Raport co robimy na komputerach w bibliotece i co z tego mamy (maj 2013)

01| wstęp

CO ROBIMY NA KOMPUTERACH W BIBLIOTECE I CO Z TEGO MAMY? BADANIA UŻYTKOWNIKÓW KOMPUTERÓW DOSTARCZONYCH W RAMACH PROGRAMU ROZWOJU BIBLIOTEK (maj 2013) Hubert Borowski

Raport został przygotowany na zlecenie Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Warszawa, maj 2013

01| wstęp

01 | W

2009

roku

WSTĘP

Fundacja

Rozwoju

Społeczeństwa

Informacyjnego

rozpoczęła realizację Programu Rozwoju Bibliotek. W ramach Programu biblioteki zostały wyposażone w sprzęt komputerowy, umożlwiający bezpłatne korzystanie z Internetu.

Na każdym komputerze dostarczonym przez FRSI, trzy razy w tygodniu wyświetla się prosta ankieta dotycząca korzyści jakie użytkownik odniósł korzystając z komputerów, zawierająca pytania o sposoby używania komputerów oraz pozwalające na określenie profilu

użytkownika

(podstawowe

pytania

dotyczące

charakterystyk

społeczno-

demograficznych). Tym zagadnieniom poświęcone są trzy rozdziały niniejszego raportu.

02| podsumowanie

02 |

PODSUMOWANIE

Z komputerów w bibliotece korzystają przede wszystkim uczniowie i osoby do 18 roku życia. Stosunkowo często korzystają z komputerów osoby bezrobotne.

W bibliotekach wyraźnie „brakuje” dwóch ważnych na wsiach grup społecznych – rolników oraz emerytów i rencistów. Właściwie nie ma też osób powyżej 55 roku życia (a przynajmniej jest ich dużo mniej, niż należałoby się spodziewać w porównaniu do struktury wieku w gminach objętych Programem Rozwoju Bibliotek).

Biblioteki to miejsca silnie sfeminizowane – dotyczy to nie tylko personelu, ale też użytkowników (niemal 70% to kobiety). Mężczyźni obecni w bibliotece, to głównie nastolatki, przyciągani przez możliwość grania online, przede wszystkim w tzw. gry przeglądarkowe.

9% ankietowanych to nowi użytkownicy biblioteki– zadeklarowali, że nie odwiedzali jej przed pojawieniem się komputerów. Można ich ostrożnie określić jako użytkowników przyciągniętych przez komputery. Częściej są to mężczyźni, co jest ważne, bo to właśnie ich w bibliotece „brakuje”.

Zaskakująco wyraźna jest rola komputerów w bibliotece w redukowaniu wykluczania cyfrowego – aż 37% ankietowanych zetknęło się z komputerem po raz pierwszy właśnie w bibliotece. Największe znaczenie ma to dla grup, które są z wykluczeniem cyfrowym kojarzone: emerytów i rencistów (53%), rolników (46%) i bezrobotnych (41%).

Dla 29% użytkowników biblioteka to jedyne miejsce gdzie korzystają z komputerów.

To szczególnie często osoby powyżej 56 roku życia (58%) oraz osoby nieaktywne zawodowo (emeryci i renciści – 49%, bezrobotni – 39%, niepracujący – 38%) i rolnicy (48%).

Pozostali poza biblioteką korzystają z komputerów przede wszystkim w domu, zarówno na komputerach, których są głównym użytkownikiem (34%) jak i na komputerach, których nie są głównym użytkownikiem (41%). Popularne jest także korzystanie z komputerów u znajomych i rodziny (37%) czy na uczelni/w szkole (40%) albo w pracy (23%). Znacznie mniej powszechne są płatne i bezpłatne publiczne miejsca dostępu do internetu.

Z osób, które po raz pierwszy korzystały z komputera w bibliotece mniej więcej połowa nadal korzysta z niego tylko w bibliotece. Pozostali korzystają z komputera także w innych miejscach.

Najczęściej wskazywaną korzyścią, która odnoszą użytkownicy z komputerów w bibliotece jest zdobywanie informacji (26%) oraz pomoc w nauce (26%).Komputer–

02| podsumowanie

terminal dostępu, odpowiada na naturalne słabości małej biblioteki w wypełnianiu jej tradycyjnej roli związanej z wiedzą. Komputer jest do pewnego stopnia remedium na ograniczony księgozbiór, z czym wiążę się także brak wiadomości specjalistycznych.

Poza tym zasoby internetu różnią się od tradycyjnych zasobów biblioteki aktualnością, a

także

na

poszukiwanych

szybkością

i

łatwością

na komputerach

przeszukiwania.

w bibliotece

Badani

informacjach

często

mówią

jako o ważnych

o i

potrzebnych. Komputery pozwalają szybko i sprawnie je odnaleźć i za to czytelnicy są im wdzięczni.

Dostęp do Internetu w bibliotekach pozwala na podtrzymywanie oraz nawiązywanie relacji z innymi

(17%). Są to zarówno członkowie

rodziny (częściej dorośli

użytkownicy) jak i przyjaciele i znajomi (częściej młodsi). Mieszczą się tu dwa nieco różne zjawiska – chęć podtrzymania więzi pomimo barier geograficznych, np. z częścią rodziny która wyemigrowała oraz chęć pozostania w środowisku, bycia częścią grupy, w której interakcje do jakiegoś stopnia odbywają się w internecie (dotyczy to oczywiście osób młodszych).

Wreszcie

komputer–terminal

dostępu

do

sieci,

jest

sposobem

na

załatwianie

praktycznych spraw, dotyczących codziennego życia (17%) Komputery to oczywiście także sposób na rozrywkę i spędzenie wolnego czasu (10%), przede wszystkim dla młodzieży.

Wartym podkreślenia jest, że aż 6% badanych wspomina, że szukało pracy na komputerach w bibliotece a z odpowiedzi kolejnych 4% można wnioskować, że faktycznie znaleźli pracę! Natomiast 4% badanych deklaruje, że dzięki komputerom wykonywało jakieś elementy pracy zawodowej.

Oprócz tego sprzęt jest ważny jako taki – dla 6% badanych istotna jest możliwość skorzystania z jego funkcji multimedialnych, a w szczególności z możliwości drukowania, skanowania itd. Kolejne 5% użytkowników szczególnie ceni sobie możliwość podniesienia umiejętności związanych z komputerami.

Różnice pomiędzy użytkownikami komputerów w bibliotekach biorących udział w I i II turze programu są stosunkowo niewielkie. Żaden z wniosków sformułowanych w raporcie nie zmienia się jeżeli pod uwagę weźmiemy tylko jedną z tur PRB. Można ostrożnie szacować, że komputery w bibliotekach biorących udział w II turze programu mają podobną liczbę użytkowników, co w analogicznym okresie rozwoju I tury programu.

Użytkownicy komputerów w bibliotekach biorących udział w II turze programu są nieco starsi, co sprawia, że rzadziej wykorzystują komputery np. do rozrywki, a częściej do załatwiania codziennych spraw.

03| nota metodologiczna

03 |

NOTA METODOLOGICZNA

W okresie od 4 marca 2010r. do 6 maja 2013r. skrypt uruchomił ankietę 18035 razy.

Ankieta została wypełniona 6085 razy (w tylu ankietach odpowiedziano na choć jedno pytanie poza pytaniem wstępnym, potwierdzającym chęć wzięcia udziału w badaniu.) Jest to 34% wyświetleń ankiety. W pozostałych przypadkach okienko ankiety zostało zamknięte bez odpowiedzi nawet na jedno pytanie.

Do ostatniego pytania ankiety doszło 3453 osób (85% osób, które odpowiedziały na choć jedno pytanie). W niemal każdym pytaniu znajduje się jednak sporo braków danych, dlatego podstawy analiz są w większości przypadków mniejsze.

Z analizy wyłączono osoby, które zadeklarowały, że są pracownikami biblioteki – było to 1095 odpowiedzi. W sumie więc w raporcie analizowane jest 4990 odpowiedzi.

Poprzednie raporty dotyczące użytkowania komputerów w bibliotekach dotyczyły okresu od początku realizacji badania do 8 maja 20121. W niniejszym raporcie zasadniczo podawane są dane z całego okresu realizacji ankiety, a więc również z okresów raportowanych poprzednio, tam gdzie jest to zasadne uzupełnione o analizę trendów.

Wyjątki od tej zasady są zawsze zaznaczone.

Niniejszy raport podsumowuje dane dotyczące I i II tury Programu Rozwoju Bibliotek.

Zazwyczaj traktowane są one łącznie, chyba że jest to wyraźnie zaznaczone. Różnicom pomiędzy dwiema turami programu poświęcony jest osobny rozdział raportu.

Jako, że jest to kolejny raport dotyczący danych zbieranych tym samym narzędziem (a przynajmniej w wielu miejscach niezmienianym), niektóre wnioski są identyczne jak w poprzednich raportach. Zmienione zostały jedynie dokładne wartości procentowe.

Pełna treść ankiety jest zamieszczona na końcu raportu, tam można znaleźć pełne brzmienie pytań.

1

Poprzednie raporty dostępne są na stronach Fundacji Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego: http://frsi.org.pl/mediateka/publikacje/.

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

04 |

UŻYWANIE

KOMPUTERÓW

I

INTERNETU W BIBLIOTEKACH

1. CZĘSTOTLIWOŚĆ KORZYSTANIA Z KOMPUTERÓW Użytkownicy, którzy wypełnili ankietę korzystają z komputerów z bibliotek dość regularnie, większość z nich codziennie lub kilka razy w tygodniu (70% wszystkich odpowiedzi). Do pewnego stopnia wynika to oczywiście z faktu, że osoby bywające tak często w bibliotece mają większą szansę na bycie wylosowanym do badania, niż osoby bywające w niej rzadziej. Niemniej jednak ostrożnie można stwierdzić że komputery w bibliotece mają sporą grupę stałych użytkowników.

Jest jednak także mała grupka osób, która właśnie korzystała z komputera po raz pierwszy przy wypełnianiu ankiety (około 3%) – odsetek ten jest stały w czasie.

Wykres 1. Częstotliwość korzystania z komputerów w bibliotece

50% 40% 40% 30%

30% 20%

20% 10% 4%

3%

1%

3%

0% Codziennie Kilka razy w Kilka razy w tygodniu miesiącu

Raz na miesiąc

Kilka razy w Raz w roku Dziś roku lub rzadziej korzystam pierwszy raz

Niemal wszystkie osoby korzystające z komputerów w bibliotece korzystają z internetu (94%) – właściwie niezależnie od cech demograficznych (odrobinę rzadziej jedynie osoby powyżej 65 roku życia i osoby znajdujące się na emeryturze).

