+
Innoveren met business modellen
Een initiatief van Universiteit Antwerpen, KU Leuven-MRC (Materials Research Centre), Sirris (Collectief Centrum van de Belgische Technologische Industrie) en VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) met steun van EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) en de Vlaamse regering.
+ Innoveren met business modellen: bedrijfscases Deze bedrijven getuigen over de stappen die ze hebben gezet op weg naar duurzaam materialenbeheer door nieuwe businessmodellen te hanteren. Hun ervaringen kunnen je inspireren om in je eigen bedrijf innoverend aan de slag te gaan.
Meer informatie over businessmodel innovatie vindt u in het boek Innoveren met Materialen (uitgegeven door LannooCampus) en op de Openraam website: www.openraam.eu.
Dit document kwam tot stand binnen het project Openraam. OpenRaam heet voluit ‘Open raam op innovatieve materiaaltechnologie voor een duurzaam Vlaams productielandschap’. Het is een project van Sirris (collectief centrum van de Belgische technologische industrie), KU Leuven-MRC (Materials Research Center), VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek) en Universiteit Antwerpen-IMDO (Instituut voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling). Met dank aan alle Openraam projectleden en Ria Jacobs in het bijzonder voor het samenstellen van de bedrijfsgetuigenissen. Met de steun van EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling) en de Vlaamse overheid ondersteunden we bedrijven met innovaties in duurzamer materiaalgebruik of duurzame verwerking van materialen.
Denk aan het milieu en print dit document niet onnodig af.
Identikit
op product-dienstcombinatie Bedrijf: DS Textile Platform uit Dendermonde Produceert/verkoopt: klassieke tapijten
De Saedeleir Textile Platform zorgt voor de levering en plaatsing van zijn tapijten, maar regelt ook de terugname en recyclage.
Innovatie: heroriëntatie van tapijtproducent tot productgeoriënteerde dienstverlener: productie, levering, terugname en recyclage van tapijt uit biogebaseerde vezels
www.dstextileplatform.com
DS Textile Platform en SOMMER geven rode loper een groen imago De textielindustrie was lange tijd een van de grootste werkgevers in Vlaanderen. Door de stijgende olieprijzen en de dreigende schaarste zetten veel bedrijven in de regio vandaag volop in op kwaliteit eerder dan kwantiteit. De Saedeleir (DS) Textile Platform uit Dendermonde heroriënteerde zich dan weer van tapijtproducent tot productgeoriënteerde dienstverlener. Het bedrijf zorgt niet alleen voor de levering en plaatsing van zijn kunststoftapijten, maar regelt ook de terugname en recyclage. Dat biedt nieuwe perspectieven voor het bedrijf zelf én voor duurzaam ondernemen.
In zijn twintigjarige bestaan heeft DS Textile via zijn businessunit tapijt, SOMMER Needlepunch, heel wat expertise opgebouwd. Sinds 2008 produceert het bedrijf naast ‘gewone’ kunststoftapijten ook tapijten uit melkzuur of polylactic acid (PLA), via een licentieovereenkomst met het Amerikaanse Natureworks LLC. PLA wordt gewonnen door de omzetting van suikers uit maïs en vormt de basis van duurzame biopolymeervezels. Een gebruikt PLA-tapijt kan door middel van chemische recyclage terug omgezet worden in PLA, waardoor er een gesloten cyclus ontstaat.
Cocreatie Dat de tapijten van SOMMER Needlepunch recycleerbaar zijn, is op zich al goed nieuws. Bovendien kunnen biovezels een deel van de oliegebaseerde kunststoffen vervangen. Daarnaast kan het bedrijf extra diensten aanbieden om klanten te helpen op een ecologisch verantwoorde manier van hun gebruikte tapijten af te geraken.
Zo verzorgt SOMMER Needlepunch niet alleen de ophaling en de kostenberekening, maar zoeken medewerkers ook actief naar lokale partners om het recyclageproces uit te voeren. Een projectmatige begeleiding van a tot z dus. Elk project betekent voor SOMMER Needlepunch ook een investering in kennis en innovatie. Het concrete gebruik van het product en de samenwerking met klanten laat toe om het tapijt en de bijbehorende diensten verder te ontwikkelen en zorgt voor de verdere verfijning van de (juridische) omkadering van het hele proces. Hiertoe richtte DS Textile in 2010 een nieuwe businessunit op die gericht is op evenementen, namelijk Event Flooring Services (EFS). EFS biedt de klant beurstapijt aan, inclusief planning, (ver)leggen, wegname en recyclage. EFS is een one-stop shop voor beursvloeren.
