Energia Elektryczna, grudzień 2018

PRZESYŁ

Elektryczna

12/2018

DYSTRYBUCJA

ISSN 1897-3833 Biuletyn Branżowy

KLIENT

Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Rynek i regulacje

Technika i technologie

Wydarzenia w branży

Perspektywy TETRY

Magazyny energii

XVII konferencja SIwE '18

Moc porozumienia Rozmowa z Januszem Gwiazdowskim

Szanowni Państwo, Z okazji nadchodzących Świąt Bożego Narodzenia oraz Nowego 2019 Roku, pragnę złożyć wszystkim członkom Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej (PTPiREE) – przedstawicielom operatorów elektroenergetycznych systemów dystrybucyjnych i operatora systemu przesyłowego oraz pracownikom branży energetycznej, najserdeczniejsze życzenia zdrowia, pomyślności oraz sukcesów w życiu zawodowym i osobistym.

Dobiegający końca rok 2018, był kolejnym bardzo pracowitym i pełnym wyzwań czasem dla sektora paliwowo-energetycznego. Nasze wspólne zaangażowanie w kontynuację prac nad ważnymi dla branży regulacjami przyniosły wymierne rezultaty w postaci przyjęcia ustaw i rozporządzeń, istotnych dla bezpieczeństwa energetycznego Polski. Życzę Państwu, aby ten nadchodzący świąteczny czas był okazją do spotkań w gronie najbliższych, a nadchodzący rok przyniósł siłę do pokonywania trudności i wytrwałość w dążeniu do celu.

Niech atmosfera Świąt Bożego Narodzenia emanuje ciepłem rodzinnego domu, da radość i wiarę w każdy kolejny dzień. Życzę spokoju, nadziei i spełnienia noworocznych marzeń oraz dalszych sukcesów, udanych inwestycji i pomyślności w nadchodzącym Nowym Roku!

Błogosławionych Świat Bożego Narodzenia i pomyślności w każdym dniu Nowego 2019 Roku.

Krzysztof Tchórzewski Minister Energii

W NUMERZE

Spis treści

Nadchodzące święta i zbliżający się Nowy Rok są czasem, w którym w sposób szczególny odczuwamy potrzebę dialogu. Rozmaite spory i różnice zdań tracą swą ostrość na rzecz poszukiwania kompromisu, uważniejszego wsłuchiwania się w głos drugiej strony. Niekiedy, dla lepszego zrozumienia własnych oczekiwań oraz racji adwersarza, przydatne jest wsparcie osoby trzeciej. Na tym gruncie, choć nie bez przeszkód, rozwija się w Europie idea mediacji, wspomagająca pozasądowy proces rozwiązywania sporów. Warto pamiętać, że także w naszej branży z powodzeniem funkcjonuje instytucja, której celem jest pomoc stronom konfliktu w wypracowywaniu porozumienia. Mowa o Koordynatorze ds. Negocjacji przy Prezesie Urzędu Regulacji Energetyki, powołanym ustawą o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich.

Funkcję tę od maja ubiegłego roku pełni Janusz Gwiazdowski, który przyjął zaproszenie do Rozmowy miesiąca. Nasz gość przybliża Czytelnikom istotę swojej misji, która polega – w dużym uproszczeniu – na prowadzeniu postępowań polubownych pomiędzy odbiorcami energii elektrycznej, paliwa gazowego lub ciepła a przedsiębiorstwami energetycznymi. W idealnym wariancie rezultat postępowania przed Koordynatorem to porozumienie stron. Trzeba jednak pamiętać, że udział w takim procesie jest dobrowolny i kończy się sukcesem tylko wówczas, gdy obie strony są otwarte na współpracę w celu polubownego rozwiązania sporu oraz skłonne do ustępstw. Korzyści z takiego podejścia jest bardzo wiele, również dla przedsiębiorstw energetycznych. Jedna z nich to choćby możliwość dokonania w trakcie postępowania przed Koordynatorem swego rodzaju audytu procedur na linii przedsiębiorstwo – klient. Nie bez znaczenia jest również i to, że przystępując do postępowania przedsiębiorstwo pokazuje w praktyce, iż w sposób odpowiedzialny podchodzi do swoich klientów nawet w trudnych momentach współpracy.

Grudzień, obok swego przedświątecznego charakteru, jest także miesiącem, w którym podsumowujemy dokonania ważnych dla naszego Towarzystwa konferencji. Jedną z największych jest oczywiście SIwE, która co roku gromadzi grono specjalistów IT branży energetycznej. Nie inaczej było i tym razem, a relację z Wisły zamieszczamy w dziale Wydarzenia. Omawiamy w nim również owoce innej – znacznie młodszej, ale mającej duży potencjał rozwoju – konferencji ,,Magazyny energii''.

W dziale technicznym z kolei zajmujemy się systemem łączności TETRA oraz problematyką linii kablowych. Łamy Rynku i regulacji, obok zagadnień prawnych i legislacyjnych, poświęcamy tematowi wydłużenia okresu legalizacji liczników energii elektrycznej.

Jak zawsze dostarczamy Państwu aktualny serwis informacji ze spółek i całej branży.

Z okazji Bożego Narodzenia i Nowego Roku proszę przyjąć serdeczne życzenia, by święta oraz cały 2019 były czasem dobrego dialogu, porozumienia w sferze osobistej i zawodowej.

4

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

ROZMOWA MIESIĄCA

6

Moc porozumienia

RYNEK I REGULACJE

9

Pomiar różnych interesów

11 RAPORT Z DZIAŁAŃ LEGISLACYJNYCH 13 PARAGRAF W SIECI

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

17 Perspektywy TETRY 20 Analiza porównawcza tworzyw

sztucznych stosowanych do produkcji kabli niskiego napięcia

WYDARZENIA

24 Magazyny energii 26 XVII Konferencja

Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE '18

28 Wydarzenia w branży 30 FELIETON

PRZESYŁ

Elektryczna

12/2018

DYSTRYBUCJA

ISSN 1897-3833 Biuletyn Branżowy

KLIENT

Wojciech Tabiś

Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej

Biuletyn Branżowy „Energia Elektryczna” – miesięcznik Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Redaguje zespół: Wojciech Tabiś (redaktor naczelny), Małgorzata Władczyk (zastępca redaktora naczelnego), Sebastian Brzozowski, Mirosław Derengowski, Olga Fasiecka, Wojciech Kozubiński, Lucyna Mazurek, Stanisława Teszner, Katarzyna Zalewska-Wojtuś.

Adres redakcji: ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań, tel. 61 84-60-200, faks 61 84-60-209, www.e-elektryczna.pl Wydawca: Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań, tel. 61 84-60-200, faks 61 84-60-209, e-mail: ptpiree@ptpiree.pl, www.ptpiree.pl ISSN 1897-3833 Opracowanie graficzne, skład, łamanie i druk: Media i Rynek, ul. K. Pułaskiego 41, 62-800 Kalisz Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów oraz zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmianę ich tytułów.

Nakład: 1000 egzemplarzy Data zamknięcia numeru: 11 grudnia 2018 r.

Rynek i regulacje

Technika i technologie

Wydarzenia w branży

Perspektywy TETRY

Magazyny energii

XVII konferencja SIwE '18

Zdjęcie: URE

Zdjęcie: Katarzyna Piwecka

Szanowni Państwo

Moc porozumienia Rozmowa z Januszem Gwiazdowskim

grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l

3

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

»»Enea

W połowie listopada na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich odbył się finał konkursu „100 lat, WielkoPOLSKO!”. Dziesięciu najlepszych znawców historii w Grupie Enea rywalizowało o Nagrodę Prezesów Enei i Enei Operator. Uroczystość uświetnił koncert zespołu Katolickiego Centrum Edukacji i Kultury (KCEiK) w Śremie oraz okolicznościowy wykład o historii energetyki.

Wydarzenie było jedną z ważniejszych inicjatyw Grupy Enea w ramach obchodów stulecia niepodległości. Na jego rozpoczęcie odśpiewano hymn państwowy, a gości przywitał pomysłodawca konkursu, Andrzej Kojro, prezes Enei Operator. Wstępem do wielkiego finału był wykład dr. inż. Andrzeja Grzybowskiego z Politechniki Poznańskiej na temat stu lat polskiej energetyki.

Następnie goście wysłuchali utworów rodzimej muzyki estradowej, które szczególnie zapisały się w historii i pamięci Polaków.

Nie zabrakło takich piosenek jak: „Chcemy być sobą” Perfectu, „Dni, których nie znamy” Marka Grechuty czy „Niech żyje bal” Maryli Rodowicz. Wszystkie one w wykonaniu

Zdjęcie: Enea

Uczczono stulecie niepodległości

Finał konkursu „100 lat, WielkoPOLSKO!”

solistów oraz Orkiestry Kameralnej KCEiK. Kilka tygodni wcześniej blisko stu pracowników z całej Grupy Enea zmierzyło się z niełatwym testem eliminacyjnym, a 30 najlepszych – z testem półfinałowym. Poziom był bardzo wysoki i wymagał wiedzy z zakresu historii Polski od 1918 roku. Półfinał wyłonił najlepszą dziesiątkę pasjonatów historii, których losowo podzielono na dwa

pięcioosobowe zespoły: ,,Dmowskich'' i ,,Paderewskich''.

Enea Operator zadbała także o odpowiednie uczczenie rocznicy w wielu miejscach, w których działa. Na 150 budynkach spółki zawisły banery przedstawiające Ojców Niepodległości: Romana Dmowskiego, Ignacego Jana Paderewskiego oraz Józefa Piłsudskiego. n

»»Energa

Hybrydowy magazyn energii Największy w Polsce magazyn energii o pojemności 27 MWh powstanie przy farmie wiatrowej Energi w Bystrej koło Pruszcza Gdańskiego.

Energa Wytwarzanie podpisała umowę na budowę hali, w której będzie zamontowany i eksploatowany hybrydowy, bateryjny magazyn energii elektrycznej. Będzie to element prototypowego systemu poprawiającego bezpieczeństwo pracy sieci elektroenergetycznych.

Budowa magazynu jest przełomowym w polskiej energetyce przedsięwzięciem realizowanym przez Grupę Energa (Energa Wytwarzanie oraz Energa-Operator), Polskie Sieci Elektroenergetyczne oraz Grupę Hitachi w ramach wspólnego projektu „Smart Grid Demonstration Project in Poland”. Celem przedsięwzięcia jest budowa demonstracyjnego systemu ochrony sieci elektrycznej, który umożliwi odpowiednie zarządzanie dużą liczbą farm wiatrowych. Służyć temu będzie system automatyki SPS (Special Protection Scheme) oraz hybrydowy magazyn energii elektrycznej (BESS).

Energa Wytwarzanie uzyskała pozwolenie na budowę magazynu w październiku. Zlokalizowana przy farmie wiatrowej, blisko stacji elektroenergetycznej, parterowa hala będzie miała powierzchnię ok. 1200 m².

Prace rozpoczną się w najbliższych tygodniach. Harmonogram projektu przewiduje uruchomienie magazynu w drugiej połowie 2019 roku. Następnym etapem, po zakończeniu budowy, będzie 4

l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

roczny okres testów tej innowacyjnej technologii. Hybrydowy magazyn energii elektrycznej (BESS) – o docelowej mocy 6 MW i pojemności 27 MWh – będzie się składał z dwóch zespołów baterii litowo-jonowych oraz kwasowo-ołowiowych. Pozwoli to przede wszystkim na przetestowanie rozwiązań zapewniających ochronę sieci przesyłowej i dystrybucyjnych przed przeciążeniami, a także praktyczne sprawdzenie możliwości wykorzystania tego typu technologii na potrzeby bilansowania niedoborów bądź nadmiaru produkowanej energii.

Budowa hybrydowego, bateryjnego magazynu stanowi reakcję na problem niestabilności związanej z wytwarzaniem energii elektrycznej z OZE. W tym przypadku produkcja jest bezpośrednio zależna od warunków atmosferycznych. Bezwietrzna pogoda (w przypadku farm wiatrowych) lub przy długotrwałym zachmurzeniu (w przypadku paneli PV) może spowodować niedobór mocy. Z kolei w skrajnie odwrotnych przypadkach istnieje prawdopodobieństwo nadmiaru wyprodukowanej energii. Wówczas istnieje ryzyko przeciążenia sieci energetycznych. Dlatego rozwój nowoczesnych magazynów przechowujących nadwyżkę wytworzonej energii i w razie potrzeby oddających ją do sieci jest niezbędny, aby zwiększać udział OZE w produkcji energii elektrycznej na szerszą skalę. n

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

»»Tauron Dystrybucja

»»PGE Dystrybucja

Tauron Dystrybucja testuje bezzałogowe systemy latające (BSL), czyli tak zwane drony, do zadań inspekcyjnych na liniach elektroenergetycznych. Spółka od 10 lat wykorzystuje także śmigłowce do sprawdzania działania sieci energetycznych.

Szybki rozwój technologii bezzałogowych statków latających sprawił, że drony stają się profesjonalnym narzędziem pracy w wielu dziedzinach gospodarki. Tauron Dystrybucja, oprócz tradycyjnych oględzin linii energetycznych, wykonuje także obloty za pomocą śmigłowców. Na terenie działania spółki takie obloty realizowane są już od 2008 roku.

– Do tej pory wykonaliśmy obloty dla wszystkich linii wysokiego napięcia i realizujemy je już cyklicznie. Planujemy, że do końca tego roku również wszystkie linie średniego napięcia będą objęte tą technologią. W sumie przyniesie to około 70 tys. km zrealizowanych oblotów w 2018 roku – mówi Jerzy Topolski, wiceprezes Tauron Dystrybucja.

W pierwszych latach wdrożenia oblotów linii za pomocą helikopterów były to niewielkie wartości (do kilkuset km) i miały one charakter testowo-pilotażowy. Podobnie wyglądać może rozwój wykorzystania w energetyce systemów bezzałogowych.

TAURON Dystrybucja testuje bezzałogowe systemy latające (BSL) do zadań inspekcyjnych na liniach elektroenergetycznych oraz transmisji obrazu online już od 2013 roku. Współpracuje w tym

Zdjęcie: Tauron Dystrybucja

Drony sprawdzają linie energetyczne Bezpieczeństwo energetyczne na południu Drony wielowirnikowe weryfikowane są przy oblotach pojedynczych obiektów

zakresie z ośmioma specjalistycznymi firmami partnerskimi.

Testowane BSL to głównie płatowce i wielowirnikowce. Płatowce sprawdza się w oblotach obiektów liniowych, takich jak długie odcinki sieci. Drony wielowirnikowe ze względu na mały zasięg weryfikowane są przy oblotach pojedynczych obiektów, takich jak np. słup, przęsło czy stacja. Oprócz możliwości zastosowania w eksploatacji sieci drony mogą być także użyte w procesie inwestycyjnym.

– Bezzałogowe systemy latające mają duży potencjał. Rozwój tej technologii wykazuje dużą dynamikę przy jednoczesnym spadku cen usług. Należy się więc spodziewać wzrostu ich znaczenia, szczególnie w zakresie wcześniejszej lokalizacji usterek. Natomiast możliwość uzyskania obrazu online sieci energetycznej może się przyczynić do szybszej lokalizacji uszkodzenia w sytuacjach awaryjnych, a w przyszłości może zastąpić całkowicie obchody piesze linii energetycznych – tłumaczy Jerzy Topolski. n

Wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną oraz wzmocnienie bezpieczeństwa jej dostaw to główne cele przyświecające dwóm istotnym inwestycjom PGE Dystrybucja realizowanym na południu Polski.

Pierwsza z nich polegała na przebudowie istniejącej stacji 110/30/15/6 kV Rzeszów-Staroniwa na stację 110/15 kV w wykonaniu wnętrzowym. Zakres prac modernizacyjnych obejmował m.in.: budowę nowego budynku stacyjnego, rozdzielni R 110 kV w technologii GIS (Gas Insulated Substation), w której jako izolację wykorzystuje się sześciofluorek siarki (SF₆), rozdzielni 15 kV oraz przebudowę istniejących linii napowietrznych 110 kV na linie kablowe 110 kV i wprowadzenie istniejących kabli 15 kV do nowej rozdzielnicy 15 kV. Drugą inwestycją PGE Dystrybucja jest dobiegająca końca przebudowa ważnej dla regionu świętokrzyskiego linii energetycznej ze Skarżyska Kamiennej do Kielc. n

»»Energa-Operator

Wycinka przy pomocy śmigłowca W ramach poszukiwania nowych rozwiązań pomocnych w poprawie wskaźników ciągłości zasilania, toruński oddział EnergiOperator zorganizował pilotażowy pokaz wycinki przy użyciu śmigłowca. Prezentowana technologia pozwala również na wykonywanie prac na liniach WN i SN bez ich wyłączania. Pokaz realizowała firma Gamuza Sp. z.o.o., która podejmowała już wcześniej podobne zadania u innych operatorów sieci.

Wycinki dokonano na odgałęzieniu linii SN zasilającej pojedynczą stację transformatorową o długości ok. 0,8 km. Na czas prac linię wyłączono spod napięcia, a odbiorców zasilano z agregatu prądotwórczego. Możliwe jest również dokonanie wycinki przy pracujących liniach, jednak jedynie w sprzyjających warunkach (zachowanie odpowiednich odległości, brak nawisów nad przewodami) i odstawionej automatyce SPZ.