Zdecydowana większość użytkowników deklaruje, że odwiedzała bibliotekę, zanim pojawiły się w niej komputery2 – to aż 91% wszystkich ankietowanych.

2

Odpowiedzi na to pytanie należy traktować z pewną ostrożnością – „odwiedzanie biblioteki” można zrozumieć jako „czy kiedykolwiek byłeś w bibliotece”, na które to pytanie większość obecnych użytkowników odpowiada twierdząco. Dzięki komputerom użytkownicy mogli jednak do biblioteki „wrócić”.

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Nowi użytkownicy biblioteki to około 9% wszystkich, którzy korzystają z komputerów.

Najskuteczniej komputery przyciągnęły osoby nieco starsze (w wieku 55-65 lat 13% to nowi użytkownicy) oraz najmłodsze (wśród dzieci do 12 roku życia 13% to nowi użytkownicy) oraz przedstawicieli takich grup jak bezrobotni (18%), pracownicy fizyczni (18%), emeryci i renciści (14%) i rolnicy (13%). Zdecydowanie częściej komputery przyciągały mężczyzn (17% to nowo użytkownicy) niż kobiety (6%).

Porównanie tego wskaźnika z profilem osób obecnych w ogóle przy komputerach w bibliotece (por. strona 28) wskazuje, że są to raczej grupy w bibliotece rzadziej obecne.

Komputery w bibliotece okazały się atrakcyjne dla nowych grup użytkowników.

Widoczny w poprzednich falach badania trend rosnący – zwiększająca się liczba osób, które deklarowały, że są „nowymi użytkownikami” nie jest w tej chwili zbyt wyraźny.

Odsetek ten waha się, ale przeciętnie wynosi około 10%. Nie ma także znaczących różnic pomiędzy bibliotekami uczestniczącymi w pierwszej i drugiej turze Programu.

Wykres 2. Odsetek "nowych użytkowników" - osób, które zadeklarowały, że nie odwiedzały biblioteki przed pojawieniem się w niej komputerów

20%

16% 15%

14% 12% 11% 11%

10%

10% 9% 7%

15%

15% 14% 13% 12%

10%

10%

9%

7%

7% 6%

5%

4% 3% 0%

4%

11%

10%

8% 7%

12%

12%

9% 7%

9%9% 7%

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

2. BIBLIOTEKI I WYKLUCZENIE CYFROWE Komputery przyciągały do biblioteki zarówno osoby, które wiedziały do czego komputery służą, ale również takie, które pierwszy raz z nich w ogóle korzystały. Jest ich dość dużo – aż 37%!3 Szczególnie często z komputerów po raz pierwszy korzystały osoby nieco starsze (niemal połowa użytkowników komputerów starsza niż 46 lat), oraz rolnicy (46% użytkowników, którzy są użytkownikami komputerów) i, emeryci i renciści (53%).

Aż 29% użytkowników nadal korzysta z komputerów tylko w bibliotekach4. To szczególnie często osoby powyżej 56 roku życia (58%) oraz osoby nieaktywne zawodowo (emeryci i renciści – 49%, bezrobotni – 39%, niepracujący – 38%) i rolnicy (48%).

Komputery są powszechnie używane zarówno w pracy zawodowej jak i edukacji więc osoby pracujące czy uczące się mają więcej okazji do użycia komputerów.

Wykres 3. Rola komputerów w bibliotece w różnych grupach demograficznych Pierwszy kontakt z komputerem w bibliotece Ogółem

37%

Kobieta Mężczyzna

38% 30%

4

29%

6% 17%

33% 32% 32% 29% 35% 37% 46% 48%

23% 19% 19% 20% 23% 29% 32%

Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe

34% 47% 34% 32%

23%

35% 32% 29% 46% 31% 39% 23% 19% 53% 41% 37%

Nie odwiedzał biblioteki przed pojawieniem się komputerów

10%

26% 25%

do 12 lat 13-15 lat 16-18 lat 19-25 lat 26-35 lat 36-45 lat 46-55 lat 56-65 lat

Nauczyciel Uczeń Student Rolnik Pracownik fizyczny Pracownik umysłowy Wolny zawód, specjalista m Właściciel firy Emeryt lub rencista Bezrobotny Niepracujący

3

Korzysta z komputera tylko w bibliotece

58% 43% 25% 19% 17% 21% 14% 48% 33% 19% 15% 15% 49% 39% 38%

To pytanie było zadawane w okresie listopad 2011 – maj 2013 to pytanie było zadawane w okresie luty 2012 – maj 2013

13% 8% 8% 11% 9% 10% 7% 13% 12% 16% 8% 6% 3% 10% 8% 13% 18% 3% 12% 11% 14% 18% 6%

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Choć osób nieaktywnych zawodowo mogłoby być w bibliotece więcej (por. strona 28) to jednak wydaje się, że komputer w bibliotece ma dla nich specjalne znaczenie –jest często pierwszym i jedynym kontaktem z komputerem.

W sumie ponad połowa użytkowników komputerów (56%) pierwszy raz korzystała z komputera w innym niż biblioteka miejscu, a i teraz korzysta z nich nie tylko w bibliotece.

Nieco mniej niż co dziesiąty użytkownik korzysta obecnie z komputerów tylko w bibliotece, choć to nie w bibliotece miał miejsce jego pierwszy kontakt z komputerami. Co ósmy (17%) użytkownik zetknął się z komputerami właśnie w bibliotece, ale obecnie korzysta z niech również w innych miejscach. Również mniej więcej co ósmy użytkownik (17%) zetknął się z komputerami w bibliotece i tylko w bibliotece z nich korzysta.

Wykres 4. Rola komputerów w bibliotece w pierwszych kontaktach z komputerami. Dane dla okresu luty – maj 2013

Czy k or zy st a Pa n / Pa n i z in te rn e t u t ylko w bibliot ece, czy równ ież w inny ch m iej scach?

Tylko w bibliotece

A w j akim m iej scu Pan/ Pani p o r a z p ie r w sz y w ży ciu korzy st ał/ a z I nt ernet u?

W bibliotece W innym miejscu (pracy, domu, szkole itp.

Również w innych miejscach

17% 17% 8%

56%

Poza biblioteką użytkownicy przede wszystkim korzystają z komputerów w domu – zarówno z własnego komputera (34%) jak i takiego, który współdzielą lub użyczają od kogoś (41%) lub w szkole i na uczelni (40%). Popularne jest korzystanie z komputerów u znajomym i rodziny (37%). W pracy z komputerów korzysta co czwarty użytkownik komputerów w bibliotece (23%). Korzystanie z komputerów w miejscach publicznych, równolegle z korzystaniem z komputerów w bibliotece, jest mniej popularne: mniej

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

więcej co dziesiąty (10%) użytkownik korzysta z komputerów w innych niż biblioteka bezpłatnych punktach dostępu (PIAPy), nieco mniej niż co dziesiąty korzysta z własnego laptopa w punktach WIFI (8%), czy z kawiarenek internetowych (9%). Tylko 7% deklaruje, że korzysta z internetu w telefonie.

Osoby, które korzystają z komputerów nie tylko w bibliotece korzystają z niego na kilka sposobów jednocześnie – w tej chwili przeciętnie na 2,1 sposobu.

Wykres 5. Inne niż biblioteka miejsca korzystania z internetu (osoby korzystające z Internetu również poza biblioteką)

w domu, ale na komputerze, którego NIE jestem głównym użytkownikiem

41%

w domu, na komputerze, którego jestem głównym użytkownikiem

34% 40%

w szkole lub na uczelni

37%

u znajomych lub rodziny

23%

w pracy w innym niż biblioteka miejscu, gdzie komputery są bezpłatnie dostępne dla wszystkich

10%

w kawiarence internetowej lub innym miejscu, gdzie dostęp jest płatny

9%

z własnego laptopa/notebooka korzystając z ogólnie dostępnych sieci bezprzewodowych przez smar ona

8% 7%

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

3. CO UŻYTKOWNICY ROBIĄ W INTERNECIE? Osobom korzystającym z internetu w bibliotece zadano pytanie, co konkretnie robiły w internecie w dniu badania, czego szukały, jaką sprawę załatwiały. Do października 2011 roku było to pytanie otwarte5. Na podstawie odpowiedzi badanych przygotowano kafeterię odpowiedzi w pytaniu zamkniętym, jako kryterium porządkujące przyjmując sfery czy dziedziny życia6.

Poniżej przedstawione są rozkłady odpowiedzi na to pytanie z okresu listopad 2011 – maj 2013. Ponieważ przez pewien czas do tych samych kategorii przyporządkowywane były odpowiedzi z wcześniej zadawanego pytania otwartego, to zebrane cytaty z odpowiedzi badanych zostały użyte do zobrazowania kategorii z pytania zamkniętego.

5

Dokładnie pytanie brzmiało: Poniżej wymienione są różne obszary życia, którymi można zajmować się, korzystając z internetu. Które z nich pasują do tego, co Pan/Pani robił/a dzisiaj w internecie?

6 Chodziło o uniknięcie sytuacji, w której większość użytkowników mówi, że internet służy do zdobywania informacji. Z punktu widzenia oddziaływania programu kluczowe jest bowiem, do czego te informacje służą użytkownikowi, po co właściwie ich potrzebuje.

Mniej istotne jest też, czy żeby poradzić sobie z np. z wyznaczeniem trasy wycieczki rowerowej korzysta on ze strony internetowej, forum rowerzystów, pyta znajomych na portalu społecznościowym itd. Z punktu widzenia programu narzędzia są mniej ważne.

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Wykres 6. Co użytkownicy robią w Internecie? Pominięto odpowiedzi inne oraz braki odpowiedzi.

Do najpopularniejszych

sposobów korzystania z internetu

w bibliotekach

należą

edukacja i nauka (34%) oraz rozrywka, gry, spędzanie wolnego czasu w bibliotece (33% użytkowników) – oba będące domeną przede wszystkim młodych ludzi, stanowiących znaczącą część użytkowników biblioteki.

Chmura słów, które padają najczęściej w odpowiedziach zaklasyfikowanych jako edukacja i nauka, znajduje się poniżej. Usunięto z niej tylko najczęściej padające słowa takiej jak informacje, szukałam, szukałem, temat i wiadomości (najczęściej pojawiające się słowo „pracy” oznacza prace domowe, prace szkolne, a nie pracę zawodową).

