ΕΛΑΣΣΟΝΑ 1912-2012 : 100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ, ΑΓΩΝΑ & ΟΝΕΙΡΟΥ
ΤΟ 6/Θ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΘΥΜΑΤΑΙ & ΤΙΜΑΕΙ ΑΥΤΟΥΣ ΠΟΥ ΑΓΩΝΙΣΤΗΚΑΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΑΣ
ΣΤΟΧΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΑΣ Η εργασία αυτήν, αγαπητοί μου, δεν διεκδικεί καμιά πρωτοτυπία. Είναι μια εργασία που έγινε απ’ τα παιδιά του Σχολείου με εργαλείο κυρίως τις διάφορες τοπικές ιστοσελίδες κι έχοντας ως στόχο να μάθουμε όλοι για τον τόπο μας και να θυμηθούμε την ιστορία μας.
6 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ1912: ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΡΕΙΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΑΡΧΙΖΕΙ ΑΠ’ ΤΗΝ ΕΛΑΣΣΟΝΑ
ΜΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ, ΦΟΡΟΣ ΤΙΜΗΣ 100 χρόνια ελευθερίας συμπληρώνονται φέτος απ’ τις μέρες εκείνες που τα γενναία παλικάρια του Στρατού μας ελευθέρωσαν την περιοχή μας, τον Δήμο Ελασσόνας, απ’ τον Οθωμανικό ζυγό. Επειδή η ιστορική μας μνήμη πρέπει να’ ναι ζωντανή, η εργασία αυτήν αποτελεί καθήκον αλλά ταυτόχρονα και φόρο τιμής στους ηρωικά μαχόμενους, στους νεκρούς και στους τραυματίες, σ’ όλους εκείνους που θυσιάστηκαν για την ελευθερία μας. Ας είναι ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΑΥΤΩΝ.
1 ΜΕΡΟΣ Ο
Η ΕΛΑΣΣΟΝΑ ΤΟΥ ΧΘΕΣ
Η ΕΛΑΣΣΟΝΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ Ο Όμηρος στην Ιλιάδα (Β 739) αναφέρει την αρχαία πόλη ως "λευκή Ολοοσσών" (είτε λόγω των λατομείων κιμωλίας και γύψου που αφθονούσαν στην περιοχή, είτε λόγω των λευκόχρωμων ασβεστόλιθων του λόφου πάνω στον οποίο ήταν χτισμένη) και τον ηγεμόνα της, τον Πολύκλείτη/Πολυποίτη, ο οποίος πήρε μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Σύμφωνα όμως με πρόσφατες έρευνες, οι ρίζες της πόλης ανάγονται πίσω στην νεολιθική εποχή, όπως προκύπτει από τα αρχαιολογικά ευρήματα που εντοπίστηκαν κοντά στην ακρόπολή της. Πρώτη κατοίκησε την περιοχή η φυλή των Λαπιθών και μετά οι Περραιβοί, οπότε έγινε από τις γνωστότερες πόλεις της Περραιβίας, της θεσσαλικής αρχαίας επαρχίας που απλωνόταν δυτικά απ’ τον Όλυμπο και ανάμεσα στους ποταμούς Πηνειό και Αλιάκμονα, με σημαντική κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή στην αρχαιότητα.
Η ΕΛΑΣΣΟΝΑ ΣΤΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ Η βυζαντινή πόλη, όπως ήταν σύνηθες τους καιρούς εκείνους, χτίστηκε πάνω στα ερείπια της αρχαίας. Όσον αφορά το όνομα "Ελασσών", για πρώτη φορά αναφέρεται απ’ τον Ευστάθιο Θεσσαλονίκης. Η πόλη είχε αμυντικά τείχη, τα οποία δείχνουν ότι για τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (ο οποίος ανοικοδόμησε το φρούριο της ακρόπολης τον 6ο αι. μ.Χ.). Η Ελασσόνα ήταν "πόλη-κλειδί", αφού όποιος την κατείχε, είχε και τον έλεγχο του ελληνικού Βασιλείου των Β.Δ. συνόρων.
Το μοναστήρι της Παναγίας της Ολυμπιώτισσας Στην πόλη αλλά και σε ολόκληρο τον κάμπο της Ελασσόνας δεσπόζει το μοναστήρι της Παναγίας Ολυμπιώτισσας.Το καθολικό το οποίο διασώζεται σήμερα είναι κτίσμα του 13ου αιώνα. Αποτελεί το σημαντικότερο μνημείο της ευρύτερης περιοχής
2 ΜΕΡΟΣ Ο
Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ ΥΠΟΥΔΟΥΛΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΑΓΩΝΙΖΟΜΕΝΗ
Η Ελασσόνα είναι χτισμένη στο βόρειο άκρο της κοιλάδας του ποταμού Τιταρήσιου και η μοίρα της είναι συνδεδεμένη με το δέος του Ολύμπου. Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες σειράς λόφων, στη νότια πλευρά του Ολύμπου, του ψηλότερου βουνού της Ελλάδας και έδρα των δώδεκα θεών της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας. Όπως και στο παρελθόν έτσι και σήμερα αποτελεί σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο. Την εποχή της τουρκοκρατίας αποτελούσε τη μοναδική δίοδο της νότιας Ελλάδας προς το Βορρά. Ένωνε και ενώνει οδικά τις περιφερειακές ενότητες: Λάρισας, Πιερίας, Κοζάνης και Γρεβενών.
