AGRO industry 2017/2 Mleczarstwo by PROGRAFIKA

ISSN: 2083-0009

technika i technologia w przemyśle spożywczym

18 września 2017 r. •

Ogłoszenie wyników Profesjonalnego konkursu GOOD DRINK 2017

www.bikotech.pl

2/2017 (2)

JESIEŃ 2017

5-7 października Rytro/ branża rozlewnicza

Jesienna Konferencja KIGPR organizator: Krajowa Izba Gospodarcza „Przemysł Rozlewniczy”, www.kigpr.pl 10 października, Wrocław/browarnictwo

4 -6 września, Jachranka /mleczarstwo

Jesienne Warsztaty Piwowarskie

XXXVI Konferencja „Problemy gospodarki energią i środowiskiem w mleczarstwie”

organizator: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu& Bikotech sp. z o.o., www.bikotech.pl

organizator: SNT „Energia i Środowisko w Mleczarstwie” & Wydział Nauki o Żywności UWM w Olsztynie.

11 października, Wrocław/browarnictwo

Polski Kongres Browarniczy organizator: Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu& Bikotech sp. z o.o., www.bikotech.pl

6-8 września, Ciechocin/mleczarstwo

Seminarium CSK organizator: CSK Food Enrichment Poland

24-26 października Mrągowo/mleczarstwo

Polski Kongres Serowarski

11-15 września Monachium/branża napojowa

organizator: Bikotech sp. z o.o., www.bikotech.pl

Drinktec organizator: Messe München, www.drinktec.com

25 października, Mrągowo/mleczarstwo

Jesienne Warsztaty Mleczarskie

18-20 września Szczyrk/branża napojowa

organizator: Bikotech sp. z o.o., www.bikotech.pl

Polski Kongres Napojowy organizator: Bikotech sp. z o.o., www.bikotech.pl

25-26 października Kielce/handel, sieci handlowe

Future Private Labels,

19 września, Szczyrk/branża napojowa

organizator: Targi Kielce

Jesienne Warsztaty Napojowe organizator: Bikotech sp. z o.o., www.bikotech.pl 19-20 września, Warszawa/branża owoce-warzywa

XII Międzynarodowy Kongres Promocji Owoców i Warzyw organizator: KUPS & International Alliance of Associations and Movements „5 a day”, www.kups.org.pl/kongres 25-28 września Poznań/przemysł spożywczy

Polagra Food organizator: Międzynarodowe Targi Poznańskie

listopad

wrzesień

październik

listopad

wrzesień

październik

Kalendarium najważniejszych wydarzeń

22-23 listopada Milan/browarnictwo

Craft Beer Italy organizator: Nürnberg Messe Italia, www.craft-beer-italy.it 23 listopada Warszawa/przemysł spożywczy

Kongres Inżynierów Przemysłu Spożywczego organizator: Bikotech sp. z o.o., www.bikotech.pl

AGRO industry

2/2017

reklama

Dominika Pułjan redaktor prowadząca dominika.puljan@bitubi.pl

Good Beer, monsieur

etni wysyp nowości piwnych uważam za otwarty – browary prześcigają się w tworzeniu coraz to nowych wariantów smakowych. Na przykład Browar Kingpin stworzył ostatnio we współpracy z francuskim browarem La Débauche piwo Mango Rising, którego składnikami są m.in. mango i tabasco. Do Polski trafiła połowa uwarzonego piwa – 1,5 tys. butelek oraz 20 kegów. W środku sezonu grillowego rynek zdominowany jest jednak przez piwa lżejsze oraz wciąż rozwijający się segment piw niskoprocentowych i radlerów. Na fali mody na piwa bez procentów Carlsberg Polska założył, że do 2030 roku każde piwo z ich portfolio będzie miało swoją wersję bezalkoholową. Polecam Państwa uwadze rozmowę z Tomaszem Malcem, dyrektorem ds. produkcji w Carlsberg Polska, którą publikujemy na stronie szóstej. Jednym z najstarszych browarów w Polsce jest Browar Zamkowy w Raciborzu, obchodzący w tym roku jubileusz 450-lecia. Ze wzruszeniem przeglądałam cudem odnalezione zapiski dawnych piwowarów i przechadzałam się wokół kilkusetletnich murów browaru w moim rodzinnym mieście. Czy to nie cudowne, że mamy możliwość spróbować piw warzonych w starej warzelni, w murach wiekowego browaru, według starych receptur? Zapraszam do lektury materiału poświęconego raciborskiemu browarowi na stronie dziesiątej. Wielkimi krokami zbliża się jesień, a wraz z nią jedyny w Polsce Profesjonalny Konkurs Piw Good Beer. W ubiegłym roku miejsca medalowe zdobyły łącznie 33 piwa. Wśród laureatów znalazły się m.in. Książęce Ciemne Łagodne z Kompanii Piwowarskiej, Łowickie Pale Ale z Browaru Bednary, Braniewo Chmielone na Zimno z Browaru Namysłów czy Bass Reeves z Browaru Faktoria. Tegoroczna edycja odbędzie się w dniach 10-11 października we Wrocławiu. Gorąco zachęcam browary do sprawdzenia swoich sił w konkursie. Wszystkich zainteresowanych zapraszam pod adres www.goodcontest.pl, gdzie znajdują się szczegółowe informacje dotyczące konkursu.

Polecamy nowy dział w

industry

spis treści

REDAKCJA ul. Królewska 7 lok. 18 47-400 Racibórz redakcja@bikotech.pl

Za 50 groszy piwa nie zrobię Rozmowa z Tomaszem Malcem, dyrektorem ds. produkcji w Carlsberg Polska

Sukces pisany gotykiem, Dominika Pułjan

Strategie producentów soków Aleksandra Wojnarowska

Metamorfozy ziemniaka, oprac. Aleksandra Wojnarowska

W Warce o technologiach przeróbki owoców Aleksandra Wojnarowska

Warsztaty o daniach gotowych – relacja

Sekretarz redakcji Anna Koprowska, tel. 32 307 66 91

Stabilizacja w kategorii dań gotowych Robert Szataniak

Marketing Mateusz Korczok, tel. 530 470 322

Serwatka znowu na topie, oprac. Dominika Pułjan

Yes we can! Rozmowa z Przemysławem Mikołajczykiem, prezesem Grupy Polmlek

Danonki rodzą się na Śląsku Dominika Pułjan

Bezpieczeństwo, niezawodność i innowacje Rozmowa z Adilem Hassoune, dyrektorem fabryki Danone w Bieruniu

Ćwierćwiecze mleczarskich spotkań – relacja

Przemysł 4.0 – mleczarstwo, piwowarstwo, przetwórstwo żywności Mawos

Prozdrowotne właściwości fermentowanych napojów otrzymywanych z surowców roślinnych prof. dr hab. Waldemar Gustaw 101 sposobów racjonalnego gospodarowania energią w przemyśle napojowym dr inż. Lech Maryniak

polecamy Specjalnie dla nas, str. 38 Lech Maryniak o 101 sposobach racjonalnego gospodarowania energią w przemyśle napojowym

Z wizytą w zakładzie, str. 26 Fabryka Danone w Bieruniu – jedyny zakład spółki w Europie specjalizujący się w produkcji jogurtów

Ekskluzywny wywiad, str. 6 Tomasz Malec, dyrektor ds. produkcji w Carlsberg Polska o piwnych specjalnościach i zarządzaniu produkcją

RADA PROGRAMOWA Bogdan Dróżdż (SGGW) Lech Maryniak Adam Pawełas (Carlsberg) Ireneusz Plichta (ProEko) Janusz Wojdalski (SGGW) Zygmunt Zander (UWM) REDAKTOR NACZELNA Aleksandra Wojnarowska, tel. 535 094 517 Redaktor prowadząca Dominika Pułjan, tel. 535 566 506

STUDIO GRAFICZNE, DTP PROGRAFIKA www.prografika.com.pl DRUK Drukarnia Wydawnictwa NOWINY ul. Olimpijska 20, 41-100 Siemianowice Śl. WYDAWCA Bikotech Sp. z o.o. ul. Królewska 7 lok. 18 47-400 Racibórz www.bikotech.pl www.agroindustry.pl Redakcja nie odpowiada za treść ogłoszeń oraz za treść i poprawność artykułów przygotowanych przez niezależnych autorów. Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych. Kwartalnik. Nakład: do 2 000 egzemplarzy *** Wydawca jest organizatorem konkursów i ocen:

warto wiedzieć

Producenci napojów a sklepy małoformatowe

Femme fatale na rynku piwa

anking Polskiej Izby Handlu „Równi w biznesie” to zestawienie ocen dziesięciu największych pod względem wartości sprzedaży producentów z różnych segmentów rynku dóbr szybkozbywalnych. Tym razem pod lupę trafił sektor napojów gazowanych, zdominowany przez dwa amerykańskie koncerny – Coca Colę i PepsiCo. Obaj giganci wspólnie mają blisko 2/3 udziału w rynku i posiadają bardzo silne marki, co mniejszych producentów stawia w niełatwej sytuacji. Zestawienie bada sklasyfikowane w nim firmy w pięciu obszarach: cena, dystrybucja, udział rynkowy, kontrybucja do wzrostu oraz dedykowane produkty. Średnia ważona uzyskanych w każdym z nich punktów daje ogólny wynik w klasyfikacji. Wyniki rankingu pokazały, że mniejsi producenci napojów gazowanych lepiej dbają o równowagę w obu kanałach rynku. Zwycięzcą została czeska Kofola, która na polski rynek produkuje napoje marki Hoop. Otrzymała ona maksymalną liczbę punktów w kategorii „cena” co oznacza, że na koniec dnia klienci sklepów małoformatowych, często mieszkający w mniejszych miejscowościach, mogą dokonywać zakupów po cenach zbliżonych do cen w sklepach wielkopowierzchniowych. Na drugiej pozycji z jednakowym wynikiem punktowym uplasowały się dwie polskie firmy: Zbyszko z Radomia i Victoria Cymes z Wałcza. Największą część rynku napojów bezalkoholowych w Polsce stanowią napoje gazowane, jednak w miarę upowszechniania się mody na aktywny styl życia, ich udział stopniowo maleje na rzecz wody, soków i napojów izotonicznych. Dodatkowo sytuacja polskich producentów w tym segmencie jest dość trudna ze względu na dominację Coca Coli i Pepsico. Tym bardziej cieszą praktyki zwycięzców naszego rankingu, mniejszych graczy, którzy stawiają na zrównoważone relacje zarówno z mało- jak i wielkoformatowym handlem. Ich troska o to, by docierać z konkurencyjną ofertą do klientów lokalnych sklepów z pewnością zaprocentuje w przyszłości – ocenia Waldemar Nowakowski, Prezes Polskiej Izby Handlu. Niezależni przedsiębiorcy są od lat w trudniejszej sytuacji niż duże sieci supermarketów i dyskontów, które ze względu na swoją pozycję negocjacyjną często otrzymują od producentów bogatszą i korzystniejszą cenowo ofertę.

Źródło: informacja prasowa Polska Izba Handlu

urosa to nowa marka czeskiego piwa, stworzona z myślą o kobietach. Pomysłodawczyni Martina Šmírová stworzyła ją, aby ożywić tradycyjne czeskie piwo czymś nowym i wyrafinowanym. Piwo sygnowane hasłem #beerforher zostało wyprodukowane, by wspierać i łączyć kobiety w ich codziennym życiu. Stworzyłam Aurosę #forher, by kobiety nie zapominały, że mogą odnieść sukces we wszystkich aspektach życia bez konieczności adaptacji lub poświęcenia swoich cech: czułości i kobiecości. Udało mi się odnieść sukces w przemyśle, który lekceważy kobiety. Piwo stworzone jest dla tych z nas, które zdecydowały się realizować swoje ambicje niezależnie od tego, jak trudne wydawałyby się bez poświęcania naszej natury – mówi 24 letnia założycielka marki Martina Šmírová. Konstrukcja butelki natychmiast stała się trendem głównych metropolii świata mody. Aurosa została oficjalnym partnerem Mercedes-Benz Prague Fashion Week. źródło: informacja prasowa Aurosa

Więcej chrupek Cheetos

owa linia do produkcji chrupek kukurydzianych Cheetos w należącej do PepsiCo fabryce Frito Lay w Tomaszowie Mazowieckim uzupełni sześć działających w tym zakładzie linii produkcyjnych. Pozwoli ona PepsiCo w Polsce zwiększyć moce produkcyjne o 10% rocznie. Zakład Frito Lay w Tomaszowie Mazowieckim w ciągu ostatnich kilku lat przeszedł znaczną modernizację. Dzięki uruchomieniu nowej linii będziemy mogli oferować więcej chrupek kukurydzianych konsumentom w Polsce i innych krajach w Europie Środkowo-Wschodniej – powiedział Krzysztof Dudziński, dyrektor zakładu Frito Lay w Tomaszowie Mazowieckim, Grupa PepsiCo. W 2006 roku PepsiCo przejęło firmę Star Foods, producenta słonych przekąsek oraz jego zakład produkcyjny w Tomaszowie Mazowieckim. W ciągu kolejnych czterech lat PepsiCo znacząco zmodernizowało fabrykę, unowocześniło linie produkcyjne oraz infrastrukturę w zakładzie, dzięki czemu obecnie jest on o wiele bardziej wydajny. Fabryka Frito Lay w Tomaszowie Mazowieckim produkuje słone przekąski, w tym szeroki wybór chrupek kukurydzianych Cheetos, które są oferowane konsumentom w Polsce, Czechach i Słowacji.

rozmowa numeru

Za 50 groszy piwa nie zrobię O odpowiedzialności społecznej, optymalnym zarządzaniu mediami i piwnych specjalnościach z Tomaszem Malcem, dyrektorem ds. produkcji w Carlsberg Polska rozmawia Dominika Pułjan Ponoć można wyprodukować piwo nawet za 50 groszy za 0,5 litra, jeśli takie będzie życzenie konsumenta. Ale czy to będzie nadal piwo? Zgodnie z zasadami warzenia piwa w Carlsberg Polska nie jest to możliwe. Za taką cenę nie da się uwarzyć piwa wysokiej jakości, którego picie będzie przyjemnością, a przecież o to chodzi. Badania pokazują, że konsumenci wybierają piwo przede wszystkim ze względu na smak, dopiero potem kierują się marką, gatunkiem, etc. Warzenie piwa jest procesem kosztownym. Wymaga dużych nakładów finansowych, dobrej jakości surowców rolniczych, np. słodu, chmielu, nowoczesnego sprzętu i oczywiście wysokich kwalifikacji piwowarów. Ponadto opakowania – butelki i puszki - stanowią również spory koszt. Mimo że operujemy jednym z najbardziej ekologicznych opakowań, czyli szklanymi butelkami zwrotnymi, ich pozyskanie z rynku wiąże się z kosztami. Do browaru nie wracają niestety wszystkie butelki, część z nich musimy zastępować nowymi, co

Tomasz Malec dyrektor ds. produkcji, Carlsberg Polska

generuje koszty. W cenie piwa znajdują się również koszty logistyki, promocji, podatek akcyzowy, koszty pracy ludzkiej, mediów, które nieustannie rosną. Browar Sierpc specjalizuje się w produkcji jednej głównej kategorii - piwa Kasztelan, Okocim z kolei stawia na piwne specjalności. Jakie zadania stawia pan przed szczecińskim browarem? Browar Bosman w Szczecinie pełni bardzo ważną rolę w naszej sieci

produkcyjnej. Przede wszystkim warzy znaną i cenioną od lat lokalną markę piwa Bosman, lidera w województwie zachodnio-pomorskim. Szczeciński browar ma bardzo bogate tradycje piwowarskie. W 2018 roku będzie obchodził 170-lecie istnienia. Takie tradycje piwowarskie zobowiązują – nasi piwowarzy to specjaliści najwyższej klasy. Zaletą działania w ramach Grupy Carlsberg jest również to, że Browar Bosman jest wsparciem dla innych rynków europejskich gdy zachodzi taka potrzeba.

AGRO industry

2/2017

fot. Michał Kupis

rozmowa numeru

Polski rynek piwa wymaga coraz więcej piwnych specjalności. Carlsberg odnajduje się w tej sytuacji wyjątkowo dobrze. Co jest największym wyzwaniem w produkcji małych partii różnych piw? Jakie najważniejsze zmiany należało wprowadzić w okocimskim browarze, aby sprostać temu wyzwaniu? Cieszymy się z faktu, że Polacy są otwarci na specjalności i chętnie eksperymentują z nowymi smakami. To pozwala ufać w dalszy rozwój rynku, niekoniecznie wolumenowy, bo na to raczej nie ma miejsca, ale pod względem wartości. Rozwój kultury piwnej i warzenie krótkich partii piwnych specjalności to wspaniała informacja dla naszych piwowarów. Mogą wykazać się kreatywnością, tworząc nowe smaki i warianty. Oczywiście, jako dyrektor odpowiedzialny za produkcję patrzę na małe partie z nieco innej perspektywy. Małe partie stanowią wyzwanie m.in. w związku z efektywnością, z większymi stratami piwa, z czasem potrzebnym na umycie i przezbrojenie linii, np. etykieciarki. Z drugiej strony najważniejsze jest dla nas, aby zaspokajać oczekiwania konsumentów. To w końcu oni płacą nasze pensje i jeśli konsumenci są zainteresowani piwnymi specjalnościami to naszym zadaniem jest zaoferować im świetne piwo. Przygotowywanie małych partii traktujemy więc jako pole do popisu

2/2017

AGRO industry

Browar Bosman w Szczecinie pełni bardzo ważną rolę w naszej sieci produkcyjnej. Przede wszystkim warzy znaną i cenioną od lat lokalną markę piwa Bosman, lidera w województwie zachodniopomorskim. Szczeciński browar ma bardzo bogate tradycje piwowarskie. W 2018 roku będzie obchodził 170-lecie istnienia

dla naszej pomysłowości i przedsiębiorczości, szczególnie pod kątem wskaźnika OE. Pracujemy nad tym jak zoptymalizować proces przezbrajania, aby np. straty czasu były jak najmniejsze – do tej pory udało nam się skrócić go 3 – 4-krotnie. Wsparciem jest również nowoczesny sprzęt, który usprawnia proces produkcji. Która z Waszych piwnych produkcji wymaga szczególnej pieczołowitości i zaangażowania? Do każdego piwa, które warzymy w naszych browarach podchodzimy zawsze z największą starannością, z każdego chcemy być dumni i każde powstaje z myślą o konsumencie. Niektóre z piw wymagały od nas większej pracy ze względu na unikalny proces. Dobrym przykładem jest Kasztelan Pszeniczne niepasteryzowane i do tego klarowne, które wprowadziliśmy w 2016 roku – pierwsze tego typu piwo w Polsce. Postanowiliśmy je stworzyć, ponieważ z badań wynikało, że wielu konsumentów lubi smak pszenicznego, ale przeszkadza im delikatna mętność, charakterystyczna dla tego gatunku. Sporo wysiłku włożyliśmy w proces filtracji. Piwo udało się wspaniale, łączy smak pszenicznego z pijalnością lagera. Zostało docenione przez konsumentów oraz przez jury jednego z najważniejszych światowych konkursów piwnych, otrzymując brązowy medal European Beer Star 2016 w kategorii „South German-Style

Kristallweizen”. Ostatnio pracowaliśmy także nad marką Okocim Jasne Okocimskie, wracając do receptury jeszcze z czasów Jana Goetza Okocimskiego, założyciela browaru w Brzesku. Jeśli jednak miałbym wskazać jedno piwo, z którego nasi piwowarzy są szczególnie dumni, to jest to Porter Okocimski. Piwo należy do gatunku porterów bałtyckich, wymaga dłuższego leżakowania, ma aksamitny, szlachetny smak, bogaty w aromaty dębowej beczki, kawy i czekolady, głęboką barwę i kremową pianę. Porter Okocimski zdobył wiele prestiżowych nagród np. m.in. Golden Beer Poland 2013 i złoty medal European Beer Star 2015 w Norymberdze. Polskiemu piwoszowi coraz bardziej smakują piwa o niskiej zawartości alkoholu, za to bogate w smaku. A przecież piwa bezalkoholowe raczej bogate w smaku nie bywają. Czy osiągnięcie bogactwa i smakowitości przy jednoczesnej redukcji alkoholu jest/ będzie największym wyzwaniem browarnictwa najbliższych lat? To prawda, że piwa o obniżonej lub zerowej zawartości alkoholu szturmem zdobywają zainteresowanie konsumentów. W 2016 roku piwa o zawartości alkoholu do 0,5 proc. odnotowały najbardziej dynamiczny wzrost zarówno wartości (58 proc.), jak i wolumenu sprzedaży (64 proc.), podczas gdy konsumpcja piw jasnych pełnych była stabilna. Kiedyś

browarnictwo

Rozwój kultury piwnej i warzenie krótkich partii piwnych specjalności to wspaniała informacja dla naszych piwowarów. Mogą wykazać się kreatywnością, tworząc nowe smaki i warianty.

