FLEXIÓN PRONOMINAL LATINA Versión 1.2
Álvaro P. Vilariño v.1.2 (novembro 2009)
domingo 1 de noviembre de 2009
1
☝
INDEX Introdución Pronomes persoais Pronomes-adxectivos anafóricos Pronome relativo Pronomes-adxectivos demostrativos Pronomes-adxectivos interrogativos Pronomes adxectivos indefinidos
domingo 1 de noviembre de 2009
2
☝ INTRODUCIÓN Praenomen: “en lugar do nome” Categoría funcional heteroxénea na súa
morfoloxía e funcionalidade. certos
pronomes son tamén adxectivos
Flexión pronominal = mesmas categorías ca
flexión nominal. agás
pronomes persoais, que teñen persoa (verbo) e carecen de xénero.
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
3
PRONOMES PERSOAIS
domingo 1 de noviembre de 2009
4
☝
Pronomes persoais Latín: pronomes persoais de 1ª e 2ª persoa. 3ª persoa: a no-persoa, excluída do diálogo locutor-interlocutor.
Posúe un pronome reflexivo para a 3ª.
Persoais de 1ª e 2ª: diferentes temas:
ego-me-nos / tu-te-vos
Xen. plural partitivo: pars nostrum / vestrum Prep. cum + ablativo enclítica: nobiscum, tecum, etc. Uso nominativo enfático (verbo xa indica suxeito): ego dico ... Función reflexiva representa suxeito frase: puer se lavat, ego me lavo. Pronomes anafóricos
(is-ea) ou demostrativos (ille-illa) suplen a
carencia do pronome de 3ª persoa.
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 5
☝
Morfoloxía dos pronomes persoais 1ª PERSOA
2ª PERSOA
REFLEXIVO 3ª
Singular
Plural
Singular
Plural
Sing/Plur.
NOM
Ego
Nos
Tu
Vos
---
AC.
Me Mei Mihi
Nos Nostri/Nostrum Nobis
Te Tui Tibi
vos Vestri/Vestrum Vobis
se Sui Sibi
XEN. DAT. ABL.
Me / mecum Nobis / Nobiscum Te / Tecum Vobis / Vobiscum Se / Secum
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 6
☝
Evolución pronomes persoais
☜
Ego eu / yo Me, te me, te (átonas) cántame, lávate Mihi, tibi min-ti (gal) / mí-ti (cast), si (gal) / sí (cast) empregadas tras preposición (a, para, de) Cum mecum, tecum, secum conmigo, contigo, consigo (gal-cast) Nos, vos nós-nosoutros, vós-vosoutros / nosotros-vosotros (enfáticas galego e castelán para o suxeito) nos-vos (átonas galego) / nos-os (átonas castelán) dixéronnos, dixéronvos / nos dijeron, os dijeron
domingo 1 de noviembre de 2009
7
PRONOMES-ADXECTIVOS ANAFĂ“RICOS
is-ea-id idem-eadem-idem ipse-ipsa-ipsum
domingo 1 de noviembre de 2009
8
☝
Pronomes-Adxectivos anafóricos Poden funcionar como adxectivos ou pronomes. Non establecen localización espacial (como os demostrativos) Refírense a unha persoa ou cousa nomeada anteriormente. Anafóricos: do grego ἀναφἐρω, “levar de novo, repetir” Pronomes-adxectivos anafóricos latinos:
is-ea-id (anafórico gramatical) idem-eadem-idem (anafórico de identidade) ipse-ipsa-ipsum (anafórico enfático)
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 9
☝ Pronomes-Adxectivos anafóricos is-ea-id
Posibilidades de traducción: Como
pronome-adxectivo demostrativo ("este, esta, isto; aquel, aquela, aquilo") Erotion
serva est. Ea magnum laborem facit
Como
pronome persoal de 3ª persoa, xa que o latín carece de esta forma.
