Energia Elektryczna czerwiec 2018 by PTPiREE

PRZESYŁ

Elektryczna

6/2018

DYSTRYBUCJA

ISSN 1897-3833 Biuletyn Branżowy

KLIENT

Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Rynek i regulacje

Technika i technologie

Wydarzenia w branży

Sprawozdanie PTPiREE za 2017 rok

Współpraca w przesyle i dystrybucji Bilansowanie mocy a rzeczywiste zapotrzebowanie

Po pierwszej

certyfikacji klastrów energii

Nowe technologie kontra SF₆

W NUMERZE

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

Z DZIAŁALNOŚCI PTPIREE

Współpraca w przesyle i dystrybucji

RYNEK I REGULACJE

10 Po pierwszej certyfikacji

klastrów energii

12 RAPORT Z DZIAŁAŃ LEGISLACYJNYCH 13 PARAGRAF W SIECI

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

15 Nowe technologie kontra SF₆

ELEKTROMOBILNOŚĆ

18 Grupa Renault i EEM tworzą

pierwszą „inteligentną wyspę” na portugalskiej Porto Santo

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

20 Bilansowanie mocy a rzeczywiste

zapotrzebowanie – analiza i wnioski

WYDARZENIA

25 20. spotkanie techniczne

transportowców z branży

27 Stacje elektroenergetyczne

WN/SN i SN/nn

28 Wydarzenia w branży 30 FELIETON

Biuletyn Branżowy „Energia Elektryczna” – miesięcznik Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Redaguje zespół: Wojciech Tabiś (redaktor naczelny), Małgorzata Władczyk (zastępca redaktora naczelnego), Sebastian Brzozowski, Mirosław Derengowski, Olga Fasiecka, Wojciech Kozubiński, Lucyna Mazurek, Stanisława Teszner, Katarzyna Zalewska-Wojtuś. Adres redakcji: ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań, tel. 61 84-60-200, faks 61 84-60-209, www.e-elektryczna.pl Wydawca: Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań, tel. 61 84-60-200, faks 61 84-60-209, e-mail: ptpiree@ptpiree.pl, www.ptpiree.pl ISSN 1897-3833 Opracowanie graficzne, skład, łamanie i druk: Media i Rynek, ul. K. Pułaskiego 41, 62-800 Kalisz Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń. Redakcja nie zwraca nadesłanych materiałów oraz zastrzega sobie prawo skracania i adiustacji tekstów oraz zmianę ich tytułów. Nakład: 1000 egzemplarzy Data zamknięcia numeru: 18 czerwca 2018 r.

DYSTRYBUCJA

PRZESYŁ

Elektryczna

6/2018

KLIENT

ISSN 1897-3833 Biuletyn Branżowy

Czerwiec to tradycyjnie okres podsumowań działalności poprzedniego roku. W PTPiREE, jak co roku, okazję do takiego podsumowania stanowi Zgromadzenie Krajowe, na którym przedstawiamy sprawozdanie z działalności Towarzystwa w 2017 roku. Istotne elementy tego dokumentu publikujemy w bieżącym wydaniu naszego miesięcznika, pokazując tym samym znaczną skalę i różnorodność realizowanych przez nas przedsięwzięć. Stali Czytelnicy „Energii Elektrycznej” zauważyli z pewnością, że od wielu miesięcy ważne miejsce na łamach miesięcznika ma dział legislacja, w którym na bieżąco informujemy o kierunkach naszych działań w zakresie regulacji prawnych. Ten aspekt działalności jest więc dość dobrze Państwu znany, chociaż wsparcie procesu doskonalenia specjalistycznych rozwiązań prawnych jest tylko jednym z wielu obszarów aktywności naszego Towarzystwa. Na bieżąco staramy się przekazywać informacje z innych dziedzin działalności PTPiREE. Jednak dopiero zebranie i syntetyczne opracowanie wszystkich wątków pozwala zaprezentować pełny obraz. W dziale Rynek i regulacje omawiamy sytuację po pierwszej certyfikacji klastrów energii. Miano lidera przypadło Klastrowi Energii Zbiornika Czorsztyńskiego, a cały proces jest dla autora artykułu okazją do zasygnalizowania sukcesów i obaw związanych z tymi młodymi ale też nowoczesnymi organizmami gospodarczymi. W dziale poświęconym technice i elektromobilności prezentujemy trzy interesujące tematy. Pierwszy z nich związany jest z wykorzystaniem w elektroenergetycznej aparaturze wysokonapięciowej sześciofluorku siarki. Przyszłość SF₆ , będącego gazem cieplarnianym, jest dość niepewna, dlatego pojawia się wiele pomysłów i technologii, które mogłyby zastąpić ten ceniony w energetyce czynnik izolujący i gaszący łuk elektryczny. W materiale poświęconym elektromobilności pokazujemy eksperyment Grupy Renault, polegający na stworzeniu inteligentnej wyspy. Na portugalskiej Porto Santo wdrażany jest ekosystem elektryczny, opierający się na trzech filarach: samochodach na prąd, stacjonarnym magazynowaniu energii oraz inteligentnym i odwracalnym ładowaniu. Kolejne zagadnienie techniczne dotyczy bilansowania mocy w kontekście rzeczywistego zapotrzebowania nowo przyłączanych osiedli mieszkaniowych i budynków wielorodzinnych. Autor analizy, na podstawie prowadzonych badań, stawia tezę, że bilanse mocy kalkulowane w oparciu o normę SEP-E-002 mogą być przeszacowane. Potwierdzenie tego poglądu wymaga jednak dalszych badań. W dziale Wydarzenia relacjonujemy m.in konferencję PTPiREE „Stacje elektroenergetyczne WN/SN i SN/nn”, która odbyła się w Kołobrzegu, a także 20. Spotkanie Techniczne Przedstawicieli Transportu Przedsiębiorstw Przesyłu, Dystrybucji i Obrotu Energią Elektryczną. W pozostałych działach jak zawsze otrzymają Państwo pakiet aktualnych informacji i omówienie najistotniejszych wydarzeń z życia spółek naszego sektora. Zapraszam do lektury! Wojciech Tabiś

Spis treści

Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej Rynek i regulacje

Technika i technologie

Wydarzenia w branży

Sprawozdanie PTPiREE za 2017 rok

Współpraca w przesyle i dystrybucji Bilansowanie mocy a rzeczywiste zapotrzebowanie

Zdjęcie: AdobeStock / kalafoto

Zdjęcie: Katarzyna Piwecka

Szanowni Państwo

Po pierwszej

certyﬁkacji klastrów energii

Nowe technologie kontra SF₆

czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

»»ENEA Operator

Podpisana pod koniec maja umowa między Eneą Operator a Uniwersytetem Zielonogórskim dotyczy realizacji prac analitycznych i doradczych w zakresie bezpieczeństwa i niezawodności pracy sieci dystrybucyjnej oraz zastosowania innowacyjnych rozwiązań technicznych. To już trzecia uczelnia z obszaru działania przedsiębiorstwa, z którą podpisano podobne porozumienie. Wdrożenie inteligentnych rozwiązań w sieciach elektroenergetycznych, wprowadzenie nowych instrumentów smart meteringu, wraz ze zwiększeniem zakresu jego stosowania, rozwój teleinformatyki i rozwiązań IT czy wykorzystanie magazynów energii to tylko niektóre przykłady działalności innowacyjnej podejmowanej przez OSD. – Świadomi wyzwań, jako nowoczesny operator, nawiązując współpracę z jednostkami naukowymi stajemy się beneficjentem innowacyjnych rozwiązań. Ich wdrożenie umożliwi świadczenie wielu nowych usług i produktów, które Enea Operator chce oferować swoim klientom – powiedział Wojciech Drożdż, wiceprezes spółki ds. innowacji i logistyki. – To pierwsza taka umowa, którą podpisujemy, ale podobne rozwiązania są często praktykowane w krajach rozwiniętych. Bardzo dużo

Zdjęcie: ENEA Operator

Współpraca z Uniwersytetem Zielonogórskim

Umowę o współpracy podpisali: prof. Tadeusz Kuczyński, rektor Uniwersytetu Zielonogórskiego oraz prof. Wojciech Drożdż, wiceprezes zarządu ds. innowacji i logistyki Enea Operator

obiecujemy sobie po niej, ponieważ widzę wiele pól do rozszerzenia współpracy w przyszłości – zadeklarował prof. Tadeusz Kuczyński, rektor Uniwersytetu Zielonogórskiego. n

»»PGE Dystrybucja

Korzyści dla każdego Konsorcjum – w skład którego wchodzą: PGE Dystrybucja, Politechnika Łódzka, Politechnika Lubelska oraz Apator Elkomtech – rozpoczęło realizację programu zwiększającego rolę i aktywność prosumentów w funkcjonowaniu sieci elektroenergetycznej. Jego celem jest integracja układów prosumenckich z siecią elektroenergetyczną oraz stworzenie systemu sterowania umożliwiającego operatorowi zapewnienie bezpiecznej i efektywnej pracy

sieci za pomocą urządzeń zainstalowanych w instalacjach prosumenckich. – Konsorcjum, kierowane przez Politechnikę Łódzką, podjęło się ambitnego zadania, obserwując zjawiska, które wraz ze wzrostem liczby przydomowych instalacji wykorzystujących odnawialne źródła energii elektrycznej w sposób niekorzystny wpływały na pracę sieci elektroenergetycznej oraz jakość energii elektrycznej dostarczanej do odbiorców – mówi prof. Sławomir Wiak, rektor uczelni.

Rozwiązanie proponowane w programie przyniosą korzyści dla każdego obywatela. Jedną z nich jest możliwość obniżenia opłat za energię elektryczną, a także uzyskanie dodatkowych przychodów dzięki świadczeniu usług dla operatora sieci elektroenergetycznej. Szczególnie ważnym czynnikiem jest zwiększenie niezawodności dostaw energii elektrycznej. – To bardzo ważny projekt dla nas, jako operatora sieci dystrybucyjnej, dla którego priorytetem jest poprawa efektywności energetycznej i zarządzania infrastrukturą elektroenergetyczną – powiedział Wojciech Lutek, prezes PGE Dystrybucja. n

»»ENERGA-OPERATOR

Bliżej Tetry

ENERGA-OPERATOR, zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami, w tym roku planuje uruchomić system łączności cyfrowej w standardzie Tetra. Zastąpi on wykorzystywane komercyjne sieci GSM i wycofywany z eksploatacji analogowy Digicom. Nowy system ułatwi i przyspieszy usuwanie awarii, zapewni nieprzerwaną łączność głosową i transmisję danych na potrzeby sterowania siecią przez półtorej doby od zaniku zasilania. Przy infrastrukturze składającej się ze 139 stacji bazowych Tetra będzie dostępna dla radiotelefonów zainstalowanych w samochodach pogotowia energetycznego na blisko 90 proc. obszaru działania 4

l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

operatora. Wzdłuż linii wysokiego i średniego napięcia pokrycie będzie sięgało 95 proc. Zdecydowana większość stacji bazowych jest własnością spółki; wybudowano je głównie na terenie Głównych Punktów Zasilania. W pojedynczych przypadkach, tam gdzie było to konieczne ze względu na propagację fal radiowych, zlokalizowane są one w obiektach dzierżawionych. – Przewidujemy, że uruchomimy Tetrę na początku drugiej połowy bieżącego roku. Będzie to pierwszy w Polsce cyfrowy system łączności dyspozytorskiej wykorzystywany przez operatora systemu dystrybucyjnego na całym obszarze działania – mówi Krzysztof Bortkiewicz, wiceprezes ENERGI -OPERATOR. Obecnie system jest już w trakcie testowej eksploatacji przedprodukcyjnej na całym obszarze spółki. n

INFORMACJE ZE SPÓŁEK

»»PGE Dystrybucja

Realizowaną przez PGE Dystrybucja budowę stacji 110/15 kV Korczowa oraz zasilającej ją linii 110 kV zaprezentowano podczas Dni Otwartych Funduszy Europejskich. Linia wysokiego napięcia Munina – Lubaczów, z wprowadzeniem do stacji Korczowa, zapewniła poprawę warunków zasilania odbiorców i wytwórców w województwie podkarpackim, w miejscu połączenia autostrady A4 z terytorium Ukrainy. Zrealizowany projekt obejmował budowę dwutorowej linii 110 kV o długości 12,3 km, z wykorzystaniem przewodu typu AFL 6-240 mm² przystosowanego do pracy w temperaturze 80° C oraz zastosowaniem nowych konstrukcji słupów typu rurowego. Linię wyposażono w przewód odgromowy typu OPGW 48, zawierający włókna światłowodowe, które wpłyną na zwiększenie niezawodności działania nowoczesnych urządzeń i zabezpieczeń pracujących w stacjach elektroenergetycznych. Wybudowano także stację 110/15 kV, wyposażoną w modułową rozdzielnię 110 kV, pracującą w układzie H5, oraz 28-polową rozdzielnicę 15 kV,

Zdjęcie: PGE Dystrybucja

Korczowa z europejskich funduszy

Celem Dni Otwartych Funduszy Europejskich jest promocja rezultatów wykorzystania unijnych środków w naszym kraju

wykonaną jako dwusekcyjną, dostosowaną do pracy z transformatorami 110/15 kV o docelowej mocy 25 MVA. Celem Dni Otwartych Funduszy Europejskich jest promocja rezultatów wykorzystania unijnych środków w naszym kraju, jak również inspirowanie do sięgania po nie. – Dzięki tej inwestycji poprawiły się zarówno

»»TAURON Dystrybucja

Alchemia światła w Oleśnicy TAURON Dystrybucja rozpoczął w Oleśnicy cykl przedsięwzięć, których celem jest pokazanie miejskiej architektury i przestrzeni publicznych w zupełnie nowej odsłonie. Za pomocą innowacyjnych technologii świetlnych i multimedialnych firma wydobywa z mroku atrakcyjne budynki i przestrzenie wokół nich. W ten sposób pokazuje, jak w atrakcyjny sposób wykorzystywać światło w przestrzeniach miejskich, aby stały się bardziej przyjazne i bezpieczne. Podczas tegorocznych Dni Oleśnicy, tuż po zmroku, w parku okalającym mury zamku królowało światło. Metamorfozę przeżyły drzewa, ożywione kolorami i intrygującymi instalacjami. Także jedna ze ścian oleśnickiego zamku zamieniła się w wielki ekran, na którym pojawiły się fantazyjne obrazy. Przygotowane przez TAURON Dystrybucja dekoracje i instalacje mają ożywić otoczenie i zachęcić mieszkańców do spacerów. Spółka chce w ten sposób pokazać, jak za pomocą światła można wykreować zupełnie nowe oblicze detali i obiektów przestrzeni publicznej. To kolejny element realizowanego od trzech lat programu ,,Alchemia światła'', w ramach którego TAURON Dystrybucja efektownie oświetla różne obiekty. n

parametry napięcia, jak i ciągłość dostarczania energii elektrycznej istniejącym i nowym odbiorcom. Stwarza ona warunki do przyłączenia kolejnych odnawialnych źródeł energii oraz rozwoju gospodarczego regionu – powiedział Jan Wazia, zastępca dyrektora generalnego PGE Dystrybucja Oddział Zamość. n

»»ENERGA-OPERATOR

Sto tysięcy euro dla start-up'ów ENERGA-OPERATOR jest jednym z partnerów międzynarodowego programu, w ramach którego małe i średnie przedsiębiorstwa oraz firmy rozpoczynające działalność mogą spróbować swoich sił w innowacyjnym podejściu do analizy danych. European Data Incubator poszukuje przedsiębiorców z obszaru big data* z całej Europy gotowych do podjęcia wyzwań w szerokim zakresie sektorów (od inteligentnych miast, energii i środowiska, przez Internet i media, przemysł 4.0 po handel detaliczny) lub opracowania niezależnych rozwiązań wykorzystujących dostępne zbiory danych. Wybrane start-up'y będą miały dostęp do darmowego środowiska do przetwarzania danych w chmurze, zbiorów danych z dużych europejskich organizacji, bezpłatnych usług biznesowych, sieci specjalistów danych oraz do 100 tys. euro dofinansowania. Więcej informacji na stronie www.edincubator.eu. n *Big data – termin odnoszący się do dużych, zmiennych i różnorodnych zbiorów danych, których przetwarzanie i analiza jest trudna, ale jednocześnie wartościowa, ponieważ może prowadzić do zdobycia nowej wiedzy.

Informacje ze spółek zebrała Marzanna Kierzkowska czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l

Z DZIAŁALNOŚCI PTPiREE

Raport PTPiREE Towarzystwo opublikowało w maju raport „ENERGETYKA. DYSTRYBUCJA I PRZESYŁ”. Bogate w wykresy i infografiki wydawnictwo prezentuje informacje na temat podsektora przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej w 2017 roku. To kolejna edycja rocznika PTPiREE. Materiały zawarte w raporcie przygotowali pracownicy Towarzystwa oraz przedstawiciele firm z podsektorów przesyłu i dystrybucji. – W wydawnictwie prezentujemy nasze wyniki, osiągnięcia i wyzwania, przed którymi stoją członkowie PTPiREE, jak i cała branża energetyczna – mówi Robert Zasina, prezes Towarzystwa. – Polska energetyka dynamicznie się zmienia. Branża inwestuje, poszukuje nowych produktów, wkracza na nowe rynki, odważnie szuka rozwiązań korzystnych dla klientów indywidualnych i biznesowych. Również spółki dystrybucyjne i przesyłowa, skupione w PTPiREE, uczestniczą w tym procesie, a w wielu obszarach są liderami pozytywnych zmian. O tym piszemy w raporcie „ENERGETYKA. DYSTRYBUCJA I PRZESYŁ” – zachęca do lektury prezes Towarzystwa.