Η Ελασσόνα κυριεύεται απ’ τους Τούρκους Ως φυσικό επακόλουθο της γεωγραφικής της θέσης η Ελασσόνα γνώρισε πολλούς κατακτητές και αλλεπάλληλες επιδρομές. Μαζί με τη υπόλοιπη Θεσσαλία κυριεύτηκε απ’ τους Τούρκους το 1420.
Η Ελασσόνα, μια πόλη με ισλαμικά στοιχεία Ο Τούρκος στρατηγός Τουραχάν έφερε στην Ελασσόνα μουσουλμανικό πληθυσμό και έχτισε και λατρευτικούς χώρους της θρησκείας του Ισλάμ. Παλιοί Ελασσονίτες θυμούνται τέσσερα Τζαμιά που υπήρχαν στην πόλη. Σήμερα σώζεται ένα μόνοί, το οποίο βρίσκεται κοντά στο ποτάμι της Ελάσσονος στο ύψος της δεύτερης γεφύρας. Τα άλλα τζαμιά που γκρεμίστηκαν βρισκόταν: στη θέση που ’ναι σήμερα η Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου το ένα, το άλλο κοντά στο Γήπεδο του Π.Ο.Ε, και ένα ακόμα κοντά στο σημερινό Μητροπολιτικό Μέγαρο. Οι Τούρκοι, αν και δεν ήταν χριστιανοί έδειξαν τον πρέποντα σεβασμό στο μοναστήρι της Ολυμπι-ώτισσας. Ο σεβασμός αυτός επιβαλλόταν και απ’ το Κοράνι. Τούρκοι αφιέρωσαν σημαντικό με-ρος της περιουσίας τους σ’ αυτό, αναγνωρίζοντας θαύματα της Παναγιάς στη ζωή τους. Στην παρακάτω εικόνα βλέπουμε να κυριαρχεί ένας μιναρές πάνω απ’ την Ελασσόνα. Ο μιναρές αυτός δεν υπάρχει σήμερα..
Το Οθωμανικό Τζαμί - στρατιωτικό οθωμανικό τέμενος (1897), χτισμένο σε ωραία τοποθεσία δίπλα στον Ελασσονίτη ποταμό, έχει ανακαινισθεί και πρόκειται να φιλοξενήσει συλλογή αρχαιολογικών ευρημάτων
Οι Τούρκοι κατασκεύασαν στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ένα τελωνείο. Η κατασκευή του σε νεοκλασικό ρυθμό άρχισε το 1882 και λειτούργησε απ’ τα μέσα του 1883 ως το 1912.
Η συνοικία του Βαροσίου Η παλιά πόλη είναι χτισμένη στους πρόποδες του λόφου της Ολυμπιώτισσας, πέρα από το ποτάμι, και ονομάζεται Βαρόσι. Όσοι Έλληνες ζούσαν στην Ελασσόνα την περίοδο της Τουρκοκρατίας, κατοικούσαν "Βαρόσι". Εκεί εγκαταστάθηκαν τον 18ο αι. και οι Βλάχοι απ’ την Πίνδο και τον Όλυμπο, οι οποίοι συνυπήρχαν με τους Τούρκους.
Προεπαναστατικά κινήματα στην περιοχή μας Η περιοχή του Ολύμπου και της Ελασσόνας, αν και είχε μεγάλη δράση με αρματολούς, δεν έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στην επανάσταση του 1821, επειδή ήταν κοντά στη Λάρισα και στη Θεσσαλονίκη, όπου στάθμευε σημαντικός αριθμός τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων. Άδοξο τέλος είχαν και οι επαναστάσεις του 1822, του 1833 και του 1854. Καλύτερο αποτέλεσμα είχε η επανά-σταση του 1878, που εκδηλώθηκε ταυτόχρονα στον Όλυμπο, τον Κισσάβου και το Πήλιο οδήγη-σε στην απελευθέρωση όλης της Θεσσαλίας εκτός της περιοχής Ελασσόνας και Ολύμπου.
ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ & ΚΛΕΦΤΕΣ Ο Γεωργάκης Ολύμπιος Ο Γεωργάκης Ολύμπιος, απόγονος της γενιάς των Λαζαίων, γιος του Νικολάου και της Νικολέττας. Γεννήθηκε στις 4 Μαρτίου 1772 στο Λιβάδι (Βλαχολίβαδο). Ήταν άνθρωπος με εξαιρετικές στρατιωτικές, διπλωματικές και πνευματικές ικανότητες αλλά είχε και πολλές γνώσεις τις οποίες αποκόμισε απ’ την φοίτηση του δίπλα στους: Ιωάννη Πέζαρο και Ιωνά Σπαρμιώτη. Διακρινόταν για το υψηλό του φρόνημα, την πειστικότητα του λόγου του, την εξυπνάδα του καθώς και για το πάθος του για την ελευθερία. Σε ηλικία 26 χρονών κληρονόμησε το αρματολίκι του Ολύμπου και ένα χρόνο αργό-τερα επικηρύχθηκε απ’ τον Αλή Πασά και κατέφυγε στην Σερβία όπου και ενώθηκε με τους επαναστατημένους Σέρβους. Το 1807 κήρυξε την επανάσταση στον Όλυμπο η οποία όμως ματαιώθηκε και έτσι γύρισε στη Βλαχία. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1817. Τέθηκε επικεφαλής της έναρξης του αγώνα στο Βουκουρέστι από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη όπου και διαδραμάτισε πρωταγωνιστικό ρόλο στην οργάνωση και διεξαγωγή των επιχειρήσεων.
