Hout is hot

Onze voorouders gebruikten hout om zich te verwarmen en te koken. Meer dan 300 000 jaar geleden scherpten de eerste mensen takkenhout tot puntige wapens. Zonder hout geen Vikingboten of middeleeuwse zeilschepen die de oceanen trotseerden. Tot vandaag rekenen we op hout voor o.a. de woningbouw en meubelindustrie. Dankzij voortdurende innovatie blijken nog meer toepassingen mogelijk. Zo maken we zachte T-shirts van stevig hout en kunnen we via thermische behandeling de levensduur van houtsoorten verlengen, waardoor zelfs populier kan dienen als buitengevelbekleding. Maar er liggen nog enkele hindernissen op de weg naar het op grotere schaal gebruiken van lokaal, duurzaam hout.

Oeroud hout en moderne technologie: het blijkt een droomcombinatie. Via innovatieve procedures kunnen we hout bewerken en er allerlei grondstoffen aan ontrekken voor uiteenlopende toepassingen. Hout bestaat voornamelijk uit cellulose en lignine, die zorgen voor de sterkte en stuctuur van het hout. Vulstoffen als hars, gommen en looistoffen dragen bij aan de kleur, reuk en duurzaamheid. Elke houtsoort bezit verschillende eigenschappen, wat zich uit in andere toepassingen. Zo maakt men een snijplank bij voorkeur uit beuk omdat het hout geen smaak heeft en een plankenvloer eerder uit eik omwille van de slijtvastheid en mooie tekening. Onderzoekers zoe- ken voortdurend naar hoogwaardige, milieuvriendelijke toepassingen uit hout.

Van pulp tot fashion

Via chemische procedures kun je hoofdbestanddelen aan hout onttrekken en gebruiken als alternatief voor petrochemische producten in cosmetica, medicijnen en de automobielindustrie. Een bekend voorbeeld uit de textielsector is lyocell (merknaam Tencel), een natuurlijk materiaal van houtcellulose of pulp van soorten als eucalyptus, eik en berk. Lyocell is een ecologisch verantwoorde keuze. Het vernuftige productieproces vraagt immers minder energie en is minder milieubelastend dan de fabricage van polyester of katoen. Bovendien is de stof biologisch afbreekbaar. De veelzijdigheid van lyocell blijkt uit de verschillende toepassingen: jeans, shirts, broeken, bedlinnen en handdoeken. De stof voelt zijdezacht aan, is licht en toch heel sterk. Lyocell neemt beter vocht op dan katoen, is hypoallergeen en heeft een natuurlijk ademend vermogen.

Hard hout door te verhitten

De Vikingen wisten al dat licht verbrand hout een langere levensduur heeft. In de jaren ’70 begon men te experimenteren met het verwarmen van hout. Hierbij verhit men het hout tot 180 à 220 °C, zonder de aanwezigheid van zuurstof. Deze gecontroleerde pyrolyse zorgt voor chemische veranderingen in het hout. Hierdoor verhoogt de duurzaamheid van naaldhout en lichte loofhoutsoorten zoals populier en es, waardoor het bijna even sterk is als tropisch hardhout. Deze techniek verhoogt de weerstand tegen houtrot, optimaliseert de stabiliteit en maakt dat hout beter zijn vorm houdt, ook in vochtige omstandigheden. Nog een voordeel: thermisch behandeld hout bevat geen suikers en zetmeel meer, waardoor het geen voedingsbron vormt voor insecten en schimmels.

Houtsoorten die normaal enkel geschikt zijn voor binnentoepassingen komen zo ook in aanmerking voor buitentoepassingen zoals gevelbekleding, terrassen en tuinconstructies. Essenhout, normaal duurzaamheidsklasse V, kan na thermische behandeling duurzaamklasse I claimen. Daarnaast kun je in ons land ook thermisch verduurzaamd populierenhout, grenen (den), vuren (spar), eikenhout en berkenhout verkrijgen onder de merknaam Thermowood.

Thermisch behandeld hout is ecologisch verantwoord, want er worden geen chemicaliën (zoals bij geïmpregneerd hout) gebruikt en hout uit lokale Europese bossen heeft een veel kleinere voetafdruk dan hout uit tropische oerwouden.

Lokaal hout, zeker niet fout!

De wereldwijde vraag naar hout blijft stijgen en dat is in België niet anders. Hout is een duurzame grondstof en het is bewezen dat houtproductie kan samengaan met CO₂-vastlegging en het behoud van biodiversiteit. Toch stellen we als Bosgroep vast dat zowel het maatschappelijke als politieke draagvlak voor lokale houtproductie niet groot is in Vlaanderen. Boseigenaars worden vaak geconfronteerd met onbegrip van burgers, bijvoorbeeld bij het vellen van bomen.

Ook binnen de politiek is er niet veel ruimte voor duurzame houtproductie. De focus ligt daar op het omzetten van multifunctioneel naar natuurbos. Ook binnen de huidige bosuitbreidingsplannen van de Vlaamse Regering ligt de focus enkel op natuur. Hierdoor neemt het bosareaal waarbinnen duurzame houtproductie mogelijk is, jaarlijks af in Vlaanderen. Overheden (en heel wat boseigenaars) beschikken over onvoldoende vakkennis rond duurzame houtproductie, die een permanent, gericht beheer vereist, van aanplant tot eindkap. De Bosgroepen komen hier deels aan tegemoet met adviesverlening en vorming, maar een vlottere uitwisseling van concrete praktijkervaring tussen alle betrokken partijen zou een grote meerwaarde zijn.

Als Bosgroep zien we het als een van onze doelstellingen om hier verandering in te brengen. We moeten erkennen dat de economische functie van (privé)bossen een volwaardige positie verdient, naast de ecologische en eventueel recreatieve functie. We mogen houtproductie, hoe gering ook, niet per definitie als bijkomstig beschouwen en moeten zowel de politiek als de burger overtuigen van de meerwaarde.

Concreet ijveren de Bosgroepen voor een toekomstvisie rond duurzame houtproductie in Vlaanderen, iets wat momenteel nog ontbreekt. Kwantitatieve doelstellingen rond volumes, houtsoorten, kwaliteit en sortimenten mogen hierin zeker niet ontbreken. Vervolgens moet men bepalen wat het areaal multifunctioneel bos is dat hiervoor nodig is en hoe de geplande bosuitbreidingen van de Vlaamse overheid hiertoe kunnen bijdragen. Ook moet men maatregelen nemen om zowel privéals openbare boseigenaars te ondersteunen, stimuleren en op te leiden. Een duidelijke en efficiënte taakverdeling tussen privéboseigenaars, overheden en andere terrein- beheerders is hierbij onontbeerlijk. We zouden de lokale verwerking van (rond)hout in Vlaanderen, een belangrijke economische sector die voor grote uitdagingen staat, moeten stimuleren.

Bronnen: ecopedia.be, ecohout.be, lyocell. info, greenpremium.nl, Bosbode