Raport omawia główne trendy w energetyce, przedstawia kompleksowe dane liczbowe dotyczące podsektorów przesyłu i dystrybucji w 2017 roku. Sporo miejsca poświęcono w nim nowym regulacjom prawnym w Polsce i Unii Europejskiej, inwestycjom w branży oraz innowacyjności i elektromobilności. Interesujące dla wielu czytelników mogą być kwestie dotyczące współpracy z samorządami oraz społecznej odpowiedzialności biznesu w energetyce. Ważną częścią opracowania są wypowiedzi Ministra Energii Krzysztofa Tchórzewskiego oraz Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki Macieja Bando. Raport dostępny jest na www.ptpiree.pl, a w wersji tradycyjnej można go otrzymać podczas wydarzeń organizowanych z udziałem Towarzystwa oraz w kolportażu pocztowym. Dodatkowo wydawnictwo pojawi się na stronach: www.operator.enea.pl, www.energa-operator.pl, www.pgedystrybucja.pl,

Spotkanie w GUM 17 maja z inicjatywy Towarzystwa w siedzibie Głównego Urzędu Miar odbyło się spotkanie prezesa PTPiREE Roberta Zasiny z prezesem GUM Włodzimierzem Lewandowskim. W rozmowie poruszono najważniejsze zagadnienia, które są szczególnie istotne dla operatorów systemów elektroenergetycznych, tj. wydłużanie czasu użytkowania liczników energii elektrycznej oraz legalizacji statystycznej. Nawiązano również do zgłoszonych przez PTPiREE uwag w procesie konsultacji projektu rozporządzenia w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych, w tym do kontrowersyjnej propozycji zmiany oznaczeń okresu ważności urządzenia. W rozmowie nie zabrakło także odniesień do roli GUM w równoważeniu interesów producentów liczników, ich użytkowników oraz właścicieli.

Zespół ds. Linii Napowietrznych Zakończyły się prace nad opracowaniem ,,Albumu linii napowietrznych jednotorowych średniego napięcia z przewodami w osłonie 50-120 mm² na żerdziach wirowanych – układ przewodów płaski”. Przygotowano go w oparciu m.in. o nowe normy PN-EN 50341-1:2013-03 Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemiennego powyżej 1 kV – Część 1: Wymagania 6

l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

ENERGETYKA DYSTRYBUCJA I PRZESYŁ

RAPORT

www.innogystoenoperator.pl, www.tauron-dystrybucja.pl, www.pse.pl.

ogólne – Specyfikacje wspólne, PN-EN 50341-2-22:2016-04 Elektroenergetyczne linie napowietrzne prądu przemiennego powyżej 1 kV – Część 2-22: Krajowe Warunki Normatywne (NNA) dla Polski oraz wymienione w nich eurokody. Wydawnictwo składa się z czterech tomów: I – Album linii napowietrznych średniego napięcia 15¸20 kV z przewodami w osłonie o przekrojach 50¸ 120 mm² w układzie płaskim na żerdziach wirowanych LSNi 50¸120; II – Album słupów z rozłącznikami typu uchylnego dla linii napowietrznych średniego napięcia 15¸20 kV z przewodami w osłonie o przekrojach 50, 120 mm² w układzie płaskim na żerdziach wirowanych LSNi-o 50, 120: • część 1 z rozłącznikami typu uchylnego, • część 2 z łącznikami o budowie zamkniętej sterowanymi radiowo; III – Album słupów z głowicami kablowymi i łącznikami typu uchylnego dla linii napowietrznych średniego napięcia 15¸20 kV z przewodami w osłonie o przekrojach 50¸ 120 mm² w układzie płaskim na żerdziach wirowanych LSNi-g 50¸120: • część 1 z rozłącznikami typu uchylnego, • część 2 z łącznikami o budowie zamkniętej sterowanymi radiowo; IV – Album linii napowietrznych średniego napięcia 15¸20 kV z przewodami w osłonie o przekrojach 50¸120 mm² w układzie płaskim na żerdziach wirowanych LSNi 50¸120 + LSNi-o 50¸120 + LSNi-g 50¸120 Konstrukcje stalowe do tomów I, II i III. Jest to pierwszy album rozpowszechniany przez PTPiREE bezpłatnie. n

Z DZIAŁALNOŚCI PTPIREE

Sprawozdanie PTPiREE za 2017 rok

Współpraca w przesyle i dystrybucji W 2017 roku PTPiREE realizowało swoją działalność podstawową (statutową) związaną z analizami oraz ocenami technicznymi i prawnymi, organizacją szkoleń, konferencji, seminariów i wyjazdów specjalistycznych, pozyskiwaniem funduszy europejskich, wydawnictwami oraz pełnieniem funkcji operatora systemu łączności radiowej dla spółek dystrybucyjnych. Praca Towarzystwa polegała na kontynuacji działań z roku poprzedniego oraz podejmowaniu nowych inicjatyw, także w reakcji na bieżące wyzwania stojące przed sektorem elektroenergetycznym. PTPiREE było zaangażowane m.in. w wiele przedsięwzięć realizowanych przede wszystkim przez Ministerstwo Energii, ale także Cyfryzacji, inne resorty oraz urzędy centralne. Działalność prowadzona była w następujących obszarach, koordynowanych przez właściwe Rady Dyrektorów: • Zagadnienia prawne i regulacyjne; • Dystrybucja i obsługa odbiorców; • Majątek sieciowy i planowanie rozwoju sieci; • Fundusze europejskie i innowacje; • Komunikacja zewnętrzna; • Działalność Biura Operatora Łączności Radiowej. Szczegółowe zadania statutowe realizowane były w ramach zespołów i komisji, złożonych z przedstawicieli OSD i OSP. Część działań prowadzona była także we współpracy z innymi organizacjami branżowymi. Poniżej wybór najistotniejszych inicjatyw podejmowanych w ramach PTPiREE w 2017 roku w poszczególnych obszarach.

Zagadnienia prawne, regulacyjne i taryfowe Kompleksowe działania w obszarze taryfowania, w tym: wsparcie ewaluacji modelu regulacji jakościowej, analizy wpływu na taryfy przerw katastrofalnych spowodowanych wichurami oraz możliwości taryfowych w zakresie taryfy grzewczej, a także opracowanie propozycji zmian w rozporządzeniu taryfowym. Czynne uczestnictwo PTPiREE w procesach legislacyjnych dotyczących branży, w tym m.in.: ustawy o rynku mocy – w zakresie opłaty mocowej, nowelizacji Prawa energetycznego – m.in. zagadnienie oświetlenia drogowego, ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych, nowelizacji ustawy o OZE z aktami wykonawczymi, rozporządzenia taryfowego – taryfa grzewcza, projektów ustaw o ochronie danych

osobowych wdrażających RODO, Prawa o miarach wraz z aktami wykonawczymi, Kodeksu urbanistyczno-budowlanego wraz z aktami pokrewnymi oraz przepisów podatkowych czy zapisów Konstytucji Biznesu. Inicjowanie działań zmierzających do systemowej poprawy regulacji posadowienia i eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych na gruntach nienależących do przedsiębiorstw sieciowych. Złożenie z Izbą Gospodarczą Gazownictwa do Trybunału Konstytucyjnego opinii amici curiae (przyjaciół sądu) w sprawie nabycia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu. Inicjatywa doprecyzowania ustaw: o podatkach i opłatach lokalnych oraz o podatku leśnym w zakresie opodatkowania gruntów będących w zarządzie Lasów Państwowych, na których posadowione są urządzenia infrastruktury elektroenergetycznej.

Dystrybucja, obsługa odbiorców, zarządzanie majątkiem sieciowym i rozwój sieci PTPiREE, wspólnie z OSDnEE, TOE i KIGEiT, we współpracy z URE, debatowało nad przedstawioną przez Towarzystwo propozycją nowelizacji wzorców umów GUD-K oraz nad zmianami, które OSD wprowadzą do IRiESD. Model wymiany danych pomiędzy OSD, spółkami obrotu i POB oparty o standard ebIX (CSWI): po dokonaniu uzgodnień z ME, dotyczących m.in. uwarunkowań w zakresie danych pomiarowych z liczników inteligentnych, w maju 2017 roku rozpoczęto dalsze prace nad systemem, w tym przygotowaniem ostatecznej wersji dokumentacji przetargowej oraz szczegółowym opisem standardu wymiany informacji, w szczególności pozyskaniem najnowszych informacji od uczestników dialogu technicznego realizowanego w ramach PTPiREE. Prowadzone były również rozmowy z URE o kosztach realizacji tego projektu. Dalsze uzgodnienia kontynuowane są w 2018 roku. Współpraca z UKE w zakresie udostępnienia sieci nn dla potrzeb sieci telekomunikacyjnych: dokonywane są ustalenia z UKE oraz organizacjami zrzeszającymi firmy telekomunikacyjne na temat zasad udostępnia sieci elektroenergetycznych na potrzeby budowy sieci telekomunikacyjnych w kontekście tzw. specustawy. W PTPiREE przygotowano „Warunki techniczne udostępnienia konstrukcji słupowych elektroenergetycznych czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l

Zdjęcie: PTPiREE

Z DZIAŁALNOŚCI PTPiREE

Konferencja Naukowo-Techniczna Elektroenergetyczne linie napowietrzne i kablowe wysokich i najwyższych napięć, Wisła, 18-19.10.2017 roku

linii napowietrznych niskiego napięcia dla potrzeb podwieszenia przewodów światłowodowych”. Poddano je konsultacjom. W 2018 roku trwają prace nad przygotowaniem założeń do wzorca umowy na udostępnianie słupów. Elektromobilność: poza konsultacjami z ME projektowanej ustawy o elektromobilności, Zespół PTPiREE ds. Elektromobilności opracował dokument „Dobre praktyki operatorów systemów dystrybucyjnych. Informacje dla inwestorów zainteresowanych przyłączeniem do sieci elektroenergetycznej punktów ładowania samochodów elektrycznych”. Kodeksy sieci ENTSO-e: w związku z przyjęciem przez Komisję Europejską kolejnych rozporządzeń wdrażających zapisy kodeksów sieciowych, w ramach PTPiREE prowadzone były – we współpracy z ME, URE, PSE – szczegółowe analizy rozporządzeń. Analiza wskaźników SAIDI/SAIFI: zakończenie kolejnego roku prowadzonej przez PTPiREE pracy pt. „Analiza wskaźników SAIDI, SAIF” – wykonanie i przekazanie ,,Raportu podsumowującego kluczowe informacje analityczne za okres 2011 – 2016''. Rynek mocy: przygotowania do wdrożenia; w PTPiREE przygotowano propozycje zmian i uwag do procedowanego projektu ustawy o rynku mocy. W szczególności w zakresie opłaty mocowej oraz obowiązku dostosowania do wymagań rynku mocy liczników zainstalowanych u odbiorców grupy taryfowej C1x.

Fundusze europejskie i innowacje W roku 2017 PTPiREE kontynuowało działalność doradczą i wspierającą spółki w zakresie wykorzystania i rozliczania funduszy europejskich, związaną z okresem programowania 2014 – 2020. Większość OSD w 2017 roku realizowała inwestycje, które otrzymały dofinansowanie z funduszy unijnych, zarówno na szczeblu lokalnym (w ramach regionalnych programów operacyjnych), jak i ogólnopolskim (POIiŚ). Jednocześnie Biuro PTPiREE pracowało nad przygotowaniem 8

l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

nowych wniosków w procesie ubiegania się o dofinansowanie w ramach POIiŚ, w wyniku czego podpisano w 2017 roku kolejne umowy o dofinansowanie. Pozostałe projekty są na etapie końcowej oceny przez właściwe instytucje. Zespół PTPiREE ds. Funduszy Europejskich prowadził bieżące konsultacje z Ministerstwami Rozwoju oraz Energii i Instytutem Nafty i Gazu – Państwowym Instytutem Badawczym. Prowadzona była także bieżąca współpraca między OSD, polegająca na wymianie dobrych praktyk i wypracowania stanowisk związanych ze szczegółowymi aspektami realizacji projektów dofinansowanych z funduszy UE (w tym konsultacje związane z realizacją obowiązków nałożonych umowami o dofinansowanie, prowadzonymi kontrolami, zmianami w otoczeniu prawnym etc.); podejmowano działania wspierające OSD w zakresie inwestycji sieciowych, w tym spotkanie z przedstawicielem EBI na temat nowych inicjatyw wsparcia. Ponadto, w PTPiREE działał Zespół ds. Innowacji, którego jednym z zadań jest inicjowanie, wypracowywanie i weryfikowanie oczekiwanych przez sektor rozwiązań o charakterze innowacyjnym i badawczo-rozwojowym.

Komunikacja zewnętrzna W oparciu o analizy otoczenia i opracowane rekomendacje PTPiREE podejmowało bieżące działania komunikacyjne i utrzymywano relacje z mediami. Towarzystwo w uzasadnionych przypadkach wspierało i wzmacniało przekazy poszczególnych spółek, inspirowało dziennikarzy do poruszania ważnych tematów z punktu widzenia OSD i OSP, koordynowano także prace związane z rozwiązywaniem potencjalnych sytuacji kryzysowych. W 2017 roku kontynuowano projekty rozpoczęte w latach wcześniejszych: • Przygotowano raport branżowy „Energetyka przesyłowa i dystrybucyjna”, stanowiący kompleksowe opracowanie na temat podsektora przesyłu i dystrybucji energii elektrycznej. • Przeprowadzono trzecią edycję ogólnopolskiego konkursu

Zdjęcie: PTPiREE

Z DZIAŁALNOŚCI PTPIREE

VIII Konferencja Naukowo-Techniczna Straty Energii Elektrycznej w Sieciach Elektroenergetycznych, 21-22 marca 2018 roku, Wrocław

„Samorząd przyjazny energii”, inicjatywy mającej na celu promocję współpracy pomiędzy operatorami sieci energetycznych a samorządami. Wręczenie nagród nastąpiło w październiku 2017 roku, podczas seminarium dla samorządów, organizowanego przez PTPiREE, z udziałem Ministra Energii oraz Prezesa URE, którzy objęli konkurs i konferencję honorowym patronatem.

Działalność Biura Operatora Łączności Radiowej Rezerwacje częstotliwości i pozyskiwanie pozwoleń radiowych dla obiektów systemu analogowego i cyfrowego: pozyskano rezerwację (do roku 2032) częstotliwości na 33 kanały radiowe o szerokości 25 kHz na potrzeby cyfrowego systemu łączności dyspozytorskiej TETRA. Ich liczba nie jest jednak wystarczająca. Musi być powiększona o nowe kanały, jakie powstaną w paśmie zajmowanym dotąd przez system analogowy Digicom7. W połowie 2017 roku złożono wniosek do UKE – procedura przedłużenia kończącej się w bieżącym roku rezerwacji 50 kanałów ogólnopolskich i dziesięciu (o szerokości 12,5 kHz) użytkowanych dotąd w systemie analogowym Digicom7 – z docelowym przeznaczeniem tego pasma na potrzeby systemu TETRA. Już w 2018 roku Prezes UKE dokonał na rzecz PTPiREE rezerwacji częstotliwości na kolejne 15 lat – z możliwością ich równoległego stosowania w systemie TETRA (po złożeniu jednego kanału cyfrowego o szerokości 25 kHz z dwóch kanałów poanalogowych o szerokości 12,5 kHz). Sektor elektroenergetyki dysponuje zatem niezbędnym zasobem kanałów na potrzeby ogólnokrajowego cyfrowego systemu łączności dyspozytorskiej TETRA. Prawne oraz techniczne wsparcie wdrażania systemu radiowego na terenie całego kraju: stała rekomendacja zasadności wyboru systemu TETRA dla sektora elektroenergetyki, jako

optymalnie spełniającego potrzeby łączności w zakresie dyspozytorskim i automatyzacji rozłączników.