Is venit
Eam vidit
Como
pronome posesivo (en xenitivo)
Cognoscis Ciceronem ex eius operibus
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 10
☝
Singular do anafórico is-ea-id
is-ea-id: “este, esta, isto” SING.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
is
ea
id
eum
eam
id
XEN
eius
DAT
ei
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
eo
ea
eo
☞ 11
☝
Plural do anafórico is-ea-id
is-ea-id: “este, esta, isto” PLUR.
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
ei
eae
ea
eos
eas
ea
XEN
eorum
earum
eorum
DAT
eis
eis
eis
ABL
eis
eis
eis
NOM AC
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 12
☝
Anafórico de identidade idem-eadem-idem
Anafórico de identidade. Tradución: “o mesmo, a mesma” Composto de is-ea-id + dem (partícula invariable)
*is-dem > idem;
*id-dem > idem;
*eum-dem > eundem; *eam-dem > eandem;
*eorum-dem > eorundem; *earum-dem > earundem
N.plur.masc: eidem (iidem, idem) D.Abl.plur: eisdem (iisdem, isdem) Emprégase para identificar algo xa mencionado:
☜
Prima legio acriter pugnavit; post pugnam eadem in castra se recepit.
domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 13
☝
Singular do anafórico de identidade idem-eadem-idem idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma” SING.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
idem
eadem
idem
eundem
eandem
idem
XEN
eiusdem
DAT
eidem
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
eodem
eadem
eodem
☞ 14
☝
Plural do anafórico de identidade idem-eadem-idem idem-eadem-idem: “o mesmo, a mesma” PLUR.
NOM AC XEN
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
eidem
eaedem
eadem
eosdem
easdem
eadem
eorundem
earundem
eorundem
DAT
eisdem
ABL
eisdem
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 15
☝
Anafórico enfático ipse-ipsa-ipsum
Anafórico enfático: pon de relevo o nome ou pronome ao que se
refire. Tradución: “eu mesmo, ti mesmo, el mesmo, ela mesma, en persoa”
In ipsa porta eos inveni
Ipse dux in eo proelio cecidit
Ipse vidi
Ipse dixisti
Pode ter tamén un valor adversativo, como pronome persoal de 3ª
persoa (El, pola súa parte...)
Caesar Labienum in continenti cum tribus legionibus reliquit ut portus defenderet. Ipse navis solvit.
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 16
☝
Singular do anafórico enfático ipse-ipsa-ipsum ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma” SING.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
ipse
ipsa
ipsum
ipsum
ipsam
ipsum
XEN
ipsius
DAT
ipsi
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
ipso
ipsa
ipso
☞ 17
☝
Plural do anafórico enfático ipse-ipsa-ipsum ipse-ipsa-ipsum: “o mesmo, a mesma” PLUR.
NOM AC XEN
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
ipsi
ipsae
ipsa
ipsos
ipsas
ipsa
ipsorum
ipsarum
ipsorum
DAT
ipsis
ABL
ipsis
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
18
O PRONOME RELATIVO
domingo 1 de noviembre de 2009
19
☝
O pronome relativo qui-quae-quod Como os pronomes anteriores:
xen_sing:-ius; dat_sing: -i Cum + ablativo enclítica: quocum, quibuscum, etc. Tradución: “que, cal, quen” Compostos relativos-indefinidos:
quicumque, quaecumque, quodcumque: “calquera que, calquera
Quisquis, quidquid (quicquid): “calquera que, calquera cousa que,
cousa que, todo o que”
todo o que”. Formas: Só existen estes nominativos e o ablativo sing. quoquo.
Evolución:
N.sing.masc. qui > que (sen distinción de xénero e número)
Ac.sing.masc quem > quen, quien (sen distinción de xénero e número)
Xen.sign. cuius > cuxo, a, os, as / cuyo, a, os, as
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 20
☝
Singular do pronome relativo qui-quae-quod qui-quae-quod: “que, cal, quen” SING.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
qui
quae
quod
quem
quam
quod
XEN
cuius
DAT
cui
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
quo
qua
quo
☞ 21
☝
Plural do pronome relativo qui-quae-quod qui-quae-quod: “que, cal, quen” PLUR.
