วััดพระแก้้วดอนเต้้า สุุชาดาราม
ตำำ�บลเวีียงเหนืือ อำำ�เภอเมืืองลำำ�ปาง จัังหวััดลำำ�ปาง WAT PHRA KAEO DON TAO SUCHADARAM
Wiang Nuea Subdistrict, Mueang Lampang District, Lampang Province
ความเป็็นมา วััดพระแก้้วดอนเต้้าสุุชาดาราม พระอารามหลวง จากประวััติิกล่่าวว่่าสร้้างขึ้้�นเมื่่�อปีี พ.ศ. ๑๒๒๓ สมััยพระเจ้้า อนัันตยศ เดิิมมีีนามว่่า วััดพระแก้้วดอนเต้้า หรืือเรีียกสั้้�น ๆ ว่่า วััดพระแก้้ว เนื่่�องจากเคยเป็็นสถานที่่�ประดิิษฐานพระแก้้ว มรกตในสมััยพระเจ้้าสามฝั่่�งแกน เป็็นเวลานานถึึง ๓๒ ปีี ก่่อนที่จ่� ะย้้ายไปประดิิษฐาน ณ เมืืองเชีียงใหม่่ในปีี พ.ศ. ๒๐๑๑ สมััยพระเจ้้าติิโลกราช วััดพระแก้้วดอนเต้้า ได้้รัับพระราชทานวิิสุุงคามสีีมา วัันที่่� ๕ เดืือนกุุมภาพัันธ์์ พ.ศ. ๒๕๐๐ ต่่อมาในปีี พ.ศ. ๒๕๒๗ ได้้รวมวััดพระแก้้วดอนเต้้า กัับวััดสุุชาดาราม ซึ่่�งอยู่่�ทางทิิศใต้้ ของวัั ด พระแก้้ ว ดอนเต้้ า อีี ก วัั ด หนึ่่� ง ให้้ เ ป็็ น วัั ด เดีี ย วกัั น โดยการรื้้�อกำำ�แพงกั้้�นเขตวััดออก และเรีียกวััดแห่่งนี้้�ใหม่่ว่่า วััดพระแก้้วดอนเต้้าสุุชาดาราม ตามประกาศกระทรวงศึึกษาธิิการ โดยแท้้ จ ริิ ง แล้้ ว วัั ด พระแก้้ ว ดอนเต้้ า สุุ ช าดาราม ในปััจจุุบัันเกิิดจากการรวมกัันของ ๔ วััด ได้้แก่่ วััดพระแก้้วดอนเต้้า วััดสุุชาดาราม วััดแสนพิิงค์์ชััย ซึ่่� ง อยู่่� ใ นที่่� ธ รณีี ส งฆ์์ นอกเขตกำำ�แพงวัั ดทางด้้ านหน้้ าของวัั ด
พระจิินดารััตนาภรณ์์ (เสริิม กตกิิจฺฺโจ ป.ธ.๔) เจ้้าอาวาสวััดพระแก้้วดอนเต้้าสุุชาดาราม พระอารามหลวง เจ้้าคณะจัังหวััดลำำ�ปาง
ปรากฏเป็็นซากโบราณสถาน ซึ่่�งกรมศิิลปากรยัังมิิได้้ทำำ�การ สำำ�รวจ และวััดล่่ามช้้างที่่�คงเหลืือแต่่ซากเจดีีย์์อยู่่�ภายในเขต สัังฆาวาสระหว่่าง วััดพระแก้้วดอนเต้้าเดิิมกัับวััดสุุชาดารามเดิิม ต่่อมาเมื่่อ� ปีี พ.ศ. ๒๕๓๐ วััดพระแก้้วดอนเต้้าสุุชาดาราม ได้้รับั การยกฐานะ เป็็นพระอารามหลวงชั้้น� ตรีี ชนิิดสามััญสัังกััด คณะสงฆ์์มหานิิกาย นอกจากนี้้� ในวัั ด พระแก้้ ว ดอนเต้้ า สุุ ช าดาราม ยัังเป็็นที่่�เก็็บรัักษาจารึึกสมััยล้้านนาชื่่�อว่่า ลป. ๙ จารึึกที่่� วััดพระแก้้วดอนเต้้าหรืือหลัักที่�่ ๘๒ ศิิลาจารึึกที่วั�่ ดั พระแก้้วดอนเต้้า จัังหวััดลำำ�ปาง ซึ่่ง� นายฉ่ำำ�� ทองคำำ�วรรณ ได้้เป็็นผู้้�อ่า่ นและอธิิบาย ความไว้้ว่่า ข้้ า สร้้ า งวัั ด นี้้� ก็็ ดีี ให้้ บุุ ญ แก่่ เจ้้ า มหาราชบ้้ า งแล ชาวเจ้้าตนใดก็็ดีี คนผู้้�ใดก็็ดีี ได้้มาอยู่่� จุุงจำำ�เริิญบุุญ ต่่อเท่่า เมืืองฟ้้าและเนีียรพาน (นิิพพาน) ผิิผู้ใ�้ ดเป็็นข้้าพระเจ้้าไซร้้ ให้้ ถืื อ จัั ง หัั น เจ้้ า กูู (พระสงฆ์์ ) ตน อย่่ า ให้้ ข าดสัั ก วัั น ที่่� ดิิ น พร้้าว ตาล ลููกหมากรากไม้้ทั้้�งนี้้�ไว้้ (แก่่) ข้้าพระผู้้�เดีียว ใครอย่่าได้้กลั้้�วเกล้้า (คลุุกคลีี หรืือ ปะปน) สัักอััน วััดนี้้�บมิิได้้ ออกสัักแห่่ง เท่่า (ต้้อง) ให้้ออกเจ้้าเมืืองงาว ผู้้เ� ดีียวดาย (เทีียว) จากประวััติดัิ งั กล่่าวข้้างต้้นทำำ�ให้้ทราบว่่า วััดพระแก้้ว ดอนเต้้าสุุชาดาราม เป็็นวััดที่่มี� คี วามสำำ�คัญ ั และมีีประวััติมิ าอย่่าง ยาวนานของเมืืองลำำ�ปาง ทั้้�งเคยเป็็นที่่�ประดิิษฐานพระแก้้ว มรกต และยัังได้้รัับการบููรณปฏิิสัังขรณ์์อยู่่�เรื่่�อยมา ดัังปรากฏ หลัักฐานทั้้�งปููชนีียวััตถุุ ปููชนีียสถาน ในปััจจุุบัันมากมาย
๑. พระบรมธาตุุดอนเต้้า พระบรมธาตุุเจดีีย์ สร้ ์ า้ งเมื่่อ� ใดไม่่ปรากฏหลัักฐานที่่แ� น่่ชัดั หากแต่่มีตำี ำ�นานที่่จ� ารึึกไว้้ในคััมภีีร์ใ์ บลานเป็็นภาษาไทยเหนืือ ๑ ผููก ๑๓ ใบ มีีชื่อ่� ว่่า ตำำ�นานพระบรมธาตุุดอนเต้้า ซึ่ง่� กล่่าวถึึงความสำำ�คัญ ั ของพื้้�นที่่บ� ริิเวณนี้้�ไว้้ตั้้ง� แต่่ครั้้ง� อดีีตกาลว่่า เป็็นที่่บ� รรจุุ พระเกศาธาตุุของสมเด็็จพระสััมมาสััมพุุทธเจ้้าหลายพระองค์์
๒. พระอุุโบสถ หรืือ พระวิิหารหลวง อาคารหลัังนี้้�ตั้้ง� อยู่่�ทางทิิศตะวัันออกของพระบรมธาตุุดอนเต้้า แต่่เดิิมนั้้�นสร้้างขึ้้น� เป็็นพระวิิหารก่่อนจะเปลี่่ย� นให้้กลาย เป็็นพระอุุโบสถในปััจจุุบััน เนื่่�องจากแผนผัังของวััดในศิิลปะล้้านนาตำำ�แหน่่งของอาคารที่่�ตั้้�งอยู่่�ทางทิิศตะวัันออกของพระเจดีีย์์ มัักเป็็นพระวิิหารหลัักของวััด การเปลี่่�ยนแปลงนี้้�ทราบได้้จากการที่่�ผนัังด้้านนอกมีีแผ่่นใบเสมาติิดอยู่่� ซึ่่�งจะแตกต่่างกัับการตั้้�ง ใบเสมาโดยทั่่�วไปที่่�ตั้้�งออกมาห่่างจากอาคารเล็็กน้้อย ลัักษณะดัังกล่่าวนี้้�คงเกิิดขึ้้�นมาก่่อนแล้้ว ณ วััดบวรนิิเวศวิิหาร กรุุงเทพฯ
พระเจ้้าบััวเข็็ม