Działalność szkoleniowa i wydawnicza W 2017 roku PTPiREE zorganizowało ponad 20 konferencji, seminariów i szkoleń. Zapewniono także udział PTPiREE – jako wystawcy – w trzech imprezach targowych z zakresu elektroenergetyki. Ponadto w ramach bieżącej działalności przygotowano obrady Zgromadzenia Krajowego oraz ponad 150 spotkań Rad Dyrektorów czy powołanych w ich ramach zespołów i komisji. W 2017 roku PTPiREE – zarejestrowane w krajowym systemie ISBN, jako wydawca wydawnictw zwartych, pod numerem 925667 – kontynuowało szeroko rozumianą działalność edytorską. W ofercie Towzrzystwa znalazło się m.in. 27 albumów typizacyjnych, 13 publikacji książkowych, 25 instrukcji, pięć filmów, a także wiele materiałów szkoleniowych. Zmienił się sposób kolportażu albumów typizacyjnych: wszystkie nowe, wydawane przez PTPiREE od 2017 roku, dostępne są nieodpłatnie w wersji elektronicznej. Pierwszym udostępnionym w tej formie jest „Album linii napowietrznych średniego napięcia 15-20 kV z przewodami w osłonie o przekrojach 50-120 mm² w układzie płaskim na żerdziach wirowanych LSNi 50-120”. Średni nakład najważniejszej, wydawanej nieprzerwanie od 1992 roku, publikacji PTPiREE – miesięcznika „Energia Elektryczna”, wyniósł w 2017 roku ok. tysiąc egzemplarzy. Podkreślić należy, że wszystkie działania podejmowane od lat w ramach PTPiREE realizowane są z korzyścią dla otoczenia. Z jednej strony organów regulujących funkcjonowanie podsektora, dla których Towarzystwo stara się być cennym eksperckim, reprezentującym branżę, głosem doradczym, z drugiej – dla członków, których interesy, korzystając m.in. z efektu synergii, PTPiREE reprezentuje najlepiej jak to możliwe. n czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l

RYNEK I REGULACJE

Po pierwszej certyfikacji klastrów energii W pierwszym konkursie resortu energii certyfikat uzyskały 33 klastry energii. Miano lidera przypadło Klastrowi Energii Zbiornika Czorsztyńskiego, który otrzymał maksymalną liczbę punktów na etapie oceny merytorycznej. Należy spodziewać się kolejnych rund certyfikacji klastrów, a w przyszłym roku może ustawy o energetyce rozproszonej. IRENEUSZ CHOJNACKI W nowelizacji ustawy o odnawialnych źródłach energii z 2016 roku pojawiło się nowe w polskim prawie pojęcie klastra energii. Zawarta tam definicja dawała pojęcie, czym ma on być, ale chociaż od tamtej pory minęło już sporo czasu, nadal jest jeszcze niewiadomą, na jakich dokładnie zasadach miałyby te nowe organizmy funkcjonować. Niemniej kolejne kroki w kierunku rozwoju tej idei zostały wykonane. Zarówno przez samych inicjatorów klastrów, jak i władze. Ministerstwo Energii w sierpniu 2017 roku rozpisało konkurs na Certyfikat Pilotażowego Klastra Energii. W pierwszej dekadzie maja 2018 roku ogłoszono jego wyniki. – Efektywne gospodarowanie surowcami i miejscowym potencjałem energetycznym wpływa na rozwój energetyki rozproszonej stanowiącej ważną formułę uzupełnienia dostaw energii na terenach słabiej zurbanizowanych. Miejscem dla rozwoju tych źródeł są dziś klastry energii – podkreślił w swoim wystąpieniu minister energii Krzysztof Tchórzewski. Do konkursu resortu zgłoszono 115 wniosków, z których 70 przeszło pozytywnie pierwszy etap formalny i zakwalifikowało się do oceny merytorycznej. Jej uczestnicy mieli możliwość prezentacji koncepcji funkcjonowania i rozwoju swojego klastra. Zdaniem Wojciecha Lutka, prezesa spółki PGE Dystrybucja, jest teraz czas wielkiej nauki z obu stron. – Uczymy się, jako operatorzy systemów dystrybucyjnych, i uczą się klastry energii. Jeśli chodzi o PGE Dystrybucja, to obecnie mamy podpisanych dziewięć listów intencyjnych 10 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

z klastrami. (…) Wszyscy oczekujemy efektów pilotażu Ministerstwa Energii dotyczącego klastrów. Myślę, że doprowadzi on do tego, żeby stosowne zapisy znalazły się w nowelizacji ustawy o OZE, a także przyniesie pewne rozwiązania, które przybliżą naszą współpracę z klastrami energii – mówił Wojciech Lutek podczas X Europejskiego Kongresu Gospodarczego, podkreślając otwartość na współpracę z klastrami i gotowość służenia im pomocą. Z informacji przekazanych tamże przez Andrzeja Kaźmierskiego, dyrektora Departamentu Energii Odnawialnej i Rozproszonej w ME, wynikało, że w strategiach – tak to nazwijmy – konkursowych klastrów często powtarzającym się celem była walka ze smogiem. Ale, jak ocenił Andrzej Kaźmierski, najważniejsze, że przedstawiane koncepcje oparte były na rzeczywistych możliwościach i potrzebach regionów. Potencjalne korzyści z rozwoju klastrów widzą też operatorzy systemów dystrybucyjnych. – Klastry energii to niewątpliwie ważna i ciekawa inicjatywa, mogąca przyczynić się do lokalnego zbilansowania systemu dystrybucyjnego i rozwoju OZE. Oceniając pod kątem technicznym potencjalne, przyszłe korzyści wynikające z rozwoju klastrów energii, najważniejszą z nich wydaje się ograniczenie strat w sieci dystrybucyjnej, pod warunkiem lokalnego zbilansowania popytu i podaży w obszarze klastra, tj. ciągłego zrównoważenia energii elektrycznej wytworzonej przez jego członków i wprowadzonej do sieci z pobraną przez nich – informuje Danuta Tabaka, rzecznik Enea Operator.

Klastry, jeśli chodzi o planowane w nich źródła wytwórcze, najczęściej chyba kojarzone są z energetyką odnawialną, ale oprócz OZE ich inicjatorzy zakładają również budowę wysokosprawnych jednostek kogeneracyjnych, zarówno opartych na węglu, jak i na gazie ziemnym, a także czasami wykorzystywanie kopalnianego metanu. Z tego wynika, że w idei klastrów budowa OZE nie jest celem samym w sobie, a raczej chodzi o jak najlepsze wykorzystywanie lokalnych potencjałów zasobów energetycznych. – W trakcie konkursu dotyczącego klastrów energii zebraliśmy kolosalny zasób wiedzy, która udowodniła nam, że dobrze, iż nie przeregulowaliśmy tego zagadnienia na początku. Celem nie było tworzenie „na siłę” OZE. Zadanie brzmiało: „Zróbmy coś funkcjonalnego, zdrowego, logicznego”. To jest coś, czego się nie da zarządzić. Powstaje całkiem fajny ruch, którego członkowie mogą wymieniać się ze sobą pomysłami. Klastry w zasadzie między sobą nie konkurują. Działają na różnym terenie, mają własne zasoby i cele – dowodził Andrzej Kaźmierski. Liczba inicjatyw klastrowych w Polsce jest większa niż wynikałoby ze zgłoszeń w pierwszym konkursie ministerstwa energii. Z informacji uzyskanych od Andrzeja Kaźmierskiego wynika, że bynajmniej nie wszystkie klastry zawiązane w Polsce zostały zgłoszone w tym konkursie. Niektóre najprawdopodobniej nie były jeszcze do tego wystarczająco dobrze przygotowane, a inne może po prostu nie chciały. Tak czy inaczej klastry, które nie startowały w pierwszym konkursie,

RYNEK I REGULACJE a także te uczestniczące w nim bez sukcesu mogły wziąć udział w kolejnej rundzie certyfikacji, której uruchomienie zostało zapowiedziane. W koncepcję rozwoju klastrów energii starają się też wpisywać przynajmniej niektóre grupy energetyczne, a nie tylko sami operatorzy systemów dystrybucyjnych. – Jak ocenić, co się dzieje w klastrach? Dla nas to jest cały czas rynek potencjalnych możliwości, bo w obszarze naszej grupy działa szereg podmiotów, które mają kompetencje możliwe do wykorzystania przez klastry. Mamy spółki serwisowe, doświadczenie w zakresie zarządzania siecią – OSD jest naturalnym partnerem klastrów, spółki wykonawcze, które również mogą zaoferować im swoje usługi – wylicza Piotr Adamczak, wiceprezes ds. handlowych Enei. Dodaje jednocześnie, że grupa ma świadomość tego, iż energetyka rozproszona ma swoje miejsce w systemie elektroenergetycznym, jest potrzebna i będzie się rozwijać. Uzyskanie certyfikatu ME ma być korzystne dla klastrów energii. Na krótką metę to kwestia możliwości udziału w programach pomocowych, w których są przewidywane preferencje dla klastrów. Co zaś się wydarzy w perspektywie długoterminowej, zależeć będzie w dużej mierze od zmian ustawowych. W tym kontekście wymieniana jest ustawa o energetyce rozproszonej. – Ten pomysł jest zgłoszony do prac rządu na przyszły rok, jako przez nas przewidywany. Jeśli zostanie wpisany do planu prac rządu będzie możliwość realizacji takiego zadania – stwierdził Andrzej Kaźmierski, wskazując, że certyfikowane klastry energii, ze swoimi pomysłami i problemami, są naturalnym partnerem resortu energii, zgłaszającym potrzeby legislacyjne. Czas ścisłej współpracy klastrów z OSD chyba jeszcze nie nadszedł. Na przykład Enea Operator informuje, że nie ma umów o świadczenie usług dystrybucji energii elektrycznej, zawartych stosownie do art. 38a ust. 3 ustawy o OZE, z żadnym koordynatorem klastra energii (stan na 28 maja 2018 roku). – Natomiast nasza spółka ma podpisane listy intencyjne będące obecnie najpopularniejszą formą promesy współpracy pomiędzy klastrem energii a operatorem systemu elektroenergetycznego. Stanowią one wstępną deklarację stron dotyczącą działań mających na celu współpracę i określają m.in. cele klastra oraz wskazują podmiot, który został wyznaczony na jego koordynatora – informuje Danuta Tabaka, rzecznik spółki Enea Operator.

Posiadacze Certyfikatu Pilotażowego Klastra Energii (pierwsza dziesiątka) Klaster Energii Zbiornika Czorsztyńskiego – lider Certyfikaty z wyróżnieniem (lista alfabetyczna): Białogardzki Klaster Energii energyREGION Michałowo Karkonoski Klaster Energetyczny Klaster Energii ,,Żywiecka Energia Przyszłości" Klaster Energii ,,Serce Podhala'' Olecki Klaster Odnawialnej Energii Elektrycznej i Cieplnej „Zielone Olecko” Siemiatycki Klaster Energii Słupski Klaster Bioenergetyczny Zgorzelecki Klaster Rozwoju Odnawialnych Źródeł Energii i Efektywności Energetycznej

Źródło: Ministerstwo Energii; wyniki I Konkursu na Certyfikat Pilotażowego Klastra Energii

Obecnie, jak wskazuje prezes Wojciech Lutek, w kontekście współpracy z OSD można wyróżnić trzy modele działania klastrów – oparty na sieci dystrybucyjnej OSD, oparty na sieci własnej klastra przyłączonej do sieci dystrybucyjnej i taki, w którym klaster nie nawiązuje współpracy z OSD. – Jeśli chodzi o operatora systemu dystrybucyjnego, to wydaje mi się, że dla nas najlepszym, najkorzystniejszym modelem byłby taki, w którym klaster dysponuje własną siecią, w sumie staje się OSDn i rozliczamy się z nim przez koordynatora klastra, jak z OSDn – ocenił prezes Wojciech Lutek. – Nie jestem aż tak bardzo entuzjastyczna, jeśli chodzi o kwestię klastrów. Zastanawia mnie, jaka jest wartość dodana z takiego klastra. Czy to jest lepsze finansowanie na danym obszarze? Czy to jest może poprawa lokalnego bezpieczeństwa energetycznego? Czy to jest może ochrona odbiorców końcowych przed nadmiernym wzrostem cen energii? W jaki sposób klaster jest czymś więcej niż tylko inwestycją, która i tak

byłaby zrealizowana? – mówiła Katarzyna Michałowska-Knap z Instytutu Energetyki Odnawialnej podczas X Europejskiego Kongresu Gospodarczego. Te pytania trzeba zadawać, bo chociaż klastrów przybywa, to ciągle edukacja jest bardzo ważna. Także dla nich samych – osób czy podmiotów je tworzących. Generalnie chodzi o to, żeby – przed czym przestrzegają niektórzy eksperci – zapał nie skończył się na przykład po ewentualnej konsumpcji środków pomocowych. A takie ryzyko chyba istnieje, bo – jak wskazuje Arnold Rabiega, prezes Krajowego Instytutu Energetyki Rozproszonej – z danych PARP wynika, że tylko 60 proc. klastrów przemysłowych w całej Polsce prowadzi jakąkolwiek aktywność gospodarczą, a pozostałe 40 proc. to są organizacje w pewnym sensie uśpione.

Autor jest dziennikarzem Magazynu Gospodarczego ,,Nowy Przemysł’’ oraz portalu wnp.pl czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 11

PTPIREE I LEGISLACJA

Działania PTPiREE w obszarze regulacji prawnych w maju 2018 roku L.p.

Obszar działań

Dokumenty i efekty prac

Projekt nowelizacji ustawy o OZE

• Uwagi PTPiREE do projektu nowelizacji ustawy o OZE – 7.05.2018 r. • Sprawozdanie ESK w sprawie projektu nowelizacji ustawy o OZE – z 22.05.2018 r.

Projekt rozporządzenia w sprawie prawnej kontroli metrologicznej

• Uwagi PTPiREE do projektu rozporządzenia w sprawie PKM – 8.05.2018 r.

Projekt nowelizacji Prawa telekomunikacyjnego

Opodatkowanie gruntów pod liniami

• Uwagi do projektu zgłoszone przez: MF, MŚ i RCL

Projekt nowelizacji ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw (EV)

• Druki sejmowe 2411 oraz 2411-A – projekt nowelizacji • Sprawozdanie Komisji ds. Energii i Skarbu Państwa

Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie progów uznania incydentu za poważny

• Projekt rozporządzenia RM w sprawie progów uznania incydentu za poważny • Uwagi PTPiREE do rozporządzenia – 29.05.2018 r.

Projekt nowelizacji ustawy o OZE Sejmowa Komisja ds. Energii i Skarbu Państwa 22 maja przyjęła sprawozdanie podkomisji w sprawie rządowego projektu nowelizacji ustawy o OZE, nad którym prace w Sejmie toczą się od kwietnia (informowaliśmy o nim w poprzednim raporcie). Komisja zdecydowała się nie wprowadzać poprawek merytorycznych do sprawozdania podkomisji. Na etapie procedowania w podkomisji PTPiREE zgłosiło uwagi dotyczące najistotniejszych – z punktu widzenia OSD – projektowanych zapisów. Drugie czytanie zaplanowano podczas czerwcowego posiedzenia Sejmu.

Projekt rozporządzenia w sprawie prawnej kontroli metrologicznej Na początku maja przekazano stanowisko branży do opublikowanego pod koniec marca projektu rozporządzenia Ministra Przedsiębiorczości i Technologii w sprawie prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych. Uwagi PTPiREE przesłano Prezesowi Głównego Urzędu Miar, który – z upoważnienia resortu – poddawał projekt konsultacjom publicznym.

Projekt nowelizacji Prawa telekomunikacyjnego 22 maja Prezydent RP podpisał ustawę z 10 maja 2018 roku o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz niektórych innych ustaw. Jest to rządowa nowelizacja zawierająca zapisy istotne także z punktu widzenia energetyki, zgodnie z którymi 12

l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

częstotliwość 450 MHz będzie przekazana – najprawdopodobniej bez konkursu – podmiotowi wskazanemu przez ministra energii. PTPiREE uczestniczyło w przygotowaniach nowelizacji na etapie parlamentarnym.

Zagadnienie opodatkowania gruntów Lasów Państwotych pod liniami elektroenergetycznymi Kontynuowane są kompleksowe prace związane z doprecyzowaniem kwestii opodatkowania gruntów nienależących do spółek elektroenergetycznych, na których posadowione są sieci elektroenergetyczne. Na 24 maja zaplanowane było rozpatrywanie projektu zmian przez Komitet Stały Rady Ministrów. Na dwa dni przed posiedzeniem wpłynęły do ME uwagi do projektu zgłoszone przez resorty finansów i środowiska oraz Rządowe Centrum Legislacji. Konieczność kompleksowego odniesienia się do tych uwag przez ME spowodowała przełożenie rozpatrywania projektu.

Projekt nowelizacji ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw W Sejmie procedowana jest ustawa o zmianie ustawy o biokomponentach i biopaliwach ciekłych oraz niektórych innych ustaw dotycząca wsparcia rozwoju elektromobilności – w pierwotnym brzmieniu (druk 2411) wraz z obszerną autopoprawką (druk 2411-A).

Projekt przewiduje powołanie Funduszu Niskoemisyjnego Transportu, którego celem będzie m.in. finansowanie rozbudowy infrastruktury umożliwiającej stosowanie paliw alternatywnych, tj. biokomponentów, biopaliw ciekłych, innych paliw odnawialnych, energii elektrycznej, wodoru, CNG i LNG w transporcie. W połowie maja projektem zajmowała się Komisja ds. Energii i Skarbu Państwa. Dodano m.in. przepis przejściowy umożliwiający przekazanie środków przez operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego do Funduszu Niskoemisyjnego Transportu. Projekt wprowadza także zmiany w ustawie o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Zapisy są analizowane w PTPiREE.

Projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie progów uznania incydentu za poważny PW ostatnich dniach maja PTPiREE w ramach konsultacji przekazało Ministerstwu Energii komentarz do projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie progów uznania incydentu za poważny – aktu wykonawczego do procedowanego projektu ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa. Zapisy częściowo dotyczą również energetyki, a zgłoszone przez PTPiREE postulaty głównie doprecyzowania zapisów.

Biuro PTPiREE Poznań, 30 maja 2018 roku

PARAGRAF W SIECI

Rubrykę, poświęconą zagadnieniom prawnym w energetyce, redagują: mec. Katarzyna Zalewska-Wojtuś z Biura PTPiREE i mec. Przemysław Kałek z Kancelarii Radzikowski, Szubielska i Wspólnicy sp.k. Zasiedzenie służebności 5 czerwca Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę, rozstrzygając zagadnienie prawne sądu rejonowego, „czy uzyskanie na własność przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach należących wówczas do Skarbu Państwa, na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych, spowodowało uzyskanie przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa – jako prawa związanego z własnością urządzeń – służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającego te nieruchomości?''. W przypadku odpowiedzi negatywnej SN miał rozstrzygnąć, „czy przedsiębiorstwo przesyłowe, jako posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, pozostawało w dobrej czy w złej wierze oraz w jakiej dacie rozpoczął się bieg terminu zasiedzenia tej służebności na rzecz tego przedsiębiorstwa". Zapytanie złożono w ramach postępowania, którego uczestnikiem był jeden z operatorów systemów elektroenergetycznych. Wnioskował on, że „uzyskanie na własność przez przedsiębiorstwo państwowe urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących wówczas do państwa, na podstawie ustawy o zmianie ustawy Kodeks cywilny z dnia 31 stycznia 1989 roku, spowodowało uzyskanie przez to przedsiębiorstwo na tych nieruchomościach z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu – jako prawa związanego z własnością urządzeń przesyłowych” , a w przypadku podjęcia uchwały negatywnej: „przedsiębiorstwo przesyłowe, jako posiadacz służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, pozostawało w dobrej wierze, a bieg terminu zasiedzenia tej służebności na rzecz przedsiębiorstwa

Wojewódzki Sąd Administracyjny (WSA) w Szczecinie w wyroku z 1 marca 2018 roku (sygn. akt II SA/Sz 1342/17) przypomniał, że możliwość czasowego zajęcia cudzej nieruchomości na podstawie art. 126 tej ustawy, a więc w przypadku wystąpienia siły wyższej lub nagłej potrzeby zapobieżenia powstaniu znacznej szkody, ograniczono do nieprzewidywalnych sytuacji lub stanów, które nakazują szybkie działanie w celu zapobieżenia powstaniu znacznej szkody. Nie może nigdy chodzić o planowane działania eksploatacyjne. rozpoczął się w dniu 1 lutego 1989 roku”. W sprawie wypowiadali się także reprezentant wnioskodawcy oraz przedstawiciel Prokuratorii Generalnej. Ostatecznie SN orzekł, że:

1. nabycie przez przedsiębiorstwo państwowe – na podstawie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U. z 1991 roku nr 2, poz. 6) – własności urządzeń przesyłowych posadowionych na nieruchomościach należących do Skarbu Państwa nie spowodowało uzyskania przez to przedsiębiorstwo z mocy prawa służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającej te nieruchomości; 2. odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie. Ustne uzasadnienie SN wskazywało głównie na numerus clausus (zamkniętą liczbę) praw rzeczowych jako podstawę takiego rozstrzygnięcia.

Czasowe zajęcie nieruchomości przez przedsiębiorstwa sieciowe Sądy administracyjne często rozpatrują sprawy związane z wnioskami przedsiębiorstw sieciowych dotyczącymi administracyjnego udostępnienia im nieruchomości przez osoby trzecie na potrzeby realizacji prac naprawczych czy eksploatacyjnych. O zezwolenia takie przedsiębiorcy występują korzystając z przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami, jako drogi administracyjnej, relatywnie szybszej niż sądowa. Na gruncie tych przepisów Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 1 marca 2018 roku (sygn. akt II SA/Sz 1342/17) przypomniał, że możliwość czasowego zajęcia cudzej nieruchomości na podstawie art. 126 tej ustawy, a więc w przypadku wystąpienia siły wyższej lub nagłej potrzeby zapobieżenia powstaniu znacznej szkody, ograniczono do nieprzewidywalnych sytuacji lub stanów, które nakazują szybkie działanie w celu zapobieżenia powstaniu znacznej szkody. Nie może nigdy chodzić o planowane czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 13

Zdjęcie:Adobe Stock, Sebastian Seemann

PARAGRAF W SIECI

Ryzyko znacznej szkody może powstać samoczynnie i nie jest konieczna awaria lub wypadek

działania eksploatacyjne. Sąd wskazał jednak, że podstawa do wydania decyzji zezwalającej na czasowe zajęcie nieruchomości zaistnieje także wówczas, gdy znaczna szkoda może powstać w każdej chwili, choć nie można stwierdzić z całą pewnością, kiedy. Zdarza się, na co zwrócił uwagę WSA, że nawet kierując się wiedzą fachową nie jest możliwe przewidzenie chwili zaistnienia danego zdarzenia i równie dobrze może ono nastąpić w ciągu kilku dni, jak i paru miesięcy. Ryzyko znacznej szkody może powstać samoczynnie i nie jest konieczna awaria lub wypadek. W związku z tym określony stan uzasadniający wejście na nieruchomość może już jakiś czas istnieć, natomiast nagłość potrzeby wynika z aktualnego pozyskania przez przedsiębiorstwo sieciowe wiedzy o tym stanie. Wydarzeniem uzasadniającym nagłość potrzeby jest uzyskanie informacji o ryzyku znacznej szkody, która może nastąpić w każdej chwili. W takim kontekście przedsiębiorca może zaplanować i przeprowadzić, korzystając z zezwolenia wydanego na podstawie art. 126 ustawy o gospodarce nieruchomościami, prace zmierzające do usunięcia stanu zagrożenia, np. poprzez wymianę odcinka linii elektroenergetycznej w celu przywrócenia jej pełnej sprawności technicznej.

Wniosek taryfowy jako informacja publiczna W wyroku z 9 marca 2018 roku Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie 14 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

(sygn. akt I OSK 1974/16), rozpatrując skargę na bezczynność Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki, polegającą na nieudostępnieniu projektu taryfy cen dla paliw gazowych, uznał taki projekt za dokument zawierający informacje publiczne. W ocenie NSA, projekt taryfy cen dla paliw gazowych lub energii podlega weryfikacji i zatwierdzeniu przez Prezesa URE, dlatego

Przedsiębiorstwo energetyczne, poprzez kształtowanie, ustalanie i stosowanie taryf cenowych paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła, wykonuje zadania publiczne zlecone przez ustawę. należy uznać, że zawarte w powyższym wniosku dane zawierają informacje o sprawach publicznych dotyczących kształtowania oraz realizacji polityki energetycznej państwa. W związku z powyższym informacje te – z punktu widzenia zadań publicznych wykonywanych przez Prezesa URE – stanowią informację publiczną podlegającą udostępnieniu w trybie przepisów o udostępnianiu informacji publicznej. Ich publicznoprawny status wynika z faktu, że dane wynikające z powyższego

wniosku zawierają informacje istotne z punktu widzenia wykonywania przez Prezesa URE zadań publicznych w zakresie regulowania działalności przedsiębiorstw energetycznych zgodnie z ustawą Prawo energetyczne i polityką energetyczną państwa. Przedsiębiorstwo energetyczne nie działa w sprawie o zatwierdzenie taryfy jedynie w indywidualnym (własnym) interesie prawnym, lecz – zgodnie z przepisami Pe – wykonuje w tym zakresie również nałożone na nie zadania publiczne związane z realizacją polityki energetycznej państwa. Przedsiębiorstwo energetyczne, poprzez kształtowanie, ustalanie i stosowanie taryf cenowych paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła, wykonuje zadania publiczne zlecone przez ustawę. Dane zawarte we wniosku o zatwierdzenie taryfy nie są zatem zbiorem informacji związanych tylko z indywidualnym interesem prawnym przedsiębiorstwa energetycznego. Publicznoprawne znaczenie sposobu kształtowania taryf oraz kalkulowania cen i opłat nie ulegało w przekonaniu NSA wątpliwości. Zadania publiczne organu regulacyjnego (Prezesa URE) oraz przedsiębiorstw energetycznych pozostają w stosunku sprzężenia i wzajemnej zależności, a działalność przedsiębiorstwa energetycznego w zakresie kształtowania i ustalania taryfy jest formą współdziałania z organem regulacyjnym, która podlega jego procedurze nadzorczej. Zgodnie ze stanowiskiem NSA, żądanie udostępnienia takiej informacji może zostać skierowane alternatywnie do Prezesa URE albo do przedsiębiorstwa energetycznego. n

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Elektroenergetyczna aparatura wysokonapięciowa

Nowe technologie kontra SF₆ Już od kilku dziesięcioleci sześciofluorek siarki – gaz SF₆, ze względu na swoje właściwości fizyczne, jest powszechnie używany w branży elektroenergetycznej jako czynnik izolujący i gaszący łuk elektryczny w aparaturze wysokonapięciowej. Sprężony SF₆ podnosi bezpieczeństwo i niezawodność działania rozdzielnic z izolacją gazową oraz pozwala znacznie zmniejszyć gabaryty takich instalacji. ANDRZEJ PIECHOCKI Niestety, SF₆ jest gazem cieplarnianym wymagającym szczególnej uwagi w trakcie całej eksploatacji. Z punktu widzenia środowiska naturalnego jego główna wada to fakt, że zalega niezwykle długo w atmosferze (ponad 3200 lat). W związku z tym, według Protokołu z Kioto (1997 rok), oszacowany potencjał termiczny tego gazu na 100 lat jest ponad 24 tys. razy większy niż CO₂ w odniesieniu do jednostki masy. SF₆ ma największy tzw. globalny współczynnik ocieplenia (GWP) wśród wszystkich gazów cieplarnianych. Gazy cieplarniane to gazowe składniki atmosfery ziemskiej wywołujące efekt cieplarniany, tj. podwyższenie temperatury powierzchni Ziemi. Zalicza się do nich: parę wodną (H₂O), ditlenek węgla (CO₂), metan (CH₄), podtlenek azotu (N₂O), ditlenek siarki (SO₂), ozon (O₃), fluoro-węglowodory (HFCs), perfluorokarbony (PFCs), sześciofluorek siarki (SF₆). Znaczna część krótkofalowego promieniowania słonecznego dociera do powierzchni Ziemi przez atmosferę i jest przez nią pochłaniana, a niewielka – zostaje odbita. Promieniowanie to jest zamieniane na ciepło, a ogrzana powierzchnia Ziemi emituje promieniowanie długofalowe, które w dużym stopniu pochłania atmosfera, tj. głównie cząsteczki pary wodnej i dwutlenku węgla oraz pozostałe cząsteczki wyżej wymienionych gazów cieplarnianych. Znaczna część tej energii jest następnie wypromieniowywana z powrotem w kierunku powierzchni Ziemi w postaci tzw. promieniowania zwrotnego, wywołując w ten sposób efekt cieplarniany. A zatem gazy cieplarniane zapobiegają wydostawaniu się promieniowania

podczerwonego z Ziemi, w wyniku czego następuje zwiększenie temperatury powierzchni planety (tzw. efekt cieplarniany). Aby zminimalizować wpływ SF₆ i innych fluorowanych gazów cieplarnianych na nasz klimat, w 2006 Parlament Europejski przyjął rozporządzenie ich dotyczące. Od 2015 roku obowiązuje przeredagowane rozporządzenie (UE) 517/2014 w sprawie fluorowanych gazów cieplarnianych (potocznie zwane rozporządzeniem w sprawie F-gazów). Aby zwiększyć odpowiedzialność podczas pracy z SF₆ oraz zredukować emisje wynikające z nieostrożności, artykuł 10 rozporządzenia w sprawie F-gazów podaje wymagany zakres obowiązkowego szkolenia i certyfikowania osób pracujących przy obsłudze urządzeń wypełnionych SF₆ . Uznano jednak, że działania te są niewystarczające do wyeliminowania emisji SF₆ do atmosfery i na świecie podjęto badania w celu wynalezienia gazów lub ich mieszanin o właściwościach elektrycznych zbliżonych do sześciofluorku siarki i pozbawionych jego wad – głównie właściwości cieplarnianych i wysokiego współczynnika GWP. Wiadomo, że gaz taki musi mieć cząsteczkę o silnych wiązania atomowych, aby do jej jonizacji była potrzebna duża energia (cieplna – łuku elektrycznego). Jest to warunek, aby gaz był dobrym medium do gaszenia łuku elektrycznego w komorach gaszeniowych wyłączników. Producenci rozdzielnic, przemysł chemiczny i pracownicy naukowi od dawna poszukiwali alternatywnych gazów izolacyjnych i gaszeniowych. Nacisk położono na substancje

gazowe w pełnym zakresie roboczym od – 5°C do 40°C. Drugim warunkiem była wysoka wydajność oraz unikanie, na przykład, toksyczności i innych negatywnych czynników. Przyszłymi wyzwaniami będą zastosowania w ultraniskich temperaturach i projekty dla najwyższych prądów znamionowych. Zbieranie dalszych doświadczeń w instalacji pilotażowej i kontynuacja projektów rozwoju produktu może wkrótce pozostawić decyzję użytkownikowi końcowemu, jeżeli wybrana zostanie tradycyjna izolacja SF₆ lub nowa, ekologiczna alternatywa o bardzo niskim GWP. Rezultaty tych wysiłków możemy poznać, przyglądając się eksperymentom firm, które podjęły ten trud już dawno temu, gdyż w Polsce tych badań jeszcze się nie prowadzi. Po wielu latach badań czołowe przedsiębiorstwa na świecie uzyskały zadowalające wyniki i uruchomiły próbne zestawy aparatów elektroenergetycznych napełnione nowymi mediami gazowymi. Podobnie jak było z techniką SF₆, zatajają wiele informacji, aby utrudnić dostęp do danych dotyczących technologii z nowymi gazami – często ukrywanymi pod symbolami (np. g³ – Alstom). Oczywiście, ze względu na środowisko najkorzystniejszym rozwiązaniem jest zastosowanie w wyłącznikach komór próżniowych. Stosowanie próżni w komorach gaszeniowych zapewnia dobre przerywanie łuku elektrycznego i nie niesie ze sobą żadnych szkodliwych oddziaływań na środowisko. I są już firmy produkujące takie wyłączniki do rozdzielnic średniego napięcia i napowietrzne czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 15

TECHNIKA I TECHNOLOGIE wysokich napięć. Ale pozostaje problem izolacji gazowej w rozdzielnicach GIS. Siemens uruchomił na przykład próbną rozdzielnicę GIS 145 kV z próżniowym wyłącznikiem i powietrzną izolacją ogólną torów prądowych. Ale wysiłki skoncentrował na udoskonaleniu gazu zastępującego SF₆ w zaszyfrowanej formule g³. Nowy gaz przebadano zgodnie z surowymi specyfikacjami produktów wysokiego napięcia, aby zapewnić, że formuła g³ ma zastosowanie jako izolacja i medium gaszące łuk, bezpieczne w obsłudze i posiadająca wyjątkowo niski współczynnik globalnego ocieplenia. Właściwości mieszanki g³ testowane w urządzeniu kontrolnym można podsumować w następujący sposób: • działanie dielektryczne: 85 do 100 proc. wydajności SF₆ w zależności od temperatury roboczej i maksymalnego dopuszczalnego ciśnienia (dodawanie CO₂), • temperatura pracy do – 30° C, • skuteczność wyłączania prądu w wyłączniku podobna do SF₆, • niski potencjał globalnego ocieplenia – 98 proc. redukcji w porównaniu z SF₆, • nietoksyczny – klasyfikacja podobna do SF₆, • mieszanka jest niekorozyjna – kompatybilna ze zwykłymi materiałami sprzętu WN, • mieszanka gazowa jest niepalna – podobna do SF₆. Na razie nie ma informacji o toksyczności produktów rozpadu tej formuły gazu w łuku elektrycznym oraz zagrożenia nimi zdrowia obsługi urządzeń i pracowników demontujących aparaty podczas remontów czy likwidacji. ABB z kolei dokonała ważnego przełomu w technologii rozdzielnic izolowanych gazem (GIS), oddając do eksploatacji pierwsze na świecie pola średniego i wysokiego napięcia rozdzielnicy GIS, wykorzystującej przyjazną dla środowiska mieszaninę gazów jako alternatywę dla powszechnie stosowanego gazu cieplarnianego SF₆. Porównanie ekwiwalentu do CO₂ (GWP) badanych przykładowych mieszanek gazowych przedstawia się następująco: • sześciofluorek siarki (SF₆), GWP = 22 800, • Clean-Air (N₂ 80 proc. – O₂ 20 proc.), GWP = 0, • Fluornitrile 4710 [(CF3)2CFCN], GWP = 2210, • C5-F lourketone 5115 [(CF₃)₂CFC(O) CF₃], GWP=1 16 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

