O LATÍN, LINGUA FLEXIVA CATEGORÍAS GRAMATICAIS
Álvaro P. Vilariño v.1.1 (set-2010)
LATIN I
INDEX Concepto de lingua flexiva Categorías latinas Linguas sintéticas versus analíticas Recapitulación Flexión nominal: xénero e número Flexión nominal: o caso As declinacións Flexión pronominal: os pronomes persoais Flexión verbal: categorías Enunciado dos verbos, as conxugacións A orde de palabras A concordancia Bibliografía
CONCEPTO DE LINGUA FLEXIVA Palabras variables (con flexión) Substantivo, adxectivo, pronome, artigo, verbo
Palabras invariables (sin flexión) Adverbio, preposición, conxunción, interxección
Palabras con flexión: Lexemas: parte invariable, aporta significado básico. Morfemas: modificacións do lexema, aportan significado gramatical. rein-
+ -ar, -ou, -ei / -o, -e, an...;
don-
+ -o, -a, -os, -as...”
CATEGORÍAS LATINAS LATIN
CATEGORÍAS FUNCIONAIS
Substantivo / adxectivo
VARIABLES
INVARIABLES
CATEGORÍAS GRAMATICAIS
Xénero, número e caso
Pronome
Xénero, número, caso e *persoa
Verbo
Número, persoa, tempo, modo, voz
Adverbio, preposición, conxunción, interxección
* Só afecta aos pronomes persoais
CATEGORÍAS LATINAS: O CASO Categorías funcionais: clasificación baseada na función que exercen na
oración Categorías gramaticais: clasificación basada nas nocións gramaticais que aportan O latín non ten categoría funcional de artigo A categoría de “caso” < latín “casus” O latín ten unha categoría gramatical, o caso, non presente nas linguas romances. O caso afecta ás categorías funcionais do:
Substantivo Adxectivo pronomes.
O caso expresa a función sintáctica da palabra na oración. Caso: cada unha das formas que pode adoptar unha palabra Declinación: conxunto ordeado dos casos. (κλινω= “caer”) Desinencias: morfemas casuais (cada unha das diferentes terminacións das palabras)
LINGUAS SINTÉTICAS versus ANALÍTICAS LINGUA SINTÉTICA
Tarquini-um Significado
Función sintáctica
LINGUA ANALÍTICA
“a Tarquinio” Función sintáctica
Significado
Tarquinius Superbus Romam non amat Nominativo Suxeito
Ac= O.D.
Adv. Verbo
Roma Tarquinium Superbum non amat Nom. Sux.
Acusativo = Obxecto directo
Adv.
Verbo
RECAPITULACIÓN
CATEGORÍA FUNCIONAL
FLEXIÓN
Nominal Pronominal verbal
Afecta a
Subst / Adxectivos Pronomes verbos
PROCEDEMENTO
Por medio de
Declinación Declinación Conxugación
FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS DE XÉNERO E NÚMERO -Xénero:
Indoeuropeo: criterio vitalista Animadas Inanimadas Latín: criterio sexualista Masculino Feminino Neutro (ne+ utrum) Linguas romances: isto, eso, lo, aquilo,etc. Número: singular e plural Antigo dual: restos latinos (ambo, duo)
FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS: O CASO Casos Nominativo (nom.) Vocativo (voc.) Acusativo (Ac.) Xenitivo (Xen.) Dativo (Dat.) Ablativo (Abl)
Función Suxeito e atributo Chamada,interpelación
Obxecto Directo Compl.do nome Obxecto Indirecto Compl. Circunstancial
Ex.
Traducción
Rosa Rosa Rosam Rosae Rosae Rosa
(a, unha) rosa ¡rosa! (a, unha) rosa (da, dunha) rosa á, para (a, unha) rosa Con, por, na, nunha… rosa
FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS: O CASO (II) O latín non ten artigo Vocativo > elemento externo á oración: “terra!”, “amigo!” Acusativo:
traducción (prep. “a” + nome persoa o ente personificado) Quero “un libro” / “a unha persoa” Prep. + acusativo >compl. Circustancial Per montes (a través dos montes, polos montes)
Ablativo
Instrumental (con) Locativo (en) Separativo (dende)
Aposición: no mesmo caso que o termo ao que explica Predicativo:
Predicativo do suxeito (Nominativo)
Predicativo do obxecto directo (Acusativo)
FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS: A DECLINACIÓN Declinación: conxunto ordenado dos casos (das variantes que admite un
substantivo, adxectivo ou pronome) 5 modelos de declinación en latín Tema:
terminación do lexema.
Clasifica as distintas declinacións.
Tema + morfemas casuais > alterado por modificacións fonéticas
Tarquinio- + s > Tarquinius (+ evidente no xenitivo plural)
1ª
DECL.
-a
2ª -o
3ª
Cons/-i terra-rum Populo-rum Reg-um TEMA Civi-um
4ª -u
5ª
-e
Exercitu-um Die-rum
AS CINCO DECLINACIÓNS DECL. TEMA
XEN. SING.
ENUNCIADO (Nom.sing, Xen, sing.)
1ª 2ª 3ª 4ª 5ª
-ae -i -is -us -ei
Rosa, rosae Populus, populi Rex, regis / piscis, piscis Exercitus, exercitus Dies, diei
-a -o cons / -i -u -e
No diccionario:
No diccionario: (modificación nom > xen.)