Overtuigd publiek
Drievoudige inkomstenstromen
Met meer dan twintig jaar ervaring in een geconcentreerde markt als de beurswereld is SOMMER Needlepunch een bekende speler. Het bedrijf zet dan ook volop in op een persoonlijke benadering. SOMMER Needlepunch heeft verkooppersoneel ter plaatse in de belangrijkste expocentra en rekruteert ook doelgericht in deze markt.
Het ophalen van de gebruikte tapijten en het transport tot bij de partners zorgt voor extra logistieke kosten. Die houdt DS Textile laag door lokale partners te zoeken voor de verwerking. Het uiteindelijke prijskaartje moet dus geval per geval worden bekeken. Dat geldt ook voor de inkomstenstromen. Die zijn drieledig, want naast de verkoop van het tapijt is er ook het dienstenpakket en de verkoop van het recyclaat. Hierin spelen de lokale mogelijkheden, het volume en de logistieke kosten een belangrijke rol.
Onder de klanten bevinden zich eveneens kleinere bedrijven die bewust bezig zijn met ecologie en die de tapijten veelal gebruiken op hun stand op handelsbeurzen. Ook hier zijn de lagere impact op het milieu en het bijkomende servicepakket de belangrijkste verkoopargumenten. Een bijkomend voordeel voor de klant zijn de lagere afvalverwerkingskosten. Bij een klassiek beurstapijt kunnen deze oplopen tot 0,65 euro/m² (verwerking inclusief transport). Bij recycleerbaar tapijt is dit vaak minder dan de helft.
Strategische, lokale partners Voor de recyclage van de gebruikte tapijten doet het bedrijf een beroep op strategische partners. Bij ‘gewone’ kunststoftapijten recupereren die ofwel de vezels uit de toplaag, ofwel verwerken ze het product tot granulaat door middel van smelting. Voor de chemische recyclage van PLA-tapijt en het opnieuw inzetten van het herwonnen melkzuur rekent SOMMER Needlepunch op de expertise van het gespecialiseerde chemiebedrijf Galactic in België.
Maatschappelijke impact Het vernieuwde businessmodel is een belangrijke impuls voor de optimalisatie van recycleerbare en biobased-tapijten en het besparen op fossiele brandstoffen. De koppeling met het servicepakket kan bovendien een bron van inspiratie zijn voor de tanende textielindustrie in West-Europa. Ondertussen bouwen DS Textile en SOMMER Needlepunch hun ecologische activiteiten verder uit. Momenteel onderzoekt het bedrijf de mogelijkheid om klanten in de toekomst enkel voor het gebruik van het tapijt te laten betalen. Daardoor zou de controle over de materialen en dus het recyclagecircuit volledig in handen komen van het bedrijf.
Identikit
op materiaalkringloop sluiten Boven: NWGR verpulvert het gips van de gipskartonplaat en scheidt het van de buitenste papierlagen. Onder: Het gewonnen gips wordt door Gyproc hergebruikt in nieuwe platen.
Bedrijf: Gyproc uit Kallo Ontwikkelt: gipskartonplaten Innovatie: hergebruik van gips uit gipskartonplaten via een strategisch partnerschap
www.gyproc.be
Gyproc bouwt duurzame gipskringloop uit De gipskartonplaten van Gyproc zijn zo algemeen bekend dat de merknaam synoniem geworden is voor het product. Het Oost-Vlaamse bedrijf zet dan ook volop in op kwaliteit en innovatie, en kan uitpakken met producten die het wooncomfort aanzienlijk verbeteren. Ook op ecologisch vlak levert het inspanningen. Om het gips uit gipskartonplaten te hergebruiken in nieuwe platen ging Gyproc in 2008 een partnerschap aan met het Canadese recyclagebedrijf New West Gypsum Recycling (NWGR). Via een innovatief proces wordt in de installatie van NWGR het gips in de binnenste laag van de gipskartonplaat verpulverd en gescheiden van de buitenste papierlagen. Het gewonnen gips kan meteen hergebruikt worden om nieuwe platen te maken waardoor er een gesloten materialencyclus ontstaat. De inspanningen op ecologisch vlak leidden in 2011 tot het behalen van een zilveren Cradle to Cradle-certificaat voor de Gyproc-standaardplaat. Deze erkenning staat voor het gebruik van gezonde materialen in een gesloten kringloop. Dat houdt in dat het gips in principe quasioneindig kan worden hergebruikt zonder dat de kwaliteit ervan afneemt. Dit proces – en het groene gedachtegoed dat binnen het bedrijf leeft – vormt een belangrijk onderdeel van de toegevoegde waarde van Gyproc.