W nowej, przyjaznej dla środowiska rozdzielnicy (w stacji elektroenergetycznej w Zurychu zamontowano rozdzielnie wysokiego i średniego napięcia w ramach pilotażowego projektu) medium izolacyjnym jest mieszanina gazów alternatywna wobec SF₆. Wykorzystano ją też jako medium wygaszające łuk elektryczny w rozdzielnicy wysokiego napięcia. Opracowana wspólnie z inną firmą, bazująca na fluoroketonie, mieszanina gazów zastępująca SF₆ jest przeznaczona do stosowania w aparaturze rozdzielczej. Jej potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP) jest niemal o 100 proc. niższy niż GWP SF₆, bez uszczerbku dla jakości i niezawodności sprzętu. Obliczono, że rezultatem tego jest obniżenie o 50 proc. emisji równoważnika CO2 przez GIS w całym okresie eksploatacji tych urządzeń. W ośrodku badawczym Alstom w Villeurbanne (Francja) przeprowadzono testy sprzętu wysokiego napięcia w celu porównania cech nowego gazu, też w formule g³, z istniejącymi rozwiązaniami SF₆ w różnych zastosowaniach. Wykazano właściwości porównywalne z SF₆, dzięki czemu technologia ta umożliwia projektowanie ekologicznego sprzętu wysokonapięciowego nowej generacji o napięciu od 72 kV do superwysokich napięć dostępnych dzisiaj na rynku. Firma Alstom, przy współpracy z koncernem GE, wdrożyła mieszaninę gazów g³ jako zamiennik SF₆, co spowodowało duży postęp w technice eliminowania SF₆ z praktyki aparatowej. Rozdzielnica izolowana tym gazem, o symbolu F35-145 kV (GIS), jest teraz wolna od SF₆, a funkcjonuje jak z nim. Zajmuje taką samą powierzchnię jak poprzednik GIS oparty na SF₆ i może pracować w temperaturze otoczenia nawet do – 25°C. Dwa lata temu GE ogłosiła przełom w opracowaniu substytutu SF₆ w urządzeniach z izolacją gazową. Taki substytut uznała za konieczny, ponieważ SF₆, pomimo niezaprzeczalnych właściwości – gaszenia łuku i dielektrycznych – ma potencjał globalnego ocieplenia (GWP) 233,5 razy większy niż CO₂. W przypadku g³, mieszaniny fluoronitrylu i gazu CO₂, GE był w stanie opracować odpowiednią alternatywę operacyjną z obniżonym GWP o 98 proc. w porównaniu z SF₆. Rozwiązania nowych technologii nie zawierające SF6 są zgodne z rygorystycznymi specyfikacjami rozdzielnic (GIS) w następujących kwestiach: • odporność na wysokie napięcie, • przerywanie przepływu prądu (gaszenie łuku elektrycznego), • wymiana ciepła z otoczeniem, • zastosowania w niskiej temperaturze,

• zgodność z materiałami stosowanymi w rozdzielnicach, • stabilność temperaturowa i czasowa, • łatwość napełniania i uzupełniania, • podobna zwartość konstrukcji umożliwiająca stosowanie we współczesnym sprzęcie, • ma bardzo niski potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (GWP – niższy o 98 proc.), • jest bezpieczne w stosowaniu i nie ma wpływu na warstwę ozonową. Zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym Komisji (UE) nr 2015/2066 w zakresie materiałów szkoleniowych przed egzaminem na certyfikat SF₆ musiał znaleźć się rozdział z tematyką zastępowania SF₆ jego substytutem pozbawionym wad środowiskowych jakie ma gaz dotychczas stosowany. Należy się z tym liczyć, że tak jak technika SF₆ weszła do Polski z opóźnieniem, tak technika aparatowa, oparta na substytutach tego gazu, trafi do nas po kilku latach, gdy zostanie w pełni opanowana. Z chwilą pojawienia się w naszym kraju aparatury elektroenergetycznej napełnianej przyjaznymi dla środowiska gazami zastępującym SF₆ rozpocznie się specjalistyczne szkolenie personelu do obsługi tych urządzeń. Chodzić będzie o charakterystyczne dla nowych mieszanin gazowych sposoby postępowania ze względu na środowisko naturalne i bezpieczeństwo personelu. Wszystko wskazuje jednak na to, że urządzenia z sześciofluorkiem siarki będą bronić się przed nową techniką. Ze względu na długi okres eksploatacji tych aparatów, jeszcze długo będzie potrzebny personel zaznajomiony z zagadnieniami obsługi rozdzielnic z sześciofluorkiem siarki zgodnie z wymaganiami certyfikacji obsługującego aparaturę elektroenergetyczną. n

Literatura 1. Alternative gas insulation in medium-voltage switchgear”, Maik Hyrenbach ABB AG – Germany, Tobias Hintzen ABB AG – Germany, Pascal Müller EWZ – Switzerland, John Owens 3M Company – USA, CIRED 23rd Interna-tional Conference on Electricity Distribution Lyon, 15-18 June 2015. 2. „Rozwiązanie g³ firmy Alstom dla zastąpieniaSF₆. Pakiet informacyjny dotyczący g3”, Lyubomyr Melnychuk 17thof September2014 ALSTOM, 3. „An alternative to SF₆ as an insulation and switching me-dium in electrical switchgear”, Thomas Diggelmann, Tehlar, Jocelyn Chang, Sebastian Zache – ABB review 2/16, 4. „g³ basics”, Y. Kietel, Imagination at work, maj 2016, 5. „Nev 110 kV GIS Substation – Etzel”, Location in Central Switzerland.

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

SZKOLENIA I CERTYFIKACJA

PROZON Fundacja Ochrony Klimatu posiada akredytację Urzędu Dozoru Technicznego do prowadzenia szkoleń z zakresu SF6. 2 - dniowe szkolenie, składające się z części teoretycznej i praktycznej, kończy się egzaminem, którego zaliczenie upoważnia do uzyskania certyfikatu F-gazowego. Jest on wydawany bezterminowo i obowiązuje na terenie całej Unii Europejskiej. Wpisu do Centralnego Rejestru Operatorów można dokonać jedynie na podstawie protokołu sporządzonego przez osobę posiadającą certyfikat. Szkolenia są organizowane co miesiąc i odbywają się w siedzibie Fundacji w Warszawie. Zajęcia prowadzone są przez doświadczonych specjalistów z branży energetycznej.

ANALIZY LABORATORYJNE

Laboratorium PROZON świadczy specjalistyczne usługi badania gazów fluorowanych zgodnie z obowiązującym standardem AHRI 700. Przeprowadzamy podstawową kontrole składu gazu SF6 przy użyciu specjalistycznego analizatora, jak i profesjonalne badanie składu przy użyciu chromatografu gazowego.

ODZYSK I ZAGOSPODAROWANIE GAZU Oferujemy usługi wynajmu butli na odzyskany gaz, który następnie można przekazać do Fundacji, jako odpad do zagospodarowania. Dodatkowo przyjmujemy sprzęt zawierający gaz SF6 i poddajemy go utylizacji.

zadzwoń do nas:

22 392 74 62, 22 392 74 63

napisz do nas: prozon@prozon.org.pl

lub zajrzyj na: www.prozon.org.pl czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 17

ELEKTROMOBILNOŚĆ

Samochód elektryczny narzędziem dekarbonizacji lokalnego ekosystemu

Grupa Renault i EEM tworzą pierwszą „inteligentną wyspę” na portugalskiej Porto Santo Grupa Renault, lider na rynku samochodów elektrycznych w Europie, oraz EEM – Empresa de Electricidade da Madeira, dostawca energii, łączą się w celu przyspieszenia przemian energetycznych na portugalskiej wyspie Porto Santo. Ten inteligentny ekosystem elektryczny opiera się na czterech filarach: samochodach elektrycznych, stacjonarnym magazynowaniu energii oraz inteligentnym i odwracalnym ładowaniu. Grupa Renault, europejski lider na rynku samochodów elektrycznych, oraz EEM, który zajmuje się produkcją, przesyłem i dystrybucją energii elektrycznej na portugalskich wyspach Maderze i Porto Santo, 21 lutego 2018 roku podpisały porozumienie zapowiadające stworzenie inteligentnego ekosystemu elektrycznego na Porto Santo. Będzie on częścią innowacyjnego programu realizowanego pod nazwą „Smart Fossil Free Island”, wdrażanego przez władze lokalne Madery. Celem jest przyspieszenie przemiany energetycznej na wyspie. EEM, odpowiedzialny za programy energetyczne oraz dotyczące pojazdów elektrycznych w ramach Smart Fossil Free Island, wybrał Grupę Renault jako partnera w zakresie mobilności elektrycznej. Dzięki wykorzystaniu elektrycznych samochodów, regenerowanych akumulatorów, inteligentnego oraz odwracalnego ładowania, ta pionierska w skali światowej „inteligentna wyspa” ma zwiększyć niezależność energetyczną obszaru i przyczynić się do rozwoju produkcji energii odnawialnej. Grupa Renault, EEM i ich partnerzy pracują już od początku roku nad zadaniem, które będzie realizowane przez półtora roku.

– Cieszymy się, że możemy wspólnie z EEM i władzami z Madery stworzyć nowatorski, inteligentny ekosystem elektryczny, pokazując tym samym, że rewolucja elektryczna poprawia nie tylko transport, ale i codzienne życie. Naszym celem jest zbudowanie modelu, który będzie powtarzalny także na innych wyspach, w ekodzielnicach lub miastach. Powodowani wciąż tą samą potrzebą rozwijania na wielką skalę rozwiązań z zakresu mobilności elektrycznej dostępnych dla wszystkich – powiedział Eric

18 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018 | artykuł sponsorowany

Feunteun, dyrektor ds. programu pojazdów elektrycznych i nowych projektów. Przedsięwzięcie to świadczy o zaangażowaniu Grupy Renault w partnerstwo prywatno-publiczne w celu tworzenia rozwiązań zrównoważonej mobilności dla wszystkich, zgodnie ze strategią grupy, które chce stać się ważnym podmiotem w ekosystemach elektrycznych i dostawcą rozwiązań z zakresu inteligentnej mobilności dla miast przyszłości.

ELEKTROMOBILNOŚĆ

Przy projektowaniu ekosystemu Grupa Renault chce wykorzystać swoje samochody elektryczne, w produkcji których jest liderem na rynku europejskim, oraz sprawdzone rozwiązania technologiczne. Zadanie obejmuje trzy części. W pierwszej kolejności 20 mieszkańców Porto Santo, którzy zgłosili się na ochotnika, wykorzysta 14 ZOE i sześć kangoo Z.E do codziennego użytku. Pojazdy ładowane są w sposób inteligentny (smartcharging) w 40 połączonych w sieć punktach – prywatnych lub publicznych, rozmieszczonych na wyspie przez EEM i Renault. Do końca tego roku zostanie zwiększona funkcjonalność systemu. Samochody

będą w stanie dostarczać energię elektryczną w chwilach szczytowego poboru mocy. Nie tylko będą ładować się w sposób inteligentny, ale również służyć do czasowego magazynowania energii. Ponadto regenerowane akumulatory pochodzące z samochodów elektrycznych Renault można wykorzystywać do czasowego magazynowana energii wytwarzanej przez elektrownie słoneczne i wiatrowe na Porto Santo. Będzie ona magazynowana bezpośrednio po wytworzeniu, a następnie wprowadzana do sieci na miejscowe potrzeby. Część tych akumulatorów pochodzi z Madery. Grupa Renault pokazuje w ten sposób

po raz pierwszy, że potrafi wykorzystywać regenerowane akumulatory w ramach lokalnego ekosystemu. Jako pionier i lider mobilności elektrycznej w Europie Grupa Renault wykracza poza swoją rolę producenta samochodów i, wraz ze swymi partnerami, staje się aktywnym uczestnikiem inteligentnych ekosystemów elektrycznych. W ramach projektu Porto Santo, Grupa Renault nawiązała współpracę z różnymi podmiotami sektora energetycznego: Bouygues Energies et Services, The Mobility House oraz ABB. n

Inteligentny ekosystem elektryczny Inteligentne ładowanie, albo inaczej smartcharging, dostosowuje ładowanie pojazdu do potrzeb użytkownika oraz do podaży energii elektrycznej w sieci. Odbywa się ono w maksymalnym stopniu w okresach, w których podaż energii elektrycznej przewyższa zapotrzebowanie, zwłaszcza w chwilach szczytowej produkcji energii odnawialnej. Ładowanie zostaje przerwane, kiedy zapotrzebowanie jest wyższe niż podaż w ramach danej sieci. Sieć elektryczna optymalizuje w ten sposób dostawy lokalnej energii odnawialnej. Dzięki ładowaniu odwróconemu, samochody mogą wprowadzać energię elektryczną z powrotem do sieci w chwilach szczytowego

zapotrzebowania. Zatem nie tylko będą ładowane w sposób inteligentny, ale także mogą służyć do czasowego magazynowania energii. Nawet po wycofaniu z użytkowania w samochodzie akumulator trakcyjny zachowuje dużą pojemność. Renault może je wykorzystać w środowisku mniej wymagającym, jako stacjonarne jednostki magazynujące energię. Dając akumulatorom drugie życie, Renault odpowiada na cały szereg wyzwań związanych z magazynowaniem energii: od domków jednorodzinnych po gmachy biurowe, przemysłowe lub uniwersyteckie, przez najróżniejsze budynki mieszkalne lub punkty ładowania pojazdów elektrycznych.

Podpis artykuł sponsorowany | czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 19

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Przyłączanie osiedli mieszkaniowych i budynków wielorodzinnych

Bilansowanie mocy a rzeczywiste zapotrzebowanie – analiza i wnioski Na przestrzeni ostatnich 15 lat obserwujemy istotny wzrost rozwoju branży mieszkaniowej oraz usługowo-biurowej. Jesteśmy świadkami powstawania nowych osiedli mieszkaniowych, biurowców, obiektów handlowych czy hoteli. Pobudzenie sektora budowlanego stanowi istotne wyzwanie dla operatorów systemów dystrybucyjnych, którzy jako zarządcy sieci zobowiązani są do zapewnienia zasilania nowo powstającym obiektom. Opierając się na wartościach mocy określanych przez inwestorów, OSD muszą odpowiednio planować zakres niezbędnych inwestycji oraz racjonalnie gospodarować finansami w zakresie przyłączania. ŁUKASZ MACIĄG innogy Stoen Operator Sp. z o.o.