Rosa,ae
Latus, eris (latus, lateris)
Dominus, i
Nomen, inis (nomen, nominis)
FLEXIÓN PRONOMINAL Categorías funcionais con flexión:
Substantivos, adxectivos > flexión nominal
Verbos > flexión verbal
Pronomes > flexión pronominal
Categorías gramaticais da flexión pronominal:
“Xénero”, “número” e “caso”
*pronomes persoais > “número”, “caso” e “persoa”
Pervivencia noutras linguas:
Eu, me, min (galego)
Yo, me, mi (castelán)
I, me (inglés)
Je, me, moi (francés)
Ich, mich, mir (alemán)
Exemplo: Os pronomes persoais
DECLINACIÓN DOS PRONOMES PERSOAIS DE 1ª E 2ª PERSOA
“CASOS”
1ª “PERSOA”
2ª “PERSOA”
“SINGULAR”
Nominativo Vocativo Acusativo Xenitivo Dativo Ablativo
Ego --Me Mei Mihi Me (mecum)
Tu Tu Te Tui Tibi Te (tecum)
“PLURAL”
Nominativo Vocativo Acusativo Xenitivo Dativo Ablativo
Nos --Nos Nostrum / i Nobis Nobis (nobiscum)
Vos Vos Vos Vestrum / i Vobis Vobis (vobiscum)
Categorías gramaticais de Número, Caso e Persoa.
A FLEXIÓN VERBAL Flexión verbal > conxugación 5 Categorías gramaticais: Persoa, número, tempo, modo e voz TEMA
MORFEMA TEMPORAL-MODAL
DESINENCIA
voca
ba
nt
Significado léxico
Tempo / modo
Persoa / número/ voz
CATEGORÍAS GRAMATICAIS FORMAS PERSOAIS INDICATIVO TEMA DE PRESENTE ACTIVA
ACTIVA
TEMA DE PERFECTO
SUBXUNTIVO
Presente Pretérito imperf. Futuro imperfecto
Presente Pretérito imperf.
Pretérito perfecto Pretérito plusc. Futuro perfecto
Pret. Perfecto Pret. Pluscuam.
IMPERATIVO Presente Futuro
TEMA DE PRESENTE PASIVA
PASIVA
TEMA DE SUPINO
FORMAS NON PERSOAIS SUBSTANTIVOS ADXECTIVOS VERBAIS VERBAIS Infinitivo Xerundivo Xerundio Participìo Supino Categoría gramatical “Persoa” Formas persoais / non persoais Categoría gramaticais “Número” Substantivos verbais carecen de “número”
Linguas romances e latín Non hai total coincidencia nos sistemas verbais. Polo xeral teñen máis tempos e modos: Castelán: pretérito perfecto simple / composto Galego e castelán: modo condicional ou hipotético Carecen dalgún tempo latino (futuro de imperativo)
ENUNCIADO DOS VERBOS TEMA DE PRESENTE
TEMA DE PERFECTO
TEMA DE SUPINO
supino
Vocat-um
1ª pers. Sing. Presente de Indicativo Voz Activa
2ª pers. Sing. Presente de Indicativo Voz Activa
Infinitivo presente activo
1ª pers. Sing. Pretér. Perf. de indicativo Voz Activa
Voc-o
Voca-s
Voca-re
Vocav-i
AS CONXUGACIÓNS
CONX.
TEMA
TEMA PRESENTE
TEMA
TEMA
PERFECTO
SUPINO
1ª
-a
Voco, vocās, vocāre
Vocāv-i
Vocāt-um
2ª
-e
Video, vides, vidēre
Vid-i
Vis-um
3ª
-cons / ĭ /
Mitto, mittis, mittĕre
Mis-i
Miss-um
4ª
u
Audio, audis, audīre
Audīv-i
Audīt-um
-i
ORDE DE PALABRAS Desinencias casuais > orde + libre
Romulus amat Romam, Romam Romulus amat, Romam amat Romulus
Estrutura ascendente (= inglés)
Verbo ao final:
Servius Tullius exercitum instituit.
ISIC: International Student Identity Card
Complementación nominal (adxectivos e c.nome en xenitivo) antes do substantivo
Horatius Cocles magna virtute pontem defendit = (inglés) Black car
Romae reges
Complementos verbais antes do verbo (OD, OI, etc)
Tarquinius Superbus Servium Tullium succedit.
Galego, castelán (estrutura descendente)
Carnet de indentidad internacional de estudiante
Coche negro
A CONCORDANCIA EN LATÍN
Substantivo e adxectivo
EN GALEGO E CASTELÁN
Xénero, número e caso
Xénero e número
Alba rosa (fem.sg.Nom.)
Rosa branca (fem.sg)
Xenero, núm. e caso (Atrib. Adx.)
Suxeito e atributo
Suxeito e verbo
Tarquinius superbus erat (m,sg,N.) Nom.sux Nom.atr. Caso (O Atrib. é un Substantivo) Tuscorum tumuli gloria sua erant (m.pl.N) Nom. Sux. Nom.Atrib. (f.sg.N.)
Xénero e número (Atrib. Adx.)
Tarquinio era soberbio Sux. (m.sg.) Atrib. (m.sg.) Non concordancia (Atrib. Subs)
As tumbas dos etruscos eran o seu orgullo Sux (f.pl) / Atrib. (m.sg)
Número e persoa
Número e persoa
Romulus primus rex fuit
Rómulo foi o primeiro rei
Nom.sux.
(3ª sg.)
V.
(3ª sg.)
Sux (3ª sg.) / V. (3ª sg)
Bibliografía LATIN I – AKAL – Grupo Falerno De onte a Hoxe – Colectivo Trasancos