już teraz konsumenci oceniają ich smak bardzo pozytywnie. Browary prześcigają się w podawaniu informacji o zmniejszaniu ilości zużycia mediów, oszczędnościach w procesie produkcji. Ile w Carlsbergu zużywacie wody i energii na hektolitr złocistego trunku? Myślę, że tu nie chodzi o wyścig. Jest to mądre i racjonalne działanie, szczególnie w obliczu zmian klimatycznych, zmniejszających się zasobów wody i w efekcie wzrastających kosztów za media. Jest to działanie po prostu odpowiedzialne w stosunku do konsumentów, kraju, w którym działamy, planety. W obecnej chwili w browarach Carlsberga w Polsce zużywamy poniżej 3 litrów wody na litr piwa, zaś od 2010 do 2016, przy rosnącej produkcji, zredukowaliśmy zużycie energii elektrycznej o ok. 18 proc. a energii cieplnej o 30 proc. Polskie browary znajdują się w czołówce Carlsberga na świecie. Zawsze mocno dbamy o kwestie środowiskowe i zużycie mediów. Podczas modernizacji browaru Kasztelan w latach 2014 - 2016, największej inwestycji ostatnich lat w branży piwnej o wartości 180 mln zł., wprowadziliśmy wiele nowoczesnych rozwiązań by zminimalizować wpływ na otoczenie i poprawić efektywność gospodarowania mediami. Przykładowo, dzięki fot. Michał Kupis

Fermentacja, Browar Bosman w Szczecinie

faktycznie wyzwaniem było uwarzenie piwa bez alkoholu, które smakowałoby tak jak piwo alkoholowe. Dzisiaj jednak mamy większe doświadczenie i technologię, co powoduje, że tego typu piwa smakują naprawdę dobrze. Myślę, że przed branżą stoi wiele ważnych wyzwań, takich jak, między innymi poprawianie parametrów środowiskowych i zużycia mediów, budowanie wartości branży i rozwijanie kultury piwnej. Jeśli chodzi o piwa bezalkoholowe to na pewno będziemy je jeszcze udoskonalać, ale

nowym instalacjom zwiększyliśmy efektywność energetyczną warzenia piwa. Mimo zwiększenia mocy produkcyjnych obniżyliśmy również wskaźniki zużycia energii i wody w stosunku do sprzed rozbudowy. Z kolei w browarze Okocim zakończyliśmy w czerwcu tego roku budowę nowego ujęcia wody na rzece Uszwicy oraz modernizację oczyszczalni ścieków, która działa również dla miasta Brzesko. Pani pytanie zbiegło się w czasie z ogłoszeniem nowych, ambitnych celów zrównoważonego rozwoju Grupy Carlsberg. Nowa strategia nosi nazwę „Together Towards Zero”. Zakłada ona do 2030 roku zero marnowania wody, zero emisji CO 2, zero nieodpowiedzialnej konsumpcji alkoholu i 100% wyboru dla konsumentów wariantów piwa bezalkoholowego, a także zero wypadków we wszystkich lokalizacjach Grupy. W ramach „Together Towards Zero” do 2022 roku, który jest punktem pośrednim w naszej drodze do osiągnięcia celów 2030, m.in. 100 proc. energii elektrycznej wykorzystywanej w browarach będzie pochodziło ze źródeł odnawialnych, ograniczymy w browarach zużycie wody o 25 proc. do roku 2022, a o 50 proc. do 2030 i o 15 proc. rocznie zredukujemy liczbę wypadków, aby do 2030 r. osiągnąć zero wypadków. Cele „Together Towards ZERO” zostały opracowane we współpracy z ekspertami m.in. z Carbon Trust i WWF. Są one również spójne z Celami Zrównoważonego Rozwoju ONZ i ustaleniami konferencji klimatycznej w Paryżu. Cele są ambitnym odniesieniem dla branży piwnej, mamy świadomość, że przed nami dużo pracy, a ich realizacja będzie wymagać współpracy z partnerami i innowacji technologicznych. Patrzymy jednak optymistycznie w przyszłość.

AGRO industry

2/2017

OŚCIACH MAŁY SEPARATOR O DUŻYCH MOŻLIWOŚCIACH emyśle Dla małych i średnich przedsiębiorstw w przemyśle spożywczym i przemyśle napojów.

Korzyści: • elastyczna regulacja mętności – niezmienna wysoka jakość piwa • optymalny uzysk dzięki precyzyjnemu systemowi opróżniania Soft Shot® • łatwa obsługa i konserwacja • zindywidualizowana integracja procesu i parametryzacja ok. • wysoka elastyczność 2 m²) połączona niewielkim zapotrzebowaniem na powierzchnię (rama ok. 2 m²) ZAPRASZAMY NA TARGI DRINkTEC,

HALA 3B, STOISkO 314

Flottweg Polska Sp. z o. o. • ul. Pelplińska 8b • 01-683 Warszawa Tel. 0048 22 732 22 30 • Fax 0040 22 751 47 91 • poland@flottweg.com • www.flottweg.com

W browarze organizowane są wycieczki, zwiedzić można działy produkcyjne, salę degustacyjną, skosztować piwa i obejrzeć krótki film o historii browaru

Sukces pisany gotykiem Co łączy mistrza piwowara Kauffmanna, maszynę parową i gotyckie receptury? Oczywiście – Browar Zamkowy w Raciborzu. Jeden z najstarszych browarów w Polsce ma za sobą długą i burzliwą historię, z której zawsze wychodził obronną ręką. W tym roku Browar Zamkowy obchodzi 450 urodziny. Piękny wiek. Odwiedźcie z nami wiekowe mury, zapraszamy na urodzinową wizytę.

Drewniany rurociąg doprowadzający niegdyś wodę do browaru z odległości 6 kilometrów. Dziś zobaczyć go można w sali degustacyjnej

apisek znaleziony w dokumentach miejskich potwierdza, że w 1567 roku w Raciborzu istniał już przyzamkowy browar. Data ta została uznana przez tutejszych piwowarów za rok założenia browaru. Intensywny okres rozwoju

to jednak koniec XIX wieku, kiedy zamek przestał być siedzibą książąt, dzięki czemu 4/5 całej jego objętości (oprócz kaplicy) zajmował browar. Znajdowała się tu także słodownia oraz pomieszczenia mieszkalne dla czeladników. Po pożarze w 1858 r. produkcja, wyposażona m. in. w maszynę parową ruszyła znowu. Piwo z Raciborza zaczęło być wtedy bardzo popularne, sprzedawano je nie tylko w okolicy ale też na terenie Wrocławia, a nawet na ziemiach czeskich. Jakość dobrego już piwa polepszyła się na początku XX wieku, kiedy traﬁł tu mistrz piwowar Kauffmann, który zmienił sposób prowadzenia technologii piwa – mówi Mariusz Dudek, prezes zarządu Browaru Zamkowego w Raciborzu.

Testament mistrza Kauffmanna

Piwowar Kauﬀmann zaczął warzyć piwo dolnej fermentacji – pilzneńskie. Do produkcji wykorzystywano słód z własnej słodowni oraz czeskie chmiele. Doskonała woda doprowadzana była za pomocą drewnianego rurociągu z własnych źródeł ze studni w odległości 6 kilometrów od Browaru. W okresie międzywojennym, wraz z narastającym kryzysem gospodarczym, browar zaczął podupadać: załamały się tradycyjne rynki zbytu. Mistrz zmarł, nie przekazawszy nikomu receptury na piwo pilzneńskie. Na szczęście zostawił zapiski, które są dostępne w archiwach browaru.

AGRO industry

2/2017

browarnictwo

Mariusz Dudek

O sukcesach i zagrożeniach dla Raciborskiego

olacy cenią sobie słodkawy smak piw raciborskich. Odzwierciedla się to w naszej sprzedaży. Rocznie sprzedajemy ok. 48 tys. hektolitrów Raciborskiego, wykorzystując niemal 100% naszych możliwości. Poza Górnym Śląskiem, nasze piwa trafiają głównie do Łodzi, Warszawy i w okolice Gdańska. Polacy w sezonie letnim szukają piw lżejszych. Takie znajdują u nas. Natomiast zimą zaproponujemy im ponownie m.in. Raciborskiego Portera.

Weszliśmy na rynek piwa z produktem o słodowym smaku i to jest nasz sukces. Zagrożeniem mogą być zmiany w wysokości akcyzy. Produkujemy piwo przy użyciu dużych ilości energii i wody - ok. 10 litrów wody na litr piwa. Na szczęście budowa hali produkcyjno-magazynowej, która potrwa prawdopodobnie do końca tego roku znacznie zredukuje ich zużycie. Budujemy nowy magazyn i rozlewnię piwa butelkowego.

Mariusz Dudek, prezes zarządu, Browar Zamkowy w Raciborzu przy gotyckiej recepturze na piwo pilzneńskie

Budowa sali degustacyjnej trwała niecałe 3 lata. Pooglądać można w niej zabytki znalezione w browarze m.in: butelki po piwie zrobione po I wojnie światowej, stare etykiety, keg pochodzący z browaru z Gliwic, wykonany ze stali kwasoodpornej przed II wojną światową w hucie Krupa

2/2017

AGRO industry

browarnictwo

Z zapisków pisanych gotykiem odczytano przepis na piwo pilzneńskie (dostępne pod marką Raciborski Pils) oraz inne dwa gatunki, które zostały uwarzone w browarze – Raciborskiego Bocka oraz Raciborskie Karmelowe (wyjątkowo lekkie i wytrawne). Pozostały jeszcze dwie receptury, które czekają na odczytanie. Nie jest to jednak prosta sprawa, bowiem znawców pisma gotyckiego jest bardzo mało. Niektóre z receptur w miarę możliwości odczytywałem sam – jako piwowar potraﬁę doczytać się proporcji, jednak sposób uwarzenia jest o wiele trudniejszy do rozszyfrowania – dodaje Mariusz Dudek.

Otwarte kadzie

W Browarze Zamkowym piwo warzone jest według klasycznych metod produkcyjnych. Fermentacja odbywa się w otwartych kadziach. Z tego powodu proces leżakowania i fermentacji trwa o wiele dłużej niż przy zastosowaniu nowoczesnych metod produkcji. W zależności od ekstraktu fermentacja trwa

Rajmund Petrzyk zaczynał jako piwowar domowy. Studia ukierunkował pod względem pracy w browarze i po ich ukończeniu zaczął pracować w Browarze Zamkowym. Na początku jako specjalista ds. technicznych, ale po tym jak zaczął „mieszać się” w receptury, został przekwalifikowany. Dziś jest autorem nowych receptur piw Raciborskich.

od 8 do 14 dni. Proces leżakowania trwa min. cztery tygodnie. Wyjątkiem jest Raciborski Porter – brązowy medalista Profesjonalnego Konkursu Piw Good Beer 2016. Na fermentacji przebywa ok. 20 dni, a leżakuje trzy miesiące.

Według prezesa to właśnie produkcja portera jest najbardziej czasochłonna i skomplikowana. Warząc piwo w browarze nie praktykuje się metody High Gravity Brewing a nad wszystkimi procesami czuwają ludzie.

D.P.

informacja handlowa

Jubileuszowe warki – gratka raz na sto lat! Z

okazji jubileuszu Browar Zamkowy zaskakuje konsumentów poszerzając ofertę o pojedyncze warki piwnych specjalności. Pierwsza połowa roku poświęcona została belgijskim piwom górnej fermentacji – Belgian Blond, Belgian Dubbel, Witbier oraz Belgian IPA, które uwarzone zostały przy użyciu drożdży pochodzących z belgijskich klasztorów Trapistów. Uwarzenie piw górnej fermentacji było nie lada wyzwaniem dla browaru. Dolna fermentacja odbywa się w tempe-

raturach od 10-15°C, górna fermentacja to temperatury wyższe, w okolicach 20°C. Browar wyposażony jest w jedną fermentownię, która schłodzona jest do produkcji piw ze stałej oferty. Pracownicy musieli opracować odmienną technologię, żeby drożdże mogły przefermentować warzone piwo.

W browarze od co najmniej 100 lat używane był y wyłącznie drożdże dolnej fermentacji. Pierwsze dwa piwa uwarzyli śmy z myśl ą o 4 50 - leciu bro waru, a przy okazji chcieliśmy pokazać, że nie tylko piwa dolnej fermentacji potraﬁmy warzyć. Wybraliśmy rejon dosyć charakterystyczny dla piw – Belgię, gdzie historia browarnicza jest bardzo stara i rozwinięta. W piwach jubileuszowych chcemy przybliżyć konsumentom historię raciborskiego piwowarstwa – mówi Rajmund Petrzyk, mistrz piwowar i autor receptur piw jubileuszowych w Browarze Zamkowym. Na jesień planowane jest uwarzenie klasycznego czeskiego pilsnera i piwa wędzonego typu grodziski.

AGRO industry

2/2017

przetwórstwo owocowo-warzywne

Dwudziesta edycja sympozjum Krajowej Unii Producentów Soków odbyła się pod hasłem „Branża sokownicza w obliczu wyzwań rynku światowego i krajowego”. Zakres podejmowanej tematyki, liczba zaproszonych gości i prelegentów oraz poziom wygłaszanych referatów sprawiają, iż jest sympozjum najważniejszym wydarzeniem branży sokowniczej. Również dlatego, iż przedsięwzięciu od lat patronuje firma Maspex – niekwestionowany lider kategorii SNN w Polsce.

Strategie producentów soków W

Polsce obserwujemy silny trend zdrowego, naturalnego odżywiania oraz świadomego wyboru. Wiedza konsumenta jest coraz większa: czytanie etykiet i analiza składu napojów jest czymś naturalnym.

Cukier już nie krzepi Wydawałoby się, że soki, jako produkty do których nie można nic dosypywać, dolewać i dodawać – poradzą sobie w tej sytuacji znakomicie. Nie do końca tak jest. Nowy wróg zdrowego odżywiania, czyli cukier (pomimo iż występuje w sokach jedynie w postaci fruktozy) jest obiektem bezpardonowego ataku na branżę sokowniczą.

Deklaracje a realne przyzwyczajenia konsumenta Konsumenci w badaniach deklarują chęć dbałości o zdrowie i przestrzegania reguł prawidłowej diety. To w praktyce. Rzeczywistość jest jednak znacznie odległa od tej wizji: prawie każde dziecko ma smartfona i za mało się rusza. Polacy jedzą w biegu a przekąski zastępują im prawdziwe posiłki. Konsument dodatkowo przeładowany jest informacjami i pod silną presją, co powoduje spadek wewnętrznej odpowiedzialności za siebie. Krótko mówiąc:

Firma Zentis prezentowała nowości w zakresie dodatków do napojów. Na zdjęciu Adam Bogacz

przeciętny Kowalski oczekuje, że grono ekspertów zajmie się jego zdrowiem: twierdzi że ograniczy w swojej diecie tłuszcze i cukry, ale tego nie robi. Rykoszetem dostaje się producentom soków i mleka – podsumowała sytuację Magdalena Rohde- Krempa, dyrektor generalny Business Unit Polska Soki, Nektary i Napoje w Maspex.

być albo nie być polskiego sadownika. Sadownicy próbują sobie z tym radzić dywersyfikując produkcję: stawiając na jabłka deserowe oraz produkcję soków bezpośrednich (NFC). Ciągle gramy w pokera, budując strategię na niepewnym gruncie – podsumował sytuację Jan Golonka, prezes Grupy Producenckiej Owoc Łącki.

Sadownicy niepewni jutra

Pijcie warzywne soki!

Słabością zagęszczonego soku jabłkowego (ZSJ) jest brak stabilności cenowej. Polska jest drugim (po Chinach) producentem ZSJ na świecie i wszelkie wahania na światowych rynkach mają ogromne przełożenie na

Im więcej owoców świeżych sprzedają sadownicy, tym mniej owoców pójdzie do przetwórstwa. Jeśli spełnią się przepowiednie i jabłek w tym roku będzie mniej – prawdopodobnie wzrośnie ich cena. To z kolei spowoduje

AGRO industry

2/2017

przetwórstwo owocowo-warzywne

Katarzyna Górna, Krystyna Jaskólska, Małgorzata Białuska oraz Wioletta Jaruga podczas pogawędki o trendach na rynku soków

Waldemar Stefaniak i Mariusz Barwiński – nowa firma (JM Systems), ale znane twarze

Agnieszka Mądry i Paweł Moczyński z Chr. Hansen w trakcie rozmowy z Jackiem Stępniewskim (Refresco)

Dwudziesta edycja sympozjum była okazją do wyróżnienia tych, którzy uczestniczyli we wszystkich spotkaniach

Magdalena Rohde- Krempa, dyrektor generalny Business Unit Polska Soki, Nektary i Napoje w Maspex przestrzegała przed dyskryminacją napojów gdyż ich jakość w Polsce jest bardzo dobra

Firmy Alima Bis oraz Hach Lange reprezentowane przez Tadeusza Łuczaka, Grzegorza Bohosiewicza oraz Janusza Krolla

problemy wśród producentów soków NFC, których jest już w Polsce ok 170. Idealnym rozwiązaniem byłoby wprowadzić trend na spożycie soków warzywnych – rozmarzył się Piotr Trojanowicz. Widział same zalety tej sytuacji: stabilizacja produkcji, mniejsze wahania cenowe oraz jednoroczność produkcji. Jak jednak sprawić, aby Polacy zechcieli spojrzeć na warzywa łaskawszym okiem? Pamiątkowe zdjęcie: red. Maria Przegalińska (Przemysł Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny) oraz red. Aleksandra Wojnarowska (AgroIndustry) w towarzystwie Marka Wondołowskiego (GEA) z katalogiem sympozjalnym KUPS 2017

Napoje a marki własne Rynek napojów w kategorii marek własnych rośnie. W porównaniu z rokiem ubiegłym wartościowo o 3% (13,1 bln zł) a wielkościowo o 1% (6,73 bln litrów). Największy wzrost wartościowy odnotowują napoje energetyczne i sportowe, gdy tymczasem wielkościowo największą grupę stanowią wody

Sokpol i Sokpol Koncentraty w osobach Jerzego Urbańskiego i Krzysztofa Kwietniewskiego

2/2017

AGRO industry

z wartością 52% udziałów. Dyskonty, chcąc wyprzedzić oczekiwania konsumenta, podejmują projekty mające na celu redukcję konserwantów i cukru w produktach. Ten kierunek procentuje – podsumował Jacek Stępniewski, wiceprezes Refresco Poland.

Do sklepu po wiśniowy Tymbark Odmienną strategię prezentuje firma Maspex, która – budując markę – kreuje rzeczywistość. Hubert Hozyasz z Centrum Monitorowania Rynku przedstawił badania, z których wynika że napój Tymbark wiśniowy 500 ml był najczęściej kupowanym produktem, po który konsument specjalnie się do sklepu pofatygował. Na paragonach sprzedażowych często widnieje tylko ten napój, nic innego.

przetwórstwo owocowo-warzywne

Metamorfozy ziemniaka

czyli jak w zakładzie PepsiCo w Grodzisku Mazowieckim chipsy produkują Fabryka Frito Lay w Grodzisku Mazowieckim została uruchomiona w 1993 roku. W zakładzie produkowany jest szeroki wybór chipsów ziemniaczanych Lay’s, które są dostarczane na potrzeby konsumentów w Polsce, krajach bałtyckich, Czechach, Słowacji i na Węgrzech, ale także na Ukrainie, w Niemczech, Rumunii i Chorwacji. Obecnie jest to jeden z najbardziej nowoczesnych tego typu zakładów produkcyjnych w Europie, zatrudniający blisko 460 osób.

Po pierwsze: surowiec Na tajemnicę ziemniaka, umożliwiającego produkcję chipsów o delikatnym, złocistym kolorze, składa się wiele czynników: jakość gleby i jej prawidłowe przygotowanie, materiał genetyczny sadzeniaków, odpowiednio dobrane środki ochrony roślin, sposób dokonywania zasiewu i zbioru, jak również czas ich przeprowadzenia, mierzony z dokładnością co do godziny. Kluczowe są także technologiczne i logistyczne aspekty transportu i przechowywania ziemniaków. Aby osiągnąć zamierzony efekt – doskonały produkt - na linię produkcyjną musi trafić ziemniak o odpowiedniej

wielkości ziaren skrobi, który w trakcie wegetacji nie chłonął wilgoci. Tylko taki surowiec pozwoli uzyskać pożądaną twardość i kruchość chipsa. Dla klienta ważny jest również kolor. Ideałem jest chips o słomkowej, jasnej barwie. By ją osiągnąć potrzeba specjalnych odmian ziemniaka, zawierających minimalne ilości cukrów. Ponadto kluczowe znaczenie ma moment wykopania ziemniaka z ziemi. Roślinę należy wykopać w momencie, gdy zawiera najmniej cukrów prostych (glukozy). Aby klient otrzymał idealny produkt, potrzebny jest surowiec w idealnym stanie: młody, nieuszkodzony ziemniak, przechowywany w chłodni, w idealnych warunkach.

Po drugie: nowoczesne przetwórstwo Nowa linia do produkcji chipsów ziemniaczanych Lay’s w należącej do PepsiCo fabryce Frito Lay w Grodzisku Mazowieckim uzupełni trzy działające w tym zakładzie linie produkcyjne. Pozwoli ona PepsiCo w Polsce zwiększyć moce produkcyjne o 45% rocznie.

