babad ayu ginanti (5)—I Putu Supartika

Satua Masambung

babad ayu ginanti (5)

Luh Ruti setata ngrastiti apang ané lekad uli tengah basangné

tuah pianak luh. Ia dot ngelah pianak luh. Sabilang wai ia

ngusu-ngusin basangné sambil ngarepang apang ané ada di tengah

basangné, ané setata krujut-krujut, ninjak-ninjak tuah pianak

luh. Ia dot apang mara nomblos uli tengah basangne, ngeling

jengker-jengker, rikala tingalina tuah pianak luh, boya ja

pianak muani.

I Putu Supartika

né jani belingané suba matuwuh kutus bulan lan kurenané enu masi ceréwét cara matakon suba madaar, apaké pianakné suba lakar lekad. Yadiastun dikénkéné ia marasa gedeg ulian kurenané bes A culig, nanging ia setata naanang basang gedeg. Ané lebih penting tuah ia nyidaang ngelah pianak luh, ketimbang uyut ulian ngelah kurenan ceréwét.

Ané makada ia dot ngelah pianak luh ulian inget tekén unduké ipidan dugasé enu ngoyong di jumahné. Dugasé ia enu madan Ayu Ginanti. Luh Ayu Ginanti pabaan reramané, I Kobar lan Ni Rampyak. Ia dot buin mani puan, pianakné nyidaang mayah sakit atiné. Kénkén ja, ané penting pianakné nyidaang mayah sakit atiné Ayu Ginanti ané jani suba madan Luh Ruti. Yadiastun ia suba nganti adan lan nganggep yéning Ayu Ginanti suba mati, nanging sakit atiné Ayu Ginanti enu neket di atiné Luh Ruti. ***

I Ripeg matamped-tamped. Ia nuduk ubi prauné ané ada di batan longan, abana pesu ka natahé. Ubiné ané enu maréncéan lantas kepusa, laut ia nyemak sambuk anggona nelain tanah ané enu neket di ubiné. I Ripeg tagen, matégtog di tengah natahné mersihin ubi prauné. Ané suba kedas, wadahina kroso ané malakar aji ambu, maulat.

Bin mani semengan tuah Kajeng, duasa pekenan di Kalanganyar, lan I Ripeg biasa ka peken ngaba asil guminé. Dikénkéné tuah ubi dogén yéning ubiné sedek maumbi lan suba nyandang puponon. Taén masih ngaba slépan lan busung apesel jingkih. Kadang ia ngaba don malepit ané tumpukanga sulatsalit laut tegula aji tali guntung.

Ibi kanti ngaremeng ia ngebét ubi prau di tegalné. Telung kadongan ia ngebet ubi padidiana. Luh Ruti ané nagih nulungin tumalangina lan orahina apang ngoyong dogén di kubuné. Apabuin I Ripeg nepukin basang kurenané suba gedé. Ningalin majalan dogén kéweh, apabuin lakar nguopin ngebét ubi prau, sinah ia tusing lakar maang.

Ulian ainé suba séndéh kauh, ménggal-énggalan ia ngajang ubiné ané ondén mabersihin tur pejanga di betén longan. Luh Ruti yadiastun suba tusing baanga milu, nanging ia milu ngampilang ubiné di betén longan.

Duang kroso suba ia maan mersihin ubi prau. Nu ada mirib bin duang kroso ubiné ondén mabersihin. Sakéwala ia nyikutang tekén awakné, amenkén nyidaang nikul, amento lakar bersihina. Sisané lakar pejanga lan bersihina di Kajengé ané lakar teka.

I Ripeg nyemak sanan di selagan bedegé di samping adegan kubuné. Maka dadua krosoné totonan sananina laut ia nyobakin negen. Yadiastun suba matuwuh tengah umur, ia nu mampuh negen ubi duang kroso.

Jalané nuju ka peken tusing ja melah. Kadirasa, yén masan ujan pasti belig maplasadan. Sing buungan anaké ané ka peken lakar ngeléngsot maglebug tur aba-abaané lakar sambeh.