Προτομές του Γεωργάκη Ολύμπιου σε Ελασσόνα & Λιβάδι
Ο Νίκος Τσάρας, γνωστότερος ως Νικοτσάρας, υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους και ηρωικότερους αρματολούς του Ολύμπου και έζησε το διάστημα 1774-1807
Μνημείο στα Γιαννωτά στο σημείο που υπήρχε το σπίτι όπου γεννήθηκε ο Νικοτσάρας
Το άγαλμα στην πλατεία της Ελασσόνας
Όπως είπε κι ο Κωστής Παλαμάς, "ο Καραϊσκάκης ήταν ο Αχιλλέας της Ρωμιοσύνης και ο Νικοτσάρας ήταν ο Αχιλλέας της υπόδουλης Ρωμιοσύνης".
Το δημοτικό μας τραγούδι κατέγραψε την ηρωική έξοδο του Νικοτσάρα στο Πράβι (Ελευθερούπολη Καβάλας): "Ο Νικοτσάρας πολεμά με τρία βιλαέτια, τη Ζίχνα και το Χάντακα, το έρημο το Πράβι Τρεις μέρες κάμει πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες. Χιόν‘ έτρωγαν, χιόν‘ έπιναν, και τη φωτιά βαστούσαν. Τα παλικάρια φώναξε στις τέσσερις ο Νίκος -Ακούστε, παλικάρια μου, ολίγα και αντρειωμένα, σίδερο βάλτε στην καρδιά και χάλκωμα στα στήθη. Αύριο πόλεμο κακόν έχομεν με τους Τούρκους. Αύριο να πατήσουμε, να πάρουμε το Πράβι. Το δρόμο πήραν σύνταχα κι έφθασαν στο γιοφύρι. Ο Νίκος με το δαμασκί τον άλυσο του κόφτει. Φεύγουν οι Τούρκοι σαν τραγιά, πίσω το Πράβι αφήνουν ."
Ο Πάνος (Παναγιώτης) Ζήδρος ή Ζιούδρος (Τσαπουρνιά Γρεβενών 1630 - Λιβάδι Ολύμπου 1750) υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους κλεφταρματολούς του Ολύμπου, γόνος μεγάλης οικογένειας κλεφτών και αρματολών
Πρώτος αρματολός δερβέναγας της Πίνδου και των Γρεβενών μέχρι τον Όλυμπο χρημάτισε ο Ζήδρος ή Ζήτρος ή Ζήντρος. Tο όνομα του είναι Παναγιώτης. Ήκμασε γύρω στο 1630-1750. Διορίσθηκε με φιρμάνι Έξαρχος Θεσσαλίας και Δυτικής Μακεδονίας. Έδρα του είχε το Βλαχολίβαδο της Ελασσόνας. Ο Ζήδρος έγινε δημοτικό τατος και πανίσχυρος. Μετά τον θάνατό του το αρματολίκι του υπήχθη στον γαμπρό του, τον Πάνο Τσάρα και κατόπιν στον γιο του, τον περίφημο Νίκο Τσάρα. Αλλά τότε το αρματολίκι του γέρο-Ζήδρου περιορίσθηκε στην Ελασσόνα. Γιατί ή επαρχία Γρεβενών χωρίσθηκε, η δε εξαρχία των Ζηδραίων καταργήθηκε.
Στο συνέδριο του Βερολίνου, δόθηκε στην κυριαρχία της Ελλάδας όλη η Θεσσαλία εκτός της περιοχής της Ελασσόνας και του Ολύμπου, που παρέμειναν υπό τουρκική κυριαρχία μέχρι την απελευθέρωση της Ελασσόνας απ’ τον Ελληνικό στρατό στις 6 Οκτωβρίου 1912. Ήταν η πρώτη ελληνική πόλη που ελευθερώθηκε με την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων.
Οι προτεραιότητες της κυβέρνησης του Βενιζέλου Μετά την ταπεινωτική ήττα της Ελλάδας στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, η επανάσταση του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί το 1909 και η ανάληψη της πρωθυπουργίας απ’ τον Ε λευθέριο Βενιζέλο τον επόμενο χρόνο θεμελίωσαν τον αστικό μετασχηματισμό της χώρας και την ώθησαν στα πρώτα βήματα προς τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους. Μία από τις προτεραιότητες του Βενιζέλου ήταν η διοργάνωση και ο εξοπλισμός του στρατού. Γι' αυτόν τον λόγο στις αρχές της πρωθυπουργικής του θητείας ο Βενιζέλος προσπάθησε να από φύγει οποιαδήποτε ένταση με την Τουρκία ώστε να μη διακινδυνεύσει ένα δεύτερο 1897. Επιδίω ξε, επίσης, η ελληνική κυβέρνηση, να εξασφαλίσει και τη συμμαχία των Βαλκανικών λαών: Σέρβων, Βουλγάρων και Μαυροβουνίων για να αντιμετωπίσουν από κοινού τους Τούρκους
Μια όψη της Ελασσόνας πριν τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο
ΜΙΑ ΟΨΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΤΟΥ 1912
3 ΜΕΡΟΣ Ο
Ο ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΣ ΑΓΩΝΑΣ ΑΡΧΙΖΕΙ
Η έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων Την ευκαιρία για επίθεση εναντίον της Τουρκίας τη βρήκε το Μαυροβούνιο εξαιτίας της άρνησης της Τουρκίας να διευθετηθούν οι μεταξύ τους συνοριακές διαφορές. Το Μαυροβούνιο κήρυξε τον πόλεμο στην Τουρκία στις 25 Σεπτεμβρίου 1912. Λίγες μερες νωρίτερα η Βουλγαρία είχε ειδοποιήσει την Ελλάδα ότι η Τουρκία συγκεντρώνει στρατό στα μεταξύ τους σύνορα και ότι από κοινού με τη Σερβία είχαν αποφασίσει να επιτεθούν εναντίον της Τουρκίας και καλούσε την Ελλάδα να τιμήσει τη στρατιω-ττική τους συμφωνία. H Ελλάδα συμφώνησε και στις 30 Σεπτεμβρίου οι πρεσβευτές της Ελλάδας, της Βουλγαρίας και της Σερβίας επέδωσαν στην Κωνσταντινούπολη κοινό τελεσίγραφο στην Πύλη με το οποίο απαιτούσαν, πέρα από την άμεση ανά-κληση των τουρκικών στρατιωτικών δυνάμεων απ’ τις παραμεθόριες περιοχές, και άλλες ρυθμίσεις και μεταρρυθμίσεις όπως: την επικύρωσης της εθνικής αυτονομίας των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την αναλογική τους αντιπροσώ-πευση στο τουρκικό κοινοβούλιο, την αναγνώριση των χριστιανικών σχολείων ως ι-σοτίμων των μουσουλμανικών, τον διορισμό χριστιανών σε δημόσιες θέσεις κτλ. Η Πύλη χαρακτήρισε το τελεσίγραφο «θρασεία απόπειρα επέμβασης στις εσωτερικές υποθέσεις της Αυτοκρατορίας» και άρα «ανάξιο απαντήσεως». Έτσι οι τρεις χώρες, ακολουθώντας το παράδειγμα του Μαυροβουνίου, κήρυξαν και αυτές τον πόλεμο στην Τουρκία (4 Οκτωβρίου 1912).