Ponadto w zmodernizowanej fabryce w Grodzisku Mazowieckim zostanie stworzonych 80 nowych miejsc pracy. Jesteśmy dumni, że zakład Frito Lay w Grodzisku Mazowieckim od wielu lat dynamicznie się rozwija i obecnie jest jedną z najbardziej nowoczesnych tego typu fabryk w Europie. Wraz z uruchomieniem nowej linii do produkcji chipsów ziemniaczanych będziemy mogli znacząco zwiększyć produkcję chipsów ziemniaczanych, odpowiadając na rosnące zapotrzebowanie na ten produkt w krajach Europy Środkowo-Wschodniej – powiedział Bernard Wierzbik, dyrektor Zakładu Frito Lay w Grodzisku Mazowieckim, Grupa PepsiCo.

Po trzecie: środowisko Zakład Frito Lay w Grodzisku Mazowieckim od wielu lat jest liderem w grupie PepsiCo w rankingach efektywności wykorzystania linii produkcyjnych, minimalizacji strat i ograniczania zużycia mediów (woda, gaz, energia elektryczna) na potrzeby produkcji. Ponad 99% odpadów produkcyjnych PepsiCo trafia do recyklingu.

AGRO industry

2/2017

Za pomocą innowacyjnych instalacji odzyskuje się ciepło z linii produkcyjnych. W Grodzisku, gdzie w wysokiej temperaturze smaży się chipsy ziemniaczane, instalacja odzyskująca energię cieplną osiąga moc do 2MW ciepła – tyle, ile miejska kotłownia ogrzewająca 1000 domów jednorodzinnych. Odzyskanym ciepłem podgrzewane są zbiorniki oleju, woda oraz ogrzewane są budynki. W zakładzie w Grodzisku Mazowieckim zbierany jest również biogaz odpadowy ze ścieków po płukaniu ziemniaków. W tym celu zaprojektowano instalację, która zbiera biogaz i przesyła go do zewnętrznego zbiorni-

ka w kształcie kopuły, w której znajduje się elastyczny balon z gazem o pojemności 1000 m3. Spalanie tego gazu w wysokosprawnym silniku wytwarza 250 kW energii elektrycznej, używanej do zasilania linii produkcyjnych oraz dodatkowo 300 kW ciepła, które wykorzystywane jest do utrzymania procesów technologicznych w oczyszczalni ścieków. Spalanie biogazu pozwoliło na zmniejszenie zużycia prądu w zakładzie o 4,5%. Zakład w Grodzisku Mazowieckim potrzebuje dziś o 9% mniej energii i o 27% mniej wody niż przed 6 laty, aby wyprodukować kilogram chipsów ziemniaczanych.

Program agrarny Frito Lay Program polega na ścisłej współpracy zakładu produkcyjnego z dostawcami ziemniaków i składa się z kilku modułów. Moduł edukacyjny umożliwia dostawcom przyswajanie wiedzy na temat podnoszenia jakości produkcji. Dla dostawców przewidziano ścieżkę edukacyjną. Kolejny moduł – finansowy, polega na wspomaganiu i promowaniu przez firmę rozwoju bazy technicznej i nowoczesnych środków produkcji współpracujących rolników. Jednak unikatowym elementem programu realizowanym w polskich warunkach był wymóg posiadania przez dostawców specjalistycznej przechowalni, w której – przy dokładnie określonej temperaturze i wilgotności powietrza – ziemniaki mogły bezpiecznie leżakować. Zmienia się zarówno świadomość rolników-dostawców jak i rzeczywistość. Program promuje nowoczesne rolnictwo i zmienia świadomość ludzi, którzy żyją w jego otoczeniu. Źródło: Informacja prasowa PepsiCo.

2/2017

AGRO industry

reklama

przetwórstwo owocowo-warzywne

W Warce o technologiach przeróbki owoców

Kiedy 10 lat temu Mariusz Kowalczyk, Adam Siekacz i Daniel Olszewski organizowali po raz pierwszy konferencję w Warce, ich cel był jeden: innowacyjna forma promocji swoich produktów w branży przetwórstwa owocowowarzywnego. Dziś konferencja w Warce ma już swoją renomę i markę. Świadczy o tym również ostatnia edycja. Aleksandra Wojnarowska

Jabłko, czyli sok 96 procent wszystkich jabłek przeznaczonych do przetwórstwa zamienianych jest na sok – dowiedzieliśmy się z obszernej prezentacji Juliana Pawlaka. Jednocześnie co piąty sok gotowy spożywany w Polsce to NFC (not from concentrate). Szkoda, że ¾ wszystkich produkowanych w Polsce jabłek zmuszeni jesteśmy eksportować,

gdyż przeciętny Polak zjada w roku zaledwie 12 kilogramów tego owocu.

Chiny, czyli wojna cenowa Doskonała – jak zwykle – prezentacja dr Bożeny Noseckiej dotyczyła między innymi rynku zagęszczonego soku jabłkowego w Polsce. Podkreśliła, iż zwiększa się u nas dynamicznie

wydajność produkcji jabłek, sięgająca już 100 ton z hektara nasadzeń. Produkujemy głównie jabłko deserowe (a nie przemysłowe) - więc eksport naszych jabłek stanowi jednocześnie koło napędowe dostaw surowca do przetwórstwa. Nosecka przypomniała, że jest Polska trzecim producentem jabłek na świecie (po Chinach i USA) i jednocze-

AGRO industry

2/2017

Mariusz Kowalczyk podsumował ostatnie 10 lat w firmie Fructopol

Na konferencję przyjechało ponad 80 przedstawicieli sektora

Ceny ZSJ na wschodnim Wybrzeżu USA są miernikiem światowych trendów - podkreślała Bożena Nosecka. A ceny tam spadają Julian Pawlak, prezes KUPS w trakcie jubileuszowego wystąpienia

Barbara Groele, Julian Pawlak oraz Bożena Nosecka w trakcie przerwy na sok

Adam Siekacz opowiedział o zmianach na światowym rynku żywności Daniel Olszewski podkreślał innowacyjność branży przetwórstwa owoców i warzyw w Polsce

śnie drugim (po Chinach) producentem ZSJ (zagęszczonego soku jabłkowego). Jako, że ZSJ jest na rynkach światowych półproduktem - jest Polska na etapie wojny cenowej z Chińską Republiką Ludową.

ułatwiających procesy technologiczne i oszczędzających pieniądze w trakcie procesu produkcji.

DSM, czyli wyprzedzamy trendy

Mariusz Kowalczyk podziękował wszystkim zebranym za wieloletnią współpracę, podkreślając, iż przetwórstwo mierzy się co rusz z nowymi wyzwaniami technologicznymi. Fructopol w ciągu ostatnich 10 lat umocnił swoją rynkową pozycję, zwiększając ówczesną sprzedaż o kilkaset punktów

Potrzebujemy innowacyjnych technologii, aby sprostać wyzwaniom zmieniającego się świata – podkreślał w swoim wystąpieniu Adam Siekacz. Podał przykłady produktów firmy DSM

2/2017

AGRO industry

Fructopol, czyli dobrze i na czas

procentowych, co świadczy o tym, że firma dzielnie na te wyzwania odpowiada.

Flottweg, czyli owocowi eksperci Polska branża przetwórcza jest najlepiej wyposażoną branżą na świecie, z elastycznymi możliwościami przerobowymi. Flottweg jest zespołem ekspertów, którzy również mają swoją cegiełkę w budowie tego sukcesu – podkreślał Daniel Olszewski. W ciągu ostatnich 10 lat Flottweg dostarczył do przetwórstwa 50 urządzeń i doposażył 22 zakłady produkcyjne.

dania gotowe

Warsztaty o daniach gotowych Toruńskie Stare Miasto objęte jest patronatem UNESCO. Spacer po zabytkowych uliczkach to dobry sposób na odprężenie po wielogodzinnych warsztatach Joanna Gajda-Wyrębek wyjaśniała różnicę pomiędzy substancją dodatkową a substancją pomocniczą. Ta ostatnia nie pojawia się na etykiecie

Uczestnicy Warsztatów podczas zwiedzania toruńskiej Starówki

Forum Technologii Żywności – Wiosenne Warsztaty Convenience Food odbyły się w Toruniu. Spotkanie było pierwszą edycją cyklu spotkań, dotyczących problematyki produkcji i sprzedaży tzw. dań gotowych na polskim rynku.

W Polsce praktycznie na ma wniosków dla oświadczeń zdrowotnych – najwięcej jest w Belgii i Holandii czyli tam, gdzie mają siedziby duże firmy spożywcze referowała Joanna Furs. Magdalena Guzik z firmy Niwa w trakcie rozmowy z klientami

Jędrzej Gorczyński w trakcie referatu dot. myjek tunelowych

Pleśnie są w stanie rozwijać się przy niskiej aktywności wody, również w produktach liofilizowanych – przestrzegał Marek Kieliszek

koncentratach war zy wnych EXBERRY®opowiedział Przemysław Oziemkowski z firmy GNT Polska. Jest to firma holenderska, pionier i ekspert w dziedzinie żywności barwiącej produktu, który pozwala zlikwidować barwnik z etykiety. Barwniki są bowiem składnikiem żywności, zawierają tylko jadalne części owoców i warzyw. Firma zajmuje się również doradztwem i prawodawstwem. Paweł Nowicki z Katedry Zarządzania Jakością Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie zajął się systemami jakości w zakładzie produkującym żywność. Skupił się na wymaganiach prawnych w zakresie produkcji bezpiecznej żywności oraz kodeksie żywnościowym. Jędrzej Gorczyński z firmy Calvatis opowiedział o rozwiązaniach technologicznych dla myjek tunelowych,

natomiast Magdalena Guzik (Niwa) opowiedziała zebranym o budowie zbiorników i instalacji technologicznych w przemyśle spożywczym. Michał Frączak (Anti-Germ) skupił się z kolei na mikrobiologii powietrza w zakładzie produkcyjnym. Temat jakości i bezpieczeństwa mikrobiologicznego kontynuował Marek Kieliszek z Katedry Biotechnologii, Mikrobiologii i Oceny Żywności Wydziału Nauk o Żywności, SGGW w Warszawie. Warsztat o wymaganiach prawnych związanych z substancjami dodatkowymi w produktach spożywczych poprowadziła Joanna Gajda-Wyrębek, Kierownik Pracowni Badania Substancji Dodatkowych do Żywności w Zakładzie Badania Żywności i Przedmiotów Użytku w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego – Państwowym Zakładzie Higieny.

AGRO industry

2/2017

reklama

Przemysław Oziemkowski (GNT Polska) opowiedział o możliwościach barwienia warzywami. Firma GNT jest największym na świecie producentem czarnej marchwi, mającej zastosowanie w barwieniu napojów, słodyczy czy produktów mleczarskich. Barwa jest bardzo istotnym czynnikiem decydującym o zakupie a produkty często tracą naturalną barwę w procesie produkcji. Dzięki barwieniu warzywami zamaskować można utratę barwy w procesie produkcyjnym. Metoda wpisuje się w zapotrzebowanie na zdrowe produkty z mniejszą ilością prostych składników oraz czystą i zrozumiałą etykietą. Stoisko firmy GNT cieszyło się dużym zainteresowaniem zebranych

Warsztaty odbywały się w sympatycznej atmosferze

Referatom towarzyszyła wystawa stoisk. Na pierwszym planie uśmiechnięta Aleksandra Wójtowicz - przedstawicielka firmy PePe

Obszerny warsztat dot. problematyki stosowania oświadczeń żywieniowych w oznakowaniu, prezentacji i reklamie produktów typu FMCG zaprezentowała

2/2017

AGRO industry

Joanna Furs, przedstawiciel Polski w grupie roboczej Komisji Europejskiej ds. oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych.

dania gotowe –

Okiem eksperta

Stabilizacja w kategorii dań gotowych Coraz większe wzrosty na rynku dań gotowych, bardzo dobrą dynamikę rozwoju kategorii i jednoczesną stabilizację rynku komentuje dla redakcji AgroIndustry Robert Szataniak, dyrektor marketingu w Pamapol.

W 2016 roku kategoria wzrosła Robert Szataniak dyrektor marketingu Pamapol

o 6 proc. – zarówno w ujęciu ilościowym, jak i wartościowym w porównaniu do roku poprzedniego. Rynek dań gotowych osiągnął wówczas wartość 376 mln zł, co przełożyło się na sprzedaż ponad 38 mln kg produktu. To obiecujący wynik, który przy obecnych tendencjach ma szasnę nadal rosnąć.

Wiodące segmenty rynkowe bez niespodzianek Nowoczesny kanał sprzedaży odnotował wzrost o 3 proc. w porównaniu do roku 2015. Wzrosty dotyczyły głównie dyskonterów, które utrzymują swoją dominującą pozycję i napędzają kategorię, realizując największą część sprzedaży – zarówno ilościowej (29 proc.), jak i wartościowej (35 proc.). Tę tendencję obserwujemy już od dłuższego czasu. Pozycja dyskonterów stale rośnie i nie przewidujemy tutaj żadnych zmian. Podobnie wygląda sytuacja w kanale tradycyjnym w segmencie średnich sklepów spożywczych, które swoje coraz większe znaczenie zawdzięczają w dużej mierze trendowi convenience.

AGRO industry

2/2017

Konserwatyzm w kategorii a tradycyjne oczekiwania konsumenta

Trendy konsumenckie i prognozy

Dania gotowe to kategoria, którą można określić mianem konserwatywnej. Producenci opierają się głównie na tradycyjnych smakach, gdyż właśnie po takie produkty najchętniej sięgają konsumenci. Najczęściej kupowanymi smakami w portfolio marki Pamapol są ﬂaki, fasolka, pulpety i gołąbki. Jeśli chodzi o sprzedaż tych produktów, producent zajmuje pozycję lidera i wicelidera. Zagospodarowanie niszowych segmentów smakowych jest z kolei szansą dla mniejszych wytwórców. Historycznie dotyczy to także marki Pamapol, której SKU z marginalnych smaków stanowiły swego rodzaju uszczelnienie oferty w kategorii. Kategoria bazuje na tych smakach, które są najbardziej popularne wśród konsumentów, ale by ją ożywić i rozwijać, potrzebne są innowacje – zarówno smakowe, opakowaniowe czy te dotyczące składów. Najczęściej producenci rozszerzają swoją ofertę w okresie największego piku sprzedażowego, czyli w wakacje. Pojawiają się wtedy nowe propozycje, edycje limitowane etc. Konsumenci powracają jednak do swoich ulubionych tradycyjnych smaków. Tradycyjność dań gotowych przejawia się także w opakowaniach. Od wielu lat najpopularniejszym opakowaniem jest szklany słój, który realizuje aż 95 proc. całej sprzedaży kategorii.

Wśród konsumentów dań gotowych można zauważyć wzmożone zainteresowanie produktami promocyjnymi z wartością dodaną czy niską ceną. Przy takim poziomie stabilności w kategorii producenci zaczynają walczyć głównie cenami i atrakcyjnymi promocjami konsumenckimi. Takim strategiom działań sprzyja fakt, że aż 47 proc. stanowią zakupy impulsowe, gdzie ¾ nieplanowanych zakupów to produkty w promocji. Przewiduję, że taka sytuacja będzie się utrzymywać. By trafić do koszyków konsumentów, producenci nie poszukują nowych wariantów smakowych, opakowaniowych czy dodatkowych benefitów, ale wykorzystują sprawdzone mechanizmy promocyjne. Oprócz tego daniom gotowym sprzyja trend convenience, który cały czas jest bardzo mocny i nie słabnie. Brak czasu na gotowanie i wygoda to driver konsumpcji tej kategorii. Inną tendencją, która pojawiła się jakiś czas temu i ma zdecydowanie charakter rozwojowy jest polskość. Produkty krajowe są lepiej postrzegane przez konsumentów z punktu widzenia naturalności i jakości, a dla nas jako polskiego producenta jest to sytuacja nie do przecenienia.

* Wszystkie dane liczbowe podane za Nielsen – Panel Handlu Detalicznego za okres sierpień 2015 – lipiec 2016.

reklama

OKIEM EKSPERTA – dania gotowe

Filet z indyka w sosie maślano-cytrynowym z warzywami Nowy standard wśród dań gotowych. Mięso z indyka i warzywa gotowane w próżni urzekają wyjątkową intensywnością. Całość wzbogaca pyszny sos maślano-cytrynowy. Produkt gotowy do spożycia w cztery minuty. Opakowanie: dla dwóch osób, gramatura 350 g Cena: ok. 9,99 zł Producent: Virtu Production

Zupa krem z żółtych warzyw z pestkami dyni

Nowość firmy Profi w kategorii zup chłodzonych „Moje odkrycie”. Aksamitny krem z delikatnych dojrzałych żółtych warzyw harmonijnie kontrastuje z chrupiącymi pestkami dyni. Miska zupy stanowi 1 z 5 zalecanych dziennych porcji warzyw i owoców. Zupy „Moje odkrycie” to produkty chłodzone, gotowe do spożycia, 100% naturalne, bez konserwantów, bez barwników i bez glutenu. Opakowanie: porcja 330 g Cena: ok. 4,99 zł Producent: Profi

2/2017

AGRO industry

Grupa Polmlek została stworzona od podstaw przez Andrzeja Grabowskiego oraz Jerzego Boruckiego. Jest jedyną tak dużą w Polsce firmą w 100 procentach z polskim kapitałem. Jej obroty sięgają 3,6 miliarda zł rocznie. Eksport grupy stanowi od 30 do 40 proc. całej produkcji, wysyłanej głównie do krajów arabskich, Azji, a także krajów Unii Europejskiej. Do Grupy należą m.in. zakłady mleczarskie w Lidzbarku Warmińskim, Grudziądzu, Lipsku, Raciążu, Gościnie, Gdańsku - Maćkowy, Makowie Mazowieckim – MSM oraz Fortuna produkująca soki i napoje w Tymienicach.

Serwatka znowu na topie N

owa inwestycja Grupy to zakład przetwórstwa koncentratu białek serwatkowych i cukru mlecznego - laktozy. Z białka produkowanego w Lidzbarku powstają między innymi najwyższej jakości odżywki dla osób aktywnych fizycznie. W zakładzie cały proces produkcji jest w pełni kontrolowany i zautomatyzowany. Kompleks zbudowany jest w całości z betonu w technologii ślizgowej, dzięki czemu produkty pozyskiwane są w sterylnych warunkach. Docelowa zdolność produkcyjna to aż 6 milionów litrów serwatki na dobę.

Grupa Polmlek stała się liderem produkcji białka serwatkowego (WPC) i laktozy w Europie Środkowej. Nowoczesny zakład w Lidzbarku Warmińskim przerabia 3 miliony litrów serwatki na dobę, wprowadzono też innowacyjne technologie i standardy farmaceutyczne.

Uroczyste otwarcie nowoczesnej fabryki do produkcji białka serwatkowego i laktozy odbyło się 23 maja.

Polska siła robocza Zakład w dużej mierze zbudowano przy udziale polskich inżynierów oraz rodzimych technologii. Jak podkreśla Przemysław Mikołajczyk, nowo mianowany prezes Grupy Polmlek

AGRO industry

2/2017

mleczarstwo

– polscy inżynierowie są bardziej otwarci na poszukiwanie nowych i lepszych rozwiązań, są też bardziej odważni w stosowaniu innowacyjnych rozwiązań. To co w nich cenię, to wysoka elastyczność techniczna, logistyczna oraz wykonawcza. Budowa jednego z największych zakładów w Europie trwała nieco ponad rok. Produkcję uruchomiono 30 marca 2016 roku – dokładnie rok po rozpoczęciu budowy i zaledwie 17 miesięcy od momentu rozpoczęcia projektu.

Wszystko pod kontrolą Przy realizacji inwestycji oraz jej uruchomieniu czynnie brali udział również pracownicy Polmleku, którzy obecnie pracują w proszkowni. Proszkownia została wyposażona w nowoczesne urządzenia i systemy informatyczne, a instalacje w systemy zaworowe. Cały proces kontrolowany jest przez system informatyczny typu MES, dzięki czemu w każdym momencie możliwa jest analiza parametrów poszczególnych instalacji i ilości przerobionego surowca. Zakład w 95% wykorzystuje do procesów produkcyjnych wodę wtórną uzyskaną z zagęszczenia serwatki.

Nowe możliwości Polmleku Inwestycja warta jest 250 mln złotych i znajduje się na terenie Warmińsko-Mazurskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Jako jeden z największych tego typu obiektów w Europie, otwiera nowe perspektywy na zagospodarowania składników mleka. Instalacja technologiczna w Lidzbarku Warmińskim pozwala na wydzielenie z mleka i serwatki bardziej wyspecjalizowanych składników odżywczych, takich jak białka, cukry czy sole mineralne. Grupa poszerza spektrum własnych możliwości produkcyjnych: poza białkiem i laktozą produkować może na przykład mleko w proszku.