Aanvoer van gebruikte gipsplaten Het sluiten van de kringloop impliceert een constante aanvoer van gebruikte gipsplaten of snijresten vanuit de productie-, bouw- en sloopsector. Gyproc heeft weinig of geen ervaring met de inzameling van gipsafval: het bedrijf spitst zich vooral toe op productie en distributie. Daarom ging Gyproc een partnerschap aan met NWGR, een Canadees bedrijf met jarenlange ervaring in de recu-
peratie van gips uit gipskartonplaten. Om de aanvoer te verzekeren zet NWGR samenwerkingen op met sorteerbedrijven, containerparken en aannemers. NWGR levert inspanningen om deze ‘leveranciers’ te overtuigen om een zo zuiver mogelijke stroom aan te bieden. Door het hanteren van doordachte tarieven is het aanleveren van recycleerbaar gipsafval een voordelig en aantrekkelijk alternatief voor storten. Gyproc en NWGR staan overigens niet alleen met hun engagement voor een gesloten gipskringloop. Het gipsconvenant is een samenwerkingsakkoord tussen de overheid (OVAM), de Belgische gipsindustrie (BLGV), de Vlaamse Confederatie Bouw en de federaties voor milieubeheer (FEBEM) en sloop- en ontmantelingswerken (CASO). Het convenant heeft tot doel van gipsafval opnieuw een grondstof te maken. Op die manier engageren de deelnemers zich voor de verdere groei naar maatschappelijk verantwoord ondernemen in Vlaanderen.
Cradle to cradle (C2C) als verkoopargument
Impact op milieu, maatschappij en medewerkers
Klanten zoals particulieren en aannemers bereikt Gyproc via de klassieke distributiekanalen van groot- en kleinhandel en doe-het-zelfketens en door te netwerken. Ook grotere bedrijven of overheidsinstellingen met een groen aankoopbeleid tonen steeds meer interesse in de C 2C-gipskartonplaat.
Met dit businessmodel wil Gyproc zich profileren als de innovatieve en duurzame bouwmaterialenproducent bij uitstek. Door de gipskringloop te sluiten vrijwaart het bedrijf niet alleen grondstoffen voor de toekomstige generaties maar vermindert het ook de gipsafvalberg. Dat de medewerkers van Gyproc en NWGR trots zijn op hun bijdrage aan een kringloopeconomie hoeft dan ook niet te verwonderen.
Het kostenplaatje De initiële investering om een recyclageproces voor gipskartonplaten op te starten is groot. Dankzij het samenwerkingsakkoord delen Gyproc en NWGR de kosten. De gesloten kringloop zorgt voor besparingen op de aankoop van grondstoffen, wat belangrijk is voor de economische haalbaarheid van het proces. En die kostenbesparingen zullen nog toenemen want de huidige 10 à 13% gerecycleerde gips per plaat wil Gyproc op termijn optrekken naar 20 à 25%. Bovendien blijven ook de transportkosten laag omdat NWGR gevestigd is op het bedrijventerrein van Gyproc en zo het transport van gerecycleerd gips over lange afstand wordt vermeden. Daartegenover staat dat Gyproc traditioneel zijn meerprijs rechtvaardigt door te focussen op kwaliteit en een hoogwaardig duurzaam product aan te bieden. Recyclage-inspanningen en/of het behalen van het zilveren C2C-certificaat hebben hierdoor niet geleid tot prijsstijgingen. Door de certificatie van zijn standaardplaat garandeert het bedrijf zijn afzetmarkt voor duurzame producten.
Identikit
op sociale tewerkstelling Vaardige handen verwerken bij OKAZI afgedankte vlaggen tot unieke design Flagbags
Bedrijf: OKAZI uit Hasselt Activiteit: verkoop van herbruikbare goederen Innovatie: Flagbags, tassen gemaakt uit oude vlaggen
www.okazi.be
Hasseltse kringwinkel duurzaam met vlag en wimpel Hasselt draagt duurzaamheid hoog in het vaandel. OKAZI, de Hasseltse kringloopwinkel, neemt dat zelfs vrij letterlijk. Vaardige handen verwerken er afgedankte vlaggen tot unieke designtassen en -zakken. Via deze ‘Flagbags’ krijgen niet alleen ongebruikte stoffen een tweede leven. Door laaggeschoolde medewerkers op te leiden en in te zetten stromen zij ook makkelijker door naar de reguliere arbeidsmarkt. Kortom, de Flagbag is een vlaggenschip voor een duurzaam businessmodel.