Οι βαλκανικοί λαοί επιτίθεται εναντίον του Οθωμανού δράκοντα και του καταφέρουν αλλεπάλληλα χτυπήματα. Η εικόνα αποτελεί μια αλληγορική λιθογραφία της εποχής εκείνης
Η επιστράτευση Ο Βενιζέλος υπέγραψε το διάταγμα της επιστράτευσης στις 17 Σεπτεμβρίου 1912. Η επιστράτευση διεξήχθη με τάξη και υποδειγματικό τρόπο και με αληθινό ενθουσιασμό εκ με-ρους όλων των Ελλήνων, που προσέρχονταν αθρόα και αυθόρμητα με πίστη στον σκοπό του Αγώνα. Να σημειω-θεί η εθελοντική συμμετοχή 3.500 Ελλήνων απ’ την Κρήτη, 500 εθελοντών απ’ την Ήπειρο, πολλών άλλων απ’ την Μακεδονία, την Κύπρο (1500 εθελοντές, ανάμεσα τους ο 40χρονος δή-μαρχος Λεμεσού Χριστόδουλος Σώζος που σκοτώθηκε στο Μπιζάνι), την Αίγυπτο αλλά και πολ-λών μεταναστών απ’ την Αμερική. Συγκινητική ήταν και η συμμετοχή 2.200 Ευρωπαίων εθελο-ντών (εριθροχιτώνων) που συνέστησαν το σώμα των Γαριβαλ-δινών υπό τον Ιταλό Φιλέλληνα στρατηγό Ριτσιότι Γαριβάλδι. Η επιστράτευση άρχισε 17-18 Σεπτεμβρίου και ολοκληρώθηκε στις 26/9/1912.
Γεράσιμος Ραφτόπουλος: ο νεότερος οπλίτης των Βαλκανικών Πολέμων Ο Γεράσιμος Ραφτόπουλος είναι ο νεότερος υπαξιωματικός στην ιστορία των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Γεννήθηκε στο Φισκάρδο της Κεφαλονίας το 1900. Κατά το 1ο Βαλκανικό Πόλεμο, εναντίον των Οθωμανών, κατατάχθηκε εθελοντικά στην ηλικία των 12 και έγινε δεκτός ώς οπλίτης του 18ου Συντάγματος Πεζικού της IV Μεραρχίας. Για το θάρρος του στη μάχη του Σαρανταπόρου έλαβε ενα Manlicher-Schonauer ως δώρο. Στην μάχη του Κιλκίς-Λαχανά, το 1913, κατάφερε να ξεφύγει από αιχμαλωσία, σκοτώνοντας 3 από τους 5 Βούλγαρους που τον είχαν αιχμαλωτίσει. Επιστρέφοντας στις ελληνικές γραμμές, βρήκε ένα τραυματισμένο Εύζωνα και τον μετέφερε σώζοντας τον από βέβαιο θάνατο. Για την ανδρεία, του προήχθη στο βαθμό του δεκανέα την 28η Αυγ 1913, σε ηλικία 13 ετών.
Στολή ευζώνου, υπαξιωματικού & αξιωματικού
Στις 2 Οκτωβρίου ο ετοιμοπόλεμος ελληνικός στρατός προωθείται στη Θεσσαλία και καταλαμβάνει θέσεις κοντά στα τουρκικά σύνορα Όλες οι μονάδες συμπληρώθηκαν στον προβλεπόμενο χρόνο και μεταφέρθηκαν σιδηροδρομικά στα ελληνοτουρκικά σύνορα στην Θεσσαλία. Ο ελληνικός στρατός ή-ταν δυνάμεως 100.000 ανδρών οργανωμένων σε 63 τάγματα πεζικού με 32 πυροβολαρχίες και 8 ίλες ιππικού.