2/2017

AGRO industry

Yes we can

Yes we Z Przemysławem Mikołajczykiem, prezesem Grupy Polmlek Przemysław Mikołajczyk o wykorzystaniu potencjału prezes Grupy Polmlek podczas do maksimum rozmawia Uroczyste otwarcie nowoczesnej otwarcia nowegofabryki zakładu w Lidzbarku Warmińskim Dominika Pułjan do produkcji białka serwatkowego i laktozy odbyło się 23 maja

Na sprzedaży WPC uzyska się pewnie wyższą marżę niż na produkcji sera. Czy ser staje się teraz dla Was produktem ubocznym przy produkcji białek serwatkowych? Ser zawsze będzie produktem podstawowym, a serwatka ubocznym. Wynika to z procesu technologicznego. Dlatego można powiedzieć, że WPC jest uzupełnieniem produkcji sera. Cała sztuka polega na tym, by wszystkie składniki powstające przy produkcji sera, jak najkorzystniej przerobić na produkty, których oczekuje rynek. Dla Grupy Polmlek produkcja WPC oznacza, że biznes serowy będzie bardziej odporny na zmiany koniunktury. Co było dla Pana największym wyzwaniem przy produkcji zakładu frakcjonującego białka mleka? Budowa nowego zakładu była wyzwaniem nie tylko od strony technologicznej, lecz i organizacyjnej.

Zrealizowaliśmy bowiem to zadanie bez generalnego wykonawcy. Na każdym etapie powstawania zakładu zaangażowani byli pracownicy Polmlek. I to właśnie było największym wyzwaniem. Zbudowanie zespołu, który uwierzy, że uda nam się zbudować taką fabrykę w ciągu kilkunastu miesięcy. Ma pan pod sobą osiem zakładów grupy Polmlek, o różnorodnej produkcji, w tym jeden produkujący soki i napoje. Czy będzie Pan dążył do ich ścisłej specjalizacji? Specjalizacja to proces który trwa w Grupie Polmlek już od kilku lat i na pewno będzie kontynuowany. Jednak kierunek, który dziś jest dla nas kluczowy to centralizacja. Będę chciał jeszcze lepiej wykorzystać potencjał Grupy poprzez scentralizowanie funkcji takich jak zakupy, kontroling, czy HR. Tkwi tu ogromny potencjał biznesowy biorąc pod uwagę wielkość naszej Grupy.

mleczarstwo

Danonki

rodzą się na Śląsku Już w 2014 roku firma Danone ogłosiła konsolidację europejskiego biznesu i zapowiedziała przeniesienie produkcji z trzech fabryk: we Włoszech, w Niemczech i na Węgrzech do Polski. Kolejnym krokiem była konsolidacja produkcji z dwóch fabryk w Polsce i transformacja zakładu Danone w Bieruniu.

Przez ostatnie dwa lata spółka

Dominika Pułjan

Danone zainwestowała ponad 180 milionów złotych w transformację tutejszego zakładu: powstało osiem nowo zainstalowanych linii technologicznych a do produkcji wprowadzono 57 nowych rodzajów produktów. Dziś bieruńska fabryka, jako jedyny oddział firmy w Europie, specjalizuje się w produkcji jogurtów pitnych pakowanych w buteleczki o pojemności powyżej 100g oraz serków i jogurtów pakowanych w wygodne saszetki z zakrętką. Obecnie powstaje tutaj aż 269 rodzajów jogurtów i serków. Koncentracja produkcji w Bieruniu wymagała instalacji nowych linii produkcyjnych oraz modernizacji części dotychczas istniejących.

Fabryka w Bieruniu związana jest z Danone od 1997 roku. Po przeprowadzonej w latach 2015-2017 gruntownej modernizacji, zakład specjalizuje się w produkcji jogurtów i serków, w tym pakowanych w nowoczesne saszetki z zakrętką. Zmiany są wynikiem strategii firmy, która zakłada specjalizację wszystkich europejskich fabryk.

Bossary pakują Danonki

Drugim krajem co do ilości transportowanych produktów z fabryki w Bieruniu, po Polsce, są Niemcy

Rozszerzenie oferty wiązało się też z poszerzeniem kompetencji zatrudnionych pracowników. Niektórzy z nich stanęli przed wyzwaniem pracy w projekcie wprowadzenia nowych linii produkcyjnych. Marcin Frąckiel, planista techniczny w fabryce Danone w Bieruniu tak opowiada o tym doświadczeniu: Wprowadzenie dwuletniego okresu zmian było dla mnie przełomowym momentem w karierze. Fabryka została podzielona na trzy mini fabryki – do produkcji jogurtów, serków oraz do pakowania w saszetki. Awansowałem na stanowisko planisty technicznego, stając się częścią grupy odpowiedzialnej za należyte wprowadzenie, nowej w skali Danone na całym świecie, linii pakowania w saszetki z zamknięciem. To było wielkie wyzwanie, które wiązało

się z częstymi wyjazdami do Hiszpanii, gdzie konstruowano odpowiednią maszynę pakującą o nazwie Bossar. Dziś bieruński oddział firmy posiada cztery linie do pakowania w saszetki – trzy innowacyjne urządzenia pakujące w jednym czasie aż cztery saszetki i jedną linię tradycyjną, dwusaszetkową. Obserwując maszyny na bieżąco wciąż dążymy do doskonalenia sposobu ich działania – dodaje Frąckiel.

Samolotem do Chicago Fabryka w Bieruniu eksportuje swoje produkty do 20 krajów w Europie m.in. Niemiec, Finlandii, Norwegii, Rumunii i Chorwacji. Z Bierunia docierają także aż do Stanów Zjednoczonych, a konkretnie do Chicago. Drogą lotniczą, raz na tydzień wysyłane do USA są głównie produkty Danio i Danonki.

AGRO industry

2/2017

mleczarstwo

Adil Hassoune, dyrektor fabryki Danone w Bieruniu

Bezpieczeństwo, niezawodność i innowacje Z Adilem Hassoune, dyrektorem fabryki Danone w Bieruniu, rozmawia Dominika Pułjan

Które zadania, związane z przeniesieniem całej produkcji do Bierunia, były dla Pana największym wyzwaniem? Z technicznego punktu widzenia, największym wyzwaniem w Bieruniu było zainstalowanie i uruchomienie linii pakujących oraz rozlewniczych. Proszę

2/2017

AGRO industry

jednak zauważyć, że nie mogliśmy przenieść po prostu całego procesu produkcji z innej fabryki. Musieliśmy go w Bieruniu wypracować od nowa, zaczynając od procesu obróbki mleka, następnie dodawania do niego poszczególnych składników. Musieliśmy zatrudnić i przeszkolić dodatkowych

pracowników. Zatrudnianie kogoś, kto nie jest od początku samodzielny, przygotowany i świadomy naszych standardów bezpieczeństwa i jakości żywności, wymaga poświęcenia dużej ilości czasu i wysiłku. To niezbędne aby przeszkolić i nauczyć nowego operatora produkcji pracy na stałym

mleczarstwo

Bieruńska fabryka specjalizuje się w produkcji serków homogenizowanych i jogurtów. Łącznie powstaje tutaj 269 rodzajów produktów.

poziomie, na miarę standardów jakościowych firmy Danone. Było to bardzo trudne zadanie, w które zaangażowani byli także doświadczeni pracownicy fabryki. No tak, zwiększyliście przecież zatrudnienie o ponad 25% Na szczęście mamy wielu doświadczonych pracowników, którzy wraz z modernizacjami zmieniali swoje kompetencje. Niektórzy są z nami od ponad 20 lat. W tym czasie wciąż nabierali doświadczenia, którego nie da się nauczyć z książek, dzięki czemu wyspecjalizowali się w produkcji na zasadach zgodnych z potrzebami i standardami firmy. Sukces tej transformacji był możliwy jedynie dzięki doświadczeniu, opiniom oraz zaangażowaniu naszych pracowników. Wasi pracownicy pracują w systemie TPM. Jak bardzo jest on pomocny w zarządzaniu fabryką? Dla mnie wiedza i zaangażowanie naszych doświadczonych pracowników są ważniejsze od całkowitego

produktywnego utrzymania ruchu maszyn (TPM). Oczywiście filary, na których opiera się strategia TPM przyświecają również i nam. Na przykład autonomiczne utrzymanie ruchu (Autonomous Maintenance), łączące działy utrzymania ruchu i produkcji poprzez wspólną odpowiedzialność za utrzymanie parku maszynowego, czy też program „zero strat”. TPM jest bardzo pomocny w utrzymywaniu ruchu ale zaangażowanie, motywacja i doświadczenie pracowników są tutaj kluczem do sukcesu sprawnej fabryki. Jak to jest: zarządzać fabryką produkującą prawie 300 rodzajów produktów? Przed dwuletnim planem specjalizacji produkcji, kiedy coś szło niezgodnie z naszymi planami na produkcji, zawsze mieliśmy plan B – to znaczy inną fabrykę w Europie, która dostarczała te same produkty na tamtejsze rynki lokalne. Wraz ze specjalizacjami tworzymy konkretne produkty jako jedyni w Europie, nie możemy więc pozwolić sobie na żadne przestoje czy awarie. Niezawodność jest tutaj kluczowym

elementem. Nasz serwis jest bardzo rozbudowany, więc przestoje nie są tym, co spędza nam sen z powiek. Dla mnie najważniejsze jest zapewnienie bezpiecznego miejsca pracy dla naszych pracowników i dostawców. Podczas wielu modernizacji na terenie fabryki obecnych było codziennie od 60 do 80 pracowników firm zewnętrznych, pracujących nad montażem nowych maszyn. Kolejnym ważnym punktem jest bezpieczeństwo produkowanych przez nas produktów. Eksportujemy do wielu krajów Europy, co wiąże się z wielką odpowiedzialnością za zachowanie wysokich standardów jakości,. Wyzwanie jest wielkie, produkujemy świeże produkty mleczne dla coraz bardziej wymagających konsumentów. Jedną z najważniejszych modernizacji w zakładzie była budowa linii pakującej asortyment w saszetki z zakrętką. To, zdaje się, innowacyjny projekt w całym koncernie? Tak, była to pierwsza tego typu inwestycja w fabrykach Danone na całym świecie, wprowadzona pierwszy raz właśnie w polskim zakładzie, z czego jesteśmy bardzo dumni. Wzorem instalacji wprowadzonej w Polsce, trwa teraz budowa takich samych linii pakujących m.in. w Brazylii czy Meksyku. Linia do pakowania w saszetki z zakrętką jest zupełnie nową technologią, która zaczęła funkcjonować w 2015 roku. Nie byliśmy w stanie porównać swojej linii z innymi, ponieważ ją stworzyliśmy, uczyliśmy się jej od zera. Biorąc pod uwagę wszystkie czynniki takie jak prędkość, wydajność, program „zero strat”, efektywność oraz całą wiedzę, którą zdobyliśmy przez ten okres czasu, zdecydowanie możemy w Bieruniu nazwać siebie innowatorami. Dziękuję za rozmowę.

AGRO industry

2/2017

mleczarstwo

Ćwierćwiecze mleczarskich spotkań 115 przedstawicieli spółdzielni mleczarskich oraz dostawcy usług i urządzeń, zaproszeni goście i media - tak w jednym zdaniu opisać można dwudziestą piątą edycję konferencji „Technika i technologia w przemyśle mleczarskim”.

2/2017

Jubileuszowa edycja była okazją do podsumowań. Uczestnicy podkreślali, że tematyka i treść wystąpień, referatów i dyskusji podejmowanych w trakcie kolejnych edycji była w dużej mierze historią przemian, jakie zaszły w polskim mleczarstwie w minionym ćwierćwieczu.

Przedstawiciele spółdzielni mleczarskich wyróżnieni przez organizatorów za współpracę i udział w obradach

Statuetkami uhonorowano również sponsorów wydarzenia

Rozmowy kuluarowe są nieodmiennym elementem towarzyszącym konferencji

Piotr Zgórzyński (CSK) zaczytany w AGROindustry

Jak wykorzystać skrobię ziemniaczaną w mleczarstwie - opowiedział Marcin Świercz z firmy KMC

Interesujące wykłady gromadzą sporą liczbę słuchaczy

Michał Hołdyński (Tewes Bis), Justyna Sobieska (Schwarte Milfor) oraz Tadeusz Izbicki (Alpma) w trakcie pogawędki przy kawie

Agata Kuc (OSM Skoczów), Zofia Popławska (OSM Bychawa) i Kazimierz Kiraga (OSM Kosów Lacki)

Klemens Ciesielski i Stanisław Ziajka

Uśmiechnięty Jan Limanowski

AGRO industry

artykuł sponsorowany

zarządzanie produkcją

Przemysł 4.0 – mleczarstwo, piwowarstwo, przetwórstwo żywności Platformowe/zintegrowane podejście do zarządzania produkcją

Wieloletnia praktyka z wdrażania

zaawansowanych rozwiązań z zakresu automatyki oraz inteligentnego zarządzania produkcją i mediami wskazuje, iż kolejność rozwoju systemów automatyki w różnych branżach przemysłu spożywczego jest podobna. Zakłady po dozbrojeniu i doinwestowaniu w moce przetwórcze skupiają się na ich optymalnym wykorzystaniu. Wymaga to integracji automatyki pomiędzy poszczególnymi liniami i obiektami służebnymi produkcji, a w kolejnym kroku najczęściej budowy platformowego rozwiązania, połączonego w wielu punktach z systemem informatycznym przedsiębiorstwa. Celem takiej integracji jest: • śledzenie przepływu i efektywność wykorzystania surowca, • śledzenie historii partii produkcyjnych, • śledzenie przebiegu i wydajności procesów na zmianach, • monitorowanie i zarządzanie procedurami mycia CIP oraz zużyciem środków myjących, • monitorowanie i zarządzanie: zużyciem energii elektrycznej, chłodu i ciepła, sprężonego powietrza, • u sprawnienie raportowanie produkcji wymagane przez zakładowe systemy jakości, • usprawnienie procesów kontrolingowych, umożliwienie precyzyjnego wyliczenia kosztów produkcji, • usprawnienie reakcji na ewentualne reklamacje, • poprawienie ogólnej sprawności linii poprzez wskaźniki wykorzystania wyposażenia OEE

• monitorowanie okresów przeglądowych linii produkcyjnych i innego wyposażenia. Dodatkowym czynnikiem uzasadniającym budowę rozwiązań platformowych, opartych o standardowe, ustrukturyzowane biblioteki oprogramowania jest, znaczące obecnie skracanie się w czasie, procesów wprowadzania nowych produktów na rynek. Wymaga to poza sprawnym działaniem R&D, marketingu i sprzedaży, również elastyczności w możliwościach modernizacji (i przezbrajania) zakładów produkcyjnych, a wraz z nim łatwości w rekonfiguracji oprogramowania automatyki. Pełna, inteligentna kontrola kosztów i strat oraz elastyczność – to główne korzyści.

OEE – Całkowita wydajność wyposażenia i zarządzanie produkcją Brak możliwości monitoringu wskaźników produkcji to brak możliwości wiarygodnej kontroli i optymalnego sterowania procesem. Wskaźnik Efektywności Wyposażenia OEE to uznane narzędzie służące do monitorowania i poprawy efektywności i wydajności zakładów produkcyjnych i jest szeroko obecnie stosowane w przemyśle. Rozwiązania OEE MES są ustandaryzowane i elastyczne. Cechuje je skalowalność, w związku z tym stosować je można zarówno w zakładach/liniach już istniejących, jak również projektując nowe. Służą do ogólnego zarządzania produkcją, jak również pozwalają na szczegółowe jej planowanie jak i monitorowanie.

Wizualizacja i raportowanie jest integrowane z infrastrukturą informatyczną IT w tym systemami klasy ERP jak np. SAP, Oracle, Infor czy IFS, co znacznie usprawnia procesy biznesowe w zakładzie.

Wybór partnera przy wdrażaniu platformowych rozwiązań wspomagających zarządzanie produkcją Automatyka przemysłowa i stojące za nią narzędzia rozwinęły się w czasie ostatniej dekady bardzo mocno m.in. w związku z rozwojem informatyki i technologii bezprzewodowych. Rozwiązania wyspowe są wypierane przez systemy zintegrowane zarówno poziomo jak i pionowo. Tworzenie takich platform wymaga zatem starannego wyboru partnera w zakresie automatyzacji i informatyzacji, który zapewni nie tylko merytoryczne wsparcie na etapie realizacji ale również efektywny serwis 24/7 na kolejnych 15-20 lat. Wymaga to od partnera odpowiedniego zaplecza osobowego jak i stabilnej sytuacji finansowej umożliwiającej ciągłe doskonalenie wiedzy o obecnym stanie techniki. Dodatkowym atutem będą wypracowane latami standardy rozwiązań, jak i metodyka pracy. Takim partnerem już dziś dla wielu firm stał się MAWOS. Zapraszamy do kontaktu! MAWOS Sp. z o.o. ul. Rokicińska 299/301, 92-614 Łódź tel. +48 42 689 24 00, fax +48 42 689 24 01 www.mawos.com.pl info@mawos.com.pl

AGRO industry

2/2017

ranżę produkcji napojów w Polsce charakteryzuje duża konkurencja a co za tym idzie: innowacyjność, dążenie do redukcji kosztów oraz zmiany własnościowe. Jednocześnie jakość polskich napojów stoi na bardzo wysokim poziomie: wiele z nich, również ze względów na politykę fiskalną Państwa, zawiera aż 20% soku owocowego.

Na rynku pojawia się coraz więcej innowacji, również w napojach produkowanych pod tzw. marką własną. O prozdrowotnych – być może niszowych, ale inspirujących – fermentowanych napojach na bazie surowców roślinnych przygotował dla nas tekst profesor Waldemar Gustaw. Szczególnie interesujące wydają się być warzywne soki fermentowane i fermentowana słodzona herbata.

Drugi tekst, autorstwa doktora Lecha Maryniaka, szczegółowo omawia zarządzanie energią w zakładzie produkującym napoje. Autor, z perspektywy praktyka od lat zajmującego się tą tematyką, podaje przykłady i pomysły na obniżanie kosztów energii w procesie produkcji. Tekst stanowi inspirację i punkt odniesienia dla wszystkich, zajmujących się tym tematem. Życzymy miłej lektury.

® ® Rapidase Rapidase Maximum Maximum fruit without the muscle fru

The sweet taste The and aroma sweet of berries has a boost taste that people and love. As berry aroma It also boosts of extraction berries of phenolic compounds, haswhile a maximizing boost color that pe juices and concentrates juices becomeand increasinglyconcentrates popular around the world, you release become and color stabilization. increasingly Rapidase® Smart Color is idealpopular for a variety ar need to deliver need and meet soaring to demand. deliver Our smart enzymes and and technical meet of berries, soaring including strawberry, demand. blackcurrant, blueberry, Our cranberry or smart super en expertise, backed expertise, up with over 100 years’ industry backed experience, willup help youwith fruits. over 100 years’ industry exper squeeze out every squeeze valuable componentout with no compromise every on yield. valuable component with no comprom Squeeze the most from your berries. Contact DSM’s specialists today for Efficient berryEffi processing cient is child’s play berry with Rapidase® processing Smart Color. smarter is processing: child’s play with Rapidase® This range of enzymes This maximizes range yield and ensures of enzymes optimal juice filtration. maximizes info.food@dsm.com | www.dsm.com/food yield and ensures opti

temat numeru – Przemysł napojowy

Prozdrowotne właściwości fermentowanych napojów otrzymywanych z surowców roślinnych Fermentacja jest metodą wykorzystywaną do utrwalania żywności przez człowieka od tysięcy lat. Zastosowanie fermentacji, oprócz wydłużenia czasu przydatności spożywczej żywności, korzystnie wpływa na kształtowanie pożądanych cech sensorycznych i zdrowotnych. Na początku człowiek wykorzystywał spontaniczne procesy, zachodzące z udziałem bakterii pochodzących z surowca i otoczenia (Di Cagno i in. 2013). Takie rozwiązanie wykorzystywane jest również w czasach współczesnych, szczególnie w fermentacji prowadzanej w małej skali produkcyjnej. W XIX w. odkryto, że u podstaw fermentacji leży aktywność drobnoustrojów, co zapoczątkowało okres badań naukowych i produkcji przemysłowej tego typu wyrobów. prof. dr hab. Waldemar Gustaw Wydział Nauk o Żywności I Biotechnologii, Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie

W produkcji bezalkoholowych napo-

jów fermentowanych wykorzystuje się przede wszystkim fermentację mlekową prowadzoną przez bakterie fermentacji mlekowej (LAB). W przypadku kiedy fermentacja zapoczątkowana jest spontanicznie przez LAB, stanowią one niewielką część mikroﬂory, w skład której wchodzą również różne gatunki bakterii i grzybów (Zielińska i in. 2015). Dlatego też producenci bezalkoholowych napojów fermentowanych coraz częściej decydują się na zastosowanie kultur starterowych, gwarantujących powtarzalność wyrobów pod względem cech jakościowych i organoleptycznych. Skład stosowanych kultur starterowych zależy od surowca jaki będzie poddany fermentacji, dlatego wykorzystywane są również szczepy bakterii izolowane z surowca. Tak dobrany skład kultury starterowej gwarantuje odpowiedni przebieg fermentacji jak również jakość napoju. Napoje fermentowane bezalkoholowe, bardzo często są również produktami probiotycznymi. W ostatnich latach nastąpił wzrost zainteresowania

2/2017

AGRO industry

prozdrowotnym wpływem bakterii fermentacji mlekowej, w tym bakterii o właściwościach probiotycznych. Produkty takie, zawierające w swoim składzie szczepy bakterii probiotycznych, określane są mianem probiotyków (Nowak i in., 2010). Bakterie probiotyczne najczęściej stosowane są w produktach mlecznych ale coraz częściej również w napojach otrzymanych z surowców roślinnych. Za probiotyki uważa się „organizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystne skutki zdrowotne” (FAO, 2002). Celem niniejszej pracy by ło przedstawienie dostępnych informacji o bezalkoholowych i niemlecznych napojach fermentowanych o działaniu prozdrowotnym.