Bezpośrednio przed pokazem odbyła się krótka prezentacja teoretyczna na temat technologii robót oraz zasad bezpiecznego zachowania się w ich trakcie. Sama wycinka, włącznie z uprzątnięciem terenu przez mulczer leśny, trwała cztery godziny, w tym praca śmigłowca - 50 minut. Przy tradycyjnym sposobie czas, jaki potrzebny byłby do wykonania zadania, to trzy dni dla dwóch sześcioosobowych brygad wykwalifikowanych arborystów, kolejny dzień trzeba przeznaczyć na posprzątanie gałęzi.

Demonstracja wykazała, że śmigłowiec może się okazać bardzo dobrą alternatywą przy organizowaniu prac na odcinkach linii o dużym zadrzewieniu i w lasach. n

Informacje ze spółek opracowała Marzanna Kierzkowska

grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l

5

ROZMOWA MIESIĄCA

Moc porozumienia Wywiad z Januszem Gwiazdowskim, Koordynatorem ds. Negocjacji przy Prezesie Urzędu Regulacji Energetyki.

»»

Ustawa o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich, w miejsce sądów polubownych, prowadzenie sporów pomiędzy odbiorcami energii elektrycznej lub prosumentami a przedsiębiorstwami energetycznymi powierzyła Koordynatorowi ds. Negocjacji przy Prezesie URE. 22 maja 2017 roku Prezes Urzędu Regulacji Energetyki powołał Pana na to stanowisko. Co skłoniło Pana do podjęcia się tej mediacyjnej i często trudnej roli?

Instytucja Koordynatora ds. Negocjacji przy Prezesie Urzędu Regulacji Energetyki powstała 10 stycznia 2017 na mocy ustawy z 23 września 2016 roku o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich, stanowiącej implementację dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z 21 maja 2013 w sprawie alternatywnych metod rozstrzygania sporów konsumenckich. Jak Pan słusznie wskazał, zostałem powołany przez Pana Prezesa Macieja Bando na to stanowisko 22 maja 2017. Natomiast moja przygoda z tematyką metod polubownego rozwiązywania sporów, w szczególności mediacją, rozpoczęła się 10 lat wcześniej w trakcie studiów na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego (WPiA UW). Na trzecim roku wybrałem wykłady specjalizacyjne: „Rozwiązywanie sporów i konfliktów prawnych” prowadzone przez Panią Profesor Ewę Gmurzyńską oraz „Mediacje i negocjacje prawnicze” – Pana Doktora Rafała Morka. Częściowo z ciekawości, bowiem zawsze interesowała mnie tematyka pozasądowego rozwiązywania sporów i jej aspekty psychologiczne, dlatego też w 2006 roku rozpocząłem studia na Uniwersytecie SWPS w Warszawie – częściowo z konieczności zebrania niezbędnej liczby punktów ECTS. Sposób przedstawiania wiedzy i materia polubownych metod rozwiązywania sporów wciągnęła 6 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

mnie na tyle, że w kolejnym semestrze zapisałem się na – kierowaną wówczas przez Pana Profesora Pawła Waszkiewicza – „Klinikę Mediacji”, w ramach której zajęcia teoretyczno-praktycznego programu prowadzą m.in. członkowie zespołu Centrum Rozwiązywania Sporów i Konfliktów przy WPiA UW (CRSiK). Wtedy też na dobre zaczęło się to, co trwa do dziś... Dzięki wiedzy, praktyce oraz doświadczeniu – zawodowemu i naukowemu – zdobytym w trakcie zajęć na obu Uniwersytetach oraz przy współtworzeniu CRSiK nabrałem przekonania, że prowadząc mediacje, jestem w stanie faktycznie pomagać skonfliktowanym stronom. Z czasem zauważyłem też, że udział w postępowaniach ADR uczy obywateli współdziałania przy rozwiązywaniu konfliktów, zamiast toczenia latami sporów w urzędach bądź sądach, oraz brania odpowiedzialności za swoje działania i decyzje, zamiast oddawania całkowicie swojego losu w ręce urzędnika bądź sędziego. Zatem przekazywanie wiedzy o polubownych metodach rozwiązywania sporów i praktyczne jej wykorzystywanie, poza odciążaniem urzędów i sądów, umacnia również zasady społeczeństwa obywatelskiego i pozwala obywatelom oraz przedsiębiorcom skupić się na swoich standardowych działaniach, zamiast chodzenia po urzędach bądź sądach – oczywiście w sprawach, w których jest to możliwe.

»»

Czy mają Państwo wspólnie z Rzecznikiem Praw Pasażera Kolei oraz Prezesem UKE, który jest podmiotem uprawnionym do prowadzenia postępowania w sprawie pozasądowego rozwiązywania sporów pomiędzy konsumentem a dostawcą publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych, wspólną platformę wymiany doświadczeń, czy też te rynki na tyle się różnią, że nie ma takiej potrzeby?

Swoistą platformą wymiany doświadczeń pomiędzy wymienionymi przez Pana publicznymi podmiotami ADR są organizowane przez Prezesa Urzędu Ochrony Konsumentów i Konkurencji cykliczne spotkania, w trakcie których wymieniamy się doświadczeniami. Pomimo tego, że podmioty te różnią się między sobą kompetencjami i operują na różnych rynkach, potrzeba wymiany doświadczeń oraz dobrych praktyk pomiędzy nimi istnieje i bardzo dobrze, że została stworzona taka możliwość. Niewątpliwie przyczynia się to do udoskonalania systemu pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich w Polsce.

»»

Jakiego rodzaju postępowania może prowadzić Koordynator ds.

Negocjacji przy Prezesie URE? Jakie mogą być ich rezultaty? Jaki jest wpływ wszczęcia postępowania w sprawie pozasądowego rozwiązania sporów konsumenckich na bieg przedawnienia roszczenia będącego przedmiotem sporu?

Zgodnie z ustawą Prawo energetyczne (Pe) – zmienioną wspomnianą wcześniej ustawą o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich – Koordynator ds. Negocjacji przy Prezesie URE zajmuje się postępowaniami polubownymi o charakterze przedsądowym (prowadzi „uproszczoną” wersję mediacji). Postępowanie ADR prowadzone jest pomiędzy odbiorcami energii elektrycznej, paliwa gazowego lub ciepła w gospodarstwie domowym, albo prosumentami będącymi konsumentami a przedsiębiorstwami energetycznymi. Postępowanie może być prowadzone, gdy spór wynika z jednej z następujących umów: o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej, gazowej lub ciepłowniczej, w tym przyłączenia mikroinstalacji; o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji energii

elektrycznej lub gazu ziemnego; o świadczenie usług przesyłania i dystrybucji ciepła; sprzedaży albo kompleksowych, jeżeli wartość przedmiotu sporu nie jest niższa od pięćdziesięciu złotych i wyższa od 50 tys. zł.

Co do zasady, jest to tak zwane postępowanie postreklamacyjne, co oznacza, że aby wystąpić do Koordynatora ds. Negocjacji o wszczęcie postępowania, należy najpierw spróbować rozwiązać dany spór samodzielnie, przez bezpośredni kontakt z przedsiębiorstwem energetycznym. Dopiero potem odbiorca energii w gospodarstwie domowym, lub prosument będący konsumentem, może wystąpić do Koordynatora z wnioskiem o wszczęcie postępowania, w trakcie którego strony mogą dojść do porozumienia. Rezultatem postępowania mogą być porozumienia osiągnięte przez strony, w ramach których, na przykład: jedna ze stron – po uzyskaniu konkretnych wyjaśnień spornego działania – przyznaje rację drugiej; któraś ze stron rezygnuje z części bądź całości swoich roszczeń po uznaniu racji drugiej strony bądź wyjaśnieniu okoliczności, które skonfliktowały strony; strony ustalają działania, które mają być podjęte – w relacjach między nimi – w celu rozwiązania konfliktu i następnie je realizują; roszczenie jednej ze stron jest rozkładane na możliwe do zaakceptowania dla drugiej strony raty.

Istotne jest, że wystąpienie do Koordynatora z kompletnym wnioskiem w terminie 14 dni od dnia otrzymania powiadomienia o nieuwzględnieniu reklamacji przez przedsiębiorstwo energetyczne, uniemożliwia wstrzymanie dostarczania paliw gazowych lub energii elektrycznej wnioskodawcy do czasu zakończenia postępowania przed Koordynatorem. Jak również złożenie kompletnego wniosku przerywa bieg przedawnienia roszczenia będącego przedmiotem sporu, a przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie to nie zostanie zakończone.

»»

Czy na podstawie półtorarocznych Pana doświadczeń jako Koordynatora, mógłby Pan stwierdzić, że ten nowy sposób rozwiązywania sytuacji konfliktowych się sprawdza?

Jakiego typu spory najczęściej rozpatruje Koordynator?

Październikowy projekt nowelizacji Pe przewiduje prowadzenie prac, którymi się Pan zajmuje, przy pomocy zespołu.

Czy jest to wynikiem zwiększającej się liczby sporów?

Zdjęcie: URE

ROZMOWA MIESIĄCA

Janusz Gwiazdowski, Koordynator ds. Negocjacji przy Prezesie Urzędu Regulacji Energetyki

Z punktu widzenia stron, ocena skuteczności i przydatności działania instytucji jest kwestią subiektywną, ściśle powiązaną z oczekiwaniami, które wnioskodawca ma względem postępowania prowadzonego przez Koordynatora. One są natomiast bardzo różne – od interwencji i ukarania przedsiębiorstwa energetycznego, aż po narzucenie stronom rozwiązania sporu. Na początku mojego działania strony bardzo rzadko miały świadomość, czym jest postępowanie polubowne, w tym przed Koordynatorem, oraz jakimi zasadami się kieruje, na szczęście – dzięki systematycznej pracy mojej i mojego zespołu – to się zmienia.

Ważne jest, aby pamiętano, że postępowanie przed Koordynatorem: ma na celu pomoc stronom konfliktu w wypracowaniu porozumienia, a nie wydanie przez Koordynatora rozstrzygnięcia w sprawie; jest dobrowolne dla obu stron, a jego wynik zależy od woli oraz aktywności odbiorcy w gospodarstwie domowym bądź prosumenta będącego konsumentem i przedsiębiorstwa energetycznego; zakończy się porozumieniem tylko wówczas, gdy strony będą otwarte na współpracę w celu wspólnego wypracowania polubownego rozwiązania sporu oraz skłonne do ustępstw. grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l

7

ROZMOWA MIESIĄCA Z punktu widzenia publicznego podmiotu ADR, jakim jest Koordynator, ocena skuteczności i przydatności powinna być oparta głównie na liczbach, aby była obiektywna. Ponad 500 przeprowadzonych postępowań ADR w ciągu ostatniego roku to liczba bardzo duża jak na jedną osobę, która jest uprawniona do prowadzenia postępowań w skali kraju – zespół jedynie wspomaga Koordynatora w kwestiach merytorycznych i administracyjnych. Przeszło 130 postępowań zakończono wskutek braku zgody na udział ze strony przedsiębiorstwa energetycznego.

Więcej niż 200 udało się zakończyć, stwierdzając dojście stron do porozumienia, co stanowi ponad połowę postępowań przeprowadzonych merytorycznie, czyli takich, w których wyrażono zgodę na udział. Mając na uwadze powyższe liczby i fakt, że dzięki dojściu do porozumienia przedsiębiorstwa energetyczne zażegnały z górą 200 sporów z klientami, a odbiorcy w gospodarstwie domowym i prosumenci zaoszczędzili ponad ćwierć miliona złotych, można pokusić się o stwierdzenie, iż postępowanie i instytucja się sprawdza.

Powtarzającym się najczęściej przedmiotem sporu są kwestie dotyczące wątpliwości co do rzetelności rozliczeń z przedsiębiorstwem energetycznym albo wprowadzenia konsumenta w błąd przy podpisywaniu umowy z przedsiębiorstwem energetycznym. Rzadziej zdarzają się, na przykład, sprawy o odszkodowania za zniszczone sprzęty gospodarstwa domowego. Projekt nowelizacji Pe z 23 października zakłada ukonstytuowanie zespołu obsługującego Koordynatora oraz możliwość upoważniania członków zespołu przez Koordynatora do prowadzenia postępowań ADR. Jest to jedna z koniecznych dla dalszego sprawnego funkcjonowania i rozwoju instytucji Koordynatora zmian, która wychodzi naprzeciw wzrastającej liczbie spraw zgłaszanych do Koordynatora – wszystko wskazuje na to, że 2018 zamkniemy z ponadpięćdziesięcioprocentowym przyrostem spraw względem roku poprzedniego.

»» Co mógłby Pan doradzić

odbiorcy, zanim skieruje sprawę do Koordynatora? Czym chciałby Pan zachęcić przedsiębiorstwa energetyczne do wyrażenia zgody na ten tryb postępowania?

Odbiorców w gospodarstwie domowym i prosumentów będących konsumentami prosiłbym o to, aby pamiętali, że zanim 8 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Ważne jest, aby pamiętano, że postępowanie przed Koordynatorem: – ma na celu pomoc stronom konfliktu w wypracowaniu porozumienia, a nie wydanie przez Koordynatora rozstrzygnięcia w sprawie; – jest dobrowolne dla obu stron, a jego wynik zależy od woli oraz aktywności odbiorcy w gospodarstwie domowym bądź prosumenta będącego konsumentem i przedsiębiorstwa energetycznego; – zakończy się porozumieniem tylko wówczas, gdy strony będą otwarte na współpracę w celu wspólnego wypracowania polubownego rozwiązania sporu oraz skłonne do ustępstw.

złożą wniosek do Koordynatora muszą podjąć samodzielną próbę rozwiązania sporu z przedsiębiorstwem energetycznym, np. poprzez złożenie reklamacji. Następnie, aby zapoznali się z regulaminem i zastanowili, czy postępowanie ADR może dać im to, czego oczekują w swojej sprawie. Jeżeli – po zrealizowaniu wcześniej wymienionych kroków – zdecydują się na złożenie wniosku, prosiłbym ich, aby dokumentację, w tym wniosek, wypełnili i skompletowali zgodnie ze szczegółową instrukcją dostępną, wraz z wzorem wniosku, na stronie internetowej Koordynatora. Skorzystanie z tych rad zwiększy prawdopodobieństwo sprawnego i satysfakcjonującego dla nich przeprowadzenia postępowania.

Przedsiębiorstwa energetyczne zachęcać do udziału w postępowaniu przed Koordynatorem powinno kilka czynników. Pierwszym z nich jest niewątpliwie to, że uczestnicząc w postępowaniach ADR pokazują, że do relacji z klientem dokładają starań nie tylko na etapie pozyskiwania go. Drugim – wskazywanym przez samych przedstawicieli przedsiębiorstw energetycznych – jest możliwość przeprowadzenia, w toku prowadzonych postępowań, swoistego audytu kompletnej ścieżki – w tym jakości obsługi – relacji: odbiorca w gospodarstwie domowym, prosument będący konsumentem a przedsiębiorstwo. Niektóre przedsiębiorstwa energetyczne wyodrębniły do postępowań ADR jednostki w ramach swojej struktury, inne przekazują te sprawy podmiotom zewnętrznym, a jeszcze inne mają systemowe podejście do kwestii polubownego rozwiązywania sporów jeszcze przed sobą. Trzecią okolicznością, która może zachęcić niektórych z przedsiębiorców energetycznych do zwrócenia większej uwagi na polubowne metody rozwiązywania sporów – nie tylko w relacjach z konsumentami – jest fakt, że Prezes Urzędu Regulacji Energetyki aktywnie promuje wśród przedsiębiorstw energetycznych korzystanie z polubownych metod rozwiązywania sporów. Wyrazem tego będzie przyznana w połowie grudnia – w trakcie gali RESPECT Indexu na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie – wspólna nagroda Prezesa URE i Koordynatora dla spółki stawiającej na moc porozumienia.

»» Dziękuję za rozmowę

Rozmawiał Wojciech Tabiś

RYNEK I REGULACJE

Pomiar różnych interesów Ważą się losy okresu legalizacji elektronicznych liczników energii elektrycznej. Na jednej szali są koszty OSD, czyli pośrednio odbiorców energii elektrycznej, a na drugiej, jak wiele na to wskazuje, interesy producentów liczników. Decyzję podejmie Minister Przedsiębiorczości i Technologii. Kluczowe ustalenia mogą zapaść w połowie grudnia.

IRENEUSZ CHOJNACKI

Jest kilka aktów wykonawczych do ustaw o istotnym znaczeniu dla działalności prowadzonej przez operatorów systemów dystrybucyjnych i akurat toczą się prace nad jednym z nich. To projekt rozporządzenia Ministra Przedsiębiorczości i Technologii w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych, które ma zacząć obowiązywać od 1 stycznia 2019 roku i zastąpić rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów w tej samej sprawie.

Wbrew dość niewinnie brzmiącej nazwie, to rozporządzenie będzie miało duże znaczenie dla funkcjonowania OSD, a pośrednio dla kosztów ponoszonych przez odbiorców energii, będących klientami OSD, i także dla funkcjonowania rynku liczników energii elektrycznej.

Ustali ono bowiem okresy legalizacji liczników energii elektrycznej, pierwotnej i ponownej, a tym samym częstotliwość ich wymiany. W istocie pośrednio także koszty ponoszone na zakup tych urządzeń przez OSD, czyli związane z tym wydatki odbiorców energii, a z drugiej strony wielkość rynku sprzedaży liczników.

Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej w ramach konsultacji publicznych zaproponowało, żeby w przypadku liczników elektronicznych (statycznych) wydłużyć okres legalizacji dla nowo montowanych urządzeń z proponowanych w rozporządzeniu ośmiu lat (tak jest teraz) do dwunastu, a czas ważności legalizacji ponownej tych liczników zmienić z projektowanych czterech na sześć lat.

Przesłanie tej propozycji sektora dystrybucji, jak wynika z dokumentów złożonych w trakcie konsultacji, jest klarowne.

Idzie przede wszystkim o to, że wydłużenie okresu ważności legalizacji dla

nowo montowanych liczników pozwoliłoby na zwiększenie czasu ich użytkowania, a tym samym na zmniejszenie kosztów eksploatacji oraz wymiany tych urządzeń i w konsekwencji wydatków ponoszonych przez odbiorców energii (opłaty z tytułu wymiany liczników przenoszone są w taryfach dystrybucyjnych na odbiorców).

W uzasadnieniu swojej propozycji PTPiREE podało, że zgodnie z szacunkowymi wyliczeniami, zmiana okresu użytkowania liczników elektronicznych z ośmiu na dwanaście lat pozwoliłaby w skali całego kraju na oszczędności rzędu 80 mln zł rocznie. Towarzystwo wskazało ponadto, że rzadszą wymianę liczników należy rozpatrywać także w aspekcie ekologicznym, gdyż postulowana zmiana oznaczałaby mniej złomu elektronicznego.

Główny Urząd Miar (GUM) odniósł się negatywnie do propozycji PTPiREE w sprawie wydłużenie okresu legalizacji liczników. W raporcie z konsultacji publicznych interesującego nas rozporządzenia jest zawarte ogólne stanowisko GUM, które brzmi tak: „Przedłużenie okresu wpłynie na koszty ponoszone przez przedsiębiorców, konkurencyjność polskich przedsiębiorców – z uwagi na ważny interes gospodarczy propozycja nie została uwzględniona”.

Przytoczona opinia nie jest, ogólnie rzecz ujmując, przejrzysta, ale GUM bynajmniej nie ukrywa, dlaczego zajął takie a nie inne stanowisko. Szkoda może tylko, że nie ma go w raporcie konsultacji przedmiotowego rozporządzenia, bo chodzi o dość istotną sprawę z punktu widzenia funkcjonowania rynku liczników energii elektrycznej.

– Stanowisko GUM w sprawie postulatów PTPiREE podyktowane jest wielokrotnie wyrażanymi opiniami polskich producentów liczników, którzy obawiają się,

że wydłużenie okresu ważności legalizacji pogorszy ich pozycję konkurencyjną w stosunku do liczników importowanych spoza Unii Europejskiej, a których żywotność jest nieokreślona. Obowiązująca dyrektywa MID określa jedynie, że przyrząd powinien zachowywać własności metrologiczne w przewidywanym przez producenta okresie użytkowania, ale nie precyzuje, jak długi ma on być. Powyższa kwestia jest nadal przedmiotem analizy – wskazał Zbigniew Ramotowski, dyrektor Biura Strategii GUM w informacji przekazanej wnp.pl.

Jaki zatem może być los postulatu sektora dystrybucji w sprawie wydłużenia okresu legalizacji liczników elektronicznych energii elektrycznej? W chwili oddawania artykułu do druku wiele wskazywało na to, że zbliża się czas rozstrzygnięć.

Departament Komunikacji Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii (MPiT) podał, że w resorcie trwa analiza kwestii wydłużenia okresu legalizacji liczników elektronicznych, a także, iż 12 grudnia 2018 w MPiT odbędzie się spotkanie w tej sprawie z udziałem przedstawicieli PTPiREE oraz Głównego Urzędu Miar.

Z uzyskanych informacji wynika, że mieliby w nim wziąć udział także przedsiębiorcy z branży elektrycznej, a zatem MPiT zapoznałoby się ze stanowiskami wielu stron zainteresowanych kwestią okresu legalizacji liczników. Dla porządku dodajmy, że PTPiREE postuluje, aby okres legalizacji z ośmiu do dwunastu lat wydłużono dla liczników elektronicznych montowanych od 2020 roku (kwestia czasu na przygotowanie się rynku do zmian), a w przypadku ich odpowiedników indukcyjnych (obecnie piętnaście lat) zmian idących w tym kierunku nie uważa za potrzebne.

– Nie postulujemy wydłużenia legalizacji liczników indukcyjnych, bo one w świetle grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l

9

RYNEK I REGULACJE możliwości pomiarowych i informacyjnych, jakie oferują urządzenia statyczne, nie są „atrakcyjne” zarówno dla OSD, jak i klientów. Funkcjonują wprawdzie nadal, jednak ich rola jest coraz mniejsza. Są zastępowane licznikami statycznymi i dlatego wydłużenie okresu ich użytkowania nie jest niezbędne – mówi Wojciech Tabiś, dyrektor Biura PTPiREE. Decyzja MPiT powinna, jak się wydaje, uwzględniać nie tylko obecny stan rynku energii, ale też perspektywy jego rozwoju. PTPiREE wskazuje, że pomimo krótkiego czasu wdrażania w Polsce liczników ze zdalnym odczytem (AMI), już mamy do czynienia z koniecznością wymiany legalizacyjnej pierwszych zainstalowanych egzemplarzy. Są one znacznie droższe niż, tak to powiedzmy, zwykłe liczniki elektroniczne, a zanosi się na masową wymianę liczników na elektroniczne ze zdalnym odczytem (AMI). Przygotowany przez resort energii projekt ustawy o zmianie Prawa energetycznego oraz niektórych innych ustaw zawiera propozycję nałożenia na OSD obowiązku instalacji liczników zdalnego odczytu, w pewnym uproszczeniu, u 80 proc. odbiorców energii w wyspecyfikowanych grupach taryfowych do końca 2026 roku.

– Według mojego rozumienia projektu ustawy, zaproponowany obowiązek instalacji liczników ze zdalnym odczytem u 80 proc. odbiorców odnosi się do tych spośród nich, którzy są przyłączeni do sieci niskiego napięcia, a zatem obejmuje 80 proc. odbiorców ze zbioru, na który składają się gospodarstwa domowe (grupa G), małe firmy o mocy zamówionej do 40 kW, czyli np. zakłady fryzjerskie i niewielkie sklepy (grupa C1) i firmy nieco większe, o mocy zamówionej powyżej 40 kW, np. supermarkety (grupa C2) – twierdzi Jakub Tomczak, menedżer w Dziale Doradztwa Biznesowego EY. W każdym razie chodzi o wprawdzie rozłożoną na kilka lat, ale wielką i kosztowną operację usunięcia starych liczników i zastąpienia ich nowymi, a w konsekwencji później konieczność cyklicznej wymiany już tych droższych urządzeń. Z dostępnych eksperckich szacunków wynika, że wydłużenie okresu eksploatacji liczników z ośmiu do dwunastu lat oznaczałoby w odniesieniu do tych bez zdalnego odczytu energii oszczędności dla statystycznego gospodarstwa domowego na poziomie 5 zł rocznie, a w przypadku AMI – około 20 zł rocznie.

10 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej w ramach konsultacji publicznych zaproponowało, żeby w przypadku liczników elektronicznych (statycznych) wydłużyć okres legalizacji dla nowo montowanych urządzeń z proponowanych w rozporządzeniu ośmiu lat (tak jest teraz) do dwunastu, a czas ważności legalizacji ponownej tych liczników zmienić z projektowanych czterech na sześć lat.

Wydłużenie okresu ważności legalizacji dla nowo montowanych liczników pozwoliłoby na zwiększenie czasu ich użytkowania, a tym samym na zmniejszenie kosztów eksploatacji oraz wymiany tych urządzeń.

Odrębną sprawą jest, jaki będzie los projektu masowej wymiany liczników na AMI. W tym przypadku też należy liczyć na dyskusję z otwartą przyłbicą, bo chociażby szacunki podane w ocenie skutków proponowanej regulacji wskazują, że odbiorcom energii ta operacja sama w sobie nie przyniesie kokosów. Z oceny skutków regulacji wynika, że roczna korzyść z wdrożenia systemu liczników zdalnego odczytu w przeliczeniu na statystyczne gospodarstwo domowe wyniosłaby 80 zł w 2028 roku, a we wcześniejszych latach jeszcze mniej.

Zdaniem Jakuba Tomczaka, największą korzyść finansową, jaką możemy, jako odbiorcy energii, odnieść z masowej instalacji liczników ze zdalnym odczytem pomiarów jej zużycia to zastosowanie ich do wdrożenia na dużą skalę mechanizmu zarządzania popytem (DSR) w celu redukcji szczytowego zapotrzebowania na moc i zaoszczędzenie w ten sposób na kosztach budowy nowych mocy wytwórczych.

– Jednak, aby DSR efektywnie funkcjonował to wcale nie potrzebujemy wdrożenia inteligentnego opomiarowania u 80 proc. odbiorców z grup G, C1 i C2.

Rozumiem, że pojawi się argument, iż trzeba to zrobić, bo wdrożenie na poziomie 80 proc. raportowaliśmy Unii Europejskiej w 2012 roku. To jednak było wiele lat temu, a dziś mamy już praktycznie 2019 rok z inną perspektywą rynkową i technologiczną – podkreśla Jakub Tomczak.

– Dzisiaj, zamiast „mechanicznie” trzymać się wskaźnika 80 proc., należałoby dokładnie przeanalizować, jakie możemy odnieść korzyści (w tym w szczególności z DSR) i u jakich odbiorców w związku z tym warto instalować inteligentne liczniki. Na pewno do tej grupy nie należą wszystkie gospodarstwa domowe. Może się okazać, że praktycznie te same korzyści osiągniemy przy mniejszym nasyceniu licznikami inteligentnymi, ponosząc niższe koszty – uważa Jakub Tomczak.

Trudno przewidzieć jak potoczą się prace nad wdrażaniem AMI w Polsce, ale zapewne to też nie będzie łatwa decyzja. Z oceny skutków proponowanego rozwiązania wynika, że w latach 2019-2026 koszty instalacji liczników ze zdalnym odczytem mogą sięgnąć blisko 4,3 mld zł. Warto się wcześniej zastanowić w jakim tempie, ze względu na okres legalizacji liczników, musiałyby być rolowane.

n

PTPIREE I LEGISLACJA

Działania PTPiREE w obszarze regulacji prawnych w listopadzie 2018 roku L.p.

Obszar działań

Dokumenty i efekty prac

1.

Ustawa o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (sprzedaż rezerwowa)

• Druk sejmowy nr 2911_u – nowelizacja Pe uchwalona przez parlament – 9.11.2018

2.

Projekt nowelizacji rozporządzenia taryfowego

• Materiały analityczne dotyczące uwag zgłoszonych przez RCL i URE

3.

Rządowy projekt ustawy o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji

• Druk sejmowy nr 3052

4.

Projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (OIP)

• Pismo przewodnie do ME w sprawie uwag do OIP • Uwagi PTPiREE do projektu nowelizacji Pe – IOP – 9.11.2018

5.

Projekt nowelizacji rozporządzenia MPiT w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych

• Pismo PTPiREE do MPiT i ME dotyczące projektu nowelizacji rozporządzenia w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych z 22.11.2018

6.

Projekt rozporządzenia Ministra Cyfryzacji w sprawie informacji o istniejącej infrastrukturze technicznej i kanałach technologicznych, o planach inwestycyjnych w zakresie planowanych lub wykonywanych robotach budowlanych dotyczących infrastruktury technicznej i kanałów technologicznych oraz o wysokości stawek opłat za zajęcie pasa drogowego

• Projekt rozporządzenia MC – 8.11.2018

7.

Projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 roku

• Pismo ME w sprawie konsultacji publicznych PEP 2040 – 23.11.2018

Ustawa o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (sprzedaż rezerwowa) 9 listopada Sejm uchwalił, a następnie bez poprawek Senat przyjął nowelizację Prawa energetycznego. Obecnie czeka na podpis Prezydenta RP. Przed OSD stoją teraz zadania związane z wdrożeniem nowelizacji.

Projekt nowelizacji rozporządzenia taryfowego Pod koniec listopada w PTPiREE analizowano uwagi zgłoszone przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki oraz Rządowe Centrum Legislacji w ramach konsultacji międzyresortowych.

PTPiREE monitoruje dalsze prace nad projektem.

Rządowy projekt ustawy o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji W ostatnich dniach listopada do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o promowaniu energii elektrycznej (druk nr 3052).

Skierowano go pierwszego czytania.

PTPiREE uczestniczyło w konsultacjach publicznych projektu – w kwietniu 2018 roku – wnosząc uwagi dotyczące przede wszystkim poboru opłaty kogeneracyjnej.

Jak wynika z uzasadnienia, dokument dotyczy określenia zasad udzielania wsparcia dla energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w jednostkach kogeneracji oraz wydawania gwarancji pochodzenia energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji. Ma na celu zastąpienie obecnego mechanizmu wsparcia kogeneracji – opartego na systemie świadectw pochodzenia – aukcyjnym, efektywnym ekonomicznie systemem wsparcia wysokosprawnej kogeneracji; zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii i ciepła, promowanie efektywnych energetycznie rozwiązań, ograniczenie niekorzystnych zjawisk środowiskowych, takich jak niska jakość powietrza.

Planowane jest ustalenie – od dnia wejścia w życie ustawy do końca 2019 roku – opłaty kogeneracyjnej na poziomie 1,58 zł za 1 MWh. PTPiREE monitoruje dalszy przebieg prac nad regulacją.

Projekt ustawy o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (OIP) Na początku listopada PTPiREE – w imieniu zrzeszonych OSD – złożyło komentarze i propozycje w ramach konsultacji publicznych rządowego projektu nowelizacji ustawy Pe dotyczące m.in. wdrożenia OIP. Projektowane zapisy, jak opisano w raporcie dotyczącym października, wprowadzają systemowe rozwiązania w zakresie inteligentnego opomiarowania, m.in. obowiązek instalacji do 31 grudnia 2026 roku liczników zdalnego odczytu skomunikowanych z systemem zdalnego odczytu w co najmniej 80 proc. punktów pomiarowych u odbiorców końcowych przyłączonych do sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV. Przewiduje się również powołanie Operatora Informacji Pomiarowych.

Wprowadza się także rozwiązania związane z funkcjonowaniem i rozwojem magazynów energii elektrycznej.

Zarządzeniem Ministra Energii z 24 XI 2018 powołano zespół do spraw wprowadzenia w naszym kraju inteligentnego opomiarowania, w pracach którego będą uczestniczyli także reprezentanci PTPiREE. grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 11

Zdjęcie: Adobe Stock © Thomas Otto

PTPIREE I LEGISLACJA

Ministerstwo Energii poddało konsultacjom publicznym projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 roku

Projekt nowelizacji rozporządzenia MPiT w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych W drugiej połowie listopada PTPiREE – w nawiązaniu do trwających międzyresortowych prac i uzgodnień dotyczących zapisów projektu nowelizacji rozporządzenia MPiT w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych – ponownie przekazało do MPiT oraz ME postulat zmiany okresu ważności legalizacji liczników statycznych energii elektrycznej z ośmiu do dwunastu lat.

Projekt rozporządzenia Ministra Cyfryzacji dotyczący infrastruktury technicznej Pod koniec listopada rozpoczęto konsultacje publiczne projektu rozporządzenia MC w sprawie informacji o istniejącej infrastrukturze technicznej i kanałach technologicznych, o planach inwestycyjnych w zakresie planowanych lub wykonywanych robotach budowlanych 12

l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

dotyczących infrastruktury technicznej i kanałów technologicznych oraz o wysokości stawek opłat za zajęcie pasa drogowego. Projekt wraz z kompletem dokumentów zamieszczono na portalu RCL. Konsultowały go w ramach PTPiREE Rada ds. Planowania i Rozwoju oraz Rada ds. Zarządzania Majątkiem Sieciowym, a uwagi w trybie roboczym przekazano w formie elektronicznej do ME w wyznaczonym terminie.

Projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 roku 23 listopada, podczas konferencji prasowej ME, zaprezentowano, a następnie opublikowano i poddano konsultacjom publicznym, projekt Polityki energetycznej Polski do 2040 roku.

Poza PEP 2040, Ministerstwo Energii przedstawiło także następujące dokumenty: – wnioski z analiz prognostycznych w zakresie pokrycia zapotrzebowania na energię elektryczną do 2040 roku, – PEP 2040 w pytaniach i odpowiedziach – ten materiał dostarcza dodatkowej wiedzy, która wskaże, dlaczego

przyjęto określone rozwiązania, – wyciąg z PEP2040.

Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko zostanie przeprowadzona po konsultacjach PEP 2040.

Dostępny jest również formularz zgłaszania uwag. Z całością projektowanych regulacji można zapoznać się na stronie ME. Termin wyznaczony na wniesienie uwag to 15 stycznia 2019 roku.

PTPiREE rozpoczęło analizy zapisów opublikowanych dokumentów. Stanowisko branży będzie wypracowane i przekazane ME na początku stycznia.

W dokumencie PEP zawarto opis stanu i uwarunkowań sektora energetycznego z oceną poprzedniej polityki, cel obecnej polityki energetycznej, określono także kierunki polityki wraz z działaniami niezbędnymi do ich realizacji. PEP jest jedną z dziewięciu zintegrowanych strategii sektorowych, wynikających ze Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Zakłada się, że Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030 będzie zgodny z Polityką energetyczną Polski do 2040 roku.