Ο ελληνικός στρατός τίθεται υπό τις διαταγές του Διαδόχου Κωνσταντίνου και των αξιωματικών του Γενικού Επιτελείου (Δούσμανης, Μεταξάς, Στρατηγός)
Η εφημερίδα Εμπρός ανακοινώνει την κήρυξη του πολέμου
Η Ελληνίδα μάνα προστρέχει στην Παναγιά και της προσφέρει ασημένια τάματα-αναθήματα που απεικονίζουν μορφές στρατιωτών και ζητεί να προστατεύει τα παιδιά της
Η ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΟΛΥΜΠΙΩΤΙΣΣΑ ΠΡΟΣΤΑΤΗΣ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΜΑΣ ΠΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥΣΑΝ ΤΟ 1912
4 ΜΕΡΟΣ Ο
Η ΕΛΑΣΣΟΝΑ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΤΑΙ
Η Στρατιά Θεσσαλίας απωθεί τμήματα του εχθρού Η Στρατιά Θεσσαλίας, αφού πέρασε την 5η Οκτωβρίου την ελληνοτουρκική μεθόριο, απώθησε αρχικά τα τουρκικά φυλάκια των συνόρων και στη συνέχεια, την 6η Οκτωβρίου, τα εγκαταστημένα στην Ελασσόνα και Δεσκάτη τμήματα του εχθρού.
Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ
6 Οκτωβρίου 1912: Η 1η και 2η Μεραρχία κινούνται κυκλωτικά για να καταλάβουν την Ελασσόνα.
Ο Γεράσιμος Ραφτόπουλος στη μάχη της Ελασσόνας
ΣΤΑ ΕΡΕΙΠΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΥΒΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ ΜΕΛΟΥΝΑΣ
Ο αντίπαλος τουρκικός στρατός για να αποφύγει την περικύκλωση και πιθανή ήττα τρέπεται σε φυγή με την απόφαση να αντιμετωπίσει τον ελληνικό Στρατό στα Στενά του Σαρανταπόρου.
Η Ελασσόνα στις 2 μ. μ. της 6ης Οκτωβρίου 1912 ήταν στα χέρια του ελληνικού στρατού και στον μητροπολιτικό ναό της Παναγίας της Τσαριτσάνης αναπέμπεται δοξολογία παρουσία του διαδόχου-αρχιστρατήγου
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ, ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΕΥΑ ΓΓΕΛΙΔΗΣ, ΠΟΥ ΔΙΑΠΟΙΜΑΝΕ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΑΣ ΑΠ’ ΤΟ 1910-1917
Ο πολεμικός ανταποκριτής της «Daily Mail» αναγγέλλει στην εφημερίδα του την κατάληψη της Ελασσόνας απ’ τον ελληνικό στρατό ( αποσπάματα απ’ το τηλεγράφημά του) :
Οι συνολικές απώλειες του ελληνικού στρατού στη μάχη της Ελασσόνας ανήλθαν στους σαράντα έξι νεκρούς. Ως πρώτος πεσών στη μάχη της Ελασσόνας αναφέρεται ο ανθυπολοχαγός Ιωάννης Μαυροδήμος, ο οποίος τάφηκε στην Ελασσόνα ως ήρωας.
Η σύγχρονη Ελασσόνα έστησε μνημείο προς τιμή και μνήμη του πεσόντος ανθυπολοχαγού
Οι στρατιώτες ξεκουράζονται μετά τη μάχη της Ελασσόνας
Περίθαλψη τραυματιών σε νοσοκομείο Την περίοδο αυτήν δεν υπήρχε οργανωμένο Νοσοκομείο στην περιοχή της Ελασσόνας και η περίθλαψη των τραυματιών γινόταν στο σημερινό κτίριο που στεγάζει το 1ο Δημοτικό Σχολείο.
5 ΜΕΡΟΣ Ο
Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΟΥ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ
Η προέλαση του ελληνικού στρατού με στόχο τα στενά Σαρανταπόρου Απ’ την 7η Οκτωβρίου η Στρατιά άρχισε να προελαύνει προς τα βόρεια για να συναντήσει τις κύριες τουρκικές δυνάμεις που αποτελούνταν από δύο Μεραρχίες, υπό το Στρατηγό Ταξίν Πασά, εγκαταστημένες αμυντικά στην οχυρή τοποθεσία Σαρανταπόρου και Λαζαράδων-Βογκόπετρας.
Η τοποθεσία του Σαρανταπόρου Η τοποθεσία ονομάστηκε σεϊτάν μπουγάζ, τα στενά του διαβόλου στα τουρκικά, απ’ τον ομώνυμο ποταμό που σύμφωνα με τον ταγματάρχη Ν. Σχινά "διασταυρώνεται τεσσαρακοντάκις μετά της ημιονικής οδού". Η τοποθεσία αυτήν είναι εκ φύσεως οχυρή προσφέρεται για ισχυρή άμυνα, με εξαίρετα πεδία βολής προ αυτής. Την είχαν διαλέξει και οχυρώσει Γερμανοί αξιωματικοί ως την προσφορότερη για να ανακοπεί η προέλαση των Ελλήνων. Τα στενά βρίσκονταν ανάμεσα στα Πιέρια όρη (821 μ) και τα Καμβού-νια όρη (1139 μ) που σχημάτιζαν ένα προστατευτικό απροσπέλαστο ο-ρεινό τείχος. Η κοιλάδα του Σαρανταπόρου που κείτεται μπροστά στο σύμπλεγμα αυτό, είναι εντελώς επίπεδη και άδενδρη, με πολλές εδαφικές πτυχώσεις και χαράδρες.
