Latín: lingua flexiva by Álvaro P. Vilariño

O LATÍN, LINGUA FLEXIVA CATEGORÍAS GRAMATICAIS

LATIN I

INDEX             

Concepto de lingua flexiva Categorías latinas Linguas sintéticas versus analíticas Recapitulación Flexión nominal: xénero e número Flexión nominal: o caso As declinacións Flexión pronominal: os pronomes persoais Flexión verbal: categorías Enunciado dos verbos, as conxugacións A orde de palabras A concordancia Bibliografía

CONCEPTO DE LINGUA FLEXIVA Palabras variables (con flexión) Substantivo, adxectivo, pronome, artigo, verbo

Palabras invariables (sin flexión) Adverbio, preposición, conxunción, interxección

 Palabras con flexión:  Lexemas: parte invariable, aporta significado básico.  Morfemas: modificacións do lexema, aportan significado gramatical. rein-

+ -ar, -ó, -ar-ei, -o, -e, an...;

don-

+ -o, -a, -os, -as...”

CATEGORÍAS LATINAS LATIN

CATEGORÍAS FUNCIONAIS

Substantivo / adxectivo

VARIABLES

INVARIABLES

CATEGORÍAS GRAMATICAIS

Xénero, número e caso

Pronome

Xénero, número, caso e *persoa

Verbo

Número, persoa, tempo, modo, voz

Adverbio, preposición, conxunción, interxección

* Só afecta aos pronomes persoais

CATEGORÍAS LATINAS: O CASO  Categorías funcionais: clasificación basada na función que exercen na

oración  Categorías gramaticais: clasificación basada nas nocións gramaticais que aportan  O latín non ten categoría funcional de artigo  A categoría de “caso” < latín “casus”  O latín ten unha categoría gramatical, o caso, non presente nas linguas romances.  O caso afecta ás categorías funcionais do:   

   

Substantivo Adxectivo pronomes.

O caso expresa a función sintáctica da palabra na oración. Caso: cada unha das formas que pode adoptar unha palabra Declinación: conxunto ordeado dos casos. (κλινω= “caer”) Desinencias: morfemas casuais (cada unha das diferentes terminacións das palabras) 5

LINGUAS SINTÉTICAS versus ANALÍTICAS LINGUA SINTÉTICA

Tarquini-um Significado

Función sintáctica

LINGUA ANALÍTICA

“a Tarquinio” Función sintáctica

Significado

Tarquinius Superbus Romam non amat Nominativo Suxeito

Ac= O.D.

Adv. Verbo

Roma Tarquinium Superbum non amat Nom. Sux.

Acusativo = Obxecto directo

Adv.

Verbo 6

RECAPITULACIÓN

CATEGORÍA FUNCIONAL

FLEXIÓN

Nominal Pronominal verbal

Afecta a

Subst / Adxectivos Pronomes verbos

PROCEDEMENTO

Por medio de

Declinación Declinación Conxugación

FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS DE XÉNERO E NÚMERO  -Xénero:

Indoeuropeo: criterio vitalista  Animadas  Inanimadas  Latín: criterio sexualista  Masculino  Feminino  Neutro (ne+ utrum)  Linguas romances: isto, eso, lo, aquilo,etc.  Número:  singular e plural  Antigo dual: restos latinos (ambo, duo) 

FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS: O CASO Casos

Función

Ex.

Traducción

Nominativo (nom.)

Suxeito e atributo

Rosa

(a, unha) rosa

Vocativo (voc.)

Chamada,interpelación

Rosa

¡rosa!

Acusativo (Ac.)

Obxecto Directo

Rosam

(a, unha) rosa

Xenitivo (Xen.)

Compl.do nome

Rosae

(da, dunha) rosa

Dativo (Dat.)

Obxecto Indirecto

Rosae

á, para (a, unha) rosa

Ablativo (Abl)

Compl. Circunstancial

Rosa

Con, por, na, nunha… rosa

FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS: O CASO (II)  O latín non ten artigo  Vocativo > elemento externo á oración: “terra”  Acusativo:  traducción (prep. “a” + nome persoa o ente personificado)  Quero “un libro” / “a unha persoa”  Prep. + acusativo >compl. Circustancial  Per montes (a través dos montes, polos montes)  Ablativo  Instrumental (con)  Locativo (en)  Separativo (dende)  Aposición: no mesmo caso que o termo ao que explica  Predicativo:  predicativo do suxeito (Nominativo)  Predicativo do obxecto directo (Acusativo) 10

FLEXIÓN NOMINAL: CATEGORÍAS GRAMATICAIS: A DECLINACIÓN  Declinación: conxunto ordenado dos casos (das variantes que admite un

substantivo, adxectivo ou pronome)  5 modelos de declinación en latín  Tema:    

terminación do lexema. Clasifica as distintas declinacións. Tema + morfemas casuais > alterado por modificacións fonéticas Tarquinio- + s > Tarquinius (+ evidente no xenitivo plural)

1ª

DECL.

-a TEMA

2ª -o

terr -rum

Popul -rum

3ª

4ª

5ª

-e Cons/-i -u Reg-um Exercitu-um Die-rum Civi-um 11

AS CINCO DECLINACIÓNS DECL. TEMA

XEN. SING.

1ª 2ª 3ª 4ª 5ª

-ae -i -is -us -ei

-a -o cons / -i -u -e

No diccionario: Rosa,ae Dominus, i

ENUNCIADO (Nom.sing, Xen, sing.)