NOM AC XEN
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
qui
quae
quae
quos
quas
quorum
quarum
quae quorum
DAT
quibus
ABL
quibus
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
22
PRONOMES-ADXECTIVOS DEMOSTRATIVOS
domingo 1 de noviembre de 2009
23
☝
Pronomes-adxectivos demostrativos Función deíctica: sinalan no espazo ou no tempo. Triple gradación tendo en conta a maior ou menor
proximidade do elemento sinalado con respecto ao falante. hic-haec-hoc:
este, esta, isto (cerca do falante)
iste-ista-istud: ille-illa-illud:
ese, esa, iso (máis lonxe do falante)
aquel, aquela, aquilo (moito máis lonxe do
falante) Funcionan como adxectivo cando acompañan a un
substantivo, senón son pronomes.
☜
delirant
isti romani “Están tolos eses romanos”
delirant
isti: “Están tolos eses”
domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 24
☝
Pronomes-adxectivos demostrativos iste-ista-istud pode ás veces ter un matiz peiorativo: “ese” (na tradición
forense era a parte contraria nun xuizo) ille-illa-illud presenta ás veces un valor enfático: ille vir “aquel célebre varón...” Presentan xen_sing: -ius dat_sing: -i Adverbios derivados:
Expresión do lugar
onde
a onde
de onde
por onde
hic “aquí”
huc “aquí”
hinc “de aquí”
hac “por aquí”
istic “aí”
istuc “aí”
istinc “de aí”
istac “por aí”
illic “alí”
illuc “alí”
illinc “de alí”
illac “por alí”
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 25
☝
Singular do demostrativo hic-haec-hoc hic-haec-hoc: “este, esta, isto” SING.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
hic
haec
hoc
hunc
hanc
hoc
XEN
huius
DAT
huic
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
hoc
hac
hoc
☞ 26
☝
Plural do demostrativo hic-haec-hoc hic-haec-hoc: “este, esta, isto” SING.
NOM AC XEN
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
hi
hae
haec
hos
has
haec
horum
harum
horum
DAT
his
ABL
his
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 27
☝
Singular do demostrativo iste-ista-istud iste-ista-istud: “ese, esa, iso” SING.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
iste
ista
istud
istum
istam
istud
XEN
istius
DAT
isti
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
isto
ista
isto
☞ 28
☝
Plural do demostrativo iste-ista-istud iste-ista-istud: “ese, esa, iso” SING.
NOM AC XEN
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
isti
istae
ista
istos
istas
ista
istorum
istarum
istorum
DAT
istis
ABL
istis
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 29
☝
Singular do demostrativo ille-illa-illud ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo” SING.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
ille
illa
illud
illum
illam
illud
XEN
illius
DAT
illi
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
illo
illa
illo
☞ 30
☝
Plural do demostrativo ille-illa-illud ille-illa-illud: “aquel, aquela, aquilo” SING.
NOM AC XEN
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
illi
illae
illa
illos
illas
illa
illorum
illarum
illorum
DAT
illis
ABL
illis
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 31
☝
Evolución Pronomes-adxectivos demostrativos hic-haec-hoc
este-esta-isto
iste-ista-istud ipse-ipsa-ipsum ille-illa-illud (deíctico) eccu + ille-illa-illud
☜
hanc horam hoc die ad hic
domingo 1 de noviembre de 2009
ese-esa-iso el-ela (persoal) aquel-aquela-aquilo
agora hoxe aí 32
PRONOMES-ADXECTIVOS INTERROGATIVOS
domingo 1 de noviembre de 2009
33
☝
Pronomes-adxectivos interrogativos quis (qui), quae, quid (quod) : quen?, cal?, que?
quis legit? quid dixisti?
As formas qui e quod úsanse como adxetivos
qui discipulus legit? quod verbum dixisti?
uter, utra, utrum: quen,cal dos dous / das dúas?
Xenitivo -ius, dativo -i: utrius, utri
uter vicit?
uter exercitus vicit?
quot: cantos?
adverbio indeclinable
quot templa in urbe erant?
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 34
☝
Singular interrogativo uter-utra-utrum uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas” PLUR.