Jak widać tematów wyszukiwania jest bardzo dużo. Są to zarówno określenia ogólne jak: pracy (element sformułowania informacje / wiadomości do pracy / pracy domowej), referat,

materiały,

książki,

prezentacje,

lekcje.

Poza

tym

przedmiotów (polskiego, biologia, chemia) oraz konkretne tematy.

pojawiają

się

nazwy

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Rysunek 1. Chmura słów - najczęściej używane słowa z odpowiedzi skalsyfikowanych jako edukacja i nauka. Usunięto słowa informacje, szukałam, szukałem, temat i wiadomości i niektóre formy tych słów oraz niektóre łączniki.

Użytkownicy deklarujący, że korzystają z komputerów do gier i rozrywki najczęściej mają na myśli właśnie granie. Zasadniczo są to proste gry przeglądarkowe, często stworzone dla dzieci, także dla dziewczynek (np. gra PetParty). Oprócz tego widać sukces naszej klasy (nk.pl)– i w dużo mniejszym stopniu Facebooka – jako platformy do grania.

Najczęściej jednak nie pada nazwa gry – w pytaniu otwartym badani mówią raczej o graniu sobie, czy graniu w różne gry.

Kolejne dwie popularne czynności to śledzenie wiadomości – z kraju i ze świata (28%) oraz wiadomości lokalnych (26%). Szczególnie często interesują się nimi dojrzalsi użytkownicy bibliotek.

W bibliotekach rozwija się także hobby i zainteresowania (23%), które są siłą rzeczy dość zróżnicowane: o

zbieram monety. Sprawdzałem na allegro aukcje (mężczyzna, 38 lat)

o

interesuje się numizmatyką. korzystałem z allegro (mężczyzna, 22 lata)

o

poszukiwałem informacji z motoryzacjo (mężczyzna, 17 lat)

o

Informacje na temat hip hop (mężczyzna, 12 lat)

o

znaczenie liczby 666 (mężczyzna, 42 lata)

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Poza wspominanymi grami i rozrywką, badani wykonują różne czynności związane kulturą, (18%) zarówno tą zwyczajowo zwaną wysoką (dowiedziałam się co grają w teatrze we Wrocławiu – kobieta, 37 lat) jak i popularną (poszukiwanie informacji o repertuarze kina Silesia w Katowicach – kobieta, 40 lat); oglądałam zdjęcia us5 i słuchałam muzyki us5 – kobieta, 14 lat).

Niemal co piąty użytkownik korzysta z komputerów w bibliotekach do komunikacji z innymi (dokładnie – 18%). Mowa o takich narzędziach jak poczta elektroniczna, komunikatory tekstowe i głosowe (tu ważny jest Skype, często jest to komunikacja z rodziną, również taką, która przebywa za granicą). Widać także jak ważnym narzędziem komunikacji są portale społecznościowe – najważniejsze to nasza klasa (czy właściwie nk.pl) oraz Facebook.

Kolejne czynności wykonywane są nieco rzadziej, ale jest to do pewnego stopnia artefakt – są to czynności związane z różnymi praktycznymi sferami życia, często dotyczą po prostu życia codziennego. Są to więc dużo bardziej szczegółowe kategorie niż hobby czy kultura, gdzie nie jest sprecyzowane o jakie konkretnie hobby, czy formę kultury chodzi.

Pierwszą z tych praktycznych czynności jest poszukiwanie pracy (11%). Potwierdza to zaskakująco częste wspominanie biblioteki jako pomocnej w poszukiwaniu pracy, a nawet mającej udział w jej znalezieniu, o czym mowa w kolejnym rozdziale.

Wykorzystanie komputerów do „poważnych” spraw to także kontaktowanie się z urzędami i instytucjami (11%), na przykład: o

ZUS-numery tel (kobieta, 31 lat)

o

szukałam informacji o pewnej instytucji i znalazłam nr. telefonu (kobieta, 30 lat)

o

sprawdzałem (…) wiadomości na stronie gminy (mężczyzna, 38 lat)

o

skanowanie i wysyłanie dokumentu (mężczyzna, 32 lata)

o

skan i przesłanie dokumentu pocztą elektroniczną (mężczyzna, 30 lat)

o

rozliczenie podatkowe (kobieta, 39 lat)

o

poszukiwanie informacji związanych z działalnością urzędów (kobieta, 28 lat)

o

pisałem pisma urzędowe (mężczyzna 44 lata)

o

informacje o godzinach otwarcia dziekanatu w sobotę (kobieta, 23 lata)

o

informacje na temat ubezpieczeń społecznych (kobieta, 39 lat)

Komputery są również pomocne jako źródło informacji o zdrowiu i zdrowym stylu życia (10%): o

Szukałam informacji o ziołach leczniczych (kobieta, 60 lat)

o

Dotyczących chorób: atopowe zapalenie skóry u niemowląt atroskopia kolana (kobieta, 30 lat)

o

szukałam poradników jak dobrze układać włosy, jak o nie dbać (kobieta, 40 lat)

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Za szczególny rodzaj zainteresowań można uznać gotowanie, zajmowanie się domem i ogrodem (9%). To przede wszystkim szukanie przepisów, np. na przygotowanie dyni (kobieta, 26 lat) czy potrawy z grilla (kobieta, 50 lat), ale także instrukcje jak sadzić krzewy borówki (mężczyzna, 54 lata) czy jak łowi się małże na kukurydzę (mężczyzna, 26 lat).

Ze sferą zawodową związana jest także praca w bibliotece czy prowadzenie w niej firmy (8% - jako, że w bibliotece jest jedynie śladowa ilość prowadzących działalność gospodarczą, chodzi raczej o wykorzystanie biblioteki jako miejsca do pracy). Są to zarówno poszukiwania informacji związanych z pracą jak i bardziej skomplikowane czynności: skorzystałam z szablonów wizytówek i je sobie wydrukowałam. Szukałam potencjalnych odbiorców moich produktów. Znaczącą grupę wśród „pracujących” w bibliotece stanowią nauczycielki.

Niektórzy wypełniający ankietę uczą się po prostu w bibliotece korzystać z komputerów (8%). W większości są to podstawy obsługi komputera (uczę się podstaw obsługi komputera – kobieta, 60 lat; kobieta, 54 lata; uczyłam się pisać na komputerze – kobieta, 40 lat) i korzystania z internetu (zakładałam pocztę – kobieta, 61 lat; zakładanie czata – kobieta, 57 lat). Wskazuje to na aktywnie pełnioną przez biblioteki i bibliotekarzy rolę w przeciwdziałaniu cyfrowemu wykluczeniu7.

Nieco rzadziej badani korzystają w bibliotekach z bankowości internetowej (7%) oraz kupują i sprzedają przez internet (9%). W praktyce oznacza to najczęściej kupowanie przedmiotów na portalu aukcyjnym Allegro (około połowy odpowiedzi z tej kategorii), np. jedna z badanych przyznała, że poszukuję na allegro sukienki na uroczystość weselną (kobieta, 25 lat). Allegro jest o tyle ważne, że to jedyna nazwa sklepu internetowego jaka pada w odpowiedziach otwartych, właściwie wydaje się być synonimem zakupów w sieci,

elektronicznym

marketem.

Marketem,

bo

właściwie

nie

ma

w

bibliotece

użytkowników, którzy na tym serwisie aukcyjnym sprzedają. Poza tym należy sądzić, że spora część tych odpowiedzi to przeglądanie ofert w internecie, bez dokonywania samego zakupu (np.: sprawdzanie cen motorowerów na allegro -

mężczyzna,

19

lat

;

informacje dotyczące zakupu kosiarki – kobieta, 26 lat).

Pojawiają się także odpowiedzi związane z podróżami badanych (7%), zarówno takimi bardziej lokalnymi (sprawdzanie rozkładów komunikacji publicznej) jak i nieco dalszymi (szukałem informacji o możliwościach wypoczynku nad morze – mężczyzna, 50 lat; zamawiałam bilety lotnicze – kobieta, 38 lat; informacje o Maroku – kobieta, 40 lat).

7

Por. Tomasz Zając, „Biblioteki oczami biblioteki-oczami-ich-dyrektorow/, str. 36.

ich

dyrektorów”,

http://frsi.org.pl/raport-

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Pewna część badanych wykorzystuje także komputery w związku ze swoją aktywnością i działalnością społeczną (6%) – w dużej mierze związanej z organizacjami pozarządowymi

(projekty,

granty,

fundacje

–

kobieta,

40

lat;

komunikacja

ze

stowarzyszeniem dorośli-dzieci – kobieta, 33 lata; wszystko co dotyczy zmian w KRS stowarzyszenia kobieta, 44 lata).

Odpowiedź taką wybierały osoby dobrze wykształcone, przede wszystkim pracownicy umysłowi, kadra kierownicza (aż 7%, podczas, gdy wśród wszystkich użytkowników komputerów jest to tylko 1%) a także uczniowie (21%, choć jest to mniej niż przeciętna liczba uczniów wśród użytkowników biblioteki). Nie są to bibliotekarki – jak wspomniano w raporcie ich odpowiedzi nie są brane pod uwagę.

Wykres 7. Charakterystyki demograficzno-społeczne użytkowników wykorzystujących komputery w działalności i aktywności społecznej Komputery wykorzystywane w działalności społecznej

65%

Kobieta Mężczyzna do 12 lat 13-15 lat 16-18 lat 19-25 lat 26-35 lat 36-45 lat 46-55 lat 56-65 lat Podstawowe Zawodowe Średnie Wyższe Nauczyciel Uczeń Student Rolnik Pracownik fizyczny Pracownik umysłowy Wolny zawód, samodzielny specjalista m Właściciel firy Kadra kierownicza Emeryt lub rencista Bezrobotny Niepracujący

Wszyscy użytkownicy komputerów w bibliotece

69%

36%

31%

3% 9% 8% 17% 20% 24% 17% 3%

15% 12% 9% 17% 15% 15% 12% 4%

18% 8%

11%

32% 48%

41%

26% 8% 21% 7% 3% 8% 21% 2% 2% 7% 5% 11% 7%

17% 5% 37% 8% 4% 7% 14% 2% 1% 1% 4% 9% 6%

Wreszcie 3% użytkowników wykorzystuje komputery w bibliotece do pomocy w prowadzeniu gospodarstwa rolnego.

