................................................394

Od Redakcji

Oddajemy do rąk czytelnika tom tekstów wyjątkowy, dedykowany Profesorowi Aleksemu Awdiejewowi, którego wielką zasługą naukową jest stworzenie oryginalnej koncepcji gramatyki komunikacji. Z koncepcją tą i z prezentacją sylwetki wielkiego uczonego powiązane są wszystkie teksty umieszczone w tym tomie, które przygotowaliśmy dla naszego przyjaciela, kolegi i mistrza. Hasłem przewodnim tomu są często powtarzane przez Aloszę Awdiejewa na spotkaniach naukowych i nienaukowych słowa: „Jesteśmy skazani na komunikację”. Przyjęte do druku teksty dotyczą problemów badania komunikacji w zakresie teoretycznym, metodologicznym i analitycznym. Tom otwierają teksty powiązane z sylwetką Aleksego Awdiejewa, odnoszące się do jego osiągnięć, nie tylko naukowych. Krystyna Data, która współpracowała z naszym jubilatem niemalże od początku, od momentu jego przybycia na Uniwersytet Jagielloński, prezentuje drogę naukową Aleksego Awdiejewa. Jest też autorką poprzedzającego część naukową wierszowanego tekstu Na kalendarz życia Aleksego Awdiejewa. Drugi tekst, autorstwa Jana Pleszczyńskiego, który sam uprawia sztuki walki, prezentuje wizerunek Aloszy wykreowany wśród karateków, łącząc go z rozważaniami filozoficznymi na temat komunikacji. W kolejnym tekście Elżbieta Tabakowska nawiązuje do scenicznej działalności jubilata, który często, śpiewając teksty rosyjskie, wspomina o wspólnocie słowiańskiej duszy. Autorka analizuje wybrane cytaty z tych pieśni w aspekcie kognitywnym. Tę część zamyka tekst Aleksandra Kiklewicza na temat nazwy własnej Alosza, oparty na obszernej bazie materiałowej, stanowiący pomost między rozdziałami związanymi z osobą Aloszy Awdiejewa i tymi, które mają charakter ściśle naukowy i koncentrują się na badaniu różnych aspektów komunikacji. 7

Część teoretyczno-metodologiczną otwiera wykład Aleksego Awdiejewa poświęcony filozoficznym podstawom metodologii gramatyki komunikacyjnej. Recenzentka niniejszego tomu, prof. Małgorzata Kita, której w tym miejscu serdecznie dziękuję za przygotowanie recenzji i zawarte w niej wnikliwe, merytoryczne uwagi, świadczące o tym, że nie jest jej obca koncepcja komunikatywizmu Aleksego Awdiejewa, proponowała, by ten wykład umieścić na początku tomu. Pewnie tak byłoby najzręczniej względem jubilata. Ja jednak chciałam, by przed tekstami głęboko zanurzonymi w komunikatywizmie znalazły się te, które nawiązują do sylwetki Aloszy i jego działalności pozanaukowej. Drugi tekst w części teoretyczno-metodologicznej, mojego autorstwa, przedstawia praktyczne wykorzystanie koncepcji Aleksego Awdiejewa do konstruowania słownika komunikacyjnego, nad którym wspólnie pracujemy. Bardzo cenny tekst w tej części monografii, nawiązujący do hasła konferencji, stanowią rozważania Wiesława Czechowskiego na temat reguł komunikowania. Do rozważań metodologicznych dołączyć można jeszcze tekst Michała Grecha, pokazujący, jak badać komunikacyjnie wizerunek, oraz Karoliny Dobrosz, prezentujący komunikacyjne badania reklamy. Kolejna część monografii zawiera teksty ukazujące różne relacje komunikacji i kultury. Otwiera ją znakomity tekst Joanny Ślósarskiej, który recenzentka określiła jako „dostarczający wielkiej satysfakcji intelektualnej erudycyjny esej naukowy”. Następny tekst, autorstwa Piotra Lewińskiego, poświęcony jest argumentowaniu w obrębie krytyki sztuki scenicznej i estetycznej poprawności politycznej. Komunikacji scenicznej poświęcony jest także tekst Macieja Piotrkowskiego. Z kolei do komunikacyjnych aspektów tekstów literackich nawiązują rozdziały opracowane przez Ryszarda Tokarskiego, Jarosława Wierzbińskiego i Barbary Bogołębskiej. Do dyskursu komicznego nawiązują kolejne dwa teksty – Anity Szwajkowskiej (scenki kabaretowe) i Anny Barańskiej-Szmitko. Czwarta część monografii wiąże się z komunikacją polityczną. Komunikacyjną analizę tekstów propagandowych prezentuje Marek Ostrowski, a tekstów z kampanii wyborczej – Elżbieta Laskowska. Bariery komunikacyjne w dyskursie społecznym opisał Konrad Tatarowski. Ostatnia część wiąże się z komunikacyjnymi funkcjami tekstów wizualno-werbalnych. W tym kręgu pozostają opracowania Haliny Kudlińskiej, Annette Siemes, Michaela Fleischera i Mariusza Wszołka. Całość monografii zamyka rozdział Krzysztofa Ozgi poświęcony komunikacji w dyskursie pedagogicznym. Mam nadzieję, że lektura tej książki da czytelnikowi wiele satysfakcji, a profesorowi Aleksemu Awdiejewowi sprawi dużo radości. prof. dr hab. Grażyna Habrajska 8