Biuro PTPiREE, Poznań

PARAGRAF W SIECI

Rubrykę, poświęconą zagadnieniom prawnym w energetyce, redagują: mec. Katarzyna Zalewska-Wojtuś z Biura PTPiREE i mec. Przemysław Kałek z Kancelarii Radzikowski, Szubielska i Wspólnicy sp.k.

Polityka energetyczna Polski do 2040 roku W dokumencie PEP 2040, opublikowanym w ramach konsultacji publicznych, zawarto opis stanu i uwarunkowań sektora energetycznego z oceną poprzedniej polityki, cel obecnej polityki energetycznej oraz określono kierunki polityki wraz z działaniami niezbędnymi do ich realizacji. Wskazano, że celem polityki energetycznej państwa jest bezpieczeństwo energetyczne, przy zapewnieniu konkurencyjności gospodarki, efektywności energetycznej i zmniejszeniu oddziaływania sektora energii na środowisko, przy optymalnym wykorzystaniu własnych zasobów energetycznych. Łącznie – w ramach wskazanych wyżej celów – określono osiem kierunków działania: 1. Optymalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych. ʱʱ Cel: racjonalne wykorzystanie własnych zasobów energetycznych.

2. Rozbudowa infrastruktury wytwórczej i sieciowej energii elektrycznej. ʱʱ Cel: pokrycie zapotrzebowania na energię elektryczną.

3. Dywersyfikacja dostaw paliw i rozbudowa infrastruktury sieciowej. ʱʱ Cel: pokrycie zapotrzebowania na gaz ziemny i paliwa ciekłe.

4. Rozwój rynków energii ʱʱ Cel: w pełni konkurencyjny rynek energii elektrycznej, gazu ziemnego oraz paliw ciekłych.

5. Wdrożenie energetyki jądrowej ʱʱ Cel: obniżenie emisyjności sektora energetycznego oraz bezpieczeństwo pracy systemu.

6. Rozwój odnawialnych źródeł energii. ʱʱ Cel: obniżenie emisyjności sektora energetycznego oraz dywersyfikacja struktury wytwarzania energii.

7. Rozwój ciepłownictwa i kogeneracji. ʱʱ Cel: powszechny dostęp do ciepła oraz niskoemisyjne wytwarzanie ciepła w całym kraju.

8. Poprawa efektywności energetycznej gospodarki ʱʱ Cel: zwiększenie konkurencyjności gospodarki.

Za szczególnie istotne z punktu widzenia operatorów systemów elektroenergetycznych należy uznać działania polegające na rozbudowie infrastruktury wytwórczej i sieciowej energii elektrycznej (kierunek 2), w ramach czego wskazano: a. Rozbudowę infrastruktury wytwórczej energii elektrycznej, a w tym: • zapewnienie możliwości pokrycia zapotrzebowania na moc własnymi surowcami i źródłami, • wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną zostanie pokryty przez źródła inne niż konwencjonalne elektrownie węglowe, • wdrożenie rynku mocy – zapewnienie rozbudowy stabilnych mocy wytwórczych, • zapewnienie elastyczności pracy systemu, • rozwój technologii magazynowania energii, • ograniczenie emisji zanieczyszczeń z sektora elektroenergetycznego, • krajowe zasoby węgla jako główny element bezpieczeństwa energetycznego Polski i podstawa bilansu energetycznego państwa, • uruchomienie elektrowni jądrowej około 2033 roku, • rozwój wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych (fotowoltaika i morskie farmy wiatrowe), • nacisk na nowe technologie oraz wdrażanie innowacji. b. Rozbudowę elektroenergetycznej infrastruktury sieciowej, a w tym: • działalność PSE w zakresie modernizacji i rozbudowy systemu przesyłowego, • zapewnienie wysokiej jakości dostaw energii elektrycznej sieciami dystrybucyjnymi, poprzez realizację zadań: ʱʱ do 2025 roku wskaźniki jakości

dostaw energii, tj. czas i częstość trwania przerw w dostawach (SAIDI, SAIFI) powinny osiągnąć poziom średniej w Unii Europejskiej, zaś 85 proc. umów przyłączeniowych powinno być realizowanych w 6 miesięcy, a czas przekazywania danych pomiarowo-rozliczeniowych powinien zostać skrócony. Dla skuteczniejszej oceny jakości pracy sieci konieczne jest właściwe określenie definicji wskaźników SAIDI, SAIFI, gdyż coraz częstsze występowanie anomalii pogodowych zakłóca ich poziom, niezależne od wysiłków OSDe; ʱʱ zobowiązanie OSDe do odtwarzania sieci – do 2022 roku ustalono stopień odtworzenia infrastruktury na poziomie około 1,4 proc. rocznie (średnia w okresie); ʱʱ odbudowa linii niskich napięć przy użyciu przewodów izolowanych lub poprzez skablowanie; ʱʱ w 2019 opracowanie krajowego planu skablowania sieci średniego napięcia (SN) do 2040 roku: priorytetem wyposażenie łączników linii SN w systemy zdalnego sterowania; dla osiągnięcia większej niezawodności pracy sieci konieczne jest sukcesywne skablowanie sieci SN; ʱʱ dobra organizacja oraz sprawne postępowanie w sytuacjach awaryjnych; • wyposażenie systemów oraz linii średnich i niskich napięć w urządzenia sterowania, diagnostyki i analizy pracy sieci (do 2022 i 2028 roku), • wdrożenie cyfrowego systemu łączności w sieci dla OSDe (do 2020 roku) – obecnie wykorzystywany system analogowy jest zawodny i nie ma możliwości jego rozbudowy, nowy powinien gwarantować jednolitość i pewność łączności, grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 13

Zdjecie: Adobe Stock © estations

PARAGRAF W SIECI

Przewiduje się że do 2020 roku po polskich drogach będzie jeździło 50 tys. pojazdów elektrycznych a milion w 2025 roku

• zapewnienie przez OSDe liczby pracowników i sprzętu odpowiednich dla wypełnienia standardów określonych w regulacjach dotyczących warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, • uregulowanie statusu prawnego instalacji magazynowania energii elektrycznej, w tym określenie preferencyjnych taryf dla wprowadzania energii do magazynu; celem jest w ciągu najbliższych pięciu lat posiadanie magazynów gromadzących moc odpowiadającą 10 proc. mocy zainstalowanej w elektrowniach wiatrowych, • wdrożenie inteligentnej sieci energetycznej (smart grid), ustanowienie Operatora Informacji Pomiarowej (OIP) – do 2022 roku, rozpowszechnienie idei tzw. urządzeń internetu rzeczy.

Także realizacja działań w ramach kierunku 4 – rozwój rynków energii – będzie miała wpływ na działania OSD oraz na ich współpracę ze spółkami obrotu i odbiorcami energii elektrycznej. Przewidziano przede wszystkim wzmocnienie pozycji konsumenta energii elektrycznej poprzez: • poszerzenie polityki informacyjnej, • wyposażenie 80 proc. gospodarstw 14 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

domowych w inteligentne liczniki do 2026 roku, • dopuszczenie odbiorców do rynków, czyli do generowania energii, sprzedaży oraz świadczenia usług DSR, a także tworzenie lokalnych wspólnot energetycznych, • rozwój i upowszechnianie usług agregacji.

Wskazano również na potrzebę uporządkowania zagadnienia generalnych umów dystrybucji (GUD), poprzez wdrożenie obowiązków zawierania umów z konsumentami wyłącznie na podstawie GUD oraz zatwierdzania GUD przez URE. Za istotne uznano ponadto dążenie do spłaszczania dobowej krzywej zapotrzebowania na moc poprzez: • stosowanie taryfy antysmogowej (co już ma miejsce) i taryf dynamicznych, • rozwój technologii magazynowania energii, • rozwój elektromobilności, • rozwój inteligentnych sieci.

Zmiany wynikające z PEP 2040 miałyby także dotyczyć urynkowienia usług systemowych oraz zmian w zakresie handlu energią elektryczną.

Podkreślono również rozwój rynku paliw alternatywnych, w tym m.in.: wykorzystanie paliw innych niż tradycyjne produkty rafineryjne – tj. biopaliwa oraz energię elektryczną na cele transportowe i inne paliwa alternatywne, a ponadto rozwój paliw alternatywnych (innych niż OZE) wykorzystywanych w transporcie, m.in. energii elektrycznej, ze wsparciem rozwoju technologii magazynowania energii, zarządzania popytem i inteligentnych sieci, wsparcie finansowe budowy z Funduszu Niskoemisyjnego Transportu.

Przewiduje się osiągnięcie następujących celów do 2020 i 2025 roku w zakresie elektromobilności: • pojazdy elektryczne: 50 tys. w 2020 roku i milion w 2025; • punkty ładowania zainstalowane w ogólnodostępnych stacjach ładowania: 6 tys. o normalnej mocy oraz 400 o dużej mocy ładowania w 32 aglomeracjach w 2020 roku (emisja z transportu ma największe znaczenie w dużych ośrodkach miejskich).

Na potrzeby realizacji celu obniżenia emisyjności sektora energetycznego oraz dywersyfikacji struktury wytwarzania energii zaplanowano dalszy rozwój odnawialnych

PARAGRAF W SIECI źródeł energii. Zadeklarowano osiągniecie przez Polskę 21-procentowego udziału OZE w końcowym zużyciu energii brutto (zużycie razem w elektroenergetyce, ciepłownictwie i chłodnictwie oraz na cele transportowe) w 2030 roku. Wzrost wykorzystania OZE w wytwarzaniu energii elektrycznej ma utrzymać się na stabilnym poziomie, a jego dynamika ma zwiększyć się po 2025 roku ze względu na spodziewane osiągnięcie dojrzałości technologiczno-ekonomicznej poszczególnych technologii. Szacuje się, że w 2030 udział OZE w elektroenergetyce wyniesie ok.

27 proc., przy wykorzystaniu energii: słonecznej – fotowoltaiki, wiatru na morzu, wiatru na lądzie, z biomasy i biogazu oraz hydroenergii.

Nadal rozwijane będzie wykorzystanie energii z OZE na potrzeby własne (prosumenci indywidualni oraz przemysłowi) i dążenie do sytuacji, w której nadwyżki energii wprowadzane są do magazynu energii lub sprzedawane lokalnie.

Przewiduje się rozwój klastrów energii i spółdzielni energetycznych; szacuje się, że w 2030 roku w kraju będzie funkcjonować ok. 300 obszarów zrównoważonych energetycznie na poziomie lokalnym.

Utrzymane zostaną mechanizmy wsparcia i promocji wytwarzania energii z OZE, takie jak: pierwszeństwo dostępu do sieci, aukcje, system taryf gwarantowanych, dotacje, pomoc zwrotna, gwarancje pochodzenia czy mechanizmy pomocy dla poszczególnych technologii.

Projekt dokumentu PEP 2040 analizują Rady Dyrektorów i Zespoły PTPiREE. Komentarz wraz z propozycjami zostanie przedstawiony w przewidzianym przez konsultacje terminie – do 15 stycznia 2019 roku.

Wsparcie dla energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z ciepłem Do Sejmu wpłynął rządowy projekt ustawy o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji. Ustawa określa zasady udzielania wsparcia dla energii elektrycznej wytwarzanej w wysokosprawnej kogeneracji w jednostkach kogeneracji oraz wydawania gwarancji pochodzenia energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji. Potrzeba jej uchwalenia jest skutkiem wygaśnięcia dotychczasowego systemu wsparcia w postaci świadectw pochodzenia z kogeneracji. Wsparcie dla jednostek

wysokosprawnej kogeneracji opierać się będzie na dopłacie do energii elektrycznej wytworzonej, wprowadzonej do sieci oraz sprzedanej przez wytwórcę. Dopłata przyjmować będzie jedną z dwóch podstawowych postaci: premii kogeneracyjnej oraz gwarantowanej. Podobnie jak w przypadku wsparcia rozwoju energetyki odnawialnej, wsparcie uzyskają wytwórcy, którzy wygrają aukcje organizowane przez Prezesa URE, a sam system

Przewiduje się rozwój klastrów energii i spółdzielni energetycznych; szacuje się, że w 2030 roku w kraju będzie funkcjonować ok. 300 obszarów zrównoważonych energetycznie na poziomie lokalnym.

Utrzymane zostaną mechanizmy wsparcia i promocji wytwarzania energii z OZE, takie jak: pierwszeństwo dostępu do sieci, aukcje, system taryf gwarantowanych, dotacje, pomoc zwrotna, gwarancje pochodzenia czy mechanizmy pomocy dla poszczególnych technologii. wsparcia będzie finansowany przez tzw. opłatę kogeneracyjna pobieraną przez operatorów systemów elektroenergetycznych od swoich odbiorców, przy preferencyjnym potraktowaniu odbiorców przemysłowych. Ustawa ma wejść

w życie 1 stycznia 2019 roku. Stawka opłaty kogeneracyjnej w 2019 będzie wynosiła 1,58 zł za 1 MWh.

Propozycje zmian do Prawa energetycznego Projekt nowelizacji ustawy Prawo energetyczne (Pe), o którym pisaliśmy ostatnio w numerze listopadowym w kontekście systemów opomiarowania energii elektrycznej, obecnie jest na etapie ożywionych konsultacji społecznych. Zawiera on także inne propozycje, których wdrożenie może istotnie wpłynąć na funkcjonowanie rynku energii elektrycznej oraz działalność operatorów systemów dystrybucyjnych.

Magazyny energii W projekcie mamy do czynienia z kolejnym podejściem do uregulowania magazynowania energii. Pojawia się definicja magazynowania energii, pod którą rozumiane jest „przetworzenie energii elektrycznej pobranej z sieci elektroenergetycznej lub wytworzonej przez jednostkę wytwórczą przyłączoną do sieci elektroenergetycznej i współpracującą z tą siecią do innej postaci energii, przechowanie tej energii, a następnie ponowne jej przetworzenie na energię elektryczną i wprowadzenie do sieci elektroenergetycznej”.

Działalność ta, o ile magazyn będzie dysponował mocą zainstalowana większą niż 10 MW, będzie wymagać uzyskania koncesji na magazynowanie. Równolegle wszystkie magazyny energii o mocy zainstalowanej większej niż 0,8 kW będą wpisywane do nowo utworzonych rejestrów magazynów energii, prowadzonych przez operatorów systemów elektroenergetycznych dla swoich sieci. Właściciele magazynów będą zobowiązani do aktualizowania w takim rejestrze szeregu danych technicznych opisujących magazyn. Kierując się wytycznymi tzw. pakietu zimowego, projekt przewiduje dopuszczenie eksploatacji magazynu energii przez operatorów systemów elektroenergetycznych pod warunkiem, że magazyn służy do wykonywania obowiązków związanych z bezpieczeństwem i stabilnością sieci elektroenergetycznych oraz wykorzystywanie magazynu nie zakłóca konkurencji na rynku hurtowym energii elektrycznej oraz konkurencji w ramach świadczenia tzw. usług systemowych na rzecz operatorów. Za przyłączenie do sieci elektroenergetycznej magazynu energii pobierana grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 15

Zdjecie: Adobe Stock © VioNet

PARAGRAF W SIECI

Szacuje się, że w 2030 udział OZE w elektroenergetyce wyniesie ok. 27 proc.

ma być opłata odzwierciedlająca rzeczywiste koszty przyłączenia, a więc tak jak w przypadku przyłączania instalacji wytwórczych. Wprowadzono jednak regulacje przejściową, zwalniającą magazyny z opłaty za przyłączenie przez pięć lat od wejścia w życie ustawy.

Zmiana zasad poboru opłaty mocowej Zmienione mają być zasady poboru opłaty mocowej przez operatorów systemów dystrybucyjnych. Projekt nowelizacji zastępuje art. 70 ustawy o rynku mocy w ten sposób, że stawkę miesięczna opłaty mocowej, zależną od rocznego zużycia energii elektrycznej i płatną za punkt poboru energii elektrycznej, w którym mierzony jest pobór energii elektrycznej przez układ pomiarowo-rozliczeniowy, ustala się nie tylko dla odbiorców w gospodarstwach domowych, lecz również dla innych odbiorców końcowych zasilanych z sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV i mocy umownej nie większej niż 16 kV. To rozszerzenie ułatwi operatorom systemów dystrybucyjnych, jako płatnikom, pobór opłaty mocowej, gdyż nie dla wszystkich odbiorców końcowych nie będących odbiorcami w gospodarstwie domowym możliwe było ustalenie stawki opłaty mocowej w odniesieniu 16 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

do wolumenu energii elektrycznej pobranej z sieci w wybranych godzinach doby.

Zamknięte systemy dystrybucyjne Rozważane jest wprowadzenie dodatkowej, trzeciej już grupy operatorów systemów dystrybucyjnych - obok OSDp oraz OSDn. Będą to operatorzy eksploatujący tzw. zamknięte systemy dystrybucyjne.

Prezes Urzędu Regulacji Energetyki może uznać dany system za zamknięty, jeśli: (1) ze szczególnych względów technicznych lub bezpieczeństwa procesy eksploatacji lub wytwarzania użytkowników tego systemu są zintegrowane; (2) dystrybucja energii elektrycznej prowadzona jest głównie do właściciela lub operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego lub do przedsiębiorstw z nim powiązanych lub do podmiotów związanych stosunkiem najmu lub dzierżawy z tym właścicielem lub operatorem, na ograniczonym geograficznie obszarze zakładu przemysłowego, obiektu handlowego lub miejsca świadczenia usług wspólnych; (3) system ten znajduje się na obszarze działania operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego składającego wniosek; a (4) liczba odbiorców w gospodarstwach domowych położonych na obszarze tego systemu jest nie większa niż 250.