Ia taen ngasanin unduké totonan, dugasé ngaba saang atikulan jangkeh. Uli di kubuné, makéhkéh ia ngentasin jalané ané belig ulian kena ujan misbis. Neked di panjokané, paak jalan dangsah, batisné tan mua maserod, saang ané abana ulung das-dasan awaké teteh saang. Untungné, muncuk saangé nyelongkét di punyan jueté ané makada saangé ulung ka kebot lan ia nyidaang makecos.

Suryané badauh suba engseb. Luh Ruti kisah-kisah bangun nyemak saang lakar ngaé titisan.

“Negak Luh. Bli lakar ngaé titisané,” kéto munyiné I Ripeg rikala nepukin kurenané lakar ngaé titisan.

“Pedalem Bli kenyel suud mersihin ubi.”

“Nongos, pedalem pianaké di tengah basangé. Astitiang apang selamet.”

Disubané suud ngampilang sisan ubi prauné, ia ngalanturang ngaé titisan.

Petengé tuun cara bulun pétuné. Uli di sisi ngenah api di kubuné enu ngendih, lawatné I Ripeg ané ngidu ngenah klibir-klibir dikénkéné lantang, dikénkéné bawak. Ungkabanga panciné, lan makedus andusé tur bon titisané ngalikub di tengah kubuné.

Ia nyemak kau-kau di grogodé, yéh titisané biokanga uli di panciné ané suba pécok totonan. Laut sisan yéhé ané misi isin titisan biin punpunina.

“Antiang bin kejep.”

Sambilanga ngantiang isin titisané lebeng, I Ripeg ka durin kubuné nyemak janyuh petang pesel. Janyuhé totonan abana ka tengah kubuné lan pejanga di betén longan. Di malun embak-embakan kubuné, ubi duang kroso lan suba masananin mapejang ditu.

“Yén sing émbonin, ujan teka peteng, mani sing ada sundih anggon ka peken.”

Suud kéto, baliina panciné lan isin titisané suba lebeng. I Ripeg nyemak kau-kau bin besik, ditu pejanga isin titisané totonan. Yéh titisané isinina isi,

ané tusing lén tuah nasi, krébésina uyah, tur adukanga. Tusing ada gula petengé jani.

Titisané duma dadi duang kau. Akau baanga Luh Ruti lan bin akau tuah ia ané naar.

Tuah ngerosang yéh titisan ngajak kurenané ané paling demenina tekén I Ripeg. Tingalina tur dingehanga gerosan yéh titisané Luh Ruti. Ada rasa bagia di kenehné petengé jani. Bin main, bin puan, kanti I Ripeg mati, ia dot apang nyidaang setata ngerosang yéh titisan bareng-bareng di betén kubuné, di malun jalikané, di betén sentiré.

Dikénkéné, taén I Ripeg makeneh yéning déwékné suba nyansan tua, sakéwala Luh Ruti nu nguda. Ia taén ngelah rasa pedalem, kénkén panadiné yéning ia malunan mati lan Luh Ruti idup ajaka dadua: ngajak pianakné ané di tengah basangné. Lakar kénkén carané Luh Ruti idup, tur ngidupin pianakné.

Nanging, diingeté tekén awak, ia lakar makeneh mirib nasib pianakné lakar patuh cara déwékné dugasé empuna tekén dadongné. Yén nyak pianak ané lekadanga luh, yéning muani sinah lén lakar panadin satuané.

“Luh, bin pidan lakar lekad pianaké? Dumadak-dumadik lekad muani,” kéto abetné I Ripeg sambilanga nampa kau ané enu misi isin titisan.

“Tiang sing nawang Bli. Antiang dogén.”

“Nah Luh, madak apang muani.”

Luh Ruti tusing masaut. Nanging di kenehné ngalawan: tiang sing nyak ngelah pianak muani, Bli.

Guminé sepi jampi. I Ripeg mara maan pules asriepan rikala Luh Ruti dingeha sengi-sengi di baléné. Ngadébas ia bangun tur tepukina kurenané ngisiang basangné .

“Kénkén Luh? Kenapa basangé? Apaké pianak iraga suba lakar lekad?”

Luh Ruti tusing masaut. Ia kitak-kituk.

“Men kénkén unduké Luh? Luh ada ngipi jelék?”