Rosa, rosae Populus, populi Rex, regis / piscis, piscis Exercitus, exercitus Dies, diei

No diccionario: (modificación nom > xen.) Latus, eris (latus, lateris) Nomen, inis (nomen, nominis) 12

FLEXIÓN PRONOMINAL  Categorías funcionais con flexión:  Substantivos, adxectivos > flexión nominal  Verbos > flexión verbal  Pronomes > flexión pronominal  Categorías gramaticais da flexión pronominal:  “Xénero”, “número” e “caso”  pronomes persoais > “número”, “caso” e “persoa”  Pervivencia noutras linguas:  Eu, me, min (galego)  Yo, me, mi (castelán)  I, me (inglés)  Je, me, moi (francés)  Ich, mich, mir (alemán)  Exemplo: Os pronomes persoais 13

DECLINACIÓN DOS PRONOMES PERSOAIS DE 1ª E 2ª PERSOA

“CASOS”

“SINGULAR”

“PLURAL”

1ª “PERSOA”

2ª “PERSOA”

Nominativo

Ego

Vocativo

---

Acusativo

Xenitivo

Mei

Tui

Dativo

Mihi

Tibi

Ablativo

Me (mecum)

Te (tecum)

Nominativo

Nos

Vos

Vocativo

---

Vos

Acusativo

Nos

Vos

Xenitivo

Nostrum / i

Vestrum / i

Dativo

Nobis

Vobis

Ablativo

Nobis (nobiscum)

Vobis (vobiscum)

Categorías gramaticais de Número, Caso e Persoa.

A FLEXIÓN VERBAL  Flexión verbal > conxugación  5 Categorías gramaticais:  Persoa, número, tempo, modo e voz TEMA

MORFEMA TEMPORAL-MODAL

DESINENCIA

voca

Significado léxico

Tempo / modo

Persoa / número/ voz

CATEGORÍAS GRAMATICAIS FORMAS PERSOAIS INDICATIVO TEMA DE PRESENTE ACTIVA

ACTIVA

TEMA DE PERFECTO

SUBXUNTIVO

IMPERATIVO

Presente

Pretérito imperf.

Futuro

Futuro imperfecto Pretérito perfecto

Pret. Perfecto

Pretérito plusc.

Pret. Pluscuam.

Futuro perfecto

TEMA DE PRESENTE PASIVA

PASIVA

TEMA DE SUPINO

FORMAS NON PERSOAIS SUBSTANTIVOS ADXECTIVOS VERBAIS VERBAIS Infinitivo Xerundivo Xerundio Participìo Supino  Categoría gramatical “Persoa”

Formas persoais / non persoais  Categoría gramaticas “Número”  Substantivos verbais carecen de “número”  Linguas romances e latín  Non hai total coincidencia nos sistemas verbais.  Polo xeral teñen máis tempos e modos:  Castelán: pretérito perfecto simple / composto  Galego e castelán: modo condicional ou hipotético  Carecen dalgún tempo latino (futuro de imperativo) 

ENUNCIADO DOS VERBOS TEMA DE PRESENTE 1ª pers. Sing. Presente de Indicativo

2ª pers. Sing. Presente de Indicativo

Voz Activa

Voc-o

Voca-s

Infinitivo presente activo

Vocare

TEMA DE PERFECTO

TEMA DE SUPINO

1ª pers. Sing. Pretér. Perf. de indicativo

supino

Voz Activa

Vocav-i

vocatum

AS CONXUGACIÓNS TEMA

CONX

TEMA

TEMA PRESENTE

PERFECT O

TEMA SUPINO

1ª

-a

Voco, vocās, vocāre

Vocāv-i

Vocāt-um

2ª

-e

Video, vides, vidēre

Vid-i

Vis-um

3ª

-cons / ĭ / u

Mitto, mittis, mittĕre

Mis-i

Miss-um

4ª

-i

Audio, audis, audīre

Audīv-i

Audīt-um

ORDE DE PALABRAS  Desinencias casuais > orde + libre

Romulus amat Romam, Romam Romulus amat, Romam amat Romulus  Estrutura ascendente (= inglés)  Verbo ao final: 

 



Complementación nominal (adxectivos e c.nome en xenitivo) antes do substantivo   



Servius Tullius exercitum instituit. ISIC: International Student Identity Card

Horatius Cocles magna virtute pontem defendit Romae reges Black car (inglés)

Complementos verbais antes do verbo (OD, OI, etc) 

Tarquinius Superbus Servium Tullium succedit.

 Galego, castelán (estrutura descendente)  carnet de indentidad internacional de estudiante  Coche negro 20

A CONCORDANCIA EN LATÍN

Substantivo e adxectivo

EN GALEGO E CASTELÁN

•Xénero, número e caso

•Xénero e número

Alba rosa (fem.sg.Nom.)

Rosa branca (fem.sg)

•Xenero, núm. e caso (Atrib. Adx.) Tarquinius superbus erat (m,sg,N.) Suxeito e atributo

Nom.sux

Nom.atr.

•Caso (O Atrib. é un Substantivo) Tuscorum tumuli gloria sua erant (m.pl.N) Nom.

Suxeito e verbo

Sux. Nom.Atrib.

(f.sg.N.)

•Xénero e número (Atrib. Adx.)

Tarquinio era soberbio Sux. (m.sg.) Atrib. (m.sg.) •Non concordancia (Atrib. Subs)

As tumbas dos etruscos eran o seu orgullo Sux (f.pl)

/ Atrib. (m.sg)

•Número e persoa

Romulus primus rex fuit

Rómulo foi o primeiro rei

Nom.sux.

(3ª sg.)

Sux (3ª sg.) / V. (3ª sg)

Bibliografía  LATIN I – AKAL – GRUPO FALERNO