Η τοποθεσία του Σαρανταπόρου
Οι Τούρκοι υπερασπίζονται τα Στενά του Σαρανταπόρου Οι Τούρκοι πιστεύουν ότι τα Στενά αυτά θα γίνουν ο «τάφος του ελληνικού στρατού». Ο ελληνικός στρατός επρόκειτο με το απαράμιλλο ηρωισμό που επέδειξε στη μάχη του Σαρανταπόρου να διαψεύσει αυτήν την προσδοκία των Τούρκων και του Φον ντερ Γκολτς, ο οποίος υπήρξε οργανωτής του τουρκικού στρατού. Για την υπεράσπιση των στενών οι Τούρκοι είχαν διαθέσει 14 τάγματα πεζικού, 12 πυροβόλα, 3 λόχους πολυβόλων και 2 ίλες ιππικού. Ένα ακόμη τάγμα τουρκικού πεζικού βρισκόταν στο Λιβάδι.
Το σχέδιο της μάχης στην περιοχή Σαρανταπόρου Το σχέδιο ενεργείας του Ελληνικού Γενικού Στρατηγείου προέβλεπε επίθεση κατά μέτωπο ένα ντίον των αμυνόμενων τουρκικών δυνάμεων στα Στενά Σαρανταπόρου, με ταυτόχρονη και απ’ τα δύο πλευρά υπερκερωτική ενέργεια προς τα Σέρβια για την κατάληψη της γέφυρας του Αλιάκμο να και την αποκοπή της σύμπτυξης του εχθρού. Η επίθεση αυτή θα συνδυαζόταν και με ευρύτε ρο κυκλωτικό ελιγμό, από την περιοχή του χωριού Κρανιά, δια μέσου του πόρου Ζάμπουρδας προς την Κοζάνη.
Στο Χάνι του Χατζηγώγου εγκαταστάθηκε το Γενικό Επιτελείο του ελληνικού στρατού
Μια σημερινή εσωτερική όψη του Χανιού
Ιστορικό της μάχης του Σαρανταπόρου (απ’ το αρχείο του Γενικού Επιτελείου Στρατού) Το πρωί της 9ης Οκτωβρίου 1912 ο Ελληνικός Στρατός με τις 2η, 3η και 6η Μεραρχίες στο κέντρο, την 1η Μεραρχία δεξιά, το Απόσπασμα Κωνσταντινοπούλου στο άκρο δεξιά, την 4η, 5η Μεραρχία και τη Ταξιαρχία Ιππικού στο αριστερό και το απόσπασμα Γεννάδη στο άκρο αριστερό εξόρμησε για την εκπόρθηση των Στενών του Σαρανταπόρου και την συντριβή του Τουρκικού Στρατού. Οι ελληνικές δυνάμεις, όλη την ημέρα της 9ης Οκτωβρίου, κατέβαλαν μεγάλες προσπάθειες, αφού έπρεπε να αντιμετωπίσουν, όχι μόνο έναν ισχυρά οργανωμένο αντίπαλο, αλλά και τις δυσχερέστατες εδαφικές και καιρικές συνθήκες. Κατά τη διάρκεια της νύχτας της 9ης προς10η Οκτωβρίου οι Τούρκοι εγκατέλειψαν την τοποθεσία και άρχισαν να συμπτύσσονται εσπευσμένα προς τα Σέρβια, επειδή φοβήθηκαν ότι θα αποκοπούν από την απειλητική υπερκερωτική ενέργεια της 4ης Μεραρχίας. Την επόμενη ημέρα 10η Οκτωβρίου, οι Μεραρχίες του Ελληνικού Στρατού τέθηκαν σε κίνηση και πέτυχαν να κυριεύσουν ολόκληρο σχεδόν το Πεδινό Πουροβολικό, άφθονο πολεμικό υλικό των Τούρκων και να αιχμαλωτίσουν περιορισμένο αριθμό αποκομμένων τμημάτων και ανδρών. Η 4η Μεραρχία κινήθηκε γρήγορα και με την Ημιλαρχία της κατέλαβε άθικτη τη γέφυρα του Αλιάκμονα. © 2009-2010 Γενικό Επιτελείο ΣΤΡΑΤΟΥhttp://www.army.gr/default.php?pname= IstorikoMaxhsISarantapo... - 35k2
Η μάχη του Σαρανταπόρου
8 Οκτωβρίου 1912 - Η εκπόρθηση των Στενών του Σαρανταπόρου απ’ τον Ελληνικό Στρατό
Εικόνες απ’ τη μάχη του Σαρανταπόρου
Οι Έλληνες στρατιώτες μάχονται γενναίως στα Στενά του Σαρανταπόρου(1)
Οι Έλληνες στρατιώτες μάχονται γενναίως στα Στενά του Σαρανταπόρου(2)
Οι Έλληνες στρατιώτες μάχονται γενναίως στα Στενά του Σαρανταπόρου(3)
Οι Τούρκοι εγκαταλείπουν τα Στενά του Σαρανταπόρου
Οι απώλειες του ελληνικού στρατού στα Στενά του Σαρανταπόρου οι απώλειες σε έμψυχο υλικό ήταν βαριές: 182 νεκροί και 995 τραυματίες
Τα τηλεγραφήματα που αναγγέλλουν την νίκη του ελληνικού στρατού 1, του αρχηγού του Επιτελείου «Ὁ στρατὸς προελάσας προσέλαβε τὰ στενὰ τοῦ Σαρανταπόρου. Ἡ μάχη ἀρξαμένη τὴν 10ην πρωϊνήν, ἐξακολουθεῖ. Ὁ έχθρὸς κατέχων ὀχυρᾶς θέσεις ἀνθίσταται ἀκόμη. Ὁ στρατὸς ἡμῶν μάχεται γενναίως.» 2, του διαδόχου Κωνσταντίνου
«Ὁ ἡμέτερος στρατὸς καταδιώκει δι΄ὅλων τῶν διόδων τῶν Καμβουνίων πρὸς τὰ Σέρβια καὶ τὴν κοιλάδαν τοῦ Ἁλιάκμονος τὸν τουρκικὸν στρα-τόν. Ὁ τουρκικὸς στρατὸς αποσυντέθη. Εἰςχεῖρας μας ἔπεσαν 22 ἐχ-θρικά πυροβόλα μετὰ τῶν βλητοφόρων των, πλῦθος μεταγωγικῶν ὀχημάτων καὶ πολύ ὑλικόν.»