Luh Ruti masih enu kitak-kituk.

“Men kénkén?”

Disubané suud mangkihan, Luh Ruti mara masaut: sing kénkén, Bli. Mai jalan pules.

“Seken Luh sing kénkén?”

“Seken, Bli. Tiang sing kenapa,” ia masaut sambilanga nglibegang awak.

I Ripeg ngebahang awak. Kadingehan krosokan galengné I Ripeg ané malakar uli janyuh tur makebat bidé. Paningalané I Ripeg kijap-kijap sambilanga ningalin lampu sentiré ané endihané tepukina remrem. Tusing karasa, iying awakné lantas masriep, tusing ngedusin apa.

Rikala I Ripeg suba pules leplep, Luh Ruti ngasanin bancang lan basangné sakit tan kadi-kadi. Asanina di selangkangané suba beseg. Nanging ia mautsaha apang I Ripeg tusing nawang unduké totonan.

Tengah lemeng I Ripeg bangun. Kisah-kisah mukak jelanan kubuné ané malakar aji bedég. Di sisi dingin pesan, anginé kesir-kesir nyirsir. Ia nyemak kamben soklat buuk ané biasa anggona ka peken ané masangkétang di tali panyemuané ané malakar aji guntung.

Disubané makamben, buin ia macelep ka kubuné nyemak janyuh. Janyuhé apesel ampihanga, sisané tegulanga di sanané. Sambilanga ngaba janyuh ané suba ampihanga, tepukina kurenané enu pules. I Ripeg tusing bani nundunin. Ia tuah ngusapin awak kurenané adéng-adéng satondéné magedi.

Kisik-kisik ia maakin lampu sentiré lakar ngenjit janyuh. Nanging mara ukana ngenjit janyuh, ia biin maakin kurenana. Oyaganga awak kurenané adéng pesan. Adéng-adéngn Luh Ruti nglibegang awak.

“Luh, seken sing kenapa?”

Luh Ruti ngucek paningalané.

“Seken sing kenapa?”

“Sing, Bli, tiang sing kenapa.”

“Basang Luhé kénkén?”

“Sing kénkén, Bli.”

“Seken Luh? Da mogbog, bli luas peteng, nyanan yén kenapa kuda sing ada nyén dini.”

“Mejalan adéng-adéng ka peken, Bli. Tiang sing kenapa.”

Paliatné I Ripeg ragu. Tingalina basang kurenané suba gedé.

“Bin pidan lekad pianak iraga? Yén lekad rikala bli suba majalan ka peken, nyén lakar nabdabang, Luh?”

“Nah té, Bli majalan dogén ka peken. Nu mekelo, belingan tiangé nu cernik.”

“Seken Luh? Da nguluk-uluk déwék bliné Luh. Apang pada melah pajalané.”

“Yén Bli sing ka peken dinané jani, mani apa lakar daar tiang? Mani apa lakar daara tekén pianaké di tengah basangé?”

Buin ragu I Ripeg suud ningehang munyin kurenané totonan. Disubané makeneh-keneh, ia lantas ngorahang lakar majalan ka peken.

Disubané ngenjit janyuh di lampu sentiré, ia ngubetang jelanan kubuné lantas majalan nikul ubi prau duang kroso. Lima kébotné ngisiang sanan lan lima tengawané ngaba sundih janyuh. I Ripeg majalan beneng kauh tur ngentasin rurungé ané nuju ka muncuk bukité. Luh Ruti ningalin kebyarkebyaran api sundihné I Ripeg, kanti kebyar-kebyaran sundihé totonan ilang.

Sakit bancang, sakit basangné suba sing nyidaang baana naanang petengé totonan. Yadiastun sakit, nanging ia lega ulian kurenané suba magedi ka peken. Luh Ruti inget yéning kurenané ngastitiang apang pianakné muani. Malénan pesan tekén isin kenehné apang nyidaang ngelah pianak luh.

“Tiang sing nyak pianak muani. Sakéwala yén saja ané lekad pianak muani, lakar kénkénang?” ia matakon di kenehné sambilanga naanang sakit basangné. Asanina selangkangané nyansan belus. Kamben ané anggona masih nyansan lepég. (masambung...)