Jeśli tak Prezes URE zdecyduje, to operatorzy takich systemów nie będą zobowiązani do przedstawiania do zatwierdzenia przez Prezesa URE: swojej taryfy i planów rozwoju, ani nie będą zobligowani do przyłączania nowych podmiotów do sieci. Taryfa stosowana przez takiego operatora nie będzie mogła być jednak wyższa niż taryfa „dużego” operatora, do którego sieci jest przyłączony zamknięty system dystrybucyjny.

Rekuperacja Interesującą nowością jest próba uregulowania zakupu energii elektrycznej wytworzonej przez pojazdy szynowe (pociągi, tramwaje oraz trolejbusy) w następstwie hamowania. Tak wytworzoną energię elektryczną nabywać będzie sprzedawca zobowiązany (kupujący już energię elektryczna wytworzoną w instalacjach odnawialnego źródła energii) po 85 proc. średniej ceny sprzedaży energii elektrycznej na rynku konkurencyjnym w poprzednim kwartale, ogłoszonej przez Prezesa URE. Ilość tak wytworzonej energii elektrycznej ustalana będzie na podstawie rzeczywistych wskazań urządzeń pomiarowo-rozliczeniowych zainstalowanych w każdym pojeździe szynowym.

n

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Stan standaryzacji oraz perspektywy rozwoju systemu TETRA w przemyśle, w szczególności w energetyce

Perspektywy TETRY

TETRA jest systemem rozwijającym się, a silnie uwidocznione w ostatnich latach powiązanie z obszarem tzw. komunikacji krytycznej (critical communication) przełoży się również na rozwój usług w tym systemie.

W przypadku sektora energetyki optymalnym rozwiązaniem wydaje się zastosowanie wariantu hybrydowego TETRA+LTE. TETRA – nowe standardy, ciągły rozwój Obecnie zasadniczy trzon standardu TETRA Release 2 (wersja 2) w wariancie podstawowym V+D (Voice+Data) obejmuje kilkanaście dokumentów. Są to zarówno standardy, specyfikacje techniczne, jak i raporty techniczne.

Pierwsze wersje tych dokumentów w ramach Release 2 sięgają 2005 roku, jednak w żadnym wypadku nie oznacza to, że prace nad standardem ustały. Duża część spośród nich jest cały czas aktualizowana i modyfikowana. Najnowsze wersje sześciu dokumentów [1] wydano w latach 2016-2017.

Czasem intensywnego rozwoju standardu TETRA jest również bieżący, 2018 rok, kiedy to pojawiło się aż 16 dokumentów standaryzacyjnych systemu. Część z nich stanowi kolejną aktualizację istniejących już standardów, jednak spory odsetek to materiały zupełnie nowe. Szczególną uwagę należy zwrócić na pakiet aż ośmiu standardów dotyczących tzw. interfejsu międzysystemowego ISI (Inter-system Interface).

ISI to zagadnienie, nad którym ciała standaryzacyjne systemu TETRA pracowały od wielu lat. W skrócie chodziło o zapewnienie możliwości łączenia ze sobą różnych (autonomicznych, rozdzielnych) sieci TETRA, szczególnie w kontekście operacji transgranicznych. Zasadne wydaje się porównanie do roamingu. Dysponując ISI, użytkownicy danej sieci regionalnej mogą korzystać z własnego sprzętu i komunikować się wewnątrz własnej sieci. Mogą również łączyć się z użytkownikami innej sieci (korzystającej z zupełnie innych urządzeń radiowych), np. zlokalizowanej po drugiej stronie granicy państwa. Możliwe jest też tworzenie większych sieci TETRA na bazie różnych rozwiązań sprzętowych. Warto zwrócić

Na artykuł składają się obszerne fragmenty ostatniego opracowania pt. „Konsultacje i doradztwo techniczne w zakresie systemu TETRA” z października 2018 roku, autorstwa specjalistów Instytutu Łączności PIB – Zakład Systemów i Sieci Bezprzewodowych w Gdańsku powstałego na zlecenie EnergiOperator SA. Materiał zawiera informacje mogące stanowić wstęp do rzeczowej, merytorycznej dyskusji.

uwagę, że aż siedem z ośmiu wymienionych powyżej standardów z lat 2017-2018 dotyczących kwestii ISI, to dokumenty, których wersja oznaczona jest jako V1.1.1, co oznacza, iż nie są to aktualizacje, lecz zupełnie nowe – opublikowane po raz pierwszy – normy. Obejmują one różne zagadnienia, od ogólnych począwszy, po bardziej szczegółowe, związane z opisem warstwy transportowej czy sposobami przenoszenia sygnałów mowy. Potencjalni użytkownicy tych rozwiązań zwracają również uwagę, że ETSI (European Telecommunications Standards Institute), przygotowując wspomniany pakiet standardów, dopuścił wykorzystanie protokołu IP, co może znacząco przyspieszyć i zwiększyć efektywność łączenia różnych sieci TETRA. Warto zauważyć, że rozwiązanie to mogłoby być korzystne również z punktu widzenia polskich operatorów sieci energetycznych, którzy np. łatwo mogliby nawiązywać łączność z siecią innego operatora lub też mogliby wydzielać na jego potrzeby określone zasoby z własnej sieci łączności.

Od dłuższego czasu pojawiają się informacje o potrzebie wprowadzenia kolejnej wersji standardu TETRA, określanej roboczo jako Release 3. Miałaby ona stanowić pełne wsparcie dla trybów transmisji o wysokiej przepływności i zapewniać interoperacyjność z innymi standardami (w tym LTE). Ten ostatni aspekt jest obecny w pracach 3GPP (3rd Generation Partnership Project) już obecnie. Niewątpliwie TETRA w Release 3 musiałaby w istotnym stopniu korzystać z rozwiązań szerokopasmowych.

Wzmianki na temat planowanego Release’u 3 TETRY można już odnaleźć w dokumentach ETSI. Na przykład w „ETSI work on standards for Broadband PPDR” z września 2016 roku, autorstwa Briana Murgatroyda, znajduje się sugestia, że TETRA w Release 3 będzie wykorzystywać sygnalizację TETRY w rozwiązaniach szerokopasmowych dla zapewnienia pełnego wsparcia tzw. komunikacji krytycznej. Potwierdza to inny trend, jaki można zaobserwować, analizując rozwój systemu TETRA. Obecnie oba te pojęcia, tj. TETRA i komunikacja krytyczna, obejmująca m.in. takie obszary jak: bezpieczeństwo publiczne, transport, produkcję paliw i oczywiście szeroko rozumianą energetykę, są traktowane niejako równorzędnie. Oznacza to, że w dłuższym czasie TETRA stanie się częścią szerszego zbioru rozwiązań dedykowanych możliwie najpełniejszej obsłudze telekomunikacyjnej zdarzeń o charakterze krytycznym. Jednym z przejawów tego trendu jest fakt, że w 2013 roku Komitet Techniczny TETRA (TC TETRA), czyli jednostka w ramach grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 17

ETSI koordynująca prace nad TETRĄ, zmieniła swą nazwę na Komitet Techniczny ds. TETRA i Rozwoju Komunikacji Krytycznej (TC TCCE), a także zmodyfikowała swój zakres zadań.

W ramach TC TCCE funkcjonuje w tej chwili sześć grup roboczych: TCCE WG1 – odpowiedzialna za analizę wymagań użytkowników w kontekście rozwoju TETRY i innych rozwiązań komunikacji krytycznej; TCCE WG3 – odpowiedzialna za utrzymanie (maintenance) istniejących dokumentów standaryzacyjnych TETRY i za rozwój standardu; TCCE WG4 – odpowiedzialna za standaryzację w zakresie szerokopasmowych usług związanych z komunikacją krytyczną, ewolucję usług głosowych oraz szybkiej transmisji pakietowej w ramach TETRA; TCCE WG5 – odpowiedzialna za regulacje w zakresie kodowania sygnałów mowy w systemie TETRA; TCCE WG6 – odpowiedzialna za kwestie związane z bezpieczeństwem, kwestie przeciwdziałania nadużyciom podczas komunikacji krytycznej i inne zagadnienia prawne; TCCE WG8 – odpowiedzialna za kwestie związane z trybem DMO (Direct Mode Operation).

Powyższe grupy robocze spotykają się regularnie, pracując nad nowymi dokumentami w obszarach zgodnych ze swoimi zakresami tematycznymi. Na podstawie ogólnych informacji wiadomo, iż w niedługiej przyszłości można spodziewać się m.in. uaktualnienia standardu dotyczącego szyfrowania TEA2. Grupy pracują też nad możliwościami interoperacyjności między TETRĄ a standardem MCPTT (patrz niżej).

W Komitecie TC TCCE reprezentowane są Motorola, Airbus, Thales, Sepura i inne firmy.

Warto również wspomnieć, iż od strony biznesowej prace dotyczące TETRY/komunikacji krytycznej koordynuje stowarzyszenie TCCA (TETRA and Critical Communication Association), które istnieje od 1994 roku (wcześniej jako TETRA MoU Association) i zrzesza ponad sto firm z całego świata (producentów sprzętu, dostawców usług, operatorów, itp.) działających w przedmiotowym sektorze. Stowarzyszenie TCCA zajmuje się wsparciem i promocją rozwoju TETRY oraz powiązanych rozwiązań szerokopasmowych na potrzeby komunikacji krytycznej. Z uwagi na biznesowy charakter tej organizacji duże znaczenie mają tu obecne i przyszłe usługi w systemie TETRA, przez pryzmat których definiowane będą ogólne kierunki rozwoju tego systemu.

Biorąc pod uwagę powyższe przesłanki, należy stwierdzić, że z uwagi zarówno na definicję samej TETRY, jak i komunikacji krytycznej, bardzo ważnym kierunkiem tego rozwoju będzie wykorzystanie systemu w jak najszerzej rozumianym przemyśle, w tym w zastosowaniach związanych z energetyką.

TETRA a systemy szerokopasmowe W kontekście rozwoju systemów do obsługi szeroko rozumianej komunikacji krytycznej nie sposób nie wspomnieć o trendach wykorzystywania w tym celu rozwiązań szerokopasmowych, w tym bazujących na systemie LTE. Szczególnie istotne w tym kontekście są prace organizacji 3GPP, której aktywność w tym segmencie datuje się od tzw. Release’a 13 i jest kontynuowana we wszystkich kolejnych Release’ach standardów 3GPP (w szczególności z serii 22, 23 i 24). Najważniejszym efektem tych prac jest rozwiązanie 18 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Zdjecie: Adobe Stock © Frédéric Prochasson

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Bardzo ważnym kierunkiem rozwoju TETRY będzie szerokie wykorzystanie tego systemu w przemyśle

o nazwie Mission Critical Push-to-Talk, w skrócie: MCPTT, które ma zapewniać spełnienie części wymagań związanych z łącznością głosową w komunikacji krytycznej przy jednoczesnym utrzymaniu zalet szerokopasmowych systemów 3GPP, w tym LTE. Oprócz MCPTT w kolejnych Release’ach mają pojawiać się następne rozszerzenia związane z łącznością krytyczną, w tym MCData i MCVideo, a także wprowadzane są dodatkowe elementy w ramach samego MCPTT. Oczywiście MCPTT i TETRA to niezależne, rozłączne rozwiązania. Z jednej strony 3GPP w dokumentach zapewnia o możliwościach interoperacyjności MCPTT z TETRĄ, a z drugiej strony samo ETSI organizuje testy funkcjonalności MCPTT i zaczyna wprowadzać elementy związane z tym systemem w swoich dokumentach technicznych. Należy jednak zaznaczyć, że MCPTT jest rozwiązaniem nowym, dopiero rozwijającym się, i póki co nie stanowi jeszcze realnej alternatywy dla TETRY. Innym istotnym rozwiązaniem opracowywanym przez 3GPP (począwszy od Release’a 12) jest tzw. Proximity Services, czyli mechanizm pozwalający na wykrywanie terminali znajdujących się w niewielkiej odległości od siebie i umożliwiający nawiązanie bezpośredniej komunikacji między nimi (z pominięciem stacji bazowej).

W kontekście przytoczonych powyżej faktów coraz częściej pojawia się pytanie, czy LTE może być zatem pełnowartościową alternatywą dla typowych systemów trankingowych dyspozytorskich (TETRA) i czy może je w niedalekiej przyszłości zupełnie zastąpić. Obecnie odpowiedź na powyższe pytanie – zwłaszcza w kontekście zastosowań krytycznych z punktu widzenia bezpieczeństwa państwa, jak np. energetyka – jest negatywna.

Komunikacja krytyczna wiąże się z szeregiem wymagań dotyczących m.in. niezawodności usług (zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, zniszczenia infrastruktury), połączeń grupowych, priorytetyzacji połączeń oraz czasu ich zestawiania, trybu łączności bezpośredniej, itp. TETRA – od swojego zarania budowana jako system trankingowy – wymagania te spełnia niejako „domyślnie”, podczas gdy w przypadku szerokopasmowych sieci komórkowych jest to problematyczne. Przykładowo, wspomniany powyżej mechanizm Proximity Sevices oferuje mniejsze zasięgi robocze i z uwagi na znaczące różnice technologiczne nie może być traktowany jako pełnowartościowa alternatywa dla TETR-owego trybu DMO (Direct Mode Operation), a co najwyżej jako jego uzupełnienie. W trybie bezpośrednim DMO realizowana jest

TECHNIKA I TECHNOLOGIE infrastruktury, pomiary testowe, itp.), co niewątpliwie byłoby łączność terminal-terminal bez pośrednictwa sieci. Jest to szczeprocesem bardzo czasochłonnym i kosztownym. Natomiast gólnie istotna funkcja w przypadku uszkodzenia infrastruktury w przypadku bazowania na systemie TETRA oznaczałoby to sieci, bądź braku zasilania. Zasięg transmisji w trybie DMO wykonieczność jedynie rozbudowy istniejącej już infrastruktury; nosi typowo 400 metrów w obszarze miejskim, do 2 kilometrów w przypadku ewentualnej sieci LTE w paśmie 450 MHz (a także w terenie otwartym. Innym przykładem jest kwestia niezawod700 MHz) konieczne byłoby uwzględnienie kwestii koordynacji ności. O ile infrastruktura krytyczna bazująca na systemie TETRA transgranicznej; jest tak projektowana, aby zapewnić funkcjonowanie w sytuacji i wreszcie – co było już sygnalizowane, ale jest niezwykle istotawarii o charakterze masowym nawet przez 36 godzin (przy ne – w przypadku systemów komórkowych spełnienie wszystbraku zasilania obiektów telekomunikacyjnych), o tyle w systekich wymagań stawianych sieciom komunikacji krytycznej mach komórkowych takie buforowanie zasilania, ze względu na może być trudne, a nawet niemożliwe. wysokie koszty, jest rzadkością. Rzecz jasna, niezależnie od poPowyższe trzy punkty nie oznaczają jednak, iż szerokopasmowe wyższych rozważań nie sposób przewidzieć, jak przebiegać bęsystemy komórkowe takie jak LTE w ogóle nie powinny być bradzie dalszy rozwój standardów ETSI i 3GPP, zatem rozwiązania ne pod uwagę w kontekście systemów szerokopasmowe, opracowywane przez łączności krytycznej. Optymalnym rozwią3GPP, mogą w dalszej perspektywie stopOptymalnym rozwiązaniem zaniem wydaje się zastosowanie warianniowo uzupełniać funkcjonalności typotu hybrydowego TETRA+LTE, w którym we dla TETRY. wydaje się zastosowanie system trankingowy zapewniałby kluczowariantu hybrydowego we funkcjonalności i usługi systemu koTETRA + LTE optymalnym munikacji krytycznej (charakteryzujące się TETRA+LTE, w którym rozwiązaniem dla energetyki najwyższym priorytetem), natomiast syssystem trankingowy tem komórkowy zapewniałby obsługę ruOczywiście LTE ma wiele cech, które są chu o niższym priorytecie i oferował usłukorzystne i pożądane z punktu widzenia zapewniałby kluczowe gi wymagające wysokich przepływności współczesnych sieci trankingowych: jest to funkcjonalności i usługi (np. transmisja wideo, obrazów, itp.). Za system szerokopasmowy (szerokości kanasystemu komunikacji takim rozwiązaniem przemawia choćby łu od 1,4 do 20 MHz), oferuje bardzo wypodejście organizacji standaryzacyjnych, sokie przepływności, wielokrotnie wyższe krytycznej, natomiast które w swoich dokumentach dużo miejniż w przypadku TETRY (osiągalne w Polsce system komórkowy sca poświęcają kwestii interoperacyjności faktyczne szybkości transmisji sięgają w tej (o czym wspomniano wyżej przy okazji chwili 140 Mb/s) i zapewnia duży zbiór dozapewniałby obsługę systemu MCPTT). stępnych szybkości transmisji, umożliwia ruchu o niższym W dokumencie wyraźnie sygnalizowaelastyczny przydział pasma użytkownikom w zależności od ich bieżących potrzeb, itp. priorytecie i oferował usługi no fakt ciągłego rozwoju systemu TETRA i ogólnie rozwiązań przeznaczonych dla Mówiąc o ewentualnym wykorzystaniu LTE wymagające wysokich szeroko rozumianych systemów komunina potrzeby budowy sieci łączności krykacji krytycznej. Dotyczy to nie tylko ciał tycznej, najczęściej przywołuje się pasmo przepływności. standaryzacyjnych, ale również producen450 MHz, co wynika z faktu rezerwacji jego tów sprzętu i dostawców rozwiązań. Już części na potrzeby energetyki. Trzeba jednawet pobieżna analiza rynku wskazuje bowiem, iż dostępność nak pamiętać, iż pasmo to zostało włączone do LTE stosunkowo sprzętu TETRA jest bardzo wysoka. Obecnie na rynku funkcjonuje niedawno, więc problemem może tu być niewielka ilość kompawiele firm, które oferują taki sprzęt – w najróżniejszej konfiguratybilnego sprzętu radiowego. Ponadto, jak wykazano w analizie cji, dopasowany do najróżniejszych odbiorców (również z sektora [2], w przypadku Polski w początkowym okresie jedynie część zaprzemysłowego) i o różnym poziomie zaawansowania. Biorąc pod rezerwowanego pasma 450 MHz będzie faktycznie dostępna dla uwagę aktywność wielu z tych firm również w obszarze realizofirm energetycznych. Wygaśnięcie licencji ostatnich firm, które wanych na całym świecie inwestycji związanych z TETRĄ, nie ma obecnie korzystają z omawianych zakresów, przewidywane jest żadnych przesłanek pozwalających twierdzić, iż stan ten może się dopiero na rok 2027, a zatem dopiero wtedy hipotetyczna sieć LTE gwałtownie zmienić w perspektywie kilku najbliższych lat. mogłaby osiągnąć docelowe, nominalne parametry jakościowe.

