CANİK SANCAĞINA BAĞLI KAVAK KAZASI’NA 19. YÜZYILDA VUBIH GÖÇLERİ Civan ÇELİK * Mehmet KÖSEOĞLU**
Özet Vubıhlar, Kafkas sıradağlarının güneybatı eğiminde, Hotsa ve Şahe nehirleri arasında 40 verst boyunca akan ve Şahe’ye dökülen Ubıh nehrinin dağlık vadilerinde yaşarlar. Bu bölge tamamen dağlık ve ormanlarla kaplıdır. Halkı, Kafkasya’daki bütün batı kısmındaki en savaşçı ve atak kabilesidir. 1862 yılında Saşe şimdiki adıyla Soçi’den göç etmek zorunda kalan Vubıh/Ubıhlar, Karadeniz’e gemi yoluyla Trabzon, Samsun, İstanbul ve Varna’ya geldiler. Samsun, karayoluyla Anadolu’nun iç kesimlerine bağlanması ve çevresinde iskâna elverişli sahaların bulunması sebebiyle önemli bir uğrak noktasıdır. 1864’deki göç sürecinde her gün 500’den fazla göçmen şehir nüfusuna dâhil oldu. Kafkas göçleri sonucu Samsun’un 1864’deki nüfusu 10 bin civarında iken aynı yıl 40 bini aşmaktaydı. Samsun’a; Şapsığlar, Abazalar, Abzehler, Kabardeyler, Ubıhlar göç etmekteydi. Günümüzde Türkiye’de Ubıhlar’ın en çok yaşadığı şehir Samsun’dur. Samsun’da ise Ubıh köylerinin en fazla olduğu yer Kavak ilçesidir. Çalışma içerisinde Ubıhların, Canik’in Kavak kazasına göçleri ile ilgili Başbakanlık Osmanlı Arşivi kayıtları incelenmiştir. Kavak’a gelişleri ve izlenen iskân politikası değerlendirilmiştir. Kavak Nüfus Müdürlüğü’nde 1905 nüfus kayıtları da incelenerek Ubıh coğrafyasından gelen ailelerin demografik, sosyal durumları incelenmiştir. Buna göre Sıralı köyüne göçün daha fazla olduğu kanısına varılmıştır. Nüfus kayıtlarında ayrıca Ubıh ailelerin Türk aileleriyle kız alıp verme durumlarında muhafazakâr bir yapının varlığına ulaşılmıştır. Çataltepe ve Doruk köyündeki Ubıhlar çevre Türk köyleriyle daha iç içe olduklarından Ubıh-Türk evlilikleri bu köylerde yoğundur. Ayrıca nüfus kayıtlarında Ubıhların çoğunluğunun Anadolu’ya gelmeden önce kendi dillerine özgü çocuk isimlerini kullandıkları fakat Samsun coğrafyasında artık Türk-İslam unsurlarını içeren çocuk isimlerini çocuklarına vermeyi yeğledikleri tespit edilmiştir. Nüfus kayıtlarında Ubıhlarda sınıf sisteminin Osmanlı Devleti’nin son yıllarına kadar devam ettiği ortaya konmuştur. Fakat köylerde beylere ait köleler ise hemen hemen her köyde birkaç kişiden oluşmuştur. Anahtar Kelimeler: Kafkasya, Canik, Kavak, Göç, Ubıh,
Giriş Karadeniz ile Hazar Denizi arasında, kuzeyin geniş bozkırlarından güneyde “Bereketli Hilal”e doğru uzanarak Asya ve Avrupa kıtalarını birleştiren, Yunan mitolojisinde ateşin ve maden işlemeciliğinin keşfedildiği yer olan, binlerce yıl çeşitli halkların, kültürlerin ve devletlerin gelip-geçtiği, yerleştiği, karşılaştığı ve egemen olmaya uğraştığı Kafkasya; Osmanlı Devleti’nin de ilgi duyduğu ve hâkim olduğu bölgelerdendi (Bilge, 2006: 9). 1. Vubıhlar/Ubıhlar Tarihî Süreç1
*
Samsun Bilim ve Sanat Mrkz., civan2005@hotmail.com Kavak İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, AR-GE Uzmanı kavakarge@gmail.com 1 Kaynaklarda vubıh veya ubıh şeklinde geçtiği için çalışmamızda bu iki sözcüğü de kullanıyoruz. **