Kwas chlebowy Napój otr z ymy wany z w yko rzystaniem fermentacji mlekowej i alkoholowej surowców żytnich, cukru i drożdży, gotowy wyrób zawiera niewielkie ilości etanolu. Polecany

jest jako napój orzeźwiający będący źródłem witamin z grupy B oraz jako środek regulujący procesy trawienne (Dziugan 2006). Tradycyjna produkcja kwasu chlebowego opierała się na wykorzystaniu jako podstawowego surowca sucharów z chleba razowego oraz stosowaniu dodatków w postaci rodzynek, cytryny, żurawiny, olejków aromatycznych. W różnych krajach Europy Wschodniej kwas produkowano ze słodu żytniego i jęczmiennego, mąki żytniej oraz czerstwego chleba żytniego

34 Grupa Kofola przejmuje spółkę Premium Rosa W ramach modyfikacji strategii biznesowej Grupy Kofola w Polsce podjęto decyzję o poszerzeniu portfolio i przejęciu spółki Premium Rosa. Tym samym ofertę produktów grupy poszerzono o asortyment z kategorii zdrowej żywności. W skład portfolio Premium Rosa wchodzą m.in. syropy, soki NFC oraz konfitury produkowane według tradycyjnych receptur, a także wyroby pozyskiwane bezpośrednio z roślin leczniczych z certyfikowanych gospodarstw ekologicznych. Przejęcie Premium Rosa to element strategii zmierzającej do poszerzania oferty Grupy Kofola o kolejne atrakcyjne propozycje produktowe. Sfinalizowanie tej transakcji nie zamyka jednak planów akwizycyjnych Grupy Kofola w Polsce – zapowiada Jiří Vlasák, członek zarządu Grupy Kofola. Cały proces reorganizacji ma pozytywny wpływ na rozwój i wzrost wartości spółki. Należy pamiętać, iż Grupa Kofola jest obecna na kilku europejskich rynkach i ma stabilną sytuację finansową. Koncentracja biznesu w Polsce dodatkowo wzmacnia silną pozycję grupy – dodaje. Premium Rosa to fi rma, która odnotowuje dwucyfrowe wzrosty sprzedaży. Spółka ma w swoim portfolio dwie marki z kategor i i prem iu m – Prem iu m Rosa i Nasze Domowe. Produkty z ich portfolio cieszą się zainteresowaniem zarówno na rynku polskim jak i na rynkach zagranicznych. źródło: informacja prasowa Hoop Polska

temat numeru – Przemysł napojowy

(Dlusskaya 2008). W przeciwieństwie do chleba produkowanego na zakwasie, kwas po zakończonej fermentacji nie poddawany jest obróbce termicznej, dlatego jest bardzo dobrym źródłem bakterii fermentacji mlekowej i drożdży. Wraz ze wzrostem zainteresowania kwasem chlebowym wśród konsumentów, zaczęto go produkować na skalę przemysłową. Jednak produkty przemysłowe mogą zdecydowanie różnić się od tych wytwarzanych w sposób tradycyjny. Surowcami stosowanymi w produkcji przemysłowej są często koncentraty słodowe oraz wykorzystywany jest dodatek kwasów spożywczych. Wyeliminowanie naturalnych procesów fermentacyjnych spowodowało konieczność stosowania chemicznych konserwantów i saturacji. Szacuje się że kwasy chlebowe pozyskiwane na drodze fermentacji stanowią tylko niewielką część dostępnych na rynku tego typu produktów (Granato i in. 2010).

Inne fermentowane napoje zbożowe Wykor zystanie surowców zbożow ych w produkcji niemlecznych napojów fermentowanych jest popularne, poza Europą Wschodnią, w Azji, Afryce i regionach tropikalnych. Wykorzystywane są w tym celu ziarna kukurydzy, prosa, jęczmienia, owsa, żyta, pszenicy, ryżu lub sorgo. Jednym z bardziej znanych fermentowanych produktów zbożowych jest Boza. Produkowana i spożywana w Bułgarii i Turcji, z wykorzystaniem fermentacji ziaren różnych zbóż, w tym jęczmienia, owsa, żyta, proso, kukurydzy, pszenicy lub ryżu. Skład zbóż jest odpowiednio komponowany tak aby zapewnić odpowiednią lepkość, fermentowalność i skład chemiczny gotowego wyrobu (Akpinar-Bayizit i in., 2010). Togwa, jednocześnie słodki i kwaśny, bezalkoholowy napój, jest jednym z lepiej przebadanych afrykańskich napojów zbożowych. Produkowany jest z mąki kukurydzianej i mąki z sorgo. Niekiedy w produkcji tego napoju wykorzystuje się również proso oraz maniok (Kitabatake i in., 2003). Podobnym produktem afrykańskim, również produkowanym z mąki kukurydzianej i z sorgo, na skalę przemysłową, jest mahewu (Mugochi i wsp., 2001). Bushera – inny napój pochodzący z kontynentu afrykańskiego, jest na ogół przygotowywana ze skiełkowanych lub nie, ziaren sorgo, które poddaje się fermentacji przez 1-6 dni (Muyanja

i in., 2003). Napoje te są często wykorzystywane do karmienia dzieci po odstawieniu pokarmu matki, a także jako wysokoenergetyczny suplement diety. Amazake to słodki, sfermentowany napój ryżowy, będący bezalkoholowym prekursorem sake, produkowanym w Japonii. Amazake jest bardzo pożywny i jest spożywany ze względu na jego właściwości prozdrowotne (Yamamoto i in., 2011). W Meksyku popularnym zbożowym napojem fermentowanym jest Pozol. Jest on wytwarzany z kukurydzy poddanej obróbce termicznej w roztworze kwasu. Uzyskane tą metodą „ciasto” formowane jest w kulki, które owija się liśćmi bananowca i w takich warunkach ulegają fermentacji. Po zakończonym procesie, przefermentowana mieszanina jest rozcieńczana wodą i konsumowana jako napój. W fermentacji biorą udział bakterie LAB, jak również inne rodzaje bakterii oraz drożdże (Escalante et al., 2001).

Warzywne soki fermentowane Do produkcji warzywnych soków fermentowanych najczęściej wykorzystuje się takie warzywa jak: burak ćwikłowy, kapusta, ogórek, marchew, pomidor, seler oraz pietruszka. Aby uzyskać sok z w/w warzyw trzeba je odpowiednio przygotować. Soki fermentowane otrzymywane są przez tłoczenie surowca, a następnie fermentację soku lub bezpośrednio poprzez tłoczenie wcześniej sfermentowanego surowca (Zielińska i in. 2015). W celu zwiększenia wydajności procesu tłoczenia jak również aby pozyskać więcej składników funkcjonalnych z tkanek warzyw stosuje się macerację enzymatyczną (Szajdek i in. 2015). Fermentację soków warzywnych można prowadzić w sposób spontaniczny lub wymuszony. Zastosowanie każdej z tych metod związane jest najczęściej ze skalą produkcji. W przypadku małej skali produkcji najczęściej stosuję się fermentację spontaniczną z wykorzystaniem bakterii LAB bytujących na przetwarzanym surowcu. Natomiast przy produkcji na skalę przemysłową stosuje się fermentację wymuszoną, a dobór odpowiedniej kultury starterowej zależy od zastosowanego surowca, czasu fermentacji i warunków przechowywania, możliwości fermentacyjnych bakterii (Karovičová i Kohajdová 2003). Fermentacja mlekowa wpływa oczywiście na skład chemiczny

AGRO industry

2/2017

temat numeru – Przemysł napojowy

gotowego produktu i jest on różny od soku niefermentowanego. Zmniejsza się wartość energetyczna soku fermentowanego na skutek spadku zawartości głównych składników chemicznych suchej masy soku, wykorzystywanych przez LAB do ich namnażania się. W tabeli 1 przedstawiono skład chemiczny i wartość energetyczną soków z buraka ćwikłowego niefermnetowanego i fermentowanego. Do produkcji fermentowanego soku z buraka ćwikłowego powinny być wybierane odmiany zawierające duże ilości betalain – związków o właściwościach przeciwutleniających. Zawartość betalain w produkcie zależy przede wszystkim od zastosowanej odmiany buraka ćwikłowego, ale również od sposobu prowadzenia fermentacji, zastosowanych zabiegów obróbki termicznej soku czy czasu przechowywania. Zastosowanie fermentacji spontanicznej nie sprzyja zachowaniu związków betalainowych w porównaniu z fermentacją prowadzoną przy wykorzystaniu wyselekcjonowanych szczepów LAB wchodzących w skład kultur starterowych. Zastosowanie pasteryzacji soku przez dodatek kultur bakteryjnych powoduje spadek zawartości betalain o około 20%. Podobnie zbyt długi okres przechowywania powoduje zmniejszenie zawartości tych związków (Klewicka i Czyżewska 2011). Spożywanie produktów z buraka ćwikłowego sprzyja detoksykacji organizmu i prawdopodobnie zawarte w nim składniki mają działanie anty-

nowotworowe. Sok z buraka wykazuje także działanie hipotensyjne, przeciwzakrzepowe i stanowi dobre źródło żelaza (Zielińska i in. 2015). Drugim popularnym sokiem warzywnym uzyskiwanym na drodze fermentacji mlekowej jest sok z kapusty kiszonej. Tradycyjnie uzyskiwane jest poprzez odseparowanie go od przefermentowanej kapusty. Na rynku spotkać można sok z kiszonej kapusty z dodatkiem soku marchwiowego. Kapusta jest bardzo dobrym źródłem związków przeciwutleniających i glukozynolanów, które przechodzą do soku. Zawartość związków biologicznie czynnych w kapuście kiszonej zależy od odmiany i metod uprawy oraz stosowanych technologicznych operacji jednostkowych, stopniowo wzrasta podczas fermentacji oraz chłodniczego przechowywania oraz jest większa w fermentowanym soku w porównaniu z kiszoną kapustą. Glukozynolany to związki bogate w siarkę o charakterze glikozydów. Są one regulatorami enzymów stanowiących ochronę przed niszczeniem struktury DNA, stanowią dobrą ochronę przed nowotworami (Park i Pezzuto 2002, Moreno i in 2006). Mają one również wpływ na etapy rozwoju nowotworów. Zgodnie z badaniami Jeﬀery’a i in. (2003) antynowotworowe działanie wykazują izotiocyjaniany, będące produktami hydrolizy glukozynolanów. W innych badaniach stwierdzono jednak, że podczas fermentacji zawartość glukozynolanów znacząco spada.

Zaobserwowano mniejszą aktywność przeciwnowotworową soków fermentowanych w porównaniu ze świeżymi (Martinez-Villaluenga I in. 2008). Kolejną grupą związków prozdrowotnych występujących w kapuście jak również w jej soku są ﬂawonoidy. Jest to grupa związków regulujących szereg ważnych procesów życiowych roślin, z których ok. 500 zostało dobrze scharakteryzowanych. Flawonoidy mają działanie przeciwgrzybicze i bakteriobójcze. Dzięki obecności grup hydroksylowych mają działanie antyoksydacyjne (Lewicki 2008). Flawonoidy spożyte nawet w dużych ilościach nie są szkodliwe dla ludzi (Moon i in. 2006). Regularne spożywanie flawonoidów wpływa hamująco na choroby układu krwionośnego (Hertog i in. 1993). Dzienne spożycie ﬂawonoidów wynosi od kilku miligramów do jednego grama (Ross i Kasum 2002). Kapusta jest również bardzo dobrym źródłem witamin takich jak C, B, K, H i U. Witamina U (S-metylometionina). została po raz pierwszy wyizolowana w 1966 roku z kapusty. Witamina U ma działanie antynowotworowe (układ pokarmowy) oraz przyśpiesza gojenie wrzodów żołądka, zapobiega również powstawaniu kamicy żółciowej (Kim i in. 2010). Sok z kiszonej kapusty zalecany jest osobom cierpiącym na zaburzeniach i schorzeniach układu pokarmowego, zarażonych pasożytami czy odczuwających spadek odporności (Zielińska i in. 2015). Niestety sok z kiszonej kapusty może zawierać dosyć duże

Wartość energetyczna 100 g produktu

Produkt

Tab. 1. Skład chemiczny i wartość energetyczna soków z buraka ćwikłowego (opracowanie własne, częściowo na podstawie Zielińska i in. 2015).

Zawartość składników odżywczych (g/100g (ml))

(kJ)

(kcal)

tłuszcz

węglowodany ogółem

białko

Burak ćwikłowy

168–189

40–45

0,1

7,8–9,5

1,5–1,8

Sok z buraka ćwikłowego

135

7,0

0,7

Fermentowany sok z buraka ćwikłowego

88,2–134,4

21–32

0,02–0,03

4,9–7,34

0,37–0,61

2/2017

AGRO industry

temat numeru – Przemysł napojowy

Litr soku miesięcznie na głowę Polaka Konsumpcja soków owocowych w Polsce stale wzrasta. Jak pokazuje raport AIJN, Polacy wypili w 2016 roku 543 miliony litrów soków owocowych – czyli równowartość pojemności 217 basenów olimpijskich. W minionym roku w prawie całej Unii Europejskiej odnotowano spadek spożycia 100% soków owocowych o 1,6%. Mimo to w Polsce spożycie tych produktów w 2016 roku wzrosło o blisko 40 milionów litrów w stosunku do 2015 roku (7,9%). W 2016 roku przeciętny Polak wypił prawie litr soku w ciągu miesiąca. To nadal o wiele mniej niż zalecane przez ekspertów 250 ml dziennie. Zgodnie z danymi AIJN – Europejskiego Stowarzyszenia Soków Owocowych, Europa jest jednym z największych rynków spożycia produktów sokowniczych na świecie. Europejskimi liderami konsumpcji 100% soków owocowych są Niemcy ze spożyciem ponad 1,6 mld litrów rocznie, Francja – ponad 1,17 mld i Wielka Brytania – 928 mln litrów. W regionie Europy Środkowo-Wschodniej liderem jest Polska, gdzie konsumpcja w 2016 roku kształtowała się na poziomie prawie 12 litrów na osobę i zachowuje w ostatnich latach tendencję wzrostową. W Czechach, Rumunii i na Słowacji również widoczny jest wzrost spożycia soków i kształtuje się na poziomie, 6 litrów na osobę w Czechach, 4,8 litra na osobę na Słowacji, 1,2 litra na osobę w Rumunii. Wyjątkiem jest Litwa, gdzie spożycie soków wyniosło 4,8 litra na osobę i nie wykazuje wzrostu, co wiąże się z wprowadzeniem euro i podwyższeniem cen żywności.

ilości amin biogennych. Związki te spożyte w nadmiernej ilości, lub przez osoby wrażliwe, mogą wywoływać pseudoalergie. Soki z kapusty kiszonej miały większe stężenia tych związków w porównaniu z innymi warzywnymi sokami fermentowanymi (Zaręba i Ziarno 2011). W związku z obserwowanym coraz większym zainteresowaniem konsumentów niemlecznymi napojami fermentowanymi, zwiększyła się również oferta producentów i obecnie obejmuje również soki z takich warzyw jak seler, czosnek, ogórek, cebula, dynia, cukinia, marchew i groch (Granato i in. 2010, Yoon i in 2006).

Owocowe soki fermentowane Soki owocowe cieszą się dużą popularnością i akceptacją konsumentów. Produkty te są uważane za zdrowe i dostarczające wiele związków biologicznie czynnych. Obecne w sokach owocowych naturalnie występujące cukry mogą być wykorzystane przez LAB do szybkiego ich namnażania. Owocami, których soki można wykorzystać do wytwarzania produktów fermentowanych są: granat, pomarańcza, ananas i nerkowiec (Pereira i in., 2011, Costa i in., 2013, Escudero- Lopez i in., 2013, Filannino i in., 2013). Z owoców krajowych podejmowane są również próby otrzymywania soków fermentowanych przy zastosowaniu LAB np. w przypadku soku jabłkowego (Dimitrovski in. 2015), Bakterie fermentacji mlekowej mają wpływ na właściwości fizykochemiczne uzyskanych produktów i jednocześnie wykazały dobrą przeżywalność podczas przechowywania fermentowanego soku z pomarańczy.

Kombucha Kombucha, zwana także po polsku kombuczą, powstaje w procesie fermentacji osłodzonej herbaty przez symbiotyczną kulturę bakterii i drożdży, tworzącej na powierzchni płynu charakterystyczną „galaretowatą” strukturę. Badania nad właściwościami prozdrowotnymi kombuczy prowadzone były już na początku XX wieku, w Rosji, a później w wielu krajach na całym świecie. Kombucza ma właściwości detoksykacyjne, immunomodulacyjne, antybiotyczne a nawet antynowotworowe ( Jabłońska – Ryś i in. 2015). Do produkcji kombuczy stosuje się zarówno

herbatę fermentowaną (żółtą, czerwoną, czarną) jak i zieloną. Tradycyjnie kombuczę wytwarza się z herbaty czarnej z dodatkiem sacharozy, taki skład gwarantuje otrzymanie napoju o odpowiednich właściwościach organoleptycznych i prozdrowotnych. Smak kombuczy opisywany jest jako przyjemnie kwaśny, lekko owocowy, delikatnie musujący, który po kilku dniach przechowywania staje się podobny do smaku octu winnego Kombucza wykazuje szerokie działanie biologiczne, które zawdzięcza występującym w niej związkom chemicznym, głównie kwasom organicznym i witaminom, ale też antyoksydantom i składnikom mineralnym. W badaniach przeprowadzonych przez wielu naukowców w kombuczy stwierdzono występowanie m. in (Waszkiewicz – Robak i in. 2016, Jayabalan i in., 2014; Jayabalan i in., 2007, Chen i Liu 2000, Lončar i in. 2000): • kwasów organicznych, takich jak: octowy, glukonowy, glukuronowy, L- mlekowy, cytrynowy jabłkowy, winowy, malonowy, szczawiowy, bursztynowy, pirogronowy • cukrów • witamin: B1, B2, B6, B12 oraz C • aminokwasów, amin biogennych i puryn • barwników, lipidów, białka, niektórych enzymów hydrolitycznych • etanolu, dwutlenku węgla, fenolu • związków polifenolowych charakterystycznych dla herbaty. Kwas glukuronowy obecny w kombuczy bierze aktywny udział w procesach detoksykacji. Wiele schorzeń takich jak np. dna moczanowa, reumatyzm czy zapalenie stawów mogą mieć swoje przyczyny w nagromadzeniu toksyn w organizmie, dlatego tez regularne spożywanie kombuczy może wykazywać efekt terapeutyczny (Dufresne in. 2000). Kolejnym związkiem organicznym występującym w fermentowanej herbacie jest kwas mlekowy, który przyczynia się do obniżenia pH krwi. W organizmie zdrowego człowieka płyny ustrojowe mają pH poniżej 7,5, natomiast u osób chorujących na nowotwory, wartości pH krwi wynoszą powyżej 7,56. Regularne picie kombuczy przyczynia się do osiągnięcia równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Kwas mlekowy spożyty w większych ilościach może również zapobiegać zaparciom, poprzez łagodne działanie

źródło: informacja prasowa KUPS

AGRO industry

2/2017

przeczyszczające (Dufresne in. 2000, Jabłońska – Ryś i in. 2015). Witaminy z grupy B, obecne w napoju fermentowanym wywierają korzystny wpływ na układ nerwowy, natomiast witamina C wzmacnia odporność i wykazuje działanie przeciwutleniające (Jabłońska – Ryś i in. 2015, Malbaša i in. 2011). Składniki kombuczy wywierają efekt antymikrobiologiczny i antygrzybiczny w stosunku do Shigella sonnei, Escherichia coli, Campylobacter jejuni, Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Salmonella enteritidis, Bacillus cereus, Helicobacter pylori, Listeria monocytogenes, Microsporum canis czy Candida albicans (Greenwalt i in. 1998, Sreeramulu i in. 2000, Santos i in. 2009, Battikh i in. 2013). Kwas octowy i katechiny są odpowiedzialne za hamowanie rozwoju większość bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych (Sreeramulu i in. 2000). Ilość powstającego w czasie fermentacji kwasu octowego oraz zawartość polifenoli zależy od składu napoju poddawanego fermentacji. Kombucza jest doskonałym źródłem polifenoli – związków o charakterze przeciwutleniaczy. Obecne w kombuczy ﬂawonoidy charakteryzują się znacznie wyższą aktywnością przeciwutleniającą niż witamina C, czy E. Związki te chronią frakcję LDL cholesterolu przed

utlenianiem, hamując powstawanie zakrzepów i stwardnienia tętnic (Adriani i in. 2011). Antyoksydanty są powszechnie uważane za środek prewencyjny w zapobieganiu licznym chorobom, łącznie z nowotworami (Jabłońska – Ryś i in. 2015). Związkom fenolowym zawartym w kombuczy przypisuje się również działanie spowalniające rozwój nowotworów (Park i Dong 2003). Regularne picie kombuczy sprzyja: hamowaniu mutacji genu wywołującego zmiany nowotworowe, hamowaniu proliferacji komórek rakowych, indukcji apoptozy komórek rakowych oraz hamowaniu przerzutów (Waszkiewicz – Robak i in. 2016). Kombucza to napój fermentowany polecany szczególnie osobom starszym w celu wzmocnienia organizmu. Obecne w nim a powstałe podczas fermentacji związki bioaktywne sprawiają, że napój ten charakteryzuje się właściwościami orzeźwiającymi, detoksykacyjnymi oraz korzystnie wpływa na pracę układu pokarmowego. Wzmacnia odporność organizmu szczególnie na czynniki stresujące pochodzenia biologicznego, poprawia metabolizm węglowodanów oraz gospodarkę lipidową krwi (Waszkiewicz – Robak i in. 2016, Jayabalan i in., 2007). Kombucza cieszy się dużym uznaniem wśród wielu jej zwolenników, może wywierać również negatyw-

ny wpływ na organizm człowieka. W ostatnich kilkudziesięciu latach zgłoszono przypadki zaburzeń zdrowotnych związanych prawdopodobnie z jej nadmiernym spożyciem (Dufresne in. 2000, Kole i in. 2009, Srinivasan i in., 1997). Głównie dotyczyły one rozstroju żołądka oraz reakcji alergicznych i ustępowały samoistnie po zmniejszeniu ilości spożycia fermentowanej herbaty. W pojedynczych przypadkach stwierdzono silne reakcje toksyczne oraz wystąpienie ciężkiej kwasicy metabolicznej, jednak mechanizm ich powstania nie został wyjaśniony. Osobom, które zamierzają wprowadzić kombuczę do swej diety zaleca się picie tego napoju początkowo w niewielkich ilościach i dopiero po upewnieniu się o braku niepożądanych reakcji organizmu stopniowo zwiększać dawkę.