Innym pasmem wymienianym w kontekście sieci łączności dla energetyki jest 700 MHz. Systemy LTE na potrzeby bezpieczeńNa podstawie opracowania „Konsultacje i doradztwo techniczne stwa korzystające z tego właśnie pasma są już wykorzystywane w zakresie systemu TERTRA" m.in. w Korei Płd. czy USA. Należy jednak podkreślić trzy czynniki, przygotował Mirosław Derengowski, Biuro PTPiREE które wskazują, iż ewentualna decyzja budowy sieci łączności na potrzeby energetyki wyłącznie w oparciu o LTE wydaje się nieuzasadniona i to niezależnie od docelowego pasma częstotliwości: 1. EN 300 392-2: Air Interface (AI) – sierpień 2016 r. system komunikacji krytycznej dla potrzeb energetyki musi EN 300 392-7: Security – styczeń 2017 r.

EN 300 392-12-4 Supplementary services stage 3; Sub-part 4: Call Forwarding (CF) być siecią własną, dedykowaną w tym celu (tj. nie można – lipiec 2016 r. wydzierżawić infrastruktury od operatorów telekomunikacyj2.

Ekspertyza dotycząca sposobu realizacji systemu radiowego łączności operatorów nych). Oznacza to, że konieczne byłoby zbudowanie ewentusystemów dystrybucyjnych i operatora systemu przesyłowego, podwyższającego alnej sieci LTE „od zera” (uwzględniając kwestie formalne, prawniezawodność funkcjonowania systemów energetycznych z uwzględnieniem sytuacji ne, projektowanie sieci, planowanie radiowe, budowę samej katastrofalnych – Instytut Łączności PIB – czerwiec 2018 r.

Literatura

grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 19

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Analiza porównawcza tworzyw sztucznych stosowanych do produkcji kabli niskiego napięcia W 1873 roku na wystawie technicznej w Wiedniu Hippolyte Fontaine zademonstrował zasilanie silnika prądu stałego (DC) z generatora poprzez kabel o długości przekraczającej kilometr. Chociaż w linii tej wystąpiły znaczne spadki napięcia i straty energii, a sam autor był sceptycznie nastawiony do tego pomysłu, nową koncepcję przesyłu energii elektrycznej na odległość poparła większość współczesnych mu elektryków.

MIROSŁAW SCHWANN Kentia Firma Konsultingowa

Już wtedy rozumiano, że efektywność przedsięwzięcia można podnieść przez obniżenie rezystancji przewodów linii – przy danym rodzaju przewodnika należało zwiększyć przekrój przewodów.

W jednym z doświadczeń wykonanych w Rosji przesyłano elektryczność odizolowanymi od ziemi szynami nieczynnej linii kolejowej [1].

Rozpoczętego procesu rozwoju kabli wykorzystywanych do przesyłu energii elektrycznej na odległość nie można już było zatrzymać.

W nowo budowanych w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia od wielu lat zaczęły dominować linie kablowe. W kablowych sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia w różnych krajach Europy stosowane są obecnie kable o izolacji z tworzyw sztucznych, głównie z polichlorku winylu (PVC), sieciowanego polietylenu (XLPE) czy też gumy etylenowo-propylenowej (EPR). Różnią się one nie tylko budową, ale również rodzajem tworzyw sztucznych stosowanych jako izolacja żyły roboczej i powłoki kabla.

20 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Zdjecie: [3]

REMIGIUSZ JOECK Joeck Usługi Konsultingowe

Rys. 1. Budowa kabli niskiego napięcia typu: a) AKFtA; b) AlAKA; c) YAKY 1 – żyła aluminiowa; 2 – papierowa przesycona olejem izolacja żyły roboczej; 3 – polwinitowa izolacja żyły roboczej; 4 – wkładka wypełniającą; 5 – izolacja rdzeniowa; 6 – powłoka ołowiana; 7 – powłoka aluminiowa; 8 – powłoka polwinitowa; 9 – osłona włóknista wewnętrzna; 10 – osłona z taśm polwinitowych; 11 – pancerz z taśm stalowych; 12 – osłona włóknista zewnętrzna (juta asfaltowa)

Kable w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia w Polsce W okresie międzywojennym oraz po II wojnie światowej w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia dominowały kable trzy – i czterożyłowe o izolacji papierowej przesyconej olejem i powłoce ołowianej.

W eksploatacji znajdują się również jeszcze kable niskiego napięcia o powłoce aluminiowej typu AlAKA i AlAKy, gdzie

powłoka pełniła dodatkowo rolę pancerza oraz żyły ochronno-neutralnej.

Dlatego też kable o powłoce aluminiowej były o trzech żyłach roboczych [3].

Budowę kabli o izolacji papierowej przesyconej olejem przedstawiono na rysunkach 1a i 1b.

W latach sześćdziesiątych w Polsce pojawiły się na rynku kable czterożyłowe o izolacji polwinitowej i powłoce ołowianej lub polwinitowej. Budowę kabli

TECHNIKA I TECHNOLOGIE Tabela 1. Typy kabli stosowanych w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia w Polsce

Źródło: oprac. R. Joeck na podstawie [15]

czterożyłowych o izolacji i powłoce polwinitowej zaprezentowano na rysunku 1c.

Izolacja polietylenowa jako izolacja robocza żył kabli nn pojawiła się po raz pierwszy w 2001 roku w Enerdze – Gdańskiej Kompanii Energetycznej SA. [12]. Uzasadnieniem tego działania były lepsze parametry izolacyjne polietylenu, co pozwoliło zmniejszyć grubość izolacji i w efekcie – średnicę całego kabla oraz uzyskać wyższą temperaturę obciążalności długotrwałej i dla zwarcia. W kolejnych latach takie rozwiązanie pojawiło się w pozostałych spółkach dystrybucyjnych w Polsce.

W tabeli 1 zestawiono obecne wymagania polskich spółek dystrybucyjnych.

Warto zwrócić uwagę nie tylko na różne tworzywa sztuczne wymagane jako izolacja i powłoka kabli, ale również na różnice w standardowych przekrojach kabli oraz na różny sposób ich oznakowania (zgodny z Dokumentem Harmonizacyjnym PNHD 603 S1:2006P +A3:2009P Kable elektroenergetyczne na napięcie znamionowe 0,6/1 kV [16] lub zgodny z Załącznikiem Krajowym NB). W tabeli także wśród zalet wymieniono istnienie wypełniacza między żyłami, który ułatwia montaż muf rozgałęźnych (trójnikowych) oraz utrudnia penetrację wody wzdłuż kabla.

o izolacji papierowej przesyconej olejem i powłoce ołowianej lub aluminiowej.

W latach pięćdziesiątych wykorzystano po raz pierwszy plastyfikowany polichlorek winylu (PVC), zwany w Polsce ,,polwinitem'', jako izolację kabli [17].

W wielu krajach Europy, w przeciwieństwie do Polski, jako standard przyjęto kable z wypełnieniem. Wraz z rozwojem technologii wytwarzania tworzyw sztucznych inne tworzywa zaczęto wykorzystywać jako izolację

i powłokę kabli niskiego napięcia. Na rynku pojawiły się również kable o izolacji z polietylenu termoplastycznego.

W tabeli 2 zestawiono obecnie stosowane kable w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia w wybranych krajach Europy i USA. Warto zwrócić uwagę na kable o izolacji z kauczuku etylenowo-propylenowego (EPR), wielodrutowej miedzianej żyle neutralnej, oplatającej skręcone trzy żyły robocze, o powłoce z polietylenu bezhalogenowego, stosowane w sieciach dystrybucyjnych Szwajcarii. Również konstrukcja kabli niskiego napięcia stosowana w Stanach Zjednoczonych Ameryki zasługuje na uwagę.

Jest całkowicie odmienna od konstrukcji kabli w Europie. W dużej części krajów Starego Kontynentu PVC została wyparta przez izolacje wykonana z polietylenu usieciowanego (XLPE).

Budowa kabli niskiego napięcia i jej wpływ na elastyczność W pierwszym okresie od wdrożenia do produkcji tworzyw sztucznych jako izolacji i powłoki kabla dominującymi właściwościami, mającymi podstawowe znaczenie, były wytrzymałość izolacyjna w przypadku izolacji żył roboczych kabla oraz szczelność

Tabela 2. Typy kabli stosowanych w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia w Europie i USA

Kable stosowane w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia w wybranych krajach Europy i w USA W Europie Zachodniej, podobnie jak w Polsce, w okresie międzywojennym oraz po II wojnie światowej w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia dominowały kable trzy – i czterożyłowe

Źródło: oprac. R. Joeck grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 21

TECHNIKA I TECHNOLOGIE w przypadku powłoki. Mniejsze znaczenie miały względy eksploatacyjne, w tym elastyczność kabla, oraz wpływ tych tworzyw na środowisko.

Zastąpienie izolacji żył roboczych kabli dystrybucyjnych niskiego napięcia wykonanej z polichlorku winylu polietylenem usieciowanym spowodowało wzrost sztywności kabla mierzonej promieniem gięcia. Nie miało to, być może, zbyt dużego znaczenia w spółkach dystrybucyjnych, gdzie standardowym przekrojem żyły roboczej było 150 mm². W Polsce, gdzie jednym ze standardowych przekrojów żyły roboczej jest 240 mm², wzrost sztywności kabla był już zauważalny przez elektromonterów, w szczególności podczas wprowadzania kabli do kablowych rozdzielnic szafowych naziemnych (tzw. złączy kablowych). Promień gięcia dla kabla typu YAKXS 4 x 240 mm², najpowszechniej obecnie stosowanego w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia w naszym kraju, wynosi od 550 do 870 mm (w zależności od rodzaju mieszanki PVC), podczas gdy taki sam typ kabla o przekroju żył roboczych 150 mm² ma promień gięcia od 564 do 630 mm. Widok kabla o izolacji polietylenowej XLPE i powłoce polwinitowej przedstawiono na rysunku 2. Kabla typu YAKXS 4 x 240 mm² przyłączonego do zacisków rozłącznika bezpiecznikowej z możliwym przekroczeniem promienia gięcia – na rysunku 4. Nie można nie dostrzec konstrukcji kabla o trzech żyłach aluminiowych o izolacji z kauczuku etylenowo-propylenowego (EPR) oplecionych drutami miedzianymi jako żyły ochronno-neutralnej, gdzie promień gięcia wynosi od 300 do 400 mm (rysunek 3), w zależności od rodzaju żyły roboczej.

Chcąc spełnić oczekiwania

W wielu krajach Europy rozpoczęto prace nad poszukiwaniami nowych tworzyw do stosowania jako izolacja żył roboczych oraz powłoki kabli sieci dystrybucyjnych niskiego napięcia. Operator sieci dystrybucyjnej w Holandii układa kable o izolacji polipropylenowej.

We Włoszech jako izolację kabli niskich napięć coraz częściej stosuje się materiały termoplastyczne oraz elastomery. Z kolei w krajach nadbałtyckich w pilotażach wrócono do izolacji z polietylenu termoplastycznego.

Rys. 2. Widok kabla o izolacji polietylenowej XLPE i powłoce polwinitowej. Źródło: [11]

Rys. 3. Widok kabla o trzech żyłach aluminiowych o izolacji z kauczuku etylenowo-propylenowego (EPR) oplecionych drutami miedzianymi, jako żyły ochronnoneutralnej. Źródło: [10] 22 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Rys. 4. Widok kabla typu YAKXS 4 x 240 mm2 przyłączonego do zacisków rozłącznika bezpiecznikowej z przekroczeniem promienia gięcia. Źródło: archiwum Schwann M.

elektromonterów w zakresie zwiększenia elastyczności kabli stosowanych w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia, należałoby przeanalizować następujące rozwiązania: ʱʱ zmniejszenie przekroju standardowego żyły roboczej z 240 do 150 mm²; ʱʱ stosowania innych tworzyw sztucznych jako izolację żyły roboczej, np. polietylen termoplastyczny (jak w napowietrznych przewodach izolowanych stosowanych w niektórych krajach Europy), sieciowany kauczuk etylenowo-propylenowy (EPR); ʱʱ stosowania innej konstrukcji kabla, np. kabla o żyle ochronno-neutralnej wykonanej z drutów miedzianych oplatających żyły robocze; ʱʱ zastosowanie kombinacji wymienionych rozwiązań.

Przy wyborze optymalnego rozwiązania nie bez znaczenia jest koszt kabli o elastycznej konstrukcji spełniających oczekiwania elektromonterów.

Stosowane tworzywa jako izolacja żył roboczych i powłoki kabli i ich wpływ na elastyczność Porównanie właściwości izolacyjnych i termomechanicznych polichlorku winylu oraz polietylenu nie zostawia złudzeń i tylko umacnia w przekonaniu o słuszności decyzji zastąpienia izolacji żył roboczych polietylenem XLPE, nawet kosztem zwiększenia sztywności kabli. Tym bardziej, że izolacja XLPE lepiej znosi chwilowe przeciążenia, np. pochodzące od źródeł prosumentów i zdecydowanie mniej wchłania wody niż PVC [8]. W przypadku powłoki kabla wybór materiału już nie jest tak oczywisty. PVC, dostępny na rynku w różnych wersjach, pozwala nabrać przekonania, że to nie ostatnia odsłona tego tworzywa w zastosowaniu na powłokę kabla.

W wielu krajach Europy rozpoczęto prace nad poszukiwaniami nowych tworzyw do stosowania jako izolacja żył roboczych oraz powłoki kabli sieci dystrybucyjnych niskiego napięcia. Operator sieci dystrybucyjnej w Holandii układa kable o izolacji polipropylenowej. We Włoszech jako izolację kabli niskich napięć coraz częściej stosuje się materiały termoplastyczne oraz elastomery. Z kolei w krajach nadbałtyckich w pilotażach wrócono do izolacji z polietylenu termoplastycznego. Oprócz opisywanej elastyczności kabli, w zasięgu zainteresowania jest również możliwość

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Literatura

Tabela 3. Tworzywa sztuczne stosowane do produkcji kabli i przewodów oraz ich właściwości

Źródło: oprac. R. Joeck

ich układania metodą mechaniczną.

Pierwszych prób z kablami o izolacji polietylenowej XLPE i o pogrubionej powłoce wykonanej z polietylenu o dużej gęstości HDPE dokonano w Austrii.

Obecnie prowadzone w ośrodkach naukowo-badawczych prace zmierzają do znalezienia mieszanki znanych dotychczas tworzyw sztucznych, która co najmniej utrzymałaby dobre właściwości polietylenu XLPE i znacząco poprawiła elastyczność kabli. Mieszanina polietylenów oraz polipropylenów i kontrolowana krystalizacja może prowadzić do powstania materiałów izolacyjnych o doskonałej kombinacji właściwościach elektrycznych i mechanicznych, poprzez uzyskanie najlepszych właściwości z każdego składnika w mieszance. Badania te prowadzone są również pod kątem zastosowania nowych mieszanek w kablach średniego napięcia [2, 4, 7].

Oprócz szeroko opisanego polietylenu i polipropylenu od wielu lat znane są inne tworzywa sztuczne o doskonałych właściwościach. Barierą wejścia tych tworzyw jako materiału stosowanego do izolacji i powłoki kabli niskiego napięcia w większości przypadków była ich wysoka cena. Zestawienie tworzyw sztucznych do produkcji kabli i przewodów oraz ich właściwości przedstawiono w tabeli 3.

Podsumowanie Zastąpienie izolacji żył roboczych kabli dystrybucyjnych niskiego napięcia wykonanej z polichlorku winylu polietylenem usieciowanym spowodowało wzrost sztywności kabla mierzonej promieniem gięcia.

Porównanie właściwości izolacyjnych i termomechanicznych polichlorku winylu i polietylenu nie zostawia złudzeń i tylko umacnia w przekonaniu o słuszności decyzji zastąpienia izolacji żył roboczych na korzyść polietylenu XLPE nawet kosztem zwiększenia sztywności kabli.