NOM AC
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
uter
utra
utrum
utrum
utram
utrum
XEN
utrius
DAT
utri
ABL
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
utro
utra
utro
☞ 35
☝
Plural interrogativo uter-utra-utrum uter-utra-utrum: “quen, cal dos dous/das dúas” PLUR.
NOM AC XEN
MASCULINO
FEMENINO
NEUTRO
utri
utrae
utra
utros
utras
utra
utrorum
utrarum
utrorum
DAT
utris
ABL
utris
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 36
�
Adverbios interrogativos (lugar, tempo, causa, modo)
Complementos
Adverbios
Exemplos
Lugar
ubi (onde?) quo (a onde?) unde (de onde?) qua (por onde?)
ubi sunt? quo vadis? unde venis? qua irrumpunt?
Tempo
quando (cando?)
quando venies?
Causa
cur / quid (por que?)
cur taces?
Modo
quomodo (como?)
quomodo vincet?
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
37
PRONOMES-ADXECTIVOS INDEFINIDOS
domingo 1 de noviembre de 2009
38
Declinación = relativo qui, quae, quod Formas entre paréntese > función como adxetivos
☝
Pronome
quis (qui), qua, quid (quod) “alguén, algún, algunha, algo”
Exemplos
* qua (nom.sin.f e n/ac. pl.neut.) si quis venit libenter eum accipiam aliquis aliqua
aliquod
aliquis, aliqua, aliquid (aliquod) *ali- (elemento invariable) “alguén, algún, algunha, algo” aliquis clamat ... quisque qua que
quidque
quisque, quaeque, quidque (quodque) *-que (elemento invariable) “cada un, cada unha, cada cousa” suum cuique
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 39
☝ Pronome
uterque, utraque, utrumque “un e outro/a, os dous/as dúas” neuter, neutra, neutrum “nin un nin outro/a, ningún dos dous/das dúas” ullus, ulla, ullum “alguén, algún/algunha, algo” nullus, nulla, nullum “ninguén, ningún/ningunha”
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
Exemplos
= uter, utra, utrum (-que invariable)
uterque execitus victoriam cupiebat = uter, utra, utrum (ne + uter)
neuter consul in urbe permansit Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i
ulli milites fugerunt = ullus, ulla, ullum (ne + ullus) Só funciona como adxectivo.
Caesar nullum consilium accepit
☞ 40
☝ Pronome
Exemplos
Ac. neminem, dat. nemini
nemo “ninguén”
(xen. nullius, abl. nullo) ne + homo. Só funciona como pronome
nemo aenigma solvit Nom. e Acus. nihil.
nihil “nada”
Xen. e dat. nullius / nulli rei Só funciona como pronome
neuter consul in urbe permansit
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 41
☝ Pronome
Exemplos
Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i
alter, altera, alterum “un/unha, o outro/a outra” alius, alia, aliud “un/unha, outro/outra”
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
Secuencias de dous elementos:
alter scelus admittebat, alter negabat Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i Secuencias de + de dous elementos:
alii legebant, alii scribebant, alii tacebant
☞ 42
☝ Pronome
solus, sola, solum “só/soa”
Exemplos
Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i
sola fides sufficit Xen. sing: -ius / Dat. sing: -i Refírese á totalidade dun elemento
totus, tota, totum “todo/a, enteiro/a”
(≠omnis “cantidade”)
Totae urbes Graecae Quinctium Flaminium acclamaverunt
Omnes urbes Graecae Quinctium Flaminium acclamaverunt
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 43
☝
A negación e os indefinidos
En latín unha frase con dúas negacións é afirmativa!
non nemo venit
non nihil scio
Tribunus secum non nullos milites duxit
☜ domingo 1 de noviembre de 2009
☞ 44
☝
☜
Evolución Pronomes-adxectivos indefinidos aliquem
alguén
aliquod
algo
aliquis unus
algún
alterum
outro
nullum
ningún
solum
só
totum
todo
rem natam nati nec unum nec quem
nada nadie ningún ninguén
domingo 1 de noviembre de 2009
45