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

Wykres 8. Płeć i przeciętny wiek osób wykonujących różne czynności w internecie

Czynności, które wykonywali badani różnią się w zależności od ich wieku i płci. Średni wiek jest najniższy wśród osób, które spędzają czas w bibliotece na grze i rozrywkach oraz

na

nauce

oraz

szukają

w

internecie

informacji

o

swoim

hobby

i

zainteresowaniach. To trzy czynności są wyraźnie przesunięte w stronę osób młodszych, przy czym granie jest jedną z najbardziej zmaskulinizowanych czynności, a edukacja i nauka jest częściej wskazywana przez dziewczynki.

Nieco młodszymi czynnościami są także komunikowanie się z rodziną i znajomymi oraz te związane z kulturą, choć nie jest to już tak wyraźne.

Obszary wykorzystania komputerów charakterystyczne dla osób nieco starszych, to te związane z praktyczną sferą życia – gotowanie i kulinaria, zajmowanie się domem oraz związane ze zdrowiem.

4. OGÓLNY CEL KORZYSTANIA Z KOMPUTERÓW Obraz ten różni się jednak pod pewnymi względami, gdy sformułowaliśmy pytanie trochę inaczej i poprosiliśmy o wybranie z listy jednego podstawowego celu wykorzystania z komputerów w bibliotekach – na pierwszym miejscu wskazywana jest wtedy rozrywka (31% odpowiedzi), potem nauka (19%) oraz poszukiwanie informacji (29%).

Co dziesiąta osoba (11%) korzysta z komputerów w bibliotece do pracy podobniej jak do komunikacji (8%). Uderza że wielu użytkowników komputerów, choć potrafi wskazać na konkretne rzeczy, które dzięki bibliotece uzyskuje, oraz potrafi wskazać co dokładnie

04| używanie komputerów i internetu w bibliotekach

robi, jednocześnie uważa, że głównym celem korzystania z komputerów jest rozrywka.

Prawdopodobne jest, że użytkownicy ogólnie wiążą komputery z rozrywką i na nią zwracają uwagę, nie myśląc o szeregu innych czynności, które wykonują. Dopiero zmuszeni do odpowiedzi na pytania bardziej szczegółowe – a przede wszystkim odwołujące się do faktycznych doświadczeń (Co dzisiaj robiłeś/aś? Co udało Ci się osiągnąć) – potrafią wyjść poza pierwsze skojarzenie: komputer/internet służy do rozrywki.

Wykres 9. Sposoby używania komputerów w bibliotece a wiek

KOMUNIKO WANIE SIĘ

ZL

75%

UD ŹM I

PRACA

POSZUKIWANIE INFORMACJI NA UK A

50%

25%

ROZRYW

KA 62 - 65

61 - 65

56 - 60

51 - 55

46 - 50

41 - 45

36 - 40

31 - 35

26 - 30

21 - 25

16 - 20

11-15

0% 6-10

W JAKIM CELU PRZEDE WSZYSTKIM KORZYSTA PAN(PANI) Z KOMPUTERÓW W BIBLIOTECE

100%

WIEK

Sposoby używania komputerów są bardzo mocno związane z wiekiem – osobom młodym służą przede wszystkim do rozrywki a także do nauki (im starsza jest młodzież korzystająca komputerów tym częściej nauka zastępuje granie na bibliotecznych komputerach). Wśród dorosłych rozrywka również jest istotną rzeczą, którą robią na komputerach, ale coraz częściej korzystają z komputerów do poszukiwania informacji, komunikacji i pracy.

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

KORZYŚCI OSIĄGANE DZIĘKI

05 |

KOMPUTEROM PRB

Program Rozwoju Bibliotek bezpośrednio działa na same biblioteki i je modernizuje – to do bibliotek dostarczany jest sprzęt, to bibliotekarki podlegają procesowi szkoleń itd.

Ostatecznie jednak zmiana, którą Program ma na celu, dotyczy mieszkańców miejscowości lokalnych społeczności. Ważne jest więc jakiego rodzaju korzyści z programu mają sami mieszkańcy, co udało się dzięki dostarczonym w ramach PRB komputerom osiągnąć, załatwić, zrobić. Odpowiedzi na takie pytanie pozwalają zrozumieć jakie korzyści przynosi Programom swoim ostatecznym odbiorcom.

Pytanie o korzyści zostało uczestnikom ankiet zadane w formie pytania otwartego – badani mogli wpisywać dowolnie odpowiedzi w polu tekstowym ankiety. Następnie udzielone odpowiedzi zostały pogrupowane w kategorie. Warto pamiętać o specyfice pytań otwartych w badaniach ilościowych – odpowiedzi na nie są dla badanych dość trudne: wymagają przypomnienia sobie pewnych spraw, sformułowania odpowiedzi i zapisania jej. Jest to w tym wypadku dość ważne – spora część badanych nie odpowiedziała

w

ogóle

na to

pytanie,

część

osób

udzieliła

odpowiedzi

bardzo

zdawkowych, korzystając w dużej mierze z kategorii, które poznały w poprzednich pytaniach ankiety. Jedynie pewna grupa sformułowała konkretne odpowiedzi, dla innych pytanie było zbyt trudne, wymagające zbyt dużego wysiłku., Trzeba więc pamiętać, że podawane poniżej rozkłady procentowe należy traktować z pewną ostrożnością.

Przed przedstawieniem korzyści, które przyniosły komputery użytkownikom warto zaznaczyć że niemal wszystkie korzyści wiązały się z internetem. Te dwa pojęcia są właściwie używane zamiennie – komputer w bibliotece to przede wszystkim terminal dostępu do sieci.

Istotne jest także zaznaczenie, że jakąkolwiek korzyść potrafiło wskazać w pytaniu około 65% respondentów.

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

Wykres 10. Korzyści osiągane dzięki komputerom w bibliotekach

1.

Najczęściej wymienianą korzyści związane są z różnego rodzaju informacjami i wiadomościami, które udało się uzyskać dzięki komputerom i internetowi w bibliotece – to aż 26% wszystkich odpowiedzi.

W większości przypadków badani odpowiadali bardzo enigmatycznie i nie sposób określić o jakie właściwie informacje chodzi. Najwyraźniej ta kategoria nie wymagała w rozumieniu badanych dookreślenia, wskazania tematu. Użytkownicy podkreślają tylko

czasem

wielość,

szeroki

zakres

wiadomości,

które

zdobyli

dzięki

komputerom i internetowi w bibliotece, np.: o

dzięki stałemu dostępowi do internetu w bibliotece w każdej chwili mogę skorzystać z wiadomości zawartych w sieci (mężczyzna, 16 lat);

o

uzyskuje ciekawe informacje (kobieta, 40 lat);

o

ważne informacje różne wiadomości;

o

potrzebne artykuły (kobieta, 22 lata);

o

udało mi się znaleźć niezbędne i interesujące mnie informacje na szereg różnych tematów (kobieta, 24 lata);

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

o

Wiele informacji dotyczących moich zainteresowań mogę poszukać i przeczytać. (kobieta, 14 lat);

o

Nauczyłem się serfować po internecie i znajdować różne informacje (mężczyzna, 16 lat);

o

uzyskałam jak najwięcej informacji, na interesujące mnie tematy (kobieta, 21 lat);

o

szybko otrzymać potrzebną informację (kobieta, 60 lat);

o

pozyskać wiele ważnych informacji (kobieta, 40 lat).

W tej szerokiej kategorii informacji znajduje się także zdobycie aktualnych wiadomości (4% użytkowników): o

z komputera mogę korzystać codziennie .. więc jestem na bieżąco z informacjami (kobieta, 20 lat);

o

szybkość informacji (kobieta, 34 lata);

o

stały dostęp do nowych informacji (kobieta, 45 lat);

o

mogę na bieżąco zrobić przegląd najnowszych wiadomości w prasie (kobieta, 40 lat).

o

Wiele ciekawych bieżących informacji (kobieta, 40 lat)

o

informacje w bardzo szybkim tempie na każdy temat (kobieta, 16 lat)

o

aktualne wiadomości z Polski i ze świata (kobieta, 40 lat).

Niektórzy z użytkowników szukają nie tylko aktualnych wiadomości ze świata, ale wiadomości lokalnych: o

Mogę śledzić interesujące mnie informacje, np. z miejscowej prasy i stron internetowych (mężczyzna, 31 lat);

o

Wiadomości z regionu/na bieżąco (kobieta, 49 lat);

o

Mogę przeczytać najnowsze wiadomości z gminy, dowiedzieć się co planuje się zrobić (kobieta).

Pozostali ankietowani wyszukujący informację wskazywali ich temat, przy czym spora część z nich związana była związane z niszowymi zainteresowaniami (2%), np. o

obejrzałam wzory wieńców dożynkowych (kobieta, 56 lat);

o

kilka ciekawych informacji o znaczeniu ziół (kobieta 38 lat);

o

zebranie materiałów Polakach walczących na różnych frontach w czasie drugiej wojny światowej (kobieta 18 lat);

o

poszukiwanie wiadomości na temat starej broni (mężczyzna, 11 lat);

Komputery w bibliotekach odpowiadają więc na pewne słabości małych bibliotek: na z natury rzeczy ograniczony księgozbiór, z czym wiążę się także brak wiedzy niszowej, bardzo mocno sprofilowanej. Poza tym zasoby internetu różnią się od tradycyjnych zasobów biblioteki aktualnością, a także na szybkością i łatwością

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

przeszukiwania. Badani często mówią o poszukiwanych informacjach jako o ważnych i potrzebnych. Komputery pozwalają szybko i sprawnie je odnaleźć i za to czytelnicy także są im wdzięczni.

2.

Ankietowani użytkownicy komputerów w bibliotekach bardzo często wskazują na korzyści w nauce, jakie uzyskali dzięki komputerom (26%). Jest to oczywiście związane z omówioną w rozdziale 06 charakterystyką demograficzną użytkowników, wśród których przeważają osoby uczące się.

Zwraca uwagę łatwość z jaką badani przywołują w tym wypadku bardzo konkretne i wymierne korzyści jakie odnieśli – mówią o dobrych ocenach, które udało im się dostać (udało mi się napisać referat z biologii i chemii, dostałem 5+ z tych referatów – mężczyzna, 12 lat; napisałam referat za który otrzymałam piątkę – kobieta, 13 lat); o napisanych pracach (dużo informacji potrzebnych do pracy licencjackiej – kobieta, 23 lata; napisałam pracę licencjacką – kobieta); czy innych sukcesach, które udało im się odnieść (zaliczyć kilka egzaminów – kobieta, 22 lata; dostałam się na studia – kobieta, 23 lata) Bywają też bardziej refleksyjni: łatwiejsza nauka, zdobywanie wiedzy (kobieta, 15 lat).