Warto zapamiętać W ostatnich latach obserwujemy dynamiczny rozwój w produkcji funkcjonalnych wyrobów żywnościowych. Fermentowane napoje niemleczne doskonale wpisują się w ten trend. Fermentacji poddaje się surowce zbożowe, warzywa, owoce i herbatę, które są doskonałym źródłem związków o udowodnionym działaniu prozdrowotnym. Dodatkowo wyroby te są coraz częściej fermentowane przez bakterie probiotyczne. Otrzymywana w ten sposób żywność funkcjonalna może charakteryzować się wysoką wartością żywieniową i odpowiednimi właściwościami sensorycznymi. Za fermentowanymi napojami przemawia również długa tradycja produkcji takich wyrobów i ich bezpieczeństwo spożywania. Zwiększenie asortymentu fermentowanych napojów bezalkoholowych i niemlecznych będzie korzystne nie tylko dla osób stosujących diety bezmięsne, ale umożliwi również wzbogacenie diety wszystkich konsumentów. Literatura dostępna w redakcji.

2/2017

AGRO industry

temat numeru – Przemysł napojowy

sposobów racjonalnego 101 gospodarowania energią w przemyśle napojowym

Podwyżki cen energii elektrycznej

ale też i paliw są dla nas ciągłym wyzwaniem. Innym równie mocnym wyzwaniem staje się dostępność energii elektrycznej dla odbiorców przemysłowych. Park wytwarzania oraz transmisji energii elektrycznej w kraju jest kompletnie przestarzały, co coraz cześciej powoduje problemy z jej dostępnością. Wszystkie te fakty maja niebagatelny wpływ na koszty wytwarzania dóbr konsumpcyjnych, w tym tych wytwarzanych przez przemysł spożywczy. Przemysł napojowy w warunkach krajowych, ale też europejskich jak i światowych charakteryzuje się bardzo dużą konkurencyjnością, co skłania do wdrażania innowacji. Na przestrzeni ostatnich dwóch dekad zasadniczo zmieniły się standardy pakowania napojów. W naszej części Europy praktycznie zrezygnowano z używania opakowań zwrotnych na rzecz opakowań jednorazowych. Zmieniły się również formuły napojów. Wszystkie te zmiany miały i mają bardzo duży wpływ na technologie wytwarzania wspomnianych napojów. Dodając do tego powiększenie wolumenu wytwórczego wywołało to większy apetyt na media energetyczne w tym przemyśle. Mając na uwadze powyższe fakty trzeba podjąć wyzwanie optymalizacji procesów wytwórczych w przemyśle napojowym. Na wstępie należy pokazać gdzie media energetyczne

dr inż. Lech Maryniak

są wykorzystywane i na co należy zwrócić szczególną uwagę, żeby racjonalnie nimi gospodarować. Najważniejsza jednak wydaje się być świadomość potrzeby wprowadzania optymalizacji oraz ich wykorzystania na płaszczyźnie zarządzania operacyjnego, co będzie skutkować wdrażaniem odpowiednio proponowanych projektów. Autor pracując w przemyśle napojowym w kraju i za granicą pragnie podzielić się swoimi doświadczeniami z czytelnikami w celu poprawy świadomości wykorzystania energii w przemyśle napojowym, ale i też szeroko rozumianym przemyśle spożywczym. Celem artykułu jest również pokazanie możliwości oszczędzania mediów energetycznych, a w konsekwencji poprawienia konkurencyjności polskich przedsiębiorstw produkcji spożywczej.

W celu systematyzacji działań wprowadzania racjonalnego gospodarowania mediami energetycznymi w przemyśle napojowym należy podzielić przykładowy zakład produkcyjny na obszary, w których zachodzą główne operacje produkcyjne. Mając ustalony tak podział można dalej dokonać analizy zużyć tych mediów dla poszczególnych instalacji produkcyjnych i wprowadzić plan działań korygujących. Na Rys.1 przedstawiono przepływ surowców, półproduktów, wyrobów gotowych zaczynając od magazynu surowców a kończąc na magazynie wyrobów gotowych. Obszary produkcyjne zostały przedstawione, jako: • całkowity obszar zakładu produkcyjnego wraz ze strukturą budowlaną; • media produkcyjne i energetyczne - wytwarzanie; • c iągi procesowe - wytwarzanie produktu;

Rys. 1. Przepływ surowców i produktów w fazach wytwarzania przez poszczególne obszary produkcyjne na przykładzie zakładu produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne

AGRO industry

2/2017

temat numeru – Przemysł napojowy

• linie pakujące - pakowanie produktu; • m agazyny surowców, magazyny wyrobów gotowych – składowanie; • oczyszczanie ścieków, segregacja odpadów poprodukcyjnych – oczyszczanie, segregowanie. Nawiązując do przedstawionych powyżej obszarów produkcyjnych należy przejść dalej do opisu sposobów racjonalnego gospodarowania mediami energetycznymi w przykładowym zakładzie produkującym napoje. Możliwości wprowadzania zmian poprawy wykorzystania mediów energetycznych w takim zakładzie autor zebrał w sposób tabelaryczny. W tabelach przedstawiono takie informacyjne jak:

• obszary produkcyjne przykładowego zakładu produkcji napojów, gdzie zmiany wykorzystania mediów energetycznych miałyby następować; • zwięzły opis sposobów poprawy wykorzystania mediów energetycznych w procesach produkcyjnych; • procentowe oszczędności jaki będą dawać wprowadzone sposoby racjonalnej gospodarki mediami energetycznymi w stosunku do tradycyjnych rozwiązań, bądź nie wprowadzenia zmian; • zakresy pieniężne inwestycji zcharakteryzowane jako: – niski do 50 tysięcy PLN; – średni w zakresie od 50 tysięcy do 500 tysięcy PLN;

– wysoki powyżej 500 tysięcy PLN; • z wroty z inwestycji, obliczone w sposob prosty jako stosunek kosztow inwestycji do zysków rocznych z nich wynikajacych. Przechodząc szczegółowo do opisów racjonalnego gospodarowania mediami energetycznymi w zakładzie produkcji napojów należy przedstawić następujące obszary: Zakład produkcyjny – zarzadzanie mediami energetycznymi. Racjonalne zarządzanie mediami energetycznymi zaczyna się w tym miejscu. Najczęściej dokonuje się porównania zużyć tych mediów z najlepszymi wynikami osiąganymi w branży. Chcąc

Tab. 1. Przykłady racjonalnego zarzadzania mediami energetycznymi w obszarze całego zakładu produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne.

Zakład produkcyjny – zarządzanie mediami energetycznymi

Zarządzanie mediami energetycznymi

Obszary

Zakres inwestycji

Zwrot z inwestycji

Pomiar zużycia wszelkich form energii w zakładzie produkcji napojów. Stawianie celów w postaci KPI (Key Performance Indicators) wraz z ich realizacją.

Oszczędności mediów energetycznych w zależności od wielkości zakładu, oszczędności mogą być w zakresie od 10% nawet do 50% całości kosztów mediów energetycznych

Średni / Wysoki

Zwrot z inwestycji od 1 roku do 3 lat.

Ekonomiczne planowanie produkcji w celu osiągania długich czasowo cyklów produkcyjnych jednego asortymentu - SKU (Stock Keeping Unit), zmniejszenie ilości startów i zakończeń produkcji.

Oszczedności mediów energetycznych w zależności od ustalonego planu produkcji, oszczędności kosztów mediów energetycznych mogą wynieść do kilkudziesiąt procent.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Wprowadzenie systemu KAIZEN (energetyczny) szczególnie ukierunkowanego na modernizacje maszyn, urządzeń oraz instalacji w celu minimalizacji zużycia mediów energetycznych w zakładzie. System KAIZEN (energetyczny) to ciągle doskonalenie - continuous improvment, praktycznie jest to ciągły proces wdrażania usprawnień w celu ciągłej minimalizacji zużycia mediów energetycznych na jednostkę produkcji.

Oszczędności mediów energetycznych mogą wynieść do kilkudziesięciu procent w pierwszej fazie wdrażania systemu.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Optymalizacja przepływu surowców, półproduktów oraz wyrobów gotowych w zakładzie. Minimalizacja logistyki wewnętrznej.

Oszczedności mediów energetycznych mogą wynieść od kilkunastu procent kosztów logistyki wewnętrznej.

Średni / Wysoki

Zwrot z inwestycji od 1 roku do 3 lat.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu z celu właściwej obsługi maszyn, instalacji produkcyjnych i energetycznych, czego rezultatem ma być racjonalne gospodarowanie mediami energetycznymi w zakładzie

Oszczedności mediów energetycznych mogą wynieść do 30% całości ich zużycia w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Np.

2/2017

Sposób poprawy wykorzystania energii

Oszczędności

AGRO industry

temat numeru – Przemysł napojowy

dokonać zmian a w efekcie zmniejszenia zużycia mediów energetycznych na jednostkę produkcji, na początek należy wykształcić w zakładzie objętym takim projektem, a szczególnie w jego zarządzie świadomość poszanowania mediów energetycznych jako jednego z najważniejszych priorytetów operacyjnych. Następnie wprowadzając racjonalne gospodarowanie mediami energetycznymi należy systematycznie mierzyć ich zużycia i dokonywać odpowiednich przedsięwzięć korekcyjnych. Kluczowe jest stawianie sobie ambitnych celów optymalizacji tych zużyć, najczęściej ich redukcji oraz wprowadzania zmian systemowych, ale i też odpowiednich inwestycji. Tak wprowadzony system zadań narzucać będzie praktyczne ciągle doskonalenie (continuous improvement) w danym zakładzie. Bedzie także prowadzić zakład do pewnej doskonałości, a co z tym idzie bycia konkurencyjnym w branży. Fot.1 pokazuje budowanie świadomości poszanowania mediów energetycznych w zakładzie na podstawie ciągłej kontroli temperatury w części biurowej zakładu produkcji napojów Tab.1 przedstawia zbiór przykładów racjonalnego zarzadzania mediami energetycznymi w obszarze całego zakładu produkcji napojów. Obszar struktury budowlanej zakładu oraz tereny zewnętrzne: hale produkcyjne, magazyny surowców i wyrobów gotowych, inne powierzchnie zakładu. Ten obszar jest bardzo ważny do przeprowadzenia optymalizacji zużycia mediów energetycznych, choć stanowi on strukturę przestrzenną wraz z instalacjami towarzyszącymi przeznaczonymi dla operacji produkcyjnych. Fot.2 przedstawia oświetlenie typu LED, pozwalające oszczędzać do 70% energii elektrycznej w porównaniu z tradycyjnym oświetleniem świetlówkowym. Dodatkowo zawieszenie

Fot. 1. Systemowe zarządzanie utrzymaniem temperatury na odpowiednim poziomie w części biurowej zakładu produkcji napojów. Zdjęcie wykonane przez autora.

oświetlenia jest blisko stanowisk pracy co poprawia wykorzystanie praktyczne oświetlenia na hali produkcyjnej, nie oświetlając całości przestrzeni produkcyjnej. Tab.2 natomiast przedstawi przykłady rozwiązań racjonalnego gospodarowania mediami energetycznym w tym obszarze.

Fot. 2. Oświetlenie na hali produkcyjnej zawieszone na odpowiedniej wysokości, oświetlające jedynie przestrzeń produkcyjną. Zdjęcie wykonane przez autora.

Media produkcyjne i energetyczne. Obszar ten jest odpowiedzialny za wytwarzanie ale też i za dystrybucję mediów energetycznych. Do tego ważnego obszaru należą : kotłownia oraz instalacje dystrybucji mediów grzewczych, systemy przetwarzania oraz dystrybucji energii elektrycznej, wytwarzanie chłodu oraz instalacje jego dystrybucji, instalacje sprężonego powietrza, stacja uzdatniania wody,

instalacje gazów technicznych. Odwołując się do swojego doświadczenia z zakresu projektowania instalacji, ale też i obsługi operacyjnej tej części zakładu, autor uczula czytelnika, ze wytwarzanie mediów produkcyjnych oraz energetycznych może pochłonąć dużo energii do ich produkcji. Przykładowo, tradycyjna instalacja parowa, do której należą kotłownia oraz dystrybucja mediów grzewczych posiada efektywność energetyczną około 56%, reszta energii jest tracona. Taka sytuacja skłania do poprawy efektywności energetycznej tej instalacji oraz nakłania do zawracania części tak traconych strumieni ciepła do ponownego wykorzystania w zakładzie. Również podobnie jest z innymi instalacjami mediów energetycznych takimi jak: systemy przetwarzania oraz dystrybucji energii elektrycznej, wytwarzanie chłodu oraz instalacje dystrybucji, instalacje sprężonego powietrza, stacja uzdatniania wody, instalacje gazów technicznych, instalacja oczyszczania ścieków. Fot.3 przedstawia przykład wykorzystania ciepła odpadowego znajdującego się w spalinach kotłowych do wstępnego ogrzania wody wchodzącej do instalacji kotłowej. Tab. 3 natomiast pokazuje sposoby ograniczenia tracenia, ale i zagospodarowania „wycieków energetycznych” w obszarach ich wytwarzania i dystrybucji. Oczyszczanie ścieków, segregacja odpadów poprodukcyjnych Jest to obszar ważny choć w wielu przypadkach niedoceniany, traktowany jak przysłowiowa „czarna skrzynka”, to znaczy ścieki wchodzą do oczyszczalni ścieków, a z oczyszczali wychodzi woda o parametrach pozwalających dokonania zrzutu do najbliższych cieków wodnych. Tak oczywiście nie jest. Oczyszczanie ścieków jest procesem biochemicznym, wymagającym dużej staranności w jego nadzorowaniu.

AGRO industry

2/2017

temat numeru – Przemysł napojowy

Obszar struktury budowlanej zakładu: hale produkcyjne, magazyny surowców i wyrobów gotowych, inna struktura budowlana, teren zewnętrzny

Struktura budowlana: magazyn surowców, ciągi procesowe, linie pakujące, magazyn wyrobów gotowych, media produkcyjne i energetyczne, oczyszczanie ścieków, segregacja odpadów po produkcyjnych, tereny zewnętrzne

Obszary

Zakres inwestycji

Zwrot z inwestycji

Poprawa izolacji termicznej ścian, dachów, okien, drzwi w całej strukturze budowlanej.

Oszczędności energii mogą dochodzić to kilkudziesięciu procent w zależności od zakresu projektu.

Niski/Średni / Wysoki

W zależności od zakresu prac, zwrot może byc krótki (poniżej 3 lat) lub długi (powyżej 3 lat).

Użycie ciepła odpadowego generowanego przez maszyny i urządzenia do ogrzewania struktury budowlanej

Oszczędności mediów grzewczych mogą osiągać wartość od kilku do kilkudziesięciu procent w zależności od wymogów temperaturowych w danych pomieszczeniach.

Niski

Zwrot z inwestycji poniżej 3 lat.

Zastosowanie bardziej energooszczędnego oświetlenia w pomieszczeniach produkcyjnych, innych pomieszczeniach oraz terenach zewnętrznych, na przykład zastosowanie oświetlenia typu LED (Light Emitting Diode) – oświetlenie diodowe.

Oszczędności energii elektrycznej mogą dochodzić do 60-70% w porównaniu z tradycyjnym oświetleniem przy użyciu np. konwencjonalnych świetlówek.

Wysoki

Zwrot z inwestycji w zakresie do 3 lat.

Racjonalne zawieszanie źródeł oświetlenia, tak żeby oswietlały tylko poż ądane miejsce w zakładzie.

Oszczędności do kilkunastu procent kosztów oświetlenia wykonanego w sposób tradycyjny.

Średni

Zwrot z inwestycji w zakresie do 3 lat.

Zastosowanie czujników ruchu w instalacjach oświetleniowych.

Oszczedność energii do 40% licząc od zainstalowanej mocy i czasu pracy oświetlenia.

Średni

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Zastosowanie czujników zmierzchowych dla oświetlenia zewnętrznego.

Oszczędność energii do 30% licząc od zainstalowanej mocy i czasu pracy oświetlenia.

Niski

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Wprowadzenie stref oświetleniowych, zapalanie światła tam gdzie jest to konieczne.

Oszczędności do kilkunastu procent kosztów oświetlenia projektowanego w sposób tradycyjny (oświetlanie całych przestrzeni jednakowo).

Średni

Zwrot z inwestycji w zakresie do 3 lat.

Zastosowanie oświetlenia słonecznego w postaci świetlików, czy bardziej zaawansowanego rozwiązania jak „solar lense” lub „light tunnel”.

W zależności od intensywności nasłonecznienia oraz możliwości instalacji świetlików, do kilkudziesięciu procent w skali rocznej.

Średni

Zwrot z inwestycji w zakresie do 3 lat.

Wprowadzenie wentylacji pomieszczeń z rekuperacją ciepła.

Oszczędności mediów energetycznych grzewczych od 20 do 30%

Średni/Wysoki

Zwrot z inwestycji w zakresie do 3 lat.

Poprawne rozprowadzenie powietrza w systemie wentylacji przy użyciu tekstylnych kanalów wentylacyjnych.

Średni/Wysoki

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Wprowadzenie wentylacji wyposażonej w chłodzenie adiabatyczne.

Wysoki

Zwrot z inwestycji od 3 do 5 lat.

Instalacja wentylatorów w wysokich pomieszczeniach produkcyjnych celem eliminacji zjawiska stratyfikacji termicznej.

Oszczędności mediów grzewczych mogą osiągać wartość od kilku procent i więcej.

Niski

Zwrot z inwestycji w zakresie do 3 lat.

Zastosowanie automatyki BAS (Building Automation System) wraz z EMS (Energy Management System).

Oszczędności mediów energetycznych mogą dochodzić do 30% w porównaniu z brakiem systemu BAS / EMS

Wysoki

Zwrot z inwestycji w zakresie do 3 lat.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze struktury budowlanej w celu właściwego jej utrzymania, czego wynikiem ma być racjonalna gospodarka energetyczna w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% całości ich używania w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Np.

Sposób poprawy wykorzystania energii

Oszczędności

Oszczędności energetyczne mogą sięgać 20% w porównaniu z rozwiązaniami tradycyjnymi. Eksploatacja wentylacji z chłodzeniem adjabatycznym może być do 7 razy tańsza w porównaniu z aplikacją tradycyjnego chłodzenia.

Tab. 2. Przykłady racjonalnego zarzadzania mediami energetycznymi oraz rozwiązania techniczne w obszarze struktury budowlanej zakładu produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne.

2/2017

AGRO industry

Obszary

Np.

Zwrot z inwestycji

Wprowadzenie ekonomizera, ogrzanie wody zasilające kocioł ciepłem odpadowym z przewodu wylotowego spalin kotłowych.

Poprawa sprawności kotłowni do 6%.

Średni

Zwrot z inwestycji poniżej 2 lat.

Podgrzewanie wstępne wody zasilającej kotłownie przy użyciu energii słonecznej.

Oszczędności paliwa kotłowego w zależności od warunków nasłoneczniena.

Wysoki

Zwrot z inwestycji powyzej 3 lat.

Ogrzewanie powietrza wlotowego do kotlowni na przyklad przez wykorzystanie ciepla zawartego w spalinach kotlowych.

Poprawa sprawnosc kotlowni powyzej 1 %.