Chcąc spełnić oczekiwania elektromonterów w zakresie zwiększenia elastyczności kabli stosowanych w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia, należałoby przeanalizować następujące rozwiązania: ʱʱ zmniejszenie przekroju standardowego żyły roboczej z 240 do 150 mm²; ʱʱ stosowania innych tworzyw sztucznych jako izolację żyły roboczej, np. polietylen termoplastyczny (jak w napowietrznych przewodach izolowanych stosowanych w niektórych krajach Europy), sieciowany kauczuk etylenowo-propylenowy (EPR); ʱʱ stosowania innej konstrukcji kabla, np. o żyle ochronno-neutralnej wykonanej z drutów miedzianych oplatających żyły robocze; ʱʱ zastosowanie kombinacji tych rozwiązań.

Obecnie prowadzone w ośrodkach naukowo-badawczych prace, zmierzające do znalezienia nowej mieszanki znanych dotychczas tworzyw sztucznych, która co najmniej utrzymałaby dobre właściwości polietylenu XLPE i znacząco poprawiła elastyczność kabli, pozwalają przypuszczać, że w niedługim czasie na rynku pojawią się konstrukcje kabli wykorzystujące nowe mieszanki tworzyw sztucznych. n

1. Веселовский О. Н., Шнейберг Я. А., „Очерки по истории электротехники". Учебное издание. М.: Издательство МЭИ, 1993, 2. High Performance Thermoplastic Cable Insulation Systems for Flexible Network Operation, praca zbiorowa, 9th International Conference on Insulated Power Cables, Jicable '15 – Versailles 21-25 June, 2015, 3. Musiał E., Instalacje i urządzenia elektroenergetyczne.

Podręcznik dla technikum, WSiP, Wydanie pierwsze, Warszawa, 1998 r., s. 317, 4. New Generation Thermoplastic Insulation. 04/15. www.gnosysglobal.com, 5. Polski przemysł kablowy, pod redakcją J. Grobickiego, Bydgoszcz, 2007 r., 6. M. Schwann, Czy kable stosowane powszechnie w energetyce są zgodne z aktualnymi normami? – X Konferencja Naukowo-Techniczna ,,Elektroenergetyczne linie kablowe. Stan obecny, nowe techniki”, Kołobrzeg, 2-3.12.2015, 7. Thermoplastic High Performance Cable Insulation Systems for Flexible System Operation, praca zbiorowa, 2015 Electrical Insulation Conference (EIC), Seattle, Washington, USA, 7 – 10 June 2015, 8. Welcome to the world of Borealis. Company Presentation 2018, 9. Wymagania w stosunku do przewodów w przestrzeniach zagrożonych pożarem. Inżynier budownictwa. http:// www.inzynierbudownictwa.pl/technika,materialy_ i_technologie,artykul,wymagania_w_stosunku_ do_przewodow_w_przestrzeniach _zagrozonych_ pozarem,6845, 10. Brugg Kabel AG, Szwajcaria: GKN 4-Leiter Alse NSPolymerkabel 1/0.6kV, www.bruggcables.com/, 11. NKT Cables. Kable elektroenergetyczne 0,6/1kV z 2009r., s. 13, 12. Standardy techniczne obowiązujące dla urządzeń eksploatowanych w Energa – Gdańska Kompanii Energetycznej SA, opracowanie zbiorowe, Gdańsk, styczeń 2002 r., 13. Standardy techniczne urządzeń elektroenergetycznych WN, SN i nn w Koncernie Energetycznym EnergaOperator SA, Gdańsk, wrzesień 2009 r., 14. Specyfikacja techniczna dla kabli i przewodów elektroenergetycznych SN i nn, Energa-Operator SA, Gdańsk, czerwiec 2010 r., 15. Standardy techniczne operatorów sieci dystrybucyjnych (OSD) linii kablowych nn: ʱʱ www.operator.enea.pl/infoosieci/instrukcjeistandardysieci/standardywsiecidystrybucyjnejeop ʱʱ www.energa-operator.pl/centrum_informacji/standardy_techniczne.xml ʱʱ www.innogystoenoperator.pl/pl/strona/specyfikacje-techniczne ʱʱ www.pgedystrybucja.pl/Dla-Klienta/Przydatne-dokumenty/akordeon-Przydatne-dokumenty/wbse ʱʱ www.pkpenergetyka.pl/Energia-dla-kolei/Dokumenty-do-pobrania ʱʱ www.tauron-dystrybucja.pl/uslugi-dystrybucyjne/ standardy-techniczne-sieci/ksiega-standardow-technicznych

16. PN-HD 603 S1:2006P+A3:2009P Kable elektroenergetyczne na napięcie znamionowe 0,6/1 kV, 17. https://www.elandcables.com/the-cable-lab/faqs/ faq-what-are-the-benefits-of-pvc-insulated-cables. grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 23

WYDARZENIA

Konferencja PTPiREE

6 i 7 listopada Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej po raz drugi było organizatorem konferencji poświęconej magazynom energii. Tym razem odbyła się ona w Kołobrzegu. Prawie stu uczestników, reprezentujących firmy zainteresowane wdrażaniem technologii magazynowania energii w Polsce, wysłuchało 19 referatów. Partnerem merytorycznym wspierającym organizatorów w przygotowaniu programu była Polska Izba Magazynowania Energii (PIME). Uroczystego otwarcia debaty dokonał Wiesław Jasiński, wiceprezes Energi-Operator.

Wprowadzeniem do konferencji była prezentacja dotycząca strategii wykorzystania magazynów energii w systemie elektroenergetycznym. Wskazano jego użytkowników, którzy mogą być zainteresowani magazynowaniem energii.

Wymieniono operatora systemu przesyłowego, operatorów systemów dystrybucyjnych, wytwórców, przedsiębiorstwa obrotu, agregatorów, odbiorców, klastry, operatorów ładowania pojazdów.

Dla każdego z użytkowników podano cel stosowania magazynów energii, warunki, w jakich będą pracowały, rekomendowane technologie. Połączone strategie wykorzystania magazynów energii w systemie elektroenergetycznym pozwolą na obniżenie kosztów magazynowania i zwiększą efektywność wykorzystania energii.

Kolejną częścią konferencji był panel dyskusyjny dotyczący magazynów energii w sektorze regulowanym. Dyskusja koncentrowała się wokół następujących pytań: w jakim zakresie usługi magazynowania energii potrzebują regulacji?; jak zmiany ról na rynku energii oraz struktury systemu energetycznego – z uwzględnianiem dynamicznie rozwijającej się energetyki rozproszonej, z magazynami energii – wpływają na podział odpowiedzialności za bezpieczeństwo energetyczne?; jak kierunkować inwestycje i innowacje, by lepiej 24

l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Zdjecia (2x): PTPiREE

Magazyny energii

Sesja poświęcona doświadczeniom operatorów

zaspokajać potrzeby regulacyjne systemu i interesy konsumentów?; jak dzielić się ryzykiem?; czy wzrost cen energii zmieni podejście do innowacyjnych technologii, w tym do magazynowania energii?

Zdaniem Krzysztofa Kochanowskiego, wiceprezesa PIME, przedstawione w projekcie nowelizacji ustawy Prawo energetyczne (Pe) regulacje w zakresie magazynowania energii w znacznym stopniu przybliżają nas do stworzenia komercyjnego rynku usług magazynowania energii elektrycznej. – Projektodawca wsłuchał się w głos naszej branży i przede wszystkim zniósł podstawową barierę, czyli podwójną opłatę dystrybucyjną dla instalacji magazynowania energii. Mamy jeszcze pewne rozbieżności w zakresie podejścia, czy operatorzy dystrybucyjni mogą stawiać magazyny na własne potrzeby. W projekcie krajowej regulacji znacząco zliberalizowano zapisy w tej kwestii w stosunku do projektu dyrektywy elektroenergetycznej Komisji Europejskiej. W naszym odczuciu niepotrzebnie i dla przejrzystości regulacyjnej powinniśmy przetransponować zapisy KE – powiedział Krzysztof Kochanowski.

Część referatową otworzyła sesja na temat obecnego stanu prawnego oraz przyszłych kierunków regulacji dotyczących magazynowania energii, tak krajowych, jak i europejskich. Przedstawiono zmiany, jakie w zakresie magazynów energii wprowadza projekt nowelizacji Pe. Odnosząc się do przyszłych unormowań wskazano, że powinny one zawierać m.in.: • definicje magazynowania w zależności od jego funkcji, wielkości magazynu i maksymalnego czasu rozładowania - spójne w poszczególnych aktach prawnych; • określenie statusu magazynowania energii elektrycznej w kontekście taryfowania i obowiązków koncesyjnych; • wykaz usług magazynowania i ich rozwiązań; • określenie zasady współpracy magazynu energii elektrycznej z siecią elektroenergetyczną i jednostkami wytwórczymi; • definicje ról i kolejności priorytetów wśród zainteresowanych stron; • określenie wymagań technicznych i zasad przyłączenia do sieci magazynu energii elektrycznej;

WYDARZENIA

Panel dyskusyjny

• zasady wyjaśniające prawa wytwórców, OSP, OSD i użytkowników końcowych do posiadania, eksploatacji i użytkowania systemów magazynowania; • określenie zasad rozliczania energii pobranej z sieci na potrzeby magazynowania energii elektrycznej; • wprowadzenie uprawnienia do posiadania magazynów energii elektrycznej przez OSP i OSD. Jako potencjalne usługi w dziedzinie poprawy bezpieczeństwa dostaw energii wskazano: ʱʱ stabilizację pracy systemu elektroenergetycznego w zakresie przepływów energii i mocy, ʱʱ kompensację i integrację instalacji wytwórczych o nieprzewidywalnym charakterze produkcji, ʱʱ zapewnienie dostępności dodatkowej mocy w sieci, ʱʱ regulację częstotliwości sieci (w przypadku pracy wyspowej), ʱʱ krótkookresową regulację napięcia w sieci, ʱʱ zapewnienie gotowości do rozruchu systemu po awarii zasilania.

W wystąpieniach odnoszono się także do klastrów energii. Pokazano, że magazyny energii w klastrach pozytywnie wpływają na jakość dostaw energii. Pomagają ograniczać zmiany napięcia w sieci dystrybucyjnej, dzięki efektywnemu zarządzaniu w ramach klastra źródłami zależnymi od warunków atmosferycznych. Stąd funkcjonowanie klastrów energii przyczyni się do poprawy niezawodności dostaw energii elektrycznej.

Oceniając warunki budowy magazynów energii w klastrach energii, wskazano na brak systemu wsparcia (pomocy publicznej) dla magazynowania energii elektrycznej. Dlatego konieczne jest, aby inwestycje

w magazyny energii były pochodną modeli biznesowych, a inwestorzy uzyskiwali korzyści ekonomiczne ze stosowania magazynów energii, m.in. usługi systemowe związane z bilansowaniem (frequency ancillary services), nie związane z bilansowaniem (non-frequency ancillary services), arbitraż cenowy na hurtowym rynku energii elektrycznej (electric energy time shift), dostarczanie rezerwy mocy do KSE).

Jedną z sesji poświęcono przeglądowi technologii magazynowania. Omówiono dostępne rodzaje magazynów energii.

Oprócz systemów elektrochemicznych, wskazywano magazyny energii w technologii przepływowej, baterie w technologii

Magazyny energii w klastrach pozytywnie wpływają na jakość dostaw energii.

Pomagają ograniczać zmiany napięcia w sieci dystrybucyjnej, dzięki efektywnemu zarządzaniu w ramach klastra źródłami zależnymi od warunków atmosferycznych

słonej wody, a także wykorzystanie szybów nieczynnych kopalni do instalacji magazynu energii w technologii elektrowni wodnych szczytowo-pompowych. Przedstawiono podstawowe parametry techniczno-ekonomiczne magazynów i energoelektroniki. Zaprezentowano perspektywy rozwoju technologii magazynowania energii i funkcjonalności ich zastosowania.

Kolejna sesja dotyczyła możliwości pozyskania dofinansowania na projekty magazynowania energii w sektorze. Przedstawiono programy wspierające prace B+R w zakresie magazynowania energii oraz przyszłe źródła wsparcia magazynów energii. Swoimi doświadczeniami w tym zakresie podzielili się z uczestnikami konferencji: Tauron Dystrybucja, Enea Operator, Energa-Operator oraz PGE Energia Odnawialna. Audytorium zaznajomiono także z projektami magazynowania energii realizowanymi przez kilku europejskich OSD. Jak zauważono, najwięcej magazynów jest w sieci państw-liderów w zakresie korzystania z energii odnawialnej.

W podsumowaniu debaty stwierdzono, że rozwój rynku magazynów energii wydaje się nieunikniony, głównie za sprawą przyrostu rozproszonych źródeł energii oraz potrzeby świadczenia niezbędnych usług regulacyjnych dla systemu, które będą mogły w przyszłości realizować właśnie magazyny energii. Zmieniające się regulacje, coraz większa liczba instalowanych magazynów i pierwsze doświadczenia z ich eksploatacji stworzą potrzebę kolejnych spotkań i dyskusji branżowych.

Twórcy konferencji planują, że będzie ona cykliczna i na stałe wpisze się w harmonogram wydarzeń organizowanych przez PTPiREE.

Jarosław Tomczykowski Biuro PTPiREE grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 25

WYDARZENIA

Konferencja PTPiREE

XVII Konferencja Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE '18 Już tradycyjnie Konferencja SIwE rozpoczęła się sesją „0”, którą zdominowały nowe technologie, adresowaną przede wszystkim do specjalistów IT. W jej ramach przedstawiono m.in. następujące zagadnienia: robotyzację i budowę zintegrowanego systemu ZMS w PKP Energetyka SA oraz wdrożenie systemu monitoringu sieci optycznej w PSE SA. Dyskutowano również nad systemami monitorowania infrastruktury krytycznej, zastanawiano się nad bezpieczeństwem danych przechowywanych w chmurze oraz przedstawiono system łączności oparty na technologii LTE. Mimo bardzo specjalistycznych zagadnień omawianych w tym dniu, zgromadził on na sali wykładowej blisko 200 uczestników.

Pierwszy, oficjalny dzień Konferencji podzielono na trzy sesje. Pierwsza rozpoczęła się prezentacją PSE SA na temat praktycznej współpracy i zamierzeń przedsiębiorstw energetycznych w zakresie cyberbezpieczeństwa. Kolejne referaty dotyczyły wdrożeń realizowanych w energetyce zawodowej: repeaterów PLC w Energa-Operator SA, nowoczesnej aplikacji dla serwisu liczników w innogy Stoen Operator Sp. z o.o., zmianie architektury systemów obsługi technicznej 26

l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Zdjęcia (3x): PTPiREE

Od 20 do 23 listopada w Wiśle odbyła się, organizowana przez Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, XVII edycja Konferencji Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE ’18. Największą jej część poświęcono cyberbezpieczeństwu oraz aktualnym wdrożeniom z zakresu IT w energetyce zawodowej. Zaprezentowano także po raz pierwszy na tym forum ofertę start-upów energetycznych.

Otwarcie Konferencji SIwE ’18 przez dyrektora Biura PTPiREE Wojciecha Tabisia

w Tauron Dystrybucja SA czy koncepcji budowy sieci LTE 450 dla energetyki zaprezentowanej przez PGE Systemy SA. Sesja zakończyła się wystąpieniami sponsorów: referatem firmy Exatel na temat podniesienia poziomu bezpieczeństwa spółek w świetle ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa oraz Microsoft o rynku energii przyszłości,

planowaniu i optymalizowaniu pracy zespołów w terenie.

Drugi dzień konferencji rozpoczął się sesją poświęconą start-upom energetycznym. W jej trakcie zaprezentowano m.in.: doświadczenia Tauron ze współpracy ze start-upami (Tauron Polska Energia SA), innogy Laboratory of Things – technologie nowych możliwości (innogy

WYDARZENIA

Sala wykładowa w trakcie konferencji

Stoen Operator Sp. z o.o.) oraz dedykowaną energetyce zawodowej ofertę innowacyjnych rozwiązań biznesowych. Dzień ten zakończyła kolejna sesja poświęcona aktualnym wdrożeniom realizowanym w przedsiębiorstwach energetycznych.

W ostatnim dniu odbyły się indywidualne rozmowy dostawców systemów i rozwiązań IT dla energetyki z ich potencjalnymi użytkownikami.

Oprócz referatów zaprezentowanych bezpośrednio na sali wykładowej, toczyło się bardzo wiele rozmów kuluarowych dotyczących szeroko rozumianej problematyki IT – nie tylko w przedsiębiorstwach energetycznych. Bardzo dużo czasu poświęcono na rozważania nad automatyzacją i robotyzacją wielu procesów – nie tylko ze sfery produkcyjnej, ale także biznesowej. Sporo dyskusji

Fragment sali wystawowej z przygotowanymi stoiskami promocyjnymi

dotyczyło także „sztucznej inteligencji”, wykorzystywanej już dzisiaj choćby do przewidywania i zapobiegania awariom urządzeń, a tym samym efektywniejszego ich wykorzystania. Skala tych dyskusji sugeruje, że być może warto byłoby w ramach Konferencji SIwE przeprowadzić warsztaty, poświęcone globalnym kierunkom rozwoju informatyki i ich wpływie, nie tylko na funkcjonowanie przedsiębiorstw w przyszłości, ale także na pracę i życie zwykłych ludzi.