Umiejętność prawidłowego bilansowania mocy stanowi jedno z ważniejszych zagadnień dzisiejszej elektroenergetyki. Wielkość mocy zapotrzebowanej wyznacza kierunek, zgodnie z którym budowana i projektowana jest sieć o optymalnych parametrach. Istniało wiele metod bilansowania, jednak weryfikując przekroje zastosowanych linii kablowych oraz liczbę budowanych stacji 15/0,4 kV, możemy z całą pewnością stwierdzić, że infrastruktura sieciowa rozwijana w oparciu o dawne reguły jest mocno przewymiarowana. Znamienny jest fakt, że większość budynków wielorodzinnych budowanych w ubiegłym stuleciu zasilana jest przy wykorzystaniu stacji im przeznaczonym, których obciążenia wahają się w granicach 10-30 proc. wartości znamionowej transformatorów. Dlatego też wprowadzona na początku XXI wieku norma N SEP E – 002 [1] otworzyła nowe możliwości w zakresie optymalnego sposobu określania mocy, dogodniejszego jej bilansowania, opracowania najbardziej trafnej metody planowania oraz rozwoju sieci w ujęciu zarówno technicznym, jak i ekonomicznym. Niniejszy artykuł przedstawia nasze obserwacje i wnioski będące próbą odpowiedzi na fundamentalne pytanie: czy nadal metoda bilansowania mocy w oparciu o normę N SEP E-002 pozwala na budowanie urządzeń w sposób najbardziej odpowiedni, czy może niezbędna jest aktualizacja wytycznych w tym zakresie? 20 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

Założenia do projektu W analizach skupiliśmy się na danych dla typowych budynków wielorodzinnych oraz osiedli mieszkalno-usługowych powstałych w latach 2006 – 2012. Sprawdzaliśmy stopień wykorzystania sieci w kontekście wnioskowanych mocy przyłączeniowych i ich relacji do rzeczywistych obciążeń. Czy podobne badanie możliwe było wcześniej? W naszej ocenie byłoby to trudne i wiązałoby się z wieloletnimi obserwacjami, a i tak otrzymane wyniki nie dawałyby gwarancji podjęcia właściwych decyzji i działań. Wynika to z faktu, że do momentu wdrożenia liczników bilansujących w stacjach Sn/nn dysponowaliśmy jedynie cyklicznymi pomiarami wykonywanymi w okresach sezonowych szczytów obciążeń, dlatego analiza w oparciu o takie wartości byłaby mało wiarygodna, a sugerowanie na tej podstawie jakichkolwiek zmian w metodologii bilansowania obarczone byłyby dużym ryzykiem. Dopiero odpowiednia liczba danych pozyskanych z LB w kontekście stosownej wielkości próbki daje pełne spektrum maksymalnych chwilowych obciążeń, których wyselekcjonowanie w poprzednich latach było niemal niemożliwe. Badanie rozpoczęliśmy od identyfikacji obiektów spełniających założone kryteria. Wyselekcjonowano stacje transformatorowe Sn/nn wybudowane w latach 2006 – 2012, wyposażone

TECHNIKA I TECHNOLOGIE w liczniki bilansujÄ&#x2026;ce, zasilajÄ&#x2026;ce jedynie odbiory (mieszkalne, usĹ&#x201A;uPo wstÄ&#x2122;pnej weryfikacji wybrano stacje zasilajÄ&#x2026;ce jedynie odbiogowe i administracyjne) zwiÄ&#x2026;zane bezpoĹ&#x203A;rednio z budynkiem, dla ry, dla ktĂłrych je zaprojektowano. Odrzucono stacje, ktĂłre z czaktĂłrego zostaĹ&#x201A;y zaprojektowane. Stacje zasilajÄ&#x2026;ce dodatkowo inne sem wykorzystano do zasilenia innych obiektĂłw niĹź zakĹ&#x201A;adano budynki lub odbiory miejskie, z uwagi na koniecznoĹ&#x203A;Ä&#x2021; kalkulacji pierwotnie. Ostatecznie kaĹźda z wybranych stacji zasilaĹ&#x201A;a jedynie dodatkowych mocy, nie byĹ&#x201A;y brane pod uwagÄ&#x2122;. Innym kryterium wybrany budynek wielorodzinny oraz wyposaĹźona byĹ&#x201A;a w liczzastosowanym przy kwalifikacji byĹ&#x201A;a koniecznoĹ&#x203A;Ä&#x2021; posiadania peĹ&#x201A;nik bilansujÄ&#x2026;cy, rejestrujÄ&#x2026;cy obciÄ&#x2026;Ĺźenia transformatora przez co nej dokumentacji wraz z bilansem mocy doĹ&#x201A;Ä&#x2026;czanym do wniosku najmniej rok. o przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenie dla kaĹźdej z inwestycji. Dlaczego badaniem objÄ&#x2122;to tylko stacje i budynki powstaĹ&#x201A;e Krok trzeci w latach 2006 â&#x20AC;&#x201C; 2012? Istotne byĹ&#x201A;o wytypowanie inwestycji, ktĂłrych bilans mocy opieraĹ&#x201A; siÄ&#x2122; o normÄ&#x2122; N SEP E-002, opublikowanÄ&#x2026; wstÄ&#x2122;pnej weryfikacji wybrano stacje zasilajÄ&#x2026;ce jedynie odbiory dla ktĂłrych zostaĹ&#x201A;a ona po raz pierwszy w 2003 roku. NaleĹźaĹ&#x201A;o uwzglÄ&#x2122;dniÄ&#x2021;PotakĹźe margizaprojektowana. Odrzucono stacje, ktĂłre na przestrzeni lat zostaĹ&#x201A;y wykorzystane do zasilenia innych nes wynikajÄ&#x2026;cy z czasu realizacji przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenia â&#x20AC;&#x201C; okoĹ&#x201A;o pĂłĹ&#x201A;tora roku. obiektĂłw niĹź zakĹ&#x201A;adano pierwotnie. Ostatecznie, kaĹźda z wybranych stacji zasilaĹ&#x201A;a jedynie wybrany Okres 5 â&#x20AC;&#x201C; 10 lat, na bazie doĹ&#x203A;wiadczeĹ&#x201E;, przyjÄ&#x2122;to jako czas, w ktĂłbudynek wielorodzinny oraz wyposaĹźona byĹ&#x201A;a w licznik bilansujÄ&#x2026;cy, rejestrujÄ&#x2026;cy obciÄ&#x2026;Ĺźenia transformatora rym budynek zostanie w peĹ&#x201A;ni zamieszkany i osiÄ&#x2026;gnie doceloweprzez okres co najmniej jednego roku. wartoĹ&#x203A;ci zapotrzebowania na moc. Dlatego teĹź nowsze budynki Krok 3 oraz stacje powstaĹ&#x201A;e po 2012 roku na tym etapie pominiÄ&#x2122;to i pozostawiono do dalszych badaĹ&#x201E;.

Metodologia DANE Z LB

PoniĹźej, w kolejnych krokach, przedstawiono ideÄ&#x2122; postÄ&#x2122;powania w trakcie prowadzenia analizy danych.

Krok pierwszy

Na podstawie danych z licznikĂłw bilansujÄ&#x2026;cych zainstalowanych BILANS w stacjach wyznaczono wspĂłĹ&#x201A;czynnik â&#x20AC;&#x17E;Xâ&#x20AC;?, nazwany na potrzeby analizy â&#x20AC;&#x17E;wspĂłĹ&#x201A;czynnikiem rzeczywistego wykorzystania mocy przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniowejâ&#x20AC;?, odzwierciedlajÄ&#x2026;cy relacje pomiÄ&#x2122;dzy wnioskowanymi mocami zapotrzebowanymi a rzeczywistÄ&#x2026; maksymalnÄ&#x2026; wartoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; obciÄ&#x2026;Ĺźenia transformatora w stacji. ObciÄ&#x2026;Ĺźenia transokreĹ&#x203A;lono na podstawie wartoĹ&#x203A;ci zarejestrowanych Na podstawieformatorĂłw danych z licznikĂłw bilansujÄ&#x2026;cych zainstalowanych w stacjach wyznaczono przez liczniki bilansujÄ&#x2026;ce jako maksymalnerzeczywistego wartoĹ&#x203A;ci godzinowe. wspĂłĹ&#x201A;czynnik â&#x20AC;&#x17E;Xâ&#x20AC;? nazwany na potrzeby analizy â&#x20AC;&#x17E;wspĂłĹ&#x201A;czynnikiem wykorzystania mocy przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniowejâ&#x20AC;?, odzwierciedlajÄ&#x2026;cy relacje wnioskowanymi Do badaĹ&#x201E; wyselekcjonowano grupÄ&#x2122;pomiÄ&#x2122;dzy 76 transformatorĂłw SN/nnmocami zapotrzebowanymi, a rzeczywistÄ&#x2026; maksymalnÄ&#x2026; wartoĹ&#x203A;ciÄ&#x2026; obciÄ&#x2026;Ĺźenia transformatora w stacji. (54 stacje). ObciÄ&#x2026;Ĺźenia transformatorĂłw okreĹ&#x203A;lone zostaĹ&#x201A;y na podstawie wartoĹ&#x203A;ci zarejestrowanych przez liczniki bilansujÄ&#x2026;ce jako maksymalne wartoĹ&#x203A;ci godzinowe. Do badaĹ&#x201E; wyselekcjonowana zostaĹ&#x201A;a grupa 76 transformatorĂłw Sn/nn (54 stacje).

Otrzymane wyniki

OTRZYMANE WYNIKI Jako A oznaczono maksymalnÄ&#x2026; zarejestrowanÄ&#x2026; wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; obciÄ&#x2026;Ĺźe-

nia stacji. BzarejestrowanÄ&#x2026; jest to moc wyjĹ&#x203A;ciowa, okreĹ&#x203A;lona w bilansie doJako A oznaczono maksymalnÄ&#x2026; wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; obciÄ&#x2026;Ĺźenia stacji. B jest tomocy moc wyjĹ&#x203A;ciowa, do wniosku o przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenie â&#x20AC;&#x201C; na potrzeby analizy przyjÄ&#x2122;W pierwszym kroku z caĹ&#x201A;ego obszaru zasilania wyselekcjonowano okreĹ&#x203A;lona w bilansie Ĺ&#x201A;Ä&#x2026;czanym mocy doĹ&#x201A;Ä&#x2026;czanym do wniosku o przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czenie â&#x20AC;&#x201C; na potrzeby analizy przyjÄ&#x2122;to jÄ&#x2026; â&#x20AC;&#x17E;1â&#x20AC;?. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; stanowi najwyĹźszego odnotowanego obciÄ&#x2026;Ĺźeniaodnotowanego stacji (A) do wielkoĹ&#x203A;ci jÄ&#x2026; jakoiloraz 1. WartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; X stanowi iloraz najwyĹźszego stacje 15/0,4 kV, wybudowane w latach 2006 â&#x20AC;&#x201C; 2012,jako zasilajÄ&#x2026;ce bu- X to obciÄ&#x2026;Ĺźenia stacji (A) do wielkoĹ&#x203A;ci mocy wnioskowanej (B=1). dynki wielorodzinne oraz osiedla mieszkaniowe. mocy wnioskowanej (B=1).

Krok drugi đ?&#x2018;żđ?&#x2018;żđ?&#x2018;żđ?&#x2018;ż = gdzie:

đ?&#x2018;¨đ?&#x2018;¨đ?&#x2018;¨đ?&#x2018;¨ đ?&#x2018;Šđ?&#x2018;Šđ?&#x2018;Šđ?&#x2018;Š

A-

gdzie A â&#x20AC;&#x201C; maksymalna zarejestrowana wartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; obciÄ&#x2026;Ĺźenia, B â&#x20AC;&#x201C; wnioskowana mocwartoĹ&#x203A;Ä&#x2021; przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniowa. maksymalna zarejestrowana obciÄ&#x2026;Ĺźenia

B-

wnioskowana moc przyĹ&#x201A;Ä&#x2026;czeniowa

czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 21

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

y stacji w poszczególnych procentowy udziałwkażdego z Zestawienie przedziałach, wyników analizy, tj. liczby stacji poszczególnych przedziałach, procentowy udział każdegoX z przedziaynnik rzeczywistego wykorzystania mocy przyłączeniowej łów oraz odnotowany współczynnik rzeczywistego wykorzystania mocy przyłączeniowej X

Współczynniki rzeczywistego wykorzystania mocy 0,1-0,2

0,2-0,3

0,3-0,4 2% 22%

0,4-0,5

0,5-0,6

0,6-1

0% 13% Rys. 1. Wykres zmienności maksymalnych obciążeń transformatora zarejestrowany

począwszy od 13.12.2016 do 15.12.2017 roku Zestawienie wyników analizy, tj. liczby stacji w poszczególnych przedziałach, procentowy udział każdego z 30% przedziałów oraz odnotowany współczynnik rzeczywistego wykorzystania mocy przyłączeniowej X

33%

jednoznaczny pozwalają potwierdzić, że wnioskowane wielkości zeszacowane. Średnia wartość współczynnika X wynosi 0,32, a ano nawet połowy deklarowanej wartości mocy przyłączeniowej. ynnik rzeczywistego wykorzystania mocy przekroczył połowę tej m większa była liczba lokali mieszkalnych w budynku, co w nością zaprojektowania większej liczby transformatorów w stacji,

Współczynniki rzeczywistego wykorzystania mocy 0,1-0,2

0,2-0,3

0,3-0,4 2% 22%

endarzowe wykresy obciążeń zarejestrowane od momentu a kilku stacji o różnej charakterystyce odbiorów. Ponadto, w celu o/wieczornego, zaprezentowano dobową zmienność mocy go obciążenia transformatora.

0,4-0,5

0,5-0,6

0,6-1

0% 13%

Rys. 2. Godzinowa zmienność mocy na dzień maksymalnego obciążenia stacji – 30%(godz. 20.00) 8.02.2017, środa – maksymalne odnotowane obciążenie

Przykład 2

33%

Stacja nr 2 – podobnie jak poprzednia, zasila wyłącznie lokale mieszkalne oraz odbiory administracyjne. Różnicę stanowi większa liczba wyłącznie lokale mieszkalne oraz odbiory administracyjne. lokali mieszkalnych, co oznacza przydział mocy zapotrzeOtrzymane wyniki w sposóbwyniki jednoznaczny pozwalają potwierOtrzymane w sposób jednoznaczny pozwalają potwierdzić, żewyższy wnioskowane wielkości m 293 kW – mieszkania ok. 200 szt. ; 56 kW - administracja, bowanej. Biorąc pod współczynnika uwagę wprost wielkość mocy przyłączeniodzić,mocy że wnioskowane wielkości mocy przyłączeniowej mogą być Średnia przyłączeniowej mogą być przeszacowane. wartość X wynosi 0,32, a wej, przekracza ona znamionowe obciążenie jednostki 630 kVA. Zaprzeszacowane. Średnia wartość współczynnika X wynosi 0,32, dla przeszło 98% stacji nie odnotowano nawet połowy deklarowanej wartości mocy przyłączeniowej. rejestrowane przebiegi obrazują powszechnie zauważony trend, że a dla przeszło 98 proc. stacji nie odnotowano nawet połowy deroda g.20); Tylko Pśr= 127 kW; X=0,55 – w całym zestawieniu jednym przypadku współczynnik rzeczywistego wykorzystania mocy mieszkalnych przekroczyłwraz połowę tej w przypadku budynków typowo ze wzrostem klarowanej w wartości mocy przyłączeniowej. Tylko w jednym przynik wartość i wyniósł 0,55. Ponadto, im większa była liczba lokali mieszkalnych w budynku, co w liczby mieszkań i mocy zapotrzebowanej odnotowuje się zmniejszepadku współczynnik rzeczywistego wykorzystania mocy przekronie badanego współczynnika czyłkonsekwencji połowę tej wartość i wyniósł Ponadto, im większa była wiązało się0,55. z koniecznością zaprojektowania większej liczbyX. transformatorów w stacji, Wnioskowana moc – 608 kW, zasilanie podstawowe + 100 kW rezerliczba lokali mieszkalnych w co w konsekwencji wiązało tym współczynnik Xbudynku, był mniejszy. wa, w tym 504 kW – mieszkania (300 lokali); 104 kW – administracja. się z koniecznością zaprojektowania większej liczby transformatoBrak lokaliobciążeń usługowych. zarejestrowane od momentu rów w stacji, tym współczynnik X był mniejszy. Poniżej przedstawiono kalendarzowe wykresy Pmax = 281kW (7.02.2017, wtorek, godz. 20.00); Pśr = 191 kW; X = 0,47. Poniżej przedstawiono kalendarzowe wykresy obciążeń zarezainstalowania LB (minimum rok) dla kilku stacji o różnej charakterystyce odbiorów. Ponadto, w celu jestrowane od momentu zainstalowania LB (minimum rok) dla kilidentyfikacji szczytu odbiorów. południowego/wieczornego, zaprezentowano dobową zmienność mocy ku stacji o różnej charakterystyce Ponadto, w celu idenprzypadającą na dzień maksymalnego obciążenia transformatora. tyfikacji szczytu południowego/wieczornego zaprezentowano dobową zmienność mocy przypadającą na dzień maksymalnego Przykład 1: obciążenia transformatora.

Przykład Stacja1 nr 1 – stacja zasilająca wyłącznie lokale mieszkalne oraz odbiory administracyjne. Wnioskowana moc 349 kW, w tym 293 kW – mieszkania ok. 200 szt. ; 56 kW - administracja, Stacja nr 1 – zasilająca wyłącznie lokale mieszkalne oraz odbiobrak lokali usługowych. ry administracyjne. Wnioskowana moc 349 kW, w tym 293 kW – mieszkania ok. 200 sztuk; 56 kW – administracja, brak lokali Pmax= 191 kW (08.02.2017 r. środa g.20); Pśr= 127 kW; X=0,55 – w całym zestawieniu usługowych. najwyższy odnotowany współczynnik Pmax = 191 kW (8.02.2017, środa, godz. 20.00); Pśr = 127 kW; X = 0,55 Rys. 3. Wykres zmienności maksymalnych obciążeń transformatora zarejestrowany – w całym zestawieniu najwyższy odnotowany współczynnik. począwszy od 7.07.2016 do 15.12.2017 22 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

TECHNIKA I TECHNOLOGIE Przykład 4

Rys. 4. Godzinowa zmienność mocy na dzień maksymalnego obciążenia stacji – 7.02.2017, wtorek – maksymalne odnotowane obciążenie (godz. 20.00)

Przykład 3 Stacja nr 3 – zasilająca odbiory mieszkalne, administracyjne oraz usługowe. Wielkości mocy przyłączeniowych sugerują, że parter budynku przewidziany jest jako część usługowo-gastronomiczna. Analizując otrzymane przebiegi kalendarzowe, odnotowaliśmy tylko jeden skok obciążenia do wielkości 233 kW i to dla niej określono współczynnik X. Może być to wynik faktycznego obciążenia związanego z zapotrzebowaniem na moc, jednak badając kalendarzowy przebieg obciążenia, taki pik może być efektem przełączeń w sieci lub wiązać się z przeprowadzaniem prób urządzeń przeciwpożarowych. Wnioskowana moc – 576 kW, zasilanie podstawowe + 60 kW rezerwa, w tym 119 kW – mieszkania (120 lokali) 330 kW – usługi (11 punktów);127 kW – administracja. Pmax = 233kW (8.08.2017, środa, godz.12.00); Pśr = 117kW; X = 0,4.