Spora część badanych mówi właśnie o różnego rodzaju pracach zaliczeniowych i referatach, które udało się przygotować się dzięki dostępowi do aktualnej wiedzy, niedostępnej w książkach obecnych w bibliotece: o

Nie mam w domu internetu, więc bardzo często korzystam z komputerów w bibliotece. W szkole bardzo często nauczyciele proponują korzystanie z niektórych stron internetowych, a dzięki komputerom w bibliotece mogę być na bieżąco w nauce. (kobieta, 15 lat);

o

Mogę wzbogacić moje prace naukowe o informacje aktualne, których nie znajdę w książkach, ponieważ nie są tak często aktualizowane (mężczyzna, 21 lat).

Są również tacy, którzy bardzo podkreślają wagę dostępu do komputerów właśnie w bibliotekach: o

dzięki komputerowi w bibliotece mam możliwość kontynuowania dalszej nauki.

Zrobiłam dużo referatów i prac kontrolnych i to wszystko bez dodatkowych opłat (kobieta, 22 lata);

o

(…) Gdybym miała tak chodzić na kafejki internetowej na pewno bym dalej się nie uczyła (kobieta, 22 lata).

Rzadko pojawiają się odniesienia do konkretnych przedmiotów, z jednym znaczącym wyjątkiem – nauką języka angielskiego. Dotyczy to zresztą nie tylko uczniów, ale również osób dorosłych:

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

o

uczę się angielskiego (kobieta, 46 lat);

o

Nauka języka angielskiego (kobieta, 45 lat);

o

ćwiczę angielski (mężczyzna, 11 lat);

Wskazania te są związane prawdopodobnie z udostępnianymi przez FRSI kursami języka angielskiego, Fun English8 i Angielski1239: o 3.

ćwiczenia w programie Fun English (mężczyzna, 10 lat).

Dla niemal co piątego ankietowanego (dokładnie – 17%) dzięki komputerom z PRB możliwe lub łatwiejsze jest utrzymywanie i nawiązywanie kontaktów z innymi.

Częściej chodzi o nawiązywanie i utrzymywanie kontaktu ze znajomymi (10%) niż bliskimi (3%). Nie dotyczy to tylko dzieci i młodzieży – również osoby dorosłe chwalą sobie szybki kontakt ze znajomymi (kobieta, 40 lat), kontakt ze znajomymi (kobieta 52 lata), czy możliwość połączenia z rodziną (kobieta, 74 lata).

Dla dorosłych często istotna jest możliwość odnowienia kontaktów albo podtrzymania ich na odległość: o

odnowiłam kontakty ze znajomymi (kobieta, 35 lat);

o

możliwość odnowienia kontaktu z ludźmi ze szkolnych lat (kobieta, 53 lata);

o

połączyłam się z rodziną z za granicy przez Skype (kobieta, 60 lat);

o

Poznaję kulturę wschodu dzięki relacji córki przebywającej w Indonezji (kobieta, 58 lat).

Dla młodzieży ważne jest także nawiązania nowych relacji: o

nawiązanie ciekawych znajomości przez internet (kobieta, 19 lat);

o

[udało mi się] znaleźć chłopaka (kobieta, 18 lat);

o

poznanie fajnych dziewczyn (mężczyzna, 22 lata);

o

poznałem nowych znajomych (mężczyzna, 13 lat);

o

poznać na nk moja nowa klasę w szkole średniej (mężczyzna, 16 lat).

Do tej kategorii zaliczono także odpowiedzi wskazujące na korzyści z samego korzystania z poczty elektronicznej w bibliotece. Dla niektórych ważną korzyścią, którą osiągnęli jest samo założenie poczty elektronicznej. W sumie o e-mailu wspomniało 5% ankietowanych.

4.

Ciekawe są korzyści dotyczące codziennego życia badanych (wskazane przez 17% ankietowanych), pokazujące jak komputery – w tym wypadku dostarczone przez PRB – ułatwiają życie ludziom. Mieszczą się tu dość różne odpowiedzi: mówiące o korzystaniu z bankowości internetowej oraz płaceniu przez internet rachunków (4% ankietowanych) czy dokonywanie zakupów przez internet (6%). To także łatwiejszy kontakt z urzędami (3%), w polskiej praktyce (i odpowiedziach badanych) sprowadzający się niestety do znalezienia wzorów pism czy uzyskaniu adresu

8 9

http://www.biblioteki.org/wiadomosci/czytaj/1543 http://www.biblioteki.org/pl/wiadomosci/czytaj/1897

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

jakiegoś urzędu a nie elektronicznej komunikacji z urzędem czy składania w nim dokumentów i wniosków: o

[…]ostatnio wyszukiwałam kilka adresów interesujących mnie instytucji (kobieta 70 lat);

o

wydrukowałam kilka druków urzędowych (kobieta, 34 lata);

o

dostęp do urzędowych druków (kobieta, 45 lat).

Coraz częściej chodzi o złożenie deklaracji podatkowej przez internet: o

złożenie deklaracji PIT (kobieta, 42 lata);

o

rozliczyć się z urzędem skarbowym (kobieta, 56 lat)

Pomoc w codziennym życiu może także oznaczać znalezienie praktycznych informacji (3%): o

dowiedziałem się o cenach aut (…) na giełdzie (mężczyzna, 38 lat);

o

zorientowanie się w cenniku pojazdów mechanicznych (mężczyzna, 19 lat);

o

[znalazłam] adresy do lekarzy specjalistów (kobieta, 47 lat).

Te praktyczne informacje szczególnie często dotyczą przepisów kulinarnych (znaleźć fajne przepisy – kobieta, 16 lat; przepis na bigos – mężczyzna, 14 lat) oraz zdrowia (znalazłam informacje na temat moich dolegliwości zdrowotnych i na temat leków, które zażywam – kobieta, 51 lat; informacje medyczne o lekach i zamówienie przez internet – kobieta, 45 lat).

Wreszcie badani wspominają o korzyściach związanych z podróżami (2%) bliższymi: nie trzeba chodzić na dworzec PKP, PKS by sprawdzić rozkład jazdy pociągów czy autobusu (kobieta, 56 lat) i dalszymi: znalazłam informacje dotyczące kraju, do którego się wybieram na wakacje – Turcji (mężczyzna, 29 lat); uzyskałem informacje o Karpaczu, co warto zwiedzić (mężczyzna, 12 lat); kupiłem bilet lotniczy (mężczyzna, 22 lata).

5.

Znaczącą korzyścią dla części badanych okazała się możliwość zastosowania komputera w bibliotece do poszukiwania pracy (10%). Najczęściej ankietowani napisali CV (i często je wydrukowali) oraz przeglądali oferty pracy (w sumie 6.5% odpowiedzi), np.: o

[dzięki komputerom udało się…] napisać w odpowiedniej formie CV i LM oraz wysłać poprzez pocztę e-mail dokumenty aplikacyjne do potencjalnych pracodawców (mężczyzna, 30 lat);

o

Musiałam kiedyś wysłać maila ze swoim CV. Nie widziałam jak mogę to zrobić bo nie miałam skrzynki pocztowej ani przygotowanego pisma. Wtedy dowiedziałam się, że w bibliotece można napisać, wydrukować i wysłać

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

wiadomość. W bibliotece napisałam CV (przy pomocy pań bibliotekarek), założyłam skrzynkę mailową i wysłałam swoje CV. Teraz wpadam do biblioteki jak tylko przechodzę choćby przejrzeć pocztę (kobieta, 38 lat); o

znalazłam wzory życiorysów, podań (kobieta, 33 lata);

o

znalazłam dużo ofert pracy (kobieta, 53 lata);

o

dziś korzystałam po raz pierwszy, ale mam nadzieję, że dzięki informacjom, które uzyskałam dostanę pracę o którą staram się od dłuższego czasu (kobieta, 38 lat);

o

nawiązałam kontakt z firmami poszukującymi pracowników (kobieta, 32 lata);

o

wysyłam CV (kobieta, 45 lat).

Najważniejsze jednak, że 4% ankietowanych nie tylko pracy szukało, ale ją znalazło: o

znalazłem pracę (mężczyzna 37 lat);

o

[dzięki komputerom udało się…] pozyskać pracę (kobieta, 35 lat);

o

znalazłam dodatkową pracę co pomogło mi skończyć studia i zapłacić dziecku za kurs języków (kobieta, 37 lat);

o

Dzięki możliwości korzystania z internetu w bibliotece udało mi się nawiązać nowe znajomości z muzykami a także podpisać kontrakt na występy na Pomorzu (mężczyzna, 45 lat);

6.

o

Zdobycie pracy jakieś 3 lata temu (mężczyzna, 32 lata);

o

Znalazłem dobrą prace (mężczyzna, 20 lat).

Dla 10% badanych (głównie dla młodzieży) korzyścią jest po prostu rozrywka jaką zapewniają komputery i internet (oglądam seriale na VOD.ONET.PL – mężczyzna 12 lat, [mogłam] posłuchać ulubionych piosenek; obejrzałam wszystkie odcinki 'konia rafała' na youtube.pl – kobieta, 11 lat), także możliwość spędzania wolnego czasu: spędzam miło czas (mężczyzna, 9 lat); zagospodarowanie czasu wolnego podczas wakacji (mężczyzna 12 lat); nie tylko przez młodzież: mogę przede wszystkim spędzić wolny czas (kobieta, 60 lat), wypełniony wolny czas (mężczyzna 42 lata).

Ważnym elementem rozrywki są gry i sukcesy w nich, użytkownicy są zresztą bardzo konkretni, jeżeli chodzi o wymienianie, co udało się osiągnąć: o

[dzięki

komputerom

udało

(mężczyzna, 16 lat); o

wbić 60lvl (mężczyzna, 13 lat);

się

osiągnąć…]

wyniki

w

grze

MMORPG

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

7.

o

najwyższy poziom na pet party (kobieta, 12 lat);

o

8 lewel battleknight (mężczyzna, 13 lat);

o

wbicie 100lvl w tibi (mężczyzna, 12 lat).