W ciągu siedemnastu lat Konferencja SIwE stała się największym i najpoważniejszym spotkaniem branży energetycznej w zakresie informatyki. W jej XVII edycji udział wzięło 600 uczestników (w tym 259 reprezentujących OSD i OSP) z ponad 150 firm i instytucji. Wygłoszono 41 referatów, przygotowano 26 stoisk promocyjnych. Patronat honorowy nad SIwE '18 objęli: Ministerstwo Energii oraz Prezes Urzędu Regulacji Energetyki. Sponsorami były firmy: Exatel oraz Microsoft.

Już teraz zapraszamy Państwa do udziału w XVIII edycji Konferencji SIwE, która odbędzie się od 26 do 29 listopada 2019 roku w Wiśle. Szczegółowe informacje znaleźć można na stronie internetowej: siwe.ptpiree.pl.

Sebastian Brzozowski, Biuro PTPiREE grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 27

WYDARZENIA

Wydarzenia w branży Działania sygnatariuszy Memorandum w sprawie przeciwdziałania kradzieżom i dewastacji infrastruktury (dalej: Memorandum) przynoszą coraz lepsze rezultaty. Skala incydentów nigdy od ośmiu lat nie spadła do tak niskiego poziomu jak w ubiegłym roku, co pokazują statystyki zebrane przez członków Memorandum.

W 2017 roku zanotowano mniej niż 5 tys. takich przypadków w branżach: telekomunikacyjnej, kolejowej i energetycznej, podczas gdy w latach 2011-2012 rejestrowano ich ponad 17 tys. rocznie. Mimo to koszty kradzieży i dewastacji infrastruktury, jakie w 2017 roku poniosły trzy branże, są nadal znaczne.

4841 – tyle dokładnie przypadków kradzieży i dewastacji infrastruktury zarejestrowały w 2017 roku branże: telekomunikacyjna, kolejowa i energetyczna. Było to o 1070 incydentów mniej niż rok wcześniej. Spadły też koszty, które muszą one ponosić w związku z odtworzeniem infrastruktury na skutek takich działań. W 2017 można je szacować na 14 mln zł, co oznacza, że były o 6 mln zł niższe niż rok w wcześniej.

Od 2012 roczne koszty dewastacji i kradzieży infrastruktury ponoszone przez telekomunikację, energetykę i kolej systematycznie spadają. Wtedy sięgnęły 64 mln zł. Znaczny wpływ na ten spadek miało na pewno podjęcie współpracy z policją czy wpisanie w 2013 roku prowadzonych w ramach Memorandum prac do katalogu działań rządowego programu ograniczenia przestępczości i zachowań aspołecznych „Razem bezpieczniej”. W ostatnich latach intensywniej nadzorowano m.in. punkty złomu; organizowane są kampanie informacyjne i edukacyjne.

Trend spadkowy dotyczy każdej z trzech branż reprezentowanych w Memorandum. Straty z tytułu kradzieży i dewastacji infrastruktury zmniejszyła też energetyka. W ubiegłym roku o 1,3 mln zł (z 4,5 mln zł w 2016 do 3,2 mln zł w 2017 roku). W sumie w 2017 zanotowano 1588 przypadków kradzieży i dewastacji infrastruktury, podczas gdy rok wcześniej było ich 1908. Także w tym sektorze dobre rezultaty przynosi współpraca z policją.

Formuła Memorandum jest otwarta na każdy podmiot chcący zaangażować się na rzecz zwiększenia bezpieczeństwa infrastruktury.

Miasta dla klimatu W trakcie COP24 (Konferencja Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu) w Katowicach odbył się dwudniowy szczyt „Miasta dla klimatu”, podczas którego aż 23 polskie miejscowości zadeklarowały przystąpienie do sieci NAZCA (Non-State Actor Zone for Climate Action). Jest to platforma działająca od 2014 roku przy Sekretariacie ds. Zmian Klimatu ONZ. Stanowi ona światową bazę danych na temat działań proklimatycznych. Do NAZCA włączyło się już ponad 9 tys. miast, 125 28

l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

Zdjęcie: Adobe Stock © ratmaner

Walka z kradzieżą i dewastacją infrastruktury

Poznań jest jednym z 23 miast, które zadeklarowały przystąpienie do NAZCA

regionów, prawie 2,5 tys. partnerów biznesowych, przeszło 350 instytucji finansowych i z górą 100 organizacji pozarządowych z całego świata.

Otwierając szczyt ,,Miasta dla klimatu" Minister Inwestycji i Rozwoju Jerzy Kwieciński podkreślił kluczową rolę miast w działaniach na rzecz poprawy stanu środowiska. – Jeżeli chcemy być skuteczni w realizacji polityki klimatycznej na świecie, musimy prowadzić ją w skoordynowany sposób. Spotykamy się w Katowicach, by w gronie reprezentantów miast z całego świata rozmawiać o realizacji celów klimatycznych. Pragniemy też rozpropagować wśród polskich miast uczestnictwo we współpracy międzynarodowej, szczególnie w ramach sieci NAZCA – mówił Jerzy Kwieciński.

Polityka energetyczna w konsultacjach Ministerstwo Energii pod koniec listopada przedstawiło założenia Polityki energetycznej Polski do 2040 roku. Zdaniem Ministra Energii Krzysztofa Tchórzewskiego, dostosowanie branży do założeń, które pojawiły się w polityce energetycznej naszego kraju, będzie kosztować do 2040 roku aż 400 mld zł.

Branża energetyczna musi odpowiedzieć na rosnące zapotrzebowanie na energię elektryczną. Zmieni się także struktura miksu energetycznego. W 2030 roku 60 proc. energii powstanie z węgla.

Jest to mniejszy udział procentowy tego paliwa niż obecnie (ponad 80 proc.), ale przy prognozowanym wzroście popytu wcale nie oznacza, że elektrownie węglowe ograniczą produkcję.

Utrzymanie dominującej pozycji paliwa węglowego nie ograniczy rozwoju odnawialnych źródeł energii. Projekt PEP 2040 zakłada, że w 2030 roku z OZE powstanie 21 proc. energii. Złoży się na to głównie produkcja z morskich farm wiatrowych i z fotowoltaiki.

Rząd zakłada również, że w 2033 roku zostanie oddany do użytku pierwszy blok w polskiej elektrowni jądrowej. Dziesięć lat później

Zdjęcie: Adobe Stock © halberg

WYDARZENIA

PGE poszukuje strategicznego partnera, który powinien posiadać odpowiednie doświadczenie w budowie farm wiatrowych na europejskim rynku

w naszym kraju będzie pracowało już sześć bloków jądrowych o mocy 6-9 GW. Projekt dokumentu przewiduje dominującą rolę małych reaktorów jądrowych – HTR i SMR. Zmiana struktury wytwarzania, uruchomienie bloków jądrowych i gazowo-parowych sprawi, że w 2040 roku średnia emisja z polskich elektrowni i elektrociepłowni wyniesie ok. 400 kg CO₂/MWh. Obecnie jednostki oparte na węglu kamiennym osiągają emisję na poziomie trochę poniżej 1000 kg CO₂/MWh, a w przypadku bloków spalających węgiel brunatny jest to jeszcze większa liczba.

Optymistycznie wygląda również założenie poprawy efektywności energetycznej o 23 proc. do 2030 w stosunku do prognoz z 2007 roku.

Rząd podkreśla także w projekcie PEP 2040 zarówno konieczność rozbudowy sieci przesyłowej, jak też skablowanie sieci średnich napięć. Dokument zapowiada, że Polska będzie dążyła do osiągnięcia średniego poziomu Unii Europejskiej we wskaźnikach długości i częstości przerw w dostawach energii. Sprawność działania w sytuacjach kryzysowych ma poprawić cyfrowy system łączności między operatorami. Infrastruktura będzie wyposażona w urządzenia sterowania. Ponadto wdrożone zostaną inteligentne sieci energetyczne.

Autorzy projektu PEP 2040 zauważają, że na rozwój krajowego rynku wpłynie budowa jednolitego europejskiego rynku energii i większa niż obecnie chęć udziału w nim konsumentów.

Wzmocni się pozycja odbiorców, co wymaga m.in. uporządkowania generalnych umów dystrybucji i rozwinięcia polityki informacyjnej. Powszechniejsze staną się również działania prowadzące do spłaszczenia dobowej krzywej zapotrzebowania na moc. Ma się do tego przyczynić rozwój elektromobilności. Dla lokalnego bilansowania konieczne jest urynkowienie usług systemowych i zwiększenie kompetencji spółek dystrybucyjnych.

Zapisy dokumentu ważne z punktu widzenia operatorów systemów elektroenergetycznych omówiono szerzej w rubryce „Paragraf w sieci” bieżącego wydania ,,EE''.

PGE – farmy wiatrowe na Bałtyku PGE rozpoczyna poszukiwania strategicznego partnera do przygotowania, budowy i eksploatacji farm wiatrowych na Morzu Bałtyckim o łącznej mocy do 2545 MW, stanowiących pierwszy etap programu offshore Grupy Kapitałowej PGE. Mają one być zlokalizowane w odległości około 25-30 km od brzegu, na wysokości Łeby.

Zgodnie z wymaganiami, partner PGE powinien posiadać odpowiednie doświadczenie w realizacji tego typu inwestycji na europejskim rynku, być w stanie wesprzeć projekty w aspektach technicznych i kontraktowaniu wykonawców, a także dzielić się know-how w tym zakresie z PGE. Docelowo PGE zamierza sprzedać po 50 proc. udziałów w dwóch spółkach celowych, w których przygotowywane są projekty morskich farm wiatrowych, a następnie wspólnie z partnerem realizować je w formule joint venture.

Pierwszy prąd z wiatraków na morzu popłynie w 2025, a rok później nastąpi przekazanie inwestycji do fazy komercyjnej eksploatacji. Energia z pierwszego etapu programu offshore Grupy PGE zasili nawet 4 mln gospodarstw domowych.

Morskie farmy wiatrowe stanowią jedną z opcji strategicznych rozwoju Grupy PGE po 2020 roku. Przedsięwzięcie jest obecnie na etapie pozyskiwania niezbędnych zgód środowiskowych; prowadzone są badania wietrzności, prace w zakresie wyprowadzenia mocy i inne działania techniczne. Trwają przygotowania do przeprowadzenia wstępnych badań geologicznych.

Opracowała Małgorzata Władczyk grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 29

FELIETON

Z umiarem

Karp

Niezbyt mi odpowiada mulisty smak karpia. Rzadko go jadam. Nie jestem jednak w stanie wyobrazić sobie prawdziwych Świąt Bożego Narodzenia właśnie bez karpia na stole. Siła tradycji.

Jest on najpopularniejszą rybą hodowlaną w Polsce. Wędkarze zaś uznają go za jedną z najsilniejszych, wyjątkowo waleczną i przebiegłą. Przeważnie łowi się je na gruntówkę, ale także na spławik. Nie zaleca się stosowania innych technik, jak chociażby ciągnięcia przez wodę przynęty za łodzią lub poprzez powolne nawijanie żyłki, z angielska zwanej trolling.

Skądinąd metoda ta nieźle sprawdza się przy łowieniu łososi bądź makreli.

Notabene trolling kojarzy się nam zupełnie z czymś innym. Z chuligaństwem internetowym, jakże powszechnym w dzisiejszych czasach. Troll zakłóca merytoryczny przebieg dyskusji. „Zarzuca haczyk” poruszający kontrowersyjny temat celem wywołania kłótni. Stara się zdyskredytować całą grupę lub poszczególnych jej uczestników. Zniechęcić innych. Reaguje wrogo na wszelkie próby uspokojenia. Rozpala negatywne emocje i przyczynia się do kontunuowania sporu. Czym więcej osób reaguje na jego posty, tym bardziej bywa usatysfakcjonowany. Wprowadza zamęt i dezorganizuje dialog. Fala hejtu potrafi nawet wielu zniszczyć dotychczasowe ich życie. Administratorzy starają się zapobiegać temu zjawisku. Stosowany mechanizm zgłaszania pozwala na blokowanie trolli, aczkolwiek niewystarczająco. Nadal dręczą oni zarówno osoby publiczne, jak też zwykłych ludzi.

Trudno nam żyć bez Internetu. Jest wspaniałym źródłem informacji. Umożliwia kontakt ze wszystkimi na całym świecie.

Niestety generuje przeróżne zagrożenia.

Z częścią z nich powoli zaczynamy sobie radzić. Też nie do końca. Stale pojawiają się jednakże nowe. Opracowano bazę cyfrowych podpisów, dzięki czemu stało się możliwe usuwanie z platform treści zidentyfikowanych jako przestępcze. Skutecznie wyłapuje się osoby je publikujące. Radykalne organizacje 30 l ENERGIA elektryczna grudzień 2018

»»» » Rozsiewane nieprawdziwe informacje na temat konkurencji prowadzą do niszczenia wizerunku i zniżki kursu akcji.

Energetyka nie pozostanie enklawą spokoju.

Fałszywe enuncjacje na temat stosowanych technologii produkcji, przesyłu i rozdziału oraz wykorzystywania energii mogą doprowadzić do zakłócenia działania kluczowej infrastruktury.

Wystarczy, że ludzie oraz instytucje gwałtownie zareagują na nieistniejące zagrożenia. Nagle wywołają nadmierny popyt lub nadprodukcję energii elektrycznej. terrorystyczne, zwłaszcza ISIS, epatowały świat filmami pokazującymi swoje działania i wzywały do braterskiej

solidarności. Sprzyjało to napływowi zagranicznych ochotników i atakom terrorystycznym w innych krajach. Wiele z nich daje się zablokować, choć wciąż daleko do ostatecznego rozwiązania. Co najgorsze, niektóre państwa same zainicjowały kampanie dezinformacyjne.

Próbują nawet ingerować w wybory za granicą. Biznes także zaczął podążać tym śladem. Rozsiewane nieprawdziwe informacje na temat konkurencji prowadzą do niszczenia wizerunku i zniżki kursu akcji.

Energetyka nie pozostanie enklawą spokoju. Fałszywe enuncjacje na temat stosowanych technologii produkcji, przesyłu i rozdziału oraz wykorzystywania energii mogą doprowadzić do zakłócenia działania kluczowej infrastruktury. Wystarczy, że ludzie oraz instytucje gwałtownie zareagują na nieistniejące zagrożenia. Nagle wywołają nadmierny popyt lub nadprodukcję energii elektrycznej. Pomijam tu całkowicie problem zaplanowanych i wyrachowanych cyberataków czy też cyberterroryzmu.

Sprostanie wszelkim cyberzagrożeniom jest praktycznie niemożliwe.

Odpowiednie służby muszą monitorować media społecznościowe. Poprzez szybką reakcję, korygować krążącą dezinformację. Stale aktualizować systemy wczesnego ostrzegania, wykrywać podejrzaną aktywność, usuwać określone treści i blokować niektóre konta. Wszystko kosztem ograniczania naszej prywatności. Nawiasem mówiąc, sami powinniśmy wspierać te działania. Postarajmy się jednakże w tym wyjątkowym, świątecznym okresie zapomnieć o języku oszczerstw, nienawiści i przemocy. Wyłączmy komputery. Spędzajmy jak najwięcej czasu z najbliższymi. Rozmawiajmy. Na spacerze. Przy stole. Chociażby przy karpiu. Warto.

dr inż. Andrzej Nehrebecki

TERMINARZ

}}7-9 maja 2019 r.

TORUŃ

}}11-12 czerwca 2019 r.

KOŁOBRZEG

}}16-17 października 2019 r.

WISŁA

Międzynarodowa Konferencja Transformatorowa TRANSFORMATOR’19

Konferencja Pomiary i diagnostyka w sieciach elektroenergetycznych

Konferencja Elektroenergetyczne linie napowietrzne i kablowe wysokich i najwyższych napięć

»»

Org.: PTPiREE Inf.: Karolina Nowińska tel. 61 846-02-15 nowinska@ptpiree.pl transformator.ptpiree.pl

PTPiREE »»Org.: Inf.: Justyna

PTPiREE »»Org.: nf.: Karolina Nowińska

Dylińska-Chojnacka tel. 61 846-02-32 dylinska@ptpiree.pl

}}26-29 listopada 2019 r.

WISŁA

tel. 61 846-02-15 nowinska@ptpiree.pl linie.ptpiree.pl

Więcej informacji w terminarzu na www.ptpiree.pl Dział Szkoleń:

XVIII Konferencja Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE’19

Sebastian Brzozowski,

PTPiREE »»Org.: nf.: Karolina Nowińska

tel. 61 846-02-31, brzozowski@ptpiree.pl

tel. 61 846-02-15 nowinska@ptpiree.pl siwe.ptpiree.pl

Biuro PTPiREE, ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań tel. 61 846-02-00, fax 61 846-02-09; ptpiree@ptpiree.pl

KREUJEMY

WSPIERAMY

nowe rozwiązania

zachodzące zmiany i wdrożenia nowych technologii w elektroenergetyce

WYKONUJEMY

analizy prawne, techniczne i ekonomiczne

ORGANIZUJEMY

specjalistyczne szkolenia, seminaria i konferencje

PROWADZIMY

działalność normalizacyjną, typizacyjną, doradczą, wydawniczą i edukacyjną

PRZYGOTOWUJEMY

wnioski o dotacje unijne na projekty energetyczne

INTEGRUJEMY środowisko energetyków

grudzień 2018 ENERGIA elektryczna l 31