Jarenlang al slaat de stad Hasselt afgedankte vlaggen, die ooit gebruikt werden voor evenementen of campagnes in het straatbeeld, op in een magazijn. Een poging om die vlaggen via De Kringwinkel OKAZI aan de man te brengen kende weinig succes. Tot de winkel met een origineel idee op de proppen kwam: de Flagbag. Uit de oude vlaggen met uiteenlopende motieven wordt een breed aanbod aan nieuwe stoffen voorwerpen gemaakt: schoudertassen, toiletzakken, geldbeugels, noem maar op. Stuk voor stuk hebben ze een uniek design en zijn ze ontworpen door medewerkers van het naaiatelier van De Kringwinkel. Vaak is het logo van de stad Hasselt of van een specifiek evenement er nog herkenbaar op aanwezig. Dat verhoogt de verbondenheid aanzienlijk en maakt de Flagbags bovendien tot perfecte relatiegeschenken.
Hasseltse snit Het productiecentrum van de Flagbags is het OKAZInaaiatelier met sociale tewerkstelling. De werknemers
zijn opgeleid door de kostuummakers van de Virga Jessefeesten, de zevenjaarlijkse folkloristische optocht door Hasselt. Flagbag-artikelen vervaardigen is arbeidsintensief. Dit maakt ze relatief duur ten opzichte van gelijkaardige niet-duurzame producten. Daarom besloot OKAZI de producten niet in de kringwinkel zelf aan te bieden, waar bodemprijzen gangbaar zijn. Diverse alternatieve verkoopkanalen zorgen ervoor dat de Flagbags vlot hun weg naar afnemers vinden. De conceptstore Okazi kwadraat bijvoorbeeld, een uitbreiding van de kringwinkel, waar soms ook tentoonstellingen plaatsvinden. Daarnaast duiken de Flagbags op bij diverse evenementen. Het World Creativity Forum deelde bijvoorbeeld conferentietasjes uit van Hasseltse snit. Verder brengen ook museumshops en een specifieke onlineshop (www. flagbag.be) de creaties aan de man. Ook mond-totmondreclame speelt een rol: liefhebbers kunnen immers op bestelling een accessoire laten vervaardigen uit een bepaalde vlag.
Succesvolle marktintroductie
Maatschappelijke weerslag
Om succesvol te zijn heeft een product ook een succesvolle marketingstrategie nodig. Daarvoor klopte OKAZI aan bij Hogeschool Limburg. Zij zetten enkele studenten aan het werk om een marketingtraject uit te stippelen. Afnemers vinden de voormalige vlaggen langs verschillende kanalen. Het brede klantensegment waarop de kringwinkel mikt, omvat zowel particulieren (afnemers via de conceptstore), het stadsbestuur (aanbieder van relatiegeschenken) als evenementorganisatoren (zoals het World Creativity Forum of de Virga Jessefeesten in Hasselt).
Het arbeidsintensieve productieproces weegt op de kostenstructuur van het businessmodel. Bovendien vormt het vzw-statuut van de kringwinkel een extra beperking voor de commerciĂŤle mogelijkheden. Gelukkig heeft de ruime media-aandacht die de Flagbag te beurt is gevallen zowel de naambekendheid als het imago ervan een forse duw in de rug gegeven. Door zijn wagonnetje aan een rits stedelijke activiteiten te haken of dienst te doen als relatiegeschenk krijgt de Flagbag ook makkelijker toegang tot andere afzetkanalen. In een breder perspectief dan het pure businessmodel heeft het Flagbag-concept ook een maatschappelijke weerslag. Oude vlaggen kenden voorheen geen nieuwe bestemming. Door ze een nieuw leven te geven ontstaat er een interessant recyclageproces. Daarnaast vindt ook een belangrijke empowerment plaats van de werknemers: iedereen krijgt inspraak in het bedrijfsoverleg. Of hoe een kleinschalig project met vlag en wimpel kan slagen in zijn duurzame opzet.
Identikit
op industriële symbiose Raffinage (boven) en modificatie (onder) van zetmeel.