Rys. 5. Wykres zmienności maksymalnych obciążeń transformatora zarejestrowany począwszy od 2.12.2015 do 15.12.2017

Rys. 6. Godzinowa zmienność mocy na dzień maksymalnego obciążenia stacji – 8.08.2017, wtorek – maksymalne odnotowane obciążenie (godz. 20.00)

Jest najciekawszym z analizowanych przypadków. Pomimo że nie spełnia on wprost kryteriów opisanych w metodologii, postanowiliśmy go umieścić w zestawieniu i przedstawić w niniejszym artykule. Uznaliśmy bowiem, że grupę mniejszych budynków mieszkalno-usługowych, usytuowanych w bezpośrednim sąsiedztwie, zasilanych z tej samej stacji 15/0,4 kV, jak np. osiedle mieszkaniowe, w odniesieniu do obciążeń transformatora można postrzegać jako jeden większy budynek wielorodzinny. Stacja nr 4 – jednotransformatorowa 630 kVA, wybudowana w 2008 roku dla budynku mieszkalnego z usługami. Wnioskowana moc – 467kW. Pmax = 292kW (5.12.2017,wtorek, godz. 21.00); Pśr = 206 kW X = 0,25. Z uwagi na niskie obciążenie transformatora, w 2011 roku przyłączono dodatkowo obiekt biurowo-usługowy o mocy 150 kW, a następnie w 2016 kolejne cztery budynki mieszkalno-usługowe o mocy 540 kW. Łączna moc wydana ze stacji wynosi 1197 kW! W bilansie przeważają lokale mieszkalne, ponadto występują odbiory administracyjne oraz kilkanaście małych usług. Aktualnie moc maksymalna transformatora wynosi 292 kW. Mamy jednak świadomość, że na obecnym etapie, z uwagi na cztery budynki wielorodzinne oddane do użytku w 2016 roku, obciążenie stacji nie osiągnęło jeszcze swej wartości docelowej. Dlatego też w kolejnych latach z ogromnym zainteresowaniem będziemy monitorować zmienność profilu rejestrowanych obciążeń. Na poniższych wykresach wyraźnie widać tendencję wzrostową dotyczącą obciążeń. Dodatkowo, z wykresu godzinowego jasno wynika, że w przeważającej liczbie odbiorcy to lokale mieszkalne. Świadczyć o tym może szczyt poranny w godz. 7-9 oraz wieczorny 19-21.

Rys. 7. Wykres zmienności maksymalnych obciążeń transformatora zarejestrowany począwszy od 1.10.2016 do 15.12.2017

Rys. 8. Godzinowa zmienność mocy na dzień maksymalnego obciążenia stacji – 5.12.2017, wtorek – maksymalne odnotowane obciążenie (godz. 21.00) czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 23

TECHNIKA I TECHNOLOGIE

Na podstawie przeprowadzonej analizy nie możemy jeszcze jednoznacznie ocenić, czy otrzymane wyniki są konsekwencją przewymiarowanych wartości podanych w normie, czy też są rezultatem wpływu innych czynników. Możemy jedynie stwierdzić, że bilanse mocy kalkulowane w oparciu o normę SEP-E-002 mogą być przeszacowane. Pamiętać jednak należy, że końcowe obciążenia stacji SN/nn zależą również od innych czynników, takich jak: mijanie się szczytów czy korelacja występująca pomiędzy poszczególnymi grupami odbiorów, a tego już norma N SEP E-002 w obecnym kształcie nie obejmuje. Pewne ograniczenie stanowić może także fakt, że w normie [1] podano współczynniki jednoczesności dla maksymalnie 100 lokali, co stanowi pewne wytłumaczenie tendencji zmniejszania się współczynnika X wraz ze wzrostem liczby mieszkań. Wpływ na otrzymane wyniki może mieć także ciągły postęp technologiczny, który w ostatnich latach sprawił, że dzisiejsze urządzenia elektryczne stosowane w naszych domach mają mniejsze moce znamionowe, co skutkuje mniejszym zapotrzebowaniem na energię elektryczną. Rzadkość w „nowym budownictwie” stanowią takie rozwiązania, jak ogrzewanie elektryczne czy przepływowe podgrzewacze wody. Powszechne natomiast są urządzenia o najwyższych klasach efektywności energetycznej oraz zastępowanie tradycyjnego oświetlenia LED-owym. To wszystko sprawia, że gospodarstwa domowe stały się bardziej energooszczędne i mogą mieć mniejsze zapotrzebowanie na moc. W związku z powyższym, warte zastanowienia jest wprowadzenie dodatkowych współczynników korekcyjnych lub nowych metod bilansowania obiektów, pozwalających OSD na projektowanie sieci w sposób bardziej właściwy, zarówno w ujęciu technicznym, jak i ekonomicznym. Ponadto umożliwi to szybsze reagowanie na zmieniające się profile obciążeń. W innogy Stoen Operator wprowadzono już stosowne poprawki wynikające z przeprowadzonych badań. Funkcjonują one od początku 2017 roku przy określaniu niezbędnego zakresu inwestycji związanych z przyłączeniem, w odniesieniu do możliwych osiąganych mocy szczytowych transformatorów i linii kablowych. Na tym etapie współczynniki korekcyjne dobrano w sposób bezpieczny, a inwestycje przyłączeniowe realizowane w oparciu o nowe wytyczne monitorowane będą w systemie SCADA na podstawie danych z liczników bilansujących. Ponadto, w uzasadnionych przypadkach, zastosowano dodatkowe zabezpieczenie w stacji, poprzez montaż wkładek gTR, eliminujących możliwość długotrwałego przeciążenia transformatora [2]. Obecnie wprowadzone przez innogy Stoen Operator dodatkowe współczynniki korekcyjne są odpowiedzią na zmieniające się trendy, postęp technologiczny oraz zbadane przez nas zależności, które niewątpliwie występują pomiędzy poszczególnymi grupami odbiorów. Weryfikacja współczynników dla lokali mieszkalnych zawartych w normie [1] wymagać będzie dalszych obserwacji w oparciu o analizę obciążeń na poszczególnych odpływach w stacji, co aktualnie stanowi dla nas podstawowy cel, jaki stawiamy sobie w drodze do znalezienia odpowiedzi na pytania dotyczące niezbędnego zakresu ewaluacji normy N SEP E-002. Jesteśmy przekonani, że dalsze prowadzenie prac badawczych z uwzględnieniem większej liczby danych pozwoli na znalezienie poprawniejszego sposobu bilansowania mocy, a podjęte dotychczas działania w najbliższych latach dadzą wymierny rezultat – być może w postaci normy krajowej, wprowadzającej nową metodę 24 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

Zdjęcie: Adobe Stock

Podsumowanie i wnioski

Gospodarstwa domowe stały się bardziej energooszczędne i mogą mieć mniejsze zapotrzebowanie na moc

kalkulacji bilansów mocy. Nie zapominamy jednocześnie o kolejnych wyzwaniach czekających innogy Stoen Operator w zakresie elektromobilności. Szukając optymalnej metody określania mocy i doboru dodatkowych współczynników korekcyjnych, oszacowano je w sposób pozwalający na pozostawienie pewnych możliwości rozbudowy lub modernizacji, umożliwiających zwiększenie poboru mocy w przypadku wystąpienia takiej potrzeby. Pozwoli to na ograniczenie przyszłych wydatków na budowę infrastruktury związanej z ładowaniem samochodów elektrycznych. Prawidłowe bilansowanie mocy nie jest sprawą ani prostą, ani oczywistą, a dodatkowe wyzwania oraz zachodzące zmiany sprawiają, że zagadnienie to może stanowić problem wieloaspektowy. Jednakże korzyści płynące z optymalizacji istniejących obciążeń są warte prowadzenia dalszych badań i obserwacji. Odpowiednie dostosowanie zakresu inwestycji do rzeczywistych potrzeb oraz większe wykorzystanie istniejącej infrastruktury sieciowej mogą przełożyć się na krótsze terminy realizacji. W ujęciu ekonomicznym zaś może pozwolić to na rozwój działań w innych obszarach, związanych chociażby z automatyzacją i cyfryzacją sieci, dostosowaniem jej do współpracy ze źródłami prosumenckimi, czy poprawy niezawodności dostaw energii. n

Literatura 1. Norma SEP N SEP-E-002. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Instalacje elektryczne w budynkach mieszkalnych. Podstawy planowania, COSIW, 2. Ossowicki J., Szablewski K., Joeck R., Nowe podejście do zabezpieczania słupowych i wnętrzowych stacji transformatorowych małej mocy, ,,Wiadomości Elektrotechniczne'' nr 5/2004.

WYDARZENIA

20. spotkanie techniczne transportowców z branży Od 23 do 25 maja trwało jubileuszowe, 20. Spotkanie Techniczne Przedstawicieli Transportu Przedsiębiorstw Przesyłu, Dystrybucji i Obrotu Energią Elektryczną. Z grona blisko 150 przybyłych 60 stanowili reprezentanci operatorów systemów dystrybucyjnych. Impreza miała odrobinę inny od poprzednich charakter. W tym roku zrezygnowano z prezentacji multimedialnych na rzecz czasu, który uczestnicy mogli spędzić na zajęciach szkoły bezpiecznej jazdy oraz wśród stoisk promocyjnych. Przygotowały je następujące firmy: Arcon Polska Sp. z o.o., Arpol Narzędzia Profesjonalne Sp. z o.o., Bemo Motors Sp. z o.o. Sp. k., Cargotec Poland Sp. z o.o., FCA SA, Fabryka Maszyn „Bumar - Koszalin” SA, FrameLogic Sp. z o.o., Graco Sp. z o.o., Henschel Automotive Polska Marcin Burzmiński, HMF Polska Sp. z o.o., Isuzu Benelux SA Oddział w Polsce, Mercedes-Benz Polska Sp. z o.o., MobilCar Sp. z o.o. Sp. k., Modesto s.c., Modul-System Polska Sp. z o.o., Peugeot Polska Sp. z o.o., Pronar Narzędzia i Zabudowy Sp. z o.o. Sp. k., Rhino Products Sp. z o.o., Scania Polska SA, Steeler Marcin Piasecki, Tekom Technologia Sp. z o.o., Terenowiec 4x4 Sp. z o.o., Volkswagen Group Polska Sp. z o.o., Windex Andrzej Aszyk, Zakład Transportu Energetyki „Ztisze” Sp. z o.o. Gościliśmy również przedstawicieli Inspekcji Transportu Drogowego

Instruktorzy ośrodka DriveLand

z samochodem do przeprowadzania kontroli terenowych. Prezentowano m.in.: pojazdy specjalistyczne oraz terenowe, różne rodzaje zabudów, aplikacje do obsługi

taboru, maty do utwardzania podłoża, podnośniki i wiele innych elementów niezbędnych do codziennej pracy służb eksploatacyjnych energetyki.

Fragment terenu ze stoiskami oraz infrastruktura DriveLandu czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 25

WYDARZENIA Dzięki bardzo dobrej infrastrukturze Ośrodka Doskonalenia Techniki Jazdy ,,DriveLand'' w Słabomierzu oraz udziałowi profesjonalnych instruktorów, w ciągu dwóch dni wszyscy chętni mieli okazję zapoznać się z symulacjami szeregu niebezpiecznych sytuacji na drodze i sposobami prawidłowej reakcji na nie. Były to w szczególności: ʱʱ wyprowadzanie samochodu z poślizgu nadsterownego i hamowanie awaryjne (zajęcia prowadzono na szarpaku z kurtynami wodnymi i płycie poślizgowej o wymiarach 20 x 100 m; szarpak wprowadzał pojazd w poślizg nadsterowny, a zadanie kierowcy polegało na wyprowadzeniu go z poślizgu i uniknięciu zderzenia z przeszkodą); ʱʱ jazda po okręgu (kursanci uczyli się prawidłowej pracy gazem oraz analizy balansu auta podczas jazdy po okręgu w warunkach obniżonej przyczepności kół do podłoża - zraszana wodą nawierzchnia pokryta specjalną farbą obniżającą przyczepność kół do podłoża; w trakcie zajęć wielokrotnie dochodziło do poślizgów głównie podsterowych, ale i nadsterownych; uczestnicy zdobywali wiedzę, jak ich unikać oraz jak radzić sobie z nimi); ʱʱ awaryjne hamowanie z ominięciem przeszkody (zajęcia odbywały się na małej płycie poślizgowej o wymiarach 7 x 70 m; ćwiczono skuteczne hamowanie połączone z ominięciem przeszkody ustawionej na trasie przejazdu w obrębie płyty poślizgowej);

Jazdy off-road pozwoliły zapoznać się z możliwościami aut terenowych

ʱʱ dynamiczny slalom z elementami jazdy szosowej (nauka poprawnego pokonywania zakrętów optymalnym torem jazdy z dużym naciskiem na pracę gazem i hamulcem oraz na fakt, że samochód nie skręca tylko kierownicą - balans auta; instruktor, analizując indywidualne zachowanie każdego z uczestników kursu, udzielał praktycznych porad, które ci na bieżąco wdrażali, podnosząc tym samym umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach na drodze). Kolejnym punktem programu tegorocznego spotkania były jazdy off-road, podczas których uczestnicy wydarzenia

mieli okazję zapoznać się z reakcjami i możliwościami aut w trudnych warunkach terenowych. W trakcie przerwy w zajęciach swoje umiejętności zaprezentował Łukasz Byśkiniewicz w Hyundai I20 R5. W tym miejscu należą się szczególne podziękowania firmom, które użyczyły swoich samochód do przeprowadzenia szkoły bezpiecznej jazdy oraz off-road. W sumie było ich 13, m.in. następujących marek: Mercedes, Isuzu, Volkswagen, Ford i Renault. Mamy nadzieję, że taka forma spotkania była dla uczestników interesująca. Oprócz zwiedzenia stoisk, wszyscy mieli możliwość podniesienia umiejętności prowadzenia pojazdów w niebezpiecznych sytuacjach drogowych i poznania swoich nawyków, nie zawsze zgodnych z zaleceniami instruktorów. Dzięki infrastrukturze DriveLand oraz możliwości jazdy różnymi markami, z różnorodnym napędem oraz systemami bezpieczeństwa można było w bezpieczny sposób porównać umiejętności z najnowszą wiedzą i techniką bezpiecznej jazdy. Życząc wszystkim uczestnikom szerokiej drogi, już teraz serdecznie zapraszamy na kolejne Spotkanie Techniczne Przedstawicieli Transportu Przedsiębiorstw Przesyłu, Dystrybucji i Obrotu Energią Elektryczną w roku 2019.

Sebastian Brzozowski PTPiREE Podczas spotkania swoją ofertę zaprezentowali wystawcy – dostawcy sprzętu i wyposażenia specjalistycznego 26

l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

WYDARZENIA

Konferencja PTPiREE

Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej po raz siódmy było organizatorem konferencji „Stacje elektroenergetyczne WN/SN i SN/nn”. W Kołobrzegu 16 i 17 maja spotkała się rekordowa liczba 220 uczestników, reprezentujących przede wszystkim operatorów sieci, biura projektów oraz producentów związanych z tematem obrad. Program obejmował 25 referatów, które wygłoszono w sześciu sesjach: • Stacje elektroenergetyczne WN/SN, • Nowoczesne rozwiązania stacji elektroenergetycznych, • Stosowanie SF₆ oraz gazów alternatywnych jako medium izolacyjnego, • Regulacja napięcia transformatorów SN/nn, • Rozdzielnice i wyłączniki średniego napięcia, • Automatyzacja sieci SN. W pierwszej części dotyczącej WN/SN przedstawiono wyniki analizy opłacalności budowy stacji elektroenergetycznych oraz zalety wykonywania raportów uziemienia dla istniejących stacji elektroenergetycznych wysokiego napięcia. Jako przykład zaprezentowano obliczenia i analizy dla jednej z krajowych stacji 220/110 kV. Omówiono czynniki determinujące zapewnienie długotrwałości układu uziomowego stacji elektroenergetycznych oraz dostosowanie trwałości układu uziomowego do oczekiwanego okresu trwałości stacji, jako istotnych elementów systemu elektroenergetycznego. Wskazano m.in., że stosowane na świecie rozwiązania zmierzają do uzyskania bezobsługowych układów uziomowych, w związku z czym występuje tendencja do coraz bardziej powszechnego stosowania materiałów o wysokiej odporności na korozję, takich jak miedź i stal miedziowana elektrolitycznie, niekorodujące w szerokim spektrum warunków gruntowych.