Η σημασία της μάχης του Σαρανταπόρου Η γρήγορη και νικηφόρα έκβαση της μάχης το υ Σαρανταπόρου αύξησε το ηθικό του Στρατού και άνοιξε τις πύλες για την απελευθέρωση στη συνέχεια της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας. Οι απώλειες του Ελληνικού Στρατού κατά τη διήμερη μάχη σε αξιωματικούς και οπλίτες ήταν 182 νεκροί και 995 τραυματίες. Οι απώλειες των Τούρκων επίσης σε νεκρούς, τραυματίες και αιχμαλώτους ήταν σοβαρές.
Το Μνημείο Πεσόντων της Μάχης του Σαρανταπόρου
Το Μουσείο της Μάχης του Σαρανταπόρου Το Στρατιωτικό Μουσείο της Μάχης του Σαρανταπόρου βρίσκεται πάνω στην Ε.Ο. Λάρισας - Κοζάνης και απέχει από την Ελασσόνα 20 χλμ. Είναι η τοποθεσία όπου, κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, έγινε η ομώνυμη μάχη.
Το εσωτερικό του Μουσείου
Ο ανάγλυφος χάρτης αναπαράστασης της μάχης
Εκθέματα του Μουσείου Στα εκθέματα του μουσείου συμπεριλαμβάνονται: οπλισμός από την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων, στολές και παράσημα, φωτογραφίες και εφημερίδες της εποχής όπως έχουν διασωθεί. Αξιοσημείωτη είναι η δυνατότητα οπτικοακουστικής περιγραφής της μάχης, με τη βοήθεια της οποίας ο επισκέπτης πραγματικά βιώνει τα γεγονότα της εποχής.
ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΣΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΣΑΡΑΝΤΑΠΟΡΟΥ
6 ΜΕΡΟΣ Ο
ΤΟ ΛΙΒΑΔΙ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΤΑΙ
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΒΛΑΧΟΛΙΒΑΔΟΥ 1912 Η αυγή της 10ης Οκτωβρίου 1912, που έμελλε να φέρει στο Λιβάδι τη λευτεριά μετά από 520 χρόνια σκλαβιάς και την πολυπόθητη ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα, ήταν το τέρμα ενός δρόμου δύσκολου, γεμάτου αποτυχημένα κινήματα, εξεγέρσεις που πνίγηκαν στο αίμα με πρώτο τον Γεωργάκη Ολύμπιο, μέλος της Φιλικής Εταιρίας να δίνει τη ζωή του στις 22 Σεπτεμβρίου 1821, στη Μονή Σέκου.
Τουρκικά λάφυρα απο την μάχη στο Λίβάδι το 1912
Πολεμικό υλικό απ’ τα τουρκικά χαρακώματα στο Λιβάδι
Οθωμανική χρονοσφραγίδα με ημερομηνία 1912 2o μήνας απ’ τα χαρακώματα των Τούρκων στη περιοχή Ντούρο απ’ την μάχη στο Λιβάδι
ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΠΥ ΓΕΩΡΓΑΚΗ ΟΛΥΜΠΙΟΥ
7 ΜΕΡΟΣ Ο
Ο ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
Η πορεία του ελληνικού στρατού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους
Λάφυρα των Βαλκανικών πολέμων
8 ΜΕΡΟΣ Ο
Η ΕΛΑΣΣΟΝΑ ΓΙΟΡΤΑΖΕΙ ΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΗΣ
Ο ΕΛΑΣΣΩΝΟΣ ΙΑΚΩΒΟΣ ΚΑΘΙΕΡΩΣΕ ΤΟΝ ΕΟΡΤΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ
Ο ΕΛΑΣΣΩΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΙ ΣΗΜΕΡΑ ΣΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ
ΟΙ ΕΛΑΣΣΟΝΙΤΕΣ ΛΙΤΑΝΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΩΤΙΣΣΑΣ ΚΆΘΕ ΧΡΟΝΟ ΣΤΙΣ 5 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ
ΟΙ ΕΛΑΣΣΟΝΙΤΕΣ ΛΙΤΑΝΕΥΟΥΝ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΟΛΥΜΠΙΩΤΙΣΣΑΣ
Παρέλαση 6ης Οκτωβρίου
ΚΑΘΕ 10 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΟΙ ΚΑΒΑΛΑΡΗΔΕΣ TOY ΛΙΒΑΔΙΟΥ ΓΙΟΡΤΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ
8 ΜΕΡΟΣ Ο
Ο ΔΗΜΟΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΣΗΜΕΡΑ: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ΤΟ ΕΜΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ
Ο ΣΗΜΕΡΙΝΟΣ ΔΗΜΑΡΧΟΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ, Γ. ΠΑΣΧΟΠΟΥΛΟΣ
O Δήμος Ελασσόνας- Γενικά στοιχεία O Δήμος Ελασσόνας είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση και πληθυσμό από οκτώ Περιφερειακές Ενότητες (Νομούς) της Ελλάδας. Η παλιά επαρχία Ελασσόνας αποτελεί σήμερα ολόκληρη το Δήμο Ελασσόνας. Η συνολική έκταση του ανέρχεται σε 1.708 τ.χλμ. και ο συνολικός πληθυσμός του σύμφωνα με την απογραφή του 2001 σε 37.264 κατοίκους. Η μορφολογία του εδάφους του είναι κυρίως ορεινή (78%) με κυρίαρχη την παρουσία του ψηλότερου βουνού Ελλάδος και των Βαλκανίων, του Ολύμπου. Στο πεδινό τμήμα του (22%) οι άνθρωποι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία..
ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ
Την Ελασσόνα ( βλ. τις παρακάτω φωτογραφίες) διασχίζει ο Ελασσονίτης ποταμός (ή Ελασσονίτικος). Το ποτάμι χωρίζει την πόλη σε δύο μέρη.Τα δύο μερη της πόλης συνδέουν τρεις μεγάλες γέφυρες, μια πεζογέφυρα και ένα παλιό τοξωτό γεφύρι.
Το τοξωτό πέτρινο γεφύρι της Ελασσόνας
Το Πέτρινο τοξωτό γεφύρι είναι φτιαγμένο με παραδοσιακό καλντερίμι, βρίσκεται κάτω από το λόφο της μονής της Παναγίας Ολυμπιώτισσας και ενώνει τα δύο τμήματα της πόλης από τον Ελασσονίτη ποταμό όπου διασχίζει την πόλη. To γεφύρι χρονολογείται από τον 15ο αιώνα.
Η τοξωτή γέφυρα της Ελασσόνας καθρεφτίζεται στα νερά του ποταμού
Δημοτική Ενότητα Ελασσόνας Ελασσόνα Ελασσόνα Αετοράχη Αετοράχη Μικρό Μικρό Ελευθεροχώρι Ελευθεροχώρι Αγιονέρι Αγιονέρι Βαλανίδα Βαλανίδα Κλεισούρα Κλεισούρα Γαλανόβρυση Γαλανόβρυση Δρυμός Δρυμός Ευαγγελισμός Ευαγγελισμός Κεφαλόβρυσο Κεφαλόβρυσο Παλαιόκαστρο Παλαιόκαστρο Στεφανόβουνο Στεφανόβουνο Λεύκη Λεύκη
Δημοτική Ενότητα Ποταμιάς Βλαχογιάννι Αμούρι Δομένικο Μαγούλα Μεγάλο Ελευθεροχώρι Μεσοχώρι Πραιτώρι Συκέα Καλύβια Ανάληψης
Δημοτική Ενότητα Αντιχασίων
Κρανέα Άκρη Λουτρό
Δημοτική Ενότητα Ολύμπου
Καλλιθέα Πετρωτό Κοκκινόγη Κοκκινοπηλός Καλύβια Λόφος Ασπρόχωμα Ολυμπιάδα Πύθιο Φλάμπουρο Σκοπιά Σπαρμός
Δημοτική Ενότητα Σαρανταπόρου
Σαραντάπορο Άζωρος Γεράνεια Γιαννωτά Λυκούδι Μηλέα Τσαπουρνιά Φαρμάκη
Δημοτική Ενότητα Λιβαδίου
Λιβάδι Δολίχη
Κοινοτική Ενότητα Βερδικούσας Βεδικούς Αμπέλια Βαρκός Κουτσούφλιανη Παλιάμπελα Παλιάσκια
Κοινοτική Ενότητα Καρυάς Καρυά Κρυόβρυση Συκαμινέα
ΟΙ «ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ»
ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
ΚΛΕΙΔΩΝΑΣ
ΘΕΣΣΑΛΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ ΚΑΙ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
ΑΘΛΗΤΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΕΙΑ
ΓΙΟΡΤΗ ΦΕΤΑΣ
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Τυροκομικά προϊόντα, αρνάκι και κατσικάκι Ελασσόνας, τσίπουρο, κρασί και μέλι Ολύμπου
Η ΕΛΑΣΣΟΝΑ ΤΟΥ ΧΘΕΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΑ
Ο ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΕΛΑΣΣΟΝΑΣ ΧΤΙΣΤΗΚΕ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΠΑΛΙΟΥ ΤΖΑΜΙΟΥ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ – ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ
-Γ. Ε. Σ., Ο Ελληνικός στρατός κατά τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913 (τ. Α΄) -Γ. Ε. Σ. Βαλκανικοί πόλεμοι 1912 - 1913 Ελληνική Λαϊκή εικονογραφία -Γαβριήλ Συντομόρου, Σαραντάπορο - Κιλκίς - Λαχανάς οι πρώτες μας νίκες, εκδόσεις "Ζήτρος" (αξίζει να το προμηθευτείτε. απλά εξαιρετικό) -National Geographic, 1912-1913, η μεγάλη εξόρμηση -Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, Βαλκανικοί Πόλεμοι (επιστολές στην σύζυγο του Κούλα), εκδόσεις "Καστανιώτη" -Κρώφορντ Πράις, Βαλκανικοί αγώνες, εκδόσεις "Εκάτη" -Παντελής Καρύκας, Βαλκανικοί Πόλεμοι, εκδόσεις "Περισκόπιο" Το "πανόραμα του Αιώνα" με πρωτότυπο υλικό από την μάχη http://www.ert-archives.gr/wpasV2/public/p02-view.aspx? titleid=623&actio... -http://www.youtube.com/watch?v=bx6mLdasuNc&feature=related -http://igaiolos.blogspot.com/2008/06/blog-post_23.html