Bedrijf: Novidon uit Veurne Ontwikkelt: hoogwaardig zetmeel voor technische toepassingen in onder andere de papierindustrie, de productie van behanglijm en de olie-industrie Innovatie: verwerking en opwaardering van zetmeel uit reststromen
www.novidon-starch.com/nl/
Een voorbeeld van industriële symbiose Novidon, met vestigingen in Veurne (België), Nijmegen (Nederland) en Wrexham (Verenigd Koninkrijk) is gespecialiseerd in het verwerken en opwaarderen van neven- en reststromen van zetmeel. Het gaat om zetmeel dat vrijkomt bij de verwerking van aardappelen tot bijvoorbeeld frieten en chips. Novidon is een dochteronderneming van de Duynie Holding. Met zijn klanten en leveranciers als strategische partners zet het bedrijf in op duurzame samenwerking, waar alle partijen de vruchten van plukken. Van zetmeel uit reststromen tot hoogwaardige toepassingen B.V. Duynie werd opgericht in 1968 als leverancier van veevoeder op basis van bijproducten uit de voedingsindustrie. Het bedrijf bouwde al snel de nodige knowhow op om veehouders met gedegen advies bij te staan. Op vraag van de aardappelverwerkende bedrijven die zetmeelhoudende stromen aanleveren, ging Duynie op zoek naar hoogwaardige toepassingen voor die nevenstromen. Deze zoektocht leidde tot de opwaardering van het zetmeel voor technische toepassingen in onder meer de papierindustrie, de productie van behanglijm en als smeermiddel bij het boren naar gas en olie. Met dit technisch zetmeel kan Duynie zich richten op een nichemarkt die hogere marges oplevert dan de veevoedermarkt. Bovendien biedt de winning van aardappelzetmeel uit reststromen een aanzienlijk concurrentievoordeel. Voordien werd de markt voor technisch zetmeel immers ingevuld door producenten van zetmeel uit hele (en dus duurdere) aardappelen. Het spreekt voor zich dat deze leveranciers liever focussen op meer rendabele zetmeeltoepassingen voor voeding.
Van Duynie tot Novidon Duynie behandelt zijn aardappelverwerkende leveranciers als klanten en streeft daarom naar een hoogwaardige toepassing van hun zetmeelhoudende nevenproducten. Zo vinden deze nevenstromen hun weg naar de papier- en olie-industrie en de behanglijmproductie. Uit deze toepassing is Novidon ontstaan, als dochteronderneming van Duynie. Een overstap die gepaard gaat met een fikse stijging van de opbrengst. Aangezien het bedrijf wil voorlopen op de markt, kwam de nadruk op productie, R&D en productontwikkeling te liggen. Een innovatiestrategie waar niet alleen Novidon zelf maar ook zijn afnemers en materiaalleveranciers de vruchten van plukken. Het bedrijf zet namelijk flink in op cocreatie met zijn klanten én leveranciers, die als strategische partners worden beschouwd. De productie van hoogwaardig zetmeel voor technische toepassingen en de nodige ondersteuning bij de productontwikkeling voor nichetoepassingen zijn sinds 2004 ondergebracht in een aparte dochteronderneming, Novidon.
Industriële symbiose: win-win
Voordelen voor mens, milieu en economie
De werking van Novidon is sterk verweven met die van de aardappelverwerkende bedrijven. Dat blijkt uit de locatie van de productieplants, die telkens de aanvoerstromen volgt. Zo is de productiesite in Veurne niet toevallig gevestigd naast PepsiCo, het voedingsmiddelenbedrijf achter onder andere Lay’s Chips. Ook bestaat er een laterale communicatie tussen de bedrijven, waardoor er niet alleen een samenwerking mogelijk is op het vlak van R&D, maar ook tussen andere afdelingen zoals de financiële afdelingen en onderhoudsdiensten. Het resultaat is een win-winsituatie, zowel voor Novidon als zijn partners. De aardappelverwerkende bedrijven krijgen namelijk de best mogelijke verwaarding van hun nevenstromen, terwijl Novidon meer zekerheid heeft over zijn materiaalaanvoer. Bovendien geeft deze industriële symbiose meteen de aanzet voor andere synergieën, zoals optimalisatie van het waterhergebruik.
Het zetmeel uit reststromen vormt een alternatief voor de zetmeelproductie uit duurdere hele aardappelen. Hierdoor kunnen leveranciers van nevenstromen rekenen op de meest hoogwaardige toepassing én op een hoger rendement. Bovendien zijn de eindproducten biologisch afbreekbaar als ze in het milieu terechtkomen (bijvoorbeeld bij olieboringen). Hoewel de verwerking van zetmeel voor technische toepassingen meer bewerkingen impliceert, kunnen er toch hogere marges behaald worden door de hogere productprijs in vergelijking met veevoeders. De verdere verwerking van de reststromen creëert daarnaast ook arbeidsplaatsen. De zoektocht naar nieuwe toepassingen voor deze nevenstromen vereist behalve intensieve R&D ook de nodige technische opleidingen voor het commerciële personeel. Tot slot wordt ook de distributie geoptimaliseerd doordat de locatie van de fabrieken gekozen wordt in functie van de aanvoerstromen.