Niski

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Odzysk ciepła z odmulin kotłowych

poprawa sprawności kotłowni o 1%.

Niski

Zwrot z inwestycji do 1 roku.

Obniżenie zużycia energii elektrycznej zasilającej pompy o 20%.

Niski

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Obniżenie zużycia energii zasilającej wentylator palnika o 75%.

Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Poprawia sprawność kotłowni o 1%.

Średni

Zwrot z inwestycji do 1 roku.

Kotłownia oraz instalacje dystrybucji mediów grzewczych

Media produkcyjne i energetyczne temat numeru – Przemysł napojowy Zakres Sposób poprawy wykorzystania energii Oszczędności inwestycji

Zastosowanie płynnej regulacji pomp wodnych zasilających kocioł używając falownika VFD (Variable Frequency Drive). Zastosowanie płynnej regulacji wentylatora zasilającego palnik kotła przez użycie falownika VFD (Variable Frequency Drive). Zastosowanie kontroli współczynnika nadmiaru powietrza, zwanego”λ” w spalinach kotłowych - AFR (Air-Fuel Ratio)

Odzysk ciepła z kondensacji oparów w systemie odgazowania wody kotłowej.

Obniżenie zużycia paliwa do 0.5%

Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Zastosowanie własnego uzdatniania wody zasilającej instalację kotlową. Celem jest: - zapobieganie tworzenia sie osadów, które mają negatywny wpływ na warunki wymiany ciepła w instalacji; - minimalizacja strat energii w procesie odmulania instalacji.

Ograniczenie utraty sprawności wymiany ciepła do 60%.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji poniżej 1 roku.

Odzysk i zawrócenie kondensatu do kotłowni.

Obniżenie zużycia paliwa w kotłowni do 12%.

Średni

Zwrot z inwestycji zależy od jej zakresu, jest w przedziale od 1 roku do 3 lat.

Zastosowanie sytemu kilku kotlów (praca kaskadowa) albo rozwiązania modulowego zamiast jednego lub dwóch dużych kotlów.

W zależności od obciążenia produkcyjnego, stosując taką konfigurację można zyskać do kilkunastu procent oszczędności paliwa kotłowego.

Wysoki

Zwrot z inwestycji zależy od profilu produkcji i potrzeb.

Izolacja zbiornika paliw, jeżeli jest wolno stojący, lub dogrzanie paliw w okresie zimowym. W przypadku paliw stałych osuszanie paliwa składowanego na zewnątrz.

Poprawa efektywności energetycznej do 10%.

Niski

Zwrot z inwestycji do 1 roku.

Właściwa izolacja sieci ciepłowniczej wraz z zaworami i pomocniczą armaturą oraz zbiornikami i aparatami cieplnymi. Sprawdzanie skuteczności izolacji cieplnej.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 1 roku.

Zmniejszenie ciśnienia pary w sieci ciepłowniczej do najmniejszego potrzebnego.

Niski

Zwrot z inwestycji ponizej 1 roku.

Odzysk pary traconej na zewnątrz instalacji z tak zwanych „kominków pary”.

Odzysk ciepła szacowany na 1-5% całej energii cieplnej produkowanej przez instalację parową

Niski

Spłata od 1-3 lat.

Wprowadzenie tam gdzie to możliwe kotlów wodnychprodukujących wodę goracą (super-heated water 110OC)

Oszczędności energetyczne do 25% dostarczanej energii przez kotłownie.

Wysoki

Zamiana ciepła odpadowego w chłód procesowy przy użyciu chłodnictwa absorpcyjnego, tam gdzie są takie możliwości dostępu takiego ciepła w odpowiedniej ilości i o odpowiednich parametrach.

W zależności od zastosowania, zwrot od 3 lat i więcej.

W zależności od posiadanego strumienia ciepła odpadowego.

Wysoki

W zależnosci od zastosowania, zwrot od 3 lat i więcej.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze kotłowni oraz dystrybucji mediów grzewczych w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% calości ich zużycia w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Zmniejszenie strumienia traconego ciepła przez wspomniane instalacje od 80% do 90%. Zmniejszenia ciśnienia pary z 9bar do 7bar w instalacji może zapewnić redukcję kosztów wytwarzania pary o 8% w skali rocznej.

Tab. 3. Przykłady racjonalnego zarządzania mediami energetycznymi oraz rozwiązania techniczne w obszarze mediów produkcyjnych i energetycznych zakładu produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne.

Media produkcyjne i energetyczne temat numeru – Przemysł napojowy

Wytwarzanie chlodu oraz instalacje jego dystrybucji

Systemy przetwarzania oraz dystrybucji energii elektrycznej

Obszary

Np.

Sposób poprawy wykorzystania energii

Oszczędności

Zakres inwestycji

Zwrot z inwestycji

Zastosowanie baterii kondensatorów w celu kompensacji mocy biernej.

obniżenie kosztów energii elektrycznej do 20%.

Średni

Zwrot z inwestycji poniżej 1 roku.

Instalacje źródeł energii, transformatorów blisko odbiorników energii, takich jak maszyny i urządzenia. Ma to na celu minimalizacje strat przesyłu prądu elektrycznego.

Wysoki

Zwrot z inwestycji ponad 3 lata.

Wykonywanie wszystkich operacji produkcyjnych potrzebujących dużej ilości energii elektrycznej (np. produkcja opakowań, preform) w czasie obowiązywania niższych taryf energetycznych.

Oszczędności energetyczne w zależności od usytuowania źródeł energii. Zaleca się prawidlową instalację źródeł energii przy nowych inwestycjach lub modernizacjach zakładu. Oszczędności energetyczne w zależności od możliwości produkcyjnych w czasie trwania niskich taryf energetycznych.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze przetwarzania oraz dystrybucji energii elektrycznej w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% calości ich zużycia w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Wprowadzenie kontroli temperatury skraplania, wraz z jej obniżeniem.

Obniżenie temperatury skraplania o 5oC powoduje obniżenie zużycia energii pobierania przez sprężarkę do 25%.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Instalacja zintegrowanego układu sprężarek chłodniczych, tak że jedna z nich będzie sterowana płynną regulacją obrotów -falownikiem- VFD (Variable Frequency Drive).

Obniżenie zużycia energii elektrycznej zasilającej układ takich sprężarek do 20%.

Wysoki

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Zastosowanie wentylatorów w instalacjach kondensatora i parownika sterowane płynną regulacją obrotów -falownikami VFD (Variable Frequency Drive)

Obniżenie zużycia energii w granicach od 2% do 3%.

Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Odzysk ciepła z kondensacji czynnika w obiegu chłodniczym.

Odzysk ciepła w zależności od wielkości instalacji może być od 15% do 20% ciepła skraplania.

Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Wykorzystanie ciepła skraplania do ogrzania przestrzeni pod posadzką pomieszczenia „zimnego składowania”. Celem takiego zastosowania jest eliminacja zjawiska przemarzania gruntu, co w konsekwencji prowadzi do pękania podłogi.

Odzysk ciepła do 25% ciepła skraplania. Uzależniony od wielkości instalacji chłodniczej wykorzystywanej do „zimnego składowania”.

Średni/ Wysoki

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Automatyczne odpowietrzanie instalacji chłodniczej.

Oszczędności energetyczne poporawnej pracy instalacji do 15% w skali rocznej.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Zmniejszenie strumienia traconego ciepła/ chłodu przez wspomniane instalacje od 80% do 90%.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 1 roku.

Ograniczenie utraty sprawności wymiany ciepła do 60%.

Nisko

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Zastosowanie freecooling powietrznego, wykorzystywanie chłodu atmosferycznego do chłodzenia czynnika chłodniczego w instalacjach chłodniczych.

W zależności od potrzeb parametrów chłodzenia może zastąpić całkowicie wytwarzanie wody chłodzącej. Parametry temperatury powietrza zewnętrznego mają tu główny wpływ.

Średni

Zwrot z inwestycji do 2 lat

Zastosowanie freecooling gruntowego, wykorzystywanie chłodu z gruntu do chłodzenia czynnika chłodniczego w instalacjach chłodniczych.

W zależności od potrzeb parametrów chłodzenia. Takie rozwiązanie może w dużym stopniu ograniczyć wytwarzanie wody chłodzącej w tradycyjny sposób.

Średni

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze wytwarzania chłodu oraz instalacji jego dystrybucji w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych mogą w tym obszarze wynieść do 30% całości ich zużycia w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Właściwa izolacja instalacji dystrubucji chłodu obejmująca orurowanie wraz z zaworami i pomocniczą armaturą oraz zbiornikami i aparatami. Sprawdzanie skuteczności izolacji cieplnej. Zastosowanie własnego uzdatniania wody zasilającego instalację chłodniczą celem zapobiegania tworzenia się osadów mających negatywny wpływ na warunki wymiany ciepła w instalacji.

C.d. Tab. 3. Przykłady racjonalnego zarządzania mediami energetycznymi oraz rozwiązania techniczne w obszarze mediów produkcyjnych i energetycznych zakładu produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne.

temat numeru – Przemysł napojowy Media produkcyjne i energetyczne

Instalacje gazów technicznych

Stacja uzdatniania wody

Instalacje sprężone powietrze

Obszary

Np.

Sposób poprawy wykorzystania energii

Oszczędności

Zakres inwestycji

Zwrot z inwestycji

Instalacja zintegrowanego układu sprężarek powietrznych, tak że jedna z nich będzie sterowana płynna regulacja obrotów -falownikiem - VFD (Variable Frequency Drive).

Zastosowanie falownika VFD oszczędza do 35% energii w porównaniu ze sprężarką stałobieżną o tej samej wydajności.

Średni/ Wysoki

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Badanie szczelności instalacji sprężonego powietrza i jej optymalizacja.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Odzysk ciepła z chłodzenia sprężarki, uzysk w postaci ciepłej wody.

Wysoki

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Instalacja zbiorników wyrównawczych sprężonego powietrza w celu łagodzenia nagłych poborów tego powietrza, a co za tym idzie nagłego obciążania sprężarek.

Oszczędności energetyczne do 20%.

Średni

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Odzysk ciepła ze sprężarki , uzyskany w postaci ciepłego powietrza

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Redukcja ciśnienia w instalacji sprężonego powietrza wysokiego ciśnienia - HP (High Pressure) z ciśnienia 40 bar do ponizej 35 bar.

Oszczędności energetyczne w zależności od potrzeb i możliwości użycia tego ciepła do grzania pomieszczeń w zakładzie. Oszczędność energii elektrycznej w przedziale od 2.5% do 10%.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Redukcja ciśnienia w instalacji sprężonego powietrza LP (Low Pressure) z ciśnienia 10 bar do 7.5 bar.

oszczędność energii elektrycznej w przedziale od 10% do 12%.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Obniżenie temperatury zasysanego powietrza do sprężarki powietrza. W przypadku odparowania gazów technicznych (CO2 lub N2), należy wykorzystać ciepło parowania.

Każde obniżenie temperatury zasysanego powietrza o 5�C powoduje poprawę sprawności sprężarki o 2%.

Średni

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze instalacji sprężonego powietrza w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% całości ich zużycia w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Wykorzystanie zbiorników magazynowych wody jak dolne źródło energii dla pompy ciepła.

Oszczędności w zależności od wielkości oraz parametrów technicznych zastosowanej pompy ciepła.

Średni/ Wysoki

Zwrot z inwestycji w zależności od założeń od 3 lat do powyzej 3 lat.

Instalacja zestawów pompowych z płynną regulacją obrotów -falownikami VFD (Variable Frequency Drive).

Oszczędnoąci energetyczne do 20%.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Wprowadzenie zbiorników magazynowych wody w celu łagodzenia nagłych jej poborów, a co za tym idzie nagłego obciążania pomp i innych urządzeń stacji uzdatniania wody.

Oszczędności energetyczne do 10%.

Średni

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze stacji uzdatniania wody w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% całości ich zużycia w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Odzysk chłodu z odparowania dwutlenku węgla lub azotu- zamiana fazy ciekłej w fazę gazową, chłód może być użyty do dalszego chłodzenia urządzeń procesowych.

Oszczędności w zależności od wielkości oraz parametrów technicznych zastosowanych wymienników ciepła.

Średni/ Wysoki

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze instalacji gazów technicznych w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% całości ich zużycia w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Zwrot z inwestycji w zależności od założeń, jest w zakresie od 3 lat do powyzej 3 lat.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Redukcja wycieków sprężonego powietrza przez badanie szczelności instalacji sprężonego powietrza może sięga redukcji strat eneratycznych do 40% całości energii potrzebnej do pracy tej instalacji. Zastosowanie modulów odzysku energii w postaci cieplej wody - odzysk energii w przedziale 40% do 65%.

temat numeru – Przemysł napojowy

Fot. 3. Ekonomizer wolno stojący instalowany na wylocie przewodu kominowego kotła starego typu, niewyposażonego fabrycznie w takie urządzenie. Zdjęcie wykonane przez autora

W procesie tym zużywane są również media energetyczne, którymi należy umiejętnie zarządzać. Fot.4 przedstawia prosty sposób oszczędzania energii elektrycznej przez zastosowanie płynnej regulacji obrotów zestawów pompowych, przepompowujących ścieki z jednej komory procesowej

Fot. 4. Zastaw pompowy w oczyszczalni ścieków wyposażony w płynną regulację ich prędkości z zastosowaniem falowników VSD (Variable Frequency Drive). Zdjęcie wykonane przez autora

do drugiej. Należy dodatkowo nadmienić, że oczyszczalnia ścieków może być źródłem paliw w postaci bio-gazu, dającym dodatkowe wsparcie energetyczne dla zakładu. Szczegóły dotyczące używania biogazu w kotłowni zakładowej przedstawiono powyżej. Kluczowym elementem jest minimali-

zacja zużycia mediów energetycznych w procesie oczyszczania ścieków co zaprezentowano w Tab.4. Niezmiernie istotnym wyzwaniem jest ograniczanie odpadów końcowych, jeżeli takie się pojawią, powinna następować ich segregacja ze wskazaniem końcowym ich przeznaczenia.

Oczyszczanie ścieków, segregacja odpadów poprodukcyjnych

Instalacja oczyszczania ścieków

Obszary

Zakres inwestycji

Zwrot z inwestycji

Użycie zbiornika oczyszczonych ścieków jako dolnego źródła energii dla pompy ciepła.

Oszczędności w zależności od wielkości oraz parametrów technicznych zastosowanej pompy ciepła.

Średni/ Wysoki

Zwrot z inwestycji w zależności od zalożeń, jest w zakresie od 3 lat do powyżej 3 lat.

Stosowanie pomp oraz zasilania mieszadeł w oczyszczalni ścieków z płynną regulacją ich prędkości z zastosowaniem falowników VSD (Variable Frequency Drive)

Oszczędności energetyczne do 20%.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Zastosowanie pomiaru tlenu w komorach napowietrzających celem eliminacji zbędnej pracy dmuchaw napowietrzających.

Oszczędności energii elektrycznej użytej do zasilania dmuchaw napowietrzających o 20%.

Niski

Zwrot z inwestycji poniżej 1 roku.

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze instalacji oczyszczania ścieków w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% calości ich używania w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu wraz z odpowiednim i szybkim planem napraw.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Np.

Sposób poprawy wykorzystania energii

Oszczędności

Tab. 4. Przykłady racjonalnego zarządzania mediami energetycznymi oraz rozwiązania techniczne w obszarze oczyszczania ścieków i segregacji odpadów w zakładzie produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne.

2/2017

AGRO industry

temat numeru – Przemysł napojowy

Fot. 5. Lampy UV przeznaczone do zmniejszania ładunku mikrobiologicznego w wyprodukowanym uprzednio syropie prostym. Zdjęcie wykonane przez autora.

Ciągi procesowe. W tej części zakładu następuje wytwarzanie produktu. Do tego celu potrzebne są surowce produkcyjne ale również i media energetyczne. W wielu przypadkach obszar ten wymaga optymalizacji w celu osiągania właściwych wyników zużyć mediów energetycznych. Bardzo często ciągi procesowe są jedynie monitorowane pod kątem osiągania wyników ilościowych

i jakościowych wytwarzanego tu produktu. Procesy zachodzące w tym obszarze zazwyczaj są traktowane jako zdefiniowane, także pod kątem zużycia mediów energetycznych. Tymczasem dokładna analiza pracy ciągów procesowych, a następnie możliwości dokonania zmian powinny prowadzić do uzyskiwania znacznych oszczędności mediów energetycznych. Przykładem takiej zmiany może być stosowanie lamp UV w procesie wytwarzania syropu prostego do dalszej produkcji napojów, zamiast klasycznej pasteryzacji. Mając zagwarantowaną na odpowiednim poziomie czystość cukru przeznaczonego do wytwarzania tego syropu opisanego parametrami jakościowymi można zrezygnować z klasycznej pasteryzacji zastępując ją lampami UV, odpowiednio do tego celu zbudowanymi. Takie przy-

kładowe rozwiązanie dające możliwości oszczędzania do 60% energii, w porównaniu z klasycznym rozwiązaniem jakim jest pasteryzacja pokazano na Fot.5. W Tab.5 zebrano przykłady oszczędzania, ale też możliwości modernizacji maszyn i urządzeń występujących w tym obszarze. Linie pakujące odpowiadają za końcowe wytwarzanie produktu. W przypadku pakowania napojów linie te bardzo często są połączone dodatkowo z produkcją opakowań. Ma to szczególnie zastosowanie w technologiach konfekcjonowania napojów w opakowania jednorazowe. Tab.6 przedstawia szereg rozwiązań racjonalnej gospodarki mediami produkcyjnymi w obszarze pakowania napojów. W o b e c n e j c hw ili d y n a m i c zn i e

Ciągi procesowe

Linie procesowe

Obszary

Np.

Sposób poprawy wykorzystania energii

Oszczędności

Zakres inwestycji

Zwrot z inwestycji

Produkcja syropu prostego (woda + cukier) , zwiększenie stężenia syropu z 60 Brix do 67 Brix.

Oszczędności energetyczne do 10% energii użytej do rozpuszczania cukru (produkcja syropu 67 Brix) w porównaniu z pierwotną koncepcją (60 Brix).

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Zastosowanie systemu rozpuszczania komponentów sypkich (np. cukru) bez gorącego rozpuszczania zwane ambient dissolving.Rozpuszczanie może być prowadzone w temperaturze okolo 30oC, jedynie przez nieznaczne dogrzewanie wody.

Oszczędności energii do 50% w porównaniu z pierwotną koncepcją rozpuszczania komponentów sypkich.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Zastosowanie lamp UV (Ultra Violet) do zmniejszenia ładunku mikrobiologicznego, zamiast klasycznej pasteryzacji.

Oszczędności energii do 60% w porównaniu do stosowania klasycznej pasteryzacji.

Sredni

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Wprowadzenie chłodzenia wodnego z chłodnią ociekową pierwszej fazy chłodzenia półproduktów oraz produktów spożywczych (po procesie regeneracji ciepła), dotyczy pasteryzacji przed końcowym chłodzeniem medium chłodniczym.

Oszczędności energii w zależności od warunków pogodowych, mogą dochodzić do 20% użytych mediów chłodniczych.

Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Instalacja silosów materialów sypkich powyżej zbiorników ich rozpuszczania celem minimalizacji zużycia energii do ich transportu.

Oszczędności w zależności od redukcji drogi transportu materiałów sypkich.

Wysoka

Zwrot z inwestycji od 3 lat do powyżej 3 lat.

Zastosowanie sterowania płynnej regulacji prędkości mieszadeł do mieszania półproduktów płynnych oraz produktów gotowych - sterowanie VFD (Variable Frequency Drive)

Oszczędności energii do 15%.

Niski

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Zastosowanie sterowania płynną regulacją prędkości VFD (Variable Frequency Drive) dla zestawów pompowych

Obniżenie zużycia energii elektrycznej zasilającej pompy o 20%.

Niski

Zwrot z inwestycji do 2 lat

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze linii procesowych w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% całości ich używania w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

Tab. 5. Przykłady racjonalnego zarządzania mediami energetycznymi oraz rozwiązania techniczne w obszarze ciągów procesowych w zakładzie produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne

temat numeru – Przemysł napojowy

Fot. 6. Fragment linii produkcyjnej przeznaczonej do produkcji napojów w opakowaniach jednorazowych. Na fotografii pokazano urządzenie wydmuchujące butelki typu PET wyposażonej w piec z eko-lampami oraz okapem ekstrakcji ciepłego powietrza z tego pieca. Zdjęcie wykonane przez autora.

