De illusie van verbinding

Verslaafd aan de illusie van verbinding

Een Youtube animatiefilmpje onder de kop ‘Alles wat we denken te weten over verslaving klopt niet’ werd in korte tijd miljoenen keren bekeken. Het is gebaseerd op het boek ‘Chasing the Scream’ (2015) van Johann Hari. Deze Britse journalist reisde drie jaar rond om te onderzoeken wat (drugs)verslaving veroorzaakt en waarom het straffen, veroordelen en een strafblad geven aan verslaafden niet helpt. Zijn (her)ontdekking dat verslaving voor een belangrijk deel voortkomt uit een gebrek aan verbinding en niét persé door het stofje zelf, is een belangrijke eyeopener: niet alleen het individu is ziek, maar ook wij als gemeenschap.

In de jaren ’60 van de vorige eeuw wilden wetenschappers weten hoe verslavend drugs (kunnen) zijn. Men had net ontdekt dat menselijke hersenen een beloningssysteem bevatten, die bedoeld is om ons een gevoel van tevredenheid, genot en blijdschap te geven. Ontworpen voor kleine, sporadisch voorkomende, onverwachte ‘kadootjes’, zoals een streepje zonlicht op een koude dag, voedsel, seks of met andere mensen iets ondernemen. Drugs zorgen eveneens voor extra aanmaak van dopamine in de hersenen, waardoor het beloningssysteem geprikkeld wordt. Heroïne en cocaïne leken de wetenschappers daarom goede middelen om eens te onderzoeken hoe dat systeem precies werkt. Dus werden er ratten in een speciaal kooitje gestopt, waarin ze zichzelf met een hendeltje drugs konden toedienen. Aan het neerdrukken van dit hendeltje én het incasseren van de ‘beloning’ raakten àlle ratten verslaafd...tot de dood erop volgde. De conclusie van dit onderzoek bepaalt nog steeds ons idee van verslaving: drugs zijn zó betoverend en beïnvloeden je hersenen dermate, dat je ze blijft gebruiken tot je erbij neervalt.

Blije wezens hebben geen drugs nodig

Nu zijn ratten, net als mensen, sociale dieren en daarom vroeg de Canadese verslavingspsycholoog Bruce Alexander zich een aantal jaren later af of misschien niet zozeer de drugs, maar de deprimerende, geïsoleerde omgeving de oorzaak van de massale verslaving kon zijn. Alexander bedacht een experiment waarin hij twee groepen ratten morfine aanbood via hun drinkwater. In de ene groep zaten de ratten zich eenzaam dood te vervelen in stalen kooitjes, de andere groep sleet de dagen in een knus rattenwalhalla, compleet met muurschilderingen, gekleurde balletjes, houtpulp en een grote groep soortgenoten om mee te spelen, te vechten of de liefde mee te bedrijven. De ratten in Ratpark lieten de morfine (vrijwel) compleet links liggen. De ratten in de stalen kooitjes waren in een mum van tijd verslaafd en kwijnden weg. Zijn conclusie: het zijn de omgeving en omstandigheden die de ratten verslaafd maakten.

De twee heersende theorieën over verslaving:

1. mensen zijn afhankelijk van drugs, omdat ze geen zelfbeheersing hebben. 2. de chemische stoffen zijn zo overduidelijk verslavend, dat ze de hersenen kapen.

Een morele zwakte of een ziekte dus. Als dit Het omgekeerde van verslaving is niet nuchterheid. Het omgekeerde van verslaving is verbondenheid.

Johann Hari

waar zou zijn, zouden echter veel méér mensen, die in aanraking met drugs komen, verslaafd moeten zijn. Johann Hari in zijn TED talk: “Als ik buiten straks word aangereden en mijn heup breek, krijg ik in het ziekenhuis een hoop opiaten. Opiaten zijn heroïne. Eigenlijk veel betere heroïne dan die van de straat, want wat je van een dealer koopt, is onzuiver. Het spul van de dokter is medisch zuiver en je krijgt het een hele tijd. Velen hier in de zaal hebben zonder het te beseffen, flink wat heroïne gebruikt. Dit gebeurt overal in de wereld. Als wat we geloven over verslaving klopt - dat die mensen zijn blootgesteld aan chemische weerhaken - dan zouden ze allemaal verslaafd moeten raken. Dit is in detail bestudeerd. Dat gebeurt niet.”