๓. พระมณฑป พระมณฑปหลัังนี้้�ตั้้�งอยู่่�ทางด้้านทิิศใต้้ของพระบรมธาตุุดอนเต้้า มีีลัักษณะเป็็นทรงปยาทาด (ปราสาท) ตามแบบ ศิิลปะพม่่า สร้้างขึ้้�นโดยเจ้้าบุุญวาทย์์วงษ์์มานิิตย์์ ในปีี พ.ศ. ๒๔๕๒ ปลายรััชกาลพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว ตามที่่�มีีการระบุุไว้้ในจารึึกด้้านหน้้าพระมณฑปทั้้�งสองหลััก โดยหลัักหนึ่่�งเป็็นภาษาไทยและอีีกหลัักเป็็นมีีจารึึกภาษาพม่่า
๔. พระวิิหารพระพุุทธไสยาสน์์ ลัักษณะพระวิิหารเป็็นอาคารที่่�มีีเสาพาไลล้้อมรอบ มีีรููปทรง หลัังคาที่่�ไม่่ยืืดสููงมากนัักแสดงถึึงลัักษณะอาคารตามแบบวััฒนธรรม ล้้านนา หน้้าบัันประดัับกระจกสีีและประดัับด้้วยงานไม้้สลักั ลวดลาย โดยที่่� หน้้ า บัั น ด้้ า นทิิ ศ ตะวัั น ออกทำำ� เป็็ น รููปครุุ ฑ ยุุ ด นาค ถัั ด ลงมาเป็็ น รููป พระอิินทร์์ทรงช้้างเอราวััณ โดยรอบประดัับลายเครืือเถา ด้้านล่่างมีีรููปหนูู ยืืนอยู่่� บ นพาน ส่่ ว นหน้้ า บัั น ด้้ า นทิิ ศ ตะวัั น ตกด้้ า นล่่ า งทำำ� เป็็ น รููปไก่่ สัันนิิษฐานว่่าอาจจะเกี่่ย� วข้้องกัับปีีนักษั ั ตั รที่สร้ ่� า้ ง หรืืออาจจะเกี่่ย� วข้้องกัับ ผู้้� ที่่� ศ รัั ทธ าจากเทคนิิ ค การประดัั บ กระจกสีี แ ละไม้้ แ กะสลัั กมีี ค วาม คล้้ายคลึึงกัับหน้้าบัันของพระอุุโบสถ จึึงอาจจะกล่่าวได้้ว่่าเป็็นงานที่่� สร้้างขึ้้�นในระยะเวลาใกล้้เคีียงกััน
๕. อาคารสมเด็็จพระญาณสัังวร สมเด็็จพระสัังฆราช อาคารสมเด็็จพระญาณสัังวร สมเด็็จพระสัังฆราช ตั้้ง� อยู่่�ทางทิิศใต้้ของพระอุุโบสถ สร้้างเมื่่อ� ปีี พ.ศ. ๒๕๓๒ มีีป้า้ ยข้้อความว่่า สมเด็็จพระญาณสัังวร สมเด็็จพระสัังฆราช บริิเวณนี้้�เดิิมเป็็นศาลาการเปรีียญ ต่่อมารื้้�อออกและสร้้างอาคารหลัังนี้้�แทน เป็็นอาคารสมััยใหม่่ ทรงไทย พื้้�นปููหิินอ่่อน ประตูู หน้้าต่่าง และผนัังเป็็นกระจก ภายในเป็็นห้้องโล่่ง มีีเรืือนกระจกประดิิษฐาน พระพุุทธรููป ๓ องค์์ ได้้แก่่ พระเจ้้าทองทิิพย์์ ซึ่่�งอััญเชิิญมาจาก พระวิิหารจามเทวีี ด้้านหน้้าพระเจ้้าทองทิิพย์์ ประดิิษฐาน พระแก้้วดอนเต้้า และพระแก้้วมรกตปางมารวิิชัยั
๖. พระอุุโบสถสุุชาดาราม พระอุุโบสถสุุชาดาราม มีีประวััติกิ ารบููรณะมาหลายครั้้ง� คืือในปีี พ.