& kwetsbaar ZELDZAAM

Limburg is een schatkamer voor zeldzame dieren en planten. Maar liefst 231 soorten zijn voor hun voortbestaan grotendeels afhankelijk van de Limburgse natuur. “Geen enkele andere provincie heeft zoveel prioritaire soorten”, zegt Dirk Maes van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek.

Limburg telt 231 prioritaire soorten. Dat zijn zeldzame plantenen diersoorten die vooral in de provincie voorkomen en gerichte ingrepen nodig hebben om te kunnen overleven. “Deze soorten stellen heel specifieke eisen aan hun leefomgeving. Zonder extra hulp dreigen ze te verdwijnen. Er zijn prioritaire acties voor nodig, vandaar de naam”, zegt insectenspecialist Dirk Maes. Als medewerker van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) stelde hij mee de lijst van prioritaire soorten voor alle Vlaamse provincies op.

Dirk: “Vroeger had elke provincie haar eigen methode, wat vergelijken moeilijk maakte. Begin jaren 2000 startte het INBO daarom met het samenstellen van één lijst voor alle prioritaire dier- en plantensoorten in Vlaanderen. Er staan planten, amfibieën, reptielen, zoogdieren, vissen en vogels op. Maar de lijst bevat ook zeldzame insecten zoals

Heivlinder

• Bedreigd.

• 62% van de verspreiding ligt in Limburg.

• “De heivlinder is een typische soort die voorkomt in de Kempen en aan de kust. We dachten voorheen dat dit geïsoleerde groepen waren, maar dankzij recent genetisch onderzoek bij 700 heivlinders, weten we dat er soms uitwisselingen plaatsvinden tussen de populaties in de Kempen en die aan zee.”

Veldparelmoervlinder

• Bijna in Gevaar.

• 64% van de verspreiding ligt in Limburg.

• “De veldparelmoervlinder is geen typische heidesoort, maar komt voor op de schrale graslanden van de Tenhaagdoornheide waar de vrouwtjes hun eitjes op de smalle weegbree leggen. De blaadjes liggen laag bij de grond op schrale graslanden, wat ideaal is voor deze vlinder.”

Provinciaal rapport

Om gemeenten een duidelijk beeld te geven van de natuur op hun grondgebied, stelde het Provinciaal Natuurcentrum in 2018 per gemeente een gedetailleerd rapport op over de natuurwaarden binnen de gemeentegrenzen. In het najaar van 2022 volgt een rapport dat focust op natuurverbindingen. Deze documenten dienen als basis voor het gemeentelijk natuurbeleid, waarin de provincie ook weer als ondersteunende partner optreedt.

dagvlinders, libellen, sprinkhanen en krekels. Vleermuizen staan niet op de lijst, omdat we nog onvoldoende gegevens hebben over hun aantallen en verspreiding.”

Rode Lijst

Een soort geraakt niet zomaar op de lijst van Limburgse prioritaire soorten, vertelt Dirk. “Eerst analyseerden we cijfers van waarnemingen.be en andere databanken. Daaruit selecteerden we soorten die volgens de Rode Lijst voor Vlaanderen ‘Ernstig Bedreigd’, ‘Bedreigd’ of ‘Kwetsbaar’ zijn. Nog een voorwaarde: minstens één derde van de verspreiding moest zich in Limburg bevinden. Dat bleken er heel wat. Zo komen negen van de tien resterende populaties van de kommavlinder in Limburg voor. De Europese hamster zit zelfs enkel in Tongeren, terwijl je de lentevuurspin uitsluitend op de Kristalheide in Lommel aantreft. Na dit analytisch werk, stuurden we de lijst naar soortenspecialisten. Met hun advies schaafden we de lijst bij. Op aanraden van een wolvenkenner voegden we bijvoorbeeld de wolf ook toe aan de Antwerpse lijst, hoewel negentig procent van de individuele dieren momenteel in Limburg gespot wordt.”

Heide en kalk

Wat maakt Limburg zo populair bij prioritaire soorten? “Limburg is inderdaad de provincie met het grootste aantal prioritaire soorten”, zegt Dirk.

“Dat komt in de eerste plaats doordat hier meer natuur aanwezig is dan in de rest van Vlaanderen. Limburg is, samen met Antwerpen, ook de enige provincie waar grote stukken heide voorkomen. En er staan heel wat heidesoorten op de prioritaire lijsten. De kalk in de Zuid-Limburgse ondergrond zorgt dan weer voor specifieke plantensoorten die zeldzame dagvlinders aantrekken zoals het klaverblauwtje en het boswitje.”

Groene verbindingen

Het Agentschap voor Natuur en Bos, de gemeentebesturen en natuurverenigingen zijn al decennia bezig met het aankopen, inrichten en gericht beheren van natuurgebieden. De lokale overheden en natuurverenigingen leveren belangrijk werk. Maar het is nog niet genoeg, zegt Dirk. “Er zijn ook verbindingen tussen die geïsoleerde biotopen nodig.” Iets waar de provincie Limburg sterk op inzet. De lijst met prioritaire soorten is daarbij een handig instrument.

Dirk: “Soorten hebben groene en blauwe verbindingen nodig om zich te verplaatsen. Je kan bijvoorbeeld verbindingen tussen heidegebieden creëren via bermen langs wegen of kanalen. Of je kan hindernissen in beken wegnemen om geïsoleerde populaties beekprik met elkaar te verbinden. Soorten verspreiden zich vaak op goed geluk: ze zwerven rond en enkele gelukzakken vinden een nieuw leefgebied. Sommigen zijn heel mobiel, maar anderen geraken niet verder dan een paar honderd meter. De vleugelloze zadelsprinkhaan is daar een goed voorbeeld van. Voor zulke dieren is de versnippering van leefgebieden een ramp.” www.pnc.be/prioritaire-soorten