Wspomniany system jest 101 sposobem racjonalnego gospodarowania energią w przemyśle napojowym. Należy nadmienić, że oszczędności energetyczne takiego systemu mogą dochodzić do 40% w porównaniu z tradycyjnym rozwiązaniem. Koszty takiej instalacji są wysokie, a zwrot z inwestycji może dochodzić nawet do sześciu lat. Dlatego inwestycje tego typu zaleca się przedsiębiorstwom przemysłu spożywczego, które planują swoje inwestycje długofalowo, mając dalszą wizję swojego rozwoju.

zmieniającej się techniki pakowania należy rozważać wprowadzanie rozwiązań najnowocześniejszych. Choć takie decyzje powinny być uzasadnione i poparte odpowiednimi wyliczeniami. Fot.6 przedstawiono fragment bloku wydmuchu butelek połączonego z urządzeniem rozlewającym. Takie rozwiązanie pozwala zaoszczędzić do 8% mediów energetycznych, w porównaniu z klasycznym rozwiązaniem. Również ciepło odpadowe z pieca ogrzewającego preformy może być wykorzystane do ogrzewania struktury budowlanej zakładu. Fot.6 przedstawia również okap ekstrakcji ciepłego powietrza zainstalowany nad piecem ogrzewającym preformy przed procesem rozdmuchu. Wprowadzenie systemu własnej produkcji mediów energetycznych w oparciu o technologie: CHP, Trigenerację czy CHP/QUAD. Mając zoptymalizowany system produkcji pod kątem właściwego zużycia mediów energetycznych przez zastosowanie listy sposobów ich oszczędzania, przedstawionych wyżej należy rozważyć możliwości wprowadzenia

2/2017

AGRO industry

własnego źródła produkcji mediów energetycznych. Takie możliwości dają: • gospodarka skojarzona produkcji dwóch mediów energetycznych takich jak: prąd elektryczny czy ciepła w postaci gorącej wody czy pary, zwana popularnie kogeneracją – CHP (Combined Heat and Power); • t rigeneracja - produkcja trzech mediów energetycznych razem, takich jak: prąd elektryczny, ciepło oraz chłód procesowy; • CHP/QUAD - ( C o m b i n e d H e a t and Power/ QUAD) - gospodarka skojarzona produkcji ciepła, energii elektrycznej, chłodu procesowego i dwutlenku węgla razem.

Warto zapamiętać Podsumowując, autor pragnie nadmienić, że zaprezentowane sposoby oszczędzania mediów energetycznych są jedynie wskazówkami dla czytelnika. Jednym z ważnych celów artykułu jest Fot. 7. Zakład CHP – trigeneracja, produkująca: prąd elektryczny, parę procesową, gorącą wodę oraz chłód procesowy. Zdjęcie wykonane przez autora

Użyte akronimy: AFR Air-Fuel Ratio – współczynnik nadmiaru powietrza w instalacji kotłowej. ARS Air Recovery System – system odzysku sprężonego powietrza w produkcji rozdmuchowej butelek z tworzyw sztucznych. BAS Building Automation System – system automatycznego zarzadzania budynkami. BAT Best Avalable Technique – najlepsza dostępna technika w obecnej chwili. Brix stężenie wagowe cukru w roztworze wodnym. CHP Combined Heat and Power - gospodarka skojarzona produkcji ciepła, energii elektrycznej razem. CHP/QUAD Combined Heat and Power/ QUAD- gospodarka skojarzona produkcji ciepła, energii elektrycznej, chłodu procesowego i dwutlenku węgla razem. CO2 Dwutlenek węgla, używany do produkcji napojów gazowanych. EMS Energy Management System – system automatycznego zarzadzania energia. HEM High Efficiency Motors – silniki wysokosprawne, z wysoka efektywnością energetyczną. HP High Pressure – wysokie cieśninie, w tym przypadku sprężonego powietrza. HVAC Heating Ventilation Air Conditioning – ogrzewanie, wentylacja, klimatyzacja. IE International Efficiency- międzynarodowy system certyfikacji sprawności. IE1 Standard Efficiency – silnik standardowy. IE2 High Efficiency – silnik o podwyższonej sprawności. IE3 Premium Efficiency – silnik o wysokiej sprawności. IE4 – Super Premium Efficiency – silnik o najwyższym poziomie sprawności. KAIZEN (jap. Kai – zmiana, Zen – dobrze) jest koncepcją ciągłego doskonalenia, usprawniania, także poprawiania zużycia mediów energetycznych. KPI Key Performance Indicators–kluczowe wskaźniki efektywności w procesach produkcyjnych. LED Light Emitting Diode –oświetlenie diodowe, diodami elektroluminescencyjnymi. LP Low Pressure – niskie ciśnienie, w tym przypadku sprężonego powietrza. M M&T Metering, Monitoring and Targeting– pomiar, kontrola oraz stawiane celów. N2 Azot, używany jako bariera przeciw utlenianiu napojów, także jako dodatek do zwiększenia wytrzymałości opakowań. PET Poly Ethylene Triaftelate - najczęściej używane tworzywo do produkcji opakowań w przemyśle napojowym. SKU Stock Keeping Unit, jednostka asortymentowa. TCO Total Costs of Ownership –całkowity koszt użytkowania np. instalacji produkcyjnej w ciągu czasu jej użytkowania. UV Ultra Violet -promieniowanie ultrafioletowe. VFD Variable Frequency Drive - napęd o zmiennej częstotliwości z użyciem falownika. VSD Variable Speed Drive – napęd o zmiennej prędkości obrotowej z użyciem falownika.

Linie pakujące

Linie pakujace produkt oraz produkujace opakowania

Obszary

temat numeru – Przemysł napojowy Zakres Oszczędności inwestycji

Np.

Sposób poprawy wykorzystania energii

Zwrot z inwestycji

Wprowadzenie bloku produkcyjnego - „wydmuch butelek PET zblokowany z ich rozlewem”. Dostępne jest również nowatorskie rozwiązanie integrujące jeszcze agregat etykietujący.

Oszędności energii elektrycznej do 8% w porównaniu z klasycznym rozwiązaniembez bloku produkcyjnego.

Wysoka

Zwrot kosztów z inwestycji liczony jak dla inwestycji kapitałowej nowej linii.

Wprowadzenie ogrzewania gazowego dla pakowaczki foliowejstosowanej dla opakowań zbiorczych produktu gotowego, zwanych zgrzewkami.

Oszczędności energii do 60% w porównaniu z ogrzewaniem elektrycznym.

Średni

Zwrot z inwestycji do 4 lat.

Zastosowanie silników IE (International Eﬃciency)z wysoką efektywnością energetyczną HEM (High Eﬃciency Motors), klasy IE2, IE3, czy IE4.

W zależności od mocy zastosowanego silnika – poprawa sprawności tego silnika o kilka procent w stosunku do silnika o klasie efektywności eneretycznej niższej.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji od 1 roku do 2 lat.

Stosowanie przekładni wysoko wydajnych do napędu taśmociągów i urządzeń linii rozlewniczej wraz z napędami silnikowymi klasy IE3.

Oszczędności energii od 20% do 30% w porównaniu z rozwiązaniem klasycznym.

Średni/ Wysoki

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Stosowanie automatycznych wyłączników taśmociągów gdy nie ma na nich produktów – opakowań.

Zastosowanie noży powietrznych z zasilaniem niezależnym -wentylatorowym a nie z sieci sprężonego powietrza.

Zastosowanie „eco-lamp” w procesie grzania preform w piecu wydmuchiwarki.

Oszczędności energii zasilającej taśmociągi przenoszące produkt oraz opakowania puste. Oszczędność energii do 20% w porównaniu z nożami powietrza zasilanego z sieci sprężonego powietrza. Oszędności energii elektrycznej do 15% w porównaniu z zastosowaniem tradycyjnych lamp grzewczych.

Niski

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji ponizej 3 lat

Niski

Zwrot z inwestycji do 2 lat.

Odzysk ciepła z chłodzenia form wtryskowych lub rozdmuchowych jako źródło ciepła do ogrzewania hali produkcyjnych lub jako dolne źródło ciepła dla pompy ciepła.

Oszczędności energii w zależności od wielkości strumienia ciepła oraz potrzeb grzewczych hali produkcyjnych.

Średni/ Wysoki

Zwrot z inwestycji powyżej 3 lat.

Zastosowania odzysku sprężonego powietrza ARS (Air Recovery System) w procesie produkcji opakowań. Odzysk polega na zawraceniu powietrza o niskim ciśnieniu po procesie rozdmuchu wstępnego opakowań. Nadwyżka sprężonego powietrza jest kierowana do instalacji sprężonego powietrza o niskim ciśnieniu.

Odzysk sprężonego powietrza o niskim ciśnieniu (do 10bar do 12bar) - 50% w stosunku do ilości powietrza dostarczonego.

Średni

Zwrot z inwestycji poniżej 2 lat.

Zastosowanie „free-coolingu” powietrznego do chłodzenia maszyn produkujących opakowania.

Oszczędności energii w zależności od warunków pogodowych, mogą dochodzić do 20% użytych mediów chłodniczych.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Odzysk ciepła z oleju hydraulicznego w maszynach produkujących opakowania, jak na przykład wtryskarki do produkcji preform.

Oszczędności energii w zależności od wielkości urządzenia.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Kontrola jakości wody chłodzącej używanej do chłodzenia maszyn produkujących opakowanie, w celu redukcji zanieczyszczeń i zapewnienia wlasciwych warunków wymiany ciepła w wymiennikach tych maszyn.

Niekontrolowany wzrost osadów w wymiennikach wody chłodzącej dedykowanych do produkcji opakowań może powodować pogorszenie sprawności wymiany do 60%.

Niski

Zwrot z inwestycji do 1 roku.

Wykorzystanie ciepłego powietrza odpadowego w procesie produkcji opakowań (np. wydmuch butelek z tworzywa sztucznego) celem ogrzania pomieszczeń produkcyjnych i magazynowych.

Odzysk ciepłego powietrza w zależności od wielkości instalacji rozdmuchu.

Niski

Zwrot z inwestycji do 1 roku.

Zastosowanie zbiornika sedymentacyjnego izolowanego do czyszczenia ługu sodowego dla myjki butelek zwrotnych.

Oszczędności ciepła grzania ługu sodowego do 10%.

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji poniżej 2 lat.

Wprowadzenie zbilansowanej akumulacji transportu opakowań z odpowiednimi buforami akumulacyjnymi, w celu zapewnienia wysokiej sprawności linii, a co za tym idzie zmniejszenia zużycia energii.

Oszczędności energetyczne w zależności od wielkości linii i zastosowanych taśmociągów akumulacyjnych.

Średni/ Wysoka

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Wprowadzenie sterowania płynnego transporterów pneumatycznych transportujących opakowania puste - zastosowanie sterowania falownikami VFD (Variable Frequency Drive) wentylatorów nadmuchowych.

Oszczędności energetyczne w zależności od wielkości linii i zastosowanych taśmociągów pneumatycznych.

Średni/ Wysoka

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Automatyzacja systemu przezbrajania linii na inne formaty produkcyjne w celu płynnego startu oraz oszczędności energii.

Oszczędności energii do 5%. Najwazniejsze, to duże oszczędności czasu przezbrajania co jest wiodące w wykonaniu inwestycji.

Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Tab. 6. Przykłady racjonalnego zarzadzania mediami energetycznymi oraz rozwiązania techniczne w obszarze linii pakujących znajdujących się w zakładzie produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne.

Linie pakujące

Obszary

Np.

Sposób poprawy wykorzystania energii

Linie pakujace produkt oraz produkujace opakowania

temat numeru – Przemysł napojowy

Chłodzenie wody użytej do produkcji napojów gazowanych przez odparowujący dwutlenek węgla używany do ich produkcji (przygotowanie fazy gazowej do karbonizacju napojów).

Odzysk ciepła w procesie suszenia granulatu tworzyw sztucznych, wykorzystywanych do produkcji opakowań. W przypadku stosowania technologii extruzji do produkcji opakowań należy izolować termicznie extruder w celu redukcji utraty energii cieplnej. Wprowadzanie maszyn do produkcji opakowań typu wtryskarek extruzyjnych (extrusion) lub ekstuzyjnych z rozdmuchem (extrusion -blow moulding) wyposażonych w napędy elektryczne (all electric).

100

Wprowadzenie systemu utrzymania ruchu w obszarze linii pakujących produkt oraz produkujących opakowania w celu ekonomicznej gospodarki energetycznej w zakładzie.

inspiracja czytelnika tym ważnym tematem jakim jest optymalizacja zużycia mediów energetycznych w produkcji spożywczej. Zebrane dane zostały przedstawione i usystematyzowane na bazie szeregu projektów inwestycyjnych ale też i optymalizacyjnych prowadzonych przez autora. Wszystkie tak przedstawione sposoby optymalizacji zużycia mediów energetycznych są nie tylko wskazówkami dla prowadzących projekty w obszarach mediów energetycznych, ale też powinny być drogowskazami dla zarządzających operacyjnie tymi obszarami. Dodatkowo należy nadmienić że: • Przedstawione sposoby optymalizacji zużycia energii w przemyśle napojowym mają być inspiracją do wprowadzania tak zwanej listy sprawdzającej (check list), czy dane obszary są zarządzane oraz zbudowane w sposób bliski optymalnemu; • M ają takie listy sprawdzające wyprodukowane na bazie zaprezentowanych tu przykładów mogą one być punktami startowymi do zaplanowania projektów typu KAIZEN, dotyczących poprawy zużycia mediów energetycznych w zakładzie; • W przypadku budowy nowych zakładów warto powyższe informacje

2/2017

AGRO industry

Oszczędności Oszczędności energii chłodzenia wody zastosowanego dla produkcji i nagazowania napojów w zakresie powyżej 50% energii chłodzenia użytej bez takiego systemu. Oszczędności energii w postaci wykorzystania ponownego części ciepła do procesu suszenia tworzyw mogą sięgać do 50% w porównaniu z tradycyjnym suszeniem bez odzysku ciepła. Ograniczenie strat utraty ciepła do 85% w porównaniu z nieizolowanym extruderem. Oszczędności energii w przypadku maszyn o napędach elektrycznch w porównaniu z maszynami o napędach hydraulicznych są w zakresie od 30% do 60%. Oszczędności mediów energetycznych w tym obszarze mogą wynieść do 30% całości ich używania w stosunku do nie posiadania wprowadzonego systemu.

wdrożyć od razu, co poprawi konkurencyjność budowanego zakładu od jego początku operacyjnego. Na podstawie przedstawionych w artykule sposobów racjonalnego gospodarowania energią autor zaleca stworzenie własnych list sprawdzających, wraz z rozszerzeniem o własne pomysły projektów optymalizacyjnych zużyć mediów energetycznych w zakładzie. Mając tak wprowadzaną systematykę warto wprowadzić priorytety i zacząć wdrażać poszczególne projekty. Autor pragnie jeszcze nadmienić, że dość często podczas inwestycji kapitałowych zwraca się uwagę na szybkość wykonania oraz dochowanie budżetu inwestycji. Szczegóły jakim są koszty zużycia mediów energetycznych są często drugoplanowe. Za jakiś czas wraca się do tego zagadnienia z nowym projektem poprawy zużycia mediów energetycznych. Sumując wysiłki i wydatki takie podejście jest droższe, choć dostarcza zespołowi ciągłego doskonalenia pracy w późniejszym czasie. Na koniec, autor ma gorącą nadzieję, że powyższy artykuł przyczyni się do stosowania takiej metodyki racjonalnego gospodarowania mediami energetycznymi w szeroko rozumianym

Zakres inwestycji

Zwrot z inwestycji

Niski/Średni

Zwrot z inwestycji do 3 lat.

Niski/Średni

Zwort z inwestycji do 2 lat.

Niski

Zwrot z inwestycji w zależności od wykonania do 2 lat.

Wysoka

Zwrot z inwestycji od 3 lat.

Niski

Zwrot z inwestycji natychmiastowy.

przemyśle spożywczym. Autor pragnie zachęcić do prowadzenia tego typu projektów, jak również życzyć wszystkim zainteresowanym czytelnikom wielu sukcesów na tym polu, pomimo częstych przeciwności losu.

Literatura

C.d. tab. 6. Przykłady racjonalnego zarzadzania mediami energetycznymi oraz rozwiązania techniczne w obszarze linii pakujących znajdujących się w zakładzie produkcji napojów. Źródło: Opracowanie własne.

Best Environmental Management Practice for the Food and Beverage Manufacturing Sector, http://susproc.jrc.ec.europa.eu/activities/emas/ documents/FoodBeverageBEMP.pdf, z dnia 25 marca 2017r.

Energy saving tips for the commercial & institutional sectors, http://greenpays.nbs.net/pdf/bloom_energy-saving-tipscomminst-lr.pdf, z dnia 12 marca 2017r.

Marjanowski J., Maryniak L., Jakość wody chłodzącej w produkcji opakowań, AgroIndustry 1/2016.

Maryniak L., Audyt energetyczny jako jeden z najlepszych sposobów na obniżenie kosztów operacyjnych w przemyśle przetwórstwa spożywczego, AgroIndustry 3/2014.

Maryniak L., Analiza retrospektywna wprowadzenia technologii CHP/QUAD w przedsiębiorstwie produkcji spożywczej, AgroIndustry 4/2013.

Maryniak L., Production of non-alcoholic beverages in an economical-ecological system, AgroIndustry 4/2012.

Maryniak L., Energy savings in food industry– practical solutions in CCHBC, KAPE, program EINSTEIN, Warszawa 2009.

Savings energy in the beverage manufacturing industry, http:// pdf.aigroup.asn.au/environment/17_FoodProcessing_Food_ Beverage_Energy_Reduction_Factsheet.pdf , z dnia 13 marca 2017r.

Wulfinghoff D.R., Energy efficiency manual, Energy Institute Press, Maryland 1999.

3 2

4 5

3 Wosanka Caliz 1 Napój Very Aloe

Aromatyczny, tropikalny smak i kawałki miąższu to zalety, które czuje się od razu, jednak głównym walorem tego napoju jest jego korzystny wpływ na organizm. Składniki w nim zawarte pomagają zwalczyć stres, łagodzą objawy zmęczenia, wzmacniają układ odpornościowy, wspomagają odchudzanie. Very Aloe ﬁrmy Wosana jest wyprodukowany bez konserwantów, stanowi dobrą alternatywę dla słodkich napojów gazowanych. Opakowanie: plastikowa butelka o pojemności 500 ml Cena: ok. 3 zł Producent: Wosana

2 Grand Chia

Płynna przekąska ﬁrmy Sokpol. Sok wieloowocowy z nasionami Chia, które posiadają siedem właściwości zdrowotnych: omega 3, magnez, wapń, żelazo, błonnik, antyoksydanty. Produkt w 100% naturalny. Dostępne smaki: jabłko, ananas, guawa, cytryna, jabłko, pomarańcza, mango i marakuja.

Orzeźwiające soki, stworzone z myślą o najmłodszych. Linia Caliz wysokością i pojemnością odpowiada małej szklance. Kartonik został wykonany z materiałów przyjaznych dla środowiska, w warunkach aseptycznych. Napoje Caliz zostały wzbogacone witaminami: B3, B6, B7, C, E - wzmacniającymi odporność i stymulującymi prawidłowy rozwój. Wyprodukowane bez użycia konserwantów, z dodatkiem naturalnego słodzika pochodzenia roślinnego. Opakowania dostępne są z łamaną słomką. Dostępne smaki napojów: wieloowocowy, pomarańczowy, jabłkowy, bananowy. Opakowanie: kartonik o pojemności 200 ml Cena: ok. 1 zł Producent: Wosana

4 Nowy wariant Hortex

Bubbles

Hortex Bubbles to zupełnie nowa linia napojów gazowanych w portfolio ﬁrmy. Propozycja czterech klasycznych oraz autorskich smaków napojów orzeźwiających z dodatkiem bąbelków w przeźroczystych puszkach: jabłko i rabarbar, winogrona z kwiatem z czarnego bzu, cytryna limonka i jabłko mięta.

5 Soki 100% NFC

Naturalnie mętne, o bogatym aromacie i kolorze zbliżonym do barwy użytych owoców. Bez dodatku wody, konserwantów, sztucznych barwników – jedynym składnikiem jest sok wyciśnięty lub wytłoczony bezpośrednio ze świeżych owoców. Zawierają tylko naturalnie występujące cukry. Dostępne smaki: 100% sok tłoczony z jabłek, 100% sok wyciskany z pomarańczy Opakowanie: plastikowa butelka o pojemności 500 ml Cena: ok. 3 zł Producent: Wosana

6 Arctic+ Sport

Niskosodowa

Arctic+ Sport Niskosodowa to nowość w portfolio marki Hoop, dobry wybór dla pasjonatów aktywności ﬁzycznej i spędzania czasu na świeżym powietrzu. Produkt z praktycznym zamknięciem sport cap i płaskim dnem, szczególnie wygodnym podczas treningów. Naturalna, niskosodowa woda ze zbalansowanym składem mineralnym orzeźwia i zaspokaja pragnienie.

Opakowanie: Puszka o pojemności 240 ml

Opakowanie: plastikowa butelka o pojemności 750 ml

Cena: ok. 2,99 zł

Cena: ok. 1,9 zł

Cena: ok. 1,35 zł

Producent: Sokpol

Producent: Hortex Holding

Producent: Hoop Polska

Opakowanie: szklana butelka o pojemności 200 ml

AGRO industry

2/2017

NASZA JAKOŚĆ TWÓJ KOMFORT

SCHWARTE MILFOR Sp. z o.o. Al. Obrońców Tobruku 3A 10-092 Olsztyn tel.: +48 89 522 18 02 fax: +48 89 527 68 87 e-mail: biuro@schwarte-group.com www.arba-processing.com

11 października 2017 r. •

Ogłoszenie wyników Profesjonalnego konkursu piw GOOD BEER 2017