Zdjęcia (x2): PTPiREE

Stacje elektroenergetyczne WN/SN i SN/nn

Oficjalnego otwarcia konferencji dokonał Grzegorz Widelski z ENERGI-OPERATOR

W zakresie stosowanych obecnie rozwiązań obwodów wtórnych wyposażonych w cyfrowe urządzenia przedstawiono nowe możliwości realizacji automatyk zabezpieczeniowych oraz zbierania informacji z głębi sieci SN dla szybkiej odbudowy zasilania odbiorców. W kolejnej sesji uczestnicy konferencji mieli okazję zapoznać się z nowoczesnymi, inteligentnymi rozwiązaniami stacji elektroenergetycznych, m.in. z magazynem energii. Jeden z OSD podzielił się doświadczeniami zdobytymi przy projekcie UPGRID. Jego celem było zbudowanie i weryfikacja „miejskiej sieci przyszłości”, czyli kompletnego rozwiązania w zakresie monitorowania, sterowania i zarządzania siecią miejską SN i nn, które wykorzystuje zintegrowane dane z wielu źródeł (w szczególności AMI), z możliwością zarządzania mikrogeneracją w celu podniesienia efektywności i niezawodności sieci SN i nn. Duże zainteresowanie wzbudziła sesja dotycząca stosowania SF₆ oraz gazów alternatywnych jako medium izolacyjnego.

W czasie ostatnich kilku lat pojawiło się sporo rozdzielnic rozdziału wtórnego średniego napięcia o izolacji wykonanej w technologiach nie wykorzystujących sześciofluorku siarki. Największą uwagę dotychczasowych producentów rozdzielnic o izolacji SF₆ skupia możliwość zastąpienia go innym gazem bez zmian konstrukcyjnych rozdzielnicy. Spośród alternatyw SF₆, największym uznaniem producentów cieszy się „powietrze suche” (,,powietrze techniczne''). Na rynku pojawiają się coraz częściej rozdzielnice rozdziału wtórnego średniego napięcia o izolacji stałej. Wszyscy liczący się producenci rozdzielnic SN, w tym również rodzimi, rozpoczęli proces wdrożenia izolacji alternatywnej do SF₆. Rosnący udział rozproszonych źródeł energii odnawialnej stawia przed operatorami sieci coraz większe wyzwania techniczne, polegające na utrzymaniu napięcia w określonych granicach, szczególnie na terenach pozamiejskich. Generacja rozproszona wykorzystująca źródła energii odnawialnej może powodować znaczny wzrost czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 27

WYDARZENIA

Konferencja cieszyła się dużym zainteresowaniem

napięcia, szczególnie w sieciach energetycznych nn. Stąd stosowanie transformatorów SN/nn z podobciążeniowymi przełącznikami zaczepów. W czasie konferencji przedstawiono doświadczenia z zastosowania tego rozwiązania w sieci jednego z OSD.

Dokonano także porównania napędów wyłączników próżniowych rozdzielnic rozdziału pierwotnego SN z napędami zasobnikowo-sprężynowymi oraz elektromagnesowymi. Oceniono, że wyłączniki próżniowe z napędami

zasobnikowo-sprężynowymi nadal będą miały zastosowanie w rozdzielnicach o dużych prądach znamionowych i dużych prądach znamionowych zwarciowych wyłączalnych. Jednak dla większości zastosowań wyłączniki z napędem elektromagnesowym stanowią alternatywę dla wyłączników z napędami zasobnikowo-sprężynowymi, za sprawą krótszych czasów, prostoty konstrukcji i dużej niezawodności oraz znacząco większej trwałości mechanicznej. W czasie ostatniej sesji przedstawiono systemy automatyki dla stacji i sieci elektroenergetycznych, niekonwencjonalne rozwiązania układów zabezpieczeń sieci średniego napięcia oparte na rozszerzonej komunikacji oraz wnioski z testów urządzeń telemechaniki dla stacji SN/nn. Konferencji zwyczajowo towarzyszyła wystawa producentów i dystrybutorów związanych z tematyką obrad. Jej uczestnicy mieli okazję zapoznać się z ofertami kilkunastu firm.

Jarosław Tomczykowski

Wydarzenia w branży Ponad sto miliardów na czyste powietrze 7 czerwca Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, 16 wojewódzkich funduszy oraz Bank Ochrony Środowiska podpisały porozumienie w sprawie realizacji programu priorytetowego ,,Czyste powietrze". – W ciągu 5-10 lat będziemy mieli w zauważalny sposób czystsze powietrze – powiedział Mateusz Morawiecki podczas uroczystości podpisania dokumentu. Za złą jakość powietrza w Polsce odpowiada przede wszystkim spalanie odpadów i słabej jakości opału w domowych, często przestarzałych piecach. Dlatego jednym z elementów koniecznych do jej poprawy jest wsparcie finansowe działań umożliwiających wzrost efektywności energetycznej oraz zmniejszenie emisji pyłów i innych zanieczyszczeń do atmosfery z istniejących lub nowo budowanych domów jednorodzinnych. – To wielki program poprawy substancji mieszkaniowej i jakości powietrza. Państwo musi tutaj działać i działa. Mówiłem już o tym w exposé. Na ten cel zostaną uruchomione ogromne środki zarówno w postaci różnego rodzaju ulg, jak również dotacji bezpośrednich dla osób, których nie stać na samodzielną termomodernizację swoich budynków jednorodzinnych czy wielorodzinnych – oświadczył premier. Program będzie realizowany w latach 2018 – 2029. Jego budżet opiewa na 103 mld zł, z czego finansowanie w formie dotacji 28

l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

to 63,3 mld zł, a pożyczek zwrotnych 39,7 mld zł. Pieniądze zostaną przeznaczane w szczególności na termomodernizację i wymianę źródeł ciepła. Beneficjentami mogą być osoby fizyczne posiadające prawo własności lub będące współwłaścicielami budynku.

Nowy wiceminister energii Premier rządu RP, na wniosek ministra energii, powołał 4 czerwca Tomasza Dąbrowskiego na stanowisko podsekretarza stanu w resorcie energii. Tomasz Dąbrowski był dotychczas dyrektorem Departamentu Elektroenergetyki i Ciepłownictwa w Ministerstwie Energii – dawniej: Departamentu Energetyki. Teraz będzie odpowiadał m.in. za sprawy międzynarodowe oraz fundusze europejskie. Decyzja o ustanowieniu nowego podsekretarza stanu w ME związana jest z powołaniem pełniącego dotychczas tę funkcję Michała Kurtyki, na stanowisko pełnomocnika rządu ds. prezydencji COP 24.

Technik elektromobilności 5 czerwca Zgierski Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Jana Pawła II w Zgierzu otrzymał pozytywną decyzję Ministerstwa Edukacji Narodowej na prowadzenie kształcenia techników elektromobilności.

Zdjęcie: Adobe Stock, Gina Sanders

WYDARZENIA

W maju zużycie energii elektrycznej w naszym kraju wyniosło 13 406 GWh a więc utrzymywało się na poziomie sprzed roku

Zajęcia będą prowadzone w czteroletnim Technikum nr 2 (wchodzącym w skład ZZSP) w okresie jednego cyklu kształcenia (od 1 września 2018 roku do 31 sierpnia 2022 roku) pod opieką naukową Wydziału Elektrotechniki, Elektroniki, Informatyki i Automatyki Politechniki Łódzkiej. Jest to pierwsza klasa o takim profilu w Polsce. Zawód technik elektromobilności związany jest z projektowaniem, produkcją, nabywaniem i używaniem pojazdów elektrycznych, stacji ładowania, jak i systemów zarządzania. Nowy kierunek jest odpowiedzią na potrzeby rozwijającego się sektora i wpisuje się w rządowy program rozwoju elektromobilności. Do 2025 roku po polskich drogach ma jeździć nawet milion aut o napędzie elektrycznym. Rozwój tej gałęzi gospodarki będzie wymagał odpowiedniego zaplecza kadrowego.

Produkcja i zużycie energii elektrycznej Według danych opublikowanych przez PSE, produkcja energii elektrycznej w Polsce w maju wyniosła 12 542 GWh, co oznacza, że spadła o 3,78 proc. w stosunku do tego miesiąca roku ubiegłego. Od stycznia do maja osiągnęła 68 519 GWh, tj. o 2,60 proc. mniej niż w pierwszych pięciu miesiącach 2017 roku. W maju zużycie energii elektrycznej w naszym kraju było na poziomie 13 406 GWh, tj. takim jak przed rokiem. Od początku 2018 roku wyniosło ono 71 661 GWh, o 1,54 proc. więcej niż w takim okresie roku ubiegłego.

Inicjatywa bateryjna Jak podaje Ministerstwo Energii, Komisja Europejska przygotowała strategiczny plan działań w ramach inicjatywy EU Battery Alliance, która zakłada zacieśnienie współpracy w zakresie rozwoju europejskiego rynku produkcji baterii do samochodów elektrycznych.

– Polskie firmy, instytuty naukowe i uczelnie wyższe mają potencjał, aby nasz kraj odgrywał ważną rolę w tworzeniu tego perspektywicznego sektora – skomentował działania KE wiceminister energii Michał Kurtyka. Podkreślił, że Polska jest gotowa do współpracy na rzecz rozwoju technologii magazynowania energii i budowy na Starym Kontynencie silnej branży produkcji baterii do samochodów elektrycznych. Zaznaczył, że konsekwentnie i coraz szybciej realizujemy swój program rozwoju transportu nisko- i zeroemisyjnego oraz chcemy być jednym z liderów europejskiego rynku elektromobilności. Według wiceministra, upowszechnienie elektromobilności w Polsce i Unii Europejskiej wymaga zarówno dalszych działań o charakterze legislacyjnym, jak i konsekwentnego zacieśniania międzynarodowej współpracy gospodarczej między państwami członkowskim. – Rozwój technologii magazynowania energii w tym kontekście to jedno z kluczowych zadań, przed jakim stają dziś rządy i przedsiębiorcy w UE – powiedział Michał Kurtyka.

Zmiana sprzedawcy energii elektrycznej Jak podaje cykliczny monitoring URE, wzrosła liczba zmian sprzedawcy energii elektrycznej. W kwietniu dokonało tego 5 257 gospodarstw domowych (grupa taryfowa G), natomiast w marcu – 4 748. Z kolei wśród grupy taryfowej A, B, C (odbiorcy przemysłowi) w kwietniu 772, podczas gdy w marcu 558. Liczba odbiorców z grupy taryfowej A, B, C, według stanu na koniec kwietnia, wyniosła 195 591, tj. zwiększyła się od końca 2017 roku o 7 360. Z kolei na koniec kwietnia grupa taryfowa G liczyła 568 283 gospodarstw, tj. zwiększyła się o 21 416. W obu przypadkach to wzrost od końca minionego roku o 3,9 proc.

Opracowała: Małgorzata Władczyk czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 29

FELIETON

Z umiarem

Czas

„Adin, dwa, tri…” Takie monotonne odliczanie sekund przez Anatolija Kaszpirowskiego, gwiazdę minionej epoki, hipnotyzowało miliony Polaków wpatrzonych w telewizory. Czas jest ważny. Banał. Jednakże każdy w określonej chwili odbiera go inaczej. Czas to pieniądz. Kwestia dojazdu karetki pogotowia ratującej życie. Potrzeba regeneracji sił po wzmożonym wysiłku fizycznym lub umysłowym. Chwile spędzane z ukochaną osobą. Wyczekiwanie na dziewięćdziesiątą minutę meczu piłkarskiego. Nadchodzący termin zakończenia projektu. Przykłady można mnożyć na potęgę. Czymże jest więc czas? Utkwił mi mocno w pamięci cytat ze świętego Augustyna: „Jeśli nikt mnie o to nie pyta, wiem. Jeśli pytającemu usiłuję wytłumaczyć, nie wiem”. Jak dotąd nikomu nie udało się sformułować sensownej definicji czasu. Ani fizykom, ani filozofom. W mechanice relatywistycznej stanowi on czwartą współrzędną czasoprzestrzeni. Jego upływ zależy od prędkości układu odniesienia, w którym się go mierzy. W statku kosmicznym poruszającym się niewiele wolniej od prędkości światła znacząco zwalnia. Podobnie w silnym polu grawitacyjnym. Zegary na parterze chodzą wolniej od tych na pierwszym piętrze. Oczywiście ta różnica jest dla nas niezauważalna. Aczkolwiek w systemach nawigacji satelitarnej już nie do pominięcia. Wybitny amerykański noblista, Richard Feynman zaproponował wprowadzenie prostych czasoprzestrzennych diagramów. Pozwalają one zrozumieć ogólne prawa i zależności rządzące światem cząstek elementarnych. Umożliwiają wyliczenie szczegółowych właściwości danego oddziaływania. Chociażby szybkości jego zajścia oraz prawdopodobieństwa wystąpienia. Metoda ta stała się dzisiaj jednym z podstawowych narzędzi badań. W diagramach pojawiają się również antycząstki. Co ciekawe, odcinek toru odpowiadający 30 l ENERGIA elektryczna czerwiec 2018

pozytonowi przedstawia jednocześnie elektron poruszający się wstecz w czasie. Skoro wszelkie równania matematyczne są symetryczne względem kierunku upływu czasu, to czyżby z tego wynikało, że nie płynie on wyłącznie w jedną stronę?

»»» »

Użytkowana przez nas przyroda także została wciągnięta w powszechne przyśpieszenie. Przecież zasoby energii są zmaterializowanym czasem. W postaci surowców kopalnych odkładały się przez miliony lat. Dzisiaj zużywamy je błyskawicznie, a odpady obciążają przyszłość. Stare indiańskie przysłowie mówi: „Nie odziedziczyliśmy Ziemi po naszych przodkach. Pożyczyliśmy ją tylko od naszych dzieci”. Dlatego tak ważna jest energetyka odnawialna, a zwłaszcza efektywne korzystanie z energii.

Filozofowie toczą dyskusje na te tematy od zarania dziejów. Rzecz jasna czas związany jest z przemijaniem. Nic więcej o nim nie wiadomo. Niektórzy nawet twierdzą, że nie ma ani przeszłości, ani przyszłości. Zawsze jest tylko teraźniejszość. Czas nie może istnieć bez zdarzeń. Nieustannie się coś dzieje. Ciągle więc dokonujemy jego pomiarów. Stworzyliśmy zegary, które stały się swego rodzaju instytucją społeczną. Umówiliśmy się co do sposobu mierzenia trwania wszelkich nieregularnych zjawisk za pomocą zdarzeń występujących regularnie. Coraz bardziej uzależniamy się od nich. Nowoczesna technika umożliwia praktycznie natychmiastową komunikację między dowolnymi punktami na Ziemi. Doznajemy globalnej jednoczesności. Życie toczy się coraz szybciej. Nie pamiętam już, gdzie zetknąłem się ze stwierdzeniem, że „poprzez czas natura upewnia się, że nie wszystko dzieje się na raz”. Użytkowana przez nas przyroda także została wciągnięta w powszechne przyśpieszenie. Przecież zasoby energii są zmaterializowanym czasem. W postaci surowców kopalnych odkładały się przez miliony lat. Dzisiaj zużywamy je błyskawicznie, a odpady obciążają przyszłość. Stare indiańskie przysłowie mówi: „Nie odziedziczyliśmy Ziemi po naszych przodkach. Pożyczyliśmy ją tylko od naszych dzieci”. Dlatego tak ważna jest energetyka odnawialna, a zwłaszcza efektywne korzystanie z energii. Zapobieganie ocieplaniu klimatu wymaga zaangażowania się wszystkich bez wyjątku. Nie możemy dopuścić, aby stało się tak jak w powiedzeniu przypisywanym Madame de Pompadour: „Po nas choćby potop”. W sensie dosłownym.

dr inż. Andrzej Nehrebecki

TERMINARZ

}} 11-13 września 2018 r. BIELSKO-BIAŁA

}}17-18 października 2018 r. WISŁA

}}20-23 listopada 2018 r. WISŁA

ENERGETAB

Konferencja „Elektroenergetyczne linie napowietrzne i kablowe niskich i średnich napięć ”

XVII Konferencja Systemy Informatyczne w Energetyce SIwE’18

ZIAD Bielsko-Biała SA »»Org.: Inf.: Monika Zmełty

tel. +48 33 813-82-31, Renata Chowaniec tel. +48 33 813-82-32

PTPiREE »»Org.: Inf.: Karolina Nowińska

tel. 61 846-02-15 nowinska@ptpiree.pl siwe.ptpiree.pl

tel. 61 846-02-15 nowinska@ptpiree.pl

Więcej informacji w terminarzu na www.ptpiree.pl Dział Szkoleń: Sebastian Brzozowski, tel. 61 846-02-31, brzozowski@ptpiree.pl Biuro PTPiREE, ul. Wołyńska 22, 60-637 Poznań tel. 61 846-02-00, fax 61 846-02-09; ptpiree@ptpiree.pl

KREUJEMY

WSPIERAMY

nowe rozwiązania

zachodzące zmiany i wdrożenia nowych technologii w elektroenergetyce

WYKONUJEMY

analizy prawne, techniczne i ekonomiczne

ORGANIZUJEMY

specjalistyczne szkolenia, seminaria i konferencje

PROWADZIMY

działalność normalizacyjną, typizacyjną, doradczą, wydawniczą i edukacyjną

PRZYGOTOWUJEMY

wnioski o dotacje unijne na projekty energetyczne

INTEGRUJEMY środowisko energetyków

czerwiec 2018 ENERGIA elektryczna l 31