Pewna grupa badanych, uważa, że najważniejszą korzyścią komputerów w bibliotece jest możliwość skorzystania z urządzeń peryferyjnych (przede wszystkim z urządzeń drukarek, ksero) (6%) np.: o

wydrukować pilną wiadomość, skserować dokumenty (kobieta, 34 lata);

o

nie muszę wyjeżdżać do sąsiedniej miejscowości, aby coś skserować lub zeskanować (kobieta, 28 lat);

o

to samo co w domu. Ale za to drukarkę mają wypasioną (kobieta, 17 lat);

o

(…) jest też drukarka, można było wydrukować coś dla dzieci (kobieta, 41 lat);

o 8.

bilet do Londynu – wydrukowanie (kobieta, 25 lat).

Wreszcie – co ważne, ze względu na cele i działania PRB10 – dla niektórych ankietowanych ważna jest sama możliwość nauczenia się obsługi komputera (5%), np.: o

poznałam funkcjonowanie internetu (kobieta, 30 lat),

o

Osiągnęłam duży postęp w obsłudze komputera, gdyż nic nie umiałam a tak to mam gdzie się uczyć (…). Bardzo się cieszę z tych komputerów u nas na wsi.

To jest postęp dla naszej wioski. Można przyjść i sobie popracować na komputerze (kobieta, 52 lata).

o

dopiero nauczyłam się korzystać z internetu (kobieta, 60 lat)

o

nauczyłem się obsługiwać komputer i Internet, pisać meile. (mężczyzna, 43 lata)

o

Nauczyć się obsługiwać komputer, posługiwać się skeipem oraz odbierać i pisać pocztę (kobieta, 58 lat);

o 9.

Doskonalenie programów pakietu Office (kobieta, 25 lat).

Dla 4% badanych, a więc grupy dość niewielkiej, dostęp do komputera umożliwia wykonywanie jakichś elementów pracy zawodowej, np. jedna z użytkowniczek pisze: jestem konsultantką Avon i mam możliwość składania zamówień w bibliotece (kobieta, 15 lat), a inna dzięki komputerom może przygotować materiały dla uczniów do ich prac w tym drukowanie kolorowych zdjęć (kobieta, 35 lat). Internet w bibliotekach pomaga także w sytuacjach awaryjnych; [mogłam] załatwić sprawę

10

Por. Tomasz Zając, „Biblioteki oczami ich dyrektorów”, http://frsi.org.pl/raportbiblioteki-oczami-ich-dyrektorow/, str. 36.

05| korzyści osiągane dzięki komputerom PRB

służbową - wysłać meila do zakładu pracy. Zaoszczędziłam dużo czasu bez internetu w

bibliotece

musiałabym

odbyć

podróż

(kobieta)

czy

też

w

inny

sposób

specyficznych: Jestem na wsi na urlopie macierzyńskim i u rodziców nie ma internetu dlatego korzystam z bibliotecznego. robię przelewy (…) i kontaktuję się z firmą w której pracuję (kobieta, 34 lata).

Wykres 11. Płeć i przeciętny wiek osób wskazujących różne korzyści z komputerów w bibliotece

Spośród omówionych

powyżej korzyści

wiele

wskazywanych

jest

zarówno przez

użytkowników młodszych jak i starszych, zarówno przez kobiety, jak i (mniej skądinąd licznych w bibliotece) mężczyzn. Zdecydowanie „młodsze” korzyści to te związane z rozrywką oraz nauką. Co więcej, gry są nieco ważniejsze dla chłopców, a nauka – dla dziewcząt. Inne korzyści wyraźnie ważniejsze dla kobiet to te związane z pracą zawodową oraz ze zwiększaniem umiejętności obsługi komputera. Są to też grupy korzyści ważne dla osób nieco starszych.

06| profil użytkowników

06 |

PROFIL UŻYTKOWNIKÓW

Wśród użytkowników komputerów w bibliotekach publicznych przeważają osoby bardzo młode – 36% ma nie więcej niż 18 lat. Dzieci w wieku do 12 roku życia, a więc uczniowie szkół podstawowych, to 15% użytkowników, młodzież w wieku gimnazjalnym (13-15 lat) to 12% użytkowników a 9% użytkowników ma 16 do 18 lat.

Z komputerów w bibliotekach korzystają przede wszystkim kobiety - to siedmiu na dziesięć użytkowników komputerów (dokładnie 69% i to nie uwzględniając pracowników bibliotek). Mężczyźni (chłopcy) korzystający z komputerów w bibliotece to przede wszystkim nastolatki, potem wraz ze wzrostem wieku liczba mężczyzn gwałtownie spada.

Spadek ten jest łagodniejszy wśród kobiet.

Wykres 12. Wiek i płeć użytkowników komputerów w bibliotekach

30%

31% PŁEĆ UŻYTKOWNIKÓW KOMPUTERÓW

22% 20%

10%

6%

ME 15% ŻCZ 12% YŻN 8% I

69% KOBIETY

7%

8%

8%

6%

5% 3%

KOBIETY

1%

WIEK

61 - 65

56 - 60

51 - 55

46 - 50

41 - 45

36 - 40

31 - 35

26 - 30

21 - 25

16 - 20

11-15

0% 5-10

ODSETEK UŻYTKWONIKÓW BIBLIOTEKI

MEŻCZYŹNI

06| profil użytkowników

Wykres 13. Płeć i wiek użytkowników komputerów w bibliotekach

MIESZKAŃCY GMIN, GDZIE DZIAŁA PROGRAM R O Z W O J U B I B L I O T E K (osoby w wieku 8 lat i więcej)

UŻYTKOWNICY BIBLIOTEK

1% 0%

66+

3%

56 - 65

9%

46 - 55

36 - 45

12% 12%

26 - 35

1%

56 - 65

3%

46 - 55

3%

36 - 45

4%

26 - 35

5%

12%

19 - 25

6%

16 - 18

13 - 15

7%

<= 12

7%

3% 5% 8%

Przewaga dziewczynek i młodych kobiet oraz młodych chłopców w bibliotekach nie wynika ze struktury wieku i płci w gminach objętych PRB. W istocie kobiety w wieku lata

są

gośćmi

bibliotek

5%

7%

6%

8%

8%

7%

7%

8%

9% 6%

6%

19 - 25

KOBIETY

13-24

8%

66+

16 - 18

2%

13 - 15

2%

<= 12

3%

2% 2% 3%

MĘŻCZYŹNI Tabela 1. Porównanie struktury wieku i płci użytkowników bibliotek i mieszkańców gmin, gdzie działa PRB (stosunek odsetka użytkowników w wyróżnionych kategoriach demograficznych do odpowiedniego odsetka populacji 8+ w gminach objętych PRB).

nawet

KOBIETY

MĘŻCZYŹNI

2,4 3,7

2,6 2,4

2,8 2,1

1,5 0,8

1,5 1,7

0,4 0,5

55 - 64

1,2 0,4

0,3 0,2

65+ lat

0,1

0,04

kilkukrotnie częściej niż wynikałoby to ze składu demograficznego gmin, gdzie działa PRB

(te

w

wieku

13-15

lat

niemal

<=

12

13 – 15 16 – 18

czterokrotnie częściej, a te w wieku 16-18

19 – 24

lat niemal trzykrotnie częściej). Również

25 – 34

chłopcy do 15 roku życia korzystają z

35 - 44

komputerów

45 - 54

częściej.

w

bibliotekach

„Brakuje”

natomiast

znacząco kobiet

powyżej 55 roku życia oraz dorosłych mężczyzn (po 18 roku życia)

06| profil użytkowników

Wśród użytkowników komputerów w bibliotece przeważają więc uczniowie (37% wypełnionych ankiet). Często z komputerów korzystają także studenci (8%). Wśród starszych niż 15 lat użytkowników komputerów uczniowie i studenci to 26%, podczas gdy wg danych Diagnozy Społecznej 200911 na wsiach i w miastach do 20 tys. mieszkańców – a więc na obszarze docelowym Programu Rozwoju Bibliotek, jest ich 10%. Uczniowie i studenci są więc bardzo mocno „nadreprezentowani”.

Niemal co dziesiąty użytkownik komputerów to bezrobotny. Jeżeli weźmiemy pod uwagę tylko użytkowników szesnastoletnich lub starszych to odsetek ten rośnie do 12%.

Tymczasem wg Diagnozy Społecznej 2009 było ich w miastach i wsiach do 20 tys. mieszkańców, około 7%. Ostrożnie można więc ocenić, że biblioteki skutecznie przyciągają osoby bezrobotne i – jak zaznaczono wcześniej – komputery często służą im do poszukiwania pracy. Należy jednak pamiętać, że odsetek bezrobotnych w populacji zmienia się w czasie, czasem dość radykalnie a przytaczane dane pochodzą z różnych okresów czasu, więc porównanie to trzeba traktować ostrożnie.

Porównanie z danymi z Diagnozy pozwala też stwierdzić, że nawet biorąc pod uwagę osoby w wieku 16 lat i starsze, w bibliotekach jest zdecydowanie „za mało” rolników – to jedynie 4% osób, które wypełniły ankietę i aż 8% całej populacji wsi i miast do 20 tys. mieszkańców. Podobnie dość duża grupa jaką są emeryci i renciści – stanowiąca aż 28% populacji tych terenów, to jedynie 5% użytkowników bibliotek mających powyżej 16 lat.

11

Diagnoza Społeczna realizowana jest na próbie 16+, dlatego porównanie danych z danymi z badania wymaga wyłączenie osób młodszych niż 16 lat.

06| profil użytkowników

Wykres 14. Sytuacja społeczno-zawodowa użytkowników komputerów w bibliotekach

37%

Uczeń

14%

Pracownik umysłowy

8%

Student

9%

Bezrobotny

7%

Pracownik fizyczny Niepracujący (np zajmujący się domem, inne powody)

6% 5%

Nauczyciel

4%

Emeryt lub rencista

4%

Rolnik

2%

Wolny zawód, samodzielny specjalista Właściciel firmy

1%

Kadra kierownicza

1% 0%

Inna sytuacja

0%

10%

20%

30%

Niedoreprezentowani Nadreprezentowani Profil użytkowników dopełnić należy informacją, że 32% osób wypełniających ankietę ma podstawowe wykształcenie; 11% ma wykształcenie zawodowe; 40% wykształcenie średnie. Pozostałe 17% ma wyższe wykształcenie.

Porównania osób starszych niż 15 lat z danymi dotyczącymi populacji z Diagnozy Społecznej pokazuje, że użytkownicy komputerów w bibliotece są dość dobrze wykształceni na tle populacji wsi i małych miasteczek. W bibliotece można spotkać osoby z wykształceniem zarówno wyższym jak i średnim dwukrotnie częściej niż na wsiach i w małych miastach.

40%

06| profil użytkowników

Wykres 15. Wykształcenie mieszkańców wsi i miast do 20 tys. mieszkańców oraz użytkowników bibliotek

Użyt kownicy kom puterów w bibliotekach, t ylko osoby w wieku 16+

8% 22%

11%

15%

23%

Podstawowe

Diagnoza Społ eczna 2009. Wsie i m iasta do 20 tys. m ieszkańców

26%

Zawodowe

Średnie

Wyższe

40%

55% Poprzednie pomiary sugerowały, że wiek użytkowników biblioteki niezbyt systematycznie, ale rośnie. Widoczne są różne wahania, ale ostrożnie można potwierdzić, że użytkownicy komputerów w bibliotece są coraz starsi.

Wykres 16. Średni wiek ankietowanych - zmiana w czasie

35 30

32 29

25 25 20

27 26

27 25

25 25 24

29 29

28

27 24

25

27

26

28

30 29 30 29

31 31 28

32 30

29

30 30 28

29 28

31 30

24 23

15

mar-10 kwi-10 maj-10 cze-10 lip-10 sie-10 wrz-10 paź-10 lis-10 gru-10 sty-11 lut-11 mar-11 kwi-11 maj-11 cze-11 lip-11 sie-11 wrz-11 paź-11 lis-11 gru-11 sty-12 lut-12 mar-12 kwi-12 maj-12 cze-12 lip-12 sie-12 wrz-12 paź-12 lis-12 gru-12 sty-13 lut-13 mar-13 kwi-13

10

06| profil użytkowników

Wykres 17. Proporcje grup wiekowych wśród ankietowanych - zmiana w czasie (w kolejnych kwartałach)

100% 2% 7%

5%

6%

4%

6%

6%

15%

16%

16%

15%

14%

15%

13%

13%

11%

14%

15%

5%

4%

18%

20%

19%

75%

11% 19%

15% 16%

15%

15%

12%

50% 24%

20% 7%

25% 12%

12%

18% 8% 11%

14%

12%

7%

6%

14%

15%

19% 9%

10%

14%

12%

13%

6%

7%

9%

19%

20%

18%

18%

16%

15%

16%

17%

15%

16%

13%

7%

19%

13%

56 - 65

22%

20%

19%

17%

19%

17%

17%

16%

16%

12%

13%

7%

6%

7%

9%

8%

6% 7%

8%

9%

18%

11%

11%

8% 11%

6% 10% 13%

7%

16% 11%

10%

5% 8%

15%

16%

36 - 45 26 - 35 19 - 25 16 - 18 13 - 15 <= 12

Q1 2010 Q2 2010 Q3 2010 Q4 2010 Q1 2011 Q2 2011 Q3 2011 Q4 2011 Q1 2012 Q2 2012 Q3 2012 Q4 2012 Q1 2013 Q2 2013

0%

66+

46 - 55

17%

10% 17%

7%

16%

10%

7%

8%

Rosnąca średnia wieku związana jest ze zwiększającą się liczbą osób dojrzałych, między 36 a 65 rokiem życia i spadającą liczbą użytkowników młodszych od 13 do 25 roku życia.

Podlega wahaniom, ale nie spada jednoznacznie, liczba najmłodszych użytkowników, poniżej 13 roku życia.

Brak natomiast trendu, jeśli chodzi o proporcje płci. Odsetek kobiet wśród użytkowników waha się między kwartałami od 65% do 77%, ale nie zmienia się podstawowa zależność – kobiet jest w bibliotekach więcej.

Wykres 18. Proporcje płci wśród ankietowanych - zmiana w czasie (w kolejnych kwartałach)

100%

23% 34%

35%

Mężczyźni

25%

32% 32% 32% 27% 32% 31% 32% 34% 35% 33%

75%

68% 68% 68% 73% 68% 69% 68% 66% 65% 68%

75%

50%

77% 25%

66%

65%

Kobiety Q2 2013

Q1 2013

Q4 2012

Q3 2012

Q2 2012

Q1 2012

Q4 2011

Q3 2011

Q2 2011

Q1 2011

Q4 2010

Q3 2010

Q2 2010

Q1 2010

0%

07| dwie tury PRB

DWIE

07 |

TURY

PROGRAMU

ROZWOJU BIBLIOTEK

W październiku i listopadzie 2011 roku zaczęły spływać ankiety wypełnianie w bibliotekach uczestniczących w drugiej turze Programu Rozwoju Bibliotek. W poprzednich rozdziałach raportu dane z tych komputerów analizowane są razem z komputerami z pierwszej tury programu, warto jednak przyjrzeć się na czy użytkownicy komputerów w bibliotekach z obu tur programu różnią się od siebie.

Do porównania wybrano tylko okres listopad 2011 – maj 2013, dlatego przedstawione poniżej dane mogą nieznacznie różnić się od tych prezentowanych wcześniej. Jest to związane z różnicami metodologicznymi (zmieniającą się treścią i formą pytań) oraz z chęcią uniknięcia efektów sezonowości w odpowiedziach badanych.

Wykres 19. Liczba ankiet wypełnianych przez użytkowników komputerach w bibliotekach I i II tury Programu Rozwoju Bibliotek.

160

I tura

140

II tura

120 100 80 60 40 20

MAR 2014 APR 2013

JAN 2013 FEB 2013

NOV 2012 DEC 2012

SEP 2012 OCT 2012

JUN 2012 JUL 2012 AUG 2012

APR 2012 MAY 2012

FEB 2012 MAR 2012

DEC 2011 JAN 2012

SEP 2011 OCT 2011 NOV 2011

JUL 2011 AUG 2011

MAY 2011 JUN 2011

MAR 2011 APR 2011

DEC 2010 JAN 2011 FEB 2011

OCT 2010 NOV 2010

AUG 2010 SEP 2010

MAY 2010 JUN 2010 JUL 2010

MAR 2010 APR 2010

-

Liczba wypełnionych ankiet spływających z komputerów w bibliotekach biorących udział w drugiej turze programu szybko przekroczyła liczbę ankiet z komputerów w bibliotekach biorących udział w pierwszej turze programu. Jak widać na wykresie 19 liczba wypełnianych ankietach na komputerach w bibliotekach I tury powoli spada. Jest to związane ze spadającą liczbą komputerów, na których wypełniania jest ankieta (por. wykres 20), co z kolei wiąże się ze zmianami w konfiguracji komputerów (np. przeinstalowaniem

systemu),

ich

awariami

i

innymi

czynnikami.

Liczba

ankiet

wypełnianych przez użytkowników komputerów w bibliotekach II tury nie jest więc

07| dwie tury PRB

wyjątkowa – mniej więcej tyle samo ankiet wypełniane było na początku I tury programu.

Wykres 20. Liczba komputerów, na których wypełniane są ankiety 350

I tura

300

II tura

250 200 150 100 50

MAR 2014 APR 2013

JAN 2013 FEB 2013

NOV 2012 DEC 2012

SEP 2012 OCT 2012

JUN 2012 JUL 2012 AUG 2012

APR 2012 MAY 2012

FEB 2012 MAR 2012

DEC 2011 JAN 2012

SEP 2011 OCT 2011 NOV 2011

JUL 2011 AUG 2011

MAY 2011 JUN 2011

MAR 2011 APR 2011

DEC 2010 JAN 2011 FEB 2011

OCT 2010 NOV 2010

AUG 2010 SEP 2010

MAY 2010 JUN 2010 JUL 2010

MAR 2010 APR 2010

-

Ciekawe jest natomiast, że wahania w liczbie użytkowników, którzy wypełniają ankietę (co można ostrożnie uznać za odzwierciedlenie wahania liczby użytkowników komputerów w ogóle) są w bibliotekach I i II tury bardzo podobne. Przede wszystkim mniej użytkowników korzysta z komputerów w bibliotekach w miesiącach wakacyjnych oraz w okolicach świąt.12 Przyjmując, że liczba wypełnionych ankiet jest związana z liczbą użytkowników komputerów można założyć, że liczba użytkowników komputerów w II turze jest podobna jak w odpowiednim okresie I tury. Na wykresie 21 zestawiono liczbę wypełnionych w I turze w okresie grudzień 2010 – kwiecień 2013 oraz wypełnionych w bibliotekach II tury w okresie grudzień 2011 – kwiecień 2013.

12

Jest to spójne z danymi zbieranymi w ramach monitoringu komputerów PRB, por. Łukasz Ostrowski, Monitoring wykorzystania komputerów w bibliotekach. http://www.biblioteki.org/repository/PLIKI/DOKUMENTY/RAPORTY/07_monitoring_wykor zystania_komputerow_raport_PRB.pdf.

07| dwie tury PRB

Wykres 21. Porównanie liczby wypełnionych ankiet w analogicznych okresach I i II tury Programu Rozwoju Bibliotek 160 140 120

* I tura ** II tura

100 80 60 40 20

gr

ud zie ń

20 10 st * yc /2 ze ń 01 20 1* 11 * * /2 lu ty 01 20 2* 11 * m * ar / ze 2 01 c2 2* 01 kw * 1* ie cie /2 ń 01 20 2* 11 * * /2 m aj 01 20 2* cz 11 * er * w / ie 2 01 c2 2* 01 * 1 * lip / ie 2 01 c2 2* 01 sie * 1 * rp / ie 2 ń 01 20 2* w 11 * rz * es / ień 20 pa 12 20 źd ** 11 zie * /2 rn ik 01 20 2* 11 lis * to */ pa 2 d 01 20 2* gr 11 * ud * zie /2 ń 01 20 2* 11 * st yc * / ze 2 ń 01 20 2* 12 * * lu /2 ty 01 20 3* 12 * m * ar / ze 2 01 c2 3* 01 kw * 2* ie cie /2 ń 01 20 3* 12 * * /2 01 3* *

-

Czy jednak użytkownicy tych komputerów są podobni? Różnice w charakterystykach demograficzno–społecznych nie są duże. Przede wszystkim w I turze użytkownicy są nieco młodsi. Średni wiek użytkowników w bibliotekach I tury to 28.2 lat, podczas gdy w bibliotekach II tury to 30.6 lat. Chodzi przede wszystkim o większą liczbę młodzieży w bibliotekach I tury – w sumie osoby do 18 roku życia to 39% wypełniających ankietę, podczas gdy w bibliotekach II tury to tylko 28%. Wśród użytkowników bibliotek I tury jest więc więcej uczniów (41% w I turze vs 29% w II turze), a mniej osób aktywnych zawodowo (49% w I turze vs 57% w II turze).

Warto jednak podkreślić, że różnice te nie zmieniają podstawowych charakterystyk użytkowników bibliotek – zarówno w I jak i II turze nadreprezentowani są ludzie młodzi oraz kobiety.

07| dwie tury PRB

Wykres 22. Charakterystyki demograficzno-społeczne użytkowników bibliotek I i II tury programu (dane dla okresu październik 2011 – kwiecień 2013)

Biblioteki uczestniczące w I turze programu

Płeć

Wiek

Kobieta Mężczyzna do 12 lat 13-15 lat 16-18 lat 19-25 lat 26-35 lat 36-45 lat 46-55 lat 56-65 lat

69%

68% 31%

32%

12% 9% 8% 17% 18% 18% 14% 4%

18% 13% 9% 14% 13% 18% 11% 5%

Nauczyciel 5% Uczeń Student 7% Rolnik 4% Pracownik fizyczny 6% Pracownik umysłowy 14% Wolny zawód, specjalista m 2% Właściciel firy 1% Kadra kierownicza 1% Emeryt lub rencista 4% Bezrobotny 9% Niepracujący 7%

Sytuacja społeczno zawodowa

Biblioteki uczestniczące w II turze programu

5% 41%

29% 9% 5% 9% 17% 3% 2% 2% 5% 10% 6%

Te delikatne różnice w demografii przekładają się na pewne różnice w czynnościach, które użytkownicy wykonują w bibliotekach. Przeciętnie rzecz biorąc młodsi użytkownicy bibliotek z I tury PRB częściej korzystają z bibliotek w celu zapewnienia sobie rozrywki.

Tymczasem w II turze użytkownicy częściej zajmują się sprawami poważniejszymi, często związanymi z codziennym życiem.

Zaskakuje jednak, że to w bibliotekach II tury częściej użytkownicy używają komputerów do edukacji i nauki – to młodsi użytkownicy bibliotek częściej powinni wskazywać taką odpowiedź.

Okazuje się, że właściwie wszystkie czynności w bibliotece są częściej zaznaczane przez użytkowników w II turze PRB. Użytkownicy bibliotek w I turze przeciętnie zaznaczają 2.5 odpowiedzi, podczas gdy użytkownicy bibliotek w II turze przeciętnie zaznaczają 3.1 odpowiedzi. Jeżeli odnieść odsetek osób zaznaczających daną odpowiedź do przeciętnej liczby odpowiedzi w danej turze programu, okazuje się, że właściwie odsetki są

07| dwie tury PRB

identyczne. Poza jednym wyjątkiem – użytkownicy bibliotek z I tury nadal chętniej wskazują, że korzystają z komputerów w celu zapewnienia sobie rozrywki.13 Wykres 23. Czynności wykonywane na komputerach w bibliotece i najważniejsze korzyści w I i II turze Programu Rozwoju Bibliotek (dane dla okresu październik 2011 – kwiecień 2013)

Do pewnego stopnia potwierdza to analiza odpowiedzi na pytanie otwarte: Co najbardziej znaczącego udało się Panu/Pani osiągnąć lub załatwić dzięki możliwości skorzystania z komputerów i Internetu w bibliotece? Tutaj różnice są w bardziej zrozumiały sposób związany z różnymi charakterystykami demograficznymi użytkowników komputerów w bibliotekach I i II tury. I tak w I turze częściej wskazywane są korzyści związane z nauką oraz rozrywką, a więc te które są charakterystyczne dla młodzieży przy bibliotecznych komputerach. W bibliotekach II tury częściej wymieniane są korzyści „dorosłe” –

13

Większa liczba zaznaczanych odpowiedzi może być artefaktem badawczym –

prezentowane dane dotyczą okresu, kiedy w bibliotekach I tury ankieta była już dostępna przez jakiś czas i może być ona dla nich nużąca. Dla użytkowników bibliotek II tury jest nowością i mogą ją wypełniać z większym zaangażowaniem.

07| dwie tury PRB

możliwość zdobycia informacji, nawiązania i utrzymania kontaktu bliskimi i znajomymi oraz podniesienie umiejętności komputerowych.

Wreszcie biblioteki w II turze mają nieco tylko mniejszy potencjał w zmniejszaniu wykluczenia cyfrowego – nieco mniej osób korzystał z komputerów po raz pierwszy właśnie w bibliotece a obecnie korzysta z komputerów tylko w niej. Wydaje się to być związane ze zwiększającą się powszechnością dostępu do internetu i komputerów.

Wykres 24. Rola biblioteki w przeciwdziałaniu wykluczeniu cyfrowemu w I i II turze Programu Rozwoju Bibliotek (dane dla okresu październik 2011 – kwiecień 2013) Biblioteki uczestniczące w I turze programu

Biblioteki uczestniczące w II turze programu

Tylko w bibliotece

W bibliotece W innym miejscu (pracy, domu, szkole itp.

Również w innych miejscach

17% 16% 11%

56%

Czy k or zy st a Pa n / Pa n i z in t e r n et u t ylko w bibliot ece, czy również w innych m iej scach ?

A w j akim m iej scu Pan / Pani p o r az p ie r w szy w ż yciu korzystał/ a z I nternet u?

A w j akim m iejscu Pan/ Pani po r a z pie r w szy w ży ciu kor zyst ał/ a z I nt er net u?

Czy k or zy st a Pa n / Pa n i z in t e r n et u ty lko w bibliot ece, czy również w innych m iejscach?

Tylko w bibliotece

W bibliotece W innym miejscu (pracy, domu, szkole itp.

Również w innych miejscach

17% 17% 7%

59%

aneks - ankieta

Aneks – ankieta

14

1. Szanowni Państwo!

Chcielibyśmy prosić Państwa o poświęcenie kilku minut i odpowiedź na pytania krótkiej ankiety dotyczącej korzystania z komputerów w bibliotekach. Mamy nadzieję, że Państwa odpowiedzi pomogą nam w naszych działaniach na rzecz bibliotek. Informujemy przy tym, że ankieta jest całkowicie anonimowa a jej wyniki będą prezentowane jedynie w postaci zbiorczych statystyk.

Zespół Programu Rozwoju Bibliotek (www.biblioteki.org) 1. Chcę wypełnić ankietę 2. Nie chcę wypełnić ankiety 2. Jak często korzysta Pan/Pani z komputerów w bibliotece?

1. Codziennie 2. Kilka razy w tygodniu 3. Kilka razy w miesiącu 4. Raz na miesiąc 5. Kilka razy w roku 6. Raz w roku lub rzadziej 7. Dziś korzystam pierwszy raz 3. W jakim celu przede wszystkim korzysta Pan/Pani z komputerów w bibliotece?

1. Praca 2. Nauka 3. Rozrywka 4. Poszukiwanie informacji 5. Komunikowanie się ludźmi 6. Zakupy przez Internet 7. W innym celu 4. Czy dziś korzystał/a Pan/Pani z Internetu w bibliotece?

1. Tak 2. Nie 5. Poniżej wymienione są różne obszary życia, którymi można zajmować się, korzystając z internetu. Które z nich pasują do tego, co Pan/Pani robił/a dzisiaj w internecie?

Może Pan/Pani zaznaczyć wiele odpowiedzi.

1.

Zdrowie, zdrowy styl życia 2.

Kupowanie i sprzedawanie przez internet 3.

Nauka obsługi komputera 4.

Praca zawodowa, prowadzenie firmy 5.

Lokalne wiadomości i informacje 6.

Rozrywka, gry, spędzanie wolnego czasu 7.

Kontakty z urzędami i instytucjami 8.

Działalność i aktywność społeczna 9.

Bankowość internetowa 10.

Hobby, zainteresowania 11.

Komunikacja z rodziną i znajomymi 12.

Kultura (filmy, książki i inne) 14

Jest to aktualna wersja ankiety, pytania w tej formie zadawane były od 23.02.2012

aneks - ankieta

13.

14.

15.

16.

17.

18.

Rolnictwo i zajmowanie się gospodarstwem Edukacja i nauka Wiadomości z kraju i ze świata Podróże i turystyka Gotowanie, kulinaria, zajmowanie się domem, uprawa ogrodu Poszukiwanie pracy

6. 6A w jakim miejscu Pan/Pani po raz pierwszy w życiu korzystał/a z Internetu?

1. W bibliotece 2. w innym miejscu (pracy, domu, szkole itp.)

7. Proszę się chwilę zastanowić i napisać, co najbardziej znaczącego dla Pana/Pani udało się Panu/Pani osiągnąć lub załatwić dzięki możliwości skorzystania z komputerów i Internetu w bibliotece [_____________________________________________________________] 8. Płeć 1. Kobieta 2. Mężczyzna 9. Wiek [___] 10. Wykształcenie 1. Podstawowe 2. Zawodowe 3. Średnie 4. Wyższe 11. Sytuacja zawodowa 1. Pracownik biblioteki, pracownik GOK 2. Nauczyciel 3. Uczeń 4. Student 5. Rolnik 6. Pracownik fizyczny 7. Pracownik umysłowy 8. Wolny zawód, samodzielny specjalista 9. Właściciel firmy 10. Kadra kierownicza 11. Emeryt lub rencista 12. Bezrobotny 13. Niepracujący (np. zajmujący się domem, inne powody) 14. Inna sytuacja 12. Czy odwiedzał/a Pani/Pani bibliotekę zanim pojawiły się w niej komputery z dostępem do Internetu?

1. Tak 2. Nie 12A. Czy korzysta Pan / Pani z internetu tylko w bibliotece, czy również w innych miejscach?

1. Z internetu korzystam tylko w bibliotece 2. Z internetu korzystam także w innych miejscach [tylko jeżeli P12A=2)

aneks - ankieta

12B. Gdzie jeszcze korzysta Pan / Pani z internetu? Proszę zaznaczyć wszystkie pasujące odpowiedzi 1. w domu, na komputerze, którego jestem głównym użytkownikiem 2. w domu, ale na komputerze, którego NIE jestem głównym użytkownikiem 3. u znajomych lub rodziny 4. w pracy 5. w szkole lub na uczelni 6. w kawiarence internetowej lub innym miejscu, gdzie dostęp jest płatny 7. w innym niż biblioteka miejscu, gdzie komputery są bezpłatnie dostępne dla wszystkich 8. przez smartfona 9. z własnego laptopa/notebooka korzystając z ogólnie dostępnych sieci bezprzewodowych 13. A czy kiedykolwiek wcześniej wypełniał/a Pan/Pani tę ankietę?

1. Tak 2. Nie