Een vals gevoel van bevrijding

PURECHILD02 2020-17 Alcohol en drugs zijn feitelijk pijnstillers en in een medische context worden ze ook zo gebruikt. Op chemische wijze verdoven zij lichamelijke en emotionele pijn en veranderen het realiteitsbesef. Waarom zou iemand die, net als de ratten in Ratpark, volmaakt tevreden is, überhaupt drugs willen ‘proberen’? Een reeds aanwezig gevoel van (sluimerende) onvrede is vaak het excuus voor de eerste keer en een (vals) gevoel van ‘bevrijding’ de belangrijkste reden waarom iemand een tweede of derde keer drugs of alcohol gebruikt en uiteindelijk wellicht de controle verliest. Dit in een poging om de daaronder liggende gevoelens van onbehagen, verdriet en spanning op te lossen. Het (h)erkennen van deze onderliggende behoefte is erg belangrijk, aangezien dat onze kijk op en aanpak van ‘verslaving’ compleet zou

Ons traditionele beeld van verslaafden is dat van uitgemergelde ‘ontheemden’ die op straat lopen en uit prullenbakken eten. Tegenwoordig wordt steeds duidelijker dat eigenlijk iedereen verslaafd is.

Ons traditionele beeld van ‘verslaafden’ is dat van uitgemergelde ‘ontheemden’ die op straat lopen en uit prullenbakken eten. Tegenwoordig wordt steeds duidelijker dat eigenlijk iedereen ‘verslaafd’ is. Aan soaps, Facebook, chocolade, games, porno, smartphone, spiritueel shoppen enz. Eigenlijk neigen we allemaal naar obsessie als we hebben gemerkt dat enige vorm van afleiding ons stilt in onze onrust. Bij een verslaving is dat wat begon als een prettige vorm van afleiding een gewoontepatroon geworden waar we slaaf van zijn geworden. Ver-slaafd aan verdovende afleiding. Steeds verder vandaan van waar we juist naar verlangden…. innerlijke vrede. Rust. We zijn vergeten wie we werkelijk zijn. Want onrust onderdrukken door iets uit de buitenwereld is is vluchten uit het Hier en Nu.

Het sfeertje om het middel heen

kunnen veranderen. Sinds 1914 zijn onze wetten gebouwd rond de overtuiging dat verslaafden gestraft moeten worden om ze te stoppen. Maar als pijn, trauma en isolatie de oorzaak zijn van de verslaving, dan zal het toebrengen van meer pijn, trauma en isolatie de verslaving eerder verdiepen, in plaats van oplossen. En hierin zit een stuk verantwoordelijkheid voor de overheid.

Portugal ging wél de verbinding aan

Portugal kampte 15 jaar geleden met een van de grootste heroïneproblemen van Europa. Maar in plaats van een harde aanpak, koos Portugal in 2001 voor een andere weg; namelijk het decriminaliseren van alle drugs, van cannabis tot crack. Al het geld dat normaal besteed werd aan het isoleren van verslaafden, wordt nu gebruikt voor het herstellen van (familiaire, sociale, maatschappelijke) banden. Er is residentiële ontwenning, psychologische therapie, er werden een groot aantal banen voor verslaafden gecreëerd en microkredieten verleend om bedrijfjes te starten. Het doel was te zorgen dat elke verslaafde Portugees iets had om ‘s ochtends zijn bed voor uit te komen. 15 jaar later zijn de resultaten opmerkelijk: drugsgebruik door injectie is afgenomen in Portugal met 50% volgens de British Journal of Criminology. Overdoses, HIV en verslavingen zijn eveneens enorm afgenomen. Toen Johann Hari in Portugal verslaafden ontmoette, vertelden ze hem dat ze door het herontdekken van een doel de banden herontdekten en de relaties met de grotere gemeenschap.

Vaak hebben mensen niet eens zin in het middel zelf, maar meer in de sfeer om het middel heen. Denk aan het biertje op het terras, de rookpauze, of het weekendje weg met vrienden en paddo’s. Om cocaïne hangt een heel ritueel - snijden, neerleggen, snuiven en doorgeven. Die ‘gezelligheid’ kan er ook voor zorgen dat een middel ‘verslavender’ is. Maar de onderliggende motivatie blijkt telkens weer (een behoefte aan) ‘verbinding’ te zijn. Een verbinding in de eerste plaats met ons Zelf.

De verticale verbinding herstellen

Leegte die we in ons dragen proberen we op te vullen via horizontale verbinding. We reiken uit naar geliefden en als die niet binnen handbereik lijken, naar materie, rijkdom, macht of status. Als ook dat niet lukt, vervallen we in depressies of verslavingen en gedrag dat ons verzwakt. De natuurlijke, instinctieve verbinding die dieren maken tussen hoofd-hart-lichaam, zijn wij gaandeweg verleerd. Daarom zijn ‘tools’ zoals yoga, mindfullness of meditatie heel zinvol om de (verticale) verbinding in onszelf weer te herstellen en ook fysiek te voelen. Wanneer het hart zich opent, dan opent automatisch alles zich en kan (weer) een gevoel van verbinding of eenheid ervaren worden. 

Daniëlla Sloots

TEDTALK johann hari: everything you think you know about addiction is wrong https://www.youtube.com/watch?v=PY9DcIMGxMs Johann Hari animation: Addiction https://www.youtube.com/watch?v=MIzu7JRgEPA