ศ. ๒๔๖๕, ๒๕๐๓, ๒๕๕๐ และ ๒๕๖๔ เป็็นอาคาร ก่่ออิิฐถืือปููนขนาดไม่่ใหญ่่มากนััก หลัังคาเครื่่�องไม้้มุุงกระเบื้้�อง หัันหน้้าไปทางทิิศตะวัันออก ยกพื้้�นสููง หน้้าบัันด้้านหน้้าเป็็น เครื่่� อ งไม้้ เขีี ย นลายคำำ�ด้้ ว ยลายพรรณพฤกษา พร้้ อ มกัั บ การ ประดัับกระจกสีี บริิเวณหน้้าบัันภายในเหนืือพระประธานตกแต่่ง ด้้วยการเขีียนลายคำำ�แบบล้้านนา เป็็นภาพเจดีีย์จุ์ ฬุ ามณีี รายล้้อม ด้้วยเหล่่าเทวดาซึ่่�งเจดีีย์์จุุฬามณีีเป็็นเจดีีย์์ที่่�อยู่่�บนสวรรค์์ชั้้�น ดาวดึึงส์์ อันั เป็็นส่่วนยอดของเขาพระสุุเมรุุหรืือศููนย์์กลางจัักรวาล ๗. พระวิิหารลายคำำ�สุุชาดาราม พระวิิหารลายคำำ�สุุชาดาราม เป็็นอาคารก่่ออิิฐถืือปููน หลัังคาเครื่่อ� งไม้้มุงุ กระเบื้้�อง หัันหน้้าไปทางด้้านทิิศตะวัันออก มีีประวััติิว่่าสร้้างโดยเจ้้าวรญาณรัังษีี เจ้้าผู้้�ครองนครลำำ�ปาง จากแผ่่นป้้ายไม้้ที่่�ติิดอยู่่�บริิเวณหน้้าบัันภายในพระวิิหารก็็มีี การกล่่าวถึึงประวััติิของพระวิิหารหลัังนี้้� ความว่่า จากประวััติิที่่�เขีียนอยู่่�บนแผ่่นป้้ายนี้้� ตรงกัับสมััยเจ้้า บุุญวาทย์์วงษ์์มานิิต เจ้้าผู้้�ครองนครลำำ�ปางองค์์ต่่อ ๆ มา หากประวััติที่ิ กล่ ่� า่ วว่่าพระวิิหารหลัังนี้้�สร้า้ งโดยเจ้้าวรญาณรัังสีี จริิงนั้้�น แสดงว่่าในสมััยเจ้้าบุุญวาทย์์วงษ์์มานิิต ได้้มีผู้ี ศ้� รััทธา (แม่่คำ�ศุ ำ ุข แม่่บััวคำ�ำ และบุุตรทุุกคน) ร่่วมกัันบููรณปฏิิสัังขรณ์์ พระวิิหารใหม่่ และอาจจะสร้้างใหม่่ทั้้�งอาคารในช่่วงเวลานี้้� และได้้รัับรางวััลอนุุรัักษ์์สถาปััตยกรรมดีีเด่่น ประจำำ�ปีี ๒๕๖๐ โดยสมเด็็จพระกนิิษฐาธิิราชเจ้้า กรมสมเด็็จพระเทพรััตนราชสุุดาฯ สยามบรมราชกุุมารีี พระราชทานรางวััล
๘. เจดีีย์์เก่่าวััดล่่ามช้้าง เจดีีย์์วััดล่่ามช้้าง ตั้้�งอยู่่�ทางด้้านทิิศเหนืือของพระอุุโบสถสุุชาดาราม ตามประวััติิกล่่าวว่่า แต่่เดิิมพื้้�นที่่�บริิเวณนี้้�เป็็นที่่� ผููกช้้าง (ล่่ามช้้าง) ของเจ้้านครลำำ�ปางยามที่่�เสด็็จมานมััสการองค์์พระบรมธาตุุดอนเต้้า ด้้วยเหตุุนี้้�ชาวบ้้านจึึงเรีียกพื้้�นที่่�นี้้�ว่่า ล่่ามช้้าง ต่่อมาเมื่่�อสร้้างวััดขึ้้�นจึึงเรีียกวััดที่่�สร้้างขึ้้�นมาว่่า วััดล่่ามช้้าง
๙. พิิพิิธภััณฑ์์สถานแห่่งล้้านนา พิิพิธภั ิ ณ ั ฑ์์สถานแห่่งล้้านนา วััดพระแก้้วดอนเต้้าสุุชาดาราม หรืือ LANNA MUSEUM ตั้้� ง อยู่่�ท างทิิ ศ ใต้้ ข องพระอุุ โ บสถ เป็็นอาคารกว้้าง ๘ เมตรเศษ ยาว ๓๘ เมตรเศษ สร้้างเมื่่�อปีี พ.ศ. ๒๕๐๕ สมััยพระมหาอุ่่�น สุุมังั คโล เป็็นเจ้้าอาวาส เพื่่อ� รวบรวม และเก็็บรัักษาโบราณวััตถุุและศิิลปวััตถุุ พร้้อมทั้้�งให้้ความรู้้�ทาง ด้้านศิิลปวััฒนธรรมของล้้านนาให้้แก่่ประชาชนทั่่�วไป การจััดแสดงในปััจจุุบันั มีีทั้้ง� ส่่วนที่่เ� ป็็นการจััดแสดงแบบ ถาวรและแบบหมุุนเวีียน โบราณวััตถุุและศิิลปวััตถุุที่่�น่่าสนใจ เช่่น เสลี่่�ยงหรืือแท่่นคำำ� แผ่่นไม้้แกะสลัักรููปตราแผ่่นดิิน ครุุฑ สััตภัณ ั ฑ์์ หรืือเชิิงเทีียน พระพุุทธรููป หีีบธรรม เครื่่�องเขิิน เป็็นต้้น ๑๐. พระวิิหารพระเจ้้าทองทิิพย์์ หรืือ พระวิิหาร พระนางจามเทวีี ตั้้�งอยู่่�ทางด้้าน ทิิศตะวัันออกของพระบรมธาตุุดอนเต้้า เป็็นอาคารโถง (ไม่่มีกี ารก่่อผนัังปิิดทั้้�งสี่่ด้� า้ น) ภายในเคยเป็็นที่่ป� ระดิิษฐาน พระเจ้้าทองทิิพย์์ ตามตำำ�นานเล่่า ทิิพย์์ช้้าง ก่่อนจะออก ทำำ�ศึึกสงครามจะเสด็็จมาทำำ�การเสี่่ย� งทายกัับพระเจ้้าทอง ทิิพย์์ทุกุ ครั้้ง� ต่่อมาในปีี พ.ศ. ๒๕๐๕ สมเด็็จพระศรีีนคริิน ทราบรมราชชนนีี เสด็็จมานมััสการพระบรมธาตุุดอนเต้้า พระองค์์ทรงมีีพระราชศรััทธา ทรงบริิจาคพระราชทรััพย์์ ส่่วนพระองค์์เป็็นเงิินจำำ�นวน ๕๐๐ บาท เพื่่�อเป็็นทุุน ในการบููรณปฏิิสัังขรณ์์พระวิิหารพระเจ้้าทองทิิพย์์
โบราณวััตถุุชิ้้�นสำำ�คััญ เสลี่่�ยง หรืือ แท่่นคำำ� ใช้้สำ�ำ หรัับหามเจ้้านายฝ่่าย เหนืือเวลาเสด็็ จ มานมัั สก ารพระบรมธาตุุ ด อนเต้้ า ลัั ก ษณะของเสลี่่� ย งหรืือแท่่ น คำำ� องค์์ นี้้� เ ป็็ น แท่่ น ที่่ป� ระทัับ มีีราวจัับเป็็นรููปนาคทั้้�งสองข้้าง พนัักพิงิ เขีียน ลายเป็็นรููปปราสาททำำ�ให้้เวลาเจ้้านายเสด็็จมาประทัับ นั่่�งจึึงเปรีียบเสมืือนกัับพระองค์์ได้้ประทัับอยู่่�ภายใน ปราสาทด้้ ว ยด้้ า นหลัั ง เขีี ย นลายเทวดาประทัั บ ยืืน อาจหมายถึึงเทพผู้้�คอยปกปัักรัักษาผู้้�ที่่�มาประทัับ
งานประเพณีีไหว้้สาสรงน้ำำ��พระบรมธาตุุดอนเต้้า งานไหว้้ ส าสรงน้ำำ�� พระบรมธาตุุ ด อนเต้้ า ตรงกัั บ วัั น เพ็็ ญ เดืือนแปดเหนืือ หรืือแปดเป็็ ง (วัันขึ้้�น ๑๕ ค่ำำ�� เดืือน ๖ วิิสาขบููชา) ประมาณเดืือน พฤษภาคมของทุุกปีี ถืือเป็็นงานเทศกาลประจำำ�ปีี ของวัั ด จัั ด ให้้ มีี พิิ ธีี ส มโภชพระบรมธาตุุ ด อนเต้้ า และสรงน้ำำ��ตามประเพณีีที่่�มีีมาแต่่เดิิม ประเพณีีนี้้� สืืบเนื่่� อ งมาจากเจ้้ า ผู้้� ค รองนครลำำ� ปางต้้ น ตระกููล ณ ลำำ�ปาง ได้้จััดขึ้้�นเป็็นประเพณีีสืืบต